FËMIJËT NË SHQIPËRI

Fëmijët Sot

Shqipëri

Autore

Enkeleida Tahiraj, PhD

Autore Dr. Enkeleida Tahiraj

Botim i Qendrës ‘Fëmijët Sot’

2008

FËMIJËT NË SHQIPËRI

Vizioni ynë është të sjellim përmirësime të qëndrueshme në jetën e fëmijëve në Shqipëri.

Me këtë vizion, ‘Fëmijët Sot’ është e angazhuar praktikisht - ne drejtojmë programe që kanë ndikim pozitiv për fëmijët – si dhe synon të ndikojë në nivel politikash. Ne gjithashtu jemi krejtësisht të përkushtuar për nxitjen e një bashkëpunimi më të madh mes aktorëve vendorë, rajonalë dhe ndërkombëtarë që punojnë për fëmijët.

Ne besojmë që mirëqenia dhe mbarëvajtja aktuale e fëmijëve është çelësi i një të ardhmeje më të mirë për Shqipërinë dhe i konsiderojmë fëmijët si të aftë për të ndikuar në zhvillimin e shoqërisë sonë.

Për rrjedhojë, ne punojmë për të nxitur pjesëmarrjen e tyre aktive në çështje që prekin të drejtat dhe interesat e tyre.

Megjithëse ne shqetësohemi për të gjithë fëmijët, përparësia jonë është puna me ata fëmijë të cilët jetojnë në varfëri ose në situata në nevojë. Objektivi ynë statutor është të punojmë për një botë ku fëmijët mund të realizojnë potencialin e tyre tërësor. Programi ynë përqendrohet te të drejtat, shëndeti dhe arsimimi i fëmijëve.

Ne ndërmarrim fushata vjetore, përmes së cilave synojmë të: -

promovojmë të drejtat ligjore e * sociale të fëmijëve,

ndikojmë në diskutime publike * dhe dhënien e opinioneve,

rrisim ndërgjegjësimin dhe * nxitjen e një angazhimi më të madh në

çështjet e fëmijëve,

vëmë në lëvizje shoqërinë * dhe mobilizojmë burime me qëllim

përmbushjen e të drejtave të fëmijëve.

Qendra Fëmijët Sot

FalenderimeKy raport bazohet në literaturën bashkëkohore të botuar nga disa OJF ndërkombëtare dhe kombëtare, konsulentë dhe akademikë të fushës. Ai ka si qëllim që të shërbejë si një dokument bazë dhe themel për formimin e strategjisë së Qendrës ‘Fëmijët Sot’. Do të dëshironim që ky raport të gjente audiencë gjithashtu midis praktikuesve profesionistë dhe akademikëve. Analiza ka për qëllim të jetë sa më e gjerë por sigurisht

jo shteruese.

Ky dokument u mundësua në sajë të mbështetjes financiare të Plan Albania. Pikëpamjet e shprehura në këtë dokument nuk duhet të kuptohet se shprehin ndonjë përputhje apo mbështetje nga kjo e fundit. Nga ana tjetër ato nuk mund të konsiderohen si

tregues i politikave aktuale të Qendrës ‘Fëmijët Sot’.

Design & Fotos © 2008 Enkeleida Tahiraj etahiraj@ucsd.eduBotim i: Fëmijët Sot. Logo, Fotot e Faqeve 10b&23a © Fëmijët Sot

Përkthimi nga Anglishtja © QFS 2008

Dr. Enkeleida Tahiraj është lektore për nivelin universitar dhe pasuniversitar për Politikat Ndërkombëtare dhe ato Sociale në Universitetin e Londrës (UCL). Ajo ka drejtuar edhe programin e Studimeve Shqiptare – NASH të këtij universiteti. Dr. Tahiraj ka përvojë të gjerë në mësimdhënie edhe në universitete të tjera, si në Mbretërinë e Bashkuar, ashtu edhe jashtë saj. Ajo ka marrë pjesë dhe ka referuar rregullisht në konferenca ndërkombëtare në universitete të ndryshme, përfshirë UCL, London School of Economics, Universitetin e Jorkut, Oksfordit dhe Universitetin e Harvardit.

Ajo gjithashtu është angazhuar si konsulente për organizata dhe kompani ndërkombëtare. Fusha e ekspertizës së saj kryesisht mbulon studimet për varfërinë; dhe studime të tilla domosdoshmërisht ndërthurin disa disiplina. Ajo ka në vëmendje kryesisht rajonin e Evropës Jug-Lindore, edhe pse gjithmonë është përpjekur të ruajë një perspektivë globale.

Dr. Tahiraj ka botuar gjerësisht në lidhje me varfërinë, përkatësinë gjinore, zhvillimin, mirëqenien, qeverisjen dhe institucionet, politikat sociale globale dhe shoqërinë civile në shumë periodikë të njohur ndërkombëtare. Aktualisht Dr. Tahiraj është në fazën përfundimtare të librit “Politikat Sociale nga Tranzicioni në Konsolidim – Varfëria dhe Programet për zbutjen e Varfërisë”.

Dr. Enkeleida Tahiraj

(MA, Sussex, UK; PhD, York, UK)

Kontakt: <etahiraj@ucsd.edu>

Rreth autores

Përmbajtja

ParathënieVështrim i shkurtër

Përmbledhje ekzekutive

Gjendja e fëmijëveDisa rekomandime

Të drejtat e fëmijëveShëndeti i fëmijëve

Krahasim i të dhënave të vendit: Vdekshmëria foshnjore dhe e fëmijëve

ArsimiKrahasim i të dhënave të vendit: puna në arsim

Çështje që prekin fëmijët

Fëmijët në rrezikKujdesi në familje dhe në shoqëri

Puna e fëmijëveFëmijët që jetojnë në varfëri

Vështrim mbi: Romët

Ndërhyrje dhe aktorë

Politikat për fëmijët

Konkluzione

PropozimeSugjerime për kërkime

BibliografiShkurtime

Fjalorth

Parathënie

Dr. Eralda (Met-Hasani) Çani

Drejtore Ekzekutive, QFS

“Fëmijët Sot” është një organizatë jofitimprurëse në Shqipëri, e themeluar në vitin 2007. Përmes përkushtimit tonë për të punuar dhe profesionalizmit synojmë të ndikojmë në përmirësimin e jetës së fëmijëve në Shqipëri. Ne besojmë se fëmijët janë e tashmja e shoqërisë sonë dhe i konsiderojmë ata si të aftë për të ndikuar në zhvillimin e shoqërisë sonë. Ne i inkurajojmë pozitivisht fëmijët për të marrë pjesë në çështje që ndikojnë në interesat e tyre dhe që prekin të drejtat e tyre.

Ne urojmë që t’i shohim të gjithë fëmijët në vendin tonë të jetojnë me dinjitet dhe të drejta të siguruara, të jenë të respektuar dhe të kenë një jetë të gëzueshme. Puna jonë udhëhiqet nga vizioni se fëmijët të cilët kanë akses në arsim cilësor, argëtim dhe kulturë, dhe që gëzojnë të drejtën për akses në çdo sferë të jetës dhe për mundësi profesionale të përshtatshme, do të mund të kontribuojnë pozitivisht për zhvillimin e shoqërinë.

“Fëmijët Sot” konsideron që kryerja e studimeve e fokusuar në aspekte të ndryshme që ndikojnë në jetën e fëmijëve është përbërës thelbësor i punës sonë. Përpjekjet, përkushtimi, sikurse edhe veprimtaritë tona që bëjmë duhet të bazohen në nevojat e vërteta të fëmijëve në Shqipëri. Duke marrë në konsideratë që qendra është themeluar, jo shumë kohë më parë, zhvillimi i strukturave programatike në bazë të një tereni të njohur dhe të studiuar mirë, ka një vlerë të rëndësishme. Ne nuk mund të promovojmë dhe zbatojmë iniciativa që ofrojnë akses në arsim cilësor, shëndetësi, të drejtat, kultura dhe që nuk mund të ndikojnë më tej politikat për fëmijët pa. njohuri mbi gjendjen. Po kështu, ne besojmë se nuk mund të ofrojmë mendime dhe të ndajmë përvojat më të mira pa i bazuar ato në realitetin dhe kontekstin e duhur.

Pikërisht për arsyet e mësipërme që kemi hartuar këtë studim bazuar në literaturën ekzistuese mbi çështjet e fëmijëve në vend. Ne shpresojmë që studimi t’u vijë në ndihmë praktikantëve profesionistë për të zbuluar dimensionet e shumta të çështjeve të fëmijëve dhe të ndihmojë në analizën e përcaktimit të prioriteteve në vend. Gjithashtu, shpresojmë që ky studim të shërbejë si orientim i nevojshëm për të gjithë ata që nuk janë ekspertë për çështjet në Shqipëri, apo për studime të tjera për fëmijët.

Statistika

Fakte

Statistika

Fakte

Për shkak të migrimit dhe rënies së lindjeve raporti i fëmijëve në shoqëri ka pësuar një rënie të qëndrueshme në dhjetëvjeçarin nga 2005 e më pas - nga 38.4% në 32.7%. Gjithsesi, pavarësisht nga kjo, Shqipëria ka popullsinë më të re në Evropë.

Popullsia e Shqipërisë në vitin 2007 ishte afërisht 3.3 milion. Nga ky numër, rreth 1/3 ishin fëmijë nën 18 vjeç – rreth 1,396,000 (Strategjia Kombëtare për Fëmijët, 2005). Popullsia nën 5 vjeç ishte 253,000 veta.

Vështrim i shkurtër 1

Treguesit e jetesës 1

Vdekshmëria nën 5: 121

Vdekshmëria nën 5: 4.5% (1990); 1.8% (2005)2

Vdekshmëria tek foshnjet (<1vjeç):

3.7% (1990);1.6% (2005)

Vdekshmëria e porsalindurve: 1.2% (2000)

Numri vjetor i lindjeve: 53,000 (2005)

Numri vjetor i vdekjeve nën 5 vjeç: 1000 (2005)

Ushqyerja

Foshnja të lindura nën peshë (1998-2005): 5%

Fëmijë të ushqyer vetëm me gji (<6 muaj): 6%

Nën 5 vjeç, nën peshë në nivel të rëndë/ moderuar: 14%

Nën 5 vjeç që vuajnë nga dobësime të rënda/ moderuara: 11%

Nën 5 vjeç që vuajnë nga ndërprerje të rritjes të rënda/ moderuara: 34%

1 Të gjitha statistikat nga INSTAT, UNICEF, Progres-raporti 2006 i KE-së, Banka Botërore.2 N.B . UNICEF vlerëson 2.6% për 2005.

Shëndeti

Vaksinimi rutinë EPI3 i financuar nga qeveria: 80%

Fëmijë 1 vjeç të imunizimi nga TBC, Fruthi, Poliomeliti: 97%

Përqindja e familjeve me të paktën një fëmijë me aftësi të kufizuar dhe që përfitojnë ndihmë ekonomike: 11%

Arsimi4

Niveli i regjistrimit në shkollat fillore: 96%/95%

Niveli i frekuentimit të shkollës fillore: 54%/50%

Fëmijët që kanë arritur në klasën e 5të: 90%

Regjistrimi në shkollat e mesme: 75%/73%

Niveli i frekuentimit të shkollës së mesme: 39%/39%

Frekuentimi mesatar i shkollës: 9.5 years5

Mbrojtja e Fëmijëve

Puna e fëmijëve (5-14 vjeç): 23%

(27%male,19%female)

3 Programe të zgjeruara imunizimi4 Shifrat përfaqësojnë Meshkuj/ Femra5 Pesë vjet nën mesataren e OECD

12

D hjetëvjeçari i fundit ka dëshmuar përmirësime të ndjeshme të situatës së fëmijëve në Shqipëri. Ndër arritjet e rëndësishme përfshijmë uljen e vazhdueshme të vdekshmërisë së fëmijëve dhe foshnjave, njohjen dhe mbrojtjen më të mirë të

të drejtave të fëmijëve, një program imunizimi gjithëpërfshirës dhe vijimësinë e regjistrimeve në nivel të lartë në arsimim fillor.

Megjithatë, mbetet ende shumë për t’u bërë për të përmirësuar jetën e fëmijëve. Midis të tjerash, ka nevojë për të kaluar pasojat e dëmshme të të kequshqyerit dhe mjediseve jo të shëndetshme për shumë fëmijë, për të lehtësuar aksesin në kujdesin shëndetësor, për të hetuar dhe ndaluar efektivisht rastet e punës së fëmijëve, për të tejkaluar dështimin në arritjet shkollore dhe për të arritur rezultatet e duhura arsimore për ta.

Lidhja ndërmjet pozitës së pafavorshme ekonomike dhe përjashtimit social është evidentuar dukshëm në zonat rurale ku aksesi për shërbimet kryesore publike, në shëndetësi apo arsimim, shpesh është i vështirë, madje edhe i pamundur. Barriera më pak të dallueshme ekzistojnë për fëmijët në zonat urbane dhe zonat informate. Në këto zona cilësia e shërbimeve është shumë e ulët. Përjashtimi social i disa grupeve të fëmijëve përbën një shqetësim të dukshëm, të përhapur dhe që po thellohet gjithnjë e më tepër.

Vala e kohëve të fundit e njohjes zyrtare nga ana e qeverisë dhe institucioneve të saj të rëndësisë së dhe kthimit të vëmendjes drejt çështjeve të fëmijëve ndoshta mund t’i atribuohet presioneve për përshtatje dhe përputhje. Së bashku me angazhimet për “një qeveri të vogël”, e cila kufizon burimet institucionale, koordinimi dhe zbatimi i politikave të mbrojtjes së fëmijëve mbeten të dobëta. Së pari, kjo parandalon që çështjet e fëmijëve të integrohen në politikë-bërjen e përgjithshme. Së dyti, qeveritë e njëpasnjëshme kanë qenë të forta në strategji, por të dobëta në administrim, kështu që përshtatjet e nevojshme mbeten më shumë teorike sesa realizohen. Po kështu, ndikimet politike nuk ndiqen në tej, derisa shtysa për ndryshim mbetet e jashtme. Ka një nevojë të madhe për më tepër analizë dhe kuptim të pasojave korrelative të politikave – për shembull, për të ndërthurur shërbimet e kujdesit për fëmijët dhe punësimit të grave.

Në përgjithësi, cilësia e ulët e vazhdueshme e shërbimeve publike për fëmijët sugjeron se, pa dyshim, burimet ose nuk ekzistojnë ose nuk janë të orientuara drejt në trajtimin e çështjeve të fëmijëve në vend edhe nëse këto burime përdoren zyrtarisht me vijimësi të tyre ?! Sukseset e arritura flasin për një kuptim të drejtë të disa çështjeve, ndërkohë që mbetet ende për t’u parë nëse do të ketë vullnet për t’i zbatuar ato apo jo.

Përmbledhje Ekzekutive

“Përjashtimi social i disa grupeve të fëmijëve përbën një shqetësim të dukshëm, të përhapur dhe që po thellohet

gjithnjë e më tepër.”

13

TË DREJTAT

Të drejtat e fëmijëve njihen në Shqipëri në legjislacionin aktual por fëmijët gëzojnë mbrojtje de facto të kufizuar.

Ka paqartësi në përgjegjësitë institucionale për mbrojtjen e fëmijëve në nivele qendrore dhe lokale. Në sektorin publik, politikat e mbrojtjes, edhe aty ku ekzistojnë, pak zbatohen. Raportohen ende incidente të trafikimit të fëmijëve dhe abuzimit të fëmijëve, përfshirë abuzimin seksual, duke treguar kështu që përpjekjet për të mbrojtur shfrytëzimin e të miturve kanë qenë të kufizuara në rezultate.

Avokati i Popullit ka vërejtur në disa raste shkelje të të drejtave të fëmijëve nga institucionet, apo edhe mos respektim të procesit të rregullt ligjor.

Panorama që merret nga të gjitha burimet është që ka mungesë njohurish midis institucioneve që merren me fëmijët, apo edhe me mbledhjen dhe monitorimin e të dhënave.

Po kështu, burime të pakta janë alokuar për çështje të fëmijëve, gjë e cila nuk është aspak e çuditshme duke pasur parasysh angazhimin për një qeveri të vogël (premtim ky i bërë donatorëve).

Përfundimisht, ka nevojë për një institucion të vetëm përgjegjës dhe gjithëpërfshirës për koordinim më të mirë ndërmjet agjencive, dhe për të përfshirë të drejtat e fëmijëve. Ky institucion duhet të ketë kompetencën për të mbrojtur këto të drejta, si dhe për t’iu përgjigjur shkeljeve të raportuara me gjithë forcën e ligjit.

SHËNDETI

Shpërndarja jo e barabartë e burimeve mjekësore ndikon në aksesin e fëmijëve për kujdes shëndetësor në zonat e largëta, rurale dhe migratore peri-urbane. Kjo gjë ka të bëjë veçanërisht me përfitimin nga kujdesi shëndetësor i urgjencës apo ai dentar, si ai i specializuar ashtu edhe ai rutinë.

Reduktimi i shërbimeve falas ka ndikuar ndjeshëm shëndetin e fëmijëve të familjeve të varfra. Nuk ka standarde cilësie për kujdesin shëndetësor primar dhe shërbimet ambulatore, dhe mjete të pakta për t’iu përgjigjur nevojave në çdo rast. Ka pak kontrolle për korrupsion në sektorin e shëndetit publik falas. Cilësia e ulët e shërbimeve mund t’i detyrojë prindërit për të zgjedhur kujdesin shtëpiak për fëmijët, duke krijuar kështu një boshllëk për shëndetin e fëmijëve.

Specialistët mjekësor luajnë një rol thelbësor në identifikimin dhe dhënien përgjigje të çështjeve të mbrojtjes së fëmijëve. Megjithatë, mbizotëron një mentalitet “mbivlerësues” dhe punonjësve të shëndetësisë u mungon vlerësimi për rolin e sektorit të shërbimeve sociale, duke sjellë si rezultat mungesën e koordinimit ndërinstitucional dhe ndjekjes në vazhdimësi të rasteve.

Fëmijët vuajnë më tepër se kushdo tjetër nga pasojat e një ambienti jo të shëndetshëm, i cili shpesh përkeqësohet nga varfëria, dhe degradohet nga rritja ekonomike që nuk bazohet në parimet e qëndrueshmërisë.

Gjendja e fëmijëve

14

ARSIMIMI

Përmirësimet modeste në shifrat e regjistrimit në të gjitha nivelet e arsimimit nuk përputhen me përpjekjet për uljen e shifrave të braktisjes së shkollës apo rezultateve më të mira shkollore për shumicën e nxënësve.

Fëmijët në zonat rurale dhe vajzat janë veçanërisht në disavantazh. Largimi nga shkolla në vitet e fundit të arsimimit bazë është në përqindje të lartë, shumë fëmijë lënë shkollën pa asnjë kualifikim.

Kostot e padukshme shtesë për prindërit e fëmijëve të përfshirë në arsimin shtetëror, ( të ashtuquajtura ‘para xhepi’ ), përbëjnë përjashtim pasiv (Sen, 2000) – nëpërmjet të cilit fëmijët përjashtohen nga gëzimi i të drejtave të plota si bashkëmoshatarët e tyre, për shkak të mungesës së njohjes së situatës.

Faktorë të tillë në mënyrë jo proporcionale penalizojnë fëmijët e familjeve me të ardhura të pakta dhe rrezikojnë stigmatizimin social

mes bashkëmoshatarëve. Më tej, është zhvilluar një sistem me dy standarde, për shkak të një rritje të numrit të shkollave private, kryesisht në qytete të mëdha.

Megjithatë, ka pak kontroll për cilësinë e arsimimit privat të çdo niveli. Për të përmirësuar standardet nevojitet një rishikim i kurrikulave kombëtare, si dhe programit të zhvillimit profesional të vazhdueshëm për edukatorët. Raportimet mbi rastet e mitëmarrjes nga ana e stafit mësimor tregojnë që fenomeni ende është i rhapur. Një shembull i thjeshtë mjafton për të treguar që ekzistenca e kuadrit ligjor nuk mjafton pa zbatimin e duhur: ka rezultuar që sistemi i gjobave për familjet për nxënësit që mungojnë në shkollë është efektivisht i azbatueshëm. Si pasojë, nevoja për një veprim të koordinuar në fusha të ndryshme ndërdisiplinore do të siguronte që çështjet e fëmijëve të kenë trajtimin e duhur.

15

Disa Rekomandime

Të drejtat dhe Mbrojtja e Fëmijëve

Të bashkërendohet puna që të institucionalizohet përgjegjësia për ◊ të drejtat e fëmijëve në një organ zyrtar të posaçëm në nivel qeveritar dhe të zhvillohet ekspertiza specifike për fëmijët. Të sigurohet që ekspertiza të bëhet pjesë e të gjitha aspekteve të politikë-bërjes.

Të krijohet një linje telefonike kombëtare, e qëndrueshme, efikase ◊ dhe sipas praktikave më të mira, për mbrojtjen e fëmijëve. Kjo gjë do të kërkonte përkrahje të gjerë, të shumanshme nga qeveria, biznesi, OJF-të vendase dhe ndërkombëtare.

Të punohet më tej drejt përshtatjes në vend të treguesve evropianë ◊ për gjendjen e të drejtave të fëmijëve.

Të bëhet fushatë e gjerë për ndalimin e të gjitha formave të ◊ ndëshkimit trupor të fëmijëve në shtëpi dhe në ambientet e përkujdesjes. Sipas legjislacionit aktual, ligji diskriminon fëmijët duke u dhënë atyre më pak të drejta se sa të rriturit për sa u përket sigurisë dhe mbrojtjes personale nga dhuna.

Arsimimi, shëndeti dhe politikat

Lipsen përmirësime administrative për të ulur ndikimet dhe ◊ klientelizmin.

Të shqyrtohen mundësitë për përfitime sa më të plota nga fëmijët ◊ sidomos nga lidhja mes politikave në fusha të ndryshme.

Nevojitet zhvillimi i treguesve për mirëqenien e fëmijës dhe ◊ promovimi i kërkimeve të reja të fokusuara posaçërisht tek fëmijët.

Të krijohet një portal në internet (online) për organizatat aktive ◊ në çështjet e fëmijëve për të promovuar përhapje, komunikim dhe bashkëpunim më të madh komunitete komunitetin.

PËRKUFIZIMI LIGJOR I FËMIJËS

Legjislacioni shqiptar nuk jep një përkufizim të vetëm dhe të qartë të termit fëmijë. Mund të merret nga disa referenca që fëmijë është personi nga 0-18 vjeç dhe përkufizimi varion në varësi të ligjit që zbatohet:

“Braktisja e fëmijës nën moshën 16 vjeç …”.(Neni 124, Kodi Penal)“I mituri, që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç…” (Nenet 7 dhe 8, Kodi Civil)“Të miturit nga mosha 16 deri në 18 vjeç mund të punësohen në punë të lehta....”(Neni 99, Kodi i Punës)“Vetëm personat madhorë, mbi 18 vjeç, mund të punësohen në punë të vështira”

(Neni 100, Kodi i Punës)

TË DREJTA TË VEÇANTA PËR FËMIJËT

Brenda mbrojtjes universale me ligj të së drejtës për jetën (Neni 21, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë), shteti u garanton mbrojtje të veçantë fëmijëve, të rinjve, grave shtatzëna dhe nënave të reja (Neni 54, Kushtetuta e Shqipërisë).

“Çdo fëmijë ka të drejtë të jetë i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytëzimi dhe përdorimi për punë, e veçanërisht nën moshën minimale për punën e fëmijëve, që mund të dëmtojë shëndetin, moralin ose të rrezikojë jetën a zhvillimin e tij normal.”

Përveç kësaj, Konventa mbi të Drejtat e Fëmijëve vendos detyrime lidhur me të drejtat e fëmijëve udhëhequr nga parimi i ‘interesi më i lartë i fëmijës’. Sipas kësaj, çdo fëmijë, pa paragjykim, ka të drejtën për një nivel të pranueshëm të kushteve të jetesës, për të cilat prindërit apo shteti si mbrojtës, kanë përgjegjësi.

PUNA E FËMIJËS

Konventat e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ONP) Nr. 138, datë 19.06.1976 “Për moshën minimale për pranim për punësim” ratifikuar në vitin 1998 dhe Nr. 182, datë 17.06.1999 Konventa “Format më të këqia të

punës së fëmijëve “ ratifikuar në vitin 2001.

E DREJTA PËR PËRKUJDESJE SOCIALE

Kodi i Familjes (Ligji Nr. 9062, 08/05/2003) vendos detyrime institucionale të shtetit kundrejt fëmijëve pa përkujdesje prindërore.

MOS DISKRIMINIMI

Legjislacioni shqiptar nuk parashikon ndonjë dispozitë të veçantë lidhur me mosdiskriminimin e fëmijëve për shkak të pozicionit të tyre, aktiviteteve apo mendimet dhe besimet që ata ndajnë. Megjithatë, Kushtetuta ndalon diskriminimin e padrejtë për shkaqe të ndryshme.

E DREJTA E PËRFAQËSIMIT DHE LIRIA E SHPREHJES

Fëmijës mund t’i merret mendimi për kujdestarinë duke filluar nga mosha 10 vjeç (Neni 356 ??? ( i kujt ), Kodi i Procedurave Civile. Legjislacioni parashikon gjithashtu të drejtën e të miturit i cili ka mbushur moshën gjashtëmbëdhjetë vjeç për t’iu drejtuar vetë gjykatës (Kodi i Procedurës Penale).

“...Të pandehurit të mitur i sigurohet ndihmë juridike dhe psikologjike, në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit, me praninë e prindit ose të personave të tjerë të kërkuar nga i mituri dhe të pranuar nga autoriteti që procedon.” (Neni 35, Kodii Procedurës Penale)

Legjislacioni aktual nuk u njeh fëmijëve të drejta të veçanta vetë-përfaqësimi në rastet e abuzimit në familje.

TË DREJTAT DHE LIRITË CIVILE

Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë garanton të drejtën e emrit dhe mbiemrit. Fëmija duhet të regjistrohet në Zyrat e Gjendjes Civile nga prindërit apo të afërmit jo më vonë se 45 ditë nga lindja e tij. Nëse regjistrimi nuk bëhet brenda këtij afati, ka ndëshkime. (Mesa është vëzhguar ky ligj nuk është zbatuar asnjëherë).

Kuadri ligjor për fëmijët

Përveçse të shprehura në Kushtetutë si pjesë e të drejtave themelore të njeriut, të drejtat e fëmijëve në Shqipëri janë gjithashtu në ligje të ndryshme, të tilla si Kodi Civil, Kodi i Familjes dhe po aq e rëndësishme janë të njohura nëpërmjet ratifikimit të Konventës së Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijës (KDF) në vitin 1992. Megjithatë, mënyra e vënies në jetë ka promovuar, në shumë aspekte, një shtrembërim të tyre dhe ka rezultuar në një humbje të vrullit të iniciativës.

Siç ka ndodhur edhe me iniciativa të tjera të qeverisë, ndikimi i mundshëm i KDF-së është ulur nga problemet në zbatim dhe monitorim, duke ngritur çështje kritike institucionale, e jo më pak në koordinimin e institucioneve, të shtrëngimeve të burimeve dhe cilësisë së të dhënave. Për të eliminuar konfuzionin dhe shkeljen e mundshme të të drejtave, është e nevojshme të ketë një përkufizim të vetëm të moshës së gëzimit të të drejtave të veçanta të siguruara nga KDF. Ndikimi neto ka qenë se, pavarësisht se të drejtat e fëmijëve njihen në legjislacionin shqiptar aktual, kapacitetet e dobëta institucionale dhe zbatimi i çrregullt bëjnë të mundur që fëmijët de facto të vazhdojnë të gëzojnë mbrojtje ligjore të kufizuar. Rrjedhimisht,

Shqipëria ka ende rrugë për të bërë përpara se të konsiderojmë që ka përmbushur kushtet e nenit 4 të KDF – “Detyrimin e shteteve për të vënë në jetë të drejtat e KDF në realitet”. Ka pasur mjaft kërkesa për një institucion i cili do të siguronte mbrojtje më të mirë dhe më të gjerë të të drejtave të fëmijëve, sikurse edhe njohjen e nevojës për përmirësimin e mëtejshëm të legjislacionit i cili do të ofrojë mbrojtje më të mirë për fëmijët. Kohët e fundit, Koço Barka, Ministër i Punës dhe Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta (MPCSSHB) ka kërkuar asistencën e UNICEF-it dhe ekspertëve e tij në hartimin e një Kodi për Fëmijët. Ndërkohë që forcimi i kuadrit të të drejtave për fëmijët është sigurisht i nevojshëm, ka një shqetësim që vetëm miratimi i një ligji nuk do të mund të sigurojë thelbësisht të drejtat e fëmijëve më tej.

Avokati i Popullit ka vërejtur në disa raste shkelje të të drejtëve brenda institucioneve ku është shfaqur edhe mungesa e një procesi të rregullt ligjor për arsye të ndryshme. Si rrjedhim, duhet t’i vihet theksi edukimit të publikut dhe trajnimit për të drejtat, zhvillimit të politikave të mbrojtjes nga komuniteti i biznesit, si dhe rritjes së fuqisë zbatuese nga ana e organeve të shtetit, të gjitha këto të mbështetura nga angazhimi serioz i sistemit të qeverisjes.

Të drejtat e fëmijëve

“Ka ardhur koha për hartimin e një ligji integral që jo vetëm do të garantojë të drejtat e ligjshme të fëmijëve, por të përcaktojë saktë edhe institucionet përgjegjëse që ngarkohen t’i garantojnë këto të

drejta.” Koço Barka, Ministër i Punës (MPCSSHB, 2008a)

1818

Shëndeti i fëmijëve

Sektori i shëndetit publik ka pësuar ristrukturim të plotë duke pasur financime të pasigurta: shpenzimet për shëndetin publik në kushtet e tranzicionit, kane variuar nga më e ulëta 2.5% deri në 7.3% të shpenzimeve publike në vitin 1999 (INSTAT, 2000a: 118). Ndërsa ka qenë e pamundur për të ruajtur disa arritje të caktuara të suksesshme të shtetit të vjetër komunist (EOHCS, 1999), ka pasur arritje të rëndësishme në disa fusha, si në shifrat e vdekshmërisë së fëmijëve.

Trajtimi nga shërbimet e shëndetit publik në mënyrë të papërshtatshme u ndoq nga zhvillimet në shërbimet private. Pati boshllëqe ne kujdesin shëndetësor, me diferencim të veçantë në shërbim, si për shembull ndërmjet zonave rurale dhe urbane. Disa çështje të rëndësishme që ngritën krye në kujdesin shëndetësor janë në të vërtetë riparaqitje bashkëkohore e problemeve tashmë të vjetra, dhe ne duhet të jemi të kujdesshëm ndaj tendencës për homogjenitetet apo për të marrë si të mirëqena ekzistencën e praktikave mjekësore të perparuara në kujdesin

shëndetësor në socializëm. Pavarësisht nga kjo gjë, ka nevojë urgjente për gjetjen e mënyrave për të adresuar mjaftueshmërisht çështje të tilla, siç janë shpenzimet ndaluese të shërbimeve private për shumë, dhe akses të kufizuar rural në kujdesin shëndetësor.

Një studim mbi pagesat joformale në sektorin e shëndetit publik në Shqipëri tregon se pagesat “nën dorë” përbëjnë një pengesë të madhe për të bërë përpara në reformën e shëndetësisë dhe tregon probleme në garantimin e përdoruesve mbi të drejtën për të kërkuar llogari. (Vian e të tjerë, 2004). Korrupsioni i raportuar gjerësisht i personelit mjekësor gjithashtu vepron kundër parashikimeve të vlerës së shëndetit publik (CRCA, 2004a) dhe përjashton më tej të varfrit nga shërbimet, aty ku ato ekzistojnë.

Për sa u përket çështjeve të aksesit te shërbimet shëndetësore, duket qartë që fëmijët në zonat rurale kanë probleme më të mëdha kjo për shkak të largësisë nga qendrat e trajtimit, apo zonave të gjera që shërbimet e urgjencës mbulojnë.

Shpërndarja jo e barabartë e burimeve mjekësore ndikon në aksesin e fëmijëve për kujdes shëndetësor në zonat e largëta, rurale dhe informale peri-urbane. Kjo gjë ka të bëjë veçanërisht me përfitimin e kujdesit shëndetësor të urgjencës apo dentar si të specializuar ashtu edhe rutinë. Reduktimi i shërbimeve falas ka ndikuar ndjeshëm në shëndetin e fëmijëve të familjeve të varfra. Nuk ka standarde cilësie për kujdesin shëndetësor primar dhe shërbimet ambulatore, dhe ka mjete të pakta për t’iu përgjigjur nevojave në çdo rast.

Ka pak kontrolle për korrupsionin në sektorin e shëndetit publik falas. Cilësia e ulët e shërbimeve mund t’i detyrojë prindërit të zgjedhin kujdesin shtëpiak për fëmijët, duke krijuar kështu një boshllëk për shëndetin e fëmijëve. Specialistët e mjekësisë luajnë një rol thelbësor në identifikimin dhe trajtimin e çështjeve të ndryshme për mbrojtjen e fëmijëve. Megjithatë, mbizotëron një mentalitet “mbivlerësues” dhe punonjësve të shëndetësisë u mungon vlerësimi për rolin e sektorit të shërbimeve sociale, duke sjellë si rezultat mungesën e koordinimit ndërinstitucional dhe ndjekjes në vazhdimësi të rasteve, me pasoja mbylljen e çështjeve.

1919

Për të porsalindurit dhe prindërit e tyre kjo situatë është veçanërisht e rëndësishme dhe shkak për shqetësim sepse pjesa më e madhe e incidenteve me rrezik për jetën janë urgjencat (asfiksia, spesis, lindjet e parakohshme). Sigurisht që ka edhe fëmijë të paregjistruar, në të gjitha rrethet, të cilët nuk kanë fare akses në shërbimin mjekësor (ACA, 2007).

Standardi i jetesës ka një ndikim të madh në shëndetin e fëmijës, kështu që ka një lidhje të nënkuptuar ndërmjet shëndetit dhe varfërisë. Të dhënat për fëmijët nën moshën 5 vjeç tregojnë se 14% të tyre konsiderohen mesatarisht nën peshë dhe 4.4% seriozisht nën peshë; problem ky më shqetësues tek fëmijët djem dhe foshnjat. Mungesa të vogla zhvillimi janë konstatuar në një të tretën e fëmijëve, ndërsa një e pesta e fëmijëve duket se kanë probleme serioze të zhvillimit. (UNICEF, 2000). Faktorët mjedisorë luajnë një rol të konsiderueshëm gjithashtu në perceptimin e shëndetit të fëmijëve. Raportohet që ka ndryshime të theksuara të gjendjes shëndetësore dhe kushteve të strehimit mes zonave urbane dhe rurale –raportohet dy herë më shumë shëndet më i mirë dhe kushte më të mira strehimi për zonat urbane sesa ato rurale (INSTAT, 2002), dhe gjithashtu këto ndryshime raportohen edhe në lidhje me aksesin tek shërbimet publike kryesore, të tilla si uji dhe energjia elektrike.

Rritja e nivelit ekonomik nuk ka sjellë domosdoshmërisht një standard të përmirësuar jetese për fëmijët. Rreziqet ambientaliste për shëndetin e fëmijëve janë rritur në dy dekadat e fundit. Fëmijët vuajnë më shumë se kushdo tjetër nga ndikimi i një mjedisi të ndërtuar jo shëndetshëm, i cili shpesh rëndohet nga varfëria. Po kështu, gjendja rëndohet kur infrastrukturës tashmë të dobët i shtohet rritja e kërkesës, nga e

cila burojnë rreziqe të shëndetit publik, të tilla si raste të dukshme të dizanterisë, shkaktuar nga problemet e menaxhimit të ujësjellësve, apo rritjes së çlirimit të ndotjes në qytete.

Është e vështirë të krahasosh statistikat për shëndetin me vende të tjera të rajonit për

shkak të mospërputhshmërisë në metodologji dhe tregues. Vetë statistikat kombëtare janë shpesh në kontradiktë me ato të organizatave ndërkombëtare. (Banka Botërore, 2006:8). Megjithatë, Shqipëria në të gjitha këndvështrimet duket të jetë e ngadaltë (Figura 1-A) në çështje kyçe. Përmirësimi i sistemit te kujdesit shëndetësor për fëmijët në një periudhë afatshkurtër duket se sjell përmirësim të vazhdueshëm tek ulja e vdekshmërisë së fëmijës dhe iniciativave të shëndetit publik. Po ashtu, forcimi administrativ është i rëndësishëm për të mundësuar akses më të mirë në shërbime, duke i kushtuar vëmendje të madhe rregullimit normativ të reduktimit të plotë të pagesave joformale si dhe uljes së pagesave formale. (UNICEF 2006a:49).

Infant Medical Care

87 85 88 8591 93

8993

Newborns protected against Tetanus

Under 5s with suspected Pneumonia taken to medical care

Under 5s with suspected Pneumonia receiving medical care

Under 5s with diarrhoea getting oral rehydration and continued feeding

8585 8585 85

45

60

38

73 74

57 5750 53

45 48

64

31

0 00

Under 5 Mortality RankUnder 5 mortality rank

122130

175

122

146

116 119

151

Figura 1.A Standardet e kujdesit mjekësor për foshnjat për ndërhyrje tipike mjekësore (shifrat janë në përqindje)

Dat

a ng

a: U

NIC

EF 2

008

Krahasim me shtetet e tjera:

Vdekshmëria e fëmijëve dhe e foshnjave

Ka pasur një tendencë të dukshme për rënie...

Vendi ka shifra të larta e të papranueshme të vdekshmërisë së fëmijëve dhe të foshnjave

Shqipëria renditet mes vendeve më të këqijve në rajon për vdekshmërinë e foshnjave dhe fëmijëve nën 5 vjeç, me shifra dukshëm më të larta se sa Greqia, për shembull, në vitin 1990.

Megjithatë, ka pasur përmirësime që prej 1990, duke vazhduar tendencën e nisur prej viteve 1970.

Shumica e përmirësimeve mund t’i atribuohet drejtpërdrejt suksesit të iniciativave të planifikuara kombëtare, të tilla si programit të përgjithshëm për imunizimin e fëmijëve.

Gjithashtu rol ka luajtur edhe rritja e përgjithshme e standardit të jetesës, gjë e cila është vënë re gjatë tranzicionit.

Mbetet ende shumë për t’u bërë në mënyrë që të mbyllet hendeku që kemi në krahasim me vendet fqinje, nga të cilat mund të mësohet shumë.

Arritjet më të mira të këtyre vendeve ndoshta mund të përshtaten për vendin tonë.

...po ka shqetësime në lidhje me ruajtjen e niveleve të tilla në të ardhmen, pa prezantimin e iniciativave më të planifikuara dhe të detajuara.

Ka disa faktorë që mund të ndikojnë në nivelin e uljes. Me rëndësi janë:

- shkalla e korrelacionit midis uljes së vdekshmërisë dhe rritjes ekonomike (ndoshta më e ulët seç mund të pritet, figura 1.6) sugjeron se kontributi për të ndikuar në uljen e shifrës nëpërmjet rritjes së standardit të jetesës nuk

na siguron mjaftueshëm për ecjen përpara.

- eksperiencat e vendeve të tjera sugjerojnë që shifrat e vdekshmërisë së fëmijëve dhe foshnjave bëhen më të vështira për t’u reduktuar kur shifrat janë të ulëta. Shkaqet e vdekshmërisë bëhet më tepër të vështira për t’u deshifruar kur vlerat kapin nivele “të qëndrueshme” kokëforta. Për pasojë, shifrat e vdekshmërisë bëhen më tepër indiferente ndaj vendimeve dhe iniciativave të politikave.

87 85 88

0

85

0

45

91 93

60

8993

38

73 74

0

57 5750 53

45 48

64

31

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Infant Medical Care for typical interventions

Newborns protected against Tetanus

Under 5s with suspected Pneumonia taken to medical care

Under 5s with suspected Pneumonia receiving medical careUnder 5s with suspected Pneumonia receiving medical care

Under 5s with diarrhoea getting oral rehydration and continued feeding

116 119 122 122130

146 151

175

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Under 5 mortality rank

Under 5 mortality rank

Figura 1.1 Niveli i vdekshmërisë nën 5 vjeç (2006)Pamja statika tregon që Shqipëria është renditur ndër nivelet më të ulëta për vdekshmërinë e foshnjave nën 5 vjeç në rajon (Figura 1.1)Megjithatë, analiza e tendencës tregon arritjen e mëdha që janë bërë në nivelin e vdekshmërisë së foshnjave nën 5 vjeç që prej vitit 1970, dhe përsëri që prej vitit. (Figura 1.2)Hapësira gjithashtu është shkurtuar edhe në lidhje me nivelin e vdekshmërisë foshnjore, por Shqipëria është sërish në një nivel më të lartë se sa Greqia për shembull në vitet 1990. (Figura 1.3)

37

31

45

38

2218

16

0

11

19 18 17 1715 14

108

4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Comparative Under 5 Mortality Rates

1990 2006

30

23

37

33

18

14 15

0

9

16 16 15 1513 12

97

4

0

5

10

15

20

25

30

35

40Comparative Infant Mortality Rates

1990 2006

Figura 1.3Niveli i vdekshmërisë foshnjat në vitet dhe 1990 dhe 2006

Figura 1.2 Niveli i vdekshmërisë tek foshnjat nën 5 vjeç në vitet in 2006, 1990 and 1970

Dat

a ng

a: U

NIC

EF 2

008

Ka pasur një tendencë të dukshme për rënie...

Dat

a ng

a: U

NIC

EF 2

008

Figura 1.5 Ulja e nivelit të vdekshmërisë që prej vitit 1990

Average Annual Rates of Mortality Reductionby Period

49

42

62

55

22

38

00

10

20

30

40

50

60

70

Child Mortality Reduction since 1990 (%)

Reduction since 1990 (%)

2.8 3.0

4.4

5.7

2.9

0.0 0.0

4.2

3.4

6.1

5.0

1.6

2.9

0.00.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0y

1970 1990 1990 2006

Figura 1.4 Niveli mesatar i uljes së nivelit të vdekshmërisë Niveli mesatar i uljes së vdekshmërisë që nga viti 1990 ka tejkaluar atë që arrirë para periudhës së tranzicionit (Figura 1.4)Niveli I uljes në Shqipëri krahasohet si më I favorshëm në krahasim me atë të shteteve të tjera brenda rajonit për të njëjtën periudhë (Figura 1.5)Me një vëzhgim të përciptë, korrelacioni mes uljes së nivelit të vdekshmërisë dhe rritjes ekonomike duket i shkëputur (Figura 1.6)

Figura 1.6 Niveli i vdekshmërisë dhe rritja ekonomike

140Under 5 Mortality Rates Trends

4.2

3.4

6.1

5.0

1.6

2.9

2

2

5.2

0.2

22.6

3.0

2.0

1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

Economic Growth and Mortality Reduction

Reduction since 1990 (%) 1990 2006

19 18 17 17 14 10 8

3731

4538

18 16

0

6557

109119

32

0 00

20

40

60

80

100

120

2006 1990 1970

140Under 5 Mortality Rates Trends

4.2

3.4

6.1

5.0

1.6

2.9

2

2

5.2

0.2

22.6

3.0

2.0

1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

Economic Growth and Mortality Reduction

Reduction since 1990 (%) 1990 2006

19 18 17 17 14 10 8

3731

4538

18 16

0

6557

109119

32

0 00

20

40

60

80

100

120

2006 1990 1970

Average Annual Rates of Mortality Reductionby Period

49

42

62

55

22

38

00

10

20

30

40

50

60

70

Child Mortality Reduction since 1990 (%)

Reduction since 1990 (%)

2.8 3.0

4.4

5.7

2.9

0.0 0.0

4.2

3.4

6.1

5.0

1.6

2.9

0.00.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0y

1970 1990 1990 2006

2222

Arsimi

Sikurse edhe me kujdesin shëndetësor, sistemi i arsimimit shtetëror është i rrethuar nga probleme të brendshme sistemore dhe të jashtme. Shqetësimet aktuale më tepër urgjente vërtiten rreth aksesit, cilësisë së arsimimit, arritjeve në rënie dhe krahasimisht karrierës afat-shkurtër në gjirin e shkollës. Shqipëria renditet ndër vendet e fundit në rajon në lidhje me këto çështje.

Zgjerimi i pabarazive në rezultatet arsimore është pazgjidhshmërisht i lidhura me frekuentimin dhe kohëzgjatjen e karrierës shkollore, të cilat shpesh janë shoqërisht të rrënjosura dhe reflektojnë rënien e përgjithshme të vlerësimit të arsimit në shoqëri.

Tregu jo konkurrent i punës me nivel të ulët aftësish, është një nga shkaqet e mundshme

përse njerëzit gjykojnë se një investim i mëtejshëm dhe afat-gjatë në edukim ka shumë gjasa që të mos sjellë fryte të mëvonshme. Me njohjen e faktit se pabarazitë në edukim përgjithësisht çojnë

në pabarazi që zgjasin përgjithmonë, është e qartë se ky qark problematik ka nevojë të adresohet kënaqshëm dhe sa më parë të jetë e mundur. Nivelet e larta të mungesave dhe braktisjes kulmojnë në moshën 15-16 vjeçare (Banka Botërore, 2005b) në të njëjtën linjë me moshën ligjore për përfundimin e arsimit të detyruar. Të dyja këto së bashku reflektojnë kostot oportune të edukimit, si të ardhura të munguara për fëmijën dhe gjithashtu kostot për të ndjekur shkollën dhe kërkesat e jashtme të familjes për kohën e fëmijës. Varfëria ose të ardhurat e ulëta janë një tjetër nxitës për familjet që t’i largojnë fëmijët e tyre nga shkolla me mundësinë e parë, në mos edhe më herët.

Shpenzimet e xhepit dhe humbja e mundshme e pagave (papunësia) kanë luajtur po kështu një rol në dekurajimin për ndjekjen së shkollës, veçanërisht dhe në mënyrë të dukshme midis të varfërve të cilët duhet të përfitojnë më shumë nga një arsimim i mirë. Në vend të kësaj, treguesit sugjerojnë se fëmijët e familjeve më të varfra kanë dukshëm një nivel regjistrimi më të ulët se sa shumica e popullsisë.

Duket si i pranuar gjerësisht mendimi se arritjet në arsim të periudhës së komunizmit nuk janë arritur më që prej fundit të regjimit. (Marnie dhe Menchini,2007; Tahiraj, 2007:131). Në mënyrë të dukshme, shifrat e alfabetizmit arritën nivele të tilla të larta gjatë periudhës ,shifra të cilat nuk u ruajtën gjatë periudhës së trazicionit. Problemet në sistemin e arsimit janë pasqyrim i fushave të tjera – institucionale, politike dhe varfërisë në burime. Arsimi ndërthuret me nivelet e varfërisë dhe papunësisë, të dyja si shkak dhe si pasojë. Si të tilla, shqetësimet lidhur me arsimin duhen parë në dy aspekte, së pari, si mosfunksionime të brendshme të sistemit dhe së dyti, si korrelacione të çështjeve sociale. Problemi me arsimin në Shqipëri fillon jashtë shkollës, pikërisht në mënyrën se si arsimi vlerësohet nga shoqëria.

23

Ka një hendek të gjerë gjeografik, më fëmijët ruralë që kanë në mënyrë të konsiderueshme “pritshmëri për shkollën” më të ulët, dhe që kanë tetë herë më pak gjasa për të marrë provimin e pjekurisë. (INSTAT, 2000). Kjo gjë pa dyshim u keqësua në mënyrë të ndjeshme nga

mbyllja e shumë shkollave rurale gjatë tranzicionit, gjë e cila u shoqërua edhe me shtimin e distancës mesatare të vendndodhjes së shkollës. Përsëri, këtu gjejmë një

ndikim periodik – fëmijët e familjeve me arrije të ulëta arsimore kanë të ngjarë në mënyrë të vazhdueshme që të përsërisin arritjet e ulëta të familjes apo ta braktisin plotësisht shkollën. (ASHF, 2007).

Mjediset e varfëruara dhe të papërshtatshme të shkollës janë edhe një tjetër faktor i rëndësishëm për të dekurajuar ndjekjen e shkollës midis nxënësve. Megjithatë, shkollat kanë fuqi administrative të kufizuara për të përmirësuar kushtet.

Aktualisht, buxheti kontrollohet 60/40 respektivisht ndërmjet qeverisë dhe shkollës, duke kufizuar lirinë e shkollës për të zhvilluar aktivitete të cilat ata i konsiderojnë të nevojshme për përmirësimin e përgjithshëm të ambientit të shkollës, nevojave arsimore dhe argëtuese të fëmijëve, sikurse edhe ri-investime në trajnimin e stafit. Nuk është mbledhur asnjë e dhënë që të mundësojë vlerësimin e nevojave të shkollave dhe praktikantët nuk janë të pajisur mjaftueshëm me kompetenca për të pasur si prioritet punën në nivel vendor (ASHF, 2007).

Sistemi i arsimit ka ende mundësi për të

ndrequr reputacionin e tij për klientelizëm dhe korrupsionin, duke forcuar procedurat administrative, prezantuar llogaridhënie të qëndrueshme përmes kontekstit të zhvillimit profesional të vazhdueshëm.

Duke marrë në konsideratë të gjithë këto faktorë ekzogjenë, mund të duket që kushtet nuk janë të favorshme për iniciativa specifike arsimore për të ndikuar në një ndryshim të qëndrueshëm afatshkurtër. Megjithatë, disa iniciativa të mira të tilla si skema e ‘Shansit të Dytë’ dhe ajo e ‘Braktisjes së Fshehur’ kanë treguar rrugë të mundshme me shanse për sukses. Kjo e fundit, duke prekur mangësitë në të gjitha praktikat e mësimdhënies në klasa, është një shembull i llojeve të skemave që nevojiten. Sigurisht, të dyja këto skema janë një hap përpara në krahasim me skemën e vendosjes së gjobave për fëmijët që braktisin shkollën, skemë kjo që efektivisht ka qenë e pazbatueshme për shkak të pengesave të mbledhjes së gjobave.

Deri tani, nuk kanë munguar idetë dhe projektet në MASH. Në kontekstin e shumë prioriteteve konkurruese, do të ishte më tepër e dobishme për të bërë një hap prapa drejt një rivlerësimi tërësor dhe me këmbë në tokë të gjithë sistemit të arsimit, duke përfshirë një kontroll të statusit të profesionit të mësimdhënies, mekanizmat e hyrjes dhe integrimit, paradigmat e mësimdhënies dhe reformën e kurrikulave, sikurse edhe aspektet potenciale të komunitetit të jetës në shkollë.

23

Krahasim i të Dhënave të Vendit: Performanca në Arsim

Problemet kryesore ...dhe se si ato mund të adresohen

Shqipëria po mbetet mbrapa...

Te dhënat për Shqipërinë në lidhje me nivelet e larta të shkrimit e këndimit në arsim, si një burim i krenarisë kombëtare, u vendosën nga regjimi i arsimimit universal i prezantuar gjatë socializmit.

Ky nivel i lartë i regjistruar, maskon në një farë mënyre një rënie të vërtetë të standardeve arsimore që prej vitit 1990, i cili ri-drejtoi burimet e shtetit përgjatë tranzicionit.. Si pasojë, Shqipëria ka shënuar një rritje të ndjeshme në sektorin privat, tashmë në nivelet më të larta në rajon,dhe

njerëzit kërkojnë avantazhe në arsim për fëmijët e tyre dhe shmangin tekat e përgatitjes së shtetit.

Duke theksuar këto ndryshime, nuk duhet të neglizhojmë ndikimin e faktorëve socialë, të tilla si çështjet e mobilitetit social, për rolin dhe perceptimin që ka shoqëria për arsimin, ose ndikimin e një tregu të dobët pune që ndikon në rezultatet e arsimit, për shembull deri në çfarë mase e parandalon ky treg që arsimi të shihet si rejt një jetese më të mirë?

Nivele të ulta dhe në rënie të regjistrimit

Mesatare e shkurtër e karrierës shkollore

Arritjet arsimore në rënie

Nivel i lartë i përsëritjes së vitit

Të sigurohet qasje më e madhe në arsim

Të ulet kosto oportune e arsimit dhe kërkesa të jashtme për fëmijët

Të rishqyrtohen burimet dhe rrjedhat e shpenzimeve ne arsim

Të rivlerësohen standardet profesionale në mësimdhënie, metodat arsimore dhe mjedisin e të mësuarit

99

97

99

9697

98

96 96 96

86

9394

9291

93

9796

99

75

80

85

90

95

100

Adult Literacy Rates

Total adult literacy rate Primary school net enrolment/ attendance (%)

Problemet kryesore ...dhe se si ato mund të adresohen

Shqipëria po mbetet mbrapa...

Figura 1.7 Nivelet e analfabetizmitjanë të crregullta e të larta (Figura 1.7) në krahasim me një sistem arsimor i cili në përgjithësi shkon mirë. Duket gjithashtu se këto shifra nuk mbështeten nga niveli i ulët i regjistrimit në shkollë (Figura 1.7), dhe niveli i ulët i ndjekjes së shkollës në sektorin e detyrueshëm (Figura 1.8, 1.9)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Pupil Teacher Ratios

PrePrimary Primary Secondary

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

5.0PrePrimary School Expectancy

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

Net Enrolment Rates by AgeAge 13 14 Age 15 Age 16

Average Class Size across all type of institution

35 Primary Secondary

30

25

20

15

10

5

0

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Expected years of education

All Sectors Primary Secondary

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

5.0

5.5

Percentage of students repeating at variousgrades

Primary Lower Secondary Upper Secondary

Figura 1.10 Raporti nxënës-mësues Në të gjitha nivelet e shkollimit Shqipëria ka klasa me numër të madh nxënësish

Figura 1.11 Pritshmëria në lidhje me sistemin parashkollor (vite)Fëmijët shqiptarë shpenzojnë pak kohë në sistemin parashkollor krahasuar me fëmijët e rajonit apo me ato të vendeve me të ardhura të pakta apo mesatare

Figura 1.12Niveli i regjistrimit në shkolla nisur nga moshaShqipëria ka nivele të ulëta regjistrimi në shkollat e mesme; janë moshat kryesisht 15-16 ato që braktisin shkollën

Figura 1.13 numri mesatar i fëmijëve në një klasë në të gjitha nivelet e shkollimitMbetet i lartë. E lidhur me gjithçka ndodh në klasën e mësimit dhe me praktikat e vjetruara të mësimdhënies, kjo kontribuon në uljen e kënaqësisë nga ndjekja e shkollës tek fëmijët dhe herë pas here braktisje të shkollës

Figura 1.14 Kohëzgjatja e pritshme e shkollimitËshtë shkurtuar për shkak të moshës së lartë të regjistrimit në shkollë, si dhe kufizimeve të parakohshme

Figura 1.15 Përsëritja e vititSjell një barrë të kushtueshme mbi sistemin që në vetvete është i dobët.

Dat

a ng

a: U

NIC

EF 2

008

Dat

a ng

a: U

NIC

EF 2

008

Figura 1.8 Niveli i ndjekjes së shkollës së mesme (2006) Figura 1.9 Niveli i ndjekjes së shkollës 9-vjeçare (2006)

92 92

97

84

98 98

92

89

93

85

9798

75

80

85

90

95

100

Primary School Attendance Ratio

male female

Secondary School Attendance Ratio

79

89

79 8290 90

77

89

7885

92 93

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

male female

92 92

97

84

98 98

92

89

93

85

9798

75

80

85

90

95

100

Primary School Attendance Ratio

male female

Secondary School Attendance Ratio

79

89

79 8290 90

77

89

7885

92 93

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

male female

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Pupil Teacher Ratios

PrePrimary Primary Secondary

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

5.0PrePrimary School Expectancy

Average Class Size across all type of institution

35 Primary Secondary

30

25

20

15

10

5

0

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Expected years of education

All Sectors Primary Secondary

“Dëshira ime e vetme është të iki...

Çfarë mund të bëj unë këtu?

Këtu nuk ka as punë dhe as lekë, pra nuk ka të ardhme

për mua.

Do të shkoj jashtë shtetit.

Do bëhem emigrant, si vëllai im i madh dhe shokët e tij.”

ÇËSHTJE QË PREKIN FËMIJËT

Tragjeditë e kohëve të fundit kanë zgjuar nevojën që çështja e mbrojtjes së fëmijëve të ketë vëmendje thelbësore në çështjet publike. Është i nevojshëm, të paktën, një rivlerësim se cilët konsiderohen fëmijë në nevojë në Shqipëri dhe një angazhim aktiv ndaj kompleksitetit të rreziqeve me të cilat fëmijët përballen në mënyrë rutine. Kjo përfshin pozicionin e fëmijëve në familje dhe shoqëri, fëmijët në punë, varfërinë e fëmijëve dhe fëmijët romë. Me shërbime kujdesi të pamatura, shkalla e barrës për fëmijët për të vepruar si kujdestarë për të afërm më të mëdhenj apo vëllezërit apo motrat e tyre[A6] mund të imagjinohet të jetë e lartë, edhe pse kjo mbetet një çështje e hapur për t’u diskutuar e analizuar më vonë.

Fëmijët në rrezik - përtej kategorizimeve

Klasifikimi i grupeve në rrezik sipas qeverisë shqiptare jep një kuadër të përgjithshëm për çështjet e problemet që fëmijët hasin. Veprimi ndaj këtyre problemeve rrezikohet për shkak të mos analizimit apo vlerësimit të kompleksitetit të rreziqeve me të cilat fëmijët përballen. Kategorizimet e fëmijëve në rrezik, edhe pse mirë është që bëhen, kanë mungesa në përkthimin e tyre në politika. Kjo mbart rrezikun e hartimit të politikave të cilët nuk përputhen me situatën. Është një pikë e diskutueshme se ku të vendosësh kufirin e asaj që do të quhet

punë e detyruar – çfarë lloje detyrimesh për shembull, apo çfarë ndryshimesh ka ndërmjet kategorisë së fëmijëve që jetojnë në varfëri absolute, duke

pasur parasysh që një përkufizim i tillë i ngushtë nuk kap shumë aspekte që përbëjnë përvojën e fëmijëve të varfër ose të mbështesë shumë faktorë që e caktojnë atë.

Kështu, fëmijët romë apo egjiptianë mund të konceptohen si grup në rrezik vetëm për shkak të përkatësisë etnike të tyre, meqë ajo është një faktor. Megjithatë, kjo nuk përcakton rreziqet për një numër të konsiderueshëm të tyre, të cilët janë të privuar nga të drejtat e tyre të tilla si

e drejta për shërbime sociale, për shkak se lindja e shumë prej tyre nuk është e regjistruar. ASHF (2007) duke iu referuar një studimi të kryer nga PNUD-i, thotë se një numër e konsiderueshëm i tyre (28% e romëve dhe 38% e egjiptianëve) jetojnë në kushte të këqija dhe me zor përmbushin madje nevojat e tyre kryesore të ushqimit. Nga ana tjetër, a mund të thuhet që është e vërtetë që çdo fëmijë rom është fëmijë në rrezik me patjetër?

Grupimi i fëmijëve të trafikuar – këta fëmijë tashmë ndodhen përtej fazës së rrezikut, apo jo? – gjithashtu, është një përshkrim i përgjithshëm që mbulon nën-kategoritë e ndryshme të grupimit, gjë kjo që nuk ndihmon në identifikimin e natyrës të rrezikut apo të mënyrës se si ky rrezik mund të adresohet. Po kështu, një numër prej 1450 fëmijë janë raportuar se janë në rrezik për shkak të hakmarrjes në veri të vendit, kjo sepse familjet e tyre janë përfshirë në gjakmarrje (FMN, 2006).Kjo gjë e bën gjakmarrjen tri herë më pak dominuese se sa trafikimi. A është vërtet kështu, apo mund të jetë ky një term gjithëpërfshirës, i cili në disa raste mund të mbulojë thjesht braktisjen e shkollës, mungesën e aksesit për arsim, apo madje më tepër një reagim pragmatist të të rriturve për ndryshimin e politikave (për shembull mund të përdoret për të kërkuar statusin e azilantit jashtë shtetit). Nevojiten studime të sakta për të na informuar për situatën e mundshme.

Ka vërtet vështirësi në marrjen e numrit të saktë të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Një përafrim i afërt i cili vjen nga ata që kërkojnë përfitime për shkak të paaftësisë, tregon se ka 24.000 fëmijë që marrin ndihmë, 60% e tyre jetojnë në zona rurale. Shifra të tilla nuk kanë imunitet ndaj inflacionit artificial; ka individë që kërkojnë të shmangin ndryshimet e kritereve për ndihmë ekonomike, përmes ri-klasifikimit, për shembull. Po kështu, lidhjet komplekse të politikave midis migracionit dhe asistencës sociale mund të ndikojnë në shkaktimin e rreziqeve ndaj fëmijëve.Kategoria e fëmijëve që nuk janë regjistruar që nga lindja, përveç disa grupeve romë, përfshin edhe ato që nuk janë regjistruar për shkak të migracionit të brendshëm jo zyrtar të familjeve të tyre, sepse sipas ligjit fëmijët duhet të regjistrohen jo më vonë se 45 ditë në zonën ku familja është e regjistruar.

Klasifikimet, duke marrë në konsideratë të gjithë analizën e mësipërme, duket se janë ca si sipërfaqësore për të ndihmuar hartimin e politikave përkatëse të nevojshme. Ato, gjithashtu, përqendrohen së tepërmi në rreziqet ekzogjene për fëmijët,dhe nuk shohin rreziqet që vijnë nga institucionet apo politikat ekzistuese. Veçanërisht, ato japin një panoramë statike dhe historike, dhe jo dinamike dhe të orientuar drejt së ardhmes, e cila sigurisht është baza e vlerësimit të rrezikut. Cili institucion në qeveri po vlerëson tani rreziqet që zhvillohen për fëmijët në Shqipëri? Për shembull, ndërsa Komuniteti Evropian po përpiqet të krijojë një sistem më tepër të integruar, efektiv dhe që i përgjigjet gjendjes, për të trajtuar trafikimin dhe pornografinë e fëmijëve, autoritetet përkatëse janë tashmë duke parashikuar migracionin e aktiviteteve të tilla në territore të afërta që nuk janë në juridiksionin e tyre.

A ka struktura të forta këtu për të përkrahur dëshmitarët fëmijë dhe për të sjellë para drejtësisë abuzuesit dhe për të mbërthyer krimin e organizuar? Shqipëria ka nevojë për të zhvilluar në mënyrë pro-aktive strukturat e veta për të shmangur për t’u bërë një shtet “strehë” për aktivitete të tilla kriminale kundër fëmijëve.

abandoned babies, unregistered births

Strategjia e qeverisë për përfshirjen sociale thekson

grupet e mëposhtme si të rrezikuar:

Fëmijët që jetojnë në varfëri të plotë

Fëmijët në komunitete të privuara, në fshatra të

largëta dhe ata që jetojnë në zonat peri-urbane rreth

rrethevekryesore

Fëmijë të trafikuar

Fëmijë të paregjistruar, të cilët janë mund të preken sidomos

nga trafikimi

Fëmijët e rrugës e ato[A27] që bëjnë në punë të detyruar

Fëmijët romë dhe egjiptianë

Fëmijët me aftësi të kufizuar

Fëmijë pa kujdesje prindërore

Fëmijë të ekspozuar ndaj dhunës apo neglizhencës, dhe

ata të prekur nga gjakmarrja

Matësi i vërtetë

i qëndrimit

të një kombi

është se sa mirë

ai kujdeset

për fëmijët,

shëndetin

dhe

sigurinë e tyre ...

Fotot te marra nga www.peshkupauje.com

VËMENDJA TEK: GËRDECI

Së pari, i japim ngushëllimet tona të sinqerta të gjitha viktimave të kësaj tragjedie vërtet shokuese, dhe urojmë që të shohim drejtësi dhe dhënie llogarie të atyre që janë moralisht dhe fizikisht përgjegjës.

QFS i ka kërkuar Avokatit të Popullit që të kryejë një hetim rrënjësor të shkaqeve dhe të vlerësojë pasojat për fëmijët që u përfshinë apo u prekën nga ajo që ndodhi në Gërdec. Kjo ngjarje e tmerrshme ka sjellë në vëmendjen e publikut disa prej vështirësive dhe rreziqeve me të cilat përballen fëmijët. Megjithatë, pa dashur të zvogëlojmë vuajtjet e shumë njerëzve të afektuar shumë, na vjen keq që publiku dhe media nuk kanë pasqyruar mjaftueshëm implikimet për sa u përket fëmijëve.

Ndoshta mësimi i nxjerrë prej saj është kaq i dukshëm që nuk ka nevojë të thuhet. Vdekjet e fëmijëve ishte plotësisht e parandalueshme përmes zbatimit të atyre që duhet të ishin masa baze sigurie, duke filluar me licencimin për vendndodhjen e depos. Dyshimi se puna kryhej duke shfrytëzuar edhe punën e fëmijëve duhet medoemos të na vërë në gjendje alarmi.

Rasti i Gërdecit tregon se klasifikimet zyrtare të grupeve të fëmijëve në rrezik ofrojnë një llogaritje shumë të thjeshtuar të shumë dhe shumëllojshmërisë së rreziqeve që ekzistojnë për fëmijët. Ajo thekson nevojën për një vlerësim të ri e aktiv të rreziqeve të fëmijëve në vend.

Po kështu, ajo tregon që qeverisë apo administratës publike në tërësi pothuajse i mungon plotësisht ndonjë politikë kuptimplote e mbrojtjes së fëmijëve. Gjithashtu, ajo tregon që edhe sektori tregtar vepron pa marrë në konsideratë jetën e fëmijëve.Kjo kërkon që qeveria të angazhohet seriozisht për të krijuar një agjenci përgjegjëse për të siguruar të drejtat e fëmijëve.

I bëjmë thirrje qeverisë dhe komunitetit të biznesit që të punojnë me shoqërinë civile për të siguruar nivelin më të lartë të përputhjes me praktikën më të mirë në çështje të të mbrojtjes së fëmijëve dhe qeverinë për të ri-forcuar zotimin e saj për të siguruar të drejtat e tyre.

3232

KUJDESI NË FAMILJE DHE NË SHOQËRI

Duke parë rreziqet për fëmijët, duket të marrim në konsideratë ata që janë, si të themi, më afërshtëpisë. Fëmijëve ende nuk u garantohet nivel i njëjtë i mbrojtjes ligjore nga dhuna si të rriturit. Mos ndryshimi i kësaj efektivisht legjitimon veprimet e shumë prindërve dhe kujdestarëve, të cilët rregullisht ndëshkojnë

fizikisht fëmijët e tyre. Po kështu, ndëshkimi trupor nuk ndalohet në mjediset e përkujdesit për fëmijët.

Modeli tradicional i familjes ka pësuar ndryshime gjatë 20 viteve të fundit në të gjithë vendet (Crompton 1999; Leëis 2001). Kështu ka ndodhur edhe me llojin

mesdhetar të familjes shqiptare. Kështu, sa fëmijët do të preken nga llojet e reja të rrezikut social, si rezultat i formave të paqëndrueshme në rritje të familjes dhe mundësisë në rritje të episodeve të shumta të bashkëjetesës, martesës dhe zgjidhjes së martesës? Kjo është pyetje për gjithkënd. (Tahiraj, 2003; 2004).

Në një këndvështrim krahasues, raporti i fëmijëve që jetojnë në familje të përbërë nga vetëm një prind dhe fëmija (në shumicën e rasteve vajza), është 2 për qind në Shqipëri ndërkohë që në Moldavi ai është 16 për qind.

Jo shumë studime janë bërë nëse familja me një prind është një fenomen e cila ka tendencë

të ndjekë të njëjtën rrugë si në vendet e zhvilluara (Tahiraj, 2002). Nëse do jetë kështu, atëherë politikat duhet të jenë të orientuara për ta trajtuar çështjen përpara se ajo të bëhet një grup target për asistencë sociale.

Sidoqoftë, familja e zgjeruar ende mbijeton. Në Shqipëri, rreth 3-4 fëmijë në dhjetë, jetojnë në familje të përbëra jo vetëm nga familja e ngushtë, por edhe të rritur të tjerë, shpesh gjyshërit apo të afërm të tjerë. Duke parë këtë kontekst, lipset që të ndërmerren studime për ndikimin dhe shtrirjen e përgjegjësive shtëpiake tek fëmijët, të tilla si luajtja e rolit të kujdestarit, në mungesë kjo të disponueshmërisë së kujdesit social në vend.

Puna e Fëmijëve

Duke u nisur nga kjo, shumë kërkime sugjerojnë që migracioni i përhershëm apo i përkohshëm i prindërve vëllezërve dhe motrave më të mëdhenj, i detyron fëmijët të ndërmarrin edhe detyra shtesë – në zonat rurale për shembull, fermat gjithnjë e më shumë varen nga puna e fëmijëve, sepse prindërit bëjnë punë të paguar bujqësore jashtë shtetit (Grumiau, 2004; Huerta

92 92

97

84

98 98

92

89

93

85

9798

75

80

85

90

95

100

Primary School Attendance Ratio

male female

Secondary School Attendance Ratio

79

89

79 8290 90

77

89

7885

92 93

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

male female

Dat

a ng

a: U

NIC

EF 2

008

Figura 1-B Krahasimi i niveleve të punës së fëmijëve

3333

dhe Stewart 2006, Tahiraj 2007).

Treguesit orientojnë që fëmijët shqiptarë kanë një ngarkesë pune më të madhe se sa fëmijët e tjerë në rajon (Figura 1-B), gjë e cila pjesërisht mund të jetë një reflektim i varfërisë më të madhe këtu. Aspektet më pak baritore të punës së fëmijëve mund të vihen re në[A45] fëmijët shitës në rrugë dhe tregtarët ambulantë. Pa dyshim që të ardhurat e pakta dhe varfëria janë shtytësit kryesorë për këtë. Studimet kanë treguar se prindërit në mjaft raste theksojnë se nuk do të lejonin punën e fëmijëve të tyre në rrugë nëse kushtet e tyre ekonomike do të përmirësoheshin. (Bashkia e Tiranës 2004)

Varfëria

Pabarazitë kulturore dhe ato materiale kanë çuar në mohimin e disa nga të drejtave më themelore të fëmijëve (ASHF, 2007). Megjithë raportimet nivelit të reduktuar të varfërisë, shumë fëmijë ende mbeten të varfër apo të rrezikuar nga varfëria (Banka Botërore 2005, Tahiraj, 2007) dhe ndërsa rritja ekonomike ka qenë e dukshme, Shqipëria ishte dhe mbetet i vetmi vend në Evropën jug-lindore ku GDP për frymë është më e ulët se PPP 5000$ në 2004 (UNICEF, 2006a:12). (Nivel i cili sot llogaritet më i lartë për shkak të dobësimit të dollarit amerikan dhe që ka ndikime negative nga inflacioni).

Niveli i varfërisë mendohet se është rritur në disa grupe të veçanta. Fëmijët bëjnë pjesë në grupet më të rrezikuara për të vuajtur nga efektet e varfërisë dhe fëmijët e varfër ka më shumë gjasa të jetojnë në familje të mëdha, me nivele të ngjashme të varfërisë së këtyre familjeve të zgjeruara si në zonat rurale

ashtu edhe në ato urbane. Në 2005, 245.000 fëmijë jetonin në kushtet e varfërisë absolute (MPÇSSHB, 2006:26). Duke pasur parasysh përmasat e popullsisë së prekur nga migrimi, është e kuptueshme që fëmijët me një prind

kanë më tepër gjasa për të jetuar në varfëri në krahasim me fëmijët që jetojnë me të dy prindërit (UNICEF, 2008).

Kjo panoramë plotësohet më tej nga fakti se varfëria e fëmijëve në kryeqytet (Tiranë) është paksa më e ulët se në qendrat e tjera urbane. Ndërsa pabarazitë mes zonave urbane dhe atyre rurale janë të konsiderueshme, kjo pamje mund të thyhet disi nga kamja relative e zonave rurale në jug të vendit që mund të kenë efekt zbutës të nivelit të varfërisë në zonat rurale dhe përafrimin e nivelit mesatar të varfërisë më pranë nivelit të zonave urbane (Banka Botërore, 2003). Këto të dhëna megjithatë, nuk prekin tërësinë e dimensioneve të varfërisë së përjetuar nga fëmijët.

Ndërkohë, numri i familjeve që përfitojnë ndihmë ekonomike është ulur në mënyrë të qëndrueshme (INSTAT, 2006a). Së fundmi është raportuar se rreth 10.000 familje të “nën shërbyera” janë nxjerrë jashtë skemës së ndihmës ekonomike, për të mundësuar një alokim më të mirë për familjet në nevojë (Ballkanweb, 2008a).

Varfëria ekstreme është një përvojë e përditshme për shumë fëmijë në Shqipëri

Toni është 10 vjeç. Ai është i ulur përtokë, duke marrë ushqimin me duar nga një tigan i hedhur përtokë.

Babai i tij ka qenë me fat atë ditë. Ai ka mundur të bëjë ca punë të rastit dhe me paratë e fituara kishte blerë bukë dhe ca vezë për familjen.

Toni është duke ngrënë sikur e gjithë jeta e tij varet prej këtij ushqimi. Babai i tij thotë se ai nuk ka shijuar një gjë të tillë prej kohësh.

Megjithatë, Toni shet cigare çdo ditë, duke shkuar nga një dyqan tek tjetri dhe paratë që fiton janë kontribut për të ardhurat e familjes. Mesa duket familja e tij beson më

shumë tek puna e tij, sesa ta çojë atë në shkollë, sepse edhe puna e rastit për prindërit është e vështirë për t’u gjetur në këtë qytet, kështu nuk mund të mbështetesh tek ajo..

Djali nxiton të mbarojë ushqimin dhe[A55] më pas të vazhdojë të shesë cigare. Toni nuk e ka qejf shkollën dhe veçanërisht matematikën. Por ai e di fare mirë vlerën e parasë, duke më pyetur nëse kam diçka për t’i dhënë. (Shënime nga terreni 2004, Tahiraj, 2007).

Vështrim mbi: Varfërinë e Fëmijëve

18.5% e popullsisë dhe 24.7% e fëmijëve jetojnë në varfëri

në më pak se 2 $/ditë

(LSMS 2005)

A e dini se Ndihma Ekonomike nuk arrin shumë nga të varfrit, sepse ata janë të përjashtuar nga sistemi nëpërmjet kritereve?

Banka Botërore gjithashtu pohon se Ndihma Ekonomike ka pak efekt në reduktimin e varfërisë për përfituesit e saj (BB 2004), shumë familje mbeten të varfra dhe po kështu edhe fëmijët e këtyre familjeve.

Rreth 300.000 fëmijë janë të varfë

r, dhe sh

umë më tepër janë të rrezikuar nga varfëria...

Pukë, nja familje e dëshpëruar. Kërkon ndihmë për edukimin e tre fëmijëve. Një familje e varfër në Pukë kërkon ndihmë për të rritur, ushqyer dhe edukuar tre fëmijët e tyre. Ata jetojnë në kushte të mjerueshme. Shtëpia e tyre u shkatërrua nga një stuhi bore tre vjet më parë. Fëmijëve u duhet të ecin dy orë me këmbët zbathur për të shkuar në shkollën më të afërt ku ata janë nxënësit më të mirë të klasës. Kushtet e tmerrshme të jetesës në majë të malit nuk i kanë dekurajuar ata nga dëshira për të studiuar, por familja e tyre ndihet e pashpresë për t’i ndihmuar ata të arsimohen në kushte të tilla varfërie ekstreme dhe mungesë të kushteve minimale jetese.

(nga Gazeta Shqiptare, 2008b)

Çfarë është varfëria

për mua? Thjesht

shiko rreth e qark, kjo

është jeta jonë – kjo

dhomë, pa një çati

për të qenë, shiu hyn

brenda në dimër. Ne

flemë përtokë, këtu

unë e gruaja, dhe

fëmijët atje (pak hapa

më larg).

Kjo është jeta jonë . .

. pa më thuaj tani se

ç’mund të bëj unë?

(në Tahiraj, 2007)

Vështrim mbi: Romët

Nuk ka statistika të plota e të sakta mbi numrin e romëve në Shqipëri. Sipas përfaqësuesve romë, ata janë rreth 30.00 deri në 120.000. Në lidhje me këtë janë referuar edhe shifra të tilla si rreth 90.000 fëmijë romë nga një popullsi rome prej 150.000 në total. Romët, të cilët jetojnë në periferi të zonave urbane, janë dukshëm pakica të qarta (Cess, 2003) dhe fëmijët Romë duket se përbëjnë shumicën e fëmijëve të rrugës në qytete (Tahiraj, 2000)

Para viteve ’90, regjistrimi i fëmijëve Romë në shkollimin e detyruar[A63] ishte pa dyshim shumë më mirë se sa sot, dhe në fakt në nivele pothuaj të njëjta me ato të fëmijëve të tjerë që jetonin në Shqipëri. Niveli i regjistrimit në mënyrë drastike ulej në nivelin e dytë dhe të tertë të shkollimit. Në vitet e para pas ’90, niveli i regjistrimit në përgjithësi u ul për të gjithë popullsinë, por niveli për Romët u ul veçanërisht dukshëm e më shumë se tek grupimet e tjera të shoqërisë.

Gjendja e tyre tregon për praninë e varfërisë, lidhur kjo me përjashtimin social, kushtet e varfra të jetesës dhe kujdesit të papërshtatshëm shëndetsor. Duke mos pasur as shkollimin bazë, ata bëhen të huaj për tregun e punës dhe gëzojnë këshut shumë më pak mundësi për tregun e punës se sa pjesa tjetër e shoqërisë. Kjo shndërrohet në një rreth vicioz në të cilin varfëria ushqen varfërinë dhe problemet sociale riciklojnë veten nga një brez i romëve tek tjetri (MPÇSShB, 2007b).

Rezulton që fëmijët e trafikuar janë kryesisht me prejardhje nga familje shumë të varfra Rome, gjysma e të cilëve kanë prindër të papunësuar. (Terre des Homes, 2004). Trafikimi në destinacione të tilla si Greqia e Italia, apo zona të tjera më të largëta, është ulur që nga vitet ’90, dhe ky fenomen ka pasur shumë ndikim nga politikat e ndjekura dhe mjedisi social, nga ndërgjegjësimi i madh OJF-të dhe autoritete. Shembull i një pune të suksesshme dhe të mirë nga OJF-të vendase, që kanë pasur një ndikim të madh në jetët e fëmijëve të rrugës, sidomos roma, janë projektet e CEFA-s të realizuara nga Fondacioni Ndihmë për Fëmijët.

38

Institucionet përgjegjëse për garantimin e të drejtave të

fëmijëve

Të drejtat e fëmijëve kanë qenë pjesë e prioriteteve të qeverisë shqiptare gjatë dhjetëvjeçarit të fundit. Më poshtë vijon një paraqitje e shkurtër e disa nga angazhimeve të marra.

Qeveria e Shtetit Shqiptar: SH, MASH, e MPÇSSHB janë përgjegjëse për monitorimin e arritjeve të standardeve për shërbimet sociale, shërbimin arsimor dhe mjekësor. Ata gjithashtu formulojnë politikat përkatëse për institucionet qeveritare dhe ato joqeveritare të cilat ofrojnë shërbime sociale dhe të kujdesit ndaj fëmijëve.

Avokati i Popullit: I themeluar në vitin 2000, “Avokati i Popullit” është një institucion i pavarur me përgjegjësinë për të mbikëqyrur të drejtat, liritë dhe interesat e ligjshme të individëve. Tani, ky institucion përfshin një nën-seksion të ri për të drejtat e fëmijëve; Pavarësisht planeve dhe strukturave qeveritare të ngritura, burimet

financiare të vëna në dispozicion deri tani nuk janë të mjaftueshme për zbatimin e këtyre planeve kombëtare.

Sekretariati Teknik për të Drejtat e fëmijëve

Një strukturë e re e cila synon të shkojë përtej monitorimit dhe vlerësimit duke informuar opinionin publik dhe organizmat vendimmarrëse për të drejtat e fëmijëve në përgjithësi, si dhe ato të përjashtuara nga ana sociale në veçanti. Ai synon të rrisë një informim të gjerë të individëve në lidhje me detyrimet që shteti dhe shoqëria kanë kundrejt fëmijëve.

Strategjitë Qeveritare për Fëmijët

Politikat e përqendruara drejtpërdrejt tek fëmijët

Strategjia Kombëtare ( SKF) dhe Plan-Veprimi Kombëtar për Fëmijët (2005-2010)

Objektivat kryesore të Strategjisë Kombëtare për Fëmijët përfshijnë:

PLAN VEPRIMI & AKTORËT

Nga gjithçka raportohet, përfshirë disi në mënyrë ironike edhe raportimet e donatorëve të jashtëm, ka një varësi, të vërtetuar, të vazhdueshme tek ndihmat e jashtme, qofshin këto teknike apo financiare. Nuk duhet harruar përgjatë proceseve të zhvillimit, , organizatat donatore ndërkombëtare, kanë qenë gjithashtu përfituese – si profesionalizimi i metodave kërkimore në aspektin e kapacitetit teknik dhe intelektual, ,të cilat kanë avancuar më shpejt dhe më shumë se sa vendet apo institucionet përfituese (marrëse), (Tahiraj 2007). Kjo shpjegon disi mungesat dhe pengesat për zbatimin e programeve zhvillimi me fëmijët dhe çështje të ndryshme. Mënyra se si janë kryer kërkimet për çështjet e fëmijëve dhe se si është ndërhyrë në lidhje me to, është përcaktuar së tepërmi nga standardet dhe kërkesat e jashtme (aktorëve ndërkombëtarë). Gjithashtu, pasqyrimi i çështjeve nuk është shoqëruar në të njëjtën kohë me një kuptim profesional të çështjeve, pasi capacitetet institucionale kanë qenë të dobëta dhe të sforcuara.

39

1. Mbijetesën e Fëmijëve: kujdesin shëndetësor, moshën e vogël, fëmijët romë, minoritetet, fëmijët e paaftë, jetimët biologjikë dhe shoqëror, fëmijët jashtë vendit, fëmijët dhe mjedisi rrethues, ushqimet për fëmijët.

2. Mbrojtjen e Fëmijëve: dhunën në familje kundrejt fëmijëve, shkollën dhe komunitetin, mbrojtjen ndaj abuzimit dhe braktisjes (përjashtimin social të fëmijëve), fëmijët e përfshirë në punë, fëmijët në paraburgim dhe të burgosur, fëmijët e prekur nga konfliktet e gjakmarrjes, mbrojtjen e fëmijëve nga çdo formë abuzimi, mbrojtjen e fëmijëve nga armët dhe lëndët plasëse.

3. Zhvillimin e fëmijëve: strategji për edukimin e të gjithëve, informacione të detajuara në lidhje me edukimin, pushimin, ngjarjet artistike, kulturore e sportive të fëmijëve, librat për fëmijë dhe teatrot, edukimi – gjuha amtare, fëmijët e talentuar, shkollimi i fëmijëve në nevojë, fëmijët dhe media, përjashtimi social i fëmijëve, shërbimet psiko–sociale për fëmijët në kopshte dhe sistemin para shkollor.

4. Pjesëmarrja e Fëmijëve: e drejta e fjalës të fëmijëve; përfshirja e fëmijëve në vendimmarrje, qeveria e nxënësve, parlamenti rinor, qytete miqësore për fëmijët. Plani i Veprimit Kombëtar për Fëmijët ka si qëllim realizimin përmbushjen e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri. Ajo e vë theksin më tepër në mbrojtjen e fëmijëve nga dhuna dhe abuzimet, rëndësinë e rritjes në një mjedis familjar apo në kujdes familjar, zhvillimin e legjislacionit të përshtatshëm, promovimin e mundësive të barabarta për fëmijët e paaftë, parandalimin e trafikimit dhe të punës së fëmijëve. Institucionalisht, Plan Veprimi Kombëtar, kërkon përkujdesjen për një

bashkëpunim ndër-sektorial, kontroll e zhvillim më të mirë dhe procedura të përmirësuara të mbrojtjes së të dhënave personale që kanë të bëjnë me fëmijët.

Roli i Plan Veprimit Kombëtar në strategjinë kombëtare për fëmijët, është kritikuar si i paaftë dhe shumica e indikatorëve mbeten vetëm për përdorim të b r e n d s h ë m b r e n d a p ë r b r e n d a ministrive dhe sektorëve të tyre. Ky plan me të drejtë kritikon legjislacionin e ngritur në sektorë si shëndetësia, edukimi, më tepër sesa në të drejtat që janë universale. Janë miratuar edhe indikatorë monitorimi të Strategjisë Kombëtare për Fëmijët me qëllim që të vlerësohen çështjet objektive institucionale apo ato cilësore, të cilat nuk kanë në themel krijimin e një trajtimi të thjeshtuar ‘me qendër fëmijët’. Si e tillë, strategjia mbetet e mbyllur, e përqendruar më tepër tek ata që janë pjesë e sistemit, se sa një strategji që synon të reduktojë përjashtimin.

Strategjia Kombëtare për Luftën kundër Trafikimit dhe Mbrojtjes së Fëmijëve që janë Viktima të Trafikimit (2005-2007)

Strategjia e Edukimit (2004-2015)

Reformat e propozuara më lart për përmirësimin e arritjeve të ulëta arsimore në sektorin shtetëror janë të përqendruara kryesisht në stimujt paga, rritjen e kontrollit dhe planifikojnë rritjen e buxhetit për arsimin.

40

S hqipëria është në një fazë të rëndësishme të zhvillimit të saj të brendshëm dhe marrëdhënieve me jashtë, fakt që do të përcaktojë në mënyrë të drejtpërdrejtë cilësinë

e jetës në vendin tonë për brezat që vijnë. Gjendja e fëmijëve dhe shqetësimeve të tyre janë tregues kritik i progresit të vendit në këtë prizëm. Fëmijët dhe të rinjtë sot janë ndër brezat e para që po rriten në shoqërinë e post-tranzicionit, me pak ose aspak eksperiencë të drejtpërdrejtë të problemeve të Shqipërisë në të shkuarën dhe me potencialin e një të ardhmeje më të sigurt. Kjo thekson rëndësinë e mos krijimit të një industrie që trashëgohet nga plagët e tranzicionit.

Refreni “kjo është Shqipëria”, gjithmonë ka qenë i tillë dhe dorëheqja që dikush dëgjon “vetëm në Shqipëri” nuk e zhvendos përgjegjësinë tonë të përbashkët për problemet me të cilat

ndeshen fëmijët sot. Përkundër këtij qëndrimi, ne duhet të nxisim më tej aspiratat Evropiane dhe pritshmëri më të larta mes fëmijëve tanë. Përkrah një vlerësimi më të plotë të mundësive dhe të të drejtave të tyre, ne duhet të punojmë që të sigurojmë realizimin e këtyre të drejtave. Si shoqëri, ne duhet të zhvillojmë një klime të intolerancës për padrejtësinë që i bëhet fëmijëve dhe të mbajmë përgjegjësitë tona në institucione kundrejt tyre, duke angazhuar vlerat që proklamojmë përfëmijët dhe familjen. Situata e fëmijëve aktualisht paraqitet shumë komplekse.

Dy dekadat e fundit kanë sjellë shtresëzim të dukshëm në rritje në aspektin social dhe ekonomik edhe midis të rinjve. Por ky nuk është një argument kundër zhvillimit. Shqipëria socialiste dështoi që të shihte rritjen ekonomike si një investim thelbësor për brezat e ardhshëm, gjë kjo që ishte pothuaj shkatërruese. Ne, edhe pse mendohet të kemi mësuar tashmë mësimin, ka vend për dyshim që vëmendja e tanishme tek rritja ekonomike vazhdon të jetë jo në nivelin e duhur.

Megjithatë, duke parë që shumë familje jetojnë në skajet e shoqërisë dhe ndodhen nën nivelin minimal të varfërisë, është e rëndësishme të theksohet që përfitimet nga rritja ekonomike do të ishin të shumta. Kështu, elementet e duhura të rritjes duhen të promovohen në mënyrë që shansi për përmirësimin e tyre të jetë i vlefshëm që në momentin e parë në një hapësirë sa më të gjerë. Gjithashtu, rritja ekonomike, duke qenë deri diku një instrument që sjell përmirësime sociale më vonë në kohë, vë në pikëpyetje ndikimin e tij të drejtpërdrejtë në gjendjen e fëmijëve, si në sasinë e ndikimit ashtu edhe në llojin e tij. Analizat krahasuese kanë treguar një korrelacion të dobët midis rritjes së fortë ekonomike dhe përmirësimit të mirëqenies së fëmijës. Kjo është

Konkluzione

41

e kuptueshme duke pasur parasysh heterogjenitetin e çështjeve që ndikojnë tek fëmijët. Ky limitim më pas kërkon një perspektivë të zhvillimit, e cila i ka munguar jetës politike në Shqipëri, ku çështjet jo të rëndësishme sociale janë trumbetuar nga partitë politike, axhendat ekonomike ose krizat sociale. Megjithatë, së fundmi po i kushtohet vëmendje disa prej dimensioneve sociale të diskutueshme – edhe pse në të vërtetë, kjo ka qenë e dominuar në mënyrë të gjerë nga jashtë. Pavarësisht kësaj, ne nuk mundet më të vazhdojmë të neglizhojmë problemet e mbartura prej kohësh në fushën e edukimit, shëndetit dhe varfërisë, për të paktën dy arsye:

Së pari, dhe mjaft e rëndësishme, për çështje humanitare: domosdoshmëria për të krijuar një ambient më të mirë jetese për të gjithë fëmijët. Së dyti, ka një argument të qartë e të dukshëm për trajtimin në mënyrë të hapur të këtyre problemeve, thjesht se jo më pak se korrupsioni dhe kriminaliteti, ato rrezikojnë perceptimin për vendit, gjë që ushqen në mënyre negative ekonominë. Kështu, edhe pse pak e vënë në dukje, problemet humanitare, ashtu si infrastruktura e varfër, padyshim që reduktojnë tërheqjen e investimeve të mundshme dhe turizmit. Megjithëse e dobët, makina e korruptuar e shtetit po lë pas fëmijët tanë; do të ishte naive dhe e thjeshtësuar që të injoronim pjesën tonë të fajit. Kërkimet mbarëbotërore kanë evidentuar që dështimi i trajtimit të çështjeve që lidhen me fëmijët, shpesh është një çështje angazhimi, vullneti dhe jo thjesht burimesh. Është domosdoshmëria për të njohur në mënyrë të plotë, dhe kjo qëndron jo vetëm për Shqipërinë por dhe më gjerë, që ne – qeveria dhe institucionet e saj, bizneset, organizatat bamirëse, grupet fetare dhe organizma të tjerë, dhe sigurisht publiku i gjerë – janë të gjithë aktorë kryesorë dhe protagonistët e çështjeve dhe jetës së fëmijëve.

Ndoshta mundësi më të mëdha dhe të qëndrueshme do të mund të vijnë vetëm nëpërmjet një rritje të ndërgjegjshmërisë civile, ku ne do të duhet të dalim nga roli ynë pasiv gjithmonë në pritje të shtetit ose organizatave (OJF-ve), për gjetjen e zgjidhjeve për çdo sëmundje sociale. Ndërkohë, rreth 20 vjet teknokracie na kanë trajnuar neve që të jemi të pandjeshëm ndaj këtyre çështjeve. Prandaj, ne duhet ta pajisim veten me një përqasje më të koordinuar dhe efektive përkundrejt çështjeve jetësore. Deri atëherë, pavarësisht problemeve kokëforta e të ngulitura thellë, do të kemi fitore të shpejta përmes përmirësimeve të vogla apo transformimeve të fenomeneve negative si p.sh. duke vendosur një reduktim të përqindjeve të klasave që përsëriten. Po kështu, nevoja për të krijuar një koncept më të plotë politikash dhe programesh, nuk e dobëson domosdoshmërinë për t’i adresuar në mënyrë aktive risqet me të cilat përballet sistemi i mbrojtjes së fëmijëve.

“...nevoja për të ngritur një kuadër politikash e programesh më të plotë për të ardhmen, nuk ka pse të dobësojë përpjekjet urgjente që duhen bërë për zgjidhjen e rreziqeve në mbrojtjen e fëmijëve

sot.”

42

Ngjarjet e kohëve të fundit duhet të na kenë zgjuar në lidhje me këtë.

Të drejtat

Të drejtat e fëmijëve duhet të sigurohen në ligj dhe në mënyrë të ◊ përshtatshme.

Ky raport bën thirrje për institucionalizimin e përgjegjësive në një strukturë formale qeveritare. Sigurisht që do të ketë pengesa krijimi i kësaj strukture për shkak të shumë prioriteteve konkurruese me të cilët përballet qeveria. Zhvillimi i ekspertizës posaçërisht për fëmijët në të gjitha aspektet e politik-bërjes do të jetë shumë i rëndësishëm për suksesin e këtyre planeve. Kjo ekspert izë duhet zhvilluar si në nivel vendor ashtu edhe qendror, edhe pse qeverisja qendrore duhet të ruajë peshën kryesore në këtë proces.

Përshtatja e indikatorëve të të drejtave të fëmijëve◊

Përshtatja e këtyre indikatorëve, të cilët janë në zhvillim e sipër edhe në Evropë, do të lehtësonte vlerësimet krahasuese të gjendjes së fëmijëve në Shqipëri, duke synuar të ardhmen evropiane (NSPCC, Britannia e Madhe.

Eliminimi i ndëshkimit fizik◊

Aktualisht, ndëshkimi fizik nuk është i ndaluar në shtëpi dhe qendrat rezidenciale për fëmijë. Thjesht, kjo është e papranueshme.

PolitikatNjë institucion për fëmijët◊

Argumenti midis institucioneve politikëbërëse dhe akademike duhet të udhëhiqet nga parimi se fëmijët janë një kategori në nevojë dhe objekt për mbrojtje tek fëmijët si subjekte të së drejtës. Këndëvështrimet e fëmijëve duhet të jenë pjesë e procesit të analizave në të gjitha llojet e organizatave që influencojnë politik bërjen dhe kjo duhet të bazohet tek të drejtat e tyre substanciale, dhe jo thjesht tek nevojat e tyred.

Politikat integruese dhe përfshirëse◊

Një rëndësi e madhe i duhet dhënë zhvillimit të fëmijës me familjen si institucioni kryesor nga i cili varet fëmija. Aspekti negativ i politikave të tilla siç është ndihma ekonomike nxisin pasivitet midis familjeve siç është p.sh. rasti i ndalimit të kthimit të emigrantëve dhe krijimi i ndarjeve artificiale të familjeve, të cilat sjellin vetëm përkeqësim të cilësisë së jetës të fëmijëve që preken nga këto situata. Si e tillë, politikëbërja e përqendruar tek fëmijët apo që afekton fëmijët, duhet të marrin një përqasje gjithëpërfshirëse duke konsideruar ndikimet në të gjitha fushat që në mënyrë të drejtë për

Propozime

43

drejtë ose jo të drejtë për drejtë .Në mënyrë të ngjashme, është e rëndësishme vazhdimi i zhvillimit të një politike të integruar më koherente dhe vendosja e lidhjeve më të mira midis strategjive të ndryshme qeveritare me ndarjen ndër-institucionale të çështjeve, shqetësimeve dhe përgjegjësive. responsibilities.

Ekzaminimi i rasteve për përfitimin universal të fëmijëve◊

Modeli që është ende në fuqi i mbrojtjes sociale nuk mundëson ndërhyrjen e drejtpërdrejtë të shtetit apo dhënien e fondeve drejtpërdrejtë fëmijëve, por mbështet familjet e tyre. Do të jetë vendimtare administrimi i këtij modeli pa mjete të provuara tashmë që sjellin stigma sociale. Edhe pse ndihmon të gjitha familjet, një sistem i mbrojtjes universale për fëmijët, do të ketë proporcionalisht rëndësi më të madhe për familjet që ndodhen nën ose pranë kufirit minimal të varfërisë. Kjo ofron mundësi për të përdorur politikat për të pasur efekte anësore nëpërmjet politikave të hartuara me kujdes. Të tilla lidhje dhe përfitime, të cilat mund të thjeshtësojnë aspektin integrativ të politikëbërjes mund të përfshijnë:

• Nxitjaeregjistrimittëplotëtëfëmijëve

• Krijimi i lidhjevepër tëpromovuarnjë shërbimmë tëmirë shëndetësorpër fëmijëtnënmoshën 5 vjeç;

• Inkurajimiirritjessëndjekjessëshkollësnëpërmjetlidhjesmeshkollimin.Sistemiigjobavepër familjet e fëmijëve të cilët nuk e ndjekin arsimin e detyrueshëm është pothuajse i pa zbatueshëm, duke qenë se ata që braktisin më shpesh shkollën janë fëmijët e familjeve të varfra. – që do të thotë, fëmijët e familjeve që janë më pak në gjendje që të paguajnë gjobën dhe për të cilët do të jetë rrjedhimisht më e vështirë mbledhja e këtyre gjobave.

• Në vijim të këtyremasave, rekomandohet gjetja e një mënyre nëpërmjet mbështetjesfinanciare për frekuentimin e shkollës duke inkurajuar nxënësit që të kenë mundësi të ndjekin edukimin e detyrueshëm deri në moshën 16 vjeç.

Edukimi

Të promovohet angazhimi i prindërve në aktivitetet e shkollës nëpërmjet bordeve të shkollave, shoqatave prind – mësues për të tejkaluar mësimdhënien brenda klasës dhe për të maksimizuar thellimin e marrëdhënieve të shkollës me komunitetin e gjerë, bazuar në iniciativa të tilla si: edukimi gjatë gjithë jetës, metodat transparente te hyrjes në shkollë dhe ri-shqyrtimi i argumenteve pro dhe kundër metodave.

Të vijohet zhvillimi profesional për mësuesit ◊

Ndoshta nën drejtimin e “Qendrës Kombëtare për Kualifikim dhe Trajnim”, të ndihmohen mësuesit

Linja telefonike për fëmijët

Nevoja për një institucion përgjegjës e të pavarur që të sigurojë shërbime të drejtpërdrejta fëmijëve vulnerabël në Shqipëri është e dukshme tashmë prej vitesh. Linjat telefonike në ndihmë të fëmijëve ekzistojnë që të sigurojnë mbështetje nga larg për fëmijët që kanë nevojë për këshillim, që janë në rrezik, apo të drejtat e të cilëve po shkelen. Në Shqipëri, është e nevojshme që t’i ofrohet ndihmë e posaçme fëmijëve që përballen me abuzime, që janë subjekte të trafikimit, apo në rrezik trafikimi, të ekspozuar ndaj dhunës në familje ose që vuajnë format e dhunës në shkollë. Ekziston një rrjet global, Linja Ndërkombëtare për Fëmijë (Childline International CHI), e cila pohon se ka anëtarë të saj në mbi 150 vende. Është e pritshme, megjithatë, që mënyra e funksionimit të saj, të variojë shumë nga vendi në vend. Kështu, siç është rasti i linjës telefonike për fëmijë Shqiptare, e regjistruar në CHI nga MCMCM, shumë prej tyre mund të jenë thjesht jo funksionale.Praktikat më të mira nga modelet ekzistuese sugjerojnë që, përveç specifikave kulturore dhe problemeve të veçanta që paraqiten nga vendi në vend, suksesi i sipërmarrjeve të tilla varet thellësisht nga financimi, mënyra e veprimtarisë dhe struktura. Duhet vënë në dukje se shumë nga këto çështje, mund të jenë fare mirë konkurruese. Në veçanti, një linjë e tillë,

duhet të fillojë të ndërtohet mbi një bazë të gjerë mbështetjeje shumëpalëshe * nga të gjithë operatorët telefonikë, qeveria, komuniteti i biznesit, shoqëria civile dhe publiku

i gjerë.

duhet të mbetet një organizëm i veçantë me mekanizmat e duhura, me * qëllim që struktura t’i japë plotësisht llogari organeve statutore, përfituesve dhe publikut

të gjerë.

Linja e telefonit për fëmijë duhet,

të sigurojë këshillimin duke siguruar anonimatin gjatë telefonatës së * fëmijës;

të ndërmarrë veprime vetëm me miratimin e fëmijës, me përjashtim të * rasteve kur ata janë në rrezik jete;

të aftësojë fëmijën që të komunikojë drejtpërsëdrejti me një këshillues të * trajnuar, pa i lënë fëmijët në pritje gjatë telefonatës;

të sigurojë një numër kontaktesh, lehtësisht të kujtueshme për fëmijët, falas * nga çdo numër tjetër telefoni Shqiptar, që mund të merret nga çdo rrjet dhe në çdo kohë. Telefonata nuk duhet t’i faturohet asnjëherë askujt që telefonon këtë numër (dhe gjithashtu

të këshillohen fëmijët se si ta fshijnë numrin nga çdo memorje e përkohshme telefoni).

Të ngrihet një skuadër këshilluesish vullnetarë, të miratohen procedura * të përshtatshme shqyrtimi, të ketë procedura të cilat mundësojnë përmirësimin e vazhdueshëm, dhe do ishte ideale nëse ofrohet edhe mbështetje nga bashkëmoshatarë

për fëmijët;

Të vendoset bashkëpunim efektiv midis institucioneve, duke mundësuar * ndërmjetësimin mes fëmijëve dhe profesionistëve si dhe sektorit publik, në rastet kur

kërkohet ndërhyrja.

të kuptojnë përmirësimin e vazhdueshëm si një pjesë integrale të detyrave të tyre në mënyrë që të zhvillojnë praktikat më të mira, të inkurajohet zbatimi i teknikave të ndryshme në mësimdhënie dhe të asistohen edukatorët në përballimin e pengesave dhe vështirësive në punën e tyre.

Të merren masa për të mos pasur rezultate të ulta dhe mundësi të ◊ kufizuara

Nëpërmjet ri-vlerësimit të burimeve dhe rrjedhjeve në të gjitha shpenzimet për shkollimin, dhe nëpërmjet rritjes së qëndrueshme si në shpenzimet e sektorit privat dhe publik për edukimin. Niveli aktual i përgjithshëm është i ulët dhe i papërshtatshëm në krahasim me nivelin e lartë të shkollimit privat në rajon, i cili ekziston në fakt që të plotësojë mungesat që rrjedhin nga shpenzimet publike. Rritjet në shpenzimet publike janë të mundshme në kontekstin e një baze të gjerë dhe të forcuar të taksave. Megjithatë është e rëndësishme që të mos dekurajohet rritja e edukimit privat. Fëmijët me kualifikim dhe edukim më të mirë janë të aftë të kontribuojnë në mënyrë sipërmarrëse dhe të forcojnë tregun konkurrent të punës.

Shëndeti

Trajnimi në procedurat e mbrojtjes së fëmijëve për stafin mjekësor dhe ◊ zgjerimi i lidhjeve me shërbimet sociale dhe policinë.

Forcimi i procedurave administrative për të siguruar akses në ◊ shpërndarjen e shërbimeve klinike, duke theksuar reduktimin në një masë të gjerë të pagesave informale (jo ligjore).

Programet

Të thellohet më tej puna për zgjerimin e politikave të mbrojtjes së ◊ fëmijëve

NPOJF-të mund të veprojnë si ndërmjetësuese mes qeverisë dhe bizneseve për të ndihmuar fokusimin e tyre tek çështjet që lidhen me fëmijët, - duke ofruar këshilla në hartimin e politikave, trajnime, asistencë gjatë auditimit, ofrimin e akreditimit dhe vlerësimit të riskut në programe. Kjo duhet të jetë një përpjekje e koordinuar nën një ombrellë të vetme në mënyrë që të shmangen mos përputhjet në standardet e zbatuara.

Ngritja e një linje telefonike të qëndrueshme për mbrojtjen e ◊ fëmijëve

Për të siguruar shërbime të drejtpërdrejta të këshillimit (referoju majtas), një linjë e tillë mund të mbledhë informacion për rastet dhe të bëhet një instrument parësor në çështjet

46

e mbrojtjes së fëmijëve.

Krijimi i një portali (interneti) për çështjet e fëmijëve me qëllim shpërndarjen e ◊ njohurive.

Përdorimi efektiv i internetit është ende në zhvillim në Shqipëri. Inspektimi i faqeve të internetit të OJF që punojnë për fëmijët, paraqet se një numër i konsiderueshëm nuk janë duke shfrytëzuar mundësitë që ofron informimi – komunikimi – teknologjia (ICT) për ndarjen e informacionit dhe rritjen e ndërgjegjësimit ndërmjet fushave të ndryshme të ekspertizës. Kjo nuk kufizohet vetëm tek OJF-të vendase gjithsesi; edhe burime të pasura siç është UNICEF nuk kanë publikime të aksesueshme për edukimin që nga viti 2004.

Sugjerime për studime të mëtejshme

Për të arritur një koncept koherent dhe të qëndrueshëm propozohet nevoja e aplikimit të një metodologjie të fokusuar tek fëmija. Kjo, përkundër përqasjes së zakonshme institucionale nga lart-poshtë, mund t’i shërbeje më mirë nevojave të fëmijëve dhe të ndihmojë të gjithë aktorët e përfshirë në politikëbërje me të dhëna. Studimet dhe raportet për çështjet e fëmijëve duhet të përfshijnë më shumë analiza, sesa thjesht të përshkruajnë situatat ligjore apo sociale të fëmijëve. Si parashtesë, rekomandohet që agjencitë të cilat merren drejtpërdrejtë apo jo me çështjet e fëmijëve të punojnë së bashku për të identifikuar, për të formuluar një skemë të përbashkët të indikatorëve dhe masave kryesore për mirëqenien e fëmijëve, gjë që do të sigurojë një kuptim më të plotë të panoramës sociale, analizave dhe përgjigjeve të nevojave të fëmijëve në veçanti dhe shoqërisë në përgjithësi.

Duke konsideruar që të dhënat e sakta dhe zhvillimi i indikatorëve kanë rëndësi të madhe, mund të inkurajohet monitorimi, krahasimi ndërmjet vendeve dhe të stimulohet diskutimi dhe hartimi i politikave për të përmirësuar jetët e fëmijëve. Pa dyshim, kërkime dhe studime, dhe sa më tepër kërkime e studime rreth çështjeve të fëmijëve do të ofrojë një bazë shkencore për analizat e duhura. Kërkimet e studimet vetëm mund të ofrojnë rekomandimet e duhura dhe kështu çështjet që lidhen me fëmijët do të mund të trajtohen më mirë. Ato do të bëjnë të mundur (ndoshta vetëm si fillim për sa kohë nuk është krijuar ende) një vizion të politikës sociale në lidhje me fëmijët dhe jo një zgjidhje pragmatike apo të imponuar siç është bërë deri më tani.

Përse na nevojitet një koncept për mirëqenien e fëmijës? Në literaturë dhe në praktikë, është argumentuar gjerësisht se varfëria jo vetëm që përfaqëson një moment denigrues dhe stigmatizues për individin – të varfrit ndjehen të turpëruar, të pafuqishëm, e vulnerabil, për shkak të gjendjes së tyre dhe etiketimeve që iu bëhen, por gjithashtu është edhe një koncept kufizues sepse duke qenë kryesisht i lidhur (megjithëse në mënyrë të gabuar dhe për arsye të kredibilitetit politik) me

47

të ardhurat në familje ose konsumin (Tahiraj, 2007). Kështu, nuk ka ndonjë qëndrim të vendosur nëse ekziston një marrëdhënie e drejtpërdrejtë midis varfërisë dhe indikatorëve të tjerë siç është ushqyerja, aksesi me ujë të pastër të pijshëm ose braktisja e shkollës. (Baschieri dhe Falkingham, 2006). Studimi i këtyre çështjeve kaq të ndërthurura ka çuar drejt hartimit të një liste indikatorësh që mund të jenë pranë paraqitjes së situatës reale të fëmijëve. Kjo do të na ndihmojë të kuptojmë çështjet e fëmijëve më mirë dhe t’i konceptojmë pozitivisht ato dhe grupin e fëmijëve, dhe të mos e perceptojmë këtë si një detyrim ndëshkues ashtu siç deri tani e kemi perceptuar dhe vendosur.

Mirëqenia e fëmijëve lidhet me zhvillimin e fëmijëve, i ngjashëm me indeksin e zhvillimit human. Politikat e deritanishme për fëmijët, janë kryesisht të kufizuara në konceptet ekzistuese, kështu që lind domosdoshmëria për vlerësime të reja të nevojave të fëmijëve. Mirëqenia e fëmijës është një koncept që largohet nga koncepti i ngushtë i lidhjes së varfërisë me të ardhurat mes fëmijëve, dhe i ofron analistëve dhe politikëbërësve një pamje më të gjerë, të afërt dhe më realiste të kompleksitetit të çështjeve që ndikojnë jetën e fëmijëve. Sfida për përpjekje të organizuar të përshtatjes së konceptit të mirëqenies së fëmijëve do të jetë një përpjekje e integruar përkundër asaj pragmatiste por solipstike, përqasje kjo që ka mbizotëruar deri më tani në projekte. Zhvillimi i koncepteve specifike dhe indikatorëve të veçantë ndihmon që të kuptohet për shembull përjashtimi aktiv – siç do të ishte miratimi i një ligji që redukton aksesin në shkollë për fëmijët e migrantëve informalë, dhe përjashtimi pasiv kur ndodh si rezultat i dështimit për të njohur ose adresuar barrierat e nënkuptuara siç janë, kostot e fshehura në lidhje me edukimin, edhe pse nuk ka një mendim të qëllimshëm për të përjashtuar (Sen, 2000). Prandaj indikatorët duhet të jenë të gatshëm për të hetuar dhe përballuar përjashtimin, sepse injorimi ose toleranca kundrejt përjashtimit mund të shkaktojë probleme të tjera më të thella.

Rezultatet përfundimtare kundrejt produktev Në publikimet në vend të analizuara për këtë raport u vu re një tendencë e përbashkët. Raportet e vlerësimeve përqendrohen më tepër tek produkti (output), - rezultate të prekshme dhe të dukshme të projektit, më tepër se rezultat përfundimtare (outcome) – ndikimi i këtyre rezultateve dhe projekteve tek audienca e gjerë. Sërish, indikatorët për të matur rezultatet (outcome) - ndikimin e rezultateve të projekteve të veçanta për fëmijët, duket të zhvillohen.

Kjo do t’u mundësojë organizatave të jenë më efektive në objektivat e tyre, më tepër se sa thjesht të përmbushin disa kritere burokratike.

◊

48

Bibliografi

Abdikeeva, A. (2005) ‘Roma poverty and the Roma national strategies: The Cases of Albania, Greece and Serbia’. London: Minority Rights Group International. http://www.minorityrights.org/admin/download/pdf/RomaMacro2005.pdf

Aleanca Shqiptare për Fëmijët (ASHF) (2007) ‘Raport i monitorimit të strategjisë kombëtare të fëmijëve dhe planit kombëtar të veprimit 2005 -2010’. 12 Shkurt 2007. Tiranë: ASHF.

Amaro Drom (2002) ‘Gjendja social-ekonomike e Romëve në Shqipëri’. Elbasan: Unioni i Romëve të Shqipërisë Amaro Drom.

Avokati i Popullit (2007) ‘Raporti vjetor 1 Janar – 31 Dhjetor 2006’. Tiranë: ZAP.

Balkanweb (2008) ‘Përjashtohen nga skema e ndihmës ekonomike 10,000 familje’. http://www.balkanweb.com – videonews. Janar 2008.

Bashkia e Tiranës (2004) ‘Vlerësim i Shpejtë i situatës së fëmijëve në rrugë’. Tiranë: BT.

Baschieri, A. dhe Falkingham, J. (2006) ‘Measuring childhood deprivation: A case study of Albania’. Mimeo. Southampton. Social Statistics Research Institute (S3RI), Universiteti i Southampton, Southampton.

Boulding, K-E. (1972) ‘The household as Achilles’ heel’ in Journal of Consumer Affairs, Vol.6, Nr. 2, fq.110-119.

Broënless, L. (2007) ‘Fëmijët flasin: Rreziku nga trafikimi dhe aftësia për t’u mbrojtur prej tij në Europën Jug Lindore’. Tiranë: Save the Children.

Ceka, N. (2007) ‘Grupi i punës: Shëndeti. Fletë informacioni’. Konferenca kombëtare Forcimi i sistemit kombëtar të mbrojtjes së fëmijëve, të rinjve dhe familjes në Shqipëri, 24-25 Shtator, 2007.

CESS (2003) ‘Needs assessment study of Roma and Gypsy communities in the district of Berat. Tiranë: SDC.

CRCA (2004a) ‘Albania: Alternative report for the situation of children’s rights and the implementation of the Convention of the Rights of the Child in Albania’. Tiranë: CRCA.

CRCA (2004b) ‘Askush nuk kujdeset për ta. Raport për situatën e fëmijëve në dhomat e policisë dhe paraburgimit në Shqipëri 2002-2004’. Tiranë: CRCA.

CRCA (2005a) ‘Abuzimi i fëmijëve në familje’. Tiranë: CRCA.

CRCA (2005b) ‘Puna e fëmijëve dhe fëmijët e rrugës në Shqipëri – një studim mbi shfrytëzimin ekonomik dhe punën e detyruar të fëmijëve në Shqipëri’. Tiranë: CRCA.

CRCA (2006) ‘Unë kam të drejtë të marr pjesë’. Tiranë: CRCA.

Crompton, R. (ed.) (1999). Restructuring Gender Relations and Employment: The Decline of the Male Breadëinner. Oksford: Oxford University Press.

De Soto. H., Beddies. S. and Gedeshi. I. (2005) ‘Roma and Egyptians in Albania: from social exclusion to social inclusion’. Ëorking Paper No. 53.Ëashington DC:ËB.

DFID (2008) Country Profiles: Europe- Albania. http://www.dfid.gov.uk/countries/europe/albania.asp (accessed on10/02/2008).

Ellingsater, A. L. and Guldbransen, L. (2007) ‘Closing the child-care gap: The interaction of childcare provision and the mother’s agency in Norëay. Journal of Social Policy. Kambrixh: Cambridge University Press.

Commission of the European Communities (CEC) (2006) Albania Progress Report, SEC 1383. Bruksel: EC.

49

EOHCS (1999) Health Care Systems in Transition: Albania. Copenhagen: European Observatory on Health Care Systems, ËHO.

Gallliano. E. (2000) V.N.I.C.A. Vulnerability Needs and Institutional Capacity Assessment. Uashington DC: ECSSD, Banka Botërore.

Gazeta Shqiptare (2008a) ‘Pukë - Një familje në mjerim kërkon ndihmë për shkollimin e tre fëmijëve’, 27/05/08. Tiranë: EdiSud.

Gjurgji, A. and Taga, I. (2007) ‘Grupi i punës: policia. Fletë informacioni’. Konferenca kombëtare: Forcimi i sistemit kombëtar të mbrojtjes së fëmijëve, të rinjve dhe familjes në Shqipëri, 24-25 Shtator, 2007.

Grumlau, S (2004) Child Labour in Albania: Report on the Current Situation and Guidelines for Action by Albanian Trade Unions. Brussels: International Confederation of Free Trade Unions.

Hossein, E. (2006) ‘Fëmijët dhe dhuna në Shqipëri - Plani Kombi për reduktimin e rasteve të dhunës së mësuesve/ kujdestarëve ndaj fëmijëve/ nxënësve si mjet disipline në Shqipëri. Shtim i Praktikave të Mënyrës së re të disiplinës – Projekt propozim 4 vjeçar 2007-2011. Tiranë: UNICEF.

Huerta, C. dhe Steëart, K. (2006) Reinvesting in children: policies for the very young in South Eastern Europe and the CIS. IëP-2006-01. Tetor 2006. Gjenevë: UNICEF.

ILO/ IPEC (2004) ‘Rapid assessment of trafficking in children for labour and sexual exploitation 2003. INSTAT, FEFO, IPEC, ILO. Gjenevë: ONP.

FMN (2006) ‘IMF Country Reports 06/23 – Poverty reduction strategy paper – annual reports for Albania’, Uashington DC: FMN.

INSTAT (2000a) Shqipëria në Shifra. Tirana: INSTAT.

INSTAT (2000b) Vjetar për Statistikat e edukimit. Tirana: INSTAT.

INSTAT (2002) Preliminary Results of Population and Housing Cencus. Tirana: INSTAT.

INSTAT (2006a) Shqipëria në Shifra. Tiranë:INSTAT.

INSTAT (2006b) Buletin Statistikor Tremujor, 3. Tiranë: INSTAT.

Kamani, P. (2007) ‘Grupi i punës: arsimi. Fletë informacioni. Konferenca kombëtare: Forcimi i sistemit kombëtar të mbrojtjes së fëmijëve, të rinjve dhe familjes në Shqipëri, 24-25 Shtator, 2007.

Kelsey, M. (2005) ‘Albania – Ëhere my voice counts. A strategic direction for UNICEF 2006-2010. Tiranë: UNICEF.

Kemshall, H. (2002) Risk Social Policy and ëelfare, Bukingham: Open University Press.

Kitzinger, J. (2004). Framing Abuse: Media Influence and Public Understanding of Sexual Violence Against Children. Londër: Pluto Press.

Korini, E. (2007) ‘Grupi i punës: drejtësia. Fletë informacioni’. Konferenca kombëtare: Forcimi i sistemit kombëtar të mbrojtjes së fëmijëve, të rinjve dhe familjes në Shqipëri, 24-25 Shtator, 2007.

Levy, H., Lietz, C. and Sutherland, H. (2007) ‘Sëapping policies: alternative tax-benefit strategies to support children in Austria, Spain and the UK’ in Journal of Social Policy, 36, 4, 625-647. Cambridge University Press.

Leëis, J. (2001). The End of Marriage? Individualism and Intimate Relations. Cheltenham, UK: Edëard Elgar.

Llègeois, J.P. (2006) ‘Roma in Europe’. Strasburg: Council of Europe Press.

50

Mai, N. (2008) ‘Minors and young migrants’ involvement in errant mobility and sex work within EU, working paper: European Forum for Urban Society. http://www.fesu.org/index.php?idw45 (e parë më 28/02/08).

Marnie,S. and Menchini, L.(2007) ‘The transition generation: Young people in school and work in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States’, IDP 2007-01. Florence: Innocenti Research Centre.

Menchini, M. And Redmond, G. (2006) ‘Child consumption poverty in South-Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States’, Innocenti working paper 04. Florence: UNICEF, IRC.

MoLSAEO (2006) ‘Strategjia per perfshirjen sociale 2007-2013’. 15 Nentor –draft. Tirane.

MoLSAEO (2007) ‘Raporti vjetor per zbatimin e objektivave te strategjise kombetare per femijet’. Tirane, 29 Qershor 2007.

MoLSAEO (2007b) ‘Progress report on the national strategy : on improving the living conditions of the Roma community’. Tirane: MoLSAEO.

MoLSAEO (2008a) ‘Ligj integral per mbrojtjen e femijeve’, 13/05/2008. Tirane: MoLSAEO.

MoLSAEO (2008b) ‘VKM per denimin e abuzuesve me skemen e ndihmes ekonomike. Barka: Ndihma e kushtezuar me pune ne komunitet’, 26/04/2008. Tirane: MoLSAEO.

Pasha, M., Lazareni, A. and Laci, V. (2007) ‘Grupi i punes: ndersektorial. Flete informacioni’. Konferenca kombetare: Forcimi i sistemit kombetar te mbrojtjes se femijeve, te rinjve dhe familjes ne Shqiperi, 24-25 Shtator, 2007.

Poda, I., Dumani, N. and Tushi, G. (2007) ‘Grupi i punes: sherbimet sociale. Flete informacioni. Konferenca kombetare: Forcimi i sistemit kombetar te mbrojtjes se femijeve, te rinjve dhe familjes ne Shqiperi, 24-25 Shtator, 2007.

Population Reference Bureau (2007) ‘Albania Statistics 2007’http://www.prb.org/Coutnries/Albania.aspx

Qendra Kombetare per Studime Sociale (QKSS) (2004) ‘Perjashtimi social dhe varferia – Studim i kryer ne kuadrin e projektit: Rrjeti i Zhvillimit Global’. Tirane: QKSS.

Redmond, G. (2008) ‘Children’s perspectives on economic adversity: a review of the literature’ IRC Discussion Paper IDP no 2008-01, March 2008. Florence: UNICEF Innocenti Research Centre.

Republic of Albania (2005) Strategjia e Sherbimeve Shoqerore 2005 – 2010. Tirane: Ministria e punes, ceshtjeve shoqerore dhe shanseve te barabarta.

Rosen, S. (2002) ‘Building NGO capacity to reintegrate at-risk children into school – an Albanian case study’.

Sen, A. (2000) ‘Social exclusion: concept application and scrutiny’, Social Development Papers No.1, June 2000. Manila: Asian Development Bank.

Shërbimi Social Shtetëror (2006) ‘Standardet e shërbimeve të përkujdesit shoqëror për fëmijët në institucione residenciale’. Tiranë: SHSS.

Stewart, K. and Huerta, C. (2006): ‘Reinvesting in children? Policies for the very young in South Eastern Europe and the CIS’. Innocenti Working Paper, IWP 2006-01. Florence: UNICEF IRC.

Sultana, R. G. (2006) ‘Facing the hidden drop-out challenge in Albania. Evaluation report of hidden drop-out project piloted in 2001-2005’. Tirane: UNICEF.

Tahiraj, E. (2000) ‘Evaluation of stage I of the program on Inclusion of the street children’. Tirane: SDC. Internal evaluation document & personal notes.

Tahiraj, E. (2002) ‘Mind the Gap – Analysis of data and reality of poverty’ in 90+10 Women in Post-Communist Transition. Tirane/NY:OSFA.

Tahiraj, E. (2003) ‘Feminisation of poverty –the case of Albania’ in Journal of Societal& Social Policy, Vol.2 (3).

51

Tahiraj, E. (2004) ‘Notes on the evaluation of stage II of the program on Inclusion of the street children’. Personal notes from evidence collected with interviewees.

Tahiraj, E. (2007) Poverty and Anti-Poverty in Albania: Social Policy from Transition to Consolidation. York: University of York, UK.

Tahiraj, E. (2008) ‘Feminisation of poverty: The elusive dark matter! Revisiting the case of Albania’, in Peter Abrahamson and Christian Aspalter (eds.) Understanding European Social Policy. Hong Kong/Seoul/Manchester: Casa Verde. (forthcoming)

Terre des Hommes (2004) Zgjedhjet e Gjetura ne Shqiperi per Shoqerimin e Femijeve Viktima te Trafikut. Korce: TdH.

Terre des Hommes (2007) ‘Procedurat per mbrojtjen e femijes dhe dokumentat reference’. Tirane: TdH.

UNICEF (2000) Multiple Indicator Cluster Survey. Tirane: UNICEF.

UNICEF (2005) Child Poverty in Rich Countries, 2005. Innocenti Report Card No.6.

Florence. UNICEF Innocenti Research Centre.

UNICEF (2006a) ‘Understanding child poverty in South- Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States’. Innocenti Social Monitor 2006. Florence: UNICEF/IRC.

UNICEF (2006b) The State of Albania’s Children 2006: Excluded and Invisible. Tirane: UNICEF.

UNICEF (2007a) ‘Analysis of child protection system in Albania’. Tirane: UNICEF. UNICEF (2007b) ‘Assessment of child welfare in Albania’. Tirane: UNICEF.

UNICEF (2007b) Transmonee 2007 Features: Data and Analysis on the Lives of Children in CEE/CIS and Baltic States. Florence: UNICEF IRC and the regional office for CEE/CIS.

UNICEF (2007c) ‘Assessment of child welfare in Albania’. Tirane: UNICEF.

UNICEF (2008) State of the World Children. NY:UNICEF.

Vian, T., Gryboski, C., Sinoimeri, Z. and Hall, R. C. (2004) ‘Informal Payments in the Public Health Sector in Albania: A qualitative study’. The Partners for Health Reformplus Project, AbtAssociates Inc., Bethesda, MD.

World Bank (2004) Albania Social Safety Net Review. Washington DC: World Bank.

World Bank (2005) Growth, Poverty, and Inequality: Eastern Europe and the Former Soviet Union. Washington, DC.: The World Bank.

World Bank (2005b) ‘Poverty and education in Albania: who benefits from public spending?’ Report No. 31983-AL. Washington DC: World Bank.

World Bank (2006) ‘Studim per sektorin e shendetesise ne Shqiperi’ Report No. 32612AL. Washington DC.: The World Bank.

World Health Organisation (2007) World Health Statistics 2007. http://www.who.int/whosis/whostat2007/en/index.html (accessed 02/02/08)

Yeandle, S. (1999). ‘Gender Contracts, Welfare Systems and Non-Standard Working: Diversity and Change in Denmark, France, Germany, Italy and the UK, in A. Felstead and N. Jewson (eds.), Global Trends in Flexible Labour. London: Macmillan.

52

LEGJISLACIONI VENDAS DHE DOKUMETNA TË KONSULTUARA

STRATEGJITË

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë për Decentrazilimin dhe Aunotnominë Vendore (1999)

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë për Zhvillimin Socialo-Ekonomik (2001)

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2001) kundër Trafikimit të Qenieve Njerëzore

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2001) për Fëmijët (SKF) 2001-2005

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë për Fëmijët (2005) (SKF) 2005-2010

PlanVeprimi i SKF-së i rishikuar

Lista e indikatorëve për monitorimin e SKF-së

Strategjia e Republikës së Shqipërisë për Zhvillimin Rural (2002)

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2003) për Teknologjitë Informuese dhe Komunikuese (projekt)

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2003) për Përmirësimin e Kushteve të Jetesës së Minoritetit Rom

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2003) për Rininë

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2004) për Edukimin (projekt)

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë (2005) për Shërbimet Sociale 2005-2010., Tiranë: KM/MOLSAEO

Plan Veprimi i Strategjisë për Shërbimet Social .

Strategjia e Republikës së Shqipërisë (2005) për Njerëzit me paaftësi .

Strategjia e Republikës së Shqipërisë (2006) për përfshirjen sociale 2007-2013-projekt. Tiranë, 15 Nentor 2006

Strategjia e Republikës së Shqipërisë (2006) për rininë 2007-2013.

Plani Kombetar i veprimit për rininë 2007-2013.

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë për Trajnimin dhe Shkollimin Profesional 2006-2009.

Strategjia Kombëtare e Republikës së Shqipërisë kundër trafikimit të fëmijvëe dhe mbrojtjes së fëmijëve viktima të trafikimit

Plani Kombëtar i Imunizimit 2001-2010

Kuadri strategjik dhe plani i veprimit 2005-2007 i Strategjise Kombetare për luften kundër trafikut të qenieve njerëzore

53

Politikat e decentralizimit në sektorin e arsimit parauniversitar

Standardet e shërbimeve të përkujdesit shoqëror për fëmijë në institucionet rezidenciale. Tiranë, Tetor, 2005.

Mai, N. (2008) ‘Minors and young migrants’ involvement in errant mobility and sex work within EU’, Working paper: European Forum for Urban Society. http://www.fesu.org/index.php?id=45 (accessed 28/02/08).

Marnie,S. and Menchini, L.(2007) ‘The transition generation: Young people in school and work in Central and Eastern Europe and the Commonwealth

KONVENTA

Rregullat standarde minimale të Kombeve të Bashkuara për administrimin e drejtësisë për të mitur – Rregullat e Pekinit, miratuar nga rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme 40/33, 29 nëntor 1985.

Rregulloret Standarde minimale të KB-së për administrimin e Drejtësisë për Fëmijë, miratuar me rregulloren e Asamblesë së Përgjithshme 40/33 datë 29.11.1985.

Konventa e KB-së për të Drejtat e Fëmijëve, miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e KB-së më 20.10.1989.

LIGJE

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë

Ligji nr. 8872, datë 29.03.2002 “PËR ARSIMIN DHE FORMIMIN PROFESIONAL NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË”

Kodi i Familjes

Kodi i Procedurës Civile

Kodi i Procedurës Penale

Kodi i Punës

Burime nga Interneti

ILO/IPEC http://www.ilo.org/ipec/

MASH http://www.mash.gov.al/

MSH http://www.moh.gov.al

MPÇSSHB http:// www.mpcs.gov.al/

Shërbimi Kombëtar Social http://www.shssh.gov.al

Avokati i Popullit http://www.avokatipopullit.gov.al/

UNICEF Shqipëri http://www.unicef.org/albania

Qendra Zyrtare e Publikimeve http://www.qpz.gov.al/

54

Shkurtesa

ASHF Aleanca Shqiptare për Fëmijët

CEC Komisioni i Komuniteti Evropian

CESS Qendra për Studime Ekonomike dhe Sociale

CHI Childline International

CRCA Qendra për të Drejtat e Fëmijëve në Shqipëri

EOHCH Observatori Shqiptar për Sistemin e Kujdesit Shëndetësor

ONP Organizata Ndërkombëtare e Punës

INSTAT Instituti Shqiptar i Statistikave

IPEC Programi Ndërkombëtar për Eliminimin e Punës së Fëmijëve

LSMS Vëzhgim për Matjen e Standardeve të Jetesës

MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës

MSH Ministria e Shëndetësisë

MPÇSSHB Ministria e punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta

QFS Qendra Fëmijët Sot

RSH Republika e Shqipërisë

UNCRC Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijëve

UNICEF Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët

BB Banka Botërore

55

Fjalorth dhe Përkufizime

UCB - Përfitimi Universal për Fëmijët

EPI - Programi i Zgjeruar për Imunizimin

QENDRA FËMIJËT SOT Rr. Dëshmorët e 4 Shkurtit, Pall 26, Kati II,

Tirana, Albania

Telefon/Fax: +355 4 250 519 Celular: +355 68 40 78 940

email: info@femijetsot.orgweb: www.femijetsot.org