Elektronik Müzik TarihiDers Notu

Hazırlayan:Doç. Server ACİM

Şubat 2012 - MALATYA

2

• Copyright © Server ACİM

• Elektronik Müzik Tarihi - Ders Notu, Server ACİM tarafından Creative Com-mons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported License ile li-sanslanmıştır.

• ’Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported Li-cense’ ile bu belgeyi edinen kullanıcıya verilen özgürlükler şunlardır:

• Bu çalışmayı kopyalayabilir, dağıtabilir ve yayabilirsiniz.

• Ancak, bu özgürlükleri aşağıdaki şartlara uyarak kullanabilirsiniz:

• Bu esere atıfta bulunmanız gerekir,

• Bu çalışmayı ticari amaçlarla kullanamazsınız,

• Bu çalışmayı değiştiremez, dönüştüremez ve yeni bir şey türetemezsiniz.

• Bu Lisansın İngilizce tam metnini http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ ağ bağlantısına ulaşarak okuyabilirsiniz.

• Bu ders notlarında anlatılan konulara paralel olarak, Doç. Server ACİM ta-rafından hazırlanmış olan bir Videolar sayfası bulunmaktadır. Bu ders no-tundaki adı geçen bestecilerin eserlerinden örneklerin yer aldığı bu web say-fasının ziyaret edilmesi ve bu videoların izlenmesi gerekmektedir. Bu Videosayfasının linki şöyledir:http://dersnotlari.acim.name.tr/dnvideos/emt_videos.html

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

İçindekiler

1 Giriş 51.1 Geç Romantik Dönem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.2 Yirminci Yüzyıl Müziği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2 Modern Armoni Anlayışı 72.1 Modern Ritm ve Biçim Anlayışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.2 Yeni Klasikçilik - Neoclassicism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.2.1 Fransız Altıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102.2.2 Önemli Besteciler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.3 Serialism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112.3.1 Arnold SCHOENBERG (1874 - 1951 . . . . . . . . . . . . . . 112.3.2 Anton WEBERN (1883 - 1945) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132.3.3 Alban BERG (1885 - 1935) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3 Müzik ve Elektrik İlişkisi 153.1 Elektronik Çalgılarda İlk Adımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163.2 Theremin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173.3 Ondes Martenot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173.4 Futurism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183.5 Laurens HAMMOND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193.6 Novachord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

4 1940 - 1950 Arası 214.1 Musique concréte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214.2 Elektronik Müzik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3

4 İÇINDEKILER

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

Bölüm 1

Giriş

Paul GRIFFITHS, [1] Modern Music adlı kitabının giriş yazısında, modern mü-ziğin net başlangıcının bir flüt ezgisi ile başladığını söylemenin çok da yanlış olma-yacağını ve bu ezginin Claude Debussy (1862 - 1918) adlı Fransız bestecisinin ”BirPan’ın Öğleden Sonrası için Prelüd - Prelude a L’apres-midi d’un faune” adlı eserininbaşlangıç ezgisi olduğunu vurgulamaktadır.

Aynı kitapta, müzikte ”modern” kelimesinin ne anlama geldiğini tekrar dü-şünmek gerektiği ve ’Modern’ kelimesini düşünürken kronolojik-tarihsel bir sırayıtakip etmek yerine, sanatsal anlamda bu terimi ”estetik ve teknik” açıdan anlam-landırmanın daha doğru olacağı belirtilmektedir.

Müzik Tarihi’nde tarihsel anlamda yer alan dönemlerin ortaya çıkışında heryeni dönemin bir önceki döneme göre farklılıklar ve değişiklikler içerdiği gözlem-lenebilir. Örneğin, Ortaçağ ile Rönesans dönemi arasında modalite’den tonalite’yedoğru değişim ve dönüşümün başladığı ve Barok dönemde ise tonalite anlayışınıngiderek yerleşmeye başladığını, Klasik dönemde ise tonalitenin yerini daha da sağ-lamlaştırdığını söyleyebiliriz. Romantik dönemde ise, toplumsal değişimlerin deetkisiyle Birey olma, İnsan olma gibi anlayışların bestecilerin eser oluşturma fel-sefelerinde daha da öne çıktığını belirtebiliriz. Romantizm akımının sonrasında,Ulusal müzik akımları olarak nitelendirebileceğimiz bestecilik anlayışına uyguneserler üreten besteciler de dikkat çekmeye başlamıştır.

1.1 Geç Romantik Dönem

Geç Romantik Dönem, Romantik dönem sonrası besteciler için tanımlanmıştır.Bu besteciler arasında Alman besteci Richard STRAUSS (1864 - 1949) ve Viyanalibesteci Gustav MAHLER(1860 - 1911) gösterilebilir. Bu besteciler, bestecilik tekniğiaçısından tonalitenin sınırlarını zorlayan eserler vermişlerdir.

Eserlerinde Kromatizm denilen tekniği kullanan önemli bestecilerden bazıları

5

6 Giriş

şunlardır: Viyanalı besteci Arnold SCHOENBERG (1874 - 1951), Alman besteciMax REGER (1873 - 1916), İtalyan-Alman besteci Ferruccio BUSONİ (1866 - 1924).

Eserlerinde kromatik armoni tekniğini kullanan bestecilerin yanısıra, bu beste-cilere oranla daha yumuşak bir tonal üslupta eserler bestelemeyi tercih eden bes-teciler ise şunlardır: İngiliz besteci Edward ELGAR (1857 - 1934), Danimarkalı bes-teci Carl NIELSEN (1865 - 1931), Finlandiyalı besteci Jean SİBELİUS (1865 - 1958),İngiliz besteci William WALTON (1902 - 1983), Amerikalı besteci Samuel BARBER(1910 - 1981).

1.2 Yirminci Yüzyıl Müziği

Yirminci yüzyıl müziği, birbirinden farklı ve yeni müzik akımlarının ortaya çık-tığı ve birbirinden değişik üsluplarda eser veren bestecilerin aynı zaman dilimindeyaşamış olduğu bir dönemi yansıtır. Bu özellikleriyle son derece kendine özgüdür.

Elektriğin insan yaşamına girmesiyle birlikte başlayan süreçte, elektrik kay-nağı ile üretilen elektronik ses, yirminci yüzyıl bestecileri için son derece YENİbir malzeme olma niteliği kazanmıştır. Müziği oluşturan temel unsurlar içinde(Ses, ritm, tını, ses şiddeti vb. . . ) yeni çözümlerin arandığı ve yeni arayışlara giri-len bir dönemde doğal malzemeler tarafından üretilen çalgılara bir alternatif ola-rak, elektronik laboratuvarı ortamındaki aygıtlar arasına elektrik kaynağını seskaynağı haline dönüştüren cihazların girmesi, gerek dönemin bestecileri açısındangerekse zamanlama açısından son derece olumlu sonuçların ortaya çıkmasına yolaçmıştır.

Elektronik Müzik olarak ortaya çıkan müzik eserleri de, bestecilik anlayışıbakımından bir değer olma özelliği göstermektedir. Elektronik sesler ile doğal çal-gıların birlikte, aynı eser içinde kullanıldığı örneklerin yanı sıra, sadece elektronikmüzik laboratuvarında üretilmiş elektronik komposizyon’lar da mevcuttur.

Elektronik Müzik ortamına bir anda ve çok kısa sürede ulaşılmamıştır elbette.Ondokuzuncu yüzyıl sonu ile yirminci yüzyıl başlarındaki çeşitli deneysel akım-lar, kendilerine ait bir Estetik oluşturmuşlardır. Estetik algıdaki değişimlerin baş-lamasının ardından Elektronik müzik konsepti de zaman içinde kendine özgü bir’estetik’ oluşturmuştur. Bu noktada belirtilmek istenen ayrıntı, beğeni eşiğinin vekriterinin evrildiği, değiştiği ve dönüştüğüdür.

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

Bölüm 2

Modern Armoni Anlayışı

19. yüzyıl sonu ile 20.yüzyılın başları, Geç Romantizm sonrası klasik armonianlayışından kromatik armoni anlayışına ve stiline geçişin başladığı bir dönemdir.Bu dönemde bestecilik açısından yenilik ve değişiklik arayışının ortaya konduğueserler ortaya çıkmaya başlamıştır.

Yeni müzik akımları ortaya çıkarken, bu akımlar diğer sanat dallarındaki akım-larla da zaman zaman kesişmeler ortaya koymuştur. Bunlar arasında en dikkatçeken sanat akımı, 19. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan ve bütün sanat dallarını,özellikle resmi etkileyen akım olan İzlenimcilik veya empresyonizm’dir. Doğa-daki unsurların kişinin içinde oluşturduğu izlenimleri, duygusal izleri yansıtmayıhedefler. Bu akım içerisinde yer alan sanatçılar, doğayı objektif bir gerçek olarakdeğil, kendilerinde yarattığı izlenimi resme (veya edebi esere) aktarırlar. [2]

Resim sanatındaki izlenimcilik akımının müzikteki temsilcisi ise 1862 - 1918yılları arasında yaşamış olan Fransız besteci Claude Debussy’dir. [3]

Şekil 2.1: Claude DEBUSSY - 1908

7

8 Modern Armoni Anlayışı

2.1 Modern Ritm ve Biçim Anlayışı

1882 - 1971 yılları arasından yaşamış olan Rus besteci İgor STRAVINSKI ise,Rimski-Korsakov’tan bestecilik dersleri almış olan ve yirminci yüzyıl müziğindeönemli etkiler ve izler oluşturmuş bir bestecidir. [4]

Şekil 2.2: Igor STRAVINSKI - 1908

1881 - 1945 yılları arasında yaşamış olan Macar besteci Bela BARTOK, yir-minci yüzyıl dağarına kazandırdığı orjinal eserleriyle ve Macar Eğitim Müziği da-ğarına kazandırmış olduğu eserleriyle bu çağın önemli figürlerinden biridir. Eser-lerinde, Macar Halk Müziği kaynağını alıp, bu kaynağı çağdaş armoni öğeleriyleişleyerek, önemli düzeyde örnek yapıtlar üretmiştir. Ayrıca, Bartok ülkemizde Ah-met Adnan SAYGUN ile birlikte Anadolu’da derleme gezilerine katılmış ve bu tec-rübesini de bir kitap haline getirmiştir. [5]

Şekil 2.3: Bela BARTOK - 1927

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

2.1 Modern Ritm ve Biçim Anlayışı 9

1874 - 1951 yılları arasında yaşamış olan Amerikalı besteci Charles IVES, yir-minci yüzyıl müziği dağarına kazandırdığı eserlerde, sıradışı eserler üreten bir bes-tecidir. Yeni müziğin estetik olarak şekillenmesinde bestelediği eserlerin önemlietkisi bulunmaktadır. [6]

Şekil 2.4: Charles IVES

Yirminci yüzyılın başlarında modern armoni ile ilgili yeni arayışlar çizgisindeeserler üreten bestecilerin yanı sıra, kendi ülkesinin halk müziğindeki tartımsal veezgisel dokuları, çoktonluluk (politonalite), çokmodluluk (polimodalite), çok-tartımlılık (poliritmik) gibi yirminci yüzyıl müziğinin yeni besteleme teknikleriiçinde kullanan Bela BARTOK gibi besteciler yanında 1876 - 1946 yıllarında yaşa-mış olan İspanyol besteci ve piyanist Manuel de FALLA, kendi ülkesinin müziğinikaynak malzeme alarak bu malzemeyi, yaşadığı çağın en son müzik akımlarınave besteleme tekniklerine uygun bir yapı içinde eserler üreterek evrensel müzikdağarında önemli izler bırakmıştır. [7]

Şekil 2.5: Manuel de FALLA

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

10 Modern Armoni Anlayışı

2.2 Yeni Klasikçilik - Neoclassicism

Yeni Klasikçilik akımı, yirminci yüzyıl müziğinde Birinci Dünya Savaşı ve İkinciDünya Savaşı arasındaki dönemde filizlenmeye başlamış bir müzik akımıdır. Buakım, o dönemde ortaya çıkmaya başlayan tonsuzluk, biçimsizlik gibi modernistakımlara bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Müzik tarihindeki klasik dönemde üre-tilen eserlerin biçimsel yapısına, barok dönem eserlerindeki kontrapuantik yapıyabağlı kalarak ancak tonal anlayış olarak, tonaliteyi daha da ileri seviyelere gö-türmeyi amaçlayan müzik eserleri oluşturmak, bu akımın temel felsefesi olaraknitelendirilebilir.[8]

Bu akımın önemli temsilcilerinden birisi, 1866 - 1925 yılları arasında yaşamışolan Fransız besteci Eric SATIE’dir. [9]

Şekil 2.6: Eric SATIE

2.2.1 Fransız Altıları

Richard WAGNER’in müziğine ve empresyonist müziğe bir tepki olarak 1920’lerdealtı besteciden oluşan Le Six, bir diğer akımdır. Bu altı besteci, Germaine Taille-ferre, Darius Milhaud, Arthur Honegger, Francis Poulenc, Georges Auric, LouisDurey’den oluşmaktadır. [10]

2.2.2 Önemli Besteciler

Yirminci yüzyılın önemli bestecileri hakkında ders notumuzun bu bölmesindesizlere çok detaylı bilgiler vermek yerine, bu bestecileri ve kaynak web sayfalarınınağ adreslerini vermenin daha doğru olduğu kanısındayız. Elektronik Müzik deni-len türün öncesindeki müziksel ortamı tanımanız için burada sadece adlarını ve ağ

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

2.3 Serialism 11

adreslerini vereceğimiz bu bestecilerin eserlerinin müzik örneklerini sizler de, ağkaynakları aracılığı ile bulabilirsiniz.

• Paul Hindemith (1895-1963)http://tr.wikipedia.org/wiki/Paul_Hindemith

• Sergey Prokofiev (1891-1953)http://tr.wikipedia.org/wiki/Sergey_Sergevi%C3%A7_Prokofyev

• Dmitri Şostakovich (1906-1975)http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eostakovi%C3%A7

• Olivier Messiaen (1908-1992)http://tr.wikipedia.org/wiki/Olivier_Messiaen

• Maurice Ravel (1875-1937)http://tr.wikipedia.org/wiki/Ravel

• Paul Dukas (1865-1935)http://tr.wikipedia.org/wiki/Paul_Dukas

2.3 Serialism

Atonalite ve/veya dizisellik denilen ve yirminci yüzyılın önemli müzik akımıhaline gelmiş olan bu müzik türünün ilk eser örneklerini Arnold SCHOENBERGvermiştir. İLk eserlerini daha çok kromatik armoni tekniği içinde bestelemiş olanSCHOENBERG, daha sonra Oniki ton Sistemi denilen bir sistem içinde eserlerbestelemeye başlamıştır. Aynı zamanda bir eğitimci de olan SCHOENBERG bu tek-niği kompozisyon öğrencileri olan Anton WEBERN ve Alban BERG ’e de öğretmişve bu besteciler de eserlerini aynı teknikle üretmeye başlamışlardır. Schoenberg veöğrencilerinin ortaya koymuş olduğu bu yeni akıma Yeni Viyana Okulu adı veril-miştir.

2.3.1 Arnold SCHOENBERG (1874 - 1951

İlk eserlerini daha çok kromatik armoni tekniğiyle yazan besteci 1909 yılındabestelediği piyano parçalarında 12-ton tekniğini kullanmaya başladı. Besteci, aynızamanda yazdığı kitaplarla da müziğin öğretimine yeni bakış açıları kazandırmayaçalışmıştır. Aşağıda sizlere bestecinin düşüncelerini örnekleyen bir alıntı sunuyo-ruz:

"İnsanlar ’konforu’ buldular ve rahatı tercih ettiler. Çağdaş insanın amacı,zahmetsiz bir yaşam geçirmektir. Yani, az hareketli, az yıpratan bir ya-şam. Bu yüzden insan yüzeyselleşmiştir. Araştırmaz, incelemez, var olanla

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

12 Modern Armoni Anlayışı

yetinir.’Konfor’, zihinsel tembellikle eş anlamlıdır. Bu müzik için de ge-çerlidir. Geleneksel müzik durağandır. Ton sisteminin dışına çıkmaz,dolanır durur. Her ne kadar Romantik besteciler kakışımlı ses ve akor-larla düzenin(tonun) sınırlarını zorladılarsa da, bu yeterli değildir. So-nuçta, düzenin(tonun) içinde hareket ederler. Tam kopuş yoktur. Na-sıl toplumdaki yozlaşmış ve tutucu, ahlaki değerlere karşı mücadeleediyorsak, yerleşmiş müzik kurallarına karşı da mücadele etmeli ve bukuralları yıkmalıyız. Müzikte çözülen sınırlar, insan ve doğa, ruh vedünya, ahlak ve toplum kurallarının simgeleridir."

"Sanatçının antenleri en ince karakterleri sismograf gibi saptar. İşitile-meyecek kadar hafif ve gizli(kalmış) şeyler beni çeker, merakımı uyan-dırır. Her büyük sanatçı en belirsiz esin kaynağına tepki gösterir. Böy-lece, yeni olan kendisini dolaylı olarak açıklar. Bu bulma olgusuyla enişitilmeyen duyulur, bulunur, insan sadece kendi içine, ta dibine kadarbakabilmeli ve dinleyebilmelidir." [11]

Şekil 2.7: Arnold SCHOENBERG - 1948

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

2.3 Serialism 13

2.3.2 Anton WEBERN (1883 - 1945)

1902-1906 yılları arasında Viyana Üniversitesi’nde müzikoloji eğitimi aldı. 1904-1908 döneminde Arnold Schönberg’den ders aldı. "Passacaglia", "Entflieht auf le-ichten Kähnen", ve tonal bestelenmiş olan "Fünf Lieder"i besteledi; daha sonra 12ton müziğine ağırlık verdi.

1909-1913’te Viyana, Teplitz, Danzig ve Stettin’de tiyatro müzik direktörlüğüyaptı. 1912 yılında Vokal ve 8 enstruman için yazılmış "Zwei Lieder nach Gedich-ten von Rainer Maria Rilke"yi (Rainer Maria Rilke’nin şiirleri üzerine iki şarkı)besteledi.

1917-1921 "Fünf geistliche Lieder"i besteledi. 1918-1922 Schönberg tarafındanyönetilmekte olan ’Müzikal Özel Performans Derneği’nde (Verein für musikalischePrivataufführungen) çalıştı.

1922-1934 Viyana Belediyesi bünyesinde orkestra şefi olarak çalıştı. 1923 son-rası "Freie Typographia" isimli Viyana İşçi-Şarkı Derneğinde şeflik yaptı. 1924 son-rası Daha açık ifadeli karakterdeki bestelere üzerine çalıştı ve "12 ton tekniği"nikullandı. Stilindeki yapısal özellikler sayesinde genç besteci jenerasyonuna örnekoldu ve Seri-Müzik tarzının yaratıcısı olarak sayıldı. 1927 sonrası Avusturya DevletRadyosunda orkestra şefi ve çağdaş müzik eserleri idarecisi olarak çalıştı.

1935 Koro ve orkestra için "Das Augenlicht"i besteledi. 1938-1945 Asi sanatkartutumu nazi rejiminde herhangi bir memuriyeti imkânsız kıldığı için bu dönemderesmi bir görevde bulunmadı.

Bombardımandan kaçmak için ailesiyle birlikte Salzburg’a yerleşti ve zor şart-larda yaşadı.

15 Eylül 1945 tarihinde, Anton von Webern bir Amerikan askeri tarafındansilahlı kaçak tüccar zannedildi ve vuruldu. Webern ancak erken ölümünden sonrayavaş yavaş farkedilip tanınmaya başlandı. [12]

Şekil 2.8: Anton WEBERN - 1912

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

14 Modern Armoni Anlayışı

2.3.3 Alban BERG (1885 - 1935)

Bir tüccarın oğlu olan Alban Berg, küçük yaşlarda bazı şarkılar bestelemiş, an-cak 1904’te Arnold Schönberg’den ders almaya başlayıncaya kadar müzik eğitimialmamıştı. Kitap satıcısı olarak çalışmaya başladığı 1904 yılında Schönberg ile ta-nıştı ve ondan sanatçı yönünü ifade etme tekniklerini öğrendi. 2 yıl sonra kitapsatıcılığı işini bırakıp kendisini tamamen besteciliğe verdi. 25 yaşına kadar Schön-berg ile çalışmaya devam etti.

1908’de Op.1 Piyano Sonatı’nı, 1910’da Op.2 Şarkılar’ı ve aynı yıl atonal yapı-daki Op.3 Yaylı Dördül’ü besteledi ve 1911’de evlendiği eşi Helene’ye adadı. İlkorkestra eseri Op. 4 Şarkılar’ı 1912’de yazdı. 1914-1915’te bestelediği Op. 6 Or-kestra için 3 parça’yı 40. yaş gününde Schönberg’e armağan etti.

1837’de 24 yaşında ölen Alman yazar Georg Büchner’in Woyzeck adlı eserindenyarattığı Wozzeck operası’nı 1917’de Avusturya ordusunda görev yaptığı sırada(1915-1918 )yazmaya başladı, 1922’de bitirdi. Bu eser, müzik tarih içinde ilk atonalopera olma özelliği taşır ve yirminci yüzyıl müziğinin en önemli temsilcilerindenbirisidir.

1925’te bestelediği Oda Konçertosu daha klasik bir tarzdadır. 1926’da bestele-diği Lirik Suit ve 1929-1935 yılarında bestelediği ikinci operası olan Lulu’daki ka-ramsarlık ve ümitsizliğin zengin bir sanayinicin eşi olan Hanna Fuchs-Robettin ileyaşadığı umutsuz bir aşktan kaynaklandığı ancak bestecinin ölümünden onlarcayıl sonra anlaşılmıştır. Berg, 1935’de Lulu operası üzerindeki çalışmasına ara vere-rek Keman Konçertosu’nu besteledi. Alma Mahler ile ikinci eşi ünlü mimar Wal-ter Gropius’un 18 yaşlarındaki kızları Manon Gropius’un ani ölümünden ilhamalan bu eser, keman konçertolarının en güzellerinden birisidir. Eseri tamamladık-tan birkaç gün sonra sırtında büyüyen bir çıban büyüyen sanatçı, enfeksiyonun4 ay içinde vücuduna yayılması sonucu Viyana’da bir hastanede 24 Aralık1935’tehayatını kaybetmiştir. [13]

Şekil 2.9: Alban BERG

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

Bölüm 3

Müzik ve Elektrik İlişkisi

Tarihteki ilk ses kayıt cihazı, 1857 yılında patenti alınan ve Édouard-LéonScott de Martinville adlı bir Fransız tarafından icat edilen ve ses kaydını görselolarak yapan ancak geri çalma özelliği bulunmayan Phonautograph adlı cihazdır.[14]

Şekil 3.1: Phonautograph - 1859

1878 yılında, Scott’un cihazında kullanılan silindirler benzeyen silindirler kul-lanarak bir başka ses kayıt cihazının patentini Thomas A. Edison almıştır.

15

16 Müzik ve Elektrik İlişkisi

3.1 Elektronik Çalgılarda İlk Adımlar

Elektronik Müzik ile ilgili aygıtların üretimi konusunda ilk arayışlar bir yandansürmeye devam ederken, bazı besteciler teknolojik gelişmeler ışığında ortaya ko-nan yeni aygıtları kullanma konusunda oldukça hevesli idiler. Bir elektro-mekanikaygıt olan Telharmonium ya da diğer adıyla Dynamophone, 1897 yılında Thad-deus Cahill tarafından geliştirilen ilk elektronik müzik aleti olma özelliği taşı-maktadır. Kablolar aracılığıyla aktarılan elektronik sinyalleri bir hoparlöre aktaranelektronik devre ile çalışan bir aygıttır bu. [15]

Şekil 3.2: Phonautograph - 1859

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

3.2 Theremin 17

3.2 Theremin

İlk dikkat çekici aygıt, 1928 yılında patenti alınan ve Rus kökenli profesör LeonTHEREMİN tarafından icat edilen Theremin çalgısıdır. İlk müzik çalgısı denilenbu aygıta hiç dokunmadan uzaktan çeşitli yönlendirmelerle ses elde edilmektedir.Aygıtın solunda ve sağında iki adet kontrol ünitesi bulunan bu aygıtın solundakiçift anten ile sesin frekans parametresi ayarlanırken, sağındaki anten ile sesin gür-lüğü (volümü) ayarlanmaktadır. İçinde bir frekans osilatörü bulunan bu cihaz ileelde edilen sesler bir hoparlöre gönderilmektedir. Kendine özgü hayranları bulu-nan bu cihaz günümüzde de yurt dışında ilgi görmektedir. [16]

Şekil 3.3: Theremin

3.3 Ondes Martenot

Teknik oluşum temeli ve elde edilen ses rengi Theremin çalgısına benzeyenancak, birkaç yeni özellik içeren bir diğer elektronik müzik aygıtı Ondes Mar-tenot’dur. Bu çalgı 1928 yılında Maurice Martenot tarafından icat edilmiştir. Buçalgıya, ses başarımı konusunda Theremin’e göre yeni özellikler eklenmiş ve se-sin farklı hoparlörlere gönderilmesi gibi farklılıklar içermiştir. Bu çalgının üre-timi 1988 yılında durdurulmuş olmasına rağmen, Fransa’daki bazı Konservatu-var’larda hala bu çalgının öğretimi sürdürülmektedir. Çalgının kelime anlamı Mar-tenot Dalgaları olarak konmuştur.

Bu çalgı, bazı bestecilerin eserlerinde kullanılmıştır. Bu bestecilerden bazıları,Olivier Messiaen, Charles Koechlin, Edgard Varèse, Arthur Honegger, Darius Milhaud,

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

18 Müzik ve Elektrik İlişkisi

Cemal Reşit Rey, Maurice Jarre, Sylvano Bussotti, Giacinto Scelsi, Marcel Landowski,Karel Goeyvaerts, Pierre Boulez, Tristan Murail, Henri Tomasi ve Frank Zappa. Fransızbesteci André Jolivet, 1947 yılında Ondes Martenot Konçertosu bestelemiştir. [17]

Şekil 3.4: Ondes Martenot - 7. nesil model - 1975

3.4 Futurism

Gelecekçilik olarak dilimize çevirebileceğimiz bir sanat akımı-sanat hareketiyirminci yüzyılında başında ortaya çıkmıştır. Müziğin yanı sıra resim, heykel, şiir,tiyatro, mimari ve gastronomi gibi diğer sanat alanlarında da görülen bu akımdaŞubat 1909 yılında İtalyan şair Filippo Tommaso Marinetti tarafından ortaya ko-nan bir Manifesto of Futurism - Gelecekçilik Manifestosu bulunmaktadır. Bu ma-nifesto ile ilgili bilgiye aşağıdaki web linkinden ulaşabilirsiniz. [18]

http://en.wikipedia.org/wiki/Futurist_Manifesto

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

3.5 Laurens HAMMOND 19

Bu sanat akımında, günlük yaşamımızda gürültü olarak nitelediğimiz her türlüsesi bir sanat olarak gören bir temel anlayış bulunmaktadır. Örneğin, trafik gürül-tüsü, şantiye gürültüsü, tren raylarının sesleri, bir lokomotifin gürültüsü, fabrika gü-rültüsü, uçakların sesleri, otomobillerin sesleri vb. . . her türlü sesin bir "sanatsal ya-pıya" sahip olduğu düşünülmektedir. 11 Mart 1913 tarihinde futurist Luigi Rus-solo, The Art of Noises - Gürültülerin Sanatı başlıklı manifestosunu yayımlamış-tır. [19]

Şekil 3.5: Filippo Tommaso Marinetti - "Manifesto of Futurism" yazarı

3.5 Laurens HAMMOND

Amerikalı bir mühendis ve mucit olan Laurens HAMMOND, [20] 1934 yılındailk elektronik orgu icat etti ve Hammond Organ Company şirketini kurarak buürünün pazarlamasına başladı. Hammond org [21], Telharmonium’un temel ça-lışma prensibini baz alarak üretilmiş bir ürün idi.

Şekil 3.6: Hammond Org

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

20 Müzik ve Elektrik İlişkisi

3.6 Novachord

Dünyanın ilk ticari, polifonik sentezleyicisi olarak bilinen bu çalgının tasarımıJohn M. Hanert, Laurens Hammond ve C. N. Williams tarafından yapılmış olup,ürünün dağıtımını yine Hammond Organ Company üstlenmiştir. Bu üründe, osi-latörler ve elektronik devrelerin gelişimi doğrultusunda giderek artan bir gelişmesüreci yaşandığı gözlemlenebilmektedir. [22]

Şekil 3.7: Hammond Novachord

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

Bölüm 4

1940 - 1950 Arası

Düşük-nitelikli manyetik kablolu kaydediciler 1900’lü yıllardan beri kullanıl-makta idi ve 1930’ların başında sinema sanayiinde fotoelektik hücre teknoloji-sine dayalı optik sesli çekim teknikleri kullanılmaya başlandı. Bu sıralarda Almanelektronik firması AEG, Magnetophon adını verdiği ilk pratik teyp kayıt cihazınıgeliştirmeye başladı.

1942 yıllarının başlarında AEG, stereo kayıt teknolojisini test etmekte idi. AEGfirmasının kendi içine kapalı olarak geliştirdiği teyp kayıt teknolojisinin bir Ameri-kan firması olan Ampex tarafından fark edilmesi ve bu teknolojiyi aktarmasındansonra yeni bir çağ başlamış oldu.

Manyetik şeritlere kaydetme tekniği müzisyenler, besteciler, yapımcılar ve sesmühendisleri için yeni bir çağın başlangıcı idi. Özellikle besteciler elektroakustiktape müziği olarak adlandırılabilecek yeni bir ürün boyutuna ulaşmaya başladılar.

4.1 Musique concréte

Doğal ve endüstriyel seslerin kaydedilip, bu kayıtlar üzerinde ses stüdyosundaçeşitli oynamalar yaparak özgün olarak üretilmiş eserler, tür bazında Musique conc-réte olarak adlandırılmıştır. Bu anlamda ilk eserler Paris’te Pierre Schaeffer tara-fından üretilmiştir.

Bir başka Fransız bestecisi Edgard Varése, Déserts adını vermiş olduğu eseri"tape ve orkestra" için bestelemiştir. Bu eserin "Tape" kısımları Pierre Schaeffer’instüdyosunda üretilmiş ve daha sonra Columbia Üniversitesi’nde bu kayıt revizeedilmiştir.

21

22 1940 - 1950 Arası

4.2 Elektronik Müzik

Ses frekansı üreten osilatörler’lerin elektronsal parametreleri üzerinde deği-şiklikler yapılarak elde edilen farklı seslerin makara teypler aracılığı ile manye-tik şeritlere kaydedilmesinin ardından elde edilen ham malzemenin işlenmesi sü-retiyle ortaya Eletronik Müzik Yapıtı adı verilebilecek düzeyde ürünler çıkmayabaşlamıştır. Bu yapıtlar ile elektronik müzik besteciliği olarak adlandırılabilecekolan kendine özgü bir besteleme estetiği anlayışı ortaya çıkmıştır.

Elektronik Müzik alanında eserler üreten önemli bestecilerden biri de Almanbesteci Karlheinz Stockhausen’dır. [23]

Daha sonra Amerika’da da elektronik müzik besteciliği konusunda oldukçaönemli gelişmelere kaydedilmiştir.

Bilgisayarın ortaya çıkmasıyla birlikte bir süre sonra, bilgisayarları ses frekansıüreten bir aygıt haline dönüştürme olanağı giderek genişlemiş ve bu kez bilgisaya-rın birer osilatör haline dönüşmesi sonucu üretilen elektronik müzik eserleri ortayaçıkmıştır.

MIDI devriminin yaşanmasının ardından ise, harici ses modülleri üretimi yay-gın olarak uzun yıllar boyunca kullanılmış olup günümüzde ise MIDI bağlantıla-rında yeni teknolojiler giderek genişlemeye başlamıştır.

Dünyada Elektronik Müzik yapıtı ortaya koyan pek çok farklı besteciden bahse-dilirken iki önemli isimden daha bahsedilmektedir. Bunlardan birisi Bülent AREL,[24] diğeri ise İlhan MİMAROĞLU [25]’dur.

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu

Kaynakça

[1] P. Griffiths, Modern Music: A Concise History from Debussy to Boulez, RevisedEdition, 1996, ISBN:0-500-20278-8.

[2] http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zlenimcilik

[3] http://tr.wikipedia.org/wiki/Debussy

[4] http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0gor_Stravinski

[5] http://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9la_Bart%C3%B3k

[6] http://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Ives

[7] http://tr.wikipedia.org/wiki/Manuel_de_Falla

[8] http://en.wikipedia.org/wiki/Neoclassicism_(music)

[9] http://tr.wikipedia.org/wiki/Erik_Satie

[10] http://en.wikipedia.org/wiki/Les_six

[11] http://tr.wikipedia.org/wiki/Arnold_Schoenberg

[12] http://tr.wikipedia.org/wiki/Anton_Webern

[13] http://tr.wikipedia.org/wiki/Alban_Berg

[14] http://en.wikipedia.org/wiki/Phonautograph

[15] http://en.wikipedia.org/wiki/Telharmonium

[16] http://en.wikipedia.org/wiki/Theremin

[17] http://en.wikipedia.org/wiki/Ondes_Martenot

[18] http://en.wikipedia.org/wiki/Futurism_%28music%29

23

24 KAYNAKÇA

[19] http://en.wikipedia.org/wiki/The_Art_of_Noises

[20] http://en.wikipedia.org/wiki/Laurens_Hammond

[21] http://en.wikipedia.org/wiki/Hammond_organ

[22] http://en.wikipedia.org/wiki/Novachord

[23] http://en.wikipedia.org/wiki/Karlheinz_Stockhausen

[24] http://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BClent_Arel

[25] http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lhan_Mimaro%C4%9Flu

Doç. Server ACİM Elektronik Müzik Tarihi / Ders Notu