muhasebe denet‹m‹ ve mal‹ anal‹z - kitap okur...

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2636

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1604

MUHASEBE DENET‹M‹ VE MAL‹ANAL‹Z

YazarlarProf.Dr. Seval SEL‹MO⁄LU (Ünite 1)

Prof.Dr. fiaban UZAY (Ünite 2)Doç.Dr. Süleyman UYAR (Ünite 3, 5)

Prof.Dr. Mehmet ÖZB‹REC‹KL‹ (Ünite 4)Doç.Dr. Aylin Poroy ARSOY (Ünite 6, 7)

Doç.Dr. Banu BAfiAR (Ünite 8)

EditörProf.Dr. Seval SEL‹MO⁄LU

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2012 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›lar›Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flman›Dilek K›lb›y›k

GrafikerlerAyflegül Dibek

Hilal Küçükda¤aflanAysun fiavl›

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz

ISBN 978-975-06-1304-3

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 2.500 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Temmuz 2012

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ vii

Denetim Gereksinimi ve Kavram› ......................................... 2DENET‹ME DUYULAN ‹HT‹YAÇ ................................................................ 3MUHASEBE VE BA⁄IMSIZ DENET‹M ‹L‹fiK‹S‹........................................... 4BA⁄IMSIZ DENET‹M KAVRAMI ................................................................. 5DENET‹M VE DENETÇ‹ TÜRLER‹ ............................................................... 8GENEL KABUL GÖRMÜfi DENET‹M STANDARTLARI .............................. 9Genel Standartlar........................................................................................... 9

Mesleki E¤itim ve Deneyim Standard›................................................... 10Ba¤›ms›zl›k Standard›.............................................................................. 10Mesleki Dikkat ve Özen Standard› ........................................................ 10

Çal›flma Alan› Standartlar› ............................................................................. 10Planlama ve Yard›mc›lar›n Gözlenmesi Standard› ................................ 11‹ç Kontrol Sisteminin ‹ncelenmesi ve De¤erlenmesi Standard› ........... 11Kan›t Toplama Standard› ........................................................................ 11

Raporlama Standartlar› .................................................................................. 11Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkelerinde Uygunluk Standard›....... 12Muhasebe ‹lkelerinde De¤iflmezlik Standard› ....................................... 12Yeterli Aç›klama Standard› ..................................................................... 12Görüfl Bildirme Standard› ....................................................................... 12

Özet................................................................................................................ 13Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 15Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 16Okuma Parças› .............................................................................................. 18Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 20S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 20Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 21

Denetimin Planlanmas› ............................ .............................. 22DENET‹M‹N PLANLANMASI ......................................................................... 23MÜfiTER‹ ‹fiLETMEY‹ KABUL VE DENET‹M SÖZLEfiMES‹......................... 24Teklifin De¤erlendirilmesi ............................................................................ 24Müflteri ‹le Sözleflme Yap›lmas›.................................................................... 25DENET‹M STRATEJ‹S‹ ................................................................................... 27DENET‹M PLANI ........................................................................................... 27‹flletmeyi ve Sektörü Tan›ma ........................................................................ 28

‹flletme Riski ve Hile Riskini De¤erleme ............................................... 28Bafllang›ç Analitik ‹nceleme Prosedürlerini Uygulama......................... 29

Denetim Ekibi - D›flar›dan Uzmana ‹htiyaç Olup Olmayaca¤›n›nSaptanmas› .................................................................................................... 30Denetim Risklerini De¤erleme ..................................................................... 30

Denetim Risk Unsurlar›........................................................................... 31Risk Unsurlar› Aras›ndaki ‹liflki .............................................................. 33

Önemlilik Düzeyinin Belirlenmesi ............................................................... 34‹ç Kontrol Sistemini Tan›ma ......................................................................... 36

‹ç Kontrol K›s›mlar› ................................................................................. 37

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

Kontrol Riskini De¤erleme ..................................................................... 39Kontrol (Uygunluk) Testleri ................................................................... 40‹flletmelerde ‹ç Kontrol Uygulamalar› .................................................... 41

Özet ............................................................................................................... 43Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 44Okuma Parças› ........................................................................................... .. 45Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 46S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 46Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 47

Denetim Çal›flmas›n›n Yürütülmesi....................................... 48DENET‹M SÜREC‹NDE KONTROL VE MADD‹ DO⁄RULUK TESTLER‹ ... 49DENET‹M KANITLARI................................................................................... 51Kan›t Türleri................................................................................................... 52Yönetimin ‹ddialar› ....................................................................................... 52KANIT TOPLAMA TEKN‹KLER‹.................................................................... 53Geleneksel Denetim Yöntemleri .................................................................. 53Denetim ‹fllemleri ......................................................................................... 54Denetim Teknikleri ....................................................................................... 54DENET‹MDE ÖRNEKLEME........................................................................... 55Denetimde Örnekleme Riski ........................................................................ 56Denetimde Örnekleme Türleri ..................................................................... 56ÇALIfiMA KÂ⁄ITLARI.................................................................................... 57Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Faydalar› ...................................................................... 58Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Dosyalanmas› .............................................................. 58

Denetim Mizan› ....................................................................................... 59Hesap Analiz Cetveli............................................................................... 60

Özet ............................................................................................................... 61Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 63Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 64Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 64S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 65Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 65

Denetimin Tamamlanmas› ve Denetim Raporu.................. 66DENET‹M‹N TAMAMLANMASI..................................................................... 67Denetimi Tamamlama Çal›flmalar›................................................................ 67

Yap›lan Denetim Program›n›n Yeniden Gözden Geçirilmesi ............. 68Gelecekteki Olas› Belirsizliklerin De¤erlendirilmesi............................. 68Bilânço Tarihinden Sonraki Önemli Olaylar›n Gözden Geçirilmesi.... 68Müflteri ile ‹liflkili Olan Kifli ve Kurulufllarla Yap›lan ‹fllemleriBelirleme ve ‹nceleme ............................................................................ 69Müflteri ‹flletmeden Beyan Mektubu Al›nmas›....................................... 69Genel Analitik Testler Yap›lmas›............................................................ 70

Sonuçlar›n De¤erlenmesi .............................................................................. 70Kan›tlar›n Yeterlili¤inin De¤erlenmesi ................................................... 70Önemlilik Düzeyinin ve Denetim Riskinin Son De¤erlemesininYap›lmas› ................................................................................................. 70Hatalar›n Düzeltilmesinin ‹stenmesi ...................................................... 71Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Gözden Geçirilmesi .............................................. 71

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

Denetim Raporunun Düzenlenmesi ........................................................... 71Ba¤›ms›z Denetim Raporunun Temel Unsurlar› ................................... 71Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›na Uyum................................ 73Ba¤›ms›z Denetim Görüflünün Oluflturulmas› ...................................... 73Olumlu Denetim Görüflünden Sapmalar .............................................. 74Çal›flma Alan›n›n S›n›rlanmas› ............................................................... 74‹flletme Yönetimiyle Görüfl Ayr›l›¤› ........................................................ 75

B‹LÂNÇO VE RAPOR TAR‹H‹NDEN SONRAK‹ ‹fiLEMLER......................... 76Özet ............................................................................................................... 78Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 79Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 80Okuma Parças› ........................................................................................... .. 81Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 81S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 82Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 83

Mali Analiz Kavram› ve Teknikleri ........................................ 88MAL‹ ANAL‹Z‹N ÖNEM‹ ............................................................................... 89ANAL‹ZDE KULLANILAN MAL‹ TABLOLAR ............................................... 90MAL‹ ANAL‹Z KULLANICILARI .................................................................... 92MAL‹ ANAL‹Z KAVRAMI............................................................................... 93MAL‹ ANAL‹Z TÜRLER‹................................................................................. 94Yap›lma Amac›na Göre Mali Analiz Türleri................................................. 95Yap›l›fl Biçimine (Kapsam›na) Göre Mali Analiz Türleri ............................ 95Analizi Yapacak Olan fiah›slara Göre (Yapan›n Kimli¤ine Göre) Mali Analiz Türleri......................................................................................... 96MAL‹ ANAL‹Z TEKN‹KLER‹ ......................................................................... 96Karfl›laflt›rmal› Tablolar Analizi (Yatay Analiz) ............................................ 96Yüzde Yöntemi ‹le Analiz (Dikey Analiz) ................................................... 96E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ‹le Analiz (Trend Analizi) ................................. 96Oran Yöntemi ‹le Analiz............................................................................... 97Özet................................................................................................................ 98Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 99Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 100Okuma Parças› .............................................................................................. 101Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 102S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 102Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 103

Yatay ve Dikey Analiz Teknikleri .......................................... 104YATAY VE D‹KEY ANAL‹Z .......................................................................... 105YATAY ANAL‹Z............................................................................................. 105Yatay Yüzdelerin Yorumlanmas›.................................................................. 107Örnek Olay- Yatay Analiz ............................................................................ 109D‹KEY ANAL‹Z.............................................................................................. 111Örnek Olay- Dikey Analiz ............................................................................ 112Özet................................................................................................................ 115Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 116Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 117Okuma Parças› .............................................................................................. 117

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 118S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 119Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 119

Trend Analiz Tekni¤i .............................................................. 120TREND ANAL‹Z‹............................................................................................ 121Finansal Tablolar›n Trend Yüzdelerine Göre Düzenlenmesi ..................... 121Trend Yüzdelerin Yorumlanmas› ................................................................. 122Özet................................................................................................................ 129Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 130Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 131Okuma Parças› .............................................................................................. 132Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 132S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 133Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 133

Oran Analizi ............................................................................. 134G‹R‹fi .............................................................................................................. 135ORANLARIN SINIFLANDIRILMASI ............................................................... 136Likidite Durumunun Analizinde Kullan›lan Oranlar ................................... 136

Cari Oran (Banker Oran›, ‹flletme Sermayesi Oran›) ............................ 137Likidite Oran› (Asit Test Oran›).............................................................. 138Nakit Oran› (Disponibilite Oran›) .......................................................... 138

Finansal Yap› Analizinde Kullan›lan Oranlar (Kald›raç Oranlar›).............. 139Yabanc› Kaynaklar›n Aktif Toplam›na Oran› (Kald›raç Oran›) ............ 139Özkaynaklar›n Aktif Toplam›na Oran›................................................... 140K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar›n Toplam Kaynaklara Oran›............... 141Otofinansman Oran› ............................................................................... 141Maddi Duran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran› ...................................... 141Faizleri Karfl›lama Oran› ......................................................................... 142Borçlar› Karfl›lama Oran› (Borç Servis Oran›) ....................................... 142

Faaliyet Oranlar› (Verimlilik Oranlar›, Çal›flma .......................................... 142Durumunun Analizinde Kullan›lan Oranlar) ............................................... 142

Stok Devir H›z› ........................................................................................ 143Alacaklar›n Devir H›z› Oran› .................................................................. 143Net Çal›flma Sermayesi Devir H›z› ........................................................ 144Toplam Aktiflerin Devir H›z› .................................................................. 144Maddi Duran Varl›klar›n Devir H›z›....................................................... 145Dönen Varl›klar›n Devir H›z› ................................................................. 145Öz Sermaye (Öz Kaynak) Devir H›z› .................................................... 145Ticari Borçlar›n Devir H›z› ve Ortalama Ödeme Süresi ....................... 146

Kârl›l›k Analizinde Kullan›lan Oranlar ......................................................... 146Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Oranlar› ...................................................................... 146Kâr ile Sermaye Aras›ndaki ‹liflkileri Gösteren Oranlar........................ 148

Özet................................................................................................................ 150Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 151Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 152Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 153S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 153Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 153

‹ ç indek i lervi

7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE

Önsöz

Küreselleflmenin bir sonucu olarak ekonominin mikro yap›lar› olan iflletmele-

rin finansal bilgilerini içeren mali tablolar›n›n hesap verebilir, karfl›laflt›r›labilir ve

fleffaf olarak düzenlemeleri bir zorunluluk haline gelmifltir. Geliflen sermaye piya-

salar›, yabanc› yat›r›mc› talepleri, rekabet ortam›n›n geliflmesi sonucu iflletmelerin

özellikle finansal bilgileri aç›s›ndan fleffafl›klar›n› ve güvenilirliklerini artt›rmalar›

göz ard› edilemeyecek bir gerçektir. ‹flletme ile ilgili taraflar olarak adland›r›lan ifl-

letme içi-d›fl› bilgi kullan›c›lar›n›n alacaklar› kararlar›n do¤ru, tutarl› ve güvenilir

olabilmesi iki boyutludur. Birinci boyut Uluslararas› Finansal Raporlama Standart-

lar›n›n (UFRS) kullan›larak muhasebe bilgilerinin üretilmesi ve raporlanmas›d›r.

‹kinci boyut ise, düzenlenmifl mali tablolar›n ba¤›ms›z denetimden geçmesidir.

Her iki aflamada finansal raporlamada güvenilirli¤i ve objektifli¤i sa¤lama aç›s›n-

dan çok önemlidir. Özelikle ç›kar çat›flmalar›, muhasebe bilgilerinin karmafl›kl›¤›,

bilgi kullan›c›lar›n›n bilgiye ulaflma güçlükler ve yeterli muhasebe bilgisine sahip

olmamalar› karar almada kullanacaklar› bilginin do¤ruluk ve güvenilirli¤ini sa¤la-

ma karfl›lafl›lan sorunlard›r. Bu sorunlar› aflamada ba¤›ms›z denetim bilgi kullan›-

c›lar›n›n gereksinimini çözecek tek adrestir. Bununla beraber iflletmelerin mali du-

rumlar›, performanslar› hakk›nda karar vermede denetimden geçmifl güvenilirli¤i

ve do¤rulu¤u art›r›lm›fl mali tablolar›n›n çeflitli analiz teknikleri kullan›larak analiz

edilmesi üzerinde durulmaktad›r.

Bu kitapta, ö¤rencilerimizin denetim ve analiz konular›nda bilgi sahibi olmas›

amaçlanmaktad›r. Finansal tablolar›n do¤rulu¤u ve güvenilirli¤inin ne bak›mdan

önemli oldu¤unu denetim türleri ve Genel Kabul Görmüfl Denetim Standartlar› aç›-

s›ndan ö¤renmifl olacakt›r. Ayr›ca, denetim sürecinin aflamalar› olan planlama, ça-

l›flman yürütülmesi, tamamlama ve raporlama aflamalar›n›n nas›l flekillendirildi¤i

ele al›nacakt›r. Denetim, risk, kan›t, çal›flma kâ¤›d›, denetim testleri ve denetim ra-

poru gibi denetim aç›s›ndan önemli kavramlar›n› inceleyerek denetim süreci kav-

ram›n› anlam›fl olacak, iç kontrol sisteminin yap›s›n› önemini ve kavrayacakt›r. De-

netim testlerinin uygulan›fl›n› ö¤renecek ve son aflamada denetim raporunun haz›r-

lan›fl›n› ö¤renmifl olacakt›r. Bu ders kapsam›nda mali tablolar›n içerikleri, analiz

edilmesinde kullan›lacak yatay ve dikey analiz, e¤ilim analizi ve oran analizi yön-

temleri ve uygulan›fllar›n› kavrayacakt›r. Denetimle güvenilirli¤i yükseltilmifl mali

tablolar›n çeflitli analiz teknikleri yard›m›yla analiz edilerek iflletmenin mali duru-

mu ve performans› hakk›nda nas›l bilgi sahibi olabilece¤ini kavrayacakt›r.

Baflar› dileklerimle…

Prof.Dr. Seval SEL‹MO⁄LU

Önsöz vii

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Denetim ile muhasebe aras›nda iliflki kurabilecek,Denetime duyulan gereksinimi aç›klayabilecek,Denetim kavram›n› ve denetimin türlerini tan›mlayabilecek,Denetçi kavram›n› ve denetçi türlerini tan›mlayabilecek,Genel kabul görmüfl denetim standartlar›n› özetleyebileceksiniz.

‹çindekiler

• Denetim • Denetçi• ‹ç Denetim• Ba¤›ms›z Denetim

• Kamu Denetimi• Genel Kabul Görmüfl Denetim

Standartlar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Muhasebe Denetimive Mali Analiz

• DENET‹ME DUYULAN ‹HT‹YAÇ• MUHASEBE VE BA⁄IMSIZ DENET‹M

‹L‹fiK‹S‹• BA⁄IMSIZ DENET‹M KAVRAMI• DENET‹M VE DENETÇ‹ TÜRLER‹• GENEL KABUL GÖRMÜfi DENET‹M

STANDARTLARI

DenetimGereksinimi veKavram›

1MUHASEBE DENET‹M‹ VE MAL‹ ANAL‹Z

DENET‹ME DUYULAN ‹HT‹YAÇ Küreselleflme sonucunda uluslararas› flirket birleflmelerinin artmas› ve Uluslararas›yat›r›mlar›n geliflmekte olan ülkelere yönelmesi, ekonominin dinamosu olan ifllet-meleri de¤iflen koflullara uyum sa¤lamaya zorlamaktad›r. fiöyle ki; iflletmelerin re-kabet güçlerini artt›rmak ve geliflen sermaye piyasalar›na kolayca girebilmek içinmevcut muhasebe sistemlerini daha etkin hale getirip fleffaf, karfl›laflt›r›labilir, do¤-ru finansal tablolar haz›rlanmas› ve bunlar›n ba¤›ms›z denetime tabi tutularak gü-venilirli¤inin art›r›lmas› gerekmektedir. Muhasebe denetimine duyulan ihtiyaca ta-rihsel geliflimine bakarak aç›klamaya çal›flal›m. Denetim, Mezopotamya uygarl›¤›-n›n kay›tlar›nda finansal ifllemleri gösteren rakamlar›n yan›nda bir do¤rulama sis-temi kullan›ld›¤›na delalet eden iflaret ve noktalar bulunmas›, bir kifli taraf›ndanhaz›rlanan kay›tlar›n baflka bir kifli taraf›ndan do¤rulanma iflleminin günümüzden5500 y›l önceye kadar uzand›¤›n› ortaya koymaktad›r.

Muhasebe denetiminin Anglo-Sakson ülkelerindeki karfl›l›¤› “Auditing”dir. Au-diting kavram›n›n kökeni ise Latince “iflitmek veya dikkatlice dinlemek, anlamak”anlam›na gelen “audire” fiiline dayanmaktad›r. Auditing ve meslek unvan› olarakda “auditor” ilk defa 1289 y›l›nda ‹ngiltere’de kullan›lm›fl, profesyonel denetçili¤inilk örgütü de 1581 y›l›nda Venedik’te kurulmufltur.

Bir ülkenin sahip oldu¤u ekonomik kaynaklar›n büyük bir k›sm›n›n iflletmele-rin elinde olmas› ve iflletmelerin ekonominin dinamosu olmas› nedeniyle finansalnitelikli bilgilerin iki önemli ifllevi bulunmaktad›r.

Bunlar:a) Ekonomik kaynaklar aras›nda seçim yap›labilmesi,b) Ekonomik kaynaklar›n kullan›lma baflar›s›n›n ölçülmesidir.Son y›llarda ekonomik faaliyetlerin artmas› sonucu ifllemlerin daha karmafl›k

hale gelmesi, verilerin çoklu¤u ve bilgi sa¤layanlar›n yanl› tutumlar› nedeniyle ifl-letmelerin sundu¤u bilgilerin güvenilirli¤i daha fazla sorgulanmakta ve bilgi kulla-n›c›lar›n›n güvenilir bilgiye olan ihtiyaçlar› artmaktad›r.

‹fl dünyas›nda, bilgi kullan›c›lar›n›n istedikleri bilgiye ilk elden ulaflmalar› neredey-se imkâns›zd›r. Bilgi baflka kiflilerden elde edildi¤inde ise, kas›tl› ya da kas›ts›z olarakyanl›fl beyan edilme olas›l›¤› yükselir. Bilgiyi talep eden ile bilgiyi sunan aras›nda ç›-kar çat›flmas› söz konusu oldu¤unda sunulan bilginin yan›lt›c› olma riski vard›r.

Denetim Gereksinimi ve Kavram›

Bilgiyi talep edenin söz konusu riske karfl› yapabilece¤i üç fley vard›r:a) ‹stedi¤i bilgiyi kendi bafl›na elde edip kontrol etmek, b) Karfl› tarafa güvenerek riske girmek, c) Ba¤›ms›z denetim görüflüne baflvurmakt›r.Bilgi kullan›c›lar› denetçinin görüfllerine güvenen ve iflletme yönetimi taraf›n-

dan aç›klanan bilgileri kararlar›nda kullanan kiflilerdir. Bunlar afla¤›da Tablo 1.1’degösterildi¤i gibidir.

Bilgi kullan›c›lar› ba¤›ms›z ve belirlenen standartlara uygunluk derecesi de¤er-lendirilmifl olarak bilgiye ulaflmak istedikleri için ba¤›ms›z denetime ihtiyaç duyar-lar. Ayr›ca, çeflitli yasal düzenlemeler çerçevesinde baz› iflletmelerin finansal tablo-lar›n›n haz›rlanmas› ve ba¤›ms›z denetime tabi olarak kamuya aç›klanmas› zorunlu-dur. ‹flletmelerin temel hedefi ellerindeki k›t kaynaklarla servetlerini art›rmak, yat›-r›mc›lar›n temel hedefi ise paralar›n› en kârl› alanlara yat›rmakt›r. ‹flletmelerin ve ya-t›r›mc›lar›n yat›r›m kararlar›n› finansal bilgilere dayanarak belirlemeleri, hedeflerineulaflmalar› aç›s›ndan büyük önem tafl›r. Ayr›ca iflletme yönetimi, faaliyetlerinin ba-flar› düzeyini ölçmek için de finansal bilgileri bir araç olarak kullan›r. Yat›r›mc›lar iledi¤er ç›kar gruplar› ise, iflletme aktiflerinin ne flekilde kullan›ld›¤›n›, bunlar›n verim-li alanlara yat›r›l›p yat›r›lmad›¤›n› yine bu bilgilere dayanarak de¤erlendirir.

Ancak bilgi kullan›c›lar›n›n verdi¤i ekonomik kararlar›n do¤ru, güvenilir ve tu-tarl› olabilmesi için, kararlar›n dayana¤›n› oluflturan finansal bilgilerin do¤ru ve gü-venilir olmas› gerekir. ‹flletme d›fl›ndaki bilgi kullan›c›lar›, iflletme yönetimi taraf›n-dan düzenlenen finansal tablolar› güvenilir bulmayabilir. Bu nedenle karar almakiçin analize tabi tutulmadan önce finansal tablolar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ininaraflt›r›lmas› gerekir.

Ancak iflletme d›fl›ndaki kullan›c›lar›n bu araflt›rmay› yapacak ne deneyim ve bil-gileri, ne de olanak ve yetkileri vard›r. Dolay›s›yla, finansal tablolar›n do¤ruluk ve gü-venilirli¤ini sa¤lamak için, bu konuda deneyim ve yetki sahibi olan üçüncü bir kifliyegereksinim duyulur. Bu kifli de ba¤›ms›z muhasebe uzman› olup di¤er görevlerininyan›nda denetim faaliyetinde de bulundu¤undan “denetçi” s›fat›n› al›r. Denetimin ifl-letme d›fl›ndan uzman biri taraf›ndan yap›lmas› denetime “Ba¤›ms›z Denetim” den-mesine neden olur. Bu durumda denetçiye de “Ba¤›ms›z Denetçi” ad› verilir.

‹flletmelerde fleffafl›¤› art›rman›n en önemli yollar›ndan biri, ba¤›ms›z denetimden geçmiflmali tablolar›n bilgi kullan›c›lar›na sunulmas›d›r

MUHASEBE VE BA⁄IMSIZ DENET‹M ‹L‹fiK‹S‹Muhasebe, dönem bafl›ndaki varl›klarda, yabanc› ve öz kaynaklarda dönem içindemeydana gelen münferit de¤iflmeleri kaydeden ve dönem bafl›na göre dönem so-nunda onlarda meydana gelen net nihai de¤iflmeleri finansal tablolar fleklinde ra-porlayan bir bilgi sistemidir. Muhasebe bilgi sistemi Girdi-‹fllem-Ç›kt› aflamalar›n-dan oluflur. Bilginin do¤ru ve güvenilir olarak üretilip raporlanabilmesi için, bafltagenel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri olmak üzere, yönetimce belirlenmifl politi-ka ve kurallar›n uygulanmas›n› gerektiren iç kontrol sisteminin iflletmede kurul-

‹flletme ‹çi Bilgi Kullan›c›lar› ‹flletme D›fl› Bilgi Kullan›c›lar›

‹flletme ortaklar›YöneticilerÇal›flanlar

Yat›r›mc›larKredi verenlerDevletToplum

4 Muhasebe Denet imi ve Mal i Anal iz

Tablo 1.1‹flletme ‹çi ve ‹flletmeD›fl› BilgiKullan›c›lar›

Bilgiyi talep eden ile bilgiyisunan aras›nda ç›karçat›flmas› söz konusuoldu¤unda, sunulan bilgininyan›lt›c› olma riskine karfl›yapabilece¤i üç fleyden biriba¤›ms›z denetim görüflünebaflvurmakt›r. S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

mufl olmas› gerekir. Muhasebe ilkelerinin muhasebe bilgi sisteminin bütün aflama-lar›nda uygulanmas› önemli, ilgili, tarafs›z, karfl›laflt›r›labilir, zamanl› ve eksiksizbilgi üretilip finansal tablolar fleklinde raporlanmas›na olanak verir. Bu bak›mdanfinansal tablolar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini sa¤lama görevi iflletmenindir.

Denetim, muhasebe bilgi sisteminin ç›kt›s› olan finansal tablolarla ilgilidir. An-cak bu tablolar›n do¤ru ve güvenilir olup olmad›¤›n› anlamak ve ulafl›lan sonucugörüfl olarak aç›klamak için muhasebe bilgi sisteminin tüm aflamalar›nda iflletme-ce muhasebe ilkelerine uyulup uyulmad›¤›n›n araflt›r›lmas› esast›r. Bu araflt›rmadakalemlerin nas›l incelenece¤i belirlenirken do¤al olarak genel kabul görmüfl mu-hasebe ilkeleri göz önünde bulundurulur. Araflt›rmada kalemlerin ne miktarda in-celenece¤i ise, iflletmenin iç kontrol sisteminin ilgili kalem bak›m›ndan zay›f veyakuvvetli olufluna göre kararlaflt›r›l›r.

Görüldü¤ü gibi muhasebenin ürünü olan finansal tablolar denetimin konusu-nu, bu tablolar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini sa¤lamaya yarayan muhasebe ilkeleride denetimin ölçütünü oluflturmaktad›r.

Denetimin konusu nedir?

BA⁄IMSIZ DENET‹M KAVRAMI Denetim kavram› Kontrol, Teftifl ve Revizyon gibi çeflitli kavramlar ile kar›flt›r›l-maktad›r. Denetim kavram›n› tan›mlamadan önce bu kavram kar›fl›kl›¤›na yol açankavramlar› tan›mlayal›m.

51. Ünite - Denet im Gereksinimi ve Kavram›

fiekil 1.1

Muhasebe1-2

FinansalMuhasebe

fiirketler Muhasebesi

Maliyet Muhasebesi

Yönetim Muhasebesi

Muhasebe Denetimi

Denetimin di¤ermuhasebe türleri ileolan iliflkisi

Kaynak: Selimo¤lu,Kardefl Seval, fi.Uzay ve di¤erleri,Muhasebe Denetimi3. Bask› GaziKitabevi, 2011Ankara.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


1

Kontrol, denetimden önce veya denetimin bafllang›c›nda gelen faaliyettir. Amaç-lara ulaflmak için al›nan önlemler bir kontrol faaliyetidir. Herhangi bir fleyin istenilenflekilde sonuçlanmas› için veya belli bir hedefe ulaflmak için baz› önlemler al›n›r.

Teftifl, Bir fleyin asl›n›, do¤rusunu veya ifllerin iyi yürütülüp yürütülmedi¤ini an-lamak için yap›lan incelemedir. Daha özel bir araflt›rmad›r. Teftifl, bir fleyin asl›n›,do¤rusunu veya ifllerin iyi yürütülüp yürütülmedi¤ini anlamak için yap›lan incele-me olarak tan›mlanabilir. Denetim bir fleyin geneli için uygulan›rken teftifl bu ge-nel içinde özel durumlara uygulan›r. Buna uygunluk denetimi de denir. Herhangibir alanda uygulanmas› gereken standart veya norm belirlenmifltir. Teftifl bunauyulup uyulmad›¤›n›n belirlenmesi için yap›l›r.

Revizyon, gözden geçirmek, tekrar incelemektir. Daha çok finansal olaylar›n vevergi hesaplar›n›n (belge vs.) incelenmesidir. Gözden geçirmek, tekrar incelemekanlam›na gelir. Revizyon daha çok finansal olaylar›n incelenmesi ve denetlenmesiiçin kullan›lmaktad›r. Ço¤u kez muhasebe kay›tlar› tamamland›ktan sonra hesap-lar›n vergi yasalar›na veya uygulanan di¤er muhasebe sistemine uygunlu¤unun birkez daha incelenmesi anlam›na gelir.

Tan›mlardan da anlafl›laca¤› üzere kontrol, teftifl ve revizyon kavramlar› dene-tim ifli ile örtüflmeyen, tam olarak denetim olgusunu tan›mlamayan kavramlard›r.Bu nedenle, bu kavramlar›n denetim olgusunu tan›mlamada kullan›lmalar› do¤ruolmaz. O halde ba¤›ms›z denetim flu flekilde tan›mlanabilir;

Ba¤›ms›z denetim, bir iflletmenin ekonomik faaliyetleri sonucunda haz›rlananfinansal tablo ve di¤er finansal bilgilerin önceden belirlenmifl ölçütlere uygunlu¤uve do¤rulu¤unun makul güvence sa¤layacak yeterli ve uygun ba¤›ms›z denetimkan›tlar› ile ba¤›ms›z denetim standartlar›nda öngörülen gerekli tüm ba¤›ms›z de-netim tekniklerinin uygulanarak defter, kay›t ve belgeler üzerinden de¤erlendiril-mesi ve sonuçlar›n›n bir rapora ba¤lanmas›d›r.

Kontrol, teftifl, ve revizyon kavramlar› denetim yerine kullan›lmazlar. Neden?

Bu tan›mda dikkat çekilmesi gereken üç önemli unsur vard›r. Bunlardan birin-cisi ba¤›ms›z denetimin önceden belirlenmifl ölçütlere dayanmas›d›r. Bu ölçütlerdenetçinin bilgileri de¤erlendirece¤i Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lke ve Kav-ramlar› (GKGM‹) ile Türkiye Muhasebe Standartlar›d›r (TMS/TFRS). ‹flletmeler eko-nomik faaliyetlerini sürdürdükleri farkl› çevrelere ya da yönetim amaçlar›na görefinansal tablo ve di¤er bilgilerini haz›rlarlar. Denetimde kullan›lacak Genel KabulGörmüfl Denetim Standartlar› (GKGDS) denetimin amac›na göre de¤iflmektedir.

Ba¤›ms›z denetim iflletmelerin tabi olduklar› vergi mevzuatlar›n›, sermaye piya-salar›n› ve çeflitli otoritelerce belirlenmifl olan standartlar› dikkate al›r ve çal›flmakapsam›n› belirler. ‹kinci önemli unsur ba¤›ms›zl›k ilkesidir. Yap›lan denetimin de-¤eri, denetim raporunu kullanan kiflilerin denetçinin ba¤›ms›zl›¤›na olan güvenle-rine ba¤l›d›r. Birçok farkl› finansal tablo okuyucusunun ba¤›ms›z denetçi raporuistemesinin nedeni tarafs›z ve güvenilir bir bak›fl aç›s›na duyduklar› ihtiyaçt›r. De-netçi gerek kan›t toplarken ve gerekse toplad›¤› kan›tlar› de¤erlendirirken önyar-g›dan uzak, tarafs›z ve uzman bir kifli gibi hareket etmelidir.

Tan›mda geçen di¤er önemli bir unsur ise, denetim standartlar›na uyumdur.Küreselleflen ifl ve sermaye piyasalar› tüm dünyada ortak kullan›lan ve tam benzer-lik gösteren denetim standartlar›n› gelifltirme konusunda güçlü bir e¤ilim içindedir-ler. Bu çerçevede denetçi çeflitli otoriteler taraf›ndan yay›nlanm›fl olan denetim il-keleri ve standartlar›na uymak zorundad›r.


Ba¤›ms›z denetim: Sunulanfinansal bilgiler ile öncedenbelirlenmifl ölçütleraras›ndaki uygunlu¤unba¤›ms›z denetimteknikleriylede¤erlendirilmesi veraporlanmas›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Tan›mda sözü edilen finansal bilgiler, iflletmenin finansal tablolar›nda yer alanpara birimi ile ifade edilen veya edilmeyen bilgilerden oluflur. Denetimin tamam-lanmas›ndan sonra bir görüflün aç›klanabilmesi için bu tablolar›n iflletme yöneti-mince denetim bitmeden önce haz›rlanm›fl olmas› gerekir.

Finansal tablolar onun üretildi¤i muhasebe sistemi ve süreciyle birlikte incele-meye al›n›r. Bu da, denetim çal›flmalar›na iflletmenin finansal tablolar›n› haz›rlama-s›ndan önce, yani y›l içinde bafllan›laca¤› anlam›na gelmektedir. Bu nedenle dene-tim; belgelerin ve kay›tlar›n incelenmesi, gözlemlerde bulunma, yoklama ve üçün-cü kiflilerin bilgisine baflvurma fleklinde geliflir. Böylece iflletme içinden ve d›fl›n-dan finansal tablolar›n do¤rulu¤u ve güvenilirli¤ine iliflkin kan›tlar toplan›r. Topla-nan kan›tlar, iflletmece haz›rlanm›fl olan finansal tablolar›n ekonomik kararlarda et-kin olarak kullan›labilecek nitelikte olup olmad›¤› ile iflletmenin incelemeye al›nandönemdeki gerçek finansal durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› yans›t›p yans›tmad›-¤› yönünden de¤erlendirilir. Di¤er bir ifadeyle, söz konusu finansal tablolar denet-lenen iflletme yönetiminin beyan›d›r ve bu çerçevede irdelenir.

Kan›tlar›n de¤erlendirilmesi sonucunda finansal tablolar›n genel kabul görmüflmuhasebe ilkelerine uygunluk derecesi hakk›nda bir görüfle ulafl›l›r ve bu görüflbir denetim raporuyla aç›klan›r. Denetim raporunun yan›s›ra denetlenmifl finansaltablolar da ekte yer al›r.

Denetimin bütün aflamalar›ndaki çal›flmalar›n planl›, ak›lc› ve örneklemeye da-yal› olarak yap›lmas›, onun sistematik olma özelli¤ini gösterir. Denetimin ayn› an-da iki tarafa birden (iflletme ve bilgi kullan›c›lar›) hizmet etmesi, denetim sürecinintarafs›z ve objektif bir flekilde yap›l›p sonuçland›r›lmas›n› gerektirir. Bir denetimiyapabilmek için, bilginin do¤rulu¤u, kan›tlanabilir olmas› ve bu bilginin denetçi ta-raf›ndan de¤erlendirilebilmesi için baz› kriterler bulunmas› gerekir. Ayr›ca denetçikan›t toplama, de¤erlendirme ve bir sonuca eriflmede yeterli yetkinli¤e sahip ol-mal›d›r. Denetçi, mesleki yeterlili¤inin yan›nda tarafs›z bir biçimde ba¤›ms›zl›¤›n›da korumaya özen göstermelidir.


fiekil 1.2

Ba¤›ms›z Denetçi

‹flletmelerinFinansalTablolar›

Genel KabulGörmüfl

Muhasebe‹lkeleri

Sistematik Bir Süreç

Aras›ndaki Uygunluk Derecesini Belirleme

Kan›t Toplama ve De¤erlendirme

Sonucu ‹flletme ‹lgililerine ‹letme

Denetimin Konusu Denetimin Kriteri

Ba¤›ms›z DenetimKavram› Ak›flfiemas›

Ba¤›ms›z denetçiler için mesleki ba¤›ms›zl›k en temel ilkedir. Di¤er bir de¤iflledenetçi her türlü maddi ve manevi iliflkiden uzak durmak, tarafs›zl›¤›n› ve dürüstlü-¤ünü etkileyebilecek durumlara izin vermemek, çal›flmalar› sonucunda ulaflt›klar›görüfllerini herhangi bir kiflinin ç›kar›n› düflünmeden raporunda aç›klamak zorunda-d›r. Ba¤›ms›z denetçiler, yapt›klar› iflin ücretini denetledikleri flirketten al›rken so-rumluluklar› kendilerine hiçbir ücret ödemeyen üçüncü taraflara karfl›d›r. Üçüncü ta-raflar en baflta sözünü etti¤imiz bilgi kullan›c›lar›d›r. Sonuç olarak, ba¤›ms›z denetçi-nin üstlendi¤i görev her fleyden önce sosyal bir sorumluluk olup kendisinden bek-lenen tarafs›z ve güvenilir çal›flman›n sonuçlar›n› en do¤ru flekilde yans›tmas›d›r.

Denetçinin ba¤›ms›zl›¤› neden önemelidir?

DENET‹M VE DENETÇ‹ TÜRLER‹ Denetim faaliyetini çeflitli kriterlere göre s›n›fland›rmak mümkündür. Günümüzdeen s›k rastlanan s›n›fland›rma ise “amaçlara göre denetim” ve “gerçeklefltirenleregöre denetim” fleklindedir. Amaçlar›na göre denetim faaliyetleri, daha ziyade, fi-nansal tablolar›n denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi fleklinde s›n›f-land›r›lmaktad›r. Denetim faaliyetini gerçeklefltirenlerin, ba¤l› bulunduklar› yap›yagöre denetim faaliyeti s›n›fland›r›ld›¤›nda ba¤›ms›z denetim, kamu denetimi ve içdenetim fleklinde bir yap› karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Ba¤›ms›z denetim, denetim çal›flmas›n›n kapsam›na göre üç bafll›kta incelen-mektedir:

a. Ba¤›ms›z Denetim (Finansal tablolar denetimi),b. Kamu Denetimi (Uygunluk denetimi),c. ‹ç Denetimdir (Faaliyet denetimi).Ba¤›ms›z denetim bir iflletmeye iliflkin finansal tablolar›n belirli muhasebe stan-

dartlar›na uygun olarak düzenlenip düzenlenmedi¤i konusunda bir görüfle ulafl-mak amac›yla finansal tablolar›n denetimini kapsar.

Uygunluk denetimi iflletmelerin faaliyetlerinin ya da ifllemlerinin belirli yöntemve kurallara, ilgili mevzuata uygun olup olmad›¤›n› belirlemek amac›yla yap›l›r.Uygunluk denetiminde bir otoritenin belirledi¤i kurallara uyulup uyulmad›¤› de-netlenir. Söz konusu otorite, kamu kurumlar› olabilece¤i gibi, iflletme üst yönetimide olabilir.

Faaliyet denetiminin amac› ise iflletmelerin faaliyetlerinin verimlili¤ini ve etkin-li¤ini de¤erlendirmektir. Tan›m›nda geçen etkenlik, amaca ulaflma, etkinlik (verim-lilik) ise, amaca ulafl›rken kaynaklar› verimli kullanma anlam›ndad›r. Örne¤in; herhangi bir aksakl›k olmaks›z›n üretimin gerçekleflmesi etkenlik iken, mamullerinminimum maliyetle üretilmesi ise etkinlik olarak nitelendirilmektedir. Faaliyet de-netiminin geliflmesinde, yönetim anlay›fl›nda ve iç denetim mesle¤inde yaflanande¤iflmelerin önemli katk›s› olmufltur.

Finansal tablolar denetimi ile faaliyet denetimi aras›ndaki en önemli fark nedir?

Denetçi, Mesleki bilgi ve deneyime sahip, ba¤›ms›z davranabilen ve yüksekahlaki özelliklere sahip denetim faaliyetini yürüten kifliye denir.

Üçe Ayr›l›r:1. Ba¤›ms›z (D›fl) Denetçiler2. Kamu Denetçileri3. ‹ç Denetçiler


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Denetçiler; ba¤›ms›zdenetçiler, kamu denetçileri,iç denetçiler olmak üzereüçe ayr›l›r.

Amaçlar›na göre denetimtürleri, finansal tablolardenetimi, uygunluk denetimive faaliyet denetimi olmaküzere üçe ayr›l›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N N

4

Günümüzde büyük ölçekli ba¤›ms›z denetim firmalar›, her üç denetim hizme-tini de verebilmekle birlikte, ba¤›ms›z denetçilerin as›l faaliyet alan› finansal tablo-lar›n denetimidir. Uygunluk denetimi daha çok kamu denetçileri ve iç denetçilertaraf›ndan gerçeklefltirilir.

Kamu denetçileri, çeflitli kamu kurumlar›n›n denetim (teftifl) biriminde görevyapan, devlet ad›na denetim yapan ve denetim raporunu ba¤l› oldu¤u kamu biri-mine sunan denetçilerdir. Örne¤in; Say›fltay Denetçisi, Maliye Müfettifli gibi.

‹ç denetçiler ise, ba¤l› bulundu¤u örgütün organizasyon flemas›nda yer alan,do¤rudan yönetim kuruluna veya genel müdüre ba¤l› olarak faaliyet gösteren de-netçilerdir. Günümüzde iç denetçilerin zamanlar›n›n önemli bir k›sm›n› faaliyet de-netimi almaktad›r. Çünkü günümüz ifl ortam›nda geçerli olan yo¤un rekabet koflul-lar›, iflletmeleri daha verimli çal›flmaya zorlamaktad›r.

Bu bölümde denetçinin kaliteli bir denetim çal›flmas› yürütmesine ve sonuçlan-d›rmas›na yard›mc› olan, uymas› gerekli kurallar (Genel kabul görmüfl denetimstandartlar›, mesleki ahlak kurallar›, kalite kontrol standartlar›) ile hileli finansal ra-porlamadan dolay› sorumlulu¤u anlat›lacakt›r.

Ba¤›ms›z d›fl denetçiler ile kamu denetçileri aras›ndaki farklar nelerdir?

GENEL KABUL GÖRMÜfi DENET‹M STANDARTLARI D›fl raporlamada bir iflletmenin en önemli görevinin bilgi kullan›c›lar›na genel ka-bul görmüfl muhasebe ilkelerine uygun mali tablolar sunmak oldu¤u yukar›da vur-gulanmaya çal›fl›lm›flt›r. Denetçinin mali tablolar hakk›ndaki görüflü de bu aç›dançok önemli olmaktad›r. Yaln›z mali tablolar›n, iflletmenin bilgi ak›fl sisteminin birsonucu oldu¤u da unutulmamal›d›r. Bu nedenle mali tablolar hakk›nda bir hükmevar›rken iflletmenin bilgi ak›fl sisteminin yap›s›n›n ve iflleyiflinin çok iyi de¤erlendi-rilmesi gerekir. Söz konusu de¤erlendirme, iflletmede hangi tür bir bilgi ak›fl› oldu-¤u ve bu ak›fl›n nas›l sa¤land›¤› yönünde olacakt›r. Ba¤›ms›z uzman›n denetleye-ce¤i iflletmenin mevcut bilgi sisteminin d›flar›ya bilgi aktarmaktan uzak oldu¤u ka-n›s›na varmas› halinde, baz› ek çal›flmalar daha yapmas› ve baz› özel durumlar› de-¤erlendirmesi gerekece¤i aç›kt›r. Ço¤u denetim çal›flmalar›nda bu durumla karfl›la-fl›lm›fl olmas› denetim ifline yaklafl›m biçimini veren ve de¤erlendirmelerin nas›l ya-p›laca¤›n› belirleyen baz› kurallar›n gelifltirilmesini gerektirmifltir. Uzun süre yap›-lan çal›flmalardan ve edinilen deneyimlerden sonra gelifltirilmifl olan ve her dene-timde her denetçinin uymas› gerekli bu genel nitelikteki asgari kurallara “GenelKabul Görmüfl Denetim Standartlar› “denir. Bu standartlar bir denetimde en az›n-dan genel hatlar›yla nelerin yap›lmas› gerekti¤i yönünde bir k›lavuz görevi görür.Ancak neyin, ne zaman, ne miktarda ve nas›l yap›lmas› gerekti¤i konular›na bustandartlar girmez, bunlar› belirlemeyi denetçiye b›rak›r.

Genel kabul görmüfl denetim standartlar› on adet olup, flu üç grup alt›nda toplan›r:• Genel Standartlar• Çal›flma Alan› Standartlar›• Raporlama Standartlar›

Genel kabul görmüfl denetim standartlar› nelerdir?

Genel StandartlarGenel standartlar, çal›flma alan› ve raporlama standartlar›ndan istenilen sonuçlar›nal›nabilmesi için gerekli olan ön koflullar› kapsar. Bunlar denetimin üstlenilmesin-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


6

de, planlanmas›nda, yürütülmesinde ve sonucun raporlanmas›nda denetçinin yet-kisini, mesleki kiflili¤ini ve sorumlulu¤unu hedef alan kurallard›r. Bu bak›mdan ge-nel standartlar kifliye has kurallar olup denetçinin mesleki ehliyeti ve yapt›¤› iflinkalitesiyle ilgilidir.

Genel standartlar flu üç standarttan oluflur:• Mesleki E¤itim ve Deneyim Standard›• Ba¤›ms›zl›k Standard›• Mesleki Dikkat ve Özen Standard›

Mesleki E¤itim ve Deneyim Standard›Bu standart, denetimin yeterli e¤itim görmüfl ve deneyime sahip ba¤›ms›z muha-sebe uzmanlar›nca yap›lmas›n› öngörür. Uzmanl›k sertifikas›n› alabilmek için yük-sek ö¤renimi bitirip bir uzman›n yan›nda staj yapt›ktan sonra mesleki yeterlilik s›-nav›n›n baflar›lmas› gerekir. Yüksek ö¤renimde hukuk, iktisat, maliye, muhasebegibi disiplinlerden teorik bilgilerin kazan›lm›fl olmas› beklenir. Staj s›ras›nda teorikbilgiler uygulama ile pekifltirilir ve yan›nda çal›fl›lan uzman›n mesleki bilgi ve de-neyimlerinden yararlan›l›r.

Bu aflamalardan sonra ilgili odalar birli¤ince aç›lacak yeterlik s›nav›nda baflar›gösterilmesi üzerine uzmanl›k sertifikas› almaya hak kazan›rlar. Di¤er taraftanmesle¤e giren bir uzman›n, günün geliflen flartlar›n› ve ilgili yeni yay›nlar› çok ya-k›ndan izlemesi ve bunlar›n uygulay›c›s› olmas› gerekir. Ayr›ca kanunlardaki de¤i-flikliklerin günü gününe takip edilmesi de flartt›r.

Ba¤›ms›zl›k Standard›Ba¤›ms›zl›k standard›, denetçinin serbest meslek sahibi olarak çal›flmas›n›, tarafs›zve dürüst davran›fl içinde olmas›n› öngörür.

‹flletmeler bilgi kullan›c›lar›na mali tablolar arac›l›¤›yla do¤ru ve güvenilir finan-sal bilgi sunduklar›n› do¤rulatmak üzere denetçinin hizmetini kiralar. Bu nedenledenetçi, denetim iflinde ayn› anda iki tarafa birden hizmet etmektedir. Bu yönüyleba¤›ms›z olma, taraflar aras›nda ç›kar birli¤inin korunmas› anlam›nda denetçinintarafs›z davranmas›n› ve dolay›s›yla sadece mesle¤inin gereklerini yerine getirecekdürüstlükte olmas›n› gerektirir. Tabii denetim raporunun haz›rlanmas›nda da de-netçi ba¤›ms›z davranmal›d›r.

Denetçi, özel yaflam›ndaki söz ve davran›fllar› ile denetlenecek iflletmelerle maliiliflkiler bak›m›ndan da kamu oyunda ba¤›ms›zl›¤› hakk›nda flüpheye yol açmamal›d›r.

Mesleki Dikkat ve Özen Standard›Bu standart, denetçinin denetimi bütün dikkatini vererek, gerekli özeni göstererekyapmas›n› ister. Bu, denetçinin görevini flevkle yapmas› ve karfl›laflabilece¤i beklenme-dik durumlara karfl› her an uyan›k olmas› gerekti¤i anlam›na gelir. Bunun için de de-netçinin, denetleyece¤i iflletmenin yap›s›n› tan›madan ve onun iç kontrol sistemini in-celemeden denetimini planlamamas›, plan›n› eksiksiz ve hatas›z uygulamas› ve dene-tim raporunda aç›klayaca¤› görüflünü kesinlikle kan›tlara dayand›rmas› gerekir.

A Genel standartlar›n kapsam›n› aç›klay›n›z.

Çal›flma Alan› Standartlar›Bu gruba giren standartlar, denetlenecek iflletmede yap›lacak çal›flmalar hakk›ndadenetçiye yol gösterir.


Denetçi olabilmek içinhukuk, iktisat, maliye,muhasebe lisans ö¤reniminibitirip bir uzman›n yan›ndastaj yapt›ktan sonra meslekiyeterlilik s›nav›n›nbaflar›lmas› gerekir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


7

Çal›flma alan› standartlar› flu üç standarttan oluflur:• Planlama ve Yard›mc›lar›n Gözlenmesi Standard›• ‹ç Kontrol Sisteminin ‹ncelenmesi ve De¤erlenmesi Standard›• Kan›t Toplama Standard›

Planlama ve Yard›mc›lar›n Gözlenmesi Standard›Bu standart, denetçinin, yapaca¤› çal›flmay› iyi bir flekilde planlamas› ve varsa yar-d›mc›lar›n› uygun bir flekilde gözlem alt›nda bulundurmas› gerekti¤ini belirtir.Plan, denetçinin üzerine ald›¤› görevi hem çabuk hem de baflar›yla tamamlamas›-na yard›mc› olur. Denetimde denetçi yard›mc›lar› görev al›yorsa denetçinin, dene-timin hedefine ulaflabilmesi için onlar›n yapt›¤› iflleri izlemesi, gerekli uyar›lardabulunmas› ve onlar›n yetiflmelerini sa¤lamas› gerekir.

‹ç Kontrol Sisteminin ‹ncelenmesi ve De¤erlenmesi Standard›Bu standart, yap›lacak denetimin test büyüklü¤ünü belirlemek için denetlenecekiflletmenin iç kontrol sisteminin güvenilirli¤inin hakk›yla incelenmesini ve de¤er-lenmesini flart koflar.

Denetçinin, iflletmedeki mevcut iç kontrol sistemini, hem yeterli nitelikte ve ni-celikte kontrol yöntem ve usullerinden oluflup oluflmad›¤›, hem de sistemin etkinçal›fl›p çal›flmad›¤› aç›s›ndan incelemesi ve inceleme sonucuna göre sistemi do¤ruve güvenilir bilgi üretip raporlamas› aç›s›ndan de¤erlemesi gerekir. Bu sayede içkontrol sisteminin zay›f ve kuvvetli oldu¤u yerlere göre denetçinin denetim ifllem-lerinin say›s›n› ve kapsam›n› belirleme olana¤› do¤ar.

Kan›t Toplama Standard›Bu standart, denetlenen mali tablolar hakk›nda görüfl elde edebilmek ve bu görü-flün aç›klanmas›na dayanak olmak üzere yeterli ve güvenilir kan›t toplanmas›n›öngörmektedir. Yeterli ve güvenilir kan›tlar denetçi görüflünün oluflmas›nda temeldayanakt›r. Yeterlilik kan›t›n miktar›yla ilgiliyken, güvenilirlik kan›t türüne görede¤iflir. Kan›tlar›n nas›l ve ne miktarda toplanaca¤›, hangi kan›tlar›n güvenilir ol-du¤unu belirlemek denetçiye aittir. Standart sadece yeterli ve güvenilir kan›t top-lanmas›n› belirtmekle yetinir.

Çal›flma alan› standartlar›n›n kapsam›n› aç›klay›n›z.

Raporlama Standartlar›Genel standartlar ile çal›flma alan› standartlar› denetim ifline yaklafl›m biçimini verenstandartlar olup denetlenecek iflletmeyi tan›ma ve onun bilgi sistemini kavrama yol-lar›n› gösterir. Raporlama standartlar› ise, de¤erlendirmeyle ilgili olan standartlar› içe-rir ve denetlenen iflletmenin kendi bilgi sistemiyle üretti¤i mali tablolar› hakk›nda de-netçinin bir hüküm vermesine yard›mc› olur. Bu standartlar denetçinin görüflüyle bir-likte denetim raporunda neleri, niçin ve nas›l ele almas› gerekti¤ini belirler.

Raporlama standartlar› flu dört standard› içerir:• Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkelerinde Uygunluk Standard›• Muhasebe ‹lkelerinde De¤iflmezlik Standard›• Yeterli Aç›klama Standard›• Görüfl Bildirme Standard›


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkelerinde Uygunluk Standard›Bu standart, denetlenen iflletmenin mali tablolar›n›n genel kabul görmüfl muhase-be ilkelerine uygun olarak haz›rlan›p haz›rlanmad›¤›na denetim raporunda de¤i-nilmesi gerekti¤ini belirtir. Denetçi, iflletmenin finansal ifllemlerini tümüyle belge-lemifl, muhasebe ilkelerine uygun bir flekilde kaydetmifl ve mali tablolara yans›tm›flolup olmad›¤›n› araflt›rarak o tablolar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini belirler ve bu-nu denetim raporunda aç›klar. Denetçinin raporunda bu konuya de¤inmesi bilgikullan›c›lar› aç›s›ndan çok önemlidir.

Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkeleri, Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i kapsa-m›nda “Mali Tablolar ‹lkeleri” ad› alt›nda 30 ilke olarak yay›mlanm›flt›r.

Muhasebe ‹lkelerinde De¤iflmezlik Standard›Raporlama standartlar›ndan ikincisi olan bu standart, denetlenen iflletmede öncekidönemde uygulanan muhasebe ilkelerine denetimin yap›ld›¤› dönemde de uyulupuyulmad›¤›n›n denetim raporunda belirtilmesini ister.

Bir iflletmede genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerinin y›ldan y›la de¤ifltirilme-yip ayn› kalmas› mali tablolar›n karfl›laflt›r›labilirli¤ini sa¤lar. Aksi halde, bu tablo-lardan faydalanarak çeflitli ekonomik kararlar almak durumunda olan bilgi kullan›-c›lar› gerekli finansal analizleri yapamayacaklard›r.

Bu bak›mdan denetçi, iflletmece böyle bir de¤iflikli¤in yap›l›p yap›lmad›¤›n›araflt›rmak ve her durumda bunu raporunda aç›klamak zorundad›r. E¤er iflletmetaraf›ndan önceki y›l benimsenmifl olan esaslar, kurallar ve uygulamalar sonrakiy›lda terk edilip yerlerine baflkalar› benimsenip uygulanm›flsa, tutarl›l›k kavram›nauyulmay›p ilkede de¤iflikli¤e gidilmifl olur. Bunun mali tablolara olan etkisini dedenetçi ayr›ca belirtmek zorundad›r. Bu, bilgi kullan›c›s›na, iflletmenin mali duru-mundaki de¤iflikli¤in etkisinin ne tutarda oldu¤unu anlamas›nda yard›mc› olur.

Yeterli Aç›klama Standard›Bu standart, denetim raporunda aksi belirtilmedikçe mali tablolarda bilgi olarakyap›lan aç›klamalar›n yeterli say›laca¤›n› belirtir.

Mali tablolar›n do¤rulu¤u, bunlar›n genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine uy-gun olmas›ndan baflka, yeterli miktarda bilgiyi içermesine ba¤l›d›r. Bu ise, mali tablo-lar›n içeri¤indeki kalemler ile dipnotlar olarak aç›klamalar›n yeterli, aç›k ve anlafl›l›rolmas›yla ilgilidir. Mali tablolar›n yeterli aç›klama bak›mdan yeterli olup olmad›¤›n›denetçi, inceledi¤i iflletmenin ilgili taraflar›n›n bilgi gereksinimlerine göre belirlemekdurumundad›r. Daha önce de belirtildi¤i gibi denetçinin, bu yönden mali tablolar› ye-terli bulduysa raporunda bu hususa ayr›ca de¤inmesine gerek yoktur fakat; denetçi-nin bu hususta gördü¤ü aksakl›klar› raporunda kesinlikle belirtmesi gerekir.

Görüfl Bildirme Standard›Raporlama standartlar›n›n sonuncusu olan görüfl bildirme standard› flunlar› öngörür:

Denetim raporu ya mali tablolar›n bütünü hakk›nda bir görüflü, ya da bu konu-da görüfl bildiremeyece¤ine dair bir aç›klamay› içermelidir.

Görüfl kapsaml› olarak aç›klanam›yorsa bunun nedenleri belirtilmelidir. Mali tablolarla birlikte denetçinin ad› geçecekse, denetçinin yapt›¤› inceleme-

nin niteli¤i ve sorumluluk derecesi raporda yer almal›d›r.

Raporlama standartlar›n›n kapsam›n› aç›klay›n›z.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Denetçi görüflünü 4 farkl›flekilde bildirebilir.1. Olumlu görüfl 2. fiartl› görüfl 3. Olumsuz görüfl 4. Görüfl bildirmekten

kaç›nma.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

9


Denetim ile muhasebe aras›nda iliflki kurmak.Muhasebe; iflletmelerin varl›klar›nda, yabanc› veözkaynaklar›nda meydana gelen de¤iflmelerikaydeden ve dönem sonu durumu ve net sonu-cu finansal tablolar fleklinde raporlayan ve bilgikullan›c›lar›na sunan bir bilgi sistemidir. Dene-tim ise, muhasebe bilgi sisteminin ç›kt›s› olan fi-nanasal tablolar›n do¤ru ve güvenilir olup olma-d›¤›n› belirlemek için, genel kabul görmüfl mu-hasebe ilkelerine uyup uymad›¤›n› araflt›r›r.

Denetime duyulan gereksinimi aç›klamak Bilgi kullan›c›lar› alaca¤› kararlarda iflletmelerinmuhasebe bilgilerine di¤er bir ifade ile muhase-benin üretti¤i özet bilgileri içeren finansal tablo-lara baflvururlar. Finansal kararlar›n do¤rulu¤u,finanasal tablolardaki bilginin do¤ru ve güvenilirolmas›na ba¤l›d›r. Bilgi kullan›c›lar› bu tablolar-daki bilgilerin do¤ru ve güvenilir olup olmad›¤›-n› kendilerinin araflt›rmalar› güçtür. Bu nedenlefinansal tablolar›n ba¤›ms›z denetçiler taraf›ndandenetlenmesine gereksinim duyulur.

Denetim kavram›n› ve denetimin türlerini ta-n›mlamak.Amaçlar›na göre denetim; finansal tablolar›n de-netimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimifleklinde s›n›fland›r›lmaktad›r.Ba¤›ms›z Denetim; bir iflletmeye iliflkin finan-sal tablolar›n belirli muhasebe standartlar›na uy-gun olarak düzenlenip düzenlenmedi¤i konu-sunda bir görüfle ulaflmak amac›yla finansal tab-lolar›n denetimini kapsar.Uygunluk Denetimi, iflletmelerin faaliyetlerininya da ifllemlerinin belirli yöntem ve kurallara, il-gili mevzuata uygun olup olmad›¤›n› belirlemekamac›yla yap›l›r. Faaliyet denetiminin amac›, ifl-letmelerin faaliyetlerinin verimlili¤ini ve etkinli-¤ini de¤erlendirmektir.Faaliyet Denetimi, iflletmelerin faaliyetlerininverimlili¤ini ve etkinli¤ini de¤erlendirmektir.

Denetçi kavram›n› ve denetçi türlerini tan›m-lamak.Denetçi: Mesleki bilgi ve deneyimine sahip,ba¤›ms›z davranabilen ve yüksek ahlaki özellik-lere sahip denetim faaliyetini yürüten kifliye de-nir. Denetçiler üçe ayr›l›r:1. Ba¤›ms›z (D›fl) Denetçiler: Denetim iflini birserbest meslek olarak kendi adlar›na veya özelbir denetim firmas›na ba¤l› olarak yapan ve as›lfaaliyet alan› finansal tablolar›n denetimi olandenetçilerdir.2. ‹ç Denetçiler; ba¤l› bulundu¤u örgütün orga-nizasyon flemas›nda yer alan, do¤rudan yönetimkuruluna veya genel müdüre ba¤l› olarak faali-yet gösteren denetçilerdir.3. Kamu Denetçileri; çeflitli kamu kurumlar›n›ndenetim (teftifl) biriminde görev yapan, devletad›na denetim yapan ve denetim raporunu ba¤l›oldu¤u kamu birimine sunan denetçilerdir.

Genel kabul görmüfl denetim standartlar›n› özet-lemek.Denetçinin, her denetimde uymas› gerekli genelnitelikteki asgari kurallara “Genel kabul görmüfldenetim standartlar›” denir. Üç ana grupta, top-lam on standarttan oluflmaktad›r. Bunlar;1. Genel standartlar,2. Çal›flma alan› standartlar›,3. Raporlama standartlar›.Genel Standartlar; ba¤›ms›z denetçiye has ku-rallard›r. Kaliteli bir denetim için, denetçinin sa-hip olmas› gerekli mesleki yeterlilikler, denetimçal›flmalar›ndaki tutum ve davran›fllar›na iliflkingenel kurallar› aç›klayan üç standarttan oluflur:Bunlar:1. Mesleki e¤itim ve deneyim standard›: Denet-

çinin alanla ilgili lisans düzeyinde e¤itimi bi-tirip bir uzman›n yan›nda staj yapt›ktan son-ra mesleki yeterlilik s›nav›n› baflarmas› gere-¤ini vurgular.

2. Ba¤›ms›zl›k standard›: Denetçinin, serbestmeslek olarak çal›flmas›n›, denetim uygula-malar›nda ve yarg›s›nda tarafs›z, dürüst dav-ran›fl içinde olmas›n› öngörür.

3. Mesleki dikkat ve özen standard›: Denetçi-nin, denetim çal›flmalar›nda ve raporlamadamesleki bilgisini kullanmas›n›, denetim stan-dartlar›na uymas›n› ve iç kontrol sisteminegöre titizlikle planlama ve denetim yapmas›gerekti¤ini ifade eder.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


Çal›flma Alan› Standartlar›: Denetim çal›flmas›hakk›nda yol gösteren üç standarttan oluflur:1. Planlama ve Yard›mc›lar›n Gözlenmesi Stan-

dard›: Kaliteli denetim için, iyi bir planlamayap›lmas› ve yard›mc›lar›n yapt›¤› ifllerin iz-lenmesi gerekti¤ini vurgular.

2. ‹ç Kontrol Sisteminin ‹ncelenmesi ve De¤er-lenmesi Standard›: Denetim ifllemlerinin say›-s›n› ve kapsam›n› belilemek için bu standar-d›n gerekli¤ini ifade eder.

3. Kan›t Toplama Standard›:denetim görüflününaç›lanmas›na dayanak olmas› için yeterli vegüvenilir kan›t toplanmas›n› öngörür.

Raporlama standartlar›: Denetim raporundanelerin yer almas› gerekti¤i konusundaki 4 stan-dartt›r.1. Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkelerinde

Uygunluk Standard›: Denetlenen mali tablo-lar›n Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkele-rine uyup uymad›¤›n›n denetim raporundamutlaka yer almas› gerekti¤ini vurgular.

2. Muhasebe ‹lkelerinde De¤iflmezlik Standard›:Denetlenen iflletmenin muhasebe uygulama-lar›nda benimsedi¤i ilkelerde ve politikalarday›llar itibariyle tutarl› olup olmad›¤›n›n aç›k-lanmas› gerekti¤ini ifade eder.

3. Yeterli Aç›klama Standard›: Aksi belirtilme-dikçe mali tablolardaki aç›klamalar›n yeterlisay›laca¤›n› belirtir.

4. Görüfl Bildirme Standard›: Mali tablolar›n bü-tünü hakk›nda bir görüflü veya bu konudabir görüfl bildiremeyece¤ine dair aç›klamaiçermesi gerekti¤ini ifade eder.


1. Afla¤›dakilerden hangisi ba¤›ms›z denetim raporuve finansal tablolardan öncelikli olarak yararlanacakbilgi kullan›c›lar›ndan biri de¤ildir?

a. ‹flletme ortaklar› b. Rakip iflletmelerc. Yat›r›mc›lard. Devlete. Kredi verenler

2. Afla¤›dakilerden hangisi ba¤›ms›z denetimin ölçütle-rinden biridir?

a. Üst yönetimin belirledi¤i politikalarb. Genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleric. fiirket ana sözleflmesi hükümlerid. Üçüncü kiflilerle yap›lan sözleflmelere. Üst yönetimin belirledi¤i yöntemler

3. Afla¤›dakilerden hangisi ba¤›ms›z denetçilerin as›lfaaliyet alan›d›r?

a. ‹ç denetimb. Kamu denetimic. Finansal tablolar denetimid. Faaliyet denetimie. Uygunluk denetimi

4. Afla¤›dakilerden hangisi finansal tablolar›n deneti-mini yapar?

a. Say›fltay denetçileri b. Sermaye Piyasas› Kuruluc. ‹ç denetçid. Ba¤›ms›z d›fl denetçi e. Maliye müfettifli

5. Afla¤›dakilerden hangisi iyi bir denetçinin tafl›mas›gereken özelliklerden biri de¤ildir?

a. Mesleki bilgi ve deneyime sahip olmas›b. Ba¤›ms›z davranabilmesic. Çok iyi bir yönetici olmas›d. Uzman bir kifli olmas›e. Yüksek ahlaki nitelikler tafl›mas›a.

6. Her denetimde denetçilerin uymas› gereken genelnitelikteki asgari kurallara ne ad verilir?

a. Genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerib. Muhasebe ilkelerinde de¤iflmezlik standard›c. Ba¤›ms›zl›k standard›d. Genel kabul görmüfl denetim standartlar›e. Muhasebe standartlar›

7. Afla¤›daki denetim türlerinden hangisinin amac› de-netlenen iflletmeye ait finansal tablolar›n belirli muha-sebe standartlar›na uygun olarak düzenlenip düzenlen-medi¤i konusunda bir görüfle ulaflmakt›r?

a. Finansal tablo denetimib. Uygunluk denetimic. Faaliyet denetimid. Kamu denetimie. ‹ç denetim

8. Afla¤›dakilerden hangisi Genel Standartlar içerisindeyer almaz?

a. Mesleki e¤itim standard› b. Mesleki deneyim standard› c. Ba¤›ms›zl›k standard› d. Mesleki dikkat ve özen standard› e. Kan›t toplama standard›

9. Denetim faaliyeti sonucunda oluflan denetçi görüflü-nün ilgili taraflara ne flekilde aç›klanaca¤›n› belirleyenstandartlara ne denir?

a. Genel standartlarb. Kan›t toplama standard›c. Çal›flma alan› standartlar›d. Mesleki dikkat ve özen standard›e. Raporlama standartlar›

10. Muhasebe ilkelerinde de¤iflmezlik standard› afla¤›-daki genel nitelikli standartlardan hangisinin kapsam›n-dad›r?

a. Raporlama standartlar›n›nb. Çal›flma alan› standartlar›n›n c. Genel standartlar›nd. Kan›t toplama standard›n›ne. Ba¤›ms›zl›k standard›n›n

Kendimizi S›nayal›m


T‹CARET HAYATININ K‹MYASI DE⁄‹fiECEK

Önemli bir k›sm› 1 Temmuz 2012’de yürürlü¤e girecekyeni Türk Ticaret Kanunu, özellikle ticaretin kolaylafl-mas›na hizmet etmeyi hedefliyor.fiirketlerde ortaklar›n sorumluluklar› da yüksek

olacak.

Ticaret hayat›n›n temeli olan ve 1956 y›l›ndan beri yü-rürlükte bulunan Türk Ticaret Kanunu, dünya ticaretin-de yaflanan geliflmeler neticesinde mevcut ihtiyaçlar›karfl›lamada yetersiz kalmaya bafllad›. fiirketlerin, ulus-lararas› alanda yenidünya düzeni ile uyumlu bir ticaretkanununu ihtiyac› belirdi. BUGÜN Gazetesi EkonomiYazar› ‹smail Kökbulut yeni kanunun ayr›nt›lar›n›yazd›.AB’ye uyum da etkiledi

Bu geliflmelere paralel olarak; Türkiye’nin Avrupa Birli-¤i uyum süreci nedeniyle baflta temel kanunlar›n› de-¤ifltirmesi, finans ve sermaye piyasalar› ile ilgili düzen-lemelerden bafllamak üzere ulusal ve uluslararas› an-lamda ticari hayat› kolaylaflt›r›c› düzenlemeler yapmas›gerekiyordu.fieffafl›k ve denetim

fiirketlerin ticaret, endüstri, hizmet, finans ve sermayepiyasalar›n›n bir parças› olmak için finansal raporlamayönetiminde fleffafl›k ve denetim hükümlerini içerenyeni bir ticaret kanununa sahip olmas› gerekti. Baflta bugeliflmeler olmak üzere bir çok neden TTK’n›n yenidenyaz›lmas›na neden oldu. Bu yaz› dizimizde hem yenikanunun detaylar›na, yeniliklerine yer verece¤iz hembu kanundan etkilenen kesimlerin görüfllerini size ulafl-t›raca¤›z...Türk Ticaret Kanunu 50 y›l› yak›n bir süre uyguland›.Türkiye bu sürede ekonomik ve ticari anlamda ciddibüyüme kat etti. Eksiklikleri olmakla birlikte ticari ha-yat bugünlere Türk Ticaret Kanunu ile geldi. Bir tak›mbürokratik ifl ve ifllemler Kanun de¤iflmeden öncedekolaylaflm›flt›. fiirket kuruluflu, genel kurul yap›lmas›,flirket ortaklar›n›n haklar›n›n korunmas› ve buna ben-zer bir çok husus önceden de mevcuttu.Zor hükümler de var

Birçok konuda beklentiler karfl›lanmakla birlikte eleflti-rilen ve uygulanmas› zor hükümlerin de oldu¤u genelkanaat. Say›lar› 600 binleri bulan flirketlerin bu düzen-lemelerin tamam›n› yerine getirmesi çok güç. Sermaye-si ve mali gücü yerinde olmayan bir flirketin internetsayfas› açmas› ve her türlü mali bilgiyi kamuoyu ilepaylaflmas› ne derece uygulanabilir?

‘Denetim’ 2013 y›l›nda

Cirolar› ve kârl›l›klar› çok farkl› flirketleri flu anda halkaaç›k flirketlerin denetim ve gözetimine tabi tutulmas› birçok iflletmeyi zorlayacak. Kanunun yay›mlanmas›ndank›sa bir süre sonra uygulama tarihini erteleyen Kanunyay›mland›. Kanunun önemli bir k›sm› 1 Temmuz 2012’deyürürlü¤e girecek. Denetim ve muhasebe standartlar›nailiflkin hükümler ise 2013 y›l›nda uygulanacak.Ticaret kolaylaflacak

Ticari hayat›n kurallar› yeniden yaz›ld›. Elli y›l öncesi-nin ihtiyaçlar›na göre haz›rlanm›fl bir Kanunla ilerlemekart›k zor hale geldi. fiirketlerin büyümesi, grup ve hol-ding yap›lanmas›n›n ço¤almas›, internet ve teknolojikullan›m›n› artmas› bu konularda düzenleme yapmay›zorunla hale getirdi. fiirket ortaklar› kadar flirket alacak-l›lar›n› ve tüketiciyi, çal›flan›n›n haklar›n› koruyan birsistem ticareti daha kolay hale getirecek.E-ortamda karar alma

‹letiflim araçlar›n›n yayg›nlaflmas› yönetim kademeleri-nin karar alma süreçlerini kolaylaflt›rd›. Elektronik or-tamda karar alma ve oy verme süreci Kanunda tan›m-land›. Teknoloji ve iletiflimin Kanun metninde yer alma-s› bir çok alanda ifl dünyas›na kolayl›k getirecek.Sorumluluk yüksek

Yeni kanun en baflta iflletmelerin haklar›n› koruyor. Yö-netim kurulu üyelerine getirilen sorumluluk basiretli birtacirden öte tan›mland›. Asgari yönetim kurulu üye sa-y›lar› azal›rken belli oranda yüksek okul mezunu olmaflart› ve konusunda deneyimli ancak ortak olmayan ki-flilerin de yönetime girme imkan› dikkat çekiyor. Orta¤›n flirket paras›n› borç dahi alamamas›, flirket as-gari sermaye flart›n›n art›r›lmas›na iliflkin Bakanlar Ku-rulu Karar alabilme yetkisi, ba¤›ms›z denetim flart›n›ngetirilmesi ve bu konuda a¤›r sorumluluklar›n yüklen-mesi baflta flirket ortaklar›, alacakl›lar ve tüketicileri ko-rumak amaçl›.Hapis cezalar› paraya çevrilebilecek

‹fl dünyas›n› rahats›z eden hususlardan biri Ticaret Ka-nununda yer alan yükümlülüklerin yerine getirilmeme-sinin yapt›r›m›n›n çok a¤›r olmas›.Kanunda yer almas›-na ra¤men uygulanmamas›ndan hiç kimsenin zarar gör-memesi durumu de¤ifltirmiyor.fieffafl›k k›l›c› keskin

Oysa birçok Kanunda zarar gören taraf›n olmas› halin-de ceza mekanizmas› uygulan›yor. Örne¤in, ticari ifllet-meyle ilgili her türlü belgenin kopyas›n› saklamaman›nyapt›r›m› 200 güne kadar adli para cezas›. Bu belgelerisaklamaktan dolay› zarar gören kiflinin olup olmamas›-

Yaflam›n ‹çinden

“


n›n bir önemi yok. Web sayfas›n› oluflturmaman›n ce-zas› 6 aya kadar hapis ve ayr›ca adli para cezas›. Adlipara cezas›n›, verilen sürede ödenmez ise hapse çevri-liyor. fieffaf olal›m derken her halde bir çok kifli hapis-te olacak. Kamu görevlisinin bile görevi kötüye kullan-maktan dolay› ceza alabilmesi Kamunun zarara u¤ra-mas›na ba¤l›.En çok 2 y›l hapis

Ancak telâfle mahal yok! Çünkü Türk Ticaret Kanunu-nun getirdi¤i yükümlülükleri yerine getirmeyenlere ve-rilebilecek en fazla hapis cezas› 2 y›l. Türk Ceza kanu-nuna göre iflledi¤i suçtan dolay› iki y›l veya daha az sü-reyle hapis cezas›na mahkûm edilen kiflinin cezas› erte-lenebiliyor. Ancak belirli bir süre içerisinde hapis ceza-s› mahkûmiyeti al›nmas› durumunda erteleme söz ko-nusu de¤il.Ekonomik suça ekonomik ceza

Alacakl›lar›n, yönetimde bulunmayan ortaklar›n hak vemenfaatlerinin zarar görmesi halinde buna iliflkin yarg›süreci zaten oluflacak. Ancak hiç kimsenin olumsuz et-kilenmedi¤i, flikayet etmedi¤i, kamunun zara görmedi-¤i, s›r olabilecek mali tablolar› kamuya aç›klamad› diyebir ifladam›n› yarg›lanmas› veya para cezas› almas› çokkat› bir anlay›fl. Bu hükümlerin fiilen uygulanmas› zorgörünüyor. Uygulama süreci yaklaflt›kça ifl dünyas› özel-likle ceza ve yapt›r›mlar›n yeniden gözden geçirilmesi-ni talep ediyor.Vergi hukuku de¤iflmezse ‹ki ayr› defter tutulacak

Deloitte Türkiye CEO’su Hüseyin Gürer, yeni TTK’n›nhesap verilebilirlik, adillik, fleffafl›k, sorumluluk de¤er-lerinden oluflan kurumsal yönetim ilkelerinin Türk tica-ret hayat›nda bir yönetim felsefesi olarak benimsenme-sini ve bu ilkeler etraf›nda örgütlenmifl yönetim yap›la-r›n›n tüm ticaret hayat›na egemen davran›fl ve yönetimbiçimi olmas›n› hedefledi¤ini söyledi. Bu anlamda önü-müzde tüm anonim ve limited flirketler aç›s›ndan bafltanafla¤› yeniden yap›lanmay› gerektiren bir süreç bulun-du¤unu ifade eden Gürer, “Yeni Türk Ticaret Kanunuflirketlere 6 ana uyum alan›nda yasal yap› ve pay sahip-li¤i haklar›, flirketler toplulu¤u, kurumsal yönetim ilkele-ri, iç denetim, bilgi toplulu¤u hizmetleri, bilgi güvenli¤i,web sitesi uygulamalar›, mali durum, finansal raporla-ma, UFRS ile özdefl TMS, ba¤›ms›z denetim ve ifllem de-netimi konu bafll›klar› alt›nda de¤iflim ve uyum gereksi-nimi getirmektedir” dedi. Yeni TTK’n›n flirketlere yönet-sel ve finansal fleffafl›k getirmenin yan›nda; kamununayd›nlat›lmas› konusunda da çok önemli yenilikler ge-tirdi¤ini ifade eden Gürer flu uyar›larda bulundu:”Yapt›r›mlara dikkat

“Yeni TTK ile uyum bir yeniden yap›lanma süreci veher firma taraf›ndan bir uyum projesi olarak ele al›nma-

s› gereken çok disiplinli bir biçimde yönetilmesi gere-ken bir süreç. Kanun ile flirketler ilk zamanlarda uyumeksikliklerini tamamlamak için bu dönüflümü sa¤laya-cak uygun insan kayna¤›na sahip olmama ya da uygundan›flman bulmada s›k›nt› çekme ya da bu uyum süre-cinin getirdi¤i maliyetlerle bafl etme konusunda zorluk-lar yaflayabilir. Uyum eksikliklerini tamamlamayan flir-ket yöneticileri hukuki anlamda kanunda bahsedilenyapt›r›mlarla karfl›laflabilirler. Orta vadede ise tüm buyeni sistemler ve yönetsel ve finansal organizasyon ya-p›s› ifller hale gelip, tafllar yerli yerine oturana kadar çe-flitli zorluklar yaflanabilir.”Düflük bir ihtimal

TTK’n›n, kay›td›fl› ekonominin oluflmamas›na bir zeminolaca¤›n› vurgulayan Gürer, böylece fleffaf bir ekono-miden bahsedilebilece¤ini bildirdi. Vergi Konseyi’ninVergi Usul Kanunu tasla¤›n› Maliye Bakanl›¤›’na gön-derdi¤ini de hat›rlatan Gürer, “Dolay›s›yla, vergi düzen-lemelerinin de¤ifltirilmemesi düflük bir ihtimal olarakgözükmektedir. Buna ra¤men de¤iflmeyece¤i düflünü-lürse, hem Vergi Hukuku için hem de Ticaret Hukukuiçin iki ayr› defter tutulmas›n› gündeme getirecektir. Budurumda mükelleflere ilave külfet olacakt›r. ‹ki ayr› def-ter olmas›, beraberinde iki ayr› mali tablo oluflturulma-s› ile sonuçlanacakt›r” uyar›s›nda bulundu. Tek eksik kalan nokta

Gerçek bir sermaye flirketi olmak ve piyasadaki rekabe-tin gerisinde kalmadan büyük ölçekli firmalar ile reka-bet edebilmek için yeni TTK’da bahsedilen iyi yönetimmekanizmalar›n›n KOB‹’ler taraf›ndan kurulmas›n›n ha-yati önem tafl›d›¤›na dikkat çeken Gürer, bu dönüflümülay›k›yla baflaramayan KOB‹’lerin önümüzdeki y›llardayabanc› yat›r›mc› için çekim merkezi olma, belirli birbüyüklü¤e geldikten sonra halka arz, ucuz finansmankaynaklar›na ulaflma, yabanc› piyasalar ile entegrasyongibi bir çok avantajdan yararlanamayaca¤›n› ve reka-bette geri plana düflece¤ini düflündüklerini bildirdi. Budönüflümü sa¤lamay› tercih etmeyen KOB‹’lerin flah›sflirketlerine dönebilece¤ini vurgulayan Gürer, ancakKOB‹’lerin yeni TTK’ya uyum sürecini bir yeniden ya-p›lanma f›rsat› olarak görmeli gerekti¤ini bildirdi.Yeni TTK’da tek eksik kalan noktan›n ikincil mevzua-t›n h›zla yay›mlanmas› oldu¤unu ifade eden Gürer,“ikincil yönetmeliklerle birlikte kanunun uygulamas›nadair bir çok soruya da yan›t bulabilece¤imizi düflünü-yorum” diye konufltu.

Kaynak: http://www.patronlardunyasi.com/haber/Ti-caret-hayatinin-kimyasi-degisecek/116896 ”


Bir Dünya Devinin Çöküflü: ENRON Skandal›

http://www.riskonomi.com/wp/?p=582R‹SKONOM‹ EditorialSon dönem iflletme tarihinin en dikkat çekici “vakas›”

olan Enron flirketindeki yolsuzluklar›n ortaya ç›kmas›

ve dünyan›n önde gelen denetleme flirketlerinden Art-

hur Andersen’in de bu süreçte rol almas›, asl›nda çökü-

fle yol açacak bir piyasa mekanizmas›n›n varl›¤› için

bir uyar› sinyali olmal›yd›. Amerikan kurumsal kültü-

rünü derinden etkileyen bu olay, dünyan›n geriye ka-

lan›ndaki özellikle geliflmekte olan ülke ekonomileri

aç›s›ndan hiç de yabanc› de¤ildi. Ancak bu defa sahne

ve oyuncular yer de¤ifltirerek oyun dünyan›n en gelifl-

mifl ülkesinde sergilenir olmufltu.

Amerika Birleflik Devletleri’nde “11 Eylül” sald›r›lar›n-dan sonra finans alan›nda ikinci bir flok ülkenin en bü-yük enerji flirketlerinden Enron’un ülkeyi sarsan iflas›-n›n yaratt›¤› sonuçlarla yafland›. Enron’un ortaya ç›kar-d›¤› etki ve sonuçlar sayesinde asl›nda pek çok fleyingeç de olsa fark›na var›lm›fl oldu. Y›k›lmaz ve sars›lmazzannedilen pek çok Amerikan de¤er ve kültürü, sadecebir flirketin, “Enron”un, ancak tarih kay›tlar›na geçecektür ve büyüklükteki iflas talebiyle sars›lmaya bafllad›.“11 Eylül” sonras› dönem düflünülecek oldu¤unda budurum, çok yeni bir fley olmamas›na karfl›n Amerikaiçin al›fl›k olan bir durum de¤ildi. Türev Hesaplar› ile Kapat›lan Zarar

Esas›nda bir enerji flirketi olarak 1985 y›l›nda kurulanve internet teknolojisindeki geliflmeleri gayet iyi yakala-yarak 1990’lar›n sonunda en gözde flirketlerden birisihaline gelen Enron, 1999 y›l› bafl›nda 20$ civar›nda olanhisse senedi fiyatlar›n› 90$’a kadar yükseltmeyi baflar-m›flt›. Enron’un çok “sa¤l›kl› karlar” elde etti¤ini düflü-nen yat›r›mc›lar bu flirketin piyasa de¤erini yükseltmek-te hiç tereddüt etmiyorlard›. Enron da yay›nlad›¤›, dün-yan›n en büyük denetleme flirketlerinden birisi olanArthur Andersen’in denetiminden geçen muhasebe ra-porlar›nda fliflkin karlar göstererek yat›r›mc›lara güvenveriyordu. Oysa 2001 y›l›nda ortaya ç›kt› ki asl›nda En-ron enerji piyasas›ndan çok büyük zararlar yaz›yor vebu zararlar› çeflitli finansal türev araçlar› kullanarak vemuhasebe hilelerine baflvurarak kapat›yordu. Ancakbüyük bir yat›r›mc› kitlesini uzun bir süre kand›rmakmümkün de¤ildi. Enron esas›nda sermayesinin muha-sebelefltirdi¤inden çok daha eksik oldu¤unu itiraf et-mek zorunda kald›. Bu itiraf Enron aç›s›ndan sonunbafllang›c›, ABD ekonomisi aç›s›ndan ise bir dönemin

kapan›fl› idi. Enron’un iç yap›s›n›n oldukça çürük oldu-¤unu fark eden yat›r›mc›lar derhal ellerindeki hisseleriç›kartmaya bafllad›lar. Sonuçta zirvesinde 70 milyar $’›aflk›n bir flirket olan Enron hisse senetleri ilk önce 20$’adaha sonra ise 0.26$’a kadar geriledi ve flirket 2 Aral›k2001 tarihinde iflas›n› aç›klamak zorunda kald›. Bir Enerji Devinin Yükselifli ve Çöküflü

ABD’nin Houston (Texas) merkezli flirketi, Enron;1985’te iki do¤al gaz flirketinin birleflmesiyle ortaya ç›k-t›. K›sa müddet sonra Amerikan enerji piyasalar›n›n ser-bestleflmesiyle serpildi ve geliflti. Future sözleflmeleradeta onun ad›yla an›l›r oldu.. ABD’de 1980’lerin orta-lar›nda petrol fiyatlar› istikrarl› biçimde düflmeye baflla-m›flt›. Do¤al gaz al›c›lar› bu dönemde fuel-oil gibi alter-natif ucuz enerji kaynaklar›na yönelmeye bafllad›lar.Tam bu s›rada Enron öncülü¤ündeki endüstri flirketleripiyasan›n kurallar›dan ar›nd›r›lmas› (dereleguation) içinyo¤un lobby faaliyetlerine giriflmeye bafllad›lar. Bunla-r›n sonucunda oluflturulan yeni piyasada da Enron (ge-lecekteki enerji teslimlerinde geçerli olacak fiyatlara ga-ranti vererek) futures sözleflmelere giriflti. Hemen aka-binde Enron, benzer f›rsat› (future sözleflmeler) serbest-leflen elektrik piyasas›nda da edindi. 1990’lar›n ikinciyar›s›nda Enron, yeni piyasalara girerek faaliyetlerinigeniflletti. Enerjiye ilaveten, çelik ve orman ürünleri gi-bi endüstriyel ürünlerin ticaretine bafllad›. Yaklafl›k ony›l kadar sonra flirket, faaliyet alanlar›n› daha da genifl-letmifl reklam amaçl› yay›mc›l›k, internet bandwith hiz-metleri ile (kötü hava flartlar›ndan kaynaklanan ekono-mik riskleri sabitleyenler dahil) future sözleflmeler gibigenifl bir alana yay›lm›flt›. Sonuçta 1980’li y›llar›n küçük çapta bir boru hatt› flirke-ti Enron, k›sa- bir sürede (2000 y›l›) toplam geliri 100milyar dolar› bulan dünyan›n say›l› en büyük enerji flir-ketlerinden biri haline gelmiflti. Ayn› y›l itibariyle temelverilerine bak›ld›¤›nda toplam aktifleri 65.5 milyar do-lar ve toplam çal›flan say›s› 19.000’e yaklaflm›flt›. 2000y›l› gelirleri 100 milyar dolar› aflan Enron, enerji üretimive da¤›t›m› ile bafllay›p, daha sonra enerji ticareti üze-rinde yo¤unlaflm›fl bir flirket. fiirket, zaman içerisinde,kendi bafl›na adeta bir enerji borsas› haline geliyor veABD ile Avrupa’da enerji ticaretinin yüzde 20’sini ger-çeklefltiriyordu. Bunun yan›s›ra, flirket birçok yeni ala-na da girmiflti. Enron, bir yandan ABD’de enerji piyasa-s›n›n liberallefltirilmesi için var gücüyle çabalarken, di-¤er yandan da bu piyasada önemli bir oyuncu halinegelmiflti.

Okuma Parças›


Sonun Bafllang›c›

fiirket’in bat›fl›na giden yoldaki en önemli kilometre tafl-lar›, yasal ve/veya yasad›fl› olarak uygulanan baz› mu-hasebe kurallar› ve Enron d›fl›nda kurulmufl birçok SPE(Special Purpose Entity) flirket kanal›yla risklerin vezararlar›n bilanço d›fl›na ç›kar›larak gizlenmesi olmufltu.Bu ifllemlerle ve di¤er baz› iliflkiler sayesinde karl› veparlak bir görüntü yarat›larak flirketin hisse senedi fiyat-lar› yükseltilmiflti. Enron’un, Ekim 2001’de zarar aç›kla-mas› ve Kas›m 2001’de geçmifle dönük olarak gelirleri-ni düzeltmesiyle bafllayan süreç, Aral›k bafl›nda flirketiniflas›n› istemesiyle korkunç sona ulaflt›. 2001 y›l›n›n Ekim ay›nda flirketin denetçi firmas› Enron’un ifltiraklerinden bir bölümündeki borç ve zararlar›nEnron ‘un mali tablolar›nda yer almas› gerekti¤ini ka-muoyuna duyurdu¤unda bunun anlam›; Enron’un dö-nem faaliyetlerinin 1 milyar dolarl›k zararla sonuçlan-mas›yd›. Bu beklenmedik geliflme üzerine AmerikanSermaye Piyasas› Kurulu olarak ifade edilebilecek SEC(The Securities and Exchange Commission) ve ondansonra da olay›n ciddi boyutlar› üzerine Adalet ‘Bakanl›-¤› ile ABD Kongresi’nin soruflturmalar› birbirini izledi.Soruflturmalarla birlikte Enron ‘un hisseleri ve bonolar›de¤er kaybetmeye bafllad›. fiirket derecelendirmeleriafla¤› çekildi. 2001 y›l› bafl›nda 80$ ve Ekim ortas›nda35$ olan Enron hisse senedi fiyat› h›zla düflmeye baflla-d› ve 2001 sonlar›nda 0.20$’a indi. Bu keskin fiyat dü-flüflü sonucunda yat›r›mc›lar ve emeklilik fonlar›n› flir-ketlerinin hisse senedine yat›ran Enron çal›flanlar› bü-yük zarara u¤rad›lar.En büyük rakibi Dynergy’le olan birleflme görüflmeleribaflar›s›zl›kla sonuçland›. 02.12.2001 tarihine gelindi-¤inde Enron’un iflas baflvurusunda bulunmaktan baflkaçaresi kalmam›flt›. Bu baflvurudan hemen sonra SEC,soruflturmay› Enron’un denetçi firmas›n› içerecek flekil-de geniflletti. Soruflturmalar›n ilk ortaya ç›kard›¤› sonuç-lar aç›kland›¤›nda gerçekten Enron da önemli flirket ev-raklar›n›n imha edildi¤i hatta bu eylemlerin soruflturmasürecinde sürdü¤ü ortaya ç›kt›.Skandal›n Sorumlular›

Bankalar

Enron, ABD’nin en büyük bankalar›ndan önemli mik-tarlarda krediler kullanm›flt›. Kesin miktar› henüz belir-lenememekle birlikte borçlar›n›n” önemli miktar›n›n te-minats›z olmas›, bankac›l›k piyasas›nda neler oldu¤usorusunu da akla getirmektedir. Enron’a en büyük borçverenlerin bafl›nda J.P. Morgan Chase gelmektedir. Ad›geçen banka 2002 bafl› itibariyle Enron’ da 456 milyondolarl›k kayba u¤rad›¤›n› duyurdu. Di¤er bir alacakl›banka olan Citigroup ise kay›p miktar›n›n ayn› tarih iti-

bariyle 228 milyon dolar oldu¤unu bildirdi. Bank ofAmerika da Enron’a 200-300 milyon dolarl›k kredi ver-di¤ini duyurdu Enron’un bankalara olan borçlar› tamolarak belirlenmifl olmamakla birlikte çok say›da ban-kan›n büyük ‹ktidarlardaki alacaklar› nedeniyle bir kre-di riskiyle karfl› karfl›ya kald›¤› söylenebilir.Denetim ve Kredilendirme Firmalar› da Sorumlu

Bu trajedinin Enron d›fl›ndaki di¤er baflrol oyuncusu iseÜnlü ba¤›ms›z denetim firmas› Arthur Andersen (AA).Enron’un, kamuoyu veya yat›r›mc›lar ad›na “ba¤›ms›z”denetimini bu firma yap›yordu. Yat›r›mc›lar ad›na budenetimi hakk›yla yerine getiremeyen ve zaman›ndagerekli uyar›lar› yapamayan AA ciddi elefltirilere maruzkald›. Öte yandan, Enron ‘un kirli çamafl›rlar› ortaya ç›-k›nca AA firmas›nda Enron denetiminden sorumlu olandenetçinin ilgili dokümanlar›n önemli bir k›smm› ka¤›tk›yma makinas›ndan geçirdi¤inin Olaya ç›k›fl› ise ka-muoyunda barda¤› tafl›ran son damla oldu. Enron ola-y›ndan en büyük darbeyi alan kurumlar AA firmas›n›nflahs›nda “ba¤›ms›z denetim flirketleri” oldu. Bilindi-¤i üzere bu flirketler, ilgili kamu kurumlar›n›n bu kadarçok say›da ve kapsamda denetimi yapamamalar› nede-niyle, kendilerine kamu ad›na halka aç›k flirketleri de-netleme yetkisi verilmifl flirketler. Paralar›n› flirketten al-makla birlikte, kamu ve yat›r›mc›lar ad›na bu denetimiyapmalar› gerekiyor. Yani flirketi de¤il, yat›r›mc›lar› ko-rumak asli görevleri. Enron olay›nda AA firmas›n›n yap-t›klar› veya yapmad›klar›n› gören yat›r›mc›lar ve flirketçal›flanlar› kendilerini adeta “ihanete u¤ram›fl” gibihissettiler. AnIafl›lan o ki; Enron’un iflas› ve denetçi fir-man›n ak›beti dünya çap›nda befl büyüklerden oluflandenetim endüstrisinde tafllar› yerinden oynatm›fl gibigörünmektedir.Enron’un çöküflü rating firmalar›n›n güvenilirli¤ine debüyük gölge düflürdü. Daha ekim ay› ortalar›nda En-ron’a ‘Baa’, yani kredi verilebilir notu veren Moody’s,bu notu ancak kas›m sonlar›nda ‘B2’ye düflürdü. ‘B2’Junk Bond, yani batm›fl hisse anlam›na geliyor.Çöküfl Liderlik Sorunu mu?

Enron olay› ile ilgili çeflitli yorumlar yan›nda bunn birliderlik krizi oldu¤u tezleri de görülüyor. fiu kadar›n›kesin olarak biliyoruz ki, Enron’un yapt›¤› ölümcül ha-talar, yönetiminin kendini be¤enmiflli¤inden ve bu ta-v›rlar›n›n, yönetim kurulu üyeleri, ekonomi kurmaylar›,politikac›lar ve borsa analiz uzmanlar›nca gizliden giz-liye desteklenmifl olmas›ndan kaynaklan›yor. Zaman›n-da uyar› iflaretlerini görmezden gelip bafllar›n› di¤er ya-na çeviren bu (autistik) insanlar›n bir ço¤unun, Enronile ciddi boyutlarda parasal iliflkileri bulundu¤unu gö-rüyoruz.


SONUÇ

Enron skandal›n›n ortaya koydu¤u gerçekler flöyle: fiir-ket yöneticileri, büyük ölçüde, maafl, prim veya hissesenedi opsiyonlar› yoluyla, kendi servetlerini art›rmakiçin yasa d›fl› ve/veya ahlak d›fl› davran›fllara girmifller;bu flirketleri yat›r›mc›lar ad›na denetlemekle veya izle-mekle yükümlü olan ba¤›ms›z denetim flirketleri, dere-celendirme flirketleri ve hisse senedi analistleri görevle-rini yapmam›fllar; bütün bu sistemi düzenleyen ve gö-zeten kamu kurumlar ise çaresiz kalm›fllard›. ABD’demuhasebe ve denetim kurulufllar› ve bunlarla ilgili dü-zenlemeler baflta gelmek üzere sosyal güvenlik mev-zuat›, hisse senedi ve bono piyasalar› (kamu oyununbilgilendirilmesi), resmi federal kurulufllar, Amerikansiyaseti. ve finansman›, kurumsal bankac›l›k gibi çokde¤iflik alanlar Enron sayesinde sorgulan›r oldu. Bunla-r›n yeniden gözden geçirilme veya tamamen kald›r›la-rak yeniden yap›land›r›lma ihtiyac› ortaya ç›kt›. AncakAmerikan kurumsal kültürünü derinden etkileyen buolay, dünyan›n geriye kalan›ndaki özellikle geliflmekteolan ülke ekonomileri aç›s›ndan hiç de yabanc› de¤ildi.Ancak bu defa sahne ve oyuncular yer de¤ifltirerek oyundünyan›n en geliflmifl ülkesinde sergilenir olmufltu. De-¤eri 60 dolarlardan birkaç sente gerileyen “Enron”, butip olaylar›n sadece az geliflmifl ya da geliflmekte olanhukuk ve ekonomi sistemlerine özgü olmad›¤›n› gös-termesi bak›m›ndan da önemlidir.

Kaynaklar:

http://www.ekodialog.com/Makaleler/enron_ener-ji_devi_cokusu.htmlhttp://www.ekodialog.com/Makaleler/enron_skanda-li_sermaye_piyasalari.htmlhttp://www.sensizliksokagi.biz/finans-ekonomi-borsa-makaleleri/147871-enerji-devi-enron-un-cokusu-ve-et-kileri.htmlJames R. Fisher Jr.: Gerçek Liderler Enron’u Kurtarabi-lirdihttp://www.rotayayin.com.tr/ee/makale/?kod=987

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetime Duyulan ‹htiyaç”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ba¤›ms›z Denetim Kavra-m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim ve Denetçi Türle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim ve Denetçi Türle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim ve Denetçi Türle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Kabul Görmüfl Dene-tim Standartlar›” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim ve Denetçi Türle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Standartlar” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Raporlama Standartlar›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Raporlama Standartlar›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1Finansal tablolar›n do¤ru ve güvenilir olup olmad›¤›n›anlamak ve ulafl›lan sonuca görüfl olarak aç›klamak içinmuhasebe bilgi sisteminin tüm aflamalar›nda muhasebeilkelerine uyulup uyulmad›¤›n›n araflt›r›lmas›d›r.

S›ra Sizde 2Kontrol, amaçlara ulaflmak için al›nan önlemlerdir vedenetimden önce yap›l›r. Teftifl, bir fleyin do¤rusunuveya ifllerin iyi yürütülüp yürütülmedi¤ini anlamak içinyap›lan bir incelemedir. Denetim bir fleyin geneli içinuygulan›rken teftifl bu genel içinde özel bir araflt›rma-d›r. Revizyon, muhasebe kay›tlar› tamamland›ktan son-ra hesaplar›n vergi yasalar›na veya uygulanan di¤er mu-hasebe sistemine uygunlu¤unun bir kez daha incelen-mesi anlam›na gelir. Bunlardan hiçbiri denetim kavra-m›n› tam olarak karfl›lamazlar.

S›ra Sizde 3Ba¤›ms›z denetçinin üstlendi¤i görev, sosyal bir sorum-luluktur. Yapt›klar› iflin ücretini denetledikleri iflletme-den al›rlar ancak; sorumluluklar› kendilerine ücret öde-meyen bilgi kullan›c›lar›na karfl›d›r. Denetçiden bekle-nen tarafs›z ve güvenilir çal›flman›n sonuçlar›n› en do¤-ru flekilde yans›tmas›d›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


S›ra Sizde 4Finansal tablolar denetiminde ölçüt, genel kabul gör-müfl muhasebe ilkeleri ve muhasebe standartlar›d›r. Fa-aliyet denetiminin konusu faaliyetlerin etkinli¤inin veverimlili¤inin de¤erlendirilmesi oldu¤u için ölçütler ifl-letmelere göre de¤iflebilir. Faaliyet denetimi muhasebeile s›n›rl› de¤ildir.

S›ra Sizde 5Ba¤›ms›z d›fl denetçiler, denetim iflini bir serbest meslekolarak kendi adlar›na veya özel bir denetim firmas›na ba¤-l› olarak yaparlar. Denetlenen iflletmeler, ba¤›ms›z denet-çinin müflterisidir ve denetlenen iflletmelerin finansal tab-lolar›n›n genel kabul görmüfl muhasebe ilke ve standartla-r›na uygun olarak düzenlenip düzenlenmedi¤ini araflt›r›r-lar. Kamu denetçileri, devlet kurumlar›n›n denetim biri-minde görev yapan ve devlet ad›na denetim yapan Mali-ye müfettiflleri ve Say›fltay denetçisi gibi denetçilerdir. De-netledikleri kurumlar›n kanunlara, yönetmeliklere, belirliyöntem ve kurallara uyup uymad›klar›n› araflt›r›rlar.

S›ra Sizde 6Genel kabul görmüfl denetim standartlar›, denetçilerinher denetimde uymas› gereken kurallar› genel hatlar›y-la aç›klayan standartlard›r. Toplam on standart olup fluüç gruptan oluflmaktad›r:1. Denetçinin mesleki yeterlilikleri ilgili genel stan-

dartlar 2. Denetim faaliyetlerinin nas›l yürütülece¤ini aç›kla-

yan çal›flma alan› standartlar›3. Denetçi görüflünün aç›klanmas› ile ilgili raporlama

standartlar›d›r.

S›ra Sizde 7Genel standartlar denetçinin mesleki ehliyeti ve dene-tim uygulamalar›nda tutum ve davran›fllar›na iliflkin ge-nel kurallar› aç›klayan flu üç standarttan oluflur:1. Mesleki yeterlili¤i sa¤layacak, mesleki e¤itim stan-

dard›2. Tarafs›z ve dürüst davranmas› gere¤ini anlatan, ba-

¤›ms›zl›k standard›3. Denetim faaliyetinin gerektirdi¤i, mesleki dikkat ve

özen standard›

S›ra Sizde 8Çal›flma alan› standartlar›, denetim ifllemlerinin planlan-mas›, kapsam›n›n belirlenmesi ve denetçi görüflüneulaflmak için yeterli ve güvenilir kan›t toplanmas›ndadenetçiye yol gösteren standartlard›r. Bunlar:1. Planlama ve yard›mc›lar›n gözlenmesi standard›2. ‹ç kontrol sisteminin incelenmesi ve de¤erlenmesi

standard›3. Kan›t toplama standard›

S›ra Sizde 9

Raporlama standartlar›, denetçinin denetledi¤i mali tab-lolar›n genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleriyle uyu-munu ve bu tablolarda yer alan bilgilerin do¤rulu¤u vegüvenilirli¤i konusundaki görüflünü denetim raporun-da ne flekilde aç›klayaca¤›n› belirleyen 4 standarttanoluflmaktad›r:1. Genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerinde uygun-

luk standard›2. Muhasebe ilkelerinde de¤iflmezlik standard›3. Yeterli aç›klama standard›4. Görüfl bildirme standard›

Yararlan›lan KaynaklarArens A. Alvin, Elder J. Randal, Beasley S. Mark (2005).

Auditing and Assurance Services : An Intergrated

Approach, Prentice Hall , 11. Edition, New York, s.3-23.

Bozkurt, Nejat, (1998). Muhasebe Denetimi, Alfa Ya-y›nevi, ‹stanbul.

Çömlekçi, Ferruh (2004). Muhasebe Denetimi, Es-kiflehir.

Gürbüz, Hasan (1995). “Muhasebe Denetimi” BilimTeknik Yay›nevi, ‹stanbul.

Güredin Ersin (2007). Denetim ve Güvence Hizmetleri,Yaylac›l›k matbaas›, ‹stanbul

Kaval, Hasan (2005). Uluslararas› Finansal Raporla-

ma Standartlar› Uygulama Örnekleri ‹le Muha-

sebe Denetimi, Gazi Kitapevi, Ankara.Kepekçi, Celal, (2004). Ba¤›ms›z Denetim, Geniflletil-

mifl Beflinci Bask›, Avc›ol Bas›m Yay›n, ‹stanbul.Selimo¤lu S. ve di¤erleri (2011). Muhasebe Denetimi,

3. Bask› , Gazi Kitapevi, Ankara.Uzay, fiaban, (2007). “Faaliyet Denetimine Genel Ba-

k›fl”, ‹SMMMO, 8. Türkiye Muhasebe Denetimi Sem-pozyumu, 25-29 Nisan 2007, Antalya.

http://www.denetimnet.net/Pages.aspx?pgID=350http://www.denetimnet.net/Pages/dis_denetim_ile_il-

gili_bilgiler.aspxh t tp : / /a rch ive . i smmmo.org . t r /docs/sempoz-

yum/06Sempozyum/2oturum/SeldaAytekin.pdf

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Müflteri iflletmenin kabulü ve denetim sözleflmesinin haz›rlanmas› aflamalar›-n› aç›klayabilecek,Denetim stratejisinin oluflturulmas›nda dikkate al›nacak hususlar› s›ralayabi-lecek,Denetimin planlamas›nda, denetim risklerini ve önemlilik düzeylerini belir-leyebilecek,Denetimin planlamas›nda, müflteri iflletmenin iç kontrol sisteminin etkinli¤i-ni de¤erlendirebileceksiniz.

‹çindekiler

• Müflteri Kabulü• Denetim Sözleflmesi• Denetim Stratejisi• Denetim Plan›

• Denetim Riski • Önemlilik• ‹ç Kontrol

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

N

N


DenetiminPlanlanmas›

• DENET‹M‹N PLANLANMASI• MÜfiTER‹ ‹fiLETMEY‹ KABUL VE

DENET‹M SÖZLEfiMES‹• DENET‹M STRATEJ‹S‹• DENET‹M PLANI


DENET‹M‹N PLANLANMASIDenetim sürecinde denetçinin yapaca¤› faaliyetler bafll›ca dört aflamada toplanabi-lir. Bunlar:

• Denetim teklifinin kabul edilmesi ve sözleflmenin düzenlenmesi,• Denetimin planlanmas›,• Denetim çal›flmas›n›n yürütülmesi,• Denetimin tamamlanmas› ve raporlanmas›d›r.Denetimin her aflamas›nda denetçinin dikkate alaca¤› çevresel faktörler söz ko-

nusudur. 2000’li y›llar›n bafl›nda yaflanan büyük çapl› finansal skandallar›n (ABD’deEnron, Worldcom, ‹talya’da Parmalat, Türkiye’de ‹mar Bankas› gibi) etkisiyle de-netim anlay›fl› geleneksel denetimden “risk esasl›” denetime dönüflmüfltür. K›sa-ca 3 R denetim olarak tan›mlanan bu yaklafl›m›nda denetim süreci üç aflamadanoluflmaktad›r:

• Riskleri de¤erle,• Riske karfl›l›k ver,• Raporla Bu ünitenin konusunu oluflturan denetimin planlanmas› çal›flmalar›, risk esasl›

denetim yaklafl›m›nda “riskleri de¤erleme” aflamas›n› oluflturmaktad›r. Denetçi müfl-teri iflletmeden teklif al›m›ndan bafllayarak önce iflletmeyi tan›maya çal›flmakta,onun hakk›nda ön de¤erlendirmeler yapmakta, bu arada kendi iflletme riskini de-¤erlemekte, flayet sözleflme aflamas›na gelinmiflse yapaca¤› denetim plan› kapsa-m›nda denetim riskini de¤erlemekte ve tüm bunlara göre görüfl oluflturmaya yöne-lik denetim prosedürlerini gerçeklefltirmekte yani risklere karfl›l›k vermektedir. De-netim süresince toplad›¤› yeterli say› ve kalitedeki kan›ta dayanarak rapor haz›rla-makta ve denetledi¤i finansal tablolar hakk›nda görüfl oluflturmaktad›r.

Denetimde planlama aflamas›na özen gösterme, denetimde baflar›ya ulafl›lmas›-na yard›mc› olacakt›r. Geçmifl y›llarda ba¤›ms›z denetçiler zamanlar›n›n büyük k›s-m›n› hesap kalemlerinin do¤rulu¤una yönelik çal›flmalar olufltururken, günümüz-de müflterinin kabulü, denetimin planlanmas›, iç kontrollerin tan›nmas› ve testedilmesi ile yolsuzluk araflt›rmalar›na daha çok zaman ay›rmaktad›r. Çal›flma alan›ile ilgili genel kabul görmüfl denetim standard›na göre denetçinin yeterli bir dene-tim planlamas› yapmas› gerekmektedir.

Planlama, denetçinin görüfl oluflturmas› için yeterli say› ve nitelikte kan›t top-lamas›na, denetimi uygun bir maliyetle gerçeklefltirmesine ve iflletme ile ilgili yan-

Denetimin Planlanmas›

l›fl anlamalardan kaç›nmas›na yard›mc› olacakt›r. Planlama, ba¤›ms›z denetiminmünferit bir aflamas›ndan ziyade, önceki ba¤›ms›z denetimin tamamlanmas›ndank›sa bir süre sonra bafllayan ve cari y›l ba¤›ms›z denetim çal›flmas› tamamlananakadar süren, devaml› ve tekrar eden bir süreçtir (SPK, X/22 Tebli¤, Dokuzun-cu K›s›m, Md.4).

Denetimin planlanmas› aflamas› “risk esasl› denetim” yaklafl›m›nda hangi aflamada gerçek-lefltirilmektedir?

MÜfiTER‹ ‹fiLETMEY‹ KABUL VE DENET‹MSÖZLEfiMES‹Ba¤›ms›z denetim mesle¤inin özelli¤inden dolay› ba¤›ms›z denetçiler teklif almakiçin reklam vb. faaliyetlerde bulunamazlar. Teklifin müflteri iflletmelerden gelmesigerekir. Denetim firmas›na gelen teklif öncelikle denetim firmas› yöneticilerincede¤erlendirilir, daha sonra koflullarda taraflar anlafl›rsa sözleflme aflamas›na geçilir.

Ülkemiz SPK ve Yeni TTK hükümlerine göre ba¤›ms›z denetçi / denetim fir-mas› seçiminin flirketin genel kurulunda yap›lmas› gerekir. Denetçinin her faaliyetdönemi için ve faaliyet dönemi sona ermeden seçilmesi flartt›r. Faaliyet dönemi-nin 4. ay›na kadar denetçi seçimi yap›lmam›flsa ilgililerin (Örne¤in, yönetim ku-rulu üyelerinden biri) müracaat› ile denetçi seçimi mahkeme taraf›ndan yap›l›r(Yeni TTK Md. 399).

Teklifin De¤erlendirilmesiMüflteri iflletmeden gelen teklifin de¤erlendirilmesinde; iflletmeye iliflkin yap›lacakde¤erlendirmeler ile denetim firmas›n›n kendi içinde etik aç›dan yapaca¤› de¤er-lendirmeler söz konusudur. Müflteri iflletmenin de¤erlenmesi önemli bir kalitekontrol unsurudur.

a) Müflteri ‹flletmenin De¤erlendirilmesi: Uygulamada denetim firmalar›gelifltirdikleri testlerle (müflteri kabul anketi gibi), müflterilerinin risk düzeyini sap-tamakta (az riskli, orta riskli, yüksek riskli gibi) ve buna göre müflteriyi kabul edipetmemeye veya denetime devam edip etmemeye karar vermektedir. Müflteri kabu-lü için yap›lan bu ön incelemede sorulacak bafll›ca sorular flunlard›r:

• Hangi amaçla denetim hizmeti istedi¤i, denetimden beklentiler,• Riskli bir sektörde mi faaliyet gösterdi¤i,• Yönetimden sorumlu kifliler/ortaklar›n kimler oldu¤u,• fiirketin finansal durumu,• Finansal raporlama çerçevesine uygun olarak finansal tablolar›n haz›rlan›p

haz›rlanmad›¤›,• Halka aç›k bir flirket veya faaliyetleri hep göz önünde olan bir flirket olup

olmad›¤›,• fiirketin yönetici ve ortaklar›n›n piyasadaki imaj› (itibar›),• Çal›flt›¤› avukat ve di¤er dan›flmanlar›,• Yönetimin dürüstlü¤üne iliflkin bir flüphenin olup olmad›¤›,• fiirkette kurumsal yönetim anlay›fl›n›n olup olmad›¤›,• Devam eden önemli davalar›,• Denetim çal›flmalar› s›ras›nda herhangi bir s›n›rlama ile karfl›laflma olas›l›¤›

var m›?Denetçi yeni müflteriyi, sektördeki yerini, finansal durumunu, yönetici ve sahip-

lerinin dürüstlü¤ünü mümkün oldu¤u kadar çeflitli kaynaklardan, banka yöneticile-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

ri gibi 3. kiflilere sorarak araflt›r›r. Araflt›rma kapsam›nda önceki denetçi ile görü-flebilir. Önceki denetçi, “s›r saklama” koflulu nedeniyle müflteri iflletmeden izin al-mak kayd›yla iflletme hakk›nda bilgi verebilir. Müflteri iflletmenin önceki denetçiyeizin vermemesini veya önceki denetçinin anlataca¤› hususlar› denetçi de¤erlendirir.

Teklifin de¤erlendirilmesi aflamas›nda görüflülen önceki denetçi, niçin müflteri iflletmedenizin almadan yeni denetçiye bilgi verememektedir?

b) Etik Aç›dan Yap›lacak De¤erlendirmeler: Denetim kuruluflu, gelen tek-lifi kabul ederken iflletme riskini göz önünde bulundurmal›d›r. ‹flletme riski: De-netim kuruluflu veya denetçinin denetim iflini kabulünden dolay› zarar görmesi,mesleki itibar›n›n kayba u¤ramas› olas›l›¤›d›r. Denetim kuruluflunun kendi içindeyapaca¤› de¤erlendirmelerde dikkat edilecek bafll›ca hususlar afla¤›da s›ralanm›fl-t›r. Denetim kuruluflunun;

• Yasalarda aranan koflullara uygunlu¤u sa¤lamas› (ba¤›ms›zl›k gibi),• Kaynaklar›n›n ve çal›flanlar›n›n yeteneklerinin yeterlili¤i,• Denetim raporunu belirtilen tarihte yetifltirme kabiliyeti,• Mevcut müflteriden teklif gelmifl ise yaflanan çat›flmalar,• Di¤er denetçilerin çal›flmalar›n›n kullan›lmas› gibi teklifleri dikkate al›n›r.

Müflteri ‹le Sözleflme Yap›lmas›Uluslararas› Denetim Standartlar›na (UDS) göre denetim firmas› ile müflteri iflletmearas›nda denetim sözleflmesinin düzenlenmesi gerekmektedir. Sözleflmede yer ve-rilecek bafll›ca hususlar afla¤›da s›ralanm›flt›r. Bunlar:

• Sözleflmenin amac› ve ba¤›ms›z denetim dönemi,• ‹flletme yönetiminin finansal tablolara iliflkin sorumlulu¤u,• Finansal tablolar düzenlenirken esas al›nan finansal raporlama standartlar›,• Denetçilerin uyacaklar› ba¤›ms›z denetim standartlar› ve ba¤›ms›z denetimin

kapsam›,• Ba¤›ms›z denetim süreci sonunda sözleflme gere¤i düzenlenecek di¤er ra-

por türleri,• Denetim ücreti (faturalama, tazminat koflullar› gibi),• Kay›t ve belgelerin elde edilmesinde iflletme personeli taraf›ndan sa¤lana-

cak yard›m, • Denetçinin çal›flmalar›na herhangi bir s›n›rlama getirilmemesi,• Denetimin tamamlanma ve raporun teslim edilifl tarihleri,• Müflteri iflletmenin verilen hizmeti be¤enmemesi durumunda flikayet prose-

dürü gibi.Sözleflme her iki taraf›n yetkilileri taraf›ndan imzalanmal›d›r. Sözleflmeye ilifl-

kin SPK gibi düzenleyici kurulufllar›n arad›klar› özel koflullar varsa dikkate al›n-mal›d›r. Tablo 2.1’de UDS’ye uygun genel amaçl› bir denetim sözleflmesi örne¤isunulmufltur. Denetim sözleflmesini her y›l yeniden düzenlememek için, sözlefl-meye “yenisi düzenleninceye kadar bu sözleflme geçerlili¤ini sürdürecektir” flek-linde bir madde eklenebilmektedir. Ancak; yasal gereklilikler ve iflletme ile ilgiliönemli de¤ifliklikler (yönetim yap›s›, ifl hacmi, ortakl›k yap›s› gibi) oldu¤unda,sözleflme yenilenmelidir.

252. Ünite - Denet imin Planlanmas›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Sermaye Piyasas› Kurulu’nun ba¤›ms›z denetim firmalar›ndan düzenlemelerini istedi¤i“Genel Ba¤›ms›z Denetim Sözleflmesi Örne¤i” için bak›n›z; SPK, Seri:X, No:22, “SermayePiyasas›nda Ba¤›ms›z Denetim Standartlar› Hakk›nda Tebli¤” Ek 2 için www.spk.gov.tr si-tesini ziyaret edebilirsiniz.

Yönetim Kurulu Baflkanl›¤›na veya Üst Düzey Yönetim Temsilcisine,fiirketiniz taraf›ndan, bizden 31.12.2010 tarihli bilanço, 2010 y›l› gelir tablosu, nakit ak›fl tab-

losu ve öz sermaye de¤iflim tablosu ile önemli muhasebe politikalar› ve di¤er aç›klay›c› notlar›ntoplam›n› içeren finansal tablolar›n muhasebe denetimini talep edilmifltir. Bu sözleflme vas›tas›y-la, söz konusu anlaflmaya bak›fl›m›z› ve kabulümüzü teyit etmekten mutluluk duyar›z. Yapaca¤›-m›z denetim, finansal tablolar hakk›nda bir görüfl aç›klamak amac›yla gerçekleflecektir.

Denetim çal›flmas› Uluslararas› Denetim Standartlar› (UDS)’lere uygun bir flekilde yürütülecek-tir. UDS’ler, finansal tablolar›n önemli yanl›fll›klar içerip içermedi¤i konusunda makul bir görüfleulaflmak için denetimin gerçeklefltirilmesini, planlanmas›n› ve etik kurallara uymay› gerektirmekte-dir. Bir muhasebe denetimi çal›flmas›, finansal tablolardaki aç›klamalar ve tutarlara iliflkin olarak de-netim kan›t› elde etmeye yönelik prosedürlerin gerçeklefltirilmesini içerir. Söz konusu denetimprosedürlerinin seçiminde, finansal tablolara iliflkin önemli yanl›fll›k risklerinin de¤erlenmesinde,bunlar›n hata veya hileden kaynaklanmas› konular›nda muhasebe denetçisi öznel yarg›s›yla kararverir. Muhasebe denetimi, finansal tablolar›n bütün olarak sunuluflunun de¤erlendirilmesinin ya-n›nda, yönetim taraf›ndan yap›lan muhasebe tahminlerinin ve kullan›lan muhasebe politikalar›n›nde¤erlendirilmesini de içerir.

Muhasebe denetiminde, iflletmenin muhasebe ve iç kontrol sisteminin yap›sal s›n›rlamalar›n-dan, muhasebe denetimi çal›flmas›n›n do¤al s›n›rlamalar›ndan ve test yap›s›ndan kaynaklanan,önemli yanl›fll›klar›n bulunamamas› gibi kaç›n›lmaz bir risk söz konusudur. Risk de¤erlemesi sü-recinde, iflletmenin iç kontrol yap›s›n›n etkinli¤ini de¤erleme yan›nda, uygulanacak denetim pro-sedürlerinin tasarlanmas› için ayr›ca, finansal tablolar›n haz›rlanmas›yla ilgili iç kontrol yap›s› dadikkate al›nacakt›r. Bununla birlikte biz, muhasebe denetimi sürecinde dikkatimizi çeken, finan-sal raporlamayla ilgili iç kontrollerin gerçeklefltirilmesi veya tasarlanmas›ndaki önemli zay›fl›klar-la ilgili ayr› bir sözleflme mektubunu da size sunmak istiyoruz.

Finansal tablolar›n Uluslararas› Finansal Raporlama Standartlar› (UFRS)’lere uygun olarak ha-z›rlanmas›, flirketin nakit ak›fllar›n›n, finansal performans›n›n ve finansal durumunun do¤ru bir fle-kilde sunulmas› konular›nda as›l sorumlulu¤un flirket yönetiminde oldu¤unu hat›rlatmak istiyo-ruz. Taraf›m›zca haz›rlanacak denetim raporunda yönetimin söz konusu sorumlulu¤u aç›klana-cakt›r. ‹flletme yönetiminin söz konusu sorumlulu¤u afla¤›daki hususlar› da içermektedir. Bunlar:

• Hata veya hile olup olmad›¤›na bak›lmaks›z›n finansal tablolar›n yanl›fll›k içermeyecekflekilde haz›rlanmas›yla ilgili iç kontrolü sa¤lama, gerçeklefltirme ve sürdürme,

• Uygun muhasebe politikalar›n›n seçimi,• Muhasebe tahminlerinin duruma uygun yap›lmas›.Denetim sürecinin bir parças› olarak, bize denetim kapsam›nda teslim edece¤iniz bilgi ve bel-

gelerle ilgili olarak iflletme yönetiminden yaz›l› bir do¤rulama isteyece¤iz. Çal›flmalar›m›zda tam bir ifl birli¤i bekliyoruz. ‹flletme çal›flanlar›n›n denetim süresince ihtiyaç

duyaca¤›m›z bilgi, belge ve kay›tlar› taraf›m›za sunacaklar›na inan›yoruz.Denetim ücreti, faturalama gibi ihtiyaç duyulan ilave bilgiler buraya eklenebilirLütfen bu sözleflmeyi imzalay›n›z ve muhasebe denetimi konusunda belirlenen koflullar› ka-

bul etti¤inizi göstermek için bir örne¤ini taraf›m›za gönderiniz.XYZ Muhasebe Denetimi A.fi.ABC fiirket Yetkilisi(‹mza)Ad› ve Soyad›Tarih


Tablo 2.1Denetim SözleflmesiÖrne¤i

Kaynak: UDS 210

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



DENET‹M STRATEJ‹S‹Teklifin kabulü aflamas›nda müflteri iflletmenin de¤erlenmesi bak›m›ndan baz› önçal›flmalar yap›lm›fl olmakla birlikte etkin ve verimli bir denetim için daha ayr›nt›l›planlamaya ihtiyaç vard›r. Planlama çal›flmalar› kapsam›nda denetim stratejisi olufl-turulur ve denetim plan› gelifltirilir.

Denetim stratejisi; denetim sözleflmesine iliflkin genel bir yaklafl›m olup ayr›n-t›l› denetim plan›n›n, denetimin kapsam ve performans›n›n belirlenmesidir. Dene-tim plan›, risk de¤erleme gibi spesifik denetim prosedürleri ile denetçinin görüfloluflturmas›na yard›mc› olacak çal›flmalar›n yap›s›, kapsam› ve zamanlamas›na ilifl-kin ayr›nt›lar› düzenler.

Denetim stratejisinin oluflturulmas›nda dikkate al›nacak hususlar flunlard›r:a) Sözleflmenin kapsam›: Sektörün spesifik özellikleri, finansal raporlama

çerçevesi, ziyaret edilecek fiziki mekanlar, iç denetçinin çal›flmalar›ndan ya-rarlanma, bilgi teknolojilerinin etkisi, grup flirketlerle iliflkileri gibi.

b) Denetimin zaman plan› ve iletiflim yap›s›: Müflteri iflletmenin raporlamazamanlar›, iflletme ilgilileri ile toplant› zamanlar›, ekip üyelerinin kendi ara-lar›nda ve üçüncü kiflilerle yapacaklar› toplant›lar gibi.

c) Denetimle ilgili önemli faktörlerin saptanmas›: Önemlilik düzeyi, yük-sek risk tafl›yan alanlar, iç kontrol, denetçinin mesleki flüphecili¤ini koruma-s›, önceki denetimlerin sonuçlar›, di¤er hizmetlerin sunulmas› gibi.

Denetim stratejisi, müflteri iflletmenin büyüklü¤ü, ifllemlerinin karmafl›kl›¤›, ifl-letme ile geçmiflte yaflanan tecrübeler, ortaya ç›kan veya ç›kmas› muhtemel sorun-lar vb. durumlar dikkate al›narak haz›rlan›r. Örne¤in; bir bankan›n denetim faali-yetlerinin planlanmas› do¤al olarak bir otel iflletmesinden farkl› olacakt›r. KOB‹’le-rin denetim stratejisi, duruma göre daha küçük yap›larda olaca¤› için kapsaml› tab-lolar yerine daha sade haz›rlanabilir.

DENET‹M PLANIDenetçi denetim stratejisine uygun olarak denetim plan›n› oluflturur. Planda; yap›-lacak risk de¤erlendirme prosedürlerine, daha ileri denetim prosedürlerinin yap›-s›, zaman› ve kapsam›na yer verilir.

Yeterli düzeyde haz›rlanm›fl denetim planlar› flu hususlarda denetçiye yard›mc›olur:

• Denetimde önemli alanlara dikkat çekme,• Zaman bask›s› sorununu çözme,• Denetim sözleflmesine uygun flekilde denetimin yönetimi ve organizasyonu, • Denetim ekibini uygun bir flekilde saptama,• Ekip üyelerini gözetim, yönlendirilme ve çal›flmalar›n› inceleme,• Müflteri iflletmede iliflki kurulacak kifliler ve d›flar›dan uzmanlarla iletiflimin

koordinasyonu gibi.Gerek denetim stratejisi gerekse plan, denetim süresince ihtiyaç duyuldu¤unda de-

¤ifltirilir ve güncel hale getirilir. Denetim plan›, denetim ekibinin sorumlu bafl denetçi-si ile di¤er anahtar konumdaki ekip üyelerinin birlikte çal›flmas› sonucu oluflturulur.

Denetim plan›nda denetimde afla¤›da örnekleri verilen baz› önceliklere dikkatçekilir. Bunlar:

• Risk de¤erlemede analitik inceleme prosedürlerinden (A‹P) yararlanma,• ‹flletmenin uyaca¤› yasal ve düzenleyici çerçeve ve söz konusu çerçeveye

ne ölçüde uyum sa¤land›¤›n› anlama,


• Önemlilik düzeyini belirleme,• Uzman deste¤i,• ‹ç kontrol sistemini tan›ma ve de¤erlendirme,• Di¤er de¤erleme prosedürlerinin gerçeklefltirilmesidir.Denetim plan›, uygun bir maliyetle ve etkin bir denetim yaklafl›m›n› içerecek

flekilde haz›rlanmal›d›r. Planlamada ilk yap›lacak ifl iflletmeyi ve sektörü yak›ndantan›makt›r.

Denetim plan› niçin tek kifli taraf›ndan de¤il de denetim ekibinden k›demli denetçiler ta-raf›ndan haz›rlanmal›d›r?

‹flletmeyi ve Sektörü Tan›maDenetçinin iflletme ve sektör hakk›nda toplad›¤› bilgiler, iflletmede finansal tablolar›nhatal› olma riskini de¤erlemesine de yard›mc› olacakt›r. Örne¤in, iflletmede kredikarts›z genifl bir müflteri kesimine sat›fl yap›l›yorsa denetçi, bilançoda ticari alacakla-r›n yanl›fl olma riskine karfl›, bu hesaba iliflkin denetim testlerinin say›s›n› art›racakt›r.

‹flletmenin, faaliyetlerinin, uygulamalar›n›n ve bunlar›n finansal tablolara olanetkisinin tan›nmas› hem planlama aflamas›nda hem de ileriki aflamalarda uygulana-cak denetim prosedürlerine yard›mc› olacakt›r.

Devam eden denetimlerde iflletmeyi tan›ma kapsam›nda, iflletme ve sektördeyeni geliflmeler de¤erlendirilir. Ancak; yeni müflteri ise, denetçinin özellikle afla¤›-daki hususlar hakk›nda bilgi elde etmesi ayr›ca söz konusu hususlar›n finansal tab-lolara etkisi dikkate al›nmal›d›r.

Bunlar:• ‹flletmenin bulundu¤u sektör ve d›fl ortam› (pazar pay›, tedarikçiler, müflte-

rileri vb.),• Sektörün ekonomik koflullar ile sektöre özgü politika ve uygulama de¤iflik-

liklerine karfl› k›r›lganl›¤›n›n olup olmad›¤›,• ‹flletmede üretilen mal ve hizmetler, merkez ve flubeleri, faaliyetlerinin özel-

likleri (Örne¤in, üretim ve pazarlama yöntemleri gibi),• ‹flletmeyi ilgilendiren düzenleyici kurumlar ve sunulan raporlar,• Muhasebe politikalar› ve iflletmenin bunlara uyumu,• ‹flletmenin son finansal durumu ve performans›,• ‹flletmenin iç kontrol sistemi,• ‹flletmeyi etkileyen yasal düzenlemeler, • ‹flletmenin faaliyetleri ve ifl süreçleri,• ‹flletmenin yönetim yap›s›, anahtar konumdaki personeli, • ‹flletmenin performans de¤erleme ve bilgi ifllem sistemleri,• ‹fltirakleri ve ba¤l› ortakl›klar›n›n olup olmad›¤› gibi.

‹flletme Riski ve Hile Riskini De¤erlemeDenetçi, finansal tablolarda önemli yanl›fll›k riskine yol açacak iflletme risklerini vehile risklerini saptamaya ve de¤erlemeye çal›flmal›d›r.

‹flletme riski; müflteri iflletmenin hedeflerine ulaflmamas› olas›l›¤›n›n de¤erlendi-rilmesidir. Gerek iflletme ile ilgili gerek çevreden kaynaklanan birçok faktör iflletmeriskine etki eder. Günümüzde iflletmeleri en fazla tehdit eden faktörler; h›zla geliflenteknoloji, yanl›fl yat›r›m ve finansman politikalar›d›r. Teknolojik de¤iflime ve artan re-kabete uyum sa¤layamayan iflletmeler hedeflerine ulaflamamakta, dolay›s›yla baflar›-s›zl›klar›n› finansal tablolarda gizleme yoluna gitmektedirler. Dolay›s›yla, denetçi ifl-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

letmenin kurumsal yönetim (corporate governance) ve etkin risk yönetimi uygula-malar› gibi iflletme riskini azalt›c› yönetsel kontrollerini göz önünde bulundurur.

‹flletme riskleri çok çeflitli flekillerde s›n›fland›r›labilmektedir. Örnek olarak:• Finansal, operasyonel ve uygunluk riskleri,• ‹ç ve d›fl riskler,• Kontrol edilebilir veya kontrol edilemeyen riskler gibi.

‹flletme riski sadece müflteri iflletme için mi de¤erlenir? Denetim firmas›n›n kendi iflletmeriski yok mudur? Aç›klay›n›z?

Hile (yolsuzluk) riski; yasal olmayan bir avantaj veya haks›z bir kazanç sa¤-lamak için aldatma dahil, idare, çal›flan veya üçüncü kiflilerle, yönetim aras›ndanbir veya birçok kiflinin kas›tl› bir eylem gerçeklefltirmesi olas›l›¤›na denir.

Hile riski, hesap kalemi, döngü, denetim hedefi veya denetimin tümü için de-¤erlenebilir. Örne¤in, üst yönetimden çok yüksek kârl›l›k hedefi istenmiflse, budurum denetimin tamam›n› etkileyebilir.

Denetçi müflteri iflletmede hile riskini planlama dahil, tüm denetim süresincegöz önünde bulundurur. ‹flletmelerde yap›lan hileler üç grupta incelenmektedir:

• ‹flletme varl›klar›n›n kiflisel amaçl› kullan›m› (Çal›flan Hilesi),• Hileli finansal raporlama, • Ahlaki olmayan davran›fllar.Denetçi iflletmeyi tan›ma sürecinde, söz konusu iflletme ve hile risklerinin fi-

nansal tablolarla iliflkisi ile söz konusu risklere karfl› yönetimin alm›fl oldu¤u ön-lemleri (iç kontroller) tan›maya çal›fl›r. Denetçi iflletme yöneticileriyle ve çal›flanlar-la görüflür, gözlem yapar ve analitik inceleme prosedürlerinden yararlan›r.

Bafllang›ç Analitik ‹nceleme Prosedürlerini UygulamaAnalitik inceleme Prosedürleri (A‹P) veya teknikleri; “Denetçinin beklentileri ile ifl-letmede kay›tl› tutarlar›n karfl›laflt›r›lmas›n› da içeren, finansal ve finansal olma-yan veriler aras›ndaki mant›kl› iliflkiyi araflt›rmak için yap›lan de¤erlendirme çal›fl-malar›d›r”. Denetçinin A‹P’lerden yararlanma amaçlar› flunlard›r:

• Sektörü ve iflletmeyi yak›ndan tan›mak,• ‹flletmenin sürdürülebilirli¤ini (devaml›l›¤›n›) de¤erlemek,• Beklenen yanl›fll›klara yönetimin dikkatini çekmek,• Ayr›nt›l› denetim testlerin say›s›n› azaltmakt›r. Denetçi, yukar›da s›ralanan amaçlarla A‹P’lerden denetim sürecinin üç farkl›

aflamas›nda yararlan›r. Denetçi beklentilerini genellikle, iflletme ile ilgili olarakgeçmifl y›llarda edindi¤i bilgilerden, iflletmenin haz›rlam›fl oldu¤u bütçelerden vefinansal olmayan bilgilerden yararlanarak oluflturur. Denetçi afla¤›da s›ralananyöntemlerle iflletmeye iliflkin beklentilerini test eder. Bunlar:

• ‹flletme verilerinin, sektör verileriyle karfl›laflt›r›lmas›,• ‹flletme cari dönem verilerinin, önceki dönemle karfl›laflt›r›lmas›,• ‹flletmenin verilerinin, iflletme taraf›ndan belirlenmifl beklenen sonuçlarla

(bütçe rakamlar›yla) karfl›laflt›r›lmas›,• ‹flletme verilerinin, denetçi taraf›ndan belirlenen beklenen sonuçlarla karfl›-

laflt›r›lmas›,• Finansal olmayan verilerden yararlanarak iflletmenin verilerinin, beklenen

sonuçlarla karfl›laflt›r›lmas›d›r. Örne¤in; ücret giderleri ile çal›flan say›s›n›karfl›laflt›r›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

A‹P’ler denetim süresince gerçeklefltirilecek testlerin önemli bir k›sm›n› olufltu-rur. Denetim planlamas›n›n bir k›sm› olarak bafllang›çta A‹P’lerin kullan›lmas›,müflteri iflletmenin iflletme riskini de¤erlemek ve iflletmeyi daha yak›ndan tan›makiçin önemlidir. Denetçi bafllang›ç A‹P kapsam›nda, iflletmenin trend ve mali analizoranlar› ile geçmifl y›llar ve sektörel ortalamalar›n› karfl›laflt›r›r, iflletmeyi benzer ra-kipleri ile karfl›laflt›r›r. Ayr›ca bu kapsamda flu hususlara da dikkat eder:

• Brüt kâr marj›n› etkileyen önemli hususlar,• Önemli kalemlerde sat›fl ve üretime göre yaflanan de¤ifliklikler (örne¤in sa-

t›fl giderleri/sat›fllar),• Sat›c› ve müflterilerle iliflkiler ve iliflkilerdeki de¤ifliklikler (örne¤in tahsilat

süreleri),• Stok tutar ve seviyesindeki önemli de¤ifliklikler,• Borç ödemede s›k›nt› ve gecikmeler,• Finansal tablolar üzerinde dönem içerisinde ekonomik, hukuki ve sektörel

geliflmeler (fabrika veya flube aç›l›fl›/kapan›fl›, üretim hatt›ndaki de¤iflmeler,önemli müflteri/sat›c› de¤iflikli¤i veya kayb› gibi) nedeniyle meydana gelme-si beklenen de¤iflimler.

Analitik inceleme prosedürlerinden ba¤›ms›z denetim d›fl›nda di¤er denetimlerde (örne-¤in vergi denetiminde), hatta özel yaflam›m›zda da yararlanabiliriz. A‹P’lerin bu tarz kul-lan›mlar›na örnek verebilir misiniz?

Denetimin planlanmas› aflamas›nda müflteri iflletmeyi tan›ma yan›nda, denetimekibinin saptanmas›, ekip üyelerinin kendi aralar›nda ve iflletmede anahtar ko-numdaki çal›flanlarla iletifliminin koordine edilmesi de gerekmektedir.

Denetim Ekibi - D›flar›dan Uzmana ‹htiyaç Olup Olmayaca¤›n›nSaptanmas› Denetimin etkinli¤ini art›rmak için müflteri iflletmeyi ve faaliyet gösterdi¤i sektörüyak›ndan tan›yan uygun bir denetim ekibinin görevlendirilmesi çok önemlidir. De-netim ekibinin planlanmas›nda, ekip üyelerinin müflteri için ba¤›ms›zl›k beyan›n›ntemini, denetim çal›flmas›n›n zamanlamas›n›n bütçelenmesi, planlanan zaman veekibin müflteri iflletmeye bildirilmesi ve mutab›k kal›nmas› ile müflteriden personeliçin çal›flma alan› ayr›lmas› gibi konularda gerekli destek sa¤lanmas› da gereklidir.

Denetim süresince ihtiyaç duyulmas› halinde d›flar›dan (denetim alan› d›fl›nda)uzman görevlendirilebilir. Bu takdirde denetçinin, uzman›n niteliklerini ve müflte-ri iflletme ile iliflkisinin olup olmad›¤›n› ö¤renmesi gerekir.

UDS’ye göre her bir ba¤›ms›z denetim için en az üç as›l ve üç yedekten olmaküzere alt› kifliden oluflan bir ba¤›ms›z denetim ekibi oluflturulmas› zorunludur. Do-lay›s›yla her bir ba¤›ms›z denetim, en az üç kifli olmak üzere iflin gerektirdi¤i say›ve nitelikte ba¤›ms›z denetçiden oluflan ekip taraf›ndan gerçeklefltirilir (SPK, X/22No’lu Tebli¤, II. K›s›m, Md.19).

Denetim Risklerini De¤erlemePlanlama aflamas›nda belirlenecek önemli denetim faktörlerinden biri denetim ris-kinin de¤erlenmesidir. Denetçi müflteri kabulünde belirtilen müflteri iflletme riski-ni de¤erlemenin ötesinde daha ayr›nt›l› olarak, yani finansal tablolarda karfl›laflabi-lece¤i yanl›fll›k olas›l›¤›n› belirlemesi gerekir. Denetim riski (DR), denetçinin dene-timi tamamlay›p olumlu görüfl aç›klad›ktan sonra, finansal tablolarda önemli ölçü-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

de yanl›fll›klarla karfl›laflma olas›l›¤›n›n de¤erlenmesidir. Denetçi DR düzeyini dü-flük tutmak ister, yani finansal tablolar›n önemli yanl›fll›klar içermemesini ister.DR’nin s›f›r olmas› %100 güvence anlam›na gelir ki ekonomik olarak imkans›zd›r.DR, denetim güvence düzeyini de belirler. Örne¤in, DR %2 ise denetim güvencedüzeyi %98’dir.

Denetçi denetim riskini de¤erlerken, uygun olmayan denetim görüflü vermeninmaliyeti ile denetim riskini azaltmak için ek denetim prosedürleri uygulaman›nmaliyeti aras›nda denge kurmaya çal›fl›r.

Denetim riskini azaltmak için ilk ad›m, müflteri iflletmeyi tan›mak, sektörü, ifl-letme yönetimini, finansal bilgi kullan›c›lar›n›n amac›n›, yasal ve finansal aç›lardandurumunu ve faaliyetlerini tan›makt›r. ‹flletmenin sürdürebilirli¤ini tehlikeye düfle-cek risklerin neler oldu¤u, iflletmenin risklerini yönetmedeki baflar›s›, finansal ra-porlamada yanl›fll›klar› önlemeye yönelik iç kontrol önlemleri denetçinin denetimriski de¤erlemesinde dikkate alaca¤› hususlard›r.

Denetim riskleri kalitatif veya kantitatif terimlerle ifade edilebilir. Uygulamadagenellikle yüksek, orta ve düflük fleklinde tan›mlanmaktad›r. Denetçi risk de¤er-lendirme aflamas›nda baflar›l› olmak için afla¤›da belirtilen gereklilikleri sa¤lamal›-d›r. Bunlar:

• Deneyimli ekip üyelerinin iflin içinde yer almas›,• Mesleki flüphecilik,• Planlama, • Ekip üyeleri aras›nda iletiflim,• Riskin belirlenmesine odaklanma,• Yönetimin riske karfl› yaklafl›mlar›n› (iç kontroller gibi) de¤erlendirme,• Mesleki yarg›n›n kullan›m›d›r.

Denetim Risk Unsurlar›Denetim risk unsurlar› veya baflka adla denetim risk modeli üç farkl› risk türündenoluflmaktad›r. Bunlar: a) Yap›sal (Do¤al) Risk (YR), b) Kontrol Riski (KR) ve c)Bulgu Riski (BR)’dir. Denetim riski söz konusu üç tür riskin çarp›m›ndan oluflur.Denetçi DR’yi hem genel düzeyde yani finansal tablo düzeyinde hem de hesap ka-lemi düzeyinde belirleyebilir.

Denetim riski hesap kalemleri düzeyinde oldukça düflük olmal›d›r. Say›sal te-rimlerle %10 veya % 5 olabilir. Denetim riski % 10 olarak kabul edildi¤inde dene-tim güvence düzeyi %90 olur. E¤er bir iflletmede yönetimin taraf tuttu¤una, iç kon-trolün zay›f oldu¤una ve di¤er beklenmedik olaylar›n ortaya ç›kabilece¤ine iliflkinkan›tlar varsa, denetçi bu derece yüksek güven seviyesi belirlememelidir.

Denetim risk modeline göre denetçi afla¤›daki formülden yararlanarak bulguriski ve toplanacak kan›t say›s›n› belirler.


Denetim Riski (DR) = Yapısal Risk (YR) x Kontrol Riski (KR) x Bulgu Riski (BR)

BulguRiski(BR) = DenetimRiski(KDR)

YapısalRisk(YRR)xKontrolRiski(KR)

Say›sal bir örnek verirsek; KR %100, YR %100 ve DR %5 ise BR=0.05/1.0x1.0 =0.05 olmaktad›r. Denetim risk modelinde geçen risk türleri fiekil 2.1’de gösterilmiflolup, flekilde görülece¤i gibi modelde iki adet süzgeç (filtre) bulunmaktad›r. Birin-cisi iflletmenin iç kontrol sistemi, ikincisi ise denetçinin uygulayaca¤› denetim pro-sedürleridir. Buna ra¤men denetçinin gözünden kaçanlar yani art›k riskler olabi-lir ki iflte bunlara denetim riski ad› verilir.

Denetim riskinin unsurlar›n› s›ralay›n›z ve “denetim riski asl›nda art›k risktir” ifadesiniaç›klay›n›z?

Denetim modelinde yer alan risk unsurlar›n› (türlerini) yak›ndan tan›yal›m:a) Yap›sal Risk: Bir hesap kalemi ya da döngüde önemli yanl›fll›klar olma ola-

s›l›¤›n›n iç kontrol yap›s›n›n etkinli¤i dikkate al›nmaks›z›n de¤erlenmesidir. Baz›sektörler, baz› sektörlerden daha risklidir. ‹liflkili taraflar›n varl›¤›, yabanc› ortaklar,karmafl›k sözleflmeler yanl›fll›klara zemin haz›rlar. Benzer flekilde baz› hesaplar veifllemlerin di¤erlerine göre daha çok yap›sal risk tafl›mas› söz konusu olabilir.

Yap›sal riskte, finansal tablolar›n önemli yanl›fll›klara hassasiyeti de¤erlendirilir.Söz konusu hassasiyetin yüksek olmas› YR düzeyinin de yüksek olarak de¤erlen-mesi demektir. Ancak denetçi, döngü veya hesap kalemleri için ayr› ayr› yap›salrisk düzeyi de¤erleyebilir. Örne¤in, stok kalemi için YR düzeyi yüksek iken, ser-maye kalemi için düflük de¤erlenebilir. Yap›sal risk düzeyinin yüksek olmas› o de-


DO⁄AL R‹SK

Müflterinin mali tablolar›ndaolabilecek olas› hatalar

Kontrolden kaçan hatalar

Kontrollerdabulunamayanhatalar

Denetçi taraf›ndanbulunan hatalar

Denetçi taraf›ndanbulunamayan hatalar

KONTROL R‹SK‹

BULGU R‹SK‹

DENET‹M R‹SK‹

fiekil 2.1

Denetim RiskModeli (Süzgeci)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

netim alan› ile ilgili toplanacak kan›t say›s›n› art›rman›n yan› s›ra daha tecrübeli de-netçilerin bu alanda görev yapmas›n› da gerekli k›lar.

Denetçinin yap›sal risk de¤erlemesi, hangi finansal tablo kalemlerinde yanl›fl-l›klarla karfl›laflma olas›l›¤›n›n en fazla veya en az oldu¤unun tahmin edilmesidir.Genel düzeyde yap›sal risk de¤erlemesinde denetçinin dikkate alaca¤› bafll›ca fak-törler flunlard›r:

• Müflteri iflletmenin yap›s› (ifltirak veya ba¤›l› ortakl›k olup olmad›¤›),• Finansal raporlarda yolsuzluklardan kaynaklanan hatalarla ilgili faktörler,• Önceki denetimin sonuçlar›,• Ola¤and›fl› (rutin olmayan) ifllemler,• Denetimin ilk kez veya yenilenen denetim olup olmad›¤›,• ‹lgili kesimler,• Varl›klar›n kötüye kullan›lmas› flüphesi,• Örneklemenin yap›lanmas› gibi. Denetçi genellikle her bir denetim hedefi ve her bir döngü veya hesap kalemi

için yukar›da belirtilen faktörleri dikkate alarak de¤erleme yapar. Üst yönetimin dü-rüstlü¤ü gibi baz› faktörler, bütün döngü veya hesap kalemlerine iliflkin yap›sal riskdüzeyini etkiler. Örne¤in, denetçi önceki y›llarda yapm›fl oldu¤u denetimlerdestoklara iliflkin çok say›da yanl›fll›kla karfl›laflm›fl ise ve cari y›lda da stok devir h›z›yavafllam›fl ise muhtemelen stoklara iliflkin her bir denetim hedefi için nispetenyüksek (belki de %100) düzeyinde yap›sal risk düzeyi de¤erlemesi gerekecektir.

b) Kontrol Riski: KR, finansal raporlama ile ilgili tasarlanan iç kontrolün et-kinli¤inin bir fonksiyonudur. Bir hesap kalemi veya döngüde yanl›fll›klar›n katla-n›labilir s›n›r› aflmas› durumunda müflteri iflletmenin iç kontrollerinin bunu önlemeveya ortaya ç›karma konusunda baflar›s›z olma olas›l›¤›n›n denetçi taraf›ndan de-¤erlenmesidir. Müflteri iflletme etkin bir iç kontrol sistemine sahip de¤ilse, denetçiKR’yi yüksek bir düzeyde (%100) de¤erleyecek ve buna göre denetim çal›flmalar›-n› planlayacakt›r. Etkin iç kontroller kontrol riskini azalt›r. KR, hiçbir zaman “s›f›r”olmaz. Çünkü iç kontroller “insan faktöründen” dolay› mutlak güvence veremez.

c) Bulgu Riski: Bulgu riski veya “Planlanm›fl Bulgu Riski”, denetçinin hesapkalemlerine iliflkin toplad›¤› denetim kan›tlar› ile müflteri iflletme finansal tablola-r›nda yanl›fll›klar› bulamamas› olas›l›¤›n› de¤erlemesidir. Bulgu riski, denetim riskmodelinde yer alan di¤er risk faktörlerine ba¤l› olup denetçinin toplayaca¤›destekleyici kan›t say›s›na etki eder. fiayet döngü ya da hesap kalemleri için bulguriski düflük belirlenmiflse, toplanacak kan›t say›s› artacakt›r.

Denetçi taraf›ndan afla¤›daki hususlara dikkat ederek BR’nin gerçek düzeyisaptanmaya çal›fl›l›r:

• Uygun planlama, yönlendirme, gözetim ve inceleme,• Denetim prosedürlerinin yap›s›n›, kapsam›n› ve zaman›n› do¤ru saptama,• Denetim prosedürlerini etkin bir flekilde gerçeklefltirmek ve sonuçlar› de-

¤erlendirme.

Risk Unsurlar› Aras›ndaki ‹liflki‹flletmelerde çeflitli düzeylerde yap›sal riskler vard›r. Bunlar› kabul edilebilir düze-ye indirmek için iflletmede iç kontroller oluflturulur. KR ne kadar düflükse denetçiiçin geriye kalan risk o kadar düflük olacakt›r.

BR, denetçinin uygulayaca¤› destekleyici denetim prosedürlerinin (testlerinin)etkinli¤inin bir fonksiyonudur. Çünkü BR, di¤er iki tür riskten etkilenir ve aralar›n-da ters orant›l› bir iliflki vard›r. fiayet denetçi KR ve YR’yi yüksek de¤erlerse BR’yi


oldukça düflük belirlemek zorundad›r. Böylece, denetim riski düflük olsun ve de-netçi uygulayaca¤› testlerle yeterli say›da kan›t› ortaya ç›kartabilsin. Risk türleriaras›ndaki söz konusu iliflki Tablo 2.2’de gösterilen risk matrisi ile aç›klanabilir.

Denetçinin ihtiyaç duyaca¤› kan›t miktar› ile denetim riski aras›nda da ters ilifl-ki vard›r. Denetim riski düflükse denetçinin daha çok say›da kan›t toplamaya ihti-yac› vard›r. Her bir hesap kalemi ve ifllem grubu için de¤erlenmifl YR, KR ve kabuledilebilir BR de¤iflebilir. Buna karfl›l›k denetçi bütün olarak finansal tablolar içinbaflar›l› olaca¤› denetim risk düzeyini belirlemelidir.

Müflteri iflletmede, özel bir ifllem grubu veya hesap kalemi için YR ve KR %50 kabul edil-di¤inde ve DR’nin de %5 olarak varsay›lmas› durumunda BR % kaçt›r?

Denetimde önemlilik kavram›, bir büyüklük ölçüsünün belirlenmesi iken risk,belirsizli¤in ölçülmesidir. Önemlilik ve risk kavramlar› aras›nda yak›n iliflki vard›r.Çünkü bir denetim çal›flmas›nda ikisi birlikte olursa anlam kazan›r.

Önemlilik Düzeyinin BelirlenmesiDenetim risk de¤erlemesi, finansal tablolar›n önemli yanl›fll›klar›n› denetçinin atla-mas› olas›l›¤› olarak belirtmiflti. Önemlilik, finansal tablolarda mevcut olan yanl›fll›k-lar (düzeltilmemifl yanl›fll›klar, yanl›fl aç›klamalar veya ihmaller) toplam› ile ilgili birdurumdur. Dolay›s›yla denetçi denetimde her yanl›fll›kla de¤il, önemli yanl›fll›klarlailgilenir. Muhasebede baz› yanl›fll›klar di¤erlerinden daha önemli olabilir. Örne¤in,bir binan›n bilançoda varl›klar aras›nda gösterilmesinin unutulmas›, stoklar›n de¤er-lemesindeki önemsiz bir hatadan daha fazla ciddiye al›n›p araflt›r›lmal›d›r.

Muhasebede önemlilik; “E¤er bir bilginin verilmemesi ya da yanl›fl verilmesi fi-nansal tablolar› kullanarak ekonomik kararlar›n› verecek olan kullan›c›lar› etki-leyebilecekse, o bilgi önemlili¤e sahip bir bilgidir. Bilginin eksikli¤i veya yanl›fll›-¤› durumlar›nda önemlilik husususun olup olmad›¤›na karar vermek için bilgi ve-rilmeyen kalemin ya da hatal› verilen kalemin büyüklü¤üne bakmak gerekir”.

Denetçi denetim çal›flmalar›nda finansal tablolar› etkileyebilecek tüm yanl›fll›k-lar› de¤il önemli yanl›fll›klar› ortaya ç›kartmaya çal›flmal› ve bunlar›n düzeltilmesi-ni sa¤lamal›d›r. Müflteri iflletme flayet yanl›fll›klar› düzeltmeye raz› olmaz ise, denet-çi denetim raporunda buna göre görüfl aç›klamal›d›r.

Önemlilik tutar›n›n tespiti büyük ölçüde mesleki yarg›ya dayan›r. Ancak dikkat-li belirlenmesi ve denetim sürecindeki geliflmelere göre gözden geçirilmesi gere-kir. Enron skandal›nda denetçi önemlilik s›n›r›n› kasten yanl›fl belirlemifltir.

Yeni TTK ile 2013 y›l›nda halka aç›k olmayan sermaye flirketlerinde de bafllayacak ba¤›m-s›z denetim ile ilgili olarak yazar; “2013 y›l› sonras› Limited flirketler en az üç y›l olumlugörüfl belirten denetim raporuna sahip olmamayacaklard›r” de¤erlendirmesinde bulun-mufltur (Forkos Dergisi, Aral›k 2011, s. 126). Sözkonusu de¤erlendirmeye denetim riskiaç›s›ndan yorumlay›n›z?

KONTROL R‹SK DE⁄ERLEMES‹

YÜKSEK ORTA DÜfiÜK

YAPISAL R‹SK

DE⁄ERLEMES‹

Yüksek Oldukça Düflük Düflük Orta

Orta Düflük Orta Yüksek

Düflük Orta Yüksek Çok Yüksek


Tablo 2.2Risk Unsurlar›Matrisi

Kaynak: Cosserat veRodda,2009;148.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

Önemlili¤e; denetimin planlanmas›, denetimin gerçeklefltirilmesi, finansal tab-lolar üzerindeki yanl›fll›¤›n etkisinin de¤erlendirilmesi ile denetim raporunda görüfloluflumu aflamalar›nda baflvurulur. a) Finansal tablo düzeyinde önemlilik: Fi-nansal tablolarda tek tek veya toplamda yanl›fll›klar, standartlara uymama, gerçe¤igizleme veya gerekli bilgiyi aç›klamaktan kaç›nma gibi amaçlarla yap›lm›fl olabilir.Uygulanacak denetim prosedürlerini etkileyece¤i için önemlilik düzeyinin do¤rusaptanmas› gerekir. Önemlilik yarg›s› yanl›fll›klar›n hem miktar›na hem de yap›s›-na ba¤l› olarak de¤erlendirilir. Bir kalemin toplam›n›n önemli olup olmad›¤›na ka-rar verirken söz konusu tutar› bilanço veya gelir tablosu kalemleriyle karfl›laflt›r-mak gerekir.

Denetçi, karfl›laflt›rma yaparak hesap kalemlerin yüzdesi olarak “önemlilik” dü-zeyini belirleyebilir. Uygulamada önemlilik birçok denetim firmas› taraf›ndan müfl-teri iflletmenin hacmi ve faaliyetlerin ölçe¤ine ba¤l› olarak belirlenmektedir. Bafl-lang›ç önemlilik düzeyinin belirlenmesinde kullan›lan yöntem ise çeflitli büyüklük-lerin belirli bir oran›n›n al›nmas›d›r. Örne¤in:

• Öz sermayenin %1, • Toplam varl›klar›n %0,5,• Brüt kar›n %2,• Cironun %0,5’i gibi.Söz konusu oranlar sonucu bulunan rakamlar›n ortalamas›n› alarak, yani karma

bir yöntemle de bafllang›ç önemlilik düzeyini saptamak mümkündür. Bir baflkayöntem ise, y›ll›k tahmini sat›fllar›n %1 veya %2’si olarak hesaplanmas›d›r.

Önemlilik tutar›n›n tespitinde önerilen pratik bir yol ise, önceki y›l kullan›langenel önemlilik tutar›n›, sat›fllardaki ve kârl›l›ktaki art›fl veya azal›fla paralel olarakart›rmak veya azaltmakt›r. Örne¤in, önceki y›l finansal tablo düzeyinde önemlilikdüzeyi T1.000.000 olarak belirlenmifl ise, artan ifl hacmine ba¤l› olarak bu y›lT1.500.000’ye ç›kart›labilir. Bununla birlikte denetçi, baz› hesap kalemleri için da-ha düflük önemlilik tutarlar› da kullanabilir.

b) Hesap Kalemi Düzeyinde Önemlilik: Denetçi, kan›t toplayabilmek ama-c›yla her bir hesap kalemi için de önemlilik s›n›r› belirlemelidir. Bu aflamada de-netçinin karfl›laflabilece¤i bafll›ca üç tür zorluk bulunmaktad›r. Bunlar:

• Denetçi baz› hesaplarda di¤erlerine göre daha fazla yanl›fll›k beklentisi için-de olabilir,


Örnek Olay: Enron Vak’as›nda Önemlilik DüzeyiABD’de 2001 y›l›nda finansal skandallar sonucu iflas eden ve ba¤›ms›z denetçilerin

de sorumluluklar›n› yerine getirmediklerinin saptand›¤› Enron olay›nda denetçiler

net kâr 105 milyon dolar iken 51 milyon dolarl›k ifllemi önemsiz bulmufllard›r. En-

ron olay›ndan sonra ABD Sermaye Piyasas› Kurulu (SEC) Baflkan› Arthur Levit’in

“Rakamlar›n Oyunu” (Numbers Game) bafll›kl› konuflmas› flöyledir;

“Baz› iflletmelerin önemlilik kavram›n› suistimal ettiklerini, belirlenmifl bir yüzde ta-

van› içinde kas›tl› olarak hatal› kay›t yapt›klar›n›, sonra da yanl›fll›¤›n sonuç üze-

rindeki etkisinin çok küçük oldu¤unu kan›tlamaya çal›flarak beyaz yalanlar›n›mazur göstermeye çal›flt›klar›n›” belirterek “E¤er durum öyleyse bu hatalar› yarat-

mak için neden o kadar s›k› çal›fl›yorlar diye sormufltur. Önemlili¤in nicel yönünün

kestirme bir yol olmad›¤›n›, yat›r›mc›n›n kararlar› üzerinde etkili olabilen tüm ilgili

faktörlerin dikkate al›nmas› gerekti¤ini belirtmifltir”.

• Denetçi, hem olmas› gerekenden fazla olanlar› hem de düflük olanlar› dik-kate almal›d›r,

• Nispi olarak denetim maliyeti de önemlilik yarg›s›n› etkiler.Denetçi, de¤erlenmifl risklere karfl›l›k olarak daha ileri denetim prosedürlerini

tasarlamak ve önemli yanl›fll›k risklerini de¤erlemek için bir bütün olarak finansaltablolar için önemlilik seviyesinden daha düflük bir tutar veya tutarlar› belirleyebi-lir. Dolay›s›yla önemlilik düzeyi ile toplanacak kan›t say›s› aras›nda ters iliflki var-d›r. Örne¤in; incelenecek sat›fl faturalar›nda önemlilik tutar›n› düflürdükçe dahaçok faturay› incelemek gerekecektir.

Hesap kalemi önemlili¤i minimum yanl›fll›k tutar›d›r. Yanl›fll›k ancak finansaltablo önemlili¤i yani “tolere edilebilir” seviye kadar olabilir. Dolay›s›yla tolere edi-lebilir yanl›fll›k, denetçinin kabul edebilece¤i maksimum yanl›fll›k tutar›d›r.

Önemlilik düzeyinin saptanmas›nda sadece tutara de¤il, yanl›fll›¤›n yap›s›na dabakmak gerekir. Örne¤in, yasal olarak verilmesi gereken bir bildirimin zaman›ndaverilmemesi dolay›s›yla iflletmenin cezaya u¤ramas›, iflletmede iç kontrol zay›fl›¤›-n› gösterece¤inden ve buna benzer birçok hatan›n yap›lma olas›l›¤›n› akla getire-ce¤inden önemli bir yanl›fll›kt›r.

‹ç Kontrol Sistemini Tan›maKontrol kavram›, ba¤›ms›z denetiminden farkl› olarak, olaylara, faaliyetlere ve ki-flilere etki edebilme gücüne sahip olma anlam›nda kullan›lmaktad›r. Kontrol kav-ram›n›n denetim kavram›ndan bafll›ca farkl›l›klar› flunlard›r:

• Kontrol denetimden önce gelen daha genifl kapsaml› olarak düflünülme-si gereken bir husustur.

• Kontrol devaml› bir faaliyettir, denetim belirlenen periyotta yap›l›r.• Kontrol efl anl› olarak yürütülür, denetim geçmifle dönüktür.• Kontrolde mekanik araçlar kullan›labilir, denetim insan taraf›ndan gerçek-

lefltirilir.• Kontrolde iflletmeden ba¤›ms›z olmak gerekmez, denetimde ba¤›ms›zl›k

flartt›r.‹flletmede de¤iflen koflullara göre riskler de¤erlenir ve bunlara karfl› önlemler al›-

n›r. Söz konusu önlemlere kontrol, kontrollerden oluflan sisteme de iç kontrol sis-temi (‹KS) ad› verilir. Dolay›s›yla ‹KS, iflletme yönetiminin riske karfl›l›k vermesidir.‹flletmede afl›r› risk almak kadar afl›r› iç kontrollerin bulunmas› da sak›ncal›d›r.

Denetim stratejisini gelifltirmek için denetçinin, müflteri iflletmenin ‹KS’sini ta-n›mas› gerekmektedir. Etkin bir denetim çal›flmas›nda denetçi, ‹KS’yi tan›mal›,kontrol riskini de¤erlemeli buna göre, denetim prosedürlerinin yap›s› ve kapsa-m›n› belirlemelidir. ‹ç kontrole bir bütün olarak bak›labildi¤i gibi ayr› ayr› da in-celenebilir. Örne¤in; faaliyetlerle ilgili kontroller, finansal raporlama ile ilgilikontroller gibi.

Yeni TTK ile Türkiye’de ilk kez bir kanuna risk yönetimi hakk›nda bir hüküm girmifltir.Pay senetleri ‹MKB’de ifllem gören flirketlerin yönetim kurullar› “Riskin Erken TeflhisiKomitesi” oluflturmak zorundad›r. Di¤er flirketler için böyle bir komitenin oluflturulmazorunlulu¤una ba¤›ms›z denetçi karar verecektir (Md.378).

‹ç kontrol ile ilgili aç›klamalar “‹ç Kontrol Bütünleflik Çerçeve” COSO (TheCommittee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission) raporundayer almaktad›r. COSO’nun tan›m›na göre;


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



• ‹ç kontrol bir süreçtir (Bir sonu vard›r, ancak kendi içinde bir sonu bulun-mamaktad›r).

• ‹ç kontrol insanlardan etkilenir (‹ç kontrol sadece dokuman veya formolmay›p, örgütte her düzeydeki çal›flandan etkilenir).

• ‹ç kontrol, iflletmenin yönetimine makul güvence verir.• ‹ç kontrol ayr› fakat birbirleriyle örtüflen gruplarda hedeflerin baflar›lma-

s›yla ilgilenir.

‹ç kontrol ve iç denetim konular›nda daha ayr›nt›l› bilgi almak için bak›n›z; www.coso.org ;www.tide.org.tr

‹ç kontroller iflletmede bafll›ca dört amaca hizmet eder. Bunlar:• fiirket güvenilirli¤inin artmas›,• Mevzuata uyumun sa¤lanmas›,• Do¤ru ve zamanl› finansal raporlama,• Operasyonel verimliliktir.Ba¤›ms›z denetçi müflteri iflletmenin ‹KS’sini tan›rken, genel kontroller yan›nda

bafll›ca ifl süreçlerini, bu süreçlerde risklere karfl› al›nm›fl olan kontrolleri tan›mayaçal›fl›r. Bir iflletmede karfl›lafl›labilecek bafll›ca ifl süreçleri flöyledir:

• Sat›n alma ve ödeme süreci,• Sat›fl ve tahsilat süreci,• Üretim ve stok yönetim süreci,• Maddi duran varl›k yönetim süreci,• ‹nsan kaynaklar› yönetim süreci,• Finansal raporlama sürecidir.

‹flletmelerde ifl süreçleri hakk›nda ayr›nt›l› bilgi almak için bak›n›z; Uluslararas› DenetimStandartlar› Kapsam›nda Ba¤›ms›z Denetim, Yazarlar: Lerzan Kavut, Oktay Tafl, Tuba fiav-l›, ‹stanbul, 2009, www.ismmmo.org.tr

Ba¤›ms›z denetçi as›l olarak ifllemlerle ve finansal raporlaman›n güvenilirli¤i ileilgili kontrollerle daha çok ilgilenir. Bir örgütte ifllemler (girdi) do¤ru gerçekleflmeli-dir ki, bilgi (ç›kt›) do¤ru olsun. fiayet bir iflletmede finansal raporlaman›n güvenilir-li¤ine iliflkin kontroller yetersiz ise, finansal raporlar›n muhasebe standartlar›na uy-gun olarak do¤ruyu yans›tma ihtimali düflüktür. Di¤er yandan denetçinin özellikle fi-nansal raporlamaya yönelik hileleri ortaya ç›karma sorumlulu¤u da bulunmaktad›r.Etkin iç kontroller hilelerin engellenmesine ve ortaya ç›kart›lmas›na yard›mc› olur.

Ba¤›ms›z denetçi müflteri iflletmenin sadece finansal raporlama sürecine iliflkin kontrolle-ri ile ilgilenir. Bu ifade do¤ru mudur?

‹ç Kontrol K›s›mlar›COSO raporunda iç kontrol befl k›s›mdan oluflmaktad›r. Bunlar:

• Kontrol ortam›,• Risk de¤erleme,• Kontrol faaliyetleri,• Bilgi ve iletiflim,• ‹zlemedir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9

‹KS’yi oluflturan ‹ç kontrol k›s›mlar› afla¤›da aç›klanm›flt›r. Bunlar:a) Kontrol Ortam›: Bir örgütte kontrol bilincinin oluflmas› aç›s›ndan, üst yö-

netimin bu konudaki kültür, tutum ve davran›fllar› çok önemlidir. Kontrol ortam›,iflletmenin üst yöneticileri, müdürleri ve ortaklar›n›n iflletmenin iç kontrolü ve öne-mine iliflkin tutumlar›n› yans›tan eylemleri, politikalar› ve prosedürlerinden oluflur.Kontrol ortam›n›n yayg›n bir etkisi vard›r. Örgütün kültürü ve geçmifli do¤rudankontrol ortam›n› etkiler.

Kontrol ortam› örgütün bütün alanlar›na nüfuz eder ve müstakil iç kontrolyaklafl›m›n› da etkiler. Kontrol ortam›na etki eden faktörlere; dürüstlük, etik de¤er-ler, çal›flanlar›n yeterlili¤i, yönetim felsefesi, faaliyet tarz›, yönetimin yetki ve so-rumluluklar› da¤›tma tarz›, çal›flanlar›n geliflim ve organizasyonu, yönetim kurulu-nun yönlendirme ve ilgisi örnek olarak verilebilir.

b) Risk De¤erleme: Bütün örgütler, hedeflere ulaflmay› tehdit eden risklerlekarfl› karfl›yad›r. Hem iç hem d›fl bütün riskler de¤erlendirilmelidir. Risk de¤erlen-dirmenin ön flart›, farkl› iflletme içi birbiriyle ba¤lant›l› hedeflerin belirlenmesidir.Riskler de¤erlenmeli (analiz edilmeli) ve buna göre yönetilmelidir.

Aç›k hedeflerin saptanmas›, riskleri tan›mak, de¤erlendirmek ve riske karfl›l›kvermek için flartt›r. Hedefler setini oluflturmak oldukça biçimsel yap›labildi¤i gibiinformel de olabilir. fiirketin güçlü ve zay›f yönleri, riskleri ve f›rsatlar› birlikte de-¤erlendirerek, bir örgüt stratejisi ba¤lam›nda hedefler oluflturulmal›d›r.

‹ç kontroller iflletmede belirlenen hedeflere ulaflmada riskleri azaltmaya yar-d›mc› olur, ancak risklerin tamam›n› ortadan kald›rmaz. Ba¤›ms›z denetçi, yöneti-min özellikle finansal raporlamaya yönelik riskleri nas›l de¤erledi¤ine iliflkin ola-rak, anket yöntemi ve görüflmeler yoluyla bilgi toplar.

c) Kontrol Faaliyetleri: Yönetim ve di¤er ilgililer taraf›ndan iflletmenin amaç-lar›na ulaflma ihtimalini art›rmak ve riskleri azaltmak için gerçeklefltirilen eylemler-dir. Yönetim planlar›, organizasyonlar, direktifler (talimatlar) gibi. Kontrol faaliyet-leri veya k›saca kontroller, iflletmenin her düzeyinde bulunur. Finansal raporlamave uygunluk faaliyetleri için ayr›labilir. Ço¤unlukla birden fazla faaliyeti ilgilendi-ren çoklu riskleri azaltmak için tasarlanabilir.

‹ki iflletmenin iflletme stratejileri benzer olsa bile iç kontrolleri kesinlikle ayn›olmaz. Ancak hepsinde ortak olan baz› kontroller vard›r. Bunlar:

• Görevlerin ayr›l›¤›, • Performans incelemeleri, ifl-takip faaliyetleri,• Yetkilendirme,• Bilgi teknolojileri eriflim kontrolleri,• Belgelendirme (Kapsaml› ve kullan›lmas› zorunlu),• Varl›klara eriflim,• Bilgi teknolojisi uygulama (girdi, süreç, ç›kt›) kontrol faaliyetleri,• Ba¤›ms›z do¤rulamalard›r (mutabakat).

“‹ç kontrol prosedürü olarak belirtilen “görevlerin” ayr›m› ne demektir? Örnek veriniz.

d) Bilgi ve ‹letiflim: ‹KS’nin merkezi sinir sistemidir. Bu sistem sayesinde yö-netim hedeflerini, politikalar›n› çal›flanlar›na ulaflt›r›r. Bir iflletmenin muhasebe bil-gi ve iletiflim sisteminin as›l amac›, ifllemlerin bafllat›lmas›, gerçekleflmesi, kayde-dilmesi ve raporlanmas› ile ilgili sorumlulu¤un korunmas›n› sa¤lamakt›r.

‹flletmede yüksek kaliteli bilgi, uygun flekilde iletilmek zorundad›r. ‹lgili, do¤ruve zamanl› bilgi, faaliyetleri gerçeklefltirmek için bu bilgiye ihtiyaç duyan ilgili se-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



10

viyedeki her kesime iletilmek zorundad›r. Sadece faaliyetleri gerçeklefltirmek de-¤il, beklenti içinde olanlar, sorumlu olanlar da bilgilendirilmelidir.

Örgüt kültürü ve paylafl›lan bilginin özelli¤i en iyi iletiflim yolunun belirlenme-sine yard›mc› olur. Ayr›ca 3. kiflilerde (müflteriler, tedarikçiler, hizmet sa¤layanlar,düzenleyiciler, denetçiler, ortaklar gibi) iletiflimde kontrollerin fonksiyonlu¤u konu-sunda kritik bilgi sunabilir. ‹letiflim çok de¤iflik flekillerde iflletmenin içinde gerçek-lefltirilebilir. Örne¤in; e-mail: TDK bu kelimeyi e-mektup fleklinde Türkçelefltirmifl,“elmek” olarak da k›saltm›flt›r. e-mail, yaz›l› formlar, panoya ilan, internet sitesindeduyurmak gibi. ‹letiflim yüz yüze olabilece¤i gibi elektronik ortamda da (video kon-ferans gibi) yap›labilir. Etkin bir ‹KS için flirket içi raporlama çok önemlidir.

Yönetimin eylemleri, sözlerinden daha etkilidir. fieffafl›¤› ve dürüstlü¤ü kültür-lerine yerlefltiren iflletmeler, örgütsel iletiflimde zorluk çekmezler.

e) ‹zleme (Gözetim): Yönetim taraf›ndan kontrollerin amac›na uygun flekildeiflleyip ifllemedi¤ini ve de¤iflen koflullara göre yap›lmas› gerekenleri saptamakamac›yla, iç kontrol performans›n›n kalitesi sürekli veya belirli zaman aral›klar› ileizlenmelidir. ‹zleme faaliyetleri iç kontrolün her bir k›sm› için söz konusudur. ‹çdenetim birimi ya da fonksiyonu önemli bir izleme arac›d›r. Üst düzey taraf›ndangerçeklefltirilen kontroller yine üst düzeyce izlenmelidir. ‹flletme yönetiminin atla-d›¤› riskler, yönetim kurulunca izlenmelidir. K›saca güvenilirli¤i sa¤lamak için ‹KSizlenmek zorundad›r.

‹zleme, zaman içinde sistemin performans kalitesinin de¤erlendirilmesi süreci-dir. Bunlar sürekli izleme faaliyetleri veya dönemsel de¤erlendirmeler ya da bu iki-sinin birleflimi fleklinde gerçeklefltirilir. Etkin süreç izleme (do¤ru ve güvenilir riskde¤erlemesine de ba¤l› olarak) dönemsel de¤erlendirme s›kl›¤›n›n azalmas›na dayol açabilir.

‹zlemede katmerli (çok katl›) yaklafl›m›n gerçeklefltirilmesi önerilir. Buna göre;• ‹lk katta, belirli bir alanda yönetimin gerçeklefltirdi¤i günlük faaliyetler yer

al›r.• ‹kinci katta, önceden belirlenmifl eksikliklerin olup olmad›¤›n› saptamak

için düzenli olarak yönetim taraf›ndan gerçeklefltirilen o alandaki iç kontrol-lerin de¤erlendirilmesidir.

• Üçüncü katta ise bir fonksiyon veya alanda yönetimin kendi de¤erlemesininsonuçlar›n›n geçerlili¤i denetlenir.

Kontrol Riskini De¤erleme‹KS’yi tan›ma ve KR de¤erleme iflletmeden iflletmeye farkl›l›klar gösterebilmekte-dir. Bununla birlikte denetçinin kulland›¤› en yayg›n yaklafl›m flöyledir:

a) Kontrol ortam›n›, risk de¤erlendirme prosedürlerini, muhasebe bilgi ve ile-tiflim sistemini, izleme yöntemlerini mümkün oldu¤u kadar ayr›nt›l› ö¤ren-mek,

b) KR’yi azaltan özellikli kontrolleri tan›mak ve KR de¤erlemek, c) Kontrollerin etkinli¤ini test etmektir. Ba¤›ms›z denetçi ancak üçüncü aflamadan sonra müflteri iflletmenin KR’si dü-

flüktür sonucuna varabilir. Ba¤›ms›z denetçi toplad›¤› bilgileri üç flekilde belgelen-dirir. Bunlar:

a) Hikaye Etme (Not Alma) Yöntemi: Bu yöntemde denetçi, sistemdeki bel-ge ve kay›tlar›n kayna¤›n›, ifllemlerin nas›l gerçekleflti¤ini, kullan›lan belge ve ka-y›tlar›n flekli ile kontrol faaliyetlerine iliflkin bilgileri not al›r.


b) Ak›fl fiemas›: Bir iç kontrol ak›fl flemas›, iflletmede ifllemlerin ve belgeleriniflleyiflinin sistematik olarak ve sembollerle gösterilmesidir. Ba¤›ms›z denetimde,müflteri iflletmenin sistemini tan›mada varsa eksiklikleri saptamada çok yararl› olur.

c) ‹ç kontrol Anket Formu: Anket formu, ak›fl flemas›n›n sundu¤u genel ba-k›fl aç›s›n› veremese de uygulanmas› kolayd›r ve yararl›d›r. Bu bak›mdan denetim-lerde en fazla tercih edilen yaklafl›m, her üç belgelendirme yönteminin bir aradakullan›lmas›d›r. Tablo 2.3’de bir iç kontrol anket formu örne¤i sunulmufltur.

Denetçi kontrol hakk›nda toplad›¤› bilgiyi KR’yi de¤erlemede kullan›r. Denet-çinin KR’ye iliflkin ilk de¤erlendirmeyi yapabilmesi için afla¤›da belirtilen özel de-¤erlemeleri yapmas› gerekmektedir. Bunlar:

• Finansal tablolar›n denetlenebilir olup olmad›¤›n› de¤erlemesi. Muhasebekay›tlar›n›n yeterlili¤i ve yönetimin dürüstlü¤ü bu kararda etkili olur.

• Toplanan bilgilerden yararlanarak bafllang›ç KR de¤erlemesinin yap›lmas›.‹lk de¤erlendirme genellikle kontrol ortam› göz önüne al›narak yap›l›r. Kü-çük ölçekli iflletmelerde denetçi bafllang›ç KR de¤erlemesini yapmay›p, KRdüzeyini maksimum (%100) olarak dikkate alabilir. Bilgi paylafl›m›n›n elek-tronik ortama tafl›nd›¤› iflletmelerde denetçinin KR düzeyini düflük belirle-mesi gerekebilir.

• Daha düflük KR de¤erlemesinin mümkün olup olmayaca¤›n›n belirlenmesi.• De¤erlenen KR düzeyinin uygunlu¤unun belirlenmesi. Denetçi, özellikle KR

düzeyini orta veya düflük düzeyde de¤erlemiflse, destekleyici testlerin maliye-ti ile kontrol testlerinin maliyetini karfl›laflt›r›r ve ekonomik olan› tercih eder.

Denetçi, söz konusu çal›flmalar› s›ras›nda saptam›fl oldu¤u önemli kontrol ek-sikliklerini denetim komitesine, iflletmede denetim komitesi bulunmuyor ise yöne-tim kurulu baflkan›na bildirmelidir. Halka aç›k flirketlerde söz konusu bildirim ya-z›l› olarak yap›lmal› ve bir örne¤i de denetim dosyas›nda saklanmal›d›r.

Kontrol (Uygunluk) TestleriDüflük de¤erlenmifl KR düzeyini desteklemek ve kontrollerin etkinli¤ini test etmekiçin gerçeklefltirilen prosedürlere kontrol testleri ad› verilmektedir. Özelliklekontrollerin etkin flekilde kullan›l›p kullan›lmad›¤›n› denetçinin saptamas› gerek-mektedir. KT’lerin sonuçlar› beklendi¤i gibi kontrolleri desteklerse, denetçi ayn›KR düzeyini kullanmaya devam eder. Ancak denetçi, kontrollerin etkin uygulan-mad›¤›n› saptam›flsa, KR düzeyini yeniden de¤erlemesi gerekecektir. ‹ç kontrolle-rin etkinli¤ini ö¤renmek için denetçinin yararland›¤› yöntemler flunlard›r:

AKIM: Gelir ‹fiLEM GRUBU: Peflin Sat›fllar

1. Müflteri sipariflleri onaylanm›fl müflteri listesi ile karfl›laflt›r›l›yor mu?

2. Yeni müflteriler araflt›r›l›yor mu?

3. Her bir sat›fl için onaylanm›fl sat›fl emri, yollama belgesi ve sat›fl faturas›

var m›?

4. Sat›fl öncesi alacak (kredi) onay› al›n›yor mu?

5. Sat›fl emri ile yollanan mallar›n uzlaflmas›n›n iç do¤rulamas› yap›l›yor mu?

6. Önceden numaralanm›fl belgeler kullan›l›yor mu ve sebebi aç›klan›yor mu?

7. Günlük sat›fl özeti haz›rlan›yor mu ve haz›rlanan sat›fl faturalar›yla ba¤›ms›z

olarak uzlaflmas› yap›l›yor mu?

...

Evet Hay›r


Tablo 2.3Sat›fl ‹fllemleri ‹çin ‹çKontrol Anketi

Kaynak: Kell,Boynton, Ziegler,1989:269.

• Uygun düzeydeki iflletme personeli ile görüflme yapmak, • Belgeleri, raporlar› ve kay›tlar› incelemek,• Kontrol faaliyetlerini gözlemlemek,• ‹flletmenin prosedürlerini yeniden gerçeklefltirmektir. Kontrol testlerinin kapsam›, denetçinin KR düzeyini ne ölçüde düflük belirleme

iste¤iyle do¤ru orant›l›d›r. KR düzeyini düflük belirlemek istiyorsa, daha çok say›-da kontrol testi gerçeklefltirecektir. Ancak denetçi, bir önceki y›l gerçeklefltirdi¤idenetim çal›flmalar›ndan dolay› kontrollerin etkinli¤ine güven duyuyorsa, kontroltestlerinin kapsam›n› azaltabilir. Denetçi kontrol testlerini ve KR de¤erleme süreci-nin sonuçlar›ndan, bulgu riskini ve ilgili destekleyici testleri belirlemede yararlan›r.Örnek olarak; denetçi kasa girifllerine iliflkin etkin bir iç kontrol tasarland›¤›n› göz-lemlemifltir. Dolay›s›yla destekleyici testlerde sadece kasa girifllerinin muhasebedefter kay›tlar›na do¤ru kaydedilip kaydedilmedi¤ini araflt›rmas› yeterli olacakt›r.Kontrol testlerine bir örnek Tablo 2.4’de sunulmufltur.

‹flletmelerde ‹ç Kontrol Uygulamalar›Ülkemizde iflletmelerde iç kontrol sistemi ve onun izlenmesi ve etkinli¤ine destekolan iç denetim birimine sahip iflletme say›s›, kurumsallaflma anlay›fl›n›n yayg›nlafl-mas›yla birlikte gün geçtikçe artmaktad›r. Banka, arac› kurum gibi finans kesimin-deki iflletmeler yasal zorunluluklar nedeniyle etkin bir ‹KS ve iç denetim birimioluflturmak durumundad›r. Reel kesim iflletmelerde ise, yabanc› ortakl› flirketlerde,halka aç›k flirketlerde ve belirli büyüklü¤e ulaflm›fl holding flirketlerinde söz konu-su yap›lara rastlanmaktad›r.

Türkiye’de KOB‹’lerde geliflmifl bir ‹KS henüz hayata geçirilebilmifl de¤ildir.Karfl›lafl›lan bafll›ca eksiklikler flunlard›r:

• Kurumsallaflma, • Risk yönetimi,• Yaz›l› politika ve prosedürler (‹fl süreçleri),• Performans ölçümü (A¤›rl›kl› finansal kriterler),

Anahtar Kontroller Kontrol Testleri

Yükleme yapmadan önce kredinin (alaca¤›n)onaylanmas›.

Bir müflteri sipariflini ele alarak, kredi onay›nailiflkin gerekli imzalar›n olup olmad›¤›n› incele(Belge incelemesi).

Sat›fllar, sat›fl faturas› kopyas›na eklenmifl olanonaylanm›fl müflteri siparifli ve sevk irsaliyesiile desteklenmelidir.

Herhangi bir sat›fl faturas›n›n kopyas›n› alarak,ekinde onaylanm›fl siparifl fifli ve sevk irsaliyesininolup olmad›¤›n› incele (Belge incelemesi)

Faturalama, sat›fllar› kaydetme ve tahsilatgörevleri farkl› kiflilerce gerçeklefltirilmelidir.

Tahsilat ifllemlerini yapan personelin, baflka birsorumlulu¤u olup olmad›¤›n› gözlemle ve onlarlagörevleri ile ilgili olarak görüflme yap (Gözlemve soruflturma).

Sat›fl fiyatlar›n›n belirlenmesinde, onaylanm›flfiyat listesinden yararlan›lmal›d›r.

Sat›fl faturalar› düzenlenirken, onaylanm›fl fiyatlistesinden yararlan›l›p yararlan›lmad›¤›n›gözlemle ve cari sat›fl fiyatlar› ile onaylanm›fl fiyatlistesini karfl›laflt›r (Gözlem ve belge incelemesi)

Sevk irsaliyeleri, faturalama ifllemi için günlükolarak gönderilmelidir. Faturalama ifllemi iseertesi gün gerçeklefltirilmelidir.

Sevk irsaliyelerinin günlük olarak gönderilipgönderilmedi¤ini ve ertesi gün de faturalar›ndüzenlenip düzenlenmedi¤ini gözlemle (Gözlem)


Tablo 2.4Sat›fl ‹fllemlerine‹liflkin KontrolTestlerine Örnekler

Kaynak: Karakurt,2007:69.

• Görevlerin ayr›l›¤› ilkesi ve yetkilendirme,• UFRS yetkinli¤i,• Periyodik kontrol faaliyetleri (düzenli stok say›m› gibi),• Bilgi güvenli¤i,• ‹ç denetim fonksiyon,• Raporlama ve bütçeleme sistemindeki baz› eksiklikler,• Bilgi ifllem sistemlerindeki yetersizliklerdir.Türkiye’de 2013 y›l› bafl›ndan itibaren ba¤›ms›z denetime tabi olmaya baflla-

yacak KOB‹ niteli¤indeki sermaye flirketlerinin ba¤›ms›z denetimlerinde hemkendilerinin hem de ba¤›ms›z denetçilerinin baflar›l› olmas› için yukar›da s›rala-nan iç kontrol eksikliklerinin giderilmesi, kay›t d›fl› faaliyetlere son verilmesi,muhasebe sistemlerinin uluslararas› muhasebe standartlar›na uygun hale getiril-mesi kaç›n›lmazd›r.

Yukar›da aç›kland›¤› üzere ba¤›ms›z denetçilerin, müflteri iflletmenin ‹KS’sinitan›rken ve de¤erlerken as›l üzerinde durdu¤u kontroller finansal raporlama ile il-gili olan kontrollerdir. KOB‹’lerde finansal raporlama sürecine iliflkin baz› eksiklik-ler ve zay›fl›klar oldu¤u bilinmektedir.

Denetim stratejisini ve denetim plan›n› oluflturan ba¤›ms›z denetçi art›k de-¤erlemifl oldu¤u denetim risklerine göre risklere karfl›l›k verebilecek yani kendi-sini as›l görüfl oluflturmas›na götürecek denetim tekniklerini kullanarak denetimprosedürlerini (destekleyici testleri) uygulama (kan›t toplama) çal›flmalar›na yönverecektir.

Ba¤›ms›z denetimde planlamaya bir örnek için bak›n›z; Hasan Kaval, Uluslararas› FinansalRaporlama Standartlar› (IFRS/IAS) Uygulama Örnekleri ile Muhasebe Denetimi, GözdenGeçirilmifl ve Yenilenmifl 3. Bask›, 2008, Ankara, Ek:6, ss. 616-632.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Müflteri iflletmenin kabulü ve denetim sözleflme-

sinin haz›rlanmas› aflamalar›n› aç›klamak.

Uluslararas› denetim standartlar›na uygun yap›l-mayan denetim çal›flmas› geçersizdir. Dolay›s›yladenetçinin müflteri iflletmeyi kabul aflamas›ndandenetimin son aflamas› olan denetim raporunuteslim aflamas›na kadar dikkat edece¤i hususlarbelirlenmifltir. Denetimin bafllang›c› müflteri ifllet-meden teklifin gelmesi ve söz konusu teklifi de-netim firmas›n›n de¤erlendirmesidir. Denetim fir-mas› kendi iflletme riskini yani itibar›n› düflüne-rek yapaca¤› de¤erlendirme sonucu kendisinegelen her teklifi kabul etmek durumunda olma-yacakt›r. Müflteri iflletmeyi kabul aflamas›nda ka-lite kontrol standartlar› gere¤i müflteri iflletmeyide¤erlendirme yan›nda kendi iç de¤erlendiril-mesini de (etik de¤erlendirme) yapacakt›r. Dahasonra karfl›l›kl› koflullarda anlafl›l›rsa denetim söz-leflmesi imzalanacakt›r.

Denetim stratejisinin oluflturulmas›nda dikkate

al›nacak husular› s›ralamak.

Denetim sözleflmesi imzaland›ktan sonra denet-çi, yaklafl›k bir y›l sürecek denetim iflini planla-yacakt›r. Yapaca¤› planlama çal›flmalar›n›n öncestratejisini yani uygulayaca¤› yaklafl›m› belirleye-cektir. Denetim stratejisini olufltururken deneti-min kapsam›n›, zaman plan›n› ve denetimle ilgi-li önemli faktörleri dikkate alacakt›r.

Denetimin planlanmas›nda, denetim risklerini

ve önemlilik düzeylerini belirlemek.

Denetçi denetim stratejisine uygun olarak de-netim plan›n› haz›rlayacakt›r. Denetim ekibin-de tecrübeli denetçiler taraf›ndan haz›rlanacakayr›nt›l› plan, denetimin baflar›ya ulaflmas›nayard›mc› olacakt›r. Plan kapsam›nda yap›lacakilk çal›flma müflteri iflletmeyi ve sektörü yak›n-dan tan›mak olacakt›r. Daha sonra denetçi de-netim riskini de¤erleyecektir. Denetim riskinioluflturan yap›sal risk, kontrol riski ve bu ikitür riske göre saptanan bulgu riski çal›flmalar›-n› gerçeklefltirecektir. Hem finansal tablo (ge-nel) düzeyinde, hem de hesap kalemleri düze-yinde önemlilik tutarlar›n› saptayacakt›r. Çün-kü denetçinin sorumlulu¤u her yanl›fll›¤› de¤il,finansal tablolara etki eden önemli yanl›fll›klar›bulmakt›r.

Denetimin planlanmas›nda, müflteri iflletmenin

iç kontrol sisteminin etkinli¤ini de¤erlendirmek.

Planlama aflamas›nda gerçeklefltirilecek bir bafl-ka önemli çal›flma ise müflteri iflletmenin iç kon-trol sistemini özellikle de finansal raporlamasüreci ile ilgili iç kontrollerini yak›ndan tan›-mak, uygulayaca¤› kontrol testleri ile kontrolle-rin etkinli¤ini test etmek olacakt›r. Bütün buçal›flmalar› belgeleyecek olan denetçi, söz ko-nusu çal›flmalar›n›n sonucunda as›l görüfl olufl-turmas›n› yard›mc› olacak denetim prosedürleri-nin (testlerinin) kapsam›n›, yap›s›n› ve zaman›n›belirleyecektir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Denetimin planlanmas› hakk›nda afla¤›daki ifadeler-den hangisi do¤rudur?

a. Planlama denetim çal›flmas› tamamlan›ncaya ka-dar devam eden bir süreçtir

b. Planlama çal›flmalar› müflteri iflletmenin kabu-lünden önce bafllar

c. Planlama tek bir kifli taraf›ndan yap›lmal›d›rd. Planlama çal›flmalar›n›n yaz›l› hale getirilmesi

gerekmemektedire. Denetim risklerinin de¤erlenmesi planlama kap-

sam›nda de¤ildir

2. Denetim teklifinin kabulü aflamas›nda müflteri ifl-letmenin de¤erlendirilmesi afla¤›dakilerden hangisiaç›s›ndan önemlidir?

a. Kalite kontrolb. Mevzuatc. Denetim ücretid. Taraflar›n sorumluluklar› e. Denetim s›n›r›

3. Afla¤›dakilerden hangisi denetim sözleflmesinde bu-

lunmaz?

a. Denetçinin denetim çal›flmalar›nda kullanaca¤›teknikler

b. Denetim ücretic. Taraflar›n sorumluluklar›d. Denetimin amac› ve kapsam›e. Denetçilere denetim süresince s›n›rlama getiril-

memesi

4. Afla¤›dakilerden hangisi denetimin planlama aflama-s›nda yer almaz?

a. Denetim raporunun oluflturulmas›b. Önemlilik düzeyinin belirlenmesic. Denetim risklerinin de¤erlenmesid. ‹ç kontrol sisteminin tan›nmas›e. ‹flletme ve sektör hakk›nda bilgi toplanmas›

5. Bir iflletmede çal›flan hilesini ortaya ç›karma hangidenetçinin as›l sorumlulu¤udur?

a. ‹ç denetçib. Ba¤›ms›z denetçic. Kamu denetçisid. Vergi denetçisie. Kalite denetçisi

6. SPK’ya bir ba¤›ms›z denetim ekibi en az kaç kiflidenoluflur?

a. 3b. 5c. 2d. 6e. 9

7. Denetim çal›flmalar› s›ras›nda bilanço kalemlerindeT5.000, gelir tablosu kalemlerinde T1.000’nin alt›ndakiraporlar afla¤›dakilerden hangisinin s›n›r›n›n alt›ndakabul edilir?

a. Önemlilik b. De¤erlilik c. Risk d. Kontrol e. Hile

8. Afla¤›dakilerden hangisi iflletme yönetiminin etkinbir iç kontrol sistemi kurup gelifltirme amaçlar›ndan bi-ri de¤ildir?

a. Ortaklara mümkün oldu¤unca çok kar pay› da-¤›tmak

b. ‹flletme varl›klar›n› ve bunlara iliflkin kay›tlar›korumak

c. Kaynaklar›n verimsiz ve etkin olmayan biçimdekullan›lmas›n› önlemek

d. Güvenilir bilgi sa¤lamake. Yönetim politikalar›na uygun davranmay› sa¤la-

mak

9. Afla¤›dakilerden hangisi iç kontrolün bir k›sm› (un-suru) de¤ildir?

a. Mesleki flüphecilikb. Kontrol ortam›c. Risk de¤erlemed. Bilgi ve iletiflime. Kontrol faaliyetleri (prosedürleri)

10. Kontrollerin etkinli¤ini test etmek için gerçeklefltiri-len prosedürlere ne ad verilir?

a. Kontrol testlerib. Destekleyici testlerc. Maddi do¤ruluk testlerid. Analitik inceleme testlerie. Etik testler



(‹ç kontrol Prosedürü Olarak Y›ll›k ‹zin Kullanma

Zorunlulu¤u)

‹zin Kullanman›n Dayan›lmaz CazibesiÇal›flma kültürümüzde izin kullanmadan çal›flan perso-nel özverili, ifline ba¤l› kabul edilir ve övgüye de¤erbulunur. ‹fl yerlerinde, iflletmelerimizde uzun süredirizin kullanmayan çal›flana çok s›k rastlan›r. Bu durumson derece do¤al karfl›lan›r, ifl yo¤unlu¤unun, ifle ba¤-l›l›¤›n, özverinin bir sonucu olarak de¤erlendirilir. ‹fltemposu, yo¤unluk, personel say›s›, vb. nedenlerleplanl› ve düzenli izin kullan›m› konusundaki s›k›nt›laryönetim ile ilgili flikayetler olarak sürekli ifade edilir, iflkoflullar›n›n bir gerçe¤i olarak kabullenilir.Çal›flma yaflant›m›z›n bu genel kabul görmüfl gerçe¤iard›nda iflletmelerimiz için hile ve suiistimal riskininbulundu¤unu hiç düflündünüz mü?‹zin kullanmadan çal›flman›n iflletmeler için bedeli, ça-l›flan için cazibesi oldu¤unu biliyor muydunuz?Tayin, terfi ve rotasyon uygulamalar› bir iflletme içintehdit ya da f›rsat oluflturabilir mi?Bir denetim profesyoneli olarak deneyimlerim; izinkullan›m›, tayin, terfi ve rotasyon konular›n›n insankayna¤› ve risk yönetimi aç›s›ndan çok önemli oldu-¤unu göstermifltir.Denetim çal›flmalar›nda; inceleme, soruflturma konusuolan pek çok hile ve suiistimallerin gerçeklefltirilmesin-de, uzun süredir izin kullanmayan, tayin, terfi ve rotas-yon olmadan uzun süre ayn› görevde bulunan çal›flan-lar›n faili oldu¤u çeflitli olaylar nedeniyle söz konusuözellikleri tafl›yan çal›flanlar›n insan kayna¤› riskleri ola-rak dikkate al›nmas› tavsiye edilmektedir.‹fl süreçlerinin her geçen gün teknoloji destekli tasarlan-malar› konusundaki h›zl› geliflimine karfl›n insan faktörüsüreçlerde belirleyicili¤ini ve kontrolünü yitirmemekte-dir. Uzun süre ve kesintisiz olarak ayn› ifli yapan çal›flan-lar›n kötü niyetli olmalar› halinde kurallara ve kontrolmekanizmalar›na ra¤men suiistimaller yap›ld›¤› görül-mektedir. Bir çal›flan iflyerinde ifl süreçleri ve kontrolmekanizmalar› ile ilgili zafiyetlerden yararlanarak suiis-timal yapmaya bafllam›fl ise suiistimalin ortaya ç›kma-mas› için özellikle izin kullanmay› tercih etmemektedir.‹flletmelerde tüm çal›flanlar› bu de¤erlendirme çerçeve-sinde risk ve kuflku duyulan kifliler olarak görmenin deçok do¤ru olmad›¤›n› da ifade etmek gerekir. Çünküçal›flanlar›n iradesi d›fl›nda ifl ve kadro sorunlar›ndanötürü izin kullan›m›, tayin, terfi ve rotasyon konular›n-da imkans›zl›klar olabilir. Ancak, etkili ve verimli ifllet-

me ve risk yönetimi için insan kaynaklar› yönetimindey›ll›k izin kullan›m›, tayin, terfi ve rotasyon konular›n›niflletme yöneticileri ve iç denetçiler aç›s›ndan göz ard›edilmemesi gereken bir kontrol ve denetim riskini olufl-turdu¤unu belirtebiliriz.‹zin kullan›lmamas›n›n dayan›lmaz cazibesi iflletme ris-kinin önlenemez yükseliflidir.‹fl ve özel hayat dengesinin sa¤lanmas›, motivasyon veçal›flan memnuniyeti, insan kayna¤› verimlili¤i, gelifli-mi, yetifltirilmesi, kariyer imkanlar› sa¤lanmas›, ifl süreç-lerinin kalite ve kontrol güvencesi aç›s›ndan gözdengeçirilmesi, risk yönetimi için iflletmelerde düzenli y›ll›kizin kullan›m›, tayin, terfi ve rotasyon uygulamalar› ak-sat›lmadan yürütülmelidir.‹flletmelerin çal›flanlar› ile ilgili risklerine iliflkin sigortaifllemlerinde, poliçelerinde sigorta flirketleri, çal›flanla-r›n y›ll›k izinlerini düzenli olarak kullan›p kullanmad›k-lar›n› dikkate alarak de¤erlendirmelerini yapmaktad›r-lar. Düzenli ve planl› izin kullan›m›n›n oldu¤u iflletme-lerinin sigorta yönetiminde bu hususu göz önüne alma-lar› sigorta maliyetleri aç›s›ndan avantaj sa¤lamalar› aç›-s›ndan önem tafl›maktad›r.Yönetim Kurulu, Denetim Komitesi, Yöneticiler ve De-netçilerin; çal›flanlar›n y›ll›k izin planlar›n›n gerçeklefl-me durumunu izlemesi, kullan›lmayan izinlerin neden-lerini de¤erlendirmesi, yedekleme ve kariyer planlama-lar›, terfi, tayin ve rotasyon uygulamalar›n› gözden ge-çirmesi kurumsal risk yönetimi aç›s›ndan görev ve so-rumluluklar›n› oluflturmaktad›r.‹zin kullan›m›; çal›flkan olmak, özveride bulunmak içinengel de¤ildir !...

Ali Kamil UZUN, CPA, CFE

Kaynak: www.denetimnet.net

Okuma Parças›


1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl, Denetim Plan›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Müflteri ‹flletmeyi Kabul veDenetim Sözleflmesi” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Müflteri ‹flletmeyi Kabul veDenetim Sözleflmesi” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim Plan›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Riski ve Hile Riski-ni De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim Ekibi-D›flar›danUzmana ‹htiyaç Olup Olmayaca¤›n›n Saptan-mas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Önemlilik Düzeyinin Belir-lenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ç Kontrol Sisteminin Ta-n›nmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ç Kontrol Sisteminin Ta-n›nmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10.a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kontrol/Uygunluk Testleri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Risk esasl› denetim yaklafl›m› bafll›ca üç aflamadan olufl-maktad›r. Bunlar: riskleri de¤erle, risklere karfl›l›k verve raporla. Denetimin planlanmas› çal›flmalar› risk de-¤erleme aflamas›nda yer almaktad›r.

S›ra Sizde 2

Çünkü ba¤›ms›z denetçilerin uyacaklar› etik ilkelerdenbiri “s›r saklama” ilkesidir. Dolay›s›yla müflteri iflletmesihakk›nda ö¤rendi¤i s›rlar› kamu kurulufllar›, resmi mer-ciler gibi kurumlardan istenmedikçe aç›klayamaz.

S›ra Sizde 3

Denetim plan› denetim ekibinin baflkan› ve deneyimliekip üyelerince haz›rlanmal›d›r. Dolay›s›yla geçmiflteyaflanan tecrübelerin ve bilgi birikiminin plana yans›-mas› sa¤lanm›fl olur.

S›ra Sizde 4

Denetim firmas›n›n da iflletme riski söz konusudur. Tek-lifin de¤erlendirilmesi aflamas›nda dikkate alaca¤› bu

risk, denetim firmas›n›n itibar›n› kaybetmesi, zarar et-mesi hatta Enron örne¤inde oldu¤u gibi faaliyetlerineson verilmesi olas›l›¤›d›r.

S›ra Sizde 5

Analitik inceleme prosedürlerine vergi denetiminde des›kça baflvurulmaktad›r. Örne¤in, iflletmenin elektriktüketiminden, imal etti¤i mamul miktar›n› hesaplamakmümkündür. Günlük hayatta ise karfl›m›zdaki kiflinintüketim harcamas› ile geliri aras›ndaki iliflkiyi inceleye-rek rüflvet, yolsuzluk gibi gayri kanuni faaliyetlerle u¤-rafl›p u¤raflmad›¤› hakk›nda tahmin yürütebiliriz.

S›ra Sizde 6

Denetim riski; yap›sal risk, kontrol riski ve bulgu riskininçarp›m›ndan oluflur. Yap›sal risk ve kontrol riski müflteriiflletmeye özgüdür. Denetim risk modelinde finansal tab-lolar› etkileyen yanl›fll›klar öncelikle (flayet varsa) iflletme-nin iç kontrol sistemi taraf›ndan tutulur. Buradan geçenhatalar denetçi taraf›ndan yap›lacak testlerde ortaya ç›kar.Söz konusu iki filtreden kaçan hatalar finansal tablolardayer al›r. Dolay›s›yla denetim riski art›k riski yani gözdenkaçan hatalar›n olma olas›l›¤›ndan meydana gelmektedir.

S›ra Sizde 7

BR = DR/YR x KR formülüne göre BR (%20) = %5/%50 x %50 olmaktad›r.

S›ra Sizde 8

Yazar, limited flirket fleklindeki KOB‹’lerin önemli birk›sm›n›n yüksek yap›sal ve kontrol riskine sahip oldu-¤u, muhasebe sistemlerinin düzensiz olmas› dolay›s›ylailk y›llarda ba¤›ms›z denetçilerden “olumlu görüfl” al-malar›n›n güç oldu¤unu anlatmaya çal›fl›yor.

S›ra Sizde 9

Denetçi iflletmeyi tan›mak ve kontrol riskini de¤erleye-bilmek için genel olarak bütün kontrolleri tan›mak is-ter, ancak özel olarak finansal raporlama sürecine ilifl-kin kontrollere daha çok zaman ay›racakt›r, daha fazlailgi gösterecektir.

S›ra Sizde 10

Görevlerin ayr›m› ya da ayr›l›¤› ilkesi önemli bir kontrolprosedürü olup, mümkünse birden fazla görevi bir ki-fliye vermemek, bir ifli gerçeklefltiren kifli ile onay vere-ni ay›rt etmektir. Örne¤in, muhasebe kay›tlar›n› yapankifli kesinlikle icra görevi (sat›n alma, sat›fl, finansmanvb. görevleri) olmamal›d›r.



ARENS Alvin A., Randal J. ELDER, Mark S. BEASLEY,(2005), Auditing and Assurance Services, An In-

tegrated Approach, Tenth Edition, Pearson Edu-cation, New Jersey.

BOZKURT, Nejat, (2011), TÜRMOB Ba¤›ms›z Dene-

tim E¤itimi Ders Notlar›, Cilt: 1 ve 3, Ankara.COSSERAT, Graham W., Neil RODDA, (2009), Modern

Auditing, Third Edition, Wiley. DEM‹RBAfi, Mahmut, (2005), “Muhasebe Denetiminde

Önemlilik ile Risk ve Aralar›ndaki ‹liflki”, MÖDAV

Muhasebe Bilim Dünyas› Dergisi, Cilt:7, Say›:2,Haziran 2005.

ERDO⁄AN, Nurten, (2006), “Muhasebe DenetimindeNiteliksel Önemlili¤in Gereklili¤i”, MUFAD Muha-

sebe ve Finansman Dergisi, Say›:31, Temmuz.H‹KMET, Naz›m, (2006), “Denetim Yaklafl›m›”, 17. Dün-

ya Muhasebe Kongresi, 13-16 Kas›m 2006, ‹stan-bul, (PowerPoint).

IFAC, (2007), Guide to Using International Stan-

dards on Auditing in the Audits of Small - and

Medium- sized Entities, Imlementation Guide,December.

IIA, (2009), Internal Auditing: Assurance & Consul-

ting Services, Second Edition, Florida.‹SMMMO, (2009), IX. Türkiye Muhasebe Denetimi

Sempozyum Bildirileri, ‹stanbul.KARAKURT, Mehmet, (2007), Auditing Course Notes,

Dokuz Eylul University.KAVUT, Lerzan, Oktay TAfi, Tuba fiAVLI, (2009), Ulus-

lararas› Denetim Standartlar› Kapsam›nda Ba-

¤›ms›z Denetim, ‹stanbul Serbest Muhasebeci Ma-li Müflavirler Odas›, Yay›n No:130, ‹stanbul.

KELL, Walter G. and William C. BOYNTON and RichardE. ZIEGLER, (1989), Modern Auditing, Fourth Edi-tion, John Wiley & Sons.

fiAVLI, Tuba, (2007), “Türkiye’de Kalite Güvence Sis-

teminin De¤erlendirilmesi”, ‹SMMMO MuhasebeDenetimi Sempozyumu, Antalya.

TÜDESK (Türkiye Denetim Standartlar› Kurulu), Ulus-

lararas› Denetim ve Güvence Standartlar›, TÜR-MOB Yay›nlar›, No:339, Ankara, 2008.

UZAY fiaban, (2011), “Yeni TTK’da ‹ç Kontrol ve ‹ç De-netim”, 11. Anadolu Odalar› E¤itim Semineri, 18Ekim 2011, Antalya, (PowerPoint).

UZAY, fiaban (2011), “Denetim Süreci ve Aflamalar›”,Muhasebe Denetimi, Editörler: Seval Kardefl Seli-mo¤lu ve fiaban Uzay, Gazi Kitabevi, Ankara.

UZAY, fiaban ve Seçkin GÖNEN, (2011), “Yeni TTTKile Getirilen Y›ll›k Faaliyet Raporu Denetiminin ICFR(Finansal Raporlama ile ‹lgili Kontrollerin) Denetimiile Benzerlikleri”, MUMEYEK Vakf›, I. Türk Co¤raf-

yas›nda UFRS Sempozyumu Bildirileri, 25-26Ekim 2011, Sinop.

Yararlan›lan Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Kontrol ve maddi do¤ruluk testlerini ifade edebilecek,Denetim kan›tlar›n› aç›klayabilecek,Kan›t toplama tekniklerini özetleyebilecek, Denetimde örnekleme konusunu aç›klayabilecek, Çal›flma kâ¤›tlar›n›n faydalar›n› listeleyebileceksiniz.

‹çindekiler

• Kontrol ve Maddi Do¤rulukTestleri

• Denetim Kan›tlar›

• Kan›t Toplama Teknikleri• Denetimde Örnekleme• Çal›flma Kâ¤›tlar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN


• DENET‹M SÜREC‹NDE KONTROLVE MADD‹ DO⁄RULUK TESTLER‹

• DENET‹M KANITLARI• KANIT TOPLAMA TEKN‹KLER‹• DENET‹MDE ÖRNEKLEME• ÇALIfiMA KÂ⁄ITLARI

DenetimÇal›flmas›n›nYürütülmesi


DENET‹M SÜREC‹NDE KONTROL VE MADD‹DO⁄RULUK TESTLER‹Risk odakl› denetim yaklafl›m›nda risk de¤erlendirme, riske karfl›l›k verme ve ra-porlama olarak kabul edilen denetim sürecinin; denetim teklifinin kabul edilmesive sözleflmenin düzenlenmesi, denetimin planlanmas›, denetim çal›flmas›n›n yürü-tülmesi, denetimin tamamlanmas› ve raporlama ifllemlerinden olufltu¤unu kitab›nönceki ünitelerinde ifade etmifltik. Baz› kaynaklarda denetim süreci ad›mlar›; tek-lif, ön çal›flma, final çal›flmas› ve raporlama olarak da ele al›nmaktad›r. Denetim sü-reci fiekil 3.1’de gösterilmifltir.

Denetim süreci müflteri iflletmeden denetim teklifinin gelmesi ile bafllar. Müflte-ri kabul politikas› çerçevesinde ilgili iflletmenin teklifinin kabul edilip edilmeyece-¤i de¤erlendirilir. De¤erlendirme sonucunda denetim hizmeti verilmesi kararlaflt›-r›l›rsa müflteri iflletme sözleflme yapmaya davet edilir ve denetim sözleflmesi imza-

Denetim Çal›flmas›n›nYürütülmesi

fiekil 3.1

MüflterininTeklif Talebi

RiskAnalizi

Müflteri ve‹fl Kabulü

DenetimSözleflmesi

DenetimPlan›

DenetimStratejisi

DenetimStratejisi

Süreçlerin‹ncelenmesi

KontrolTestleri

DetayDenetim

Program›n›nUygulanmas›

(MaddiDo¤rulukTestleri)

DenetimÇal›flmalar›n›nTamamlanmas›

Kalite KontrolÇal›flmalar›n›nTamamlanmas›

DenetimRaporu

Teklif Ön Çal›flma Final Çal›flmas› Raporlama Denetim Süreci

Kaynak: (Kavut vd.,2009: 110)

lan›r. Denetim sözleflmesinin imzalanmas›yla denetim süreci de bafllam›fl olur.Müflteri iflletmenin de¤erlendirilmesi sonucu elde edilen bilgilere ve risk de¤erlen-dirme sonuçlar›na göre denetim plan› ve program› haz›rlan›r. Söz konusu plan veprogram çerçevesinde denetim çal›flmalar› yürütülür. Bu aflamada kontrol ve mad-di do¤ruluk testleri yap›l›r, kan›t toplan›r ve toplanan bu kan›tlar de¤erlendirilir.Daha sonra denetim raporu yaz›larak denetim süreci sonland›r›lm›fl olur.

Denetim plan›n›n uygulanmas› sürecinde öncelikle yap›lmas› gereken çal›flmaiflletmenin içinde bulundu¤u risklerin de¤erlendirilmesidir. Bir iflletme olas› riskle-re karfl›l›k vermek amac›yla iç kontrol sistemi kurar. Baflka bir ifadeyle ortaya ç›-kabilecek hata ve hileleri önlemek amac›yla çeflitli kontrol sistemleri oluflturulur.Genelde y›l içinde yap›lan denetim ifllemlerinde iflletme taraf›ndan oluflturulan buiç kontrol ve muhasebe sisteminin daha iyi anlafl›lmas› için kontrol testleri yap›l›r.Y›lsonu çal›flmalar› ise daha çok hesap bakiyelerinin do¤rulanmas›na yönelik olupdetayl› testler ve analitik incelemelerden oluflan maddi do¤ruluk testleri yap›l›r.

Kontrol testi, iflletmenin iç kontrol sisteminin incelenmesidir. Bu incelemede içkontrol sisteminin yeterli olup olmad›¤› (sistem testleri) ve etkin çal›fl›p çal›flma-d›¤› (fonksiyon testleri) de¤erlendirilir (Tesmer, 2010: 141). Baflka bir ifadeylekontrol testleri, denetçi taraf›ndan müflteri iflletmede mevcut olmas› gereken içkontrol politikalar› ve prosedürlerinin tasar›m›n›n ve iflleyiflinin etkinli¤ini ölçmekiçin yürütülen denetim prosedürleridir (Bozkurt, 2011: 128; Kepekçi, 2004: 124).Kontrol testlerinin amac› iflletmenin kontrol riskinin ortaya ç›kart›lmas› ve ne ka-dar detayl› denetim yap›lmas› gerekti¤inin tespit edilmesidir. Kontrol riski düflükolarak tespit edilirse denetimde daha az örnekleme yap›labilir. Kontrol riski yük-sek olarak görülürse daha detayl› çal›flma yap›lacak ve daha fazla kan›t toplana-cakt›r (Kaval, 2005: 143).

Kontrol testleri sonucunda hangi fonksiyonlar›n tasarland›¤› gibi çal›flt›¤›, han-gi fonksiyonlarda eksiklikler oldu¤u görülebilir. Buna ba¤l› olarak y›lsonundamali tablolarda yer alan bakiyelerin do¤rulu¤unun yeniden test edilmesi gerekir.Bu kapsamda yap›lan çal›flmalara maddi do¤ruluk testleri ad› verilir ve bu testle-re, y›l içinde yap›lanlara göre daha ayr›nt›l› oldu¤undan detay testler de denir(Tesmer, 2010: 143). Maddi do¤ruluk testleri, muhasebe ifllemlerinin ve hesap ka-lanlar›n›n genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine ve muhasebe standartlar›nauygun olup olmad›¤›n› belirlemek amac›yla kan›t toplama prosedürü olarak kul-lan›l›r (Kepekçi, 2004: 129).

Kontrol ve maddi do¤ruluk testlerinin denetim sürecindeki yeri afla¤›daki tab-loda gösterilmifltir.


‹flletmeye ‹liflkin Risklerin Tespit Edilmesi

Riske Karfl›l›k Vermek Amac›yla ‹flletme Taraf›ndan Kontrol Prosedürleri Oluflturulmufl Mu?

Evet Hay›r

Kontrollerin Etkinli¤inin Test Edilmesi Kontrol Prosedürleri

Olmad›¤›ndan Etkinli¤i Test

Edilmez. Kontrol Riski Yüksek

Kabul Edilir.

Kontroller Etkin Kontroller Etkin De¤il

Kontrol Riski Düflük Kontrol Riski Yüksek

Maddi Do¤ruluk Testlerinin

Kapsam› Düflük Tutulur


Kapsam› Yüksek Tutulur


Kapsam› Yüksek Tutulur

Tablo 3.1Kontrol ve MaddiDo¤ruluk Testleri

Tablodan da görüldü¤ü gibi kontrollerin etkinli¤inin test edilmesi sürecinde el-de edilen bulgular bir iflletmede etkin iç kontrollerin varl›¤›n› gösterirse maddi do¤-ruluk testlerinin kapsam› s›n›rland›r›labilir. Bu durumda denetçinin çok fazla çal›fl-ma yapmas›na gerek kalmaz. Çünkü söz konusu iflletmede önemli yanl›fll›k riskinindüflük oldu¤u kabul edilir. Buna karfl›n etkin olmayan iç kontrollerin bulundu¤u biriflletmede ise yap›lacak maddi do¤ruluk testlerinin kapsam› artt›r›lmal›d›r.

Denetçi, herhangi bir iflletmede kontrol testlerini uygulamadan do¤rudan mad-di do¤ruluk testlerine geçebilir. Bu durumda kontrol riski yüksek kabul edilmiflolur. Bu durum; söz konusu iflletmede herhangi bir kontrol faaliyeti yoktur, dola-y›s›yla kontrollerin etkinli¤inin test edilmesine gerek duyulmam›flt›r anlam›na gelir.Bu uygulama genelde Küçük ve Orta Büyüklükteki ‹flletme (KOB‹) niteli¤indeolup iç kontrol sisteminin kurulmad›¤› çal›flan say›s›n›n az olmas› nedeniyle görev-lerin ayr›l›¤› ilkesinin oluflturulmad›¤› iflletmelerde söz konusu olabilir.

DENET‹M KANITLARIDenetimin planlamas› tamamland›ktan, denetim konusu sahalara ayr›ld›ktan, herbir denetim sahas›nda uygulanacak denetim yöntem ve ifllemleri kararlaflt›r›ld›ktansonra s›ra denetim kan›tlar›n›n toplanmas›na gelir. Denetçi belirli tekniklere baflvu-rarak kan›t toplar ve bu kan›tlar› de¤erlendirir (Güredin, 2007: 197).

Bilindi¤i gibi denetim, genel anlamda kan›t toplama ve toplanan bu kan›tlar›de¤erlendirme faaliyetiydi. Denetim faaliyetinin fiilen yerine getirilmesi kan›t top-lama ile olur. Kan›t toplama denetim plan›n›n yap›lmas› ile bafllar ve denetim ra-porunun verilmesine kadar devam eder. Genel kabul görmüfl denetim standartla-r›ndan çal›flma alan› standartlar›na göre denetçinin yeterli say›da ve uygunlukta ka-n›t toplamas› gerekti¤ini hat›rlay›n›z.

Denetim Kan›tlar›; denetlenen bilgilerin önceden saptanm›fl ölçütlere uygun-luk derecesini belirlemek amac›yla denetçi taraf›ndan kullan›lan her türlü bilgi,belge ve kay›tlard›r. Denetim kan›tlar› yasal kan›tlardan farkl›d›r. Yasal kan›tlar içinbelirli flartlar aran›rken denetim uygulamas›nda bir bilginin kan›t olarak kabul edi-lip edilmeyece¤i do¤rudan do¤ruya denetçinin öznel yarg›s›na ba¤l›d›r (Bozkurt,2011: 62; Güredin, 2007: 241).

Denetçi temel olarak ne kadar say›da kan›t toplayaca¤›na kendisi karar verir.Ancak bu karar› etkileyen çeflitli unsurlar vard›r. Denetçi taraf›ndan toplanacakkan›t›n say›s›n› etkileyen bu unsurlar; önemlilik, risk, nitelik, ekonomik etkenlerve ana kütlenin büyüklü¤ü ve özelli¤idir (Bozkurt, 2011: 63; Çalgan vd., 2008: 70;Kepekçi, 2004: 106).

Önemlilik ve risk artt›kça toplanacak kan›tlar›n say›s› artar. Örne¤in; kasa hesa-b› gelecek aylara ait giderler hesab›na göre daha önemli ve risklidir. Çünkü kasa-daki paran›n çal›nma riski ve ilgili hesapta hata ve hile olma olas›l›¤› daha fazlad›r.Benzer flekilde ana kütle büyüdükçe toplanacak kan›t say›s› da artacakt›r. Topla-nacak kan›t say›s› ile kan›t›n niteli¤i, maliyeti ve zaman› aras›nda da bir iliflki var-d›r. Denetçi gerekli ama en az zaman ve maliyet alan denetim kan›tlar›n› seçmeli-dir. Ancak bu, denetimden taviz verilece¤i anlam›na gelmez.

Denetçi taraf›ndan toplanacak kan›tlar›n say›s›n› etkileyen unsurlar oldu¤u gibikan›tlar›n güvenilirli¤ini etkileyen çeflitli unsurlar da vard›r. Kan›t›n güvenilirli¤inibelirleyen bu unsurlar; kan›t›n ilgili olmas›, kan›t›n zamanl›l›¤›, kan›t›n kayna¤› vekan›t›n objektifli¤idir (Bozkurt, 2011: 63; Çalgan vd., 2008: 72; Kepekçi, 2004: 105).

513. Ünite - Denet im Çal ›flmas›n›n Yürütülmesi

Bir iflletmede kontrol riskiyüksek kabul edilerek kontroltestleri uygulanmadando¤rudan maddi do¤ruluktestlerine geçilebilir.

Genel kabul görmüfl denetimstandartlar›na göre yeterlisay›da ve uygunlukta kan›ttoplanmal›d›r.

Denetim kan›tlar›,denetlenen bilgilerinönceden saptanm›fl ölçütlereuygunluk derecesinibelirlemek amac›yla denetçitaraf›ndan kullan›lan hertürlü bilgi, belge vekay›tlard›r.

Önemlilik, risk, nitelik,ekonomik etkenler ve anakütlenin büyüklü¤ü veözelli¤i toplanacak kan›t›nsay›s›n› etkiler.

Elde edilen kan›t amaçlanan denetimledo¤rudan ilgili olmal›d›r. Örne¤in stokla-r›n say›s›na iliflkin yap›lan denetimde stok-lar›n mülkiyetine iliflkin bir kan›t ilgili de-¤ildir. Kan›t›n zamanl›l›¤› aç›s›ndan ge-nelde dönem sonlar›nda elde edilen kan›t-lar daha güvenilir kabul edilir. Örne¤in;Aral›k ay›nda yap›lan stok say›m› Eylülay›nda yap›lan stok say›m›na göre dahagüvenilirdir. Kan›t›n kayna¤› güvenilirlikderecesini belirler. Kayna¤›na göre kan›t›ngüvenilirli¤i konusunda flu genellemeleryap›labilir. ‹flletme d›fl›ndan elde edilenkan›tlar iflletme içinden elde edilen kan›t-lara göre daha güvenilirdir. Etkin bir içkontrol sistemine sahip iflletmelerden eldeedilen kan›tlar, zay›f bir iç kontrol sistemi-

ne sahip iflletmelerden elde edilen kan›tlara göre daha güvenilirdir. Denetçi tara-f›ndan do¤rudan elde edilen kan›tlar dolayl› yoldan elde edilen kan›tlara göre da-ha güvenilirdir. Alan›nda uzman olan kifliler (alt›n sektörü uzmanl›¤› gibi) taraf›n-dan elde edilen kan›tlar uzman olmayan kiflilerce elde edilen kan›tlara göre dahagüvenilirdir. Objektif kan›tlar subjektif kan›tlara göre daha güvenilir kabul edilir.Kan›t›n objektifli¤i bir ifllem hakk›nda tüm denetçilerin ayn› kanaate varmas›d›r.Örne¤in; bankadan gelen hesap özeti objektif bir kan›tt›r çünkü herkes için ayn›anlama gelir.

Kan›t TürleriKayna¤›na göre kan›t türleri muhasebe kay›t ortam› ve destekleyici kan›tlar olmaküzere ikiye ayr›l›r. Muhasebe kay›t ortam› iflletmede var olan muhasebe bilgilerinintümünü ifade eder. Defterler, hesaplamalar, hesap plan› ve aç›klamalar›, çal›flmatablolar› ve maliyet da¤›t›mlar› muhasebe kay›t ortam›ndaki denetim kan›tlar›na ör-nek verilebilir. Destekleyici kan›tlar ise çekler, faturalar, toplant› tutanaklar› vedo¤rulamalar gibi muhasebe kay›t ortam›nda var olan bilgilerin do¤rulanmas›ndabaflvurulan kan›tlard›r (Güredin, 2007: 242; Kepekçi, 2004: 102).

Yönetimin ‹ddialar›‹flletme yönetimi haz›rlam›fl oldu¤u mali tablolarda asl›nda baz› iddialarda bulun-maktad›r. Örne¤in; iflletmenin bilançosunda stoklar hesab› T50.000 olarak gözükü-yorsa bunun anlam› iflletme yönetimi deposunda T50.000 de¤erinde mallar› oldu-¤unu iddia etmektedir. Denetçiden beklenen dehetçinin toplayaca¤› kan›tlarla buiddialar›n do¤rulu¤unu ispat etmeye çal›flmakt›r.

‹flletme yönetiminin iddialar›; finansal ifllemler ve olaylara iliflkin, hesap bakiye-lerine iliflkin, sunum ve tam aç›klamaya iliflkin olmak üzere 3 grupta toplanabilir.‹fllem ve olaylara iliflkin iddialar; gerçekleflme, tam olma, do¤ruluk, dönemsellik ves›n›fland›rmad›r. Hesap bakiyelerine iliflkin iddialar; var olma, tam olma, haklar veyükümlülükler ve de¤erlemedir. Sunum ve tam aç›klamaya iliflkin iddialar ise; ger-çekleflme, haklar ve yükümlülükler, tam olma, do¤ruluk, de¤erleme, s›n›fland›rmave anlafl›labilirliktir (Erdo¤an, 2006: 58; Kavut vd., 2009: 143).


Resim 3.1

Önemlilik ve riskartt›kça toplanacakkan›tlar›n say›s›artar.

Kan›t›n güvenilirli¤inietkileyen unsurlar; kan›t›nilgili olmas›, kan›t›nzamanl›l›¤›, kan›t›n kayna¤›ve kan›t›n objektifli¤idir.

Kayna¤›na göre kan›t türlerimuhasebe kay›t ortam› vedestekleyici kan›tlar olmaküzere ikiye ayr›l›r. Muhasebekay›t ortam› iflletmede varolan muhasebe bilgilerinintümünü ifade ederkendestekleyici kan›tlarmuhasebe kay›t ortam›ndavar olan bilgilerindo¤rulanmas›ndabaflvurulan kan›tlard›r.

‹flletme yönetiminin bafll›caiddialar›; gerçekleflme, tamolma, do¤ruluk, dönemsellik,s›n›fland›rma, var olma,haklar ve yükümlülükler,anlafl›labilirlik vede¤erlemedir.

Kaynak: (http://ekonomi.haberturk.com/finans-borsa/haber/691684-bagimsiz denetcilere ceza-yagdi13.06.2012,11:15)

Gerçekleflme; mali tablolara ve kay›tlara aktar›lan ifllem ve olaylar gerçektenmeydana gelmifltir. Tam Olma; ele al›nan bir faaliyet döneminde meydana gelentüm ifllem ve olaylar eksiksiz olarak kay›tlara yans›t›lm›flt›r. Baflka bir ifade ile var-l›k, yükümlülük ve özkaynak hesap kalemlerine iliflkin tüm ifllem ve tutarlar malitablo bakiyelerine eksiksiz olarak dâhil edilmifltir. Do¤ruluk; meydana gelen ifllem-ler do¤ru tutarlarla ve uygun flekilde kaydedilmifltir. Dönemsellik; ifllemler ve olay-lar meydana geldikleri tarihlerde ve tahakkuk ettikleri dönem itibariyle kayda al›n-m›flt›r. S›n›fland›rma; ifllem ve olaylar uygun hesaplara kaydedilmifltir. Mali tablo-lar genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine uygun flekilde haz›rlanm›fl ve hesapbakiyeleri do¤ru hesap gruplar›nda gösterilmifltir. Var Olma; varl›klar, yükümlü-lükler ve özkaynaklara iliflkin bakiyeler gerçekten vard›r. Haklar ve yükümlülük-ler; mali tablolarda yer alan varl›klara iliflkin bakiyeler iflletmenin mülkiyetindeolan varl›klar›, yükümlülüklere iliflkin bakiyeler ise iflletmenin sorumlulu¤undaolan yükümlülükleri göstermektedir. Anlafl›labilirlik; mali tablolar›n dipnotlar›ndagerekli aç›klamalar anlafl›l›r bir flekilde yap›lm›flt›r.

KANIT TOPLAMA TEKN‹KLER‹Yeterli miktarda ve uygunlukta kan›t toplamak isteyen denetçi geleneksel denetimyöntemleri ve denetim tekniklerini kullanacakt›r.

Geleneksel Denetim YöntemleriDenetim yöntemleri toplam sekiz çeflittir. Her bir yöntem bir di¤erinin alternatifioldu¤undan denetim yöntemleri; flekli denetim-maddi denetim, aral›ks›z denetim-örnekleme yoluyla denetim, ileriye do¤ru denetim-geriye do¤ru denetim ve do¤-rudan denetim-dolayl› denetim olmak üzere dört farkl› grupta toplanabilir (Güre-din, 2007: 243). fiekil 3.2 denetim yöntemlerini göstermektedir.

fiekli Denetim-Maddi Denetim; flekli denetim, bir iflletmede tutulan muhasebe-nin flekil flartlar› aç›s›ndan uygunlu¤unun araflt›r›lmas›d›r. Maddi denetimde ise ifl-lemlerin gerçek ve amaca uygun olarak defter ve hesaplara do¤ru kay›tlan›p kay›t-lanmad›klar› incelenmektedir.

Aral›ks›z Denetim- Örnekleme Yoluyla Denetim; aral›ks›z denetim, ele al›nanbir zaman kesiti içindeki tüm ifllemlerle ilgili kay›t ve belgelerin tek tek gözden ge-çirilmesidir. Örnekleme yoluyla denetimde ise muhasebedeki belge ve kay›tlar›ntümü de¤il, belirli ölçütlere göre seçilen bir k›sm› denetlenmektedir.

‹leriye Do¤ru Denetim-Geriye Do¤ru Denetim; ileriye do¤ru denetim, incelemeninbelgelerden defter kay›tlar›na, oradan da mali tablolara do¤ru yap›ld›¤› denetim yön-temidir. Geriye do¤ru denetim ise inceleme yönünün mali tablolardan bafllayarak def-ter kay›tlar›na ve buradan da muhasebe belgelerine indi¤i bir denetim yöntemidir.


Denetim yöntemleri; fleklidenetim-maddi denetim,aral›ks›z denetim-örneklemeyoluyla denetim, ileriyedo¤ru denetim-geriye do¤rudenetim ve do¤rudandenetim-dolayl› denetimdir.

fiekil 3.2

Aral›ks›zDenetim

• Örnekleme Yoluyla Denetim

‹leriye Do¤ruDenetim

• Geriye Do¤ru Denetim

Do¤rudanDenetim

• Dolayl› Denetim

fiekli Denetim

• Maddi Denetim

Denetim Yöntemleri


Do¤rudan Denetim-Dolayl› Denetim; do¤rudan denetimde her bir muhasebeifllemi ayr› ayr› ve do¤rudan do¤ruya incelenmektedir. Dolayl› denetimde ise ayn›nitelikteki veya birbirleri ile yak›n iliflki içindeki hesaplar aras›nda karfl›laflt›rmalaryap›larak aralar›ndaki uygunluk araflt›r›lmaktad›r.

Bir denetçi olarak muhasebe kay›t ortam›nda bulunan bilgilerden kan›t toplamak istedi¤i-nizde hangi geleneksel denetim yöntemlerini kullan›rs›n›z?

Denetim ‹fllemleriYeterli ve kaliteli denetim kan›tlar›n›n toplanmas› amac›yla izlenen yollara dene-tim ifllemleri denir. Bafll›ca denetim ifllemleri; karfl›laflt›rma ifllemi, tutar aktarmala-r›n›n denetimi, aritmetik inceleme ve belge incelemesidir (Güredin, 2007: 247).

Karfl›laflt›rma ‹fllemi; muhasebe tekni¤i ve çift tarafl› kay›t tutma tekni¤i aç›s›ndanaralar›nda iliflki bulunmas› gereken tutarlar aras›nda karfl›laflt›rma yapmakt›r. Dahaçok defter kay›tlar› aras›ndaki do¤rulu¤u araflt›rmaya yönelik bir inceleme ifllemidir.

Tutar Aktarmalar›n›n Denetimi; tutarlar›n yanl›fl aktar›lmas›n› veya do¤ru tu-tarlar›n ait olduklar› hesaba de¤il de baflka hesaplara aktar›lmas›n› önlemek ama-c›yla yap›lan denetim ifllemidir.

Aritmetik ‹nceleme; kay›t ortam› ve belgelerdeki toplama, çarpma, ç›karma vebölme ifllemlerinin do¤rulu¤unun araflt›r›lmas› ve bu ifllemlerin yenilenmesi yoluy-la gerçeklefltirilen bir hesap kontrolüdür.

Belge ‹ncelemesi; kayda konu belgelerin incelenmesidir. Belge incelemesindebelge ile defter kay›tlar› aras›ndaki uygunluk ile belgelerin flekil flartlar› ve maddiuygunluklar› araflt›r›l›r.

Denetim TeknikleriKan›t toplamada kullan›lan denetim teknikleri; fiziki inceleme, gözlem, do¤rula-ma, soruflturma, kay›t sistemini yeniden izleme, yeniden hesaplama, belge incele-mesi, göz atma ve analitik incelemedir (Arens vd., 2008: 177; Çömlekçi, 2011: 46;Güredin, 2007: 267; Kavut vd., 2009: 150; Tesmer, 2010: 144; Türedi, 2007: 168; Er-do¤an, 2006: 62; Çalgan vd., 2008: 76A).

Fiziki ‹nceleme; belgelerin ve iflletme kay›tlar›nda görülen fiziki k›ymetleringerçekten var olup olmad›klar›n›n fiziken incelenmesidir. Bu denetim ifllemi ge-

nelde maddi varl›klar ve belgeler içinve daha çok maddi varl›klara ait ba-kiyelerin do¤rulanmas›nda kullan›l›r.Do¤rudan elde edildi¤i için güveni-lirli¤i yüksektir.

Gözlem; belirli faaliyetlerin ta-mamlanmas› s›razs›nda haz›r bulu-narak ifllemlerin ne flekilde tamam-land›¤›na tan›k olmakt›r. Örne¤in;denetçinin bir iflletmedeki mal giriflve ç›k›fl ifllemlerinin iflletme prose-dürlerine uygun yap›l›p yap›lmad›¤›-n› tespite yönelik olarak depoda yap-

t›¤› gözlem bu teknik kapsam›ndad›r. Gözlem, denetçiye ilgilendi¤i konu hakk›n-da do¤rudan bilgi sa¤lar ancak; kan›t›n güvenilirli¤i yap›lan gözlem ile s›n›rl›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Bafll›ca denetim ifllemleri;karfl›laflt›rma ifllemi, tutaraktarmalar›n›n denetimi,aritmetik inceleme ve belgeincelemesidir.

Kan›t toplama teknikleri;fiziki inceleme, gözlem,do¤rulama, soruflturma,kay›t sistemini yenidenizleme, yeniden hesaplama,belge incelemesi, göz atmave analitik incelemedir.

Resim 3.2

Kan›t toplamateknikleri; fizikiinceleme, gözlem,do¤rulama,soruflturma, kay›tsistemini yenidenizleme, yenidenhesaplama, belgeincelemesi, gözatma ve analitikincelemedir.

Kaynak: (http://musavir.net/veri-bank/denetim-dersleri.html,13.06.2012, 11:28)

Yeniden Hesaplama; iflletme taraf›ndan yap›lan aritmetik hesaplamalar›n de-netçi taraf›ndan do¤rulanmas› ifllemidir. Yeniden hesaplama, denetçiye bir tutar›naritmetik do¤rulu¤u hakk›nda bilgi verir. Bu tekni¤e amortisman tutarlar›n›n yeni-den hesaplanmas› örnek olarak verilebilir.

Soruflturma; denetçi taraf›ndan yap›lan sözlü ve yaz›l› soruflturmalard›r. Sorufltur-mada denetçi, çal›flmalar›n› yönlendirmek için ilgililere sorular sorarak bilgi toplar.

Göz Atma; denetçinin muhasebe ortam›na kabaca göz atarak ola¤anüstü du-rumlar› ortaya ç›kartmaya çal›flmas›d›r. Göz atma ifllemi bir denetçinin hangi ifllem-leri uygulayarak hangi denetim kan›tlar›n› toplamas› gerekti¤ini gösterir. Dahasonra bu konu hakk›nda di¤er ayr›nt›l› denetim ifllemleri yap›l›r.

Kay›t Sistemini Yeniden ‹zleme; örnekleme yoluyla seçilen bir belgeden hare-ketle muhasebe kay›t ortam›nda ileriye do¤ru gidilerek o olayla ilgili kay›tlar›ndo¤rulu¤unun araflt›r›lmas›d›r. Bu denetim ifllemi hesap bakiyelerinin do¤rulu¤u-nun araflt›r›lmas›nda ve ifllemlerin test edilmesinde yayg›n olarak kullan›l›r.

Belge ‹ncelemesi; muhasebe kay›tlar›ndan geriye do¤ru gidilerek iflleme konubelgenin incelenmesidir. Belge incelemesi kay›t sistemini yeniden izleme tekni¤i-nin tam tersidir. Burada kayd›n kayna¤›na inilir ve iflleme konu belge incelenmiflolur. Fifller, sat›n alma emirleri, faturalar, mal kabul belgeleri, makbuzlar, yönetimkurulu toplant› tutanaklar› vb. belge incelemesine konu olabilir.

Analitik ‹nceleme; mali tablolarda yer alan veriler aras›nda var oldu¤u kabuledilen anlaml› iliflkilerin araflt›r›larak gözden geçirilmesidir. Bu incelemenin amac›;veriler aras›nda anlaml› iliflkilerin var oldu¤unu do¤rulamak ve bunlar aras›ndaola¤an kabul edilmeyecek sapmalar› bulup ortaya ç›karmakt›r. Analitik incelemedenetçiye dolayl› yoldan tahmini bilgiler sa¤lar. Örne¤in gelir tablosunda brüt sa-t›fl kâr› yüzdesinin beklenenden farkl› ç›kmas› halinde denetçi, sat›fllar ve stok ka-lemlerinin denetimi için uygulayaca¤› denetim ifllemlerini geniflletir ve yo¤unlaflt›-r›r. Analitik inceleme tekni¤i karfl›laflt›rmal› analiz, oran analizi ve mant›kl›l›k ana-lizi fleklinde yap›l›r.

Do¤rulama; herhangi bir konu ile ilgili olarak iflletme d›fl›ndaki ba¤›ms›z kifli-lerden do¤rudan do¤ruya bilgi al›nmas›d›r. Özellikle bir hesapla ilgili bakiyeninvarl›¤›n›n ve do¤rulu¤unun araflt›r›lmas›nda kullan›l›r. Do¤rulama tekni¤inde üçün-cü kiflilerden denetlenen iflletme arac›l›¤›yla ve do¤rudan denetçinin eline geçecekflekilde cevap istenir. Do¤rulama; olumlu (pozitif) do¤rulama, olumsuz (negatif)do¤rulama ve bofl bakiyeli do¤rulama olmak üzere üç farkl› flekilde uygulan›r.

Olumlu do¤rulama; denetlenen konu ile ilgili olarak iflletme kay›tlar›ndaki bil-ginin üçüncü kifliye sorulmas›, yanl›fl veya do¤ru olsun cevap istenmesidir. Olum-suz do¤rulama; denetlenen konu ile ilgili olarak iflletme kay›tlar›ndaki bilgininüçüncü kifliye sorulmas›, sadece sonuç yanl›fl ise cevap verilmesinin istenmesidir.Olumsuz do¤rulamada, istenen bilgi do¤ru ise cevap verilmesi istenmez. Karfl› ta-raf›n mutab›k olmamas›na ra¤men gerekli hassasiyeti göstermedi¤i için cevap ver-meme ihtimali denetçinin olumsuz do¤rulama tekni¤i ile güvenilir kan›t elde etme-sini güçlefltirmektedir. Bofl bakiyeli do¤rulama ise denetlenen konu ile ilgili olaraküçüncü kiflilere sorular sorulmaz, söz konusu bildirim karfl› taraftan beklenir.

Denetim sürecinde kullanabilece¤iniz bafll›ca kan›t toplama teknikleri nelerdir?

DENET‹MDE ÖRNEKLEMEDenetçinin geçmifle ait tüm olaylar› ve belgeleri incelemesi mümkün de¤ildir.Örnekleme yöntemi kullan›larak ana kütlenin tamam› hakk›nda bir yarg›ya var›-


Analitik inceleme malitablolarda yer alan verileraras›nda var oldu¤u kabuledilen anlaml› iliflkilerinaraflt›r›larak gözdengeçirilmesidir.

Denetlenen konu ile ilgiliolarak üçüncü kifliden yanl›flveya do¤ru olsun her haldecevap istenmesi olumludo¤rulamad›r. Denetlenenkonu ile ilgili olarak üçüncükifliden sadece sonuçyanl›flsa cevap istenmesiolumsuz do¤rulamad›r.Denetlenen konu ile ilgiliolarak üçüncü kiflilerinbildiklerini yazmalar›istenmesi ise bofl bakiyelido¤rulamad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

labilir. Bu ba¤lamda özellikle 1930’lardan sonraki denetim uygulamalar› yüzdeyüz inceleme yerine örnekleme üzerine kurgulanm›flt›r. Denetçi, denetimi h›z-land›rmak, denetim maliyetini düflürmek, mali kay›tlar›n belirli bir k›sm›yla ilgilikararlar›n güvenilirli¤inden emin olmak, belgeler ve kay›tlarla ilgili belirli bir anakütlenin kabul edilebilirli¤i konusunda bir sonuca varabilmek ve mali tablolar›ndo¤rulu¤u hakk›nda karar verebilmek için örnekleme yöntemine baflvurabilir(Erdo¤an, 2006: 201).

Örnekleme; ana kütleyi temsil etmek üzere örnek seçmek ve elde edilen sonuç-lar› genellefltirmektir. Denetim aç›s›ndan olaya bak›l›rsa bir denetim alan›ndakitüm hesaplar›n de¤il de bunlar›n içinden seçilmifl belirli say›daki örne¤in incelen-mesi ve bundan ç›kan sonuçlar›n tüm hesab› temsil etti¤inin kabul edilmesidir (Ka-val, 2005. 155). Baflka bir ifade ile bir hesap kalan›n›n veya ifllem gurubunun baz›niteliklerini de¤erlendirmek amac›yla kalemlerin yüzde 100’ünden daha az›na birdenetim prosedürünün uygulanmas›d›r (Kepekçi, 2004: 135).

Denetimde Örnekleme RiskiGünümüz ekonomik hayat›nda denetim sürecinde örnekleme kaç›n›lmaz bir olgu-dur. Ancak; denetçinin örnekten elde etti¤i sonuç bazen gerçek durumdan farkl›ç›kabilir. Örnekleme riski olarak de¤erlendirilen bu durum, ba¤›ms›z denetçininbir örne¤e dayanarak ulaflt›¤› sonucun ana kütleye ayn› denetim tekniklerinin uy-gulanmas› durumunda elde edilecek sonuçtan farkl› olmas› ihtimalinden kaynak-lanan risktir (Bozkurt, 2011: 270). Örnekleme riski iç kontrole iliflkin uygunluktestlerinin gerçeklefltirilmesinde alfa riski ve beta riski; maddi do¤ruluk testleriningerçeklefltirilmesinde ise yanl›fl ret riski ve yanl›fl kabul riski olmak üzere farkl› fle-killerde ortaya ç›kabilir.

Alfa Riski; iç kontrol yeterince güvenilir oldu¤u halde denetçinin örneklemdenelde etti¤i sonuçlara bakarak iç kontrolün yeterli güveni sa¤lamad›¤› sonucunavarmas›d›r.

Beta Riski; iç kontrol yeterince güvenilir olmad›¤› halde denetçinin örneklem-den elde etti¤i sonuçlara bakarak iç kontrolün yeterli güveni sa¤lad›¤› sonucunavarmas›d›r.

Yanl›fl Ret Riski; örneklem sonuçlar› hesap kalanlar›nda maddi bir hata oldu¤u-nu desteklemekle birlikte, maddi bir hata olmamas› riskidir.

Yanl›fl Kabul Riski; örneklem sonuçlar› hesap kalanlar›nda maddi bir hata ol-mad›¤›n› desteklemekle birlikte, maddi bir hata olma riskidir.

Denetimde Örnekleme TürleriDenetimde örnek seçim türleri olarak istatistiksel örnekleme ve istatistiksel olma-yan örnekleme olmak üzere iki temel yaklafl›m kullan›labilir.

‹statistiksel olmayan örnekleme daha çok denetçinin öznel yarg›lar›na ba¤l›d›r.Denetçinin önceki tecrübelerinden hareketle örnek seçmesine iradi örnekleme de-nir. ‹radi örneklemede örnek büyüklü¤ünün oluflturulmas›nda denetçinin meslekibilgi ve deneyimi etkilidir. Ancak; bu örnek seçiminin tamamen keyfi yap›ld›¤› an-lam›na gelmez. Denetçi, belirli bir tutar› geçen hesaplar›n tümünü, belirli bir tutar-daki hesaplar›n belirli bir oran›n› veya y›l›n büyük bir k›sm›nda hiç ifllem görme-yen hesaplar›n bir k›sm›n› incelemek gibi çeflitli ölçütleri kullanarak bu seçimi ya-pabilir (Kirac›, 2009: 73; Türedi, 2007: 190;).


Bir denetim alan›ndaki tümhesaplar›n de¤il de,bunlar›n içinden seçilmiflbelirli say›daki örne¤inincelenmesi ve bundanç›kan sonuçlar›n tüm hesab›temsil etti¤inin kabuledilmesi örneklemedir.

‹ç kontrole iliflkin uygunluktestleriningerçeklefltirilmesinde ortayaç›kan örnekleme riski alfariski ve beta riski; maddido¤ruluk testleriningerçeklefltirilmesinde ortayaç›kan örnekleme riski iseyanl›fl ret riski ve yanl›flkabul riskidir.

Denetçinin kendi tecrübelerinden de¤il de tamamen bilimsel yöntemlerle ör-nek seçmesine istatistiksel örnekleme denir. ‹statistiksel örnekleme, olas›l›k teorisi-ne dayanmakta olup örneklem birimlerinin seçiminde istatistiksel yöntemler kulla-n›l›r. ‹statistiksel örnekleme yöntemleri (Erdo¤an, 2006: 206; Kirac›, 2009: 73; Tü-redi, 2007: 190):

• Nitelik Örneklemesi,• Parasal Birim Örneklemesi,• De¤iflkenler Örneklemesidir.Denetçi, bir olaydaki hatalar›n ortaya ç›k›fl oran›n› tahmin etmek için nitelik ör-

neklemesini kullanabilir. Bu yöntem ile kabul edilebilir risk düzeyi, kabul edilebi-lir sapma oran› ve beklenen sapma oran› kullan›larak ne kadar örnek seçilmesi ge-rekti¤i bulunabilir. Parasal birim örneklemesinde örneklem birimlerinin oluflturul-mas›nda ana kütlenin say›s›ndan çok parasal tutarlar› dikkate al›n›r. Böylece yük-sek tutarl› kay›tlar›n örne¤e girme flans› küçük tutarl› kay›tlara göre daha fazla olur.Örne¤in; iki tanesi T10.000’den, di¤erleri T10-100 aras›nda de¤iflen tutarlardanoluflan toplam 10 adet ifllemin parasal birim örneklemesinde denetçi tutar› yüksekolan iki ifllemi kesinlikle inceleyecek tutar› düflük olan di¤er 8 ifllemden ise örnekseçecektir. De¤iflkenler örneklemesi ise daha çok hesap kalanlar›n›n parasal tutar-lar›n›n tahmin edilmesinde kullan›l›r.

Denetçi örnek seçimini yaparken rassal say›lar tablosu kullan›m›, sistematik se-çim, katmanl› seçim ve blok seçim yöntemlerinden herhangi birini kullanabilir. Ör-nek birimlerin seçilmesinde standart rassal say›lar tablosu kullan›labilir. Sistematikseçimde ana kütledeki örnek say›s› örnek hacmine bölünür ve örnek aral›¤› olufl-turulur. Her aral›ktan bir örnek seçilir. Katmanl› seçimde ana kütle alt tabakalarave katmanlara ayr›l›r. Blok seçim ise ana kütleden zaman ve fiziksel olarak birbiri-ne yak›n olan birimlerin seçilir (Kirac›, 2009: 79).

ÇALIfiMA KÂ⁄ITLARIDenetim çal›flmalar› sürecinde denetçinin birçok kan›t toplad›¤›n› ünitenin öncekik›s›mlar›nda ifade etmifltik. Toplanan bu kan›tlar›n belgelendirilmesi çal›flma kâ¤›t-lar› ile yap›l›r. Çal›flma kâ¤›tlar›; denetçinin izledi¤i denetim yollar›n›, uygulad›¤›denetim ifllemlerini ve testlerini, toplad›¤› bilgileri ve incelemeleri ile ilgili olarakulaflt›¤› sonuçlar› gösteren yaz›l› kay›tlard›r (Güredin, 2007:287; Kepekçi, 2004:114). Baflka bir ifade ile çal›flma kâ¤›tlar›; ba¤›ms›z denetim görüflünü destekleyen,denetim standartlar›na uygunluk derecesini gösteren, denetim süresince izlenendenetim prosedürlerini, uygulanan denetim tekniklerinin yap›s›n›, zamanlamas›n›,kapsam›n›, denetim s›ras›nda ortaya ç›kan önemli hususlar› ve ulafl›lan sonuçlar›belgelendiren yaz›l› veya elektronik dökümanlard›r (Kavut vd., 2009: 164).

Çal›flma kâ¤itlar›n›n flekli, içeri¤i ve kapsam›; belirlenen önemli yanl›fll›k riski-ne, denetçinin mesleki kanaatine, uygulanan denetim tekniklerinin yap›s›na, top-lanan denetim kan›tlar›n›n önem derecesine ba¤l› olarak de¤ifliklik gösterir (Kavutvd., 2009: 164). Çal›flma kâ¤›tlar›n›n mülkiyeti denetçilere ait olup 10 y›l süreylesaklan›r. Çal›flma kâ¤›tlar›n›n gizlili¤inin ve güvenli¤inin sa¤lanmas› zorunludur.Çal›flma kâ¤›tlar›, denetlenenin izni olmaks›z›n üçüncü kiflilere verilemez ve aç›k-lanamaz. Ancak, örne¤in mahkemeler, Sermaye Piyasas› Kurulu, Bankac›l›k Dü-zenleme ve Denetleme Kurumu söz konusu çal›flma kâ¤›tlar›n› denetçiden talepedebilirler. Bu durumda çal›flma kâ¤›tlar›n›n gizlili¤i öne sürülüp aç›klama yap-maktan kaç›n›lamaz (Kaval, 2005: 157).


Denetçinin öncekitecrübelerinden hareketleörnek seçmesine iradiörnekleme, kenditecrübelerinden de¤il detamamen bilimselyöntemlerle örnek seçmesineise istatistiksel örneklemedenir.

Çal›flma kâ¤›tlar›,denetçinin denetimsürecinde elde etti¤i hertürlü yaz›l› belgelerdir.

Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Faydalar›Çal›flma kâ¤›tlar›n›n amac› denetim faaliyetinin genel kabul görmüfl denetim stan-dartlar›na uygun yürütülmesini sa¤lamakt›r. Çal›flma kâ¤›tlar› ayn› zamanda denet-çiye güvence sa¤layan bir kan›t niteli¤indedir. Genel olarak de¤erlendirildi¤indeçal›flma kâ¤›tlar›n›n faydalar› flu flekilde özetlenebilir (Bozkurt, 2011: 1250; Çöm-lekçi, 2011: 48; Güredin, 2007: 287; Tesmer, 2010: 132; Türedi, 2007: 177):

• Uygulanan denetim ifllemlerini ve elde edilen sonuçlar› belgelemek,• Denetimin ilgili yasal düzenlemelere uygun yap›ld›¤›na kan›t oluflturmak,• Denetçinin görüfl oluflturmas›na yard›mc› olmak, • Denetim raporunun haz›rlanmas›na esas teflkil etmek,• ‹ç kontrol yap›s›n›n de¤erlendirilmesine yard›mc› olmak,• Denetimin düzenli bir biçimde sürdürülmesini sa¤lamak,• Gerekti¤inde denetim sonras› için denetçiye savunma arac› olmak,• Bir sonraki denetim plan›n›n haz›rlanmas›na ve denetim çal›flmalar›na yar-

d›mc› olmak,

Çal›flma kâ¤›tlar› düzenlemek bir denetçiye ne tür faydalar sa¤layabilir.

Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Dosyalanmas›Denetçiler çal›flmalar› s›ras›nda düzenledikleri veya elde ettikleri çal›flma kâ¤›tlar›-n› belirli bir sisteme göre dosyalarlar. Denetim raporu tamamland›ktan 60 gün son-ra çal›flma kâ¤›tlar› bir araya getirilerek dosyalan›r. Bu kâ¤›tlar›n sakland›¤› dosya-ya da denetim dosyas› denir. Genelde cari dosya ve sürekli dosya olmak üzere ikiayr› dosya oluflturulur (Erdo¤an, 2006: 67; Kepekçi, 2004: 115; Türedi, 2007: 180).

Cari Dosya; denetçinin salt ilgili denetim y›l›nda kullanaca¤›, gelecek dönem-lerde ifline yaramayacak çal›flma kâ¤›tlar›n› koydu¤u dosyad›r. Cari dosyaya kona-cak çal›flma kâ¤›tlar›na; ilgili y›l›n mali tablolar›, denetim anlaflma mektubu, dene-tim program›, denetim mizan›, iç kontrol anket sorular›, iç kontrol notlar›, iç kon-trol ak›fl flemalar›, yaz›flmalar, yönetim kurulu ve genel kurul toplant› tutanaklar›,sözleflme örnekleri, düzeltme tablolar›, do¤rulama mektuplar›na gelen yan›tlar vedenetim raporu örnek verilebilir.


Resim 3.3

Çal›flma kâ¤›tlar›,denetçinin denetimsürecinde elde etti¤iher türlü yaz›l›belgelerdir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Cari dosyaya salt ilgilidenetim y›l›ndakullan›lacak, gelecekdönemlerde ifleyaramayacak çal›flmakâ¤›tlar›, sürekli dosyaya dasonraki y›llarda yap›lacakdenetimlerde dekullan›labilecek çal›flmakâ¤›tlar› konur.

Kaynak: (http://magaradakiler.com/yeni-turk-ticaret-kanunu-hakkinda-8.html,13.06.2012, 11:15)

Sürekli Dosya; denetçinin salt ilgili denetim y›l›nda kullanmayaca¤›, gelecek dö-nemlerde de ifline yarayacak çal›flma kâ¤›tlar›n› koydu¤u dosyad›r. Cari dosyaya ko-nacak çal›flma kâ¤›tlar›na; iflletmenin ana sözleflmesi, hesap plan›, organizasyon fle-mas›, kontratlar, sözleflmeler, anlaflmalar, iflletme ve sektörü ile ilgili tan›t›c› bilgiler,muhasebe yönetmeli¤i, vergi beyannamelerinin kopyalar›, istatistiksel bilgiler, faali-yet raporlar›, önceki y›llara ait mali tablolar ve denetim raporlar› örnek verilebilir.

Denetim Mizan›Denetçinin denetime do¤rudan mali tablolardan bafllamas› olanaks›zd›r. Bununbirçok sebebi olabilir. Örne¤in, denetime baflland›¤› zaman mali tablolar henüzhaz›rlanmam›fl olabilir. Bunun yan›nda elde edilen bulgular defterlerde baz› dü-zeltme ve s›n›fland›rma kay›tlar› yap›lmas›n› gerektirebilir. Bu nedenle denetimsürecine mali tablolardan bafllamak yerine denetim mizan›ndan bafllamak dahauygun olabilir.

Mali tablolar› and›ran fakat; denetim bulgular›na göre yap›labilecek düzeltme-ler için düzeltme ve yeniden s›n›fland›rma sütunlar›n› da içeren bir çal›flma tablo-su düzenlenerek ifle bafllanabilir. Bu çal›flma tablosuna denetim mizan› denir. De-netçi veya müflteri iflletme taraf›ndan haz›rlanan denetim mizan›nda, mali tablo ka-lemlerine ait bakiyeler yer al›r (Güredin, 2009: 294). Tablo 3.2’de bir iflletmeninvarl›klar›na ait denetim mizan› gösterilmifltir.

Tablodan görüldü¤ü gibi her bir hesap için aç›lan çal›flma kâ¤›tlar› “A, B, C, D”fleklinde isimlendirilmifltir. Dönen varl›klara ait baz› hesaplar›n cari dönem (31.12.2011)ve önceki dönem (31.12.2010) tutarlar› yer alm›flt›r. Önceki dönem tutarlar› bir önce-ki dönemde denetimden geçmifl bakiyelerdir. Cari dönem tutarlar› ise yönetimin id-dialar› olup denetçi taraf›ndan yap›lacak çal›flmalar ile do¤rulu¤u araflt›r›lacakt›r.

Herhangi bir hesaba iliflkin yap›lan düzeltmeler ve yeniden s›n›fland›rma ifllem-leri referans numaras› ile birlikte tablonun sa¤›nda gösterilmifltir. Denetim sürecin-de tespit edilen hatalar, düzeltme kay›tlar› ile ilgili hesab›n borcuna veya alaca¤›-na kaydedilir. Böylece söz konusu hesab›n düzeltilmifl bakiyesine ulafl›lm›fl olur.Örne¤in; Anadolu iflletmesinde Nakit ve Nakit Benzerleri hesab›nda T1.000 tutar›n-da borçland›r›lmas› gereken, stoklar hesab›nda da T5.000 alacakland›r›lmas› gere-ken düzeltmeler yap›lm›flt›r. Bu durumda yap›lacak kay›tlar flu flekilde olacakt›r:


Denetim bulgular›na göreyap›labilecek düzeltmeleriçin düzeltme ve yenidens›n›fland›rma sütunlar›n›içeren, mali tablolar›and›ran çal›flma tablolar›nadenetim mizan› denir.

Anadolu ‹flletmesi 31.12.2011 Tarihli Varl›klar› Denetim Mizan›-1: Varl›klar

Denetçi: Ahmet

‹flbilir

(25.01.2012)

Tutarlar DüzeltmelerYeniden

S›n›fland›rma

Düzeltilmifl ve

Yeniden

S›n›fland›r›lm›fl

Çal›flma

Kâ¤›d›

Dönen

Varl›klar31.12.2010 31.12.2011 Borç Alacak Borç Alacak 31.12.2011

ANakit- Nakit

Benzerleri10.000 13.000

(1.000)

(RF-1)- - - 14.000

BFinansal

Varl›klar15.000 25.000 - - -

(2.000)

(RF-25)23.000

CTicari

Alacaklar50.000 75.000 - - - - 75.000

D Stoklar 150.000 175.000 -(5.000)

(RF-40)- - 170.000

Tablo 3.2DenetimMizan›

Denetçiler zaman zaman mali tablolardaki baz› tutarlar›n yanl›fl hesaplarda gös-terildi¤ini tespit etmektedirler. Örne¤in, Gelecek Aylara Ait Giderler hesab›na ya-z›lmas› gereken bir tutar yanl›fll›kla Gelecek Y›llara Ait Giderler hesab›na yaz›lm›flolabilir. Bu durumda s›n›fland›rma hatas› yap›lm›fl olmaktad›r. Denetçi bu tür du-rumda da yine yapaca¤› bir kay›t ile s›n›fland›rmalar›n do¤ru flekilde gösterilmesi-ni sa¤layabilir. Yukar›daki tabloya göre Anadolu iflletmesinde finansal varl›klar he-sab›nda T2.000 tutar›nda alacakland›r›lmas› gereken s›n›fland›rma hatas› yap›lm›fl-t›r. Bu durumda yap›lacak düzeltme kayd› flu flekilde olacakt›r.

Yap›lan düzeltme ve s›n›fland›rma kay›tlar›ndan sonra hesaplar›n düzeltilmifl veyeniden s›n›fland›r›lm›fl tutarlar›na ulafl›lm›fl olur. Bu turarlar Tablo 3.2’nin son sü-tununda yer almaktad›r. Söz konusu tutarlar müflteri iflletmenin mali tablolar›ndayer almas› gereken denetimden geçmifl bakiyelerdir. Örne¤in stoklar hesab› dene-tim öncesi mali tablolarda T175.000 bakiye ile yer al›rken, denetim sonras› yap›landüzeltme kay›tlar›yla birlikte bu tutar T170.000 olarak aç›klanacakt›r.

Hesap Analiz CetveliDenetim mizan›nda ana hesap bakiyeleri özetlenip gösterilmektedir. Ancak; dene-tim sürecinde her bir hesap için alt hesaplarda daha fazla ve detayl› çal›flmalar yap-mak gerekebilir. Örne¤in, stoklar ana hesab›na ait tutar›n hangi alt hesaplardan vene flekilde olufltu¤unun gösterilmesi gibi. Bu gösterimi sa¤layan tablolar hesapanaliz cetvelleridir.

Hesap analiz cetvelleri sonucundan elde edilen toplamlar denetim mizan›n›,denetim mizan›ndan elde edilen sonuç ise denetimden geçmifl bir mali tablonunbakiyesini oluflturmaktad›r.


1Nakit ve Nakit Benzerleri

Borçlar

(Nakitle ‹lgili Düzeltme: RF-1)

1.000

1.000

2Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti

Stoklar

(Stoklarla ‹lgili Düzeltme: RF-40)

5.000

5.000

1 ‹fltirakler

Finansal Varl›klar

(F.Varl›klarla ‹lgili S›n›fland›rma: RF-25)

2.000

2.000

Anadolu ‹flletmesi 31.12.2011 Tarihli Varl›klar›

Denetçi: Ahmet ‹flbilir / (25.01.2012)

Hesap Analiz Cetveli-1:

Stoklar

Kodu Stok Ad› Miktar Birim Fiyat (T) Tutar Aç›klama

00102030 Seramik 60*60 2.000 m2 30 60.000Say›ma efllik edildi (√)

Tutanak No: 5

00102040 Seramik 45*45 3.000 m2 25 75.000Say›ma efllik edildi (√)

Tutanak No: 6

00102050 Musluk 3.500 adet 10 35.000Say›ma efllik edildi (√)

Tutanak No: 7

Toplam 170.000Denetim Mizan›:1

Çal›flma Ka¤›d›: D

Tablo 3.3Hesap Analiz Cetveli


Kontrol ve maddi do¤ruluk testlerini ifade etmek.

Genelde y›l içinde yap›lan denetim ifllemlerinde

iflletme taraf›ndan oluflturulan iç kontrol ve mu-

hasebe sisteminin daha iyi anlafl›lmas› için kon-

trol testleri yap›l›r. Y›lsonu çal›flmalar› ise daha

çok hesap bakiyelerinin do¤rulanmas›na yönelik

olup detayl› testler ve analitik incelemelerden

oluflan maddi do¤ruluk testleri yap›l›r. Kontrol

testi, denetçi taraf›ndan müflteri iflletmede mev-

cut olmas› gereken iç kontrol politikalar› ve pro-

sedürlerinin tasar›m›n›n ve iflleyiflinin etkinli¤ini

ölçmek için yürütülen denetim prosedürleridir.

Kontrollerin etkinli¤inin test edilmesi süresince

elde edilen bulgular bir iflletmede etkin iç kon-

trollerin varl›¤›n› gösterirse maddi do¤ruluk test-

lerinin kapsam› s›n›rland›r›labilir. Bu durumda

denetçinin çok fazla çal›flma yapmas›na gerek

kalmaz. Çünkü; söz konusu iflletmede önemli

yanl›fll›k riskinin düflük oldu¤u kabul edilir. Bu-

na karfl›n etkin olmayan iç kontrollerin bulundu-

¤u bir iflletmede ise yap›lacak maddi do¤ruluk

testlerinin kapsam› artt›r›lmal›d›r.

Denetim kan›tlar›n› aç›klamak.

Genel kabul görmüfl denetim standartlar›ndan

çal›flma alan› standartlar›na göre yeterli say›da ve

uygunlukta kan›t toplanmal›d›r. Denetlenen bil-

gilerin önceden belirlenmifl ölçütlere uygunluk

derecesini belirlemek amac›yla denetçi taraf›n-

dan kullan›lan her türlü bilgi, belge ve kay›t de-

netim kan›t› olarak kabul edilir. Önemlilik, risk,

nitelik, ekonomik etkenler ve ana kütlenin bü-

yüklü¤ü ve özelli¤i toplanacak kan›t›n say›s›n›

etkiler. Kan›t›n güvenilirli¤ini etkileyen unsurlar

ise kan›t›n ilgili olmas›, kan›t›n zamanl›l›¤›, kan›-

t›n kayna¤› ve kan›t›n objektifli¤idir.

Kayna¤›na göre kan›t türleri muhasebe kay›t or-

tam› ve destekleyici kan›tlar olmak üzere ikiye

ayr›l›r. Muhasebe kay›t ortam› iflletmede var olan

muhasebe bilgilerinin tümünü ifade ederken

destekleyici kan›tlar muhasebe kay›t ortam›nda

var olan bilgilerin do¤rulanmas›nda baflvurulan

kan›tlard›r.

‹flletme yönetimi haz›rlam›fl oldu¤u mali tablo-

larda asl›nda baz› iddialarda bulunmaktad›r. Ör-

ne¤in, iflletmenin bilançosunda stoklar hesab›

T50.000 olarak gözüküyorsa bunun anlam› ifl-

letme yönetimi deposunda T50.000 de¤erinde

sto¤u oldu¤unu iddia etmektedir. ‹flletme yöne-

timinin bafll›ca iddialar›; gerçekleflme, tam ol-

ma, do¤ruluk, dönemsellik, s›n›fland›rma, var

olma, haklar ve yükümlülükler, anlafl›labilirlik

ve de¤erlemedir.

Kan›t toplama tekniklerini özetlemek.

Kan›t toplama teknikleri; fiziki inceleme, göz-

lem, do¤rulama, soruflturma, kay›t sistemini ye-

niden izleme, yeniden hesaplama, belge incele-

mesi, göz atma ve analitik incelemedir. Fiziki

‹nceleme; belgelerin ve iflletme kay›tlar›nda gö-

rülen fiziki k›ymetlerin gerçekten var olup ol-

mad›klar›n›n fiziken incelenmesidir. Gözlem;

belirli faaliyetlerin tamamlanmas› s›ras›nda ha-

z›r bulunarak ifllemlerin ne flekilde tamamland›-

¤›na tan›k olmakt›r. Yeniden Hesaplama; ifllet-

me taraf›ndan yap›lan aritmetik hesaplamalar›n

denetçi taraf›ndan do¤rulanmas› ifllemidir. So-

ruflturma; denetçi taraf›ndan yap›lan sözlü ve

yaz›l› soruflturmalard›r. Göz Atma; denetçinin

muhasebe ortam›na kabaca göz atarak ola¤a-

nüstü durumlar› ortaya ç›karmaya çal›flmas›d›r.

Kay›t Sistemini Yeniden ‹zleme; örnekleme yo-

luyla seçilen bir belgeden hareketle muhasebe

kay›t ortam›nda ileriye do¤ru gidilerek o olayla

ilgili kay›tlar›n do¤rulu¤unun araflt›r›lmas›d›r.

Belge ‹ncelemesi; muhasebe kay›tlar›ndan geri-

ye do¤ru giderek iflleme konu belgenin ince-

lenmesidir. Analitik ‹nceleme; mali tablolarda

yer alan veriler aras›nda var oldu¤u kabul edi-

len anlaml› iliflkilerin araflt›r›larak gözden geçi-

rilmesidir. Do¤rulama; herhangi bir konu ile il-

gili olarak iflletme d›fl›ndaki ba¤›ms›z kiflilerden

do¤rudan do¤ruya bilgi al›nmas›d›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Denetimde örnekleme yönetimini aç›klamak.

Denetçi taraf›ndan geçmifle ait tüm olaylar›n vebelgelerin yüzde yüz incelenmesi beklenmez.Denetçi, denetimi h›zland›rmak, denetim maliye-tini düflürmek, mali kay›tlar›n belirli bir k›sm›ylailgili kararlar›n güvenilirli¤inden emin olmak,belgeler ve kay›tlarla ilgili belirli bir ana kütleninkabul edilebilirli¤i konusunda bir sonuca vara-bilmek ve mali tablolar›n do¤rulu¤u hakk›ndakarar verebilmek için örnekleme yöntemine bafl-vurabilir. Örnekleme yöntemi kullan›larak anakütlenin tamam› hakk›nda bir yarg›ya var›labilir.

Çal›flma kâ¤›tlar›n›n faydalar›n› listelemek.

Çal›flma kâ¤›tlar›n›n bafll›ca faydalar› flunlard›r: • Uygulanan denetim ifllemlerini ve elde edilen so-

nuçlar› belgelemek,• Denetimin ilgili yasal düzenlemelere uygun ya-

p›ld›¤›na kan›t oluflturmak,• Denetçinin görüfl oluflturmas›na yard›mc› olmak, • Denetim raporunun haz›rlanmas›na esas teflkil

etmek,• ‹ç kontrol yap›s›n›n de¤erlendirilmesine yard›m-

c› olmak,• Denetimin düzenli bir biçimde sürdürülmesini

sa¤lamak,• Gerekti¤inde denetim sonras› için denetçiye sa-

vunma arac› olmak,• Bir sonraki denetim plan›n›n haz›rlanmas›na ve

denetim çal›flmalar›na yard›mc› olmak,

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi toplanacak kan›t›n say›s›n›etkileyen unsurlardan birisi de¤ildir?

a. Önemlilikb. Riskc. Nitelikd. Ana kütlenin büyüklü¤ü ve özelli¤ie. Kan›t›n zamanl›¤›

2. Afla¤›dakilerden hangisi toplanacak kan›t›n güveni-lirli¤ini etkileyen unsurlardan birisi de¤ildir?

a. Kan›t›n ilgili olmas›b. Kan›t›n zamanl›l›¤›c. Kan›t›n kayna¤› d. Ekonomik etkenlere. Kan›t›n objektifli¤i

3. Afla¤›dakilerden hangisi kayna¤›na göre destekleyi-ci kan›t türlerinden birisidir?

a. Faturalarb. Defterlerc. Hesaplamalar d. Hesap plan› ve aç›klamalar›e. Çal›flma tablolar› ve maliyet da¤›t›mlar›

4. “Ele al›nan bir faaliyet döneminde meydana gelentüm ifllem ve olaylar eksiksiz olarak kay›tlara yans›t›l-m›flt›r” ifadesi hangi yönetim iddias›n›n sonucudur?

a. Gerçekleflmeb. S›n›fland›rmac. Tam olma d. Var olmae. Haklar ve yükümlülükler

5. ‹ncelemenin belgelerden defter kay›tlar›na, oradanda mali tablolara do¤ru yap›ld›¤› denetim yöntemi afla-¤›dakilerden hangisidir?

a. Geriye do¤ru denetimb. ‹leriye do¤ru denetimc. Aral›ks›z denetim d. Do¤rudan denetime. Örnekleme yoluyla denetim

6. Afla¤›dakilerden hangisi bafll›ca denetim ifllemlerin-den birisi de¤ildir?

a. Karfl›laflt›rmab. Tutar Aktarmalar›n›n Denetimic. Aritmetik ‹ncelemed. Gözleme. Belge ‹ncelemesi

7. Herhangi bir konu ile ilgili olarak iflletme d›fl›ndakiba¤›ms›z kiflilerden do¤rudan do¤ruya bilgi al›nmas›hangi kan›t toplama tekni¤idir?

a. Fiziki ‹ncelemeb. Soruflturmac. Analitik ‹ncelemed. Belge ‹ncelemesie. Do¤rulama

8. Afla¤›daki çal›flma kâ¤›tlar›ndan hangisi cari dosya-da bulunmaz?

a. ‹flletmenin ana sözleflmesib. Denetim anlaflmas›c. ‹ç kontrol notlar›d. denetim plan› ve program›e. Do¤rulama mektuplar›na gelen cevaplar

9. Afla¤›dakilerden hangisi çal›flma kâ¤›tlar›n›n fayda-lar›ndan birisi olamaz?

a. Denetim raporunun haz›rlanmas›na esas teflkiletmek

b. Gerekti¤inde denetim sonras› için denetçiye sa-vunma arac› olmak

c. Denetçinin çal›flmalar›nda ba¤›ms›z ve tarafs›zolmas›

d. Denetimin düzenli bir biçimde sürdürülmesinisa¤lamak

e. Uygulanan denetim ifllemlerini ve var›lan sonuç-lar› belgelemek

10. Bir iflletmede iç kontrol yeterince güvenilir olmad›-¤› halde, denetçinin örneklemden elde etti¤i sonuçlarabakarak iç kontrolün yeterli güveni sa¤lad›¤› sonucunavarmas› afla¤›dakilerden hangisi ile ifade edilir?

a. Denetim riskib. Beta riskic. Yanl›fl ret riskid. Yanl›fl kabul riskie. Alfa riski



Türkiye ‘hile’de bafl› çekiyor!

Türkiye bu y›l flirketlerde meydana gelen hile vakalar›ile Asya ülkeleri aras›nda 6. s›raya yerleflti.

Yap›lan küresel araflt›rmalar, flirketlerde çal›flanlar tara-f›ndan gerçeklefltirilen hilelerin, iflletmelerin kârlar›n-dan her y›l ortalama yüzde 4 ila yüzde 8 oran›nda kay-ba yol açt›¤›n› gösteriyor. Hileyle mücadele için, bafltaABD olmak üzere geliflmifl ekonomilerde gerçeklefltiri-len hile ve suistimal denetimi, Türkiye’de de art›k dahaaktif uygulan›yor. Merkezi Amerika’da bulunan Sertifi-kal› Suistimal Denetçileri Birli¤i (ACFE) taraf›ndan ikiy›lda bir yay›mlanan 2010 y›l› hile raporunda, Türki-ye’nin ilk kez yer almas› buna iflaret ediyor. Raporun sonuçlar›na göre, hile vakalar› aç›s›ndan k›ta-lar baz›nda yap›lan s›ralamada Türkiye Asya ülkeleriaras›nda ACFE’ye bildirilen 20 hile vakas› ile listenin6’nc› s›ras›nda yer al›yor. Listenin ilk s›ras›nda 62 va-kayla Çin yer al›rken, Hindistan 37, Endonezya ve Bir-leflik Arap Emirlikleri 27 ve Malezya 22 vaka ile ilk befls›radaki ülke konumunda yer al›yor. Asya ülkelerindenbildirilen toplam 298 vaka say›s›, dünya genelinin yüz-de 16,6’s›n› oluflturuyor ve vaka bafl›na ortalama 274bin dolarl›k bir kay›p demek oluyor. fiirket içi hile incelemesi yap›ld›¤›nda, olaylar›n en tepeyöneticilere kadar gitti¤i vakalara da s›k rastland›¤›n›vurguluyor. Hile oran› ile ilgili genel bir anket çal›flma-s› gerçeklefltirdiklerini de belirten Toraman, Türkiye’de-ki flirketlerin yaklafl›k yüzde 8’inde hile vakas› yafland›-¤› bilgisini veriyor. Adli muhasebe uzmanlar›n›n tespitetti¤i hileler aras›nda, finansal verilerde tutars›zl›k, ma-li tablolarda manipülasyon, gizli formüllerin çal›nmas›,rakiplere bilgi s›zd›rma, zimmet ve flantaj gibi vakalarbulunuyor.

Düflük e¤itim düzeyinde daha fazla hile yap›lmaktad›rancak bunlar y›k›c› hile boyutuna eriflmemektedir. Öteyandan, araflt›rmalar e¤itim düzeyi artt›kça hilenin say›olarak azald›¤›n›, ancak boyutu artt›¤› için daha y›k›c›olabilece¤ini gösteriyor. ACFE’nin rakamlar›na göre,2008 y›l›nda lise mezunlar›n›n yüzde 33,9’u ortalama100 bin dolarl›k hile vakalar›n› gerçeklefltirirken, yük-sek lisans ve doktora diplomas›na sahip olan çal›flanla-r›n yüzde 10,9’u ortalama 550 bin dolarl›k vakalar›niçinde görülüyor.

Kaynak: http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aTy-pe=RadikalDetayV3&ArticleID=1070736&Categor-yID=80, 26/11/2011 16:58

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim Kan›tlar›” konusu-

nu yeniden gözden geçiriniz.2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim Kan›tlar›” konusu-

nu yeniden gözden geçiriniz.3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kan›t Türleri” konusunu ye-

niden gözden geçiriniz.4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim ‹ddalar›” konusunu

yeniden gözden geçiriniz.5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim Yöntemleri” konu-

sunu yeniden gözden geçiriniz.6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetim ‹fllemleri” konusu-

nu yeniden gözden geçiriniz.7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kan›t Toplama Teknikleri”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Kâ¤›tlar›” konusunu

yeniden gözden geçiriniz.9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Fayda-

lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetimde Örnekleme Ris-

ki” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


”

“


S›ra Sizde 1

Muhasebe kay›t ortam›nda bulunan bilgilerden kan›t top-larken kullanabilece¤imiz bafll›ca denetim yöntemleri;flekli denetim-maddi denetim, aral›ks›z denetim-örnekle-me yoluyla denetim, ileriye do¤ru denetim-geriye do¤rudenetim ve do¤rudan denetim-dolayl› denetimdir.

S›ra Sizde 2

Denetim sürecinde kullanabilece¤imiz bafll›ca denetimteknikleri; fiziki inceleme, gözlem, do¤rulama, sorufl-turma, kay›t sistemini yeniden izleme, yeniden hesapla-ma, belge incelemesi, göz atma ve analitik incelemedir.

S›ra Sizde 3

Çal›flma kâ¤›tlar›n›n amac› denetim faaliyetinin genelkabul görmüfl denetim standartlar›na uygun yürütülme-sini sa¤lamakt›r. Çal›flma kâ¤›tlar› ayn› zamanda denet-çiye güvence sa¤layan bir kan›t niteli¤indedir. Genelolarak de¤erlendirildi¤inde çal›flma kâ¤›tlar› bir denet-çiye; denetimin ilgili yasal düzenlemelere uygun yap›l-d›¤›na kan›t oluflturmak, görüfl oluflturmas›na yard›mc›olmak, denetim raporunun haz›rlanmas›na esas teflkiletmek, iç kontrol yap›s›n›n de¤erlendirilmesine yard›m-c› olmak, denetimin düzenli bir biçimde sürdürülmesi-ni sa¤lamak, gerekti¤inde denetim sonras› için denetçi-ye savunma arac› olmak, bir sonraki denetim plan›n›nhaz›rlanmas›na ve denetim çal›flmalar›na yard›mc› ol-mak gibi faydalar sa¤lar.

Arens A. Alvin, Elder J. Randal, Beasley S. Mark. (2008).Auditing and Assurance Services, Prentice Hall,New Jersey.

Bozkurt Nejat. (2011). TÜRMOB Ba¤›ms›z Denetim

E¤itimi Ders Notlar›, Cilt: 1-2-3, Ankara.Çalgan Erkan, Mentefle Erkan, Ifl›lo¤lu Fatma, Toroslu

M. Vefa, Özcan Mükaddes, Kanpak G. Nurgül, Sa-vafl fiükrü, Onur J. Zehra, A¤ca Zekiye. (2008).Muhasebe Denetimi, ‹SMMMO Yay›n No: 113,‹stanbul.

Çömlekçi Ferruh. (2011). Muhasebe Denetimi ve Ma-

li Analiz, Anadolu Üniversitesi Yay›n No: 1585,Eskiflehir.

Erdo¤an Melih. (2006). Denetim Kavramsal ve Tek-

nolojik Yap›, Maliye ve Hukuk Yay›nlar›, Ankara.Güredin Ersin. (2007). Denetim ve Güvence Hizmet-

leri, Ar›kan Yay›nevi, ‹stanbul.Kaval Hasan. (2005). Muhasebe Denetimi, Gazi Kita-

bevi, Ankara.Kavut Lerzan, Tafl Oktay, fiavl› Tuba. (2009). Uluslarara-

s› Denetim Standartlar› Kapsam›nda Ba¤›ms›z

Denetim, ‹SMMMO Yay›n No: 130, ‹stanbul.Kepekçi Celal. (2004). Ba¤›ms›z Denetim, Avc›ol Ba-

s›m Yay›n, ‹stanbul.Kirac› Murat. (2009). Uluslararas› Denetim Standart-

lar›na Göre Örnekleme, Detay yay›nc›l›k, Ankara.Türedi Hasan. (2007). Denetim, Trabzon.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Denetim çal›flmalar›n› tamamlama sürecinin aflamalar›n› aç›klayabilecek,Denetim raporunun içeri¤inde yer alan bilgileri listeleyebilecek,Denetçinin, ulaflt›¤› görüfle göre düzenlenmesi gereken rapor türlerini an-latabilecek,Bilanço tarihinden sonra iflletmelerde meydana gelebilecek olaylar› saptaya-bileceksiniz.

‹çindekiler

• Denetimin Tamamlanmas›• Denetim Raporu• Olumlu Görüfl

• Olumlu fiartl› Görüfl • Olumsuz Görüfl • Görüfl Bildirmekten Kaç›nma

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

N


• DENET‹M‹N TAMAMLANMASI• B‹LÂNÇO VE RAPOR TAR‹H‹NDEN

SONRAK‹ ‹fiLEMLER

DenetiminTamamlanmas› veDenetim Raporu


DENET‹M‹N TAMAMLANMASIBu bölümde öncelikle denetçilerin denetimin tamamlanmas› aflamas›nda ne tür ça-l›flmalar yapt›klar›, bu çal›flmalar sonucunda ulaflt›klar› görüfle göre ne tür raporlardüzenleyebilecekleri, bilânço tarihinden raporun yaz›ld›¤› güne kadarki süreçte veraporun düzenlenmesinden sonra yapmalar› gereken ifllemler aç›klanmakta ve de-netim raporu türlerine örnekler verilmektedir.

Denetçi, muhasebe içi ve muhasebe d›fl› ortamda, dönem içinde ve dönem so-nunda yap›lan ifllem, kay›t ve hesaplamalara yönelik denetim ifllemlerini tamamla-d›ktan sonra, denetimi tamamlay›c› nitelikte bir dizi ifllem gerçeklefltirir. Denetçi,denetimi tamamlay›c› nitelikteki bu ifllemlerden sonra yapt›¤› de¤erlemeler sonu-cunda flirketin durumu hakk›nda ulaflt›¤› görüflünü, düzenleyece¤i denetim rapo-runda aç›klar ve denetim raporunu teslim eder.

Dolay›s›yla denetimin tamamlanmas› genel olarak üç aflamada gerçeklefltirilir:a. Denetimi tamamlama çal›flmalar›,b. Sonuçlar›n de¤erlenmesi,c. Denetim raporunun düzenlenmesi.Denetimi tamamlama çal›flmalar›, sonuçlar›n de¤erlenmesi ve finansal tablolar

hakk›nda görüfl oluflturularak rapor düzenlenmesi aflamalar› afla¤›da ayr›nt›l› birflekilde aç›klanmaktad›r.

Denetimin tamamlanmas› genel olarak hangi aflamalarda gerçeklefltirilir?

Denetimi Tamamlama Çal›flmalar›Denetçinin, denetimi tamamlay›c› nitelikteki çal›flmalar› flunlard›r:

a. Yap›lan denetim program›n›n yeniden gözden geçirilmesi,b. Gelecekteki olas› belirsizliklerin de¤erlendirilmesi,c. Bilânço tarihinden sonraki önemli olaylar›n gözden geçirilmesi,d. Müflteri ile iliflkili olan kifli ve kurulufllarla yap›lan ifllemleri belirleme ve in-

celeme,e. Müflteri iflletmeden beyan mektubu al›nmas›,f. Genel analitik testler yap›lmas›.

Denetimin Tamamlanmas›ve Denetim Raporu

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Yap›lan Denetim Program›n›n Yeniden Gözden Geçirilmesi Bu çal›flmada denetimin bafllang›c›ndan itibaren yap›lan tüm çal›flmalar ve yap›landenetim program› ile program›n uygulanmas›na yönelik tüm ifllemler gözden ge-çirilir, toplanan kan›tlar›n yeterlili¤i, güvenilirli¤i gibi hususlar yeniden de¤erlendi-rilir, denetçi yard›mc›lar›n›n denetim hakk›nda görüflleri al›n›r.

Gelecekteki Olas› Belirsizliklerin De¤erlendirilmesiGelecekteki belirsizlikler, do¤rudan do¤ruya iflletmeyle üçüncü kifliler aras›ndaolan ve denetim raporunun yaz›lma aflamas›na kadar sonuçlar›n›n net olarak or-taya ç›kmas› beklenmeyen durum ve olaylard›r. Bu belirsizlikler her ne kadar de-netlenen dönemle ilgili olmasa da iflletmeye gelecekte zarar verebilecek sonuçlarortaya ç›karabilir. ‹flletmeyle ilgili belirsizlikler için afla¤›daki örnekler verilebilir:

• Kaybedilmesi durumunda iflletmenin itibar›n› ve mali durumunu sarsacakdavalar,

• Devlet kurumlar› ile devam etmekte olan anlaflmazl›klar, vergi ve kamulafl-t›rma davalar›,

• ‹flletmenin boyutunu aflan ve gerçekleflti¤inde iflletmeye zarar verecek olansözleflme, garanti ve kefaletler,

• Devam eden toplu sözleflme görüflmeleri,• Sat›lan mallar›n garanti kapsam›na giren garantilerden do¤abilecek yüküm-

lülükler,• Çevreye verilen zararlar nedeniyle gelecekte ortaya ç›kmas› olas› yüksek

çevresel maliyetler.Dolay›s›yla müflteri iflletmenin üçüncü kiflilerle olan iliflkileri ile ilgili olarak

henüz sonuçlanmam›fl ve iflletmenin aleyhine sonuçlar do¤urma potansiyeli olanbu gibi belirsiz durumlar›n gözden geçirilmesi ve de¤erlendirilmesi gerekir. Özel-likle yarg› sürecinde bulunan alacak, borç, vergi, tazminat, kamulaflt›rma gibi da-valar›n kaybedilmesi durumunda iflletmenin zarara u¤ramas› söz konusu oldu¤uiçin bu gibi durumlar›n finansal tablo dipnotlar›nda aç›klanmas› istenebilir. Sözkonusu olaylar›n finansal tablo dipnotlar›nda aç›klanmas› gereklili¤i olaylar›nmeydana gelme olas›l›klar› dikkate al›narak tespit edilir. fiayet denetçi olay›nmeydana gelme olas›l›¤›n› uzak bir ihtimal olarak görüyorsa dipnot aç›klamas›n›gerekli görmeyebilir. Bu ihtimalin tespiti için denetçi, müflteri iflletmenin yöneti-cilerinden, mali müflavirinden, avukat›ndan, ilgili müflterilerinden ve sat›c›lar›n-dan duruma göre yaz›l› veya sözlü bilgi alabilir, dava dosyalar›n› ve iflletme karardefterini inceleyebilir.

Bilânço Tarihinden Sonraki Önemli Olaylar›n Gözden GeçirilmesiBilânço tarihinden sonraki olaylar, bilânço tarihinden denetim çal›flmas›n›n sonaerdi¤i tarihe kadar gerçekleflen olaylar olarak tan›mlan›r. Bu dönemde görüfl bildi-rilen mali tablolara önemli etkisi olan olaylar›n gerçekleflti¤ini ortaya ç›karmakamac›yla baz› denetim ifllemlerini uygulamak, genel kabul görmüfl denetim stan-dartlar›na göre zorunludur. Denetim çal›flmas›n›n sona erdi¤i tarih, denetim rapo-runun düzenlendi¤i tarihtir.

Bilânço tarihinde flüpheli durumda olan alaca¤›n tahsili veya de¤ersiz hale gel-mesi, kay›tlarda maliyet bedeli ile görünen bir gayrimenkulün çok düflük veyayüksek bedelle sat›lmas›, önemli düzeyde hisse senedi veya tahvil ç›kar›lmas›, ön-ceki y›l ifl hacmine göre önemli say›labilecek bir ifl ba¤lant›s› kurulmas› gibi du-rumlar bilânço tarihinden sonraki önemli olaylar olarak say›labilir.


Müflteri ile ‹liflkili Olan Kifli ve Kurulufllarla Yap›lan ‹fllemleri Belirleme ve ‹ncelemeMüflteri iflletmenin özellikle önemli miktarlarda mal ald›¤› sat›c›larla ve mal sat›fl›yapt›¤› müflterilerle olan iliflkilerinin dikkatli bir flekilde incelenmesi belge sahteci-li¤i, naylon fatura kullan›m›, asl› olmayan sat›fllar veya al›fllar için düzenlenmifl fa-turalar ve ortaya ç›kan hayali alacak veya borç tutarlar› gibi olaylar›n tespiti aç›s›n-dan önem tafl›r. Bu kesimde yer alan kimi örneklerde de görüldü¤ü üzere, baz› ifl-letmeler kârlar›n› gerçekte oldu¤undan daha yüksek veya düflük ç›karmak amac›y-la bu tür yan›lt›c› muhasebe tekniklerini kullanabilmektedir. Bu nedenle, denetçikarfl› inceleme yaparken taraflara güven duygusu ile de¤il, mesleki flüphecilikleyaklaflmal› ve birçok ihtimali dikkate almal›d›r. Ancak denetlenen iflletmenin iliflki-li kiflilerle dan›fl›kl› dövüfl yapmas› halinde, bu gibi durumlar›n tespiti oldukça güçolabilmektedir.

Denetçi, yan›lt›c› ifllemleri ortaya ç›karabilmek için, denetledi¤i iflletmenin iliflkili taraf-larla gerçeklefltirdi¤i ne tür ifllemlerini mesleki flüphecilik yaklafl›m› ile incelemelidir?

Müflteri ‹flletmeden Beyan Mektubu Al›nmas›Denetçi, denetim sürecinde müflteri iflletmenin yöneticilerine ve personeline çeflit-li sorular yöneltir ve pek çok sözlü yan›t al›r. Denetçi sözlü beyanlar› yaz›l› halegetirmek için denetim tamamland›¤›nda, müflteri iflletmenin yönetiminden beyanmektubu ister. Yönetimden yaz›l› beyan mektubu istenmesinin amaçlar› flunlard›r:

• Yönetimin denetçiye verdi¤i sözlü beyanlar›n do¤rulanmas›, • Dönem içinde verilen sözlü beyanlar›n uygunlu¤unun devam etti¤ini belir-

lemek,• Yönetimin beyanlar›na iliflkin yanl›fl anlafl›lma olas›l›¤›n› azaltmak,• Mali tablolar›n düzenlenmesinde esas sorumlulu¤un yönetime ait oldu¤unu

vurgulamak,• Müflteri ile denetçi aras›nda anlaflmazl›k olmas› halinde kan›t olarak kullanmak.Müflteri iflletmenin beyan mektubu, di¤er denetim ifllemlerinin yerine geçmez.

Yönetimin beyan mektubu vermemesi, denetim çal›flmalar›n›n kapsam›n›n s›n›r-land›r›lmas› say›laca¤›ndan, denetçinin denetim raporunda flartl› görüfl bildirmesi-ne yol açar.

Müflteri iflletme, denetçiye sundu¤u beyan mektubunda genel olarak flu husus-lar› teyit etti¤ini belirtir:

• Yönetimde ve iç kontrol sisteminde yer alan veya finansal tablolar üzerindeönemli etkileri olabilecek çal›flanlar›n hiçbir usulsüzlüklerinin olmad›¤›,

• Ba¤›ms›z denetim raporu tarihi itibariyle tüm muhasebe kay›tlar› ve destek-leyici belgelerin denetçilere sunuldu¤u,

• Finansal tablolar›n önemli yanl›fll›klar içermedi¤i,• Kurallar›na uyulmamas› halinde finansal tablolar üzerinde önemli etkileri

olabilecek düzenleyici kurumlar›n yapt›r›m›na konu olabilecek herhangi birifllemde bulunulmad›¤›,

• Finansal tablolarda yer almas› gereken mahkemelik hususlar, teminatlar,ipotekli varl›klar gibi hususlara iliflkin aç›klamalar›n yap›ld›¤›,

• Stoklar›n net gerçekleflebilir de¤eriyledir.

694. Ünite - Denet imin Tamamlanmas› ve Denet im Raporu

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Denetçinin, denetimini yapt›¤› iflletmenin yönetiminden beyan mektubu almas›n›n kendisiiçin önemi ve yarar› nedir?

Genel Analitik Testler Yap›lmas›Denetçi denetim sonuçlar›n› de¤erleme aflamas›na geçmeden önce son olarak ba-z› kan›tlar oluflturur. Denetimin genel amac›, mali tablolar›n do¤rulu¤una iliflkinbir görüfl bildirmek oldu¤una göre, müflteri iflletmenin mali tablolar›n›n son tasla-¤› üzerinde genel analitik testler yaparak bu tablolarda yer alan bilgilerin güveni-lirli¤i ölçülmeye çal›fl›l›r. Analitik testler, iflletmenin finansal tablolar›nda bulunanbaz› de¤erlerin önceki y›llar›n de¤erleri ve sektörel de¤erlerle karfl›laflt›r›lmas› flek-linde olabilece¤i gibi üretim ve sat›fl hacmi, çal›flan say›s› gibi finansal olmayan ve-rilerin karfl›laflt›r›lmas› fleklinde de olabilir. Analitik testler afla¤›daki çal›flmalar›kapsar:

• Mali tablolar›n alt toplamlar›n›n, toplamlar›n›n ve kalemlerin tutarlar›n›n,önceki dönemin tutarlar› ve cari y›l›n bütçelenmifl verileri ile karfl›laflt›r›l-mas›,

• Mali tablolarla ilgili oranlar›n hesaplanmas›, önceki y›l›n ve cari y›l›n bütçe-lenmifl oranlar› ile karfl›laflt›r›lmas›,

• Üretim ve sat›fl hacmi, çal›flanlar say›s› gibi finansal olmayan verilerin önce-ki y›l›n verileri ve cari y›l›n planlanm›fl verileri ile karfl›laflt›r›lmas›,

• Cari y›l›n oranlar›n›n sektör oranlar› ile karfl›laflt›r›lmas›d›r.Bu karfl›laflt›rmalarda ola¤anüstü sapmalar varsa bunlar›n nedenleri araflt›r›lma-

l› ve o hususla ilgili ayr›nt›l› denetim yap›lmal›d›r.

Denetçi genel analitik testleri yaparken ne tür bilgiler kullan›r?

Sonuçlar›n De¤erlenmesiDenetçi bu aflamada, elde etti¤i kan›tlar›n yeterlili¤ini ve tespit etti¤i yanl›fll›klar›n,finansal tablo kullan›c›lar›n›n bu tablolara dayanarak alacaklar› kararlar› etkilemederecesini gözden geçirerek müflteri iflletmeden düzeltme yapmas›n› isteyebilir ve-ya daha fazla kan›t toplamaya karar verebilir. Denetçi bu aflamada flu çal›flmalar›gerçeklefltirir:

a. Kan›tlar›n yeterlili¤inin de¤erlenmesi,b. Önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son de¤erlemesinin yap›lmas›,c. Hatalar›n düzeltilmesinin istenmesi,d. Çal›flma kâ¤›tlar›n›n gözden geçirilmesidir.

Kan›tlar›n Yeterlili¤inin De¤erlenmesiDenetçinin denetimi s›ras›nda elde etti¤i kan›tlar›n, denetçinin görüflünü teyit ede-cek düzeyde ve nitelikte olup olmad›¤›n›n araflt›r›lmas›d›r.

Önemlilik Düzeyinin ve Denetim Riskinin Son De¤erlemesininYap›lmas›Denetimin ilk çal›flmalar› s›ras›nda belirlenen ve hatalardaki (mali tablolarda vehesaplardaki ifllemlerde yap›lan hatalar) kabul edilebilirlik seviyesi olan önemlilikdüzeyinin var›lan denetim sonuçlar›na göre yeniden de¤erlendirilmesi ve her de-netimde mevcut olan denetim riskini en aza indirmek için kan›tlar›n yeniden de-¤erlendirilmesi ifllemleridir. Denetçi denetim riskinin kabul edilebilir düzeyde ol-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

du¤u sonucuna var›rsa, bulgular›yla desteklenen görüflünü oluflturabilir. Denetçi,denetim riskinin kabul edilebilir düzeyin üzerinde oldu¤u sonucuna var›rsa ya ekmaddi do¤ruluk testleri yapmal› ya da müflterisini gerekli düzeltmeleri yapmaya ik-na etmelidir.

Hatalar›n Düzeltilmesinin ‹stenmesiDenetçi, denetim s›ras›nda buldu¤u hatalar›, düzeltici ve s›f›rland›r›c› yevmiyekay›tlar›n›n yap›ld›¤› çal›flma kâ¤›d›na kaydeder ve müflteri iflletmeye düzeltmekay›tlar›n›n listesini vererek, muhasebe defterinde gerekli düzeltmelerin yap›l-mas›n› ister. E¤er hesaplar kapat›lmam›flsa ve müflteri, denetçinin iste¤ini kabulederse düzeltmeler yap›l›r. Müflteri iflletmenin düzeltme kay›tlar› yapmas› müm-kün de¤ilse veya düzeltme kayd› yapmaya yanaflm›yorsa bu durumun önemli-lik derecesine göre denetçinin ulaflaca¤› görüfle yans›mas› gerekir. Yine bu k›-s›mda yer alan vaka örneklerinde görülece¤i üzere, denetçinin herhangi bir ne-denle yanl›fl de¤erleme yapmas› neticesinde, düzenlenen denetçi raporu yan›l-t›c› olmaktad›r.

Çal›flma Kâ¤›tlar›n›n Gözden GeçirilmesiÇal›flma kâ¤›tlar›; denetimin sonuçlanmas›na yak›n bir zamanda, düzeltme taleple-ri müflteri iflletmeye iletilmeden ve çal›flma mizan› düzenlenmeden önce denetim-den sorumlu denetçi taraf›ndan genel olarak gözden geçirilir.

Denetim sonunda denetçi, müflteri iflletme yöneticileri ile denetim bulgular› hu-susunda bir görüflme yapar. Bu görüflme esas itibariyle, iç kontrol sistemine iliflkinsorunlar, bu sorunlar›n giderilmesine yönelik al›nacak idari önlemler ve denetiminuygulanmas›nda karfl›lafl›lan idari ve teknik sorunlar› içerir.

Denetim Raporunun Düzenlenmesi Denetçi, denetim sürecinin sonunda bir rapor düzenleyerek, denetim çal›flmalar›sonucunda iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan bilgilerin dürüstlü¤ü hakk›ndaulaflt›¤› görüflü yaz›l› olarak ifade eder. Denetçi, denetim raporunu düzenlerken ra-porlamaya iliflkin belirli ilke ve standartlar› dikkate almak zorundad›r. Bu bölüm-de denetim raporunun içeri¤i, raporlama standartlar› ve standart denetim raporutürlerine iliflkin aç›klamalara yer verilmektedir.

Ülkemizde ba¤›ms›z denetim uygulamalar› le ilgili daha fazla bilgi için www.spk.gov.tr si-tesini ziyaret edebilirsiniz.

Ba¤›ms›z Denetim Raporunun Temel Unsurlar›SPK’nin Seri: X, 22 say›l› tebli¤ine (29. K›s›m 2.Bölüm) göre; tebli¤ hükümlerinegöre yürütülen bir ba¤›ms›z denetim çal›flmas› sonucunda düzenlenen standart birba¤›ms›z denetim raporunun afla¤›daki temel unsurlar› içermesi gerekir:

Bafll›k: Ba¤›ms›z denetim raporunun, bir ba¤›ms›z denetim kuruluflu taraf›ndanhaz›rland›¤›n› gösterir aç›k bir bafll›k tafl›mas› zorunludur. Bu bafll›k, ba¤›ms›z denet-çi ba¤›ms›zl›¤›na iliflkin etik ilke ve kurallara uyuldu¤una ve raporun di¤er kifliler ta-raf›ndan haz›rlanan raporlardan farkl› bir nitelik tafl›d›¤›na karine teflkil eder.

Muhatap: Ba¤›ms›z denetim raporunun sözleflmede belirtilen muhataba hita-ben düzenlenmesi gereklidir. Bu kapsamda, ba¤›ms›z denetim raporu, iflletmeningenel kuruluna ve/veya iflletme yönetimine ve/veya yönetimden sorumlu kiflilerehitaben düzenlenir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Girifl paragraf›: Ba¤›ms›z denetim raporunun girifl paragraf›nda ba¤›ms›z de-netimi yap›lan iflletme ile söz konusu iflletmenin finansal tablolar›n›n ba¤›ms›z de-netime tabi tutuldu¤u hususu belirtilir.

‹flletme yönetiminin finansal tablolara iliflkin sorumlulu¤u: Ba¤›ms›z de-netim raporunda, finansal tablolar›n finansal raporlama standartlar›na uygun ola-rak haz›rlanmas› ve dürüst bir flekilde sunumuna iliflkin iflletme yönetiminin so-rumlulu¤u aç›klan›r. Bu sorumluluk afla¤›da belirtilen hususlar› kapsar:

• Hata veya hileden kaynaklan›p kaynaklanmad›¤›na bak›lmaks›z›n önemlinitelikte yan›lt›c› bir bilgi içermeyen finansal tablolar›n haz›rlanmas›, iç kon-trolün finansal tablolar›n dürüst bir flekilde sunumu amac›na uygun bir fle-kilde tasarlanarak, uygulamaya geçirilmesi ve devam ettirilmesi,

• Uygun muhasebe politikalar›n›n seçimi ve uygulanmas›,• Durumun gerektirdi¤i koflullara uygun muhasebe tahminlerinin yap›lmas›.Finansal tablolar iflletme yönetimini temsil eder. ‹flletme yönetimi, finansal tab-

lolar›n finansal raporlama standartlar›na uygun olarak haz›rlanarak dürüst bir bi-çimde sunulmas›ndan sorumludur. Bu sorumluluk, finansal raporlama standartlar›çerçevesinde haz›rlanan raporlarda, finansal tablolar›n finansal durum ve perfor-mans ile iflletmenin nakit ak›mlar›n›n gerçe¤i yans›tacak flekilde sunumunu kapsar.‹flletme yönetimi bu sorumlulu¤u yerine getirirken her türlü hata ve hileli ifllemle-ri önleyecek veya tespit ederek düzeltecek bir iç kontrol sisteminin tasarlanarakuygulanmas›ndan da sorumludur.

Ba¤›ms›z denetçinin sorumlulu¤u: Ba¤›ms›z denetim raporunda, ba¤›ms›zdenetçinin sorumlulu¤unun yap›lan ba¤›ms›z denetime dayal› olarak finansal tab-lolar hakk›nda görüflünü bildirmek oldu¤u hususuna yer verilir.

Ba¤›ms›z denetim raporunda ba¤›ms›z denetimin ba¤›ms›z denetim standartla-r›na uygun bir flekilde yap›ld›¤› hususu yer al›r. Bu standartlar uyar›nca ba¤›ms›zdenetçinin etik koflullara uydu¤u, ba¤›ms›z denetim çal›flmas›n› yeterli ve uygunba¤›ms›z denetim kan›t› elde etmek üzere planlayarak gerçeklefltirdi¤i, bu çerçe-vede finansal tablolar›n önemli yanl›fll›k içerip içermedi¤i hususlar›na da ba¤›ms›zdenetim raporunda yer verilir.

Ba¤›ms›z denetim raporunda görüfle temel oluflturan ba¤›ms›z denetim kan›tla-r›n›n yeterli ve uygun oldu¤u hususu da belirtilir.

Ba¤›ms›z denetçi görüflü: Ba¤›ms›z denetçi, finansal raporlama standartlar›çerçevesinde, finansal tablolar›n tüm önemli yönleriyle gerçe¤i do¤ru ve dürüst birflekilde yans›tt›¤›na veya dürüstçe sunuldu¤una kanaat getirdi¤inde olumlu görüflifade eder.

Ba¤›ms›z denetçinin imzas›: Ba¤›ms›z denetim raporu, ba¤›ms›z denetim kuru-luflu ve ba¤›ms›z denetçi ad›na imzalan›r.

Ba¤›ms›z denetim raporunun tarihi: Ba¤›ms›z denetçi, rapor tarihi olarak fi-nansal tablolar hakk›nda görüfl oluflturmak için yeterli ve uygun ba¤›ms›z denetimkan›t›n›n topland›¤› tarihten önceki bir tarihi belirleyemez. Ba¤›ms›z denetim ka-n›tlar›n›n toplanmas›, finansal tablolar›n haz›rlanmas› ve iflletme yönetimi taraf›n-dan bu finansal tablolar ile ilgili sorumlulu¤un üstlenildi¤inin beyan edilmesini deiçerir. Rapor tarihi, ba¤›ms›z denetçinin bu tarihe kadar olan olay ve ifllemlerin fi-nansal tablolar ve ba¤›ms›z denetçi görüflüne olan etkilerini de¤erlendirdi¤ini fi-nansal tablo kullan›c›lar›na gösterir.

Ba¤›ms›z denetçinin sorumlulu¤u iflletme yönetimi taraf›ndan haz›rlanan ve su-nulan finansal tablolar hakk›nda görüfl vermek oldu¤u için ba¤›ms›z denetim ra-


porunun tarihi, finansal tablolar›n iflletme yönetimi taraf›ndan imzaland›¤› ya daonayland›¤› tarihten önceki bir tarih olamaz.

Ba¤›ms›z denetim kuruluflunun adresi: Denetim raporunda ba¤›ms›z dene-tim kuruluflunun adresi de yer al›r.

Standart bir denetim raporunda bulunan temel unsurlar nelerdir?

Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›na UyumSPK’nin Seri: X, 22 say›l› tebli¤ine (29. K›s›m 2.Bölüm) göre; ba¤›ms›z denetçi fi-nansal tablolar›n tüm önemli yönleriyle gerçe¤i do¤ru ve dürüst bir flekilde yans›-t›p yans›tmad›¤› hususundaki kanaatini Kurulca (SPK) yay›mlanan finansal rapor-lama standartlar› çerçevesinde oluflturur. Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›(TFRS), finansal tablolar›n iflletmenin gerçek ekonomik durumunu dürüst bir flekil-de yans›t›p yans›tmad›¤› veya belirli ifllem, hesap veya aç›klamalara iliflkin özel hü-kümler uyar›nca haz›rlan›p haz›rlanmad›¤› hususlar›n›n tespitinde ba¤›ms›z denet-çiye ölçüt oluflturur.

Ba¤›ms›z Denetim Görüflünün Oluflturulmas› SPK’nin Seri:X, 22 say›l› tebli¤ine (29. K›s›m 2.Bölüm) göre; ba¤›ms›z denetim gö-rüflünün oluflturulmas› sürecinde ba¤›ms›z denetçinin, finansal tablolar›n önemliyanl›fll›klar içermedi¤ine dair makul güvenceyi elde edecek yeterli ve uygun ba-¤›ms›z denetim kan›t›na sahip olmas› gerekir.

Finansal tablolar›n finansal raporlama standartlar› uyar›nca gerçe¤i tüm önemliyönleriyle do¤ru ve dürüst bir flekilde yans›t›p yans›tmad›¤›na iliflkin görüfl olufltu-rulmas› süreci, finansal tablolar›n an›lan ilkelerin ifllem türleri, hesap bakiyeleri ve-ya dipnotlara iliflkin özel hükümleri uyar›nca haz›rlan›p haz›rlanmad›¤› hususununde¤erlendirilmesini de içerir. Bu de¤erlendirmede flu hususlar dikkate al›n›r:

• Seçilen ve uygulanan muhasebe politikalar›n›n finansal raporlama standart-lar›na ve mevcut koflullara uygunlu¤u,

• Mevcut koflullar çerçevesinde iflletme yönetimince yap›lan muhasebe tah-minlerinin makul olmas›,

• Muhasebe politikalar› dâhil finansal tablolarda sunulan tüm bilgilerin ilgili,güvenilir, karfl›laflt›r›labilir ve anlafl›labilir olmas›,

• Finansal tablo bilgilerinin, iflletmenin finansal durumu, performans› ve nakitak›m› gibi, finansal tablo kullan›c›lar›n›n önemli ifllem ve olaylar›n etkilerinianlayabilmelerini sa¤lamadaki yeterlili¤i.

‹flletme bünyesinde Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›na uygun bir finan-sal raporlama sisteminin uygulan›yor olmas›, söz konusu finansal tablolar›n gerçe-¤i dürüst bir flekilde yans›tmas› aç›s›ndan önemli bir göstergedir. ‹flletmenin yap›-s›n›n yukar›da listelenen koflullara uygun olmas› halinde denetçi “Olumlu görüfl”bildirir.

Denetçinin, denetledi¤i iflletme için olumlu görüfl bildirmesi ne anlama gelir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Olumlu Denetim Görüflünden SapmalarFinansal tablolarda denetçinin olumlu denetim görüflünü etkileyecek önemlilikteyanl›fl ve yan›lt›c› ifllemlerin olmas› halinde denetçi, denetim raporunda olumlugörüfl d›fl›nda bir görüfl bildirir. SPK’nin Seri: X, 22 say›l› tebli¤inde (30. K›s›m 1.Bö-lüm) denetçinin olumlu görüfl haricinde, iflletmenin durumuna göre dört tür ba-¤›ms›z denetim raporu düzenleyebilece¤i belirtilmektedir:

a. Aç›klamal› olumlu görüfl verilmesi,b. fiartl› görüfl verilmesi,c. Görüfl bildirmekten kaç›nma,d. Olumsuz görüfl verilmesi.

Denetçi, iflletmenin durumunu dikkate alarak ulaflt›¤› görüfle göre kaç tür denetim raporudüzenleyebilir?

Denetçi, olumlu denetim görüflünü etkilemeyen ancak; finansal tablo kullan›c›-lar›n›n dikkatine sunulmas›n› gerekli gördü¤ü hususlar› bir aç›klama paragraf›ndavurgulayabilir. Bu rapor türü “Aç›klamal› olumlu görüfl” olarak da an›lmaktad›r.Uygulamada, raporun ait oldu¤u dönemde veya bir önceki y›lda yaflanan ekono-mik krizin finansal tablolar üzerindeki olas› etkilerinin vurgulanmas›, dipnotta be-lirtilmeyen ancak sonucunun önemli bir etkide olmas› beklenmeyen mahkemeyeintikal etmifl olaylar için de bu aç›klama paragraf›na yer verildi¤i görülmektedir.Görüfl paragraf›ndan sonra gelmesi gereken bu paragrafta, özellik arz eden husu-sun ba¤›ms›z denetim görüflüne flart oluflturmad›¤› ayr›ca belirtilir.

Finansal tablo kullan›c›lar›n›n dikkatine sunulmas› gerekli olan hususlar› içerenparagraf örne¤ine afla¤›da yer verilmifltir.

“Görüflümüzü etkilememekle birlikte, finansal tablolar›n ait oldu¤u 200X y›l›n›n

dördüncü çeyre¤inde meydana gelen ekonomik krize dikkat çekmek isteriz. ‹flletme-

nin, ithal üretim girdilerinin fazla olmas›, kurlardaki art›fltan kaynaklanan maliyet

ve fiyatlar ‹flletme’nin ekonomik krizden etkilenme olas›l›¤›n› art›rmaktad›r...”

Ba¤›ms›z denetim raporuna iflletmenin süreklili¤iyle ilgili sorunlar› veya önem-li bir belirsizli¤i vurgulayan bir paragraf›n eklenmesi ba¤›ms›z denetçinin, bu tiphususlara iliflkin raporlama sorumlulu¤unu yerine getirmesi için yeterlidir. Bu-nunla birlikte, finansal tablolar› etkileyebilecek nitelikte birçok önemli belirsizli-¤in bulunmas› halinde ba¤›ms›z denetçi paragraf eklemek yerine görüfl bildirmek-ten kaç›nabilir.

Denetçi hangi durumda aç›klamal› olumlu görüfl bildirir?

Ba¤›ms›z denetçi, çal›flma alan›ndaki s›n›rlaman›n muhtemel etkisi ve yöne-timle olan anlaflmazl›¤›n›n finansal tablolara olan etkisinin önemlili¤ini dikkatealarak ne tür bir rapor düzenleyece¤ine karar verir. Söz konusu raporlar için, yu-kar›da aç›klamal› olumlu görüfl örne¤ine benzer örnekler verilmifltir.

Çal›flma Alan›n›n S›n›rlanmas› Çal›flma alan› s›n›rlamas›, ba¤›ms›z denetçinin finansal tablolara iliflkin baz› bilgi vebelgeleri elde edememesi, fiziki stok say›m›n› gözlemleyememesi gibi durumlardameydana gelir. Ba¤›ms›z denetçiye göre iflletmenin muhasebe kay›tlar›n›n yetersiz


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

oldu¤u veya gerekli oldu¤una inan›lan bir ba¤›ms›z denetim tekni¤inin uygulana-mad›¤› durumlarda da çal›flma alan› s›n›rlanm›fl olabilir. Ba¤›ms›z denetçi olumlugörüflü desteklemek için kabul edilebilir alternatif ba¤›ms›z denetim tekniklerinikullanarak yeterli ve uygun ba¤›ms›z denetim kan›t› elde edemezse, düzenleyece-¤i raporda çal›flma alan›nda flartl› görüfl bildirmeyi veya görüfl bildirmekten kaç›n-may› gerektiren s›n›rlamaya iliflkin bilgi verir.

Denetçinin, çal›flma alan›n›n s›n›rland›r›lmas› nedeniyle flartl› görüfl vermesi du-rumunda raporun aç›klama ve görüfl bölümlerinde örnek olarak flu ifadelere yerverilecektir:

“‹flletmenin Brezilya’dan ithal etti¤i hammaddelerin faturalar›na iliflkin karfl› ince-

leme, sat›c› flirkette yang›n ç›kt›¤› için irtibat kurulamamas› nedeniyle gerçeklefltiri-

lememifltir. Hammadde stok miktarlar›n›n kay›t kontrolü amac›yla uygulanan di¤er

ba¤›ms›z denetim teknikleri, iflletme kay›tlar›n›n niteli¤i nedeniyle yeterli olmam›flt›r.

Görüflümüze göre, iliflikteki finansal tablolar, yukar›da belirtilen hammadde stok

miktarlar›na iliflkin husus nedeniyle ortaya ç›kabilecek düzeltmeler d›fl›nda ‹flletme-

nin 31 Aral›k 200X tarihi itibariyle finansal durumunu,...” .

Yukar›daki rapor örne¤inde yer alan ifadelerde görüldü¤ü üzere, denetçi, tes-pit etti¤i yanl›fl ifllemler, s›n›rlay›c› durumlar ve aç›klay›c› notlar hem tek tek hemde toplu olarak finansal tablolar›n do¤rulu¤unu bir bütün olarak bozmuyorsa an-cak; bu aksakl›klar›n finansal tablo kullan›c›lar› taraf›ndan bilinmesini gerekli gö-rüyorsa flartl› görüfl bildirmektedir.

Çal›flma alan›ndaki s›n›rlaman›n muhtemel etkisinin, ba¤›ms›z denetçinin yeter-li ve uygun ba¤›ms›z denetim kan›t› elde edemeyece¤i ve görüfl bildiremeyece¤ikadar önemli ve yayg›n olmas› durumunda, denetçi görüfl bildirmekten kaç›n›r.

Denetçinin, çal›flma alan›n›n s›n›rland›r›lmas› nedeniyle görüfl bildirmekten ka-ç›nmas› durumunda raporun aç›klama ve görüfl bölümlerinde örnek olarak flu ifa-delere yer verilecektir:

“‹flletme taraf›ndan çal›flma alan›m›z›n s›n›rland›r›lmas› sonucunda, tüm stoklar›n

gözlemlenmesi ve ticari alacaklar›n teyidi taraf›m›zdan gerçeklefltirilememifltir.

Yukar›daki paragraf(lar)da belirtilen hususlar›n iliflikteki finansal tablolar üze-

rindeki önemli etkisi nedeniyle, söz konusu finansal tablolar üzerinde görüfl bildi-

remiyoruz.”

Denetçi hangi durumda görüfl bildirmekten kaç›n›r?

‹flletme Yönetimiyle Görüfl Ayr›l›¤›Ba¤›ms›z denetçi, seçilen baz› muhasebe politikalar›, bunlar›n uygulanmas› ve dip-notlar›n yeterlili¤i gibi konularda, iflletme yönetimi ile ayn› görüflleri paylaflmaya-bilir. Ba¤›ms›z denetçi bu görüfl ayr›l›klar›n›n, finansal tablolara olan etkisininönemli ve yayg›n oldu¤u durumda flartl› veya olumsuz görüfl bildirir.

Denetçinin, iflletme yönetimiyle muhasebe politikalar› (Muhasebe ilkelerininuygunlu¤u) konusunda görüfl ayr›l›¤›na düflmesi nedeniyle flartl› görüfl vermesidurumunda raporun aç›klama ve görüfl bölümlerinde örnek olarak flu ifadelere yerverilecektir:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9

“Dipnot X’te belirtildi¤i gibi, ‹flletme, iliflikteki finansal tablolar›nda, amortisman

ay›rmam›flt›r. Bu uygulama finansal raporlama standartlar›na uygun de¤ildir. 31

Aral›k 200X tarihi itibariyle, amortisman gideri, normal amortisman yöntemine gö-

re, binalar için %5, demirbafllar için %20 oranlar› baz al›narak, XXX T olarak he-

saplanmaktad›r. Buna paralel olarak, sabit k›ymetler net tutar›n›n, birikmifl amor-

tismanlardaki art›fl tutar› kadar XXX T tutar›nda azalt›lmas›, dönem net kar›n›n

XXX T tutar›nda azalt›lmas› gerekir.

Görüflümüze göre, iliflikteki finansal tablolar, yukar›da ... paragrafta belirtilen hu-

suslar nedeniyle ortaya ç›kabilecek düzeltmeler d›fl›nda ‹flletme’nin 31 Aral›k 200X

tarihi itibariyle finansal durumunu ...”.

Denetçinin, iflletme yönetimiyle muhasebe politikalar› (Dipnotlar›n yeterlili¤i)konusunda görüfl ayr›l›¤›na düflmesi nedeniyle flartl› görüfl vermesi durumundaraporun aç›klama ve görüfl bölümlerinde örnek olarak flu ifadelere yer verilecektir:

“‹flletmenin, mevcut fabrikas›na ek olarak flehir giriflinde .... mevkiinde bulunan ara-

zisinde yapt›¤› ek tesis inflaat›n›n çevre kirlili¤i yaratma ihtimali ile mahkemelik ol-

du¤u ve inflaat›n durduruldu¤u dipnotlarda belirtilmemifltir. Bu hususa iliflkin aç›k-

lamalar›n, .... numaral› dipnotta belirtilmesi gerekir.

Görüflümüze göre, iliflikteki finansal tablolar, yukar›da ... paragrafta belirtilen husu-

sun belirtilmemesi d›fl›nda ‹flletme’nin 31 Aral›k 200X tarihi itibariyle finansal duru-

munu...”

Denetçinin, iflletme yönetimiyle muhasebe politikalar› (Dipnotlar›n yeterlili¤i)konusunda görüfl ayr›l›¤›na düflmesi nedeniyle olumsuz görüfl vermesi duru-munda ise raporun aç›klama ve görüfl bölümlerinde örnek olarak flu ifadelere yerverilecektir:

(Görüfl ayr›l›¤›na iliflkin paragraf(lar))

Görüflümüze göre, yukar›daki ... paragraf(lar)da bahsedilen hususlar›n önemli etki-

leri nedeniyle ekli finansal tablolar, ‹flletme’nin 31 Aral›k 200X tarihi itibariyle fi-

nansal durumunu, ayn› tarihte sona eren y›la ait finansal performans›n› ve nakit

ak›mlar›n›, Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan finansal raporlama standart-

lar› çerçevesinde do¤ru ve dürüst bir biçimde yans›tmamaktad›r.”

Denetçi hangi durumlarda flartl› veya olumsuz görüfl bildirir?

B‹LÂNÇO VE RAPOR TAR‹H‹NDEN SONRAK‹‹fiLEMLERSPK’nin Seri: X, 22 say›l› tebli¤ine (23. K›s›m 1. ve 2. Bölüm) göre; Ba¤›ms›z de-netçi, bilânço tarihinden sonraki olaylar›n finansal tablolar ve ba¤›ms›z denetim ra-poru üzerindeki etkilerini göz önünde bulundurur. Ba¤›ms›z denetçi, ba¤›ms›z de-netim raporu tarihine kadar olan ve finansal tablolarda aç›klama ya da düzeltmegerektirebilecek tüm olaylar›n belirlendi¤ine dair yeterli ve uygun ba¤›ms›z dene-tim kan›t› sa¤layacak ba¤›ms›z denetim tekniklerini uygular. Bu teknikler, bilânçotarihindeki hesap bakiyelerine dair ba¤›ms›z denetim kan›t› elde etmek için bilân-ço tarihinden sonra gerçekleflen belirli ifllemlere uygulanabilen rutin ba¤›ms›z de-netim tekniklerine ek olarak yap›l›r. Ancak; ba¤›ms›z denetçinin önceden uygula-d›¤› ba¤›ms›z denetim tekniklerinin tatmin edici sonuçlar sa¤lad›¤› tüm hususlarlailgili olarak sürekli inceleme yapmas› gerekmeyebilir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



10

Ba¤›ms›z denetçinin, ba¤›ms›z denetim raporu tarihinden sonra finansal tablo-larla ilgili herhangi bir soruflturma yapma veya ba¤›ms›z denetim teknikleri uygu-lama sorumlulu¤u yoktur. Ba¤›ms›z denetim raporu tarihinden finansal tablolar›nyay›nlanaca¤› zamana kadar geçen sürede finansal tablolar› etkileyebilecek husus-lardan ba¤›ms›z denetçinin haberdar edilmesi iflletme yönetiminin sorumlulu¤un-dad›r.

Ba¤›ms›z denetçi, ba¤›ms›z denetim raporu tarihinden sonra ancak, finansaltablolar›n yay›nlanmas›ndan önce finansal tablolar› önemli ölçüde etkileyebilecekbir hususu fark etmesi durumunda, finansal tablolarda herhangi bir de¤iflikli¤e ih-tiyaç olup olmad›¤›n› gözden geçirerek konuyu iflletme yönetimiyle görüflür ve ge-rekli ifllemleri yapar.

‹flletme yönetiminin finansal tablolar› de¤ifltirdi¤i durumlarda, ba¤›ms›z denetçigerekli ba¤›ms›z denetim tekniklerini kullanarak iflletme yönetimine de¤ifltirilmifl fi-nansal tablolara iliflkin yeni bir rapor sunar. Yeni ba¤›ms›z denetim raporuna, de-¤ifltirilmifl finansal tablolar›n onayland›¤› tarihten daha önceki bir tarih verilemez vebuna ba¤l› olarak Tebli¤in 23.k›sm›n›n “Bilânço tarihinden sonraki olaylara uygu-lanacak ba¤›ms›z denetim teknikleri” bafll›kl› maddesinde belirtilen ba¤›ms›z dene-tim teknikleri yeni ba¤›ms›z denetim raporu tarihine kadar uygulan›r.

Ba¤›ms›z denetçinin de¤ifltirilmesine gerek görmesine karfl›n iflletme yönetimi-nin finansal tablolar› de¤ifltirmedi¤i ve ba¤›ms›z denetim raporunun iflletmeye he-nüz teslim edilmemifl oldu¤u durumlarda, ba¤›ms›z denetçi flartl› ya da olumsuzgörüfl bildirir. Ba¤›ms›z denetçinin de¤ifltirilmesine gerek görmesine karfl›n ifllet-me yönetiminin finansal tablolar› de¤ifltirmedi¤i ve ba¤›ms›z denetim raporununiflletmeye teslim edilmifl olmas› durumunda, ba¤›ms›z denetçi, finansal tablolar›nve ba¤›ms›z denetim raporunun kamuya aç›klanmamas› için iflletme yönetimin-den en üst seviyede sorumlu kifliyi yaz›l› olarak uyar›r. Finansal tablolar ve ba¤›m-s›z denetim raporu, bu uyar›ya karfl›n aç›klan›rsa ba¤›ms›z denetçi, kurul ve ilgiliborsaya konu hakk›nda ivedilikle bilgi vermek suretiyle gerekli önlemleri al›r.

SPK’nin Seri: X, 22 say›l› tebli¤ine (2.k›s›m, 5.bölüm) göre; ba¤›ms›z denetimraporu ve inceleme raporu, sorumlu ortak bafl denetçi taraf›ndan imzaland›¤›ndakesinleflir. Düzenlenen ba¤›ms›z denetim raporu ve inceleme raporunun bir örne-¤i, ba¤›ms›z denetim kuruluflunu temsil ve ilzama yetkili kiflinin imzas›n› tafl›yanbir yaz› ekinde en geç izleyen ilk ifl günü mesai saati bitimine kadar müflterinin yö-netim kurulu baflkanl›¤›na teslim edilir. Müflteri yönetim kurulu baflkanl›¤›na tes-lim edilen ba¤›ms›z denetim raporu ve inceleme raporunun birer örne¤i, kurulcayay›mlanan finansal raporlama standartlar› uyar›nca ilan› gereken finansal tablo veraporlarla birlikte, ilan için öngörülen süreler göz önünde bulundurularak teslimtarihini izleyen en geç ilk ifl günü mesai bitimine kadar yay›mlanmak üzere ilgiliborsaya ve kurula gönderilir. Ba¤›ms›z denetim raporu, Türk Ticaret Kanunu hü-kümleri çerçevesinde, ilgili bulundu¤u y›la iliflkin finansal tablo ve raporlar›n gö-rüflülece¤i genel kurul toplant›s›ndan en az on befl gün önce pay sahiplerinin em-rine haz›r bulundurulur ve genel kurulda okunur. Kurulca gerekli görülen halleriçin düzenlenen özel amaçl› ba¤›ms›z denetim raporlar›, düzenlenifl amaçlar›na uy-gun olarak kurula iletilir ve kurulun ilgili di¤er düzenlemelerinde belirtilen usul veesaslara uygun olarak kamuya duyurulur. Ba¤›ms›z denetim kurulufllar›, hakk›ndarapor düzenledikleri finansal tablolar›n aynen ilan edilip edilmedi¤ini izlemek zo-rundad›rlar.



Denetim çal›flmalar›n›n tamamlanma sürecinin

aflamalar›n› aç›klamak.

Denetçi, muhasebe içi ve muhasebe d›fl› ortam-da, dönem içinde ve dönem sonunda yap›lan ifl-lem, kay›t ve hesaplamalara yönelik denetim ifl-lemlerini tamamlad›ktan sonra, denetimi tamam-lay›c› nitelikte bir dizi ifllem gerçeklefltirir. Denet-çi, denetimi tamamlay›c› nitelikteki bu ifllemler-den sonra yapt›¤› de¤erlemeler sonucunda flirke-tin durumu hakk›nda ulaflt›¤› görüflünü, düzen-leyece¤i denetim raporunda aç›klar ve denetimraporunu teslim eder. Denetimin tamamlanmas›genel olarak üç aflamada gerçeklefltirilir: Deneti-mi tamamlama çal›flmalar›, sonuçlar›n de¤erlen-mesi ve denetim raporunun düzenlenmesi.Denetimi tamamlay›c› nitelikteki çal›flmalar: Ya-p›lan denetim program›n›n yeniden gözden ge-çirilmesi, gelecekteki olas› belirsizliklerin de¤er-lendirilmesi, bilânço tarihinden sonraki önemliolaylar›n gözden geçirilmesi, müflteri ile iliflkiliolan kifli ve kurulufllarla yap›lan ifllemleri belirle-me ve inceleme, müflteri iflletmeden beyan mek-tubu al›nmas› ve genel analitik testler yap›lmas›-d›r.Sonuçlar›n de¤erlenmesi aflamas›nda denetçidört tür ifllem yapar: Kan›tlar›n yeterlili¤inin de-¤erlenmesi, önemlilik düzeyinin ve denetim ris-kinin son de¤erlemesinin yap›lmas›, hatalar›n dü-zeltilmesinin istenmesi ve çal›flma kâ¤›tlar›n›ngözden geçirilmesi.Denetçi denetim sürecinin sonunda bir rapor dü-zenleyerek denetim çal›flmalar› sonucunda ifllet-menin finansal tablolar›nda yer alan bilgilerindürüstlü¤ü hakk›nda ulaflt›¤› görüflü yaz›l› olarakifade eder. Denetçi, denetim raporunu düzenler-ken raporlamaya iliflkin belirli ilke ve standartla-r› dikkate almak zorundad›r.

Denetim raporunun içeri¤inde yer alan bilgileri

listelemek.Standart bir ba¤›ms›z denetim raporunda; rapo-run ba¤›ms›z denetim kuruluflu taraf›ndan haz›r-land›¤›n› gösteren bafll›k, muhatap, girifl paragra-f›, iflletme yönetiminin finansal tablolara iliflkinsorumlulu¤u, ba¤›ms›z denetçinin sorumlulu¤u,denetçi görüflü ve imzas›, denetim raporunun ta-rihi, denetim kuruluflunun adresi yer al›r.

Denetçinin ulaflt›¤› görüfle göre düzenlemesi ge-

reken rapor türlerini anlatmak.

Denetçi, denetledi¤i iflletmenin finansal tablola-r›n›n finansal raporlama standartlar› uyar›nca ger-çe¤i dürüst bir flekilde yans›tt›¤›na inan›yorsaolumlu görüfl bildiren rapor düzenler. Olumludenetim görüflünden sapmalar olmas› halinde;aç›klamal› olumlu görüfl, flartl› görüfl, olumsuzgörüfl bildiren veya görüfl bildirmekten kaç›nd›-¤›n› gösteren rapor türlerinden birini seçecektir.

Bilanço tarihinden sonra iflletmelerde meydana

gelebilecek olaylar› saptamak.

Ba¤›ms›z denetçi, bilânço tarihinden sonrakiolaylar›n finansal tablolar ve ba¤›ms›z denetimraporu üzerindeki etkilerini göz önünde bulun-durur. Ba¤›ms›z denetçi, ba¤›ms›z denetim rapo-ru tarihine kadar olan ve finansal tablolarda aç›k-lama ya da düzeltme gerektirebilecek tüm olay-lar›n belirlendi¤ine dair yeterli ve uygun ba¤›m-s›z denetim kan›t› sa¤layacak ba¤›ms›z denetimtekniklerini uygular.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi denetimi tamamlay›c› nite-likteki çal›flmalardan biri de¤ildir?

a. Denetim program›n›n yeniden gözden geçirilmesib. Gelecekteki olas› belirsizliklerin de¤erlendirilmesic. Müflteri iflletmeden beyan mektubu al›nmas›d. Genel analitik testler yap›lmas›e. Denetim raporunun düzenlenmesi

2. Afla¤›dakilerden hangisi gelecekteki olas› belirsizlik-lere örnek olarak verilemez?

a. Kaybedilmesi durumunda iflletmenin itibar›n› vemali durumunu sarsacak davalar

b. Devlet kurumlar› ile devam etmekte olan anlafl-mazl›klar

c. Ekonomik kriz beklentisid. Sat›lan mallar›n garanti kapsam›na giren garanti-

lerden do¤abilecek yükümlülüklere. Devam eden toplu sözleflme görüflmeleri

3. Afla¤›dakilerden hangisi yönetimden yaz›l› beyanmektubu istenmesinin amaçlar›ndan biri de¤ildir?

a. Yönetimin denetçiye verdi¤i sözlü beyanlar›ndo¤rulanmas›

b. Dönem içinde verilen sözlü beyanlar›n uygun-lu¤unun devam etti¤ini belirlemek

c. Müflteri ile denetçi aras›nda anlaflmazl›k olmas›halinde kan›t olarak kullanmak

d. Denetim raporunun düzenlenmesinde kan›t ola-rak kullanmak

e. Mali tablolar›n düzenlenmesinde sorumlulu¤unyönetime ait oldu¤unun vurgulanmas›

4. Afla¤›dakilerden hangisi genel analitik test çal›flma-lar›ndan biri de¤ildir?

a. Mali tablo kalemlerinin tutarlar›n›n cari y›l›n büt-çelenmifl verileri ile karfl›laflt›r›lmas›

b. Mali tablolarla ilgili oranlar›n cari y›l›n bütçelen-mifl oranlar›yla ile karfl›laflt›r›lmas›

c. Finansal olmayan verilerin cari y›l›n bütçelenmiflverileri ile karfl›laflt›r›lmas›

d. Cari y›l›n oranlar›n›n sektör oranlar› ile karfl›lafl-t›r›lmas›

e. Mali tablo kalemlerinin tutarlar›n›n önceki dö-nemin tutarlar› ile karfl›laflt›r›lmas›

5. Afla¤›dakilerden hangisi bir denetim raporu türü de-¤ildir?

a. Olumlu görüfl verilmesib. Olumsuz flartl› görüfl verilmesic. fiartl› görüfl verilmesid. Görüfl bildirmekten kaç›nmae. Olumsuz görüfl verilmesi

6. Afla¤›dakilerden hangisi standart bir denetim rapo-runda bulunmas› gerekmeyen bir unsurdur?

a. Muhatapb. Girifl paragraf›c. Ba¤›ms›z denetçinin elde etti¤i denetim kan›tla-

r›na iliflkin genel bilgid. ‹flletme yönetiminin finansal tablolara iliflkin so-

rumlulu¤ue. Ba¤›ms›z denetçi görüflü

7. Denetçi afla¤›daki durumlardan hangisinde olumlugörüfl bildirir?

a. Uygulanan muhasebe politikalar›n›n finansal ra-porlama standartlar›na uygun olmas›

b. ‹flletme yönetimi taraf›ndan yap›lan muhasebetahminlerinin makul olmas›

c. Finansal tablolarda sunulan tüm bilgilerin güve-nilir ve karfl›laflt›r›labilir olmas›

d. Finansal tablo bilgilerinin, finansal tablo kullan›-c›lar›n›n önemli ifllem ve olaylar›n etkilerini an-layabilmeleri aç›s›ndan yeterli olmas›

e. Hepsi

8. Çal›flma alan›ndaki s›n›rlaman›n muhtemel etkisinin,ba¤›ms›z denetçinin yeterli ve uygun ba¤›ms›z denetimkan›t› elde edemeyece¤i ve görüfl bildiremeyece¤i ka-dar önemli ve yayg›n olmas› durumunda denetçi netür bir denetim raporu düzenler?

a. Olumlu görüfl verirb. Olumsuz flartl› görüfl verirc. fiartl› görüfl verird. Görüfl bildirmekten kaç›n›re. Olumsuz görüfl verir

9. Denetçi, tespit etti¤i yanl›fl ifllemler, s›n›rlay›c› du-rumlar ve aç›klay›c› notlar hem tek tek hem de topluolarak finansal tablolar›n do¤rulu¤unu bir bütün olarakbozmuyorsa, ancak bu aksakl›klar›n finansal tablo kul-lan›c›lar› taraf›ndan bilinmesini gerekli görüyorsa netür bir denetim raporu düzenler?

a. Olumlu görüfl verirb. Olumsuz görüfl verirc. fiartl› görüfl verird. Görüfl bildirmekten kaç›n›re. Olumlu aç›klamal› görüfl verir

10. Ba¤›ms›z denetim raporu ne zaman kesinleflir?a. Denetim ifllemleri tamamland›¤›ndab. Denetim raporu düzenlendi¤indec. Denetimin yap›ld›¤› y›l›n sonundad. Denetim raporu sorumlu ortak bafl denetçi tara-

f›ndan imzaland›¤›ndae. Denetim raporu iflletme yönetimine teslim edil-

di¤inde



Büyük Denetim fiirketlerinin Denetim Hatalar›

Arthur Andersen’in Waste Management fiirke-

ti’ndeki Denetim Faaliyeti

Bu örnek Arthur Andersen Denetim fiirketi’nin WasteManagement fiirketi’nde yapt›¤› denetimde meslekiözen, titizlik ve tarafs›zl›k gibi ilkeleri ihlal etti¤i içindenetim raporu türünü yanl›fl belirlemesi ile ilgilidir. Buolayda Arthur Andersen, Waste Management’in finansaltablolar›n›n yanl›fl beyan edildi¤ini fark etmesine ra¤-men olumlu denetim raporu düzenlemifltir. Nitekim An-dersen’in çal›flma kâ¤›tlar›, denetçilerin toplam gelirin%12’si oran›ndaki bilinçli yanl›fl beyan› “önemli yan-

l›fll›k” olarak görmediklerini ortaya koymaktad›r. SEC,Andersen’in, çok de¤erli bir müflterisini korumak vekaybetmemek amac›yla olumlu rapor düzenlemifl ola-bilece¤ini kastetmektedir. Andersen, denetim raporunuyanl›fl düzenleyerek Waste Management fiirketi’nin fi-nansal tablo kullan›c›lar›n› yan›ltma eylemine katk›dabulunmufltur. Ernst&Young’›n Cendant fiirketi’ndeki Denetim

Faaliyeti

Merkezi New York’da bulunan Cendant fiirketi’nde 2000y›l›nda, di¤er hileli ifllemlerin yan› s›ra, 49 milyon Dolartutar›ndaki banka mevduat› bakiyesi 100 milyon Dolarfliflirerek 149 milyon Dolar olarak raporlanm›flt›r. Buyanl›fl beyan, y›lsonu banka hesap özetinden rahatl›klagörülebilece¤inden, herhangi biri denetçinin bu hileliifllemi kolayl›kla tespit edebilece¤i düflünebilir. Ancakdenetçiler (Ernst&Young) bu durumu görmemifl veolumlu görüfl bildirmifllerdir. Ernst&Young denetim fir-mas›n›n Cendant fiirketi denetiminde yer alan bir de-netçi, sorunlu ifllemin tespitindeki baflar›s›zl›¤› “Cen-

dant’daki insanlar›n böyle fleyler yapacak insanlar ola-

bilece¤ini hiç düflünmedik” fleklinde aç›klamaktad›r.Bu profesyonel bak›fl aç›s› eksikli¤i, mesleki özen, titiz-lik ve flüphecilik gibi önemli ilkelerin ihlal edilmesin-den kaynaklanm›flt›r. Arthur Andersen’in Enron fiirketi’ndeki Denetim

Faaliyeti

Enron vakas›n›n ba¤›ms›z denetim süreci ile ilgili k›sm›Arthur Andersen fiirketi’nin hatalar›n› içermektedir. Bu-rada söz konusu hata ve ihlallerden sadece denetimintamamlanmas› ve raporlanmas› aflamas› ile ilgili olanlarele al›nmaktad›r. Arthur Andersen fiirketi’nin çal›flma kâ¤›tlar›, Enron’unyüksek risk içeren muhasebe uygulamalar› oldu¤unu

gösteren kan›tlar içermektedir. Andersen de dâhil ol-mak üzere ço¤u büyük denetim flirketi, müflterilerininfaaliyetlerini ö¤renmek, Genel Kabul Görmüfl Muhase-be ‹lkelerine uyum sa¤lay›p sa¤lamad›¤›n› tespit etmekve denetim sürecinde harcamalar› gereken çabay› ö¤-renmek için y›ll›k müflteri risk analizi yaparlar. Ander-sen’in 1999 ve 2000 y›l›nda Enron için haz›rlad›¤› müfl-teri risk analizinde, flirketin maksimum risk kategorisin-de oldu¤u belirtilmifltir. Bu analizlerde maksimum riskölçümünü anlatan baz› çok özel yorumlar yer alm›flt›r:“Enron’un sald›rgan kazanç hedefleri vard›r ve bu he-

deflere ulaflmak için çok say›da karmafl›k ifllemler yap-

maktad›r.” Andersen fiirketi, Enron’un karmafl›k yap›-daki Özel Amaçl› Giriflimleri”ne iliflkin muhasebe uygu-lamalar›n› G.K.G.M.‹. ye uydurma çabas› içine girmifltir.Andersen, Enron’un bilânço d›fl›nda izlenen bir hesa-b›nda gözüken borcun de¤erlendirilmesinde muhake-me hatas› yapt›¤›n› kabul etmektedir.Bununla birlikte, Eichenwald ve Glater (2002), Ander-sen içinde ifllemlerin aç›k ve dürüst olarak sunulmad›-¤›na inanan Mesleki Hizmetler Grubu (Professional Ser-vices Group) ile Enron’un kusurlu ifllemleri için muha-sebe düzeltmesi istemekten kaç›nan ortak denetçi Da-vid Duncan aras›nda bir iç tart›flma (anlaflmazl›k) ya-fland›¤›n› ve Duncan’›n, denetim ekibindeki birçok yar-d›mc› denetçinin Enron’un baz› muhasebe ifllemleri ileilgili kayg›lar›n› dikkate almad›¤›n› ifade etmektedir.Bu, en az›ndan Andersen çal›flanlar›n›n bir k›sm›n›n, fi-nansal tablolar›n aç›k ve dürüst bir flekilde sunulmad›-¤›n› bildi¤ini göstermektedir. Yine de Andersen, finan-sal tablolarla ilgili olumlu görüfl bildirmifltir. Dolay›s›y-la, denetçilerin G.K.G.M.‹.ye uygun olmayan ifllemlerinfark›na vard›¤› ancak bunlar› “önemli veya çok önemli”kusurlu ifllemler olarak nitelendirmelerine f›rsat veril-medi¤i anlafl›lmaktad›r.


”

“


Sarbanes-Oxley Yasas› ve Ba¤›ms›z Denetim

Amerika Birleflik Devletleri’nde, özellikle Enron vakas›sonras›nda 30 Temmuz 2002 tarihinde kabul edilerekyasalaflan Sarbanes-Oxley Yasas› (Sarbanes&Oxley Act-SOA)’n›n denetçilerle ilgili iki önemli maddesi oldu¤ugörülmektedir. Bunlardan birisi, Halka Aç›k fiirketlerMuhasebe Gözetim Kurulu’nun oluflturulmas›, di¤eriise, denetimi yap›lan müflteriye belirli bir dan›flmanl›khizmeti verilmesinin yasaklanmas›d›r. Yasa ayr›ca flir-ketlerin üst düzey yöneticilerine (Chief Executive Offi-cer-CEO) üçer ayl›k ve dönemlik olarak finansal tablo-lar›n dürüstlü¤ünü onaylad›¤›na ve etkin iç kontrol sis-temleri oluflturma sorumlulu¤unu kabul etti¤ine dair ra-poru imzalama yükümlülü¤ü getirmifltir. Bu raporSEC’de de dosyalanacakt›r. Ek maddeler, bilinçli olarakyan›lt›c› finansal tablo sundu¤u saptanan flirket perso-neline verilecek cezalar› art›rm›flt›r. CEO ve cezalarla il-gili hükümler finansal tablolar›n önemli ölçüde yan›lt›-c› bir flekilde haz›rlanmas›n› önlemek amac›yla tasar-lanm›flt›r. Böylece bu hükümlerin ayn› zamanda denet-çinin kusur bulma ve raporlama sürecine katk› sa¤lad›-¤› söylenebilir.SOA’n›n denetçileri ilgilendiren di¤er önemli maddesi“ba¤›ms›zl›k” ile ilgilidir. Bu madde, bir denetçinin de-netim hizmeti verdi¤i müflterisine bilgi sistemleri tasar›-m› ve de¤erleme hizmetleri gibi, denetçinin kendi çal›fl-mas›n› ileriki bir tarihte denetlemesi ve de¤erlemesi an-lam›na gelen dan›flmanl›k hizmetleri vermesini yasakla-maktad›r. Bir denetçi muhasebe ifllemlerine ve finansaltablolara dayanan görüflünde ba¤›ms›z olursa, daha ge-liflmifl bir sorun tespit etme kabiliyetine sahip olabilir.SOA’n›n ba¤›ms›zl›k konusundaki önemli maddelerin-den biri de en az 5 y›lda bir rotasyon flart› getiren mad-desidir. Böylece bir denetçinin müflteri firma ile çok ya-k›n ve kiflisel diyaloglara girme riski ortadan kald›r›lm›flolmaktad›r. Çünkü kiflisel diyaloglar›n geliflmesi, denet-çinin objektif davranmas›n› dolay›s›yla da müflteriyle il-gili bir sorunu ortaya ç›karma konusunda istekli dav-ranmas›n› s›n›rland›rabilmektedir. Ayr›ca bu kapsamda,bir denetçinin, denetimi yap›lan y›ldan bir önceki y›ldaayn› denetim firmas›nda birlikte çal›flt›¤› bir meslektafl›-n›n bir flirketin önemli bir muhasebe bölümü pozisyo-nuna veya yönetim kademesine geçmesi durumunda,bu flirketin denetimini yapmas› yasaklanm›flt›r. Bu ya-saklaman›n, bir denetçinin yanl›fl beyan incelemesi ileilgili bir konuda eski bir meslektafl› ile karfl› karfl›ya gel-mek istemeyebilece¤i fikrine dayand›¤› söylenebilir.

SOA’ya kamuoyunun zarar görmesiyle sonuçlanan va-kalar aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, kamuoyunun hilelerdenzarar görmesini belirli ölçüde önleyebilecek maddeleriçerdi¤i görülmektedir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Denetimi Tamamlama Çal›fl-

malar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelecekteki Olas› Belirsiz-

liklerin De¤erlendirilmesi” konusunu yenidengözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Müflteri ‹flletmeden BeyanMektubu Al›nmas›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Analitik Testler Yap›l-mas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ba¤›ms›z Denetim Görüflü-nün Oluflturulmas›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ba¤›ms›z Denetim Raporu-nun Temel Unsurlar›” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ba¤›ms›z Denetim Görüflü-nün Oluflturulmas›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Olumlu Denetim Görüflün-den Sapmalar” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Olumlu Denetim Görüflün-den Sapmalar” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilânço ve Rapor Tarihin-den Sonraki ‹fllemler” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

Okuma Parças›


S›ra Sizde 1

Denetimin tamamlanmas› genel olarak üç aflamada ger-çeklefltirilir:a. Denetimi tamamlama çal›flmalar›,b. Sonuçlar›n de¤erlenmesi,c. Denetim raporunun düzenlenmesi.

S›ra Sizde 2

Denetçinin yan›lt›c› ifllemleri ortaya ç›karabilmek içindenetledi¤i iflletmenin iliflkili taraflarla gerçeklefltirdi¤imal al›fl›, mal sat›fl›, alacak tahsilât›, borç ödemesi, ban-ka havaleleri gibi ifllemlerini faturalarda bulunan ileti-flim bilgileri, mallar›n sevk belgeleri ve banka hesapözetleri gibi belgeler üzerinden flüpheci bir yaklafl›mlaincelemesi gerekir.

S›ra Sizde 3

Denetçi, iflletme yönetiminden beyan mektubu alarakdenetim sürecinde müflteri iflletmenin yönetici ve per-sonelinden edindi¤i sözlü beyanlar› yaz›l› hale getirmiflolur. Böylece, hem mali tablolar›n düzenlenmesindeesas sorumlulu¤un yönetime ait oldu¤u vurgulanm›flolur hem de müflteri iflletme aras›nda anlaflmazl›k olma-s› halinde kan›t olarak kullanaca¤› bir belge edinmiflolur.

S›ra Sizde 4

Analitik testler, hem iflletmenin finansal tablolar›nda bu-lunan baz› de¤erlerin önceki y›llar›n de¤erleri ve sektö-rel de¤erlerle karfl›laflt›r›lmas› suretiyle hem de üretimve sat›fl hacmi, çal›flan say›s›, makine saati gibi finansalolmayan verilerin karfl›laflt›r›lmas› fleklinde yap›l›r.

S›ra Sizde 5

Standart bir denetim raporunda bulunan temel unsurlarflunlard›r:Muhatap, Girifl paragraf›, ‹flletme yönetiminin finansal tablolara iliflkin sorumlulu¤u,Ba¤›ms›z denetçinin sorumlulu¤u,Ba¤›ms›z denetçi görüflü,Ba¤›ms›z denetçinin imzas›,Ba¤›ms›z denetim raporunun tarih,iBa¤›ms›z denetim kuruluflunun adresi.

S›ra Sizde 6

Seçilen ve uygulanan muhasebe politikalar›n›n finansalraporlama standartlar›na ve mevcut koflullara uygun ol-mas›, mevcut koflullar çerçevesinde iflletme yönetimin-ce yap›lan muhasebe tahminlerinin makul olmas›, fi-nansal tablolarda sunulan tüm bilgilerin ilgili, güvenilir,karfl›laflt›r›labilir ve anlafl›labilir olmas›, finansal tablobilgilerinin, iflletmenin finansal durumu, performans› venakit ak›m› gibi, finansal tablo kullan›c›lar›n›n önemliifllem ve olaylar›n etkilerini anlayabilmeleri aç›s›ndanyeterli olmas› halinde, denetçi olumlu görüfl bildirir.

S›ra Sizde 7

Denetçi, iflletmenin durumuna göre befl tür ba¤›ms›zdenetim raporu düzenleyebilir:• Olumlu görüfl verilmesi• Aç›klamal› olumlu görüfl verilmesi• fiartl› görüfl verilmesi• Görüfl bildirmekten kaç›nma• Olumsuz görüfl verilmesi

S›ra Sizde 8

Denetçi, olumlu denetim görüflünü etkilemeyen ancak;finansal tablo kullan›c›lar›n›n dikkatine sunulmas›n› ge-rekli gördü¤ü, dipnotlarda belirtilmeyen mahkemelikdurumlar, ekonomik krizden etkilenme olas›l›¤› gibihususlar› bir aç›klama paragraf›nda vurgulayabilir. Aç›k-lama paragraf›nda, özellik arz eden hususun ba¤›ms›zdenetim görüflüne flart oluflturmad›¤› ayr›ca belirtilir.

S›ra Sizde 9

Çal›flma alan›ndaki s›n›rlaman›n muhtemel etkisinin,ba¤›ms›z denetçinin yeterli ve uygun ba¤›ms›z denetimkan›t› elde edemeyece¤i ve görüfl bildiremeyece¤i ka-dar önemli ve yayg›n olmas› durumunda, denetçi görüflbildirmekten kaç›n›r.

S›ra Sizde 10

Ba¤›ms›z denetçi, seçilen baz› muhasebe politikalar›,bunlar›n uygulanmas› ve dipnotlar›n yeterlili¤i gibi hu-suslar›n finansal tablolara olan etkisinin önemli ve yay-g›n oldu¤u durumda flartl› veya olumsuz görüfl bildirir.Denetçi, tespit etti¤i yanl›fl ifllemler, s›n›rlay›c› durumlarve aç›klay›c› notlar hem tek tek hem de toplu olarak fi-nansal tablolar›n do¤rulu¤unu bir bütün olarak bozmu-yorsa ancak bu aksakl›klar›n finansal tablo kullan›c›lar›taraf›ndan bilinmesini gerekli görüyorsa flartl› görüfl bil-dirir.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Arthur Andersen (2002) Arthur Andersen’in31.12.2001’de sona eren y›la iliflkin Worldcom için 6fiubat 2002’de düzenledi¤i rapor (Report to theWorldcom Audit Committee-Year ended December31, 2001) http://www.sec.gov /news/extra/wcrevex1. pdf (eriflim 01.06.2005).

American Inst›tute of Certified Public Accountants-(AIC-PA), www.aicpa.org/antifraud/ detection/ unders-tanding_new_sas/92.htm (eriflim 04.07.2005)

Ataman Ü., R. Hac›rüstemo¤lu ve N. Bozkurt (2001)Muhasebe Denetimi Uygulamalar› Alfa Yay›nevi,‹stanbul.

Cullinan, C. (2004). “Enron as a symptom of audit pro-cess breakdown:can the Sarbanes-Oxley Act curethe disease?” Critical Perspectives on AuditingVol:15, Issue:67 August-October ss:855-858.

Duman, Ö. (2001) Muhasebe Denetimi ve Raporla-

ma, TESMER Yay›n No:37, Ankara.Gürbüz, H. (1995). “Muhasebe Denetimi” Bilim Tek-

nik Yay›nevi, ‹stanbul.Güredin, E. (1998). Denetim, ‹stanbul Üniversitesi Mu-

hasebe Enstitüsü Yay›n No:57, ‹stanbul.Nakip, M. ve Di¤. (2001). Aç›klamal› ‹flletme Terim-

leri Sözlü¤ü, Literatür Yay›nc›l›k, ‹stanbul.Özbirecikli, M. (2003). “ABD 107.Kongresinde Kabul

Edilen Yeni muhasebe meslek kanunu-1” Çeviri.Muhasebe ve Finansman Dergisi, Ocak Say›s› No:17,ss:98-102.

Securities and Exchange Commission-(SEC) (2000) Cen-dant Corporation Dosyas› http://www.sec.gov/liti-gation/admin/34-42933.htm (eriflim 03/06/2005).

Securities Exchange Commission-(SEC) (2001) ArthurAndersen Dosyas› http://www.sec.gov/litigation/admin/34-44444.htm (eriflim tarihi 03/06/2005).

Securities and Exchange Commission-(SEC) (2001)Charles K. Springer Robert ve S.Haugen (Haugen,Springer&Co.,PC) Dosyas›, http://www.sec.gov/liti-gation/admin /34-44858.htm (eriflim tarihi03/06/2005).

Securities and Exchange Commission-(SEC) (2001) Sun-beam Corporation Dosyas›, http://www.sec.gov/li-tigation/admin/33-7976.htm (eriflim 03/06/2005).

Securities and Exchange Commission-(SEC) (2002)Worldcom Dosyas›, Litigation Release No.17866/No-vember 26 2002, http://www.sec.gov/litigation/ad-min (eriflim 04/06/2005).

Süer, Ayça Zeynep (2004). Muhasebe Mesle¤inde En-ron Vakas› ve Getirdikleri, ‹stanbul SMMMO Odas›Yay›n›, ‹stanbul, s:74.

Sermaye Piyasas› Kanunu, Seri:X, 22 nolu Tebli¤.(spk.gov.tr)



DENET‹M RAPORU ÖRNEKLER‹

Olumlu Görüfl Bildiren Ba¤›ms›z Denetim Raporu Format›

Finansal Tablolarla ‹lgili Ba¤›ms›z Denetim Raporu

MuhatapABC A.fi.’nin 31 Aral›k 201X tarihi itibariyle haz›rlanan ve ekte yer alan bilançosunu, ayn› tarihte sona ereny›la ait gelir tablosunu, öz sermaye de¤iflim tablosunu ve nakit ak›m tablosunu, önemli muhasebe politikala-r›n›n özetini ve dipnotlar› denetlemifl bulunuyoruz.

Finansal Tablolarla ‹lgili Olarak ‹flletme Yönetiminin Sorumlulu¤u‹flletme yönetimi finansal tablolar›n Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan finansal raporlama standartlar›-na göre haz›rlanmas› ve dürüst bir flekilde sunumundan sorumludur. Bu sorumluluk, finansal tablolar›n hatave/veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanl›fll›klar içermeyecek biçimde haz›rlanarak, gerçe¤i dü-rüst bir flekilde yans›tmas›n› sa¤lamak amac›yla gerekli iç kontrol sisteminin tasarlanmas›n›, uygulanmas›n› vedevam ettirilmesini, koflullar›n gerektirdi¤i muhasebe tahminlerinin yap›lmas›n› ve uygun muhasebe politika-lar›n›n seçilmesini içermektedir.

Ba¤›ms›z Denetim Kuruluflunun Sorumlulu¤uSorumlulu¤umuz, yapt›¤›m›z ba¤›ms›z denetime dayanarak bu finansal tablolar hakk›nda görüfl bildirmektir.Ba¤›ms›z denetimimiz, Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan ba¤›ms›z denetim standartlar›na uygun ola-rak gerçeklefltirilmifltir. Bu standartlar, etik ilkelere uyulmas›n› ve ba¤›ms›z denetimin, finansal tablolar›n ger-çe¤i do¤ru ve dürüst bir biçimde yans›t›p yans›tmad›¤› konusunda makul bir güvenceyi sa¤lamak üzere plan-lanarak yürütülmesini gerektirmektedir.Ba¤›ms›z denetimimiz, finansal tablolardaki tutarlar ve dipnotlar ile ilgili ba¤›ms›z denetim kan›t› toplamakamac›yla, ba¤›ms›z denetim tekniklerinin kullan›lmas›n› içermektedir. Ba¤›ms›z denetim tekniklerinin seçimi,finansal tablolar›n hata ve/veya hileden ve usulsüzlükten kaynaklan›p kaynaklanmad›¤› hususu da dâhil ol-mak üzere önemli yanl›fll›k içerip içermedi¤ine dair risk de¤erlendirmesini de kapsayacak flekilde, meslekikanaatimize göre yap›lm›flt›r. Bu risk de¤erlendirmesinde, iflletmenin iç kontrol sistemi göz önünde bulundu-rulmufltur. Ba¤›ms›z denetimimiz, ayr›ca iflletme yönetimi taraf›ndan benimsenen muhasebe politikalar› ile ya-p›lan önemli muhasebe tahminlerinin ve finansal tablolar›n bir bütün olarak sunumunun uygunlu¤unun de-¤erlendirilmesini içermektedir.Ba¤›ms›z denetim s›ras›nda temin etti¤imiz ba¤›ms›z denetim kan›tlar›n›n, görüflümüzün oluflturulmas›na ye-terli ve uygun bir dayanak oluflturdu¤una inan›yoruz.

GörüflGörüflümüze göre, iliflikteki finansal tablolar, ABC A.fi.’nin 31 Aral›k 200X tarihi itibariyle finansal durumunu,ayn› tarihte sona eren y›la ait finansal performans›n› ve nakit ak›mlar›n›, Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›m-lanan finansal raporlama standartlar› çerçevesinde do¤ru ve dürüst bir biçimde yans›tmaktad›r.

Düzenleme Yeri/TarihBa¤›ms›z Denetim Kuruluflunun Unvan›Sorumlu Ortak Bafldenetçinin Ad›-Soyad› ve ‹mzas›Adres


Olumlu Görüfl Bildirilen Denetim Raporu Örne¤i


Düzgün G›da San. A.fi

Düzgün G›da San. A.fi.’nin 31 Aral›k 2011 tarihi itibariyle haz›rlanan ve ekte yer alan bilânçosunu, ayn› tarih-te sona eren y›la ait gelir tablosunu, öz sermaye de¤iflim tablosunu ve nakit ak›m tablosunu, önemli muhase-be politikalar›n›n özetini ve dipnotlar› denetlemifl bulunuyoruz.

Finansal Tablolarla ‹lgili Olarak ‹flletme Yönetiminin Sorumlulu¤u‹flletme yönetimi finansal tablolar›n Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan finansal raporlama standartlar›nagöre haz›rlanmas› ve dürüst bir flekilde sunumundan sorumludur. Bu sorumluluk, finansal tablolar›n hatave/veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanl›fll›klar içermeyecek biçimde haz›rlanarak, gerçe¤i dü-rüst bir flekilde yans›tmas›n› sa¤lamak amac›yla gerekli iç kontrol sisteminin tasarlanmas›n›, uygulanmas›n› vedevam ettirilmesini, koflullar›n gerektirdi¤i muhasebe tahminlerinin yap›lmas›n› ve uygun muhasebe politika-lar›n›n seçilmesini içermektedir.

Ba¤›ms›z Denetim Kuruluflunun Sorumlulu¤uSorumlulu¤umuz, yapt›¤›m›z ba¤›ms›z denetime dayanarak bu finansal tablolar hakk›nda görüfl bildirmektir.Ba¤›ms›z denetimimiz, Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan ba¤›ms›z denetim standartlar›na uygun olarakgerçeklefltirilmifltir. Bu standartlar, etik ilkelere uyulmas›n› ve ba¤›ms›z denetimin, finansal tablolar›n gerçe¤ido¤ru ve dürüst bir biçimde yans›t›p yans›tmad›¤› konusunda makul bir güvenceyi sa¤lamak üzere planlana-rak yürütülmesini gerektirmektedir.Ba¤›ms›z denetimimiz, finansal tablolardaki tutarlar ve dipnotlar ile ilgili ba¤›ms›z denetim kan›t› toplamakamac›yla, ba¤›ms›z denetim tekniklerinin kullan›lmas›n› içermektedir. Ba¤›ms›z denetim tekniklerinin seçimi,finansal tablolar›n hata ve/veya hileden ve usulsüzlükten kaynaklan›p kaynaklanmad›¤› hususu da dâhil ol-mak üzere önemli yanl›fll›k içerip içermedi¤ine dair risk de¤erlendirmesini de kapsayacak flekilde, mesleki ka-naatimize göre yap›lm›flt›r. Bu risk de¤erlendirmesinde, iflletmenin iç kontrol sistemi göz önünde bulundurul-mufltur. Ba¤›ms›z denetimimiz, ayr›ca iflletme yönetimi taraf›ndan benimsenen muhasebe politikalar› ile yap›-lan önemli muhasebe tahminlerinin ve finansal tablolar›n bir bütün olarak sunumunun uygunlu¤unun de¤er-lendirilmesini içermektedir.Ba¤›ms›z denetim s›ras›nda temin etti¤imiz ba¤›ms›z denetim kan›tlar›n›n, görüflümüzün oluflturulmas›na ye-terli ve uygun bir dayanak oluflturdu¤una inan›yoruz.

GörüflGörüflümüze göre, iliflikteki finansal tablolar, Düzgün G›da A.fi.’nin 31 Aral›k 2011 tarihi itibariyle finansal du-rumunu, ayn› tarihte sona eren y›la ait finansal performans›n› ve nakit ak›mlar›n›, Sermaye Piyasas› Kurulun-ca yay›mlanan finansal raporlama standartlar› çerçevesinde do¤ru ve dürüst bir biçimde yans›tmaktad›r.31.01.2012Külyutmaz Denetim ve Yeminli Mali Müflavirlik A.fi.Suphi Sa¤lam, YMMSorumlu ortak, Bafldenetçi

Koru Cad. No: 212/13 Kofluyolu-‹stanbul


fiartl› Görüfl Bildirilen Denetim Raporu Örne¤i


‹timat G›da San. A.fi

‹timat G›da San. A.fi.’nin 31 Aral›k 2011 tarihi itibariyle haz›rlanan ve ekte yer alan bilançosunu, ayn› tarihtesona eren y›la ait gelir tablosunu, öz sermaye de¤iflim tablosunu ve nakit ak›m tablosunu, önemli muhasebepolitikalar›n›n özetini ve dipnotlar› denetlemifl bulunuyoruz.

Finansal Tablolarla ‹lgili Olarak ‹flletme Yönetiminin Sorumlulu¤u‹flletme yönetimi finansal tablolar›n Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan finansal raporlama standartlar›nagöre haz›rlanmas› ve dürüst bir flekilde sunumundan sorumludur. Bu sorumluluk, finansal tablolar›n hatave/veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanl›fll›klar içermeyecek biçimde haz›rlanarak, gerçe¤i dü-rüst bir flekilde yans›tmas›n› sa¤lamak amac›yla gerekli iç kontrol sisteminin tasarlanmas›n›, uygulanmas›n› vedevam ettirilmesini, koflullar›n gerektirdi¤i muhasebe tahminlerinin yap›lmas›n› ve uygun muhasebe politika-lar›n›n seçilmesini içermektedir.

Ba¤›ms›z Denetim Kuruluflunun Sorumlulu¤uSorumlulu¤umuz, yapt›¤›m›z ba¤›ms›z denetime dayanarak bu finansal tablolar hakk›nda görüfl bildirmektir.Ba¤›ms›z denetimimiz, Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan ba¤›ms›z denetim standartlar›na uygun olarakgerçeklefltirilmifltir. Bu standartlar, etik ilkelere uyulmas›n› ve ba¤›ms›z denetimin, finansal tablolar›n gerçe¤ido¤ru ve dürüst bir biçimde yans›t›p yans›tmad›¤› konusunda makul bir güvenceyi sa¤lamak üzere planlana-rak yürütülmesini gerektirmektedir.Ba¤›ms›z denetimimiz, finansal tablolardaki tutarlar ve dipnotlar ile ilgili ba¤›ms›z denetim kan›t› toplamakamac›yla, ba¤›ms›z denetim tekniklerinin kullan›lmas›n› içermektedir. Ba¤›ms›z denetim tekniklerinin seçimi,finansal tablolar›n hata ve/veya hileden ve usulsüzlükten kaynaklan›p kaynaklanmad›¤› hususu da dâhil ol-mak üzere önemli yanl›fll›k içerip içermedi¤ine dair risk de¤erlendirmesini de kapsayacak flekilde, mesleki ka-naatimize göre yap›lm›flt›r. Bu risk de¤erlendirmesinde, iflletmenin iç kontrol sistemi göz önünde bulundurul-mufltur. Ba¤›ms›z denetimimiz, ayr›ca iflletme yönetimi taraf›ndan benimsenen muhasebe politikalar› ile yap›-lan önemli muhasebe tahminlerinin ve finansal tablolar›n bir bütün olarak sunumunun uygunlu¤unun de¤er-lendirilmesini içermektedir.Ba¤›ms›z denetim s›ras›nda temin etti¤imiz ba¤›ms›z denetim kan›tlar›n›n, görüflümüzün oluflturulmas›na ye-terli ve uygun bir dayanak oluflturdu¤una inan›yoruz.‹timat G›da San. A.fi.nin Çin’e yapm›fl oldu¤u 2 milyon Dolar tutar›ndaki ihracat ifllemi ile ilgili karfl› incelemeçal›flmas›, istenen belgelerin gönderilmemesi nedeniyle tamamlanamam›fl olup, söz konusu ihracat tutar› top-lam sat›fllar›n %3’ünü oluflturmaktad›r.

GörüflGörüflümüze göre, ekli finansal tablolar, yukar›daki paragrafta belirtilen ihracat ifllemi nedeniyle ortaya ç›ka-bilecek düzeltmeler d›fl›nda, ‹timat G›da A.fi.’nin 31 Aral›k 2011 tarihi itibariyle finansal durumunu, ayn› tarih-te sona eren y›la ait finansal performans›n› ve nakit ak›mlar›n›, Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan finan-sal raporlama standartlar› çerçevesinde do¤ru ve dürüst bir biçimde yans›tmaktad›r.31.01.2012Düzgünel Denetim ve Yeminli Mali Müflavirlik A.fi.Seyfi Düzgünel, YMMSorumlu ortak, Bafldenetçi

Alt›ntoprak Cad. Çal›flkan Plaza No: 122/13 Karaköy-‹stanbul


Görüfl Bildirmekten Kaç›nma Durumunda

Düzenlenen Rapor


Güven G›da San. A.fi

Güven G›da San. A.fi.’nin 31 Aral›k 2011 tarihi itibariyle haz›rlanan ve ekte yer alan bilânçosunu, ayn› tarihtesona eren y›la ait gelir tablosunu, öz sermaye de¤iflim tablosunu ve nakit ak›m tablosunu, önemli muhasebepolitikalar›n›n özetini ve dipnotlar› denetlemifl bulunuyoruz.

Finansal Tablolarla ‹lgili Olarak ‹flletme Yönetiminin Sorumlulu¤u‹flletme yönetimi finansal tablolar›n Sermaye Piyasas› Kurulunca yay›mlanan finansal raporlama standartlar›nagöre haz›rlanmas› ve dürüst bir flekilde sunumundan sorumludur. Bu sorumluluk, finansal tablolar›n hatave/veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanl›fll›klar içermeyecek biçimde haz›rlanarak, gerçe¤i dü-rüst bir flekilde yans›tmas›n› sa¤lamak amac›yla gerekli iç kontrol sisteminin tasarlanmas›n›, uygulanmas›n› vedevam ettirilmesini, koflullar›n gerektirdi¤i muhasebe tahminlerinin yap›lmas›n› ve uygun muhasebe politika-lar›n›n seçilmesini içermektedir.Ba¤›ms›z denetimimiz, finansal tablolardaki tutarlar ve dipnotlar ile ilgili ba¤›ms›z denetim kan›t› toplamakamac›yla, ba¤›ms›z denetim tekniklerinin kullan›lmas›n› içermektedir. Güven G›da San. A.fi.nin Bursa’da bulunan fabrikas›nda ç›kan bir yang›nda muhasebe ile ilgili belgelerinönemli bir k›sm›n›n yanm›fl olmas› nedeniyle, denetim süreci ile ilgili baz› ifllemler gerçeklefltirilememifltir. Ay-r›ca, sigorta flirketinin bilirkifli raporuna göre söz konusu yang›n›n kas›tl› olarak ç›kar›ld›¤› iddia edilmekte vebu sorun yarg› sürecinde bulunmaktad›r. Dolay›s›yla sigorta flirketinden al›nmas› beklenen 51 milyon TL liktazminat ile ilgili önemli bir belirsizlik söz konusudur.

GörüflYukar›daki paragrafta belirtilen hususlar›n iliflikteki finansal tablolar üzerindeki önemli etkisi nedeniyle, sözkonusu finansal tablolar üzerinde görüfl bildiremiyoruz.31.01.2012‹htiyat Ba¤›ms›z Denetim ve Yeminli Mali Müflavirlik A.fi.Refik Temkinli, YMMSorumlu ortak, Bafldenetçi

Erdem Cad. Alfa ‹flhan› No: 32 Eskiflehir

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Mali analiz kavram›n› tan›mlayabilecek,Mali analizde kullan›lacak mali tablolar› aç›klayabilecek,Mali analiz türlerini listeleyebilecek,Mali analiz tekniklerini özetleyebileceksiniz.

‹çindekiler

• Mali Analiz Kavram›• Mali Analiz Türleri• Mali Analiz Teknikleri• Karfl›laflt›rmal› Tablolar Analizi

(Yatay Analiz)

• Yüzde Yöntemi ‹le Analiz (DikeyAnaliz)

• E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ‹leAnaliz (Trend Analizi)

• Oran Yöntemi ‹le Analiz

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

Muhasebe Denetimive Mali Analliz

• MAL‹ ANAL‹Z‹N ÖNEM‹• ANAL‹ZDE KULLANILAN MAL‹

TABLOLAR • MAL‹ ANAL‹Z KULLANICILARI• MAL‹ ANAL‹Z KAVRAMI• MAL‹ ANAL‹Z TÜRLER‹• MAL‹ ANAL‹Z TEKN‹KLER‹


Mali AnalizKavram› veTeknikleri

MAL‹ ANAL‹Z‹N ÖNEM‹‹flletme yönetiminin fonksiyonlar›n› yerine getirmesi sürecinde en önemli unsurkarar almad›r. Küreselleflme ile birlikte yo¤un rekabet ortam›nda faaliyet göstereniflletmelerin baflar›s› al›nacak karar›n do¤rulu¤una ba¤l›d›r. Karar alma farkl› seçe-nekler aras›nda tercih yapmay› gerektirdi¤inden karara temel teflkil edecek bilgile-rin zaman›nda ve do¤ru flekilde üretilmesi gerekir (Mucuk, 2005: 378). Karar almasürecinde say›sal ve say›sal olmayan bilgiler kullan›labilir. Say›sal bilgiler say›salolmayan bilgilere göre daha çok kesinlik içermesi ve say›lar›n matematiksel ifllem-lere olanak vermesi nedeniyle daha fazla dikkate al›n›r. Örne¤in “iflletmenin sat›fl-lar› yüzde 10 artt›” ifadesi “iflletmenin sat›fllar› iyi gidiyor” ifadesine göre daha fay-dal› bir bilgidir (Büyükmirza, 2011: 24).

Hangi yöntem kullan›l›rsa kullan›ls›n alternatifler aras›ndan tercih yap›l›rken ifl-letmeler büyüdükçe ihtiyaç duyulan say›sal bilgiler artaca¤›ndan, muhasebe bilgisisteminin ve mali analizin önemi de o oranda artmaktad›r. Muhasebe bilgi sistemikayda geçen binlerce ifllemi süzgeçten geçirerek özetlemekte ve ilgililere haz›r bil-gi olarak sunmaktad›r. Baflka bir anlat›mla muhasebe iflletmenin röntgenini çeke-rek onu daha iyi tan›mam›za ve anlamam›za yard›mc› olmaktad›r. Böylece ilgili ta-raflar elde ettikleri bu bilgileri geçmiflleveya baflka iflletmelerin bilgileri ile kar-fl›laflt›rarak daha anlaml› bilgiler elde et-mektedirler (Çankaya ve Dinç, 2011: 6).

‹flletme yönetiminin temel amaçla-r›ndan birisi iflletmenin piyasa de¤erinimaksimize etmektir. Acaba iflletme yö-netimi, varl›klar›n› ve kaynaklar›n› nas›lkullanmal›d›r ki iflletmenin piyasa de¤e-ri maksimize edilsin? Bu soruya cevapverebilmek için söz konusu iflletmeningeçmifl y›l verilerinin analiz edilmesi,güçlü ve zay›f yönlerinin ortaya konma-s›, politikalar›n›n gözden geçirilmesi vegelece¤e iliflkin hedeflerinin belirlenme-si gerekir. Bu amaçlara ulaflmak ancakmali tablolar›n analizi ve de¤erlendiril-

Mali Analiz Kavram›ve Teknikleri

Resim 5.1

Mali tablolar biriflletmenin maliyap›s›n›n vefinansalperformans›n›nröntgenidir.

Kaynak: (http://cay›rovatipmerkezi.com/taniaraci.php ,13.06.2012, 11:53)

mesi ile mümkündür (Okka, 2009: 93). Yap›lan mali analiz sonucunda baflta ifllet-me yönetimi olmak üzere tüm taraflar afla¤›daki konularda bilgi sahibi olabilirler(Ayd›n, 2011: 45, Akgüç, 2010: 19):

• ‹flletmenin faaliyet sonuçlar›n›n yeterli olup olmad›¤›,• ‹flletmenin belirlenen amaç ve hedeflerine ulafl›p ulaflmad›¤›, • ‹flletme çal›flanlar›n›n performans›n›n ölçülmesi ve de¤erlendirilmesi,• ‹flletme faaliyetlerinin etkin bir flekilde yürütülmesi için kaynaklar›n yeterli

olup olmad›¤›,• ‹flletmenin özkaynak ve borçlanma ihtiyac›,• ‹flletmenin borçlar›n› geri ödeme yetene¤i,• ‹flletmenin aktif, pasif, varl›k ve kaynak da¤›l›m›n›n yeterli olup olmad›¤›,• Üretilen mal ve hizmetler için izlenecek fiyat politikas›n›n oluflturulmas›,• Gelece¤e yönelik planlar›n haz›rlanmas›.Mali analiz ile bir iflletmenin mali durumu, kârl›l›k durumu, faaliyetlerinin etkin-

lik ve verimlili¤i ile gelifliminin yeterli olup olmad›¤› konular›nda bilgi sahibi olu-nabilir. Bu bilgi ile iflletmenin içinde bulundu¤u durum de¤erlendirilirken ayn› za-manda iflletmenin gelece¤ine iliflkin öngörüler yap›labilir. Mali analiz sonuçlar›nagöre bir iflletmenin göreceli olarak güçlü ve zay›f yanlar› belirlenebilir. Özellikle ifl-letmenin gelecekteki nakit ak›fllar› ve bunlar›n tafl›d›¤› riskler mali analiz ile tahminedilmeye çal›fl›l›r. Geçmifl verilerin de¤erlendirilmesi gelece¤e ›fl›k tutabilir. E¤erbu analizler yanl›fl yap›l›rsa veya analizlerin dayana¤› olan mali tablolar gerçe¤iyans›tmad›¤› için analiz sonuçlar› farkl› ç›karsa buna ba¤l› olarak al›nacak tüm ka-rarlar anlams›z ve geçersiz olacakt›r. 2000’li y›llar›n bafl›nda Enron, Parmalat veWorldcom gibi büyük flirketlerde yaflanan skandallar bunun en güzel örne¤inioluflturur. Bu ba¤lamda mali analiz, bir hastan›n genel durumunun de¤erlendiril-mesi ve tahlil sonuçlar›na göre neleri yap›p neleri yapmamas› gerekti¤inin belir-lenmesinden farkl› bir fley de¤ildir.

Mali analiz ilgililere çok büyük fayda sa¤lamas›na ra¤men baz› sorunlar› da be-raberinde getirmektedir. Örne¤in, yap›lan analiz zaman zaman olmas› gerekendenfarkl› yorumlanabilmektedir. Bu sorunlar›n temelinde; veri taban› gelifltirme vekullanma, veri taban›ndaki çarp›kl›k, sonuçlar›n de¤erlendirilmesi, muhasebe uy-gulamalar›ndaki farkl›l›k ve enflasyonun mali tablolar üzerindeki etkisi yatmakta-d›r. Bu nedenle mali analiz sürecinde söz konusu k›s›tlar›n dikkate al›nmas› yerin-de olacakt›r (Ebiçlio¤lu ve Kahraman, 2000: 653-660.

Bir iflletmenin mali tablolar›n› niçin analiz etme ihtiyac› duyars›n›z?

ANAL‹ZDE KULLANILAN MAL‹ TABLOLAR Mali nitelikteki ifllemleri para birimi ile ifade edilmifl flekilde s›n›flayan, tarih s›ras›-na göre kaydeden, özetleyerek raporlayan ve bu raporlar› yorumlayan bilim ve sa-nat olarak kabul edilen muhasebenin yerine getirdi¤i raporlama ifllevi mali tablokavram›n› do¤urmaktad›r (Sevilengül, 2008: 9). Muhasebe bilgi sistemi taraf›ndanüretilen finansal bilgiler kullan›c›lara mali tablolar arac›l›¤›yla sunulur. Mali tablolar;kaydedilen ve toplanan bilgilerin belirli zaman aral›¤›yla bu bilgileri kullanacakolanlara iletilmesini sa¤layan araçlard›r. Baflka bir ifade ile mali tablolar iflletmeninfinansal durumunun ve finansal performans›n›n biçimlendirilmifl sunumudur.

Genel amaçl› mali tablolar›n amac›; kendi özel bilgi ihtiyac›n› karfl›layacak fle-kilde iste¤e uygun haz›rlanm›fl raporlar› talep etme konumunda olmayan genifl bir


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

kullan›c› kitlesinin ekonomik kararlar almalar›na yard›mc› olan iflletmenin finansaldurumu, finansal performans› ve nakit ak›fllar› hakk›nda gerçe¤e uygun bilgilersa¤lamakt›r. Mali tablolar bu amaca ulaflmak için; varl›klar, yabanc› kaynaklar, öz-kaynaklar, gelirler ve giderler, kârlar ve zararlar, özkaynak de¤iflimleri ve nakitak›fllar› hakk›nda bilgi sunarlar (Akdo¤an ve Sevilengül, 2007: 10).

Bilindi¤i gibi bafll›ca mali tablolar: Bilanço (Finansal Durum Tablosu), GelirTablosu (Finansal Performans Tablosu), Nakit Ak›fl Tablosu, Özkaynaklar De¤iflimTablosu ve Kâr Da¤›t›m Tablosu’dur.

Bilanço; bir iflletmenin belirli bir tarihte sahip oldu¤u varl›klar› ve bu varl›k-lar›n sa¤land›¤› kaynaklar› gösteren tablodur. Bilanço bir iflletmenin belirli birandaki finansal durumunu gösterir. Bu nedenle, muhasebe standartlar›nda bilan-çoya ayn› zamanda Finansal Durum Tablosu ad› verilmifltir. Bilançonun aktif ta-raf›nda gösterilen varl›klar iflletmenin sahip oldu¤u ve fayda sa¤layaca¤› k›ymet-lerdir. Varl›klar, dönen varl›klar ve duran varl›klar olmak üzere iki ayr› k›s›mdagösterilir. Kaynaklar iflletmenin sahip oldu¤u kaynaklar›n hangi yollardan sa¤-land›¤›n› aç›klayan taraft›r. Kaynaklar, k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, uzun vade-li yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar olmak üzere üç k›s›mda gösterilir (Çanka-ya ve Dinç, 2011: 52). Tablo 5.1’de Çiçek iflletmesinin 31.12.2011 tarihli bilanço-su örnek olarak verilmifltir.

‹flletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i tüm gelirleri, bu gelirleri elde etmekiçin ayn› dönemde katland›¤› tüm giderleri ve sonuçta ortaya ç›kan kâr› veya zara-r› gösteren mali tablo ise gelir tablosudur. Gelir tablosu belirli bir döneme ait faali-yet sonuçlar›n› brüt sat›fllardan bafllayarak dönem net kâr› veya zarar›na kadar ay-r›nt›l› olarak gösterir. Tablo 5.2’de Çiçek iflletmesinin 01.01.2011-31.12.2011 döne-mine ait gelir tablosu örnek olarak verilmifltir.

915. Ünite - Mal i Anal iz Kavram› ve Teknik ler i

Bafll›ca mali tablolar:Bilanço (Finansal DurumTablosu), Gelir Tablosu(Finansal PerformansTablosu), Nakit Ak›flTablosu, ÖzkaynaklarDe¤iflim Tablosu ve KarDa¤›t›m Tablosu’dur.

Bilanço; bir iflletmenin belirlibir tarihte sahip oldu¤uvarl›klar› ve bu varl›klar›nsa¤land›¤› kaynaklar›gösterir.

Ç‹ÇEK ‹fiLETMES‹ 31.12.2011 TAR‹HL‹ B‹LANÇOSU

AKT‹F (VARLIKLAR) PAS‹F (KAYNAKLAR)

1. DÖNEN VARLIKLAR 100.000 3. KISA VADEL‹ YABANCI KAY. 75.000

Haz›r De¤erler 10.000 Mali Borçlar 25.000

Menkul K›ymetler 20.000 Ticari Borçlar 50.000

Ticari Alacaklar 30.000 4. UZUN VADEL‹ YABANCI KAY. -

Stoklar 40.000

2. DURAN VARLIKLAR 250.000 5. ÖZ KAYNAKLAR 275.000

Mali Duran Varl›klar - Ödenmifl Sermaye 250.000

Maddi Duran Varl›klar 250.000 Dönem Net Kâr› (Zarar›) 25.000

Maddi Olmayan D.V. -

AKT‹F TOPLAMI 350.000 PAS‹F TOPLAMI 350.000

Gelir Tablosu; bir iflletmeninbelirli bir dönemde eldeetti¤i tüm gelirleri, bugelirleri elde etmek için ayn›dönemde katland›¤› tümgiderleri ve sonuçta ortayaç›kan kâr› veya zarar›gösterir.

Tablo 5.1Bilançonun aktiftaraf›nda dönenvarl›klar ve duranvarl›klar; pasiftaraf›nda ise k›savadeli yabanc›kaynaklar, uzunvadeli yabanc›kaynaklar ve özkaynaklar yer al›r.

Bilanço ve gelir tablosu ile sunulan bilgilerin iflletmenin gerçek finansal duru-munu gösteriyor olmas› beklenir. Mali tablo kullan›c›lar›n›n beklentileri ve ç›karla-r› farkl› oldu¤undan karar al›c›lar bu mali tablolara güvenmek isterler. Ba¤›ms›zdenetim, mali tablolar arac›l›¤›yla aç›klanan bilgilerin güvenilir oldu¤u konusundagörüfl vermek yoluyla karar al›c›lara yard›mc› olur. Ba¤›ms›z denetim, kitab›n iler-leyen ünitelerinde ayr›nt›l› olarak aç›klanm›flt›r.

MAL‹ ANAL‹Z KULLANICILARI‹flletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar› ile yak›ndan ilgilenenler alacakla-r› kararlar› mali tablolara bakarak verirler. Mali tablolar karar alma sürecinde ifllet-menin gelecekteki nakit ak›fllar›n›n de¤erlendirilmesinde, varl›klar, kaynaklar vebunlardaki de¤ifliklikler ile iflletmenin faaliyet sonuçlar› hakk›nda kullan›c›lara ya-rarl› bilgiler sa¤larlar.

Muhasebenin taraflar› veya ç›kar guruplar› olarak da ifade edilen bafll›ca malitablo kullan›c›lar›; yöneticiler, ortaklar, yat›r›mc›lar, çal›flanlar, borç verenler, sat›-c›lar, di¤er ticari alacakl›lar, hükümet ve tüm kamudur. Bu guruplar›n mali analizyapma amac› ve analizden beklentileri flu flekilde özetlenebilir (Özerhan ve Yan›k,2010: 8-9):

Yöneticiler ve ortaklar her türlü karar alma sürecinde mali tablolar› kullan›rlar.‹flletme yönetimi planlama, karar verme ve kontrol ifllevini yerine getirirken malitablolardaki bilgilerle yak›ndan ilgilenir. Mali tablolar ayn› zamanda yönetiminvermifl oldu¤u kararlar›n do¤rulu¤unu, yeterlili¤ini ve iflletmenin kaynaklar›n› et-kin bir flekilde kullan›p kullanmad›¤›n› ortaya koyar. Özellikle ortaklar yat›rd›kla-r› sermayenin kârl›l›k durumu hakk›nda mali tablolar arac›l›¤›yla bilgi sahibi ol-mak isterler.


Ç‹ÇEK ‹fiLETMES‹ 01.01.2011-31.12.2011 DÖNEM‹ GEL‹R TABLOSU

Cari Dönem

A- BRÜT SATIfiLAR 500.000

B- SATIfi ‹ND‹R‹MLER‹ (-) 50.000

C- NET SATIfiLAR 450.000

D- SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (-) 250.000

BRÜT SATIfi KÂRI VEYA ZARARI 200.000

E- FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-) 100.000

FAAL‹YET KÂRI VEYA ZARARI 100.000

F- D‹⁄ER FAAL‹YETLERDEN OLA⁄AN GEL‹R/KÂRLAR 75.000

G- D‹⁄ER FAAL‹YETLERDEN OLA⁄AN G‹DER/ZARARLAR (-) 25.000

H- F‹NANSAMAN G‹DERLER‹ (-) 25.000

OLA⁄AN KÂR VEYA ZARAR 125.000

‹- OLA⁄ANDIfiI GEL‹R VE KÂRLAR 35.000

J- OLA⁄ANDIfiI G‹DER VE ZARARLAR (-) 10.000

DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI 150.000

K- DÖNEM KÂRI VERG‹ YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARfi.(-) 30.000

DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 80.000

Tablo 5.2Gelir Tablosus›ras›yla brüt sat›flkâr› veya zarar›n›,faaliyet kâr› veyazarar›n›, ola¤ankâr› veya zarar›,dönem kâr› veyazarar›n› ve dönemnet kâr› veyazarar›n› oluflumbiçimiyle gösterir.

Yat›r›mc›lar en uygun yat›r›m karar›n›n verilmesinde analiz bilgilerine ihtiyaçduyarlar. Yat›r›mc›lar bir iflletmenin hisse senedine yat›r›m karar› al›rken iflletme-nin kârl›l›k durumunu, gelecekle ilgili getirileri, riskleri ve hisse senetlerinin de¤e-rini görmek için mali tablo analizi yapmak isterler.

Çal›flanlar ve onlar›n temsilcileri olan sendikalar iflverenlerin devaml›l›¤› vekârl›l›¤› ile ilgili bilgileri ö¤renmek isterler. Bu bilgiler mali tablolardan ve mali tab-lolar›n analiz edilmesi ile sa¤lanabilir.

Borç verenler iflletmenin borç ödeme gücünü, likitidesini ve borçlar›n› faizi ilebirlikte geri ödemede s›k›nt›ya düflüp düflmeyece¤ini anlamak isterler. Bunu bil-menin en k›sa yolu mali analizdir.

Sat›c›lar ve di¤er ticari alacakl›lar genellikle ifl yapt›klar› iflletmenin gelecekte-ki durumuna iliflkin bilgilerle ilgilenirler. ‹fl yapt›klar› iflletmenin süreklili¤ini ve yi-ne borçlar›n› geri ödeme gücünü görmek amac›yla mali tablo analizine ihtiyaç du-yarlar.

Hükümet ve kamu kurumlar› vergisel ödevlerin yerine getirilmesinde mali tab-lolar› de¤erlendirirler. Baz› iflletmelerin faaliyet gösterdikleri sektör veya hukukidüzenlemelerden kaynaklanan nedenlerle Sermaye Piyasas› Kurulu, Bankac›l›kDüzenleme ve Denetleme Kurumu ve Hazine Müsteflarl›¤› gibi kurumlara ayr›camali tablo haz›rlama yükümlülükleri vard›r.

Ö¤renciler, sivil toplum örgütleri ve araflt›rmac›lar vb. di¤er gruplar kamuoyuolarak kabul edilir. Bu gruplarda yapacaklar› çal›flmalarda mali tablolar› analizedebilirler.

Mali tablo kullan›c›lar›, mali tablolardaki bilgilerden ancak alacaklar› kararlar›etkileyebilecek olan önemli bilgiler ile ilgilenirler. Önemlilik; mali tablo bilgileri-nin bilgiyi kullanacaklar›n kararlar›n› etkileyebilecek durumda olmas› anlam›nda-d›r. Bu bilgiler do¤ru, güvenilir, anlafl›labilir ve ihtiyaca uygun özellikte olmal›d›r.Aksi taktirde al›nacak kararlar ve ulafl›lacak sonuçlar yanl›fl olacakt›r. Mali tablolariflletmenin finansal durumunu, finansal performans›n› ve nakit ak›fllar›n› aç›k birflekilde göstermeli ve bu tablolar, kullan›c›lar›n karar almalar›na yard›mc› olacakflekilde haz›rlanmal›d›r. Ekonomik karar alma sürecinde karar vericilere sunulanbilgilerin faydal› olmas› için baz› niteliksel özellikler belirlenmifltir. Bu özellikler;anlafl›labilirlik, ihtiyaca uygunluk (ilgililik), güvenilirlik ve karfl›laflt›r›labilirliktir(Sa¤lam vd., 2009:46).

MAL‹ ANAL‹Z KAVRAMIBir iflletmenin gerçek finansal durumunu güvenilir bir flekilde aç›klamas› beklenenmali tablolar›n analiz edilerek neler anlatmak istedi¤i incelenmelidir. Bir kifliningenel sa¤l›k durumu hakk›nda bilgi edinmek için hastaneden tahlil yapt›rmas› el-de etti¤i sonuçlar› yorumlamas› ve nihayetinde sa¤l›k durumu hakk›nda bir yarg›-ya ulaflmas› beklenir. Benzer durum, iflletmeler için de gereklidir. Bu durum bizimali analiz kavram›na götürür.

Mali tablolarda yer alan kalemlerin, ayn› kalemin geçmifl y›l verileri ile veya ay-n› sektörde faaliyet gösteren baflka bir iflletmenin ayn› kalem verileri ile çeflitli ana-liz teknikleri kullan›larak incelenmesi ve elde edilen sonuçlar›n iflletmenin içindebulundu¤u durum ile birlikte de¤erlendirilmesi ifllemine mali analiz denir (Akdo-¤an ve Tenker, 2010: 549). Baflka bir ifade ile mali analiz, analiz tekniklerinin mu-hasebe bilgilerine uygulanmak suretiyle bulunan analiz sonuçlar›n›n iflletmeninmali durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› anlamak üzere yorumlanmas›d›r.


Önemlilik; mali tablobilgilerinin bilgiyikullanacaklar›n kararlar›n›etkileyebilecek durumdaolmas› anlam›ndad›r.

Mali tablolarda yer alanbilgiler “anlafl›labilir,ihtiyaca uygun (ilgili),güvenilir vekarfl›laflt›r›labilir” olmal›d›r.

Mali analiz; mali tablolardayer alan kalemlerin ayn›kalemin geçmifl y›l verileriyleveya ayn› sektörde faaliyetgösteren baflka biriflletmenin ayn› kalemverileri ile çeflitli analiztekniklerinin kullan›larakincelenmesi ve elde edilensonuçlar›n iflletmenin içindebulundu¤u durum ile birliktede¤erlendirilmesi ifllemidir.

MAL‹ ANAL‹Z TÜRLER‹Mali tablolar analiz edilirken öncelikle bu analizin hangi amaç için yap›laca¤› or-taya konmal›d›r. Amaç net bir flekelde belirlenmez ise gereksiz çal›flmalar ve he-saplamalar yap›labilir. Bir iflletmenin mali tablolar›; likitide durumu, varl›klar›n et-kin kullan›m›, borçlanma durumu, kârl›l›k, pazar de¤erleri ve büyüme oranlar› aç›-s›ndan farkl› amaçlarla analiz edilebilir (Okka, 2009: 94). Örne¤in; bir yat›r›mc› his-se senetlerini almay› düflündü¤ü iflletmenin piyasa de¤erini merak ederken ifllet-meye borç verenler ilgili iflletmenin borçlar›n› geri ödemede s›k›nt›ya düflüp düfl-meyece¤ini ö¤renmek isterler. Bu ba¤lamda mali analiz türleri analizin yap›lmaamac›na göre, analizin yap›l›fl biçimine (kapsam›na) göre ve analizi yapacak olankiflilere göre (yapan›n kiflili¤ine göre) farkl› aç›lardan ele al›nabilir (Akdo¤an veTenker, 2010: 549).


Resim 5.2

Mali analiz, analiztekniklerininmuhasebebilgilerineuygulanmaksuretiyle bulunacakanalizsonuçlar›n›niflletmenin malidurumunu vefaaliyet sonuçlar›n›anlamak üzereyorumlanmas›d›r.

ANAL‹ZTÜRLER‹

Yap›lmaAmac›naGöre

• Yönetim Analizi• Kredi Analizi• Yat›r›m Analizi

Yap›l›flBiçimineGöre

• Statik Analiz• Dinamik Analiz

AnaliziYapacak Olanfiahsa Göre

• ‹ç Analiz• D›fl Analiz

fiekil 5.1

Analiz türleriyap›lma amac›nagöre, analizinyap›l›fl biçiminegöre ve analizyapacak olankiflilere göre üçfarkl› aç›dan eleal›nabilir.

Kaynak: (http://vildanakpolat.com/mali-tablolar-analizi.htm, 13.06.2012, 11:58)

Mali tablolar analizi türlerini Nalan Akdo¤an ve Nejat Tenker’in “Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri” (Ankara, Gazi Kitabevi, 2010) adl› kitab›ndan ald›k. Bu kitab›ndördüncü bölümünde konuyla ilgili ayr›nt›l› bilgi bulabilirsiniz.

Yap›lma Amac›na Göre Mali Analiz TürleriMali analiz yap›lma amac›na göre yönetim analizi, kredi analizi ve yat›r›m analiziolmak üzere üç bafll›kta ele al›nabilir (Akdo¤an ve Tenker, 2010: 550-551).

Yönetim Analizi: Yönetim analizi, yönetim kararlar›nda kullan›lmak üzere te-melde yönetim için yap›lan analizdir. ‹flletme yönetiminin alaca¤› kararlara ›fl›k tut-mas› amac›yla zaman zaman yönetim analizi yapabilir. ‹flletme yönetimi, yönetimifllevini yerine getirirken özellikle borçlar›n zaman›nda ödenmesi, nakit durumu,borçlanma ve borç ödeme gücünün yeterli düzeyde tutulmas›, gelece¤e iliflkin bek-lentiler ve iflletmenin içinde bulundu¤u sektörün de¤erlendirilmesi gibi kararlar› yö-netim analizi sonuçlar›na göre alabilir. Bu analiz iflletme yönetimi taraf›ndan ifllet-menin baflar› düzeyinin, performans›n›n ve verimlili¤inin ölçülmesi ve gelece¤e ilifl-kin planlama ve kontrol faaliyetlerine veri sa¤lamak üzere yap›l›r. Böylece iflletmefaaliyetlerinin planlanan amaçlar do¤rultusunda yürütülüp yürütülmedi¤i incelen-mifl olur. Bunun sonucunda olas› aksakl›klar zaman›nda saptanabilir ve gerekli dü-zeltmeler yap›larak faaliyetler belirlenen amaçlar do¤rultusunda gerçeklefltirilebilir.

Kredi Analizi: ‹flletme içinden ya da d›fl›ndan kiflilerce, iflletmenin finansmanve likitide durumu ile borçlar› ödeme gücünü belirlemek için yap›lan analizdir. ‹fl-letmeye borç veren kredi kurumlar› veya dolayl› olarak kredi vermifl say›lan sat›c›-lar borçlar›n zaman›nda geri ödenip ödenemeyece¤ini görmek ve iflletmenin borçödeme yetene¤ini ölçmek amac›yla iflletmenin mali tablolar›n› analiz ederler. Böy-lece kredi analizi yap›lm›fl olur.

Yat›r›m Analizi: ‹flletmenin mevcut ve potansiyel yat›r›mc›lar› taraf›ndan yap›-lan ve iflletmenin karl›l›¤›, kazanma gücü, kazanma gücünün devaml›l›¤› ve temet-tü durumu gibi konular›n araflt›r›ld›¤› analiz türüdür. Analizin temel amac› iflletme-nin gelecek y›llar›na iliflkin kazanma gücünü tespit etmektir.

Bir iflletmenin borç ödeme gücünü görmek isterseniz ne tür analiz yapars›n›z?

Yap›l›fl Biçimine (Kapsam›na) Göre Mali Analiz TürleriMali tablolar analizi yap›l›fl biçimine (kapsam›na) göre statik analiz ve dinamikanaliz olmak üzere iki bafll›kta ele al›nabilir.

Statik Analiz: Bu analiz türünde bir iflletmenin mali tablolar› sadece bir dönembak›m›ndan incelenmekte ve mali tablolarda yer alan kalemlerin birbirleri ile ilifl-kileri de¤erlendirilerek gerekli yorumlar yap›lmaktad›r. Örne¤in kitab›n di¤er bö-lümünde ayr›nt›l› olarak aç›klanan yüzde yöntemi ile analiz (dikey analiz) yap›l›flbiçimine göre statik analiz niteli¤indedir.

Dinamik Analiz: Bu analiz türünde bir iflletmenin mali tablolar› birbirini izleyendönemler bak›m›ndan incelenmekte ve mali tablolarda yer alan kalemlerin göstermiflolduklar› e¤ilimler de¤erlendirilerek gerekli yorumlar yap›lmaktad›r. Bu analiz ile ma-li tablolarda yer alan bir kalemin tutar› geçmifl dönemlerdeki de¤eri ile karfl›laflt›r›l-makta ve ortaya ç›kan de¤iflim yorumlanmaktad›r. Benzer flekilde bir iflletmenin veri-leri ayn› sektörde faaliyet gösteren baflka bir iflletmenin verileri ile de karfl›laflt›r›labil-mektedir. Örne¤in kitab›n di¤er bölümünde ayr›nt›l› olarak aç›klanan karfl›laflt›rmal›tablolar analizi (yatay analiz) yap›l›fl biçimine göre dinamik analiz niteli¤indedir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Yap›l›fl biçimine göre malianaliz türleri; statik analizve dinamik analizdir. Statikanalize örnek olarak yüzdeyöntemine göre analiz (dikeyanaliz), dinamik analizeörnek olarak isekarfl›laflt›rmal› tablolaranalizi (yatay analiz)verilebilir.

Analizi Yapacak Olan fiah›slara Göre (Yapan›n Kimli¤ineGöre) Mali Analiz TürleriAnalizi yapacak olan flah›slara göre mali analiz türleri iç analiz ve d›fl analiz olmaküzere iki bafll›kta ele al›nabilir. Mali analiz iflletme içinden kiflilerce yap›l›yorsa içanaliz, iflletme d›fl›ndan kiflilerce yap›l›yorsa d›fl analiz olarak nitelendirilir. ‹çanalizde analizi yapanlar iflletmenin çal›flan› olduklar›ndan iflletme ile ilgili her tür-lü bilgiyi analiz sürecinde kullanabilirler. D›fl analizde ise analizi yapanlar iflletme-nin çal›flan› olmad›klar›ndan sadece iflletme taraf›ndan raporlanan mali tablolar› vedi¤er bilgileri kullanabilirler.

MAL‹ ANAL‹Z TEKN‹KLER‹ Bilanço ve gelir tablosu genel amaçl› mali tablolar oldu¤undan bu tablolar›n kul-lan›c›lar aç›s›ndan daha anlafl›l›r ve yorumlanabilir hâle getirilmesi için mali analiztekniklerinin kullan›lmas› gerekir. Elde edilen sonuçlar geçmifl y›l verileri, sektörortalamalar› ve genel kabul görmüfl standartlarla karfl›laflt›r›lmal›d›r. Mali analizdenbeklenen faydan›n sa¤lanabilmesi için farkl› analiz tekniklerinin kullan›lmas› öne-rilmektedir (Ayd›n, 2011: 47). Mali analiz sürecinde kullan›labilecek bafll›ca malianaliz teknikleri (Akdo¤an ve Tenker, 2010: 551):

• Karfl›laflt›rmal› Tablolar Analizi (Yatay Analiz),• Yüzde Yöntemi ‹le Analiz (Dikey Analiz),• E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ‹le Analiz (Trend Analizi),• Oran Yöntemi ‹le Analiz’dir.

Karfl›laflt›rmal› Tablolar Analizi (Yatay Analiz)Karfl›laflt›rmal› tablolar analizi bir iflletmenin iki veya daha fazla dönemlerine aitmali tablolar›n›n birbirini izleyen dönemler bak›m›ndan karfl›laflt›rmal› olarak de-¤erlendirilmesidir. Bu teknik ile mali tablolardaki kalemlerin y›llar itibariyle göster-di¤i de¤iflmeler görülmekte ve buna ba¤l› olarak gelece¤e iliflkin beklentiler dahanet ortaya konabilmektedir.

Yüzde Yöntemi ‹le Analiz (Dikey Analiz)Yüzde yöntemi ile analiz tekni¤inde mali tablolarda yer alan kalemlerin her biriba¤l› bulundu¤u grup toplam›na veya genel toplama oranlanmakta ve elde edilenyüzdelere göre ifade edilmektedir. Bu teknik daha çok bilanço ve gelir tablosunundikey analizinde kullan›lmaktad›r. Bilançonun dikey analizinde aktif ve pasif top-lam 100 kabul edilirken gelir tablosunda net sat›fllar 100 kabul edilmekte ve di¤erkalemler bunlara oranlanmaktad›r.

Bir iflletmenin mali tablolar›nda yer alan kalemlerin her birini genel toplama oranlad›¤›-n›zda hangi mali analiz tekni¤ini kullanm›fl olursunuz.

E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ‹le Analiz (Trend Analizi)E¤ilim yüzdeleri yöntemi ile analiz tekni¤inde genelde befl veya daha uzun y›llar-da mali tablo kalemlerinin gösterdi¤i de¤iflim incelenmektedir. Bunun için bir dö-nem baz y›l olarak belirlenerek tüm kalemler 100 kabul edilmekte daha sonra iz-leyen y›llar›n de¤erleri baz y›la göre hesaplanmakta ve yüzde olarak geliflim he-saplanm›fl olmaktad›r. E¤ilim yüzdeleri yönteminde ne kadar uzun bir dönem in-celenirse o kadar faydal› sonuçlara ulafl›labilir. Çünkü; bu analiz tekni¤inden bek-lenen fayda ile incelenen dönemin uzunlu¤u aras›nda pozitif bir iliflki vard›r.


Analizi yapacak olanflah›slara göre iç analiz ved›fl analiz olmak üzere ikibafll›kta ele al›nan malianaliz iflletme içindenkiflilerce yap›l›rsa iç analiz,iflletme d›fl›ndan kiflilerceyap›l›rsa d›fl analiz olaraknitelendirilir.

Bafll›ca mali analizteknikleri: Karfl›laflt›rmal›Tablolar Analizi (YatayAnaliz), Yüzde Yöntemi ‹leAnaliz (Dikey Analiz), E¤ilimYüzdeleri Yöntemi ‹le Analiz(Trend Analizi) ve OranYöntemi ‹le Analiz’dir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Oran Yöntemi ‹le AnalizOran yöntemi ile analiz mali tablo kalemleri aras›nda anlaml› bir iliflki bulundu¤uvarsay›m›na dayan›r. Buna ba¤l› olarak aralar›nda anlaml› iliflki oldu¤u kabul edi-len kalemler birbirinin yüzdesi veya kat› olarak ifade edilir. Baflka bir ifade ile ma-li tablolarda yer alan kalemler birbirine oranlan›r. Elde edilen sonuçlar öncelikleayn› iflletmenin geçmifl dönem oranlar› ile daha sonra ilgili sektörün ortalamaoranlar› ile son olarak da genel kabul görmüfl oranlar ile karfl›laflt›r›l›r. Örne¤in; herbir hasta için genel kabul görmüfl fleker, tansiyon ve kolesterol oranlar› vard›r. E¤ertahlil sonuçlar› bu oranlardan sapma gösterirse hastan›n sa¤l›k aç›s›ndan sorunlaryaflayaca¤› düflünülür. Benzer flekilde iflletmeler için de genel kabul görmüfl oran-lar bulunmaktad›r. Yap›lan analiz sonuçlar› iflletmenin oranlar›n›n genel kabul gör-müfl oranlardan uzaklaflt›¤›n› gösterirse bu durum iflletmenin mali yap›s›nda ve fi-nansal performans›nda sorunlar yaflanabilece¤i anlam›na gelebilir.



Mali analiz kavram›n› tan›mlamak.

Mali analiz; mali tablolarda yer alan kalemlerinayn› kalemin geçmifl y›l verileri ile veya ayn› sek-törde faaliyet gösteren baflka bir iflletmenin ayn›kalem verileri ile çeflitli analiz teknikleri kullan›-larak incelenmesi ve elde edilen sonuçlar›n ifllet-menin içinde bulundu¤u durum ile birlikte de-¤erlendirilmesi ifllemidir.

Mali analizde kullan›lan mali tablolar› aç›k-

lamak.

Muhasebe, raporlama ifllevini mali tablolar arac›-l›¤›yla yerine getirir. Bafll›ca mali tablolar: Bilan-ço (Finansal Durum Tablosu), Gelir Tablosu (Fi-nansal Performans Tablosu), Nakit Ak›fl Tablosu,Özkaynaklar De¤iflim Tablosu ve Kâr Da¤›t›mTablosu’dur. Bilanço; bir iflletmenin belirli birtarihte sahip oldu¤u varl›klar› ve bu varl›klar›nsa¤land›¤› kaynaklar› gösterir. Gelir Tablosu isebir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i tümgelirleri, bu gelirleri elde etmek için ayn› dönem-de katland›¤› tüm giderleri ve sonuçta ortaya ç›-kan kâr› veya zarar› gösterir.

Mali analiz türlerini sayabileceksiniz.

Yap›lma amac›na göre mali analiz türleri; yöne-

tim analizi, kredi analizi ve yat›r›m analizi-

dir. Yap›l›fl biçimine göre mali analiz türleri; sta-

tik analiz ve dinamik analizdir. Statik analizeörnek olarak yüzde yöntemine göre analiz (di-key analiz), dinamik analize örnek olarak ise kar-fl›laflt›rmal› tablolar analizi (yatay analiz) verilebi-lir. Mali analiz, analizi yapacak olan flah›slara gö-re iç analiz ve d›fl analiz olmak üzere iki bafl-l›kta ele al›nabilir. Mali analiz iflletme içinden ki-flilerce yap›l›rsa iç analiz, iflletme d›fl›ndan kifli-lerce yap›l›rsa d›fl analiz olarak nitelendirilir.

Mali analiz tekniklerini özetlemek.

Bafll›ca mali analiz teknikleri: Karfl›laflt›rmal› Tab-lolar Analizi (Yatay Analiz), Yüzde Yöntemi ‹leAnaliz (Dikey Analiz), E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi‹le Analiz (Trend Analizi) ve Oran Yöntemi ‹leAnaliz’dir. Karfl›laflt›rmal› tablolar analizi biriflletmenin iki veya daha fazla dönemine ait malitablolar›n›n birbirini izleyen dönemler bak›m›n-dan karfl›laflt›rmal› olarak de¤erlendirilmesidir.Yüzde yöntemi ile analiz tekni¤inde mali tab-lolarda yer alan kalemlerin her biri ba¤l› bulun-du¤u grup toplam›na veya genel toplama oran-lanmakta ve elde edilen yüzdelere göre ifadeedilmektedir. E¤ilim yüzdeleri yöntemi ile

analiz tekni¤inde genelde befl veya daha uzuny›llarda mali tablo kalemlerinin gösterdi¤i de¤i-flim incelenmektedir. Oran yöntemi ile analiz

mali tabloda aralar›nda anlaml› iliflki oldu¤u ka-bul edilen kalemlerin birbirinin yüzdesi veya ka-t› olarak ifade edilmesidir. Elde edilen sonuçlaröncelikle ayn› iflletmenin geçmifl dönem oranlar›ile daha sonra ilgili sektörün ortalama oranlar› ileson olarak da genel kabul görmüfl oranlar ile kar-fl›laflt›r›l›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi düzenlenmesi gereken ma-li tablolardan birisi de¤ildir?

a. Bilançob. Gelir Tablosuc. Yevmiye Defterid. Nakit Ak›fl Tablosue. Özkaynaklar De¤iflim Tablosu

2. Mali tablo bilgilerinin bilgiyi kullanacaklar›n kararla-r›n› etkileyebilecek durumda olmas› hangi kavram ileifade edilir?

a. Tam Aç›klamab. Önemlilikc. Sosyal Sorumlulukd. Dönemsellike. ‹kna Olmak

3. Afla¤›dakilerden hangisi ekonomik karar alma süre-cinde karar vericilere sunulan bilgilerin faydal› olmas›için gereken niteliksel özelliklerden birisi de¤ildir?

a. Anlafl›labilirlikb. ‹htiyaca Uygunluk (‹lgililik)c. Güvenilirlik d. Tahakkuk Esas› e. Karfl›laflt›r›labilirlik

4. Analiz tekniklerinin muhasebe bilgilerine uygulan-mak suretiyle bulunacak analiz sonuçlar›n›n iflletmeninmali durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› anlamak üzereyorumlanmas› hangi kavram ile ifade edilir?

a. Trend Analizib. Mali Analizc. Oran Analizid. Dinamik Analize. Statik Analiz

5. Afla¤›dakilerden hangisi yap›lma amac›na göre malianaliz türlerinden birisidir?

a. ‹ç Analizb. Kredi Analizic. D›fl Analizd. Oran Analizi e. Yatay Analiz

6. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin mevcut ve po-tansiyel yat›r›mc›lar› taraf›ndan yap›lan ve iflletmeninkarl›l›¤›, kazanma gücü, kazanma gücünün devaml›l›¤›ve temettü durumu gibi konular›n araflt›r›ld›¤› analiztürüdür?

a. Dinamik Analizb. Statik Analizc. Yönetim Analizid. Kredi Analizi e. Yat›r›m Analizi

7. Afla¤›dakilerden hangisi yap›l›fl biçimine göre malianaliz türlerinden birisidir?

a. Yat›r›m Analizib. Kredi Analizic. Yönetim Analizid. Statik Analiz e. Dikey Analiz

8. Afla¤›dakilerden hangisi bafll›ca mali analiz teknikle-rinden birisi de¤ildir?

a. Dinamik Analizb. Yatay Analizc. Dikey Analizd. Trend Analizi e. Oran Analizi

9. Bir iflletmenin iki veya daha fazla dönemlerine aitmali tablolar›n›n birbirini izleyen dönemler bak›m›ndankarfl›laflt›rmal› olarak de¤erlendirilmesi fleklinde ifadeedilen mali analiz tekni¤i afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Dinamik Analizb. Yatay Analizc. Dikey Analizd. Trend Analizi e. Oran Analizi

10. T›p literatüründe hastalar›n tahlil sonuçlar›nda tan-siyon için 12/8, kolesterol için 200 gibi genel kabul gör-müfl rakamlar›n belirlenmesi size mali analiz teknikle-rinden hangisini ça¤r›flt›r›r?

a. Yatay Analiz b. Dikey Analiz c. Dinamik Analizd. Oran Analizi e. Trend Analizi



Türkiye Garanti Bankas› A.fi., 30 Eylül 2010 tarihli konso-lide mali tablolar›n› aç›klad›. Bankan›n 2010 y›l›n›n ilk 9ay›ndaki konsolide net kâr›, 2 milyar 664 milyon 800 binT oldu. Garanti’nin konsolide aktif büyüklü¤ü 124 milyar379 milyon T seviyesine ulafl›rken, nakdi ve gayri nakdikrediler arac›l›¤›yla ekonomiye sa¤lad›¤› destek 80 milyar33 milyon 597 bin T’ye ulaflt›. Bankan›n özsermaye kârl›-l›¤› %24, aktif kârl›l›¤› ise %3 olarak gerçekleflti.Konuyla ilgili bilgi veren Garanti Bankas› Genel Müdü-rü Ergun Özen, “2010 bafl›ndan bugüne kadar çok ba-flar›l› bir performans sergiledik. Türkiye’nin en fazlakredi veren bankas› olarak kararl›l›kla yolumuza devamettik. Yabanc› para kredilerle iflletmelere; ihtiyaç ve ko-nut kredileriyle bireylere sa¤lad›¤›m›z destek 3. çeyrek-te h›zla artt›. 9,6 milyon müflterimizin bize duydu¤u gü-venle mevduatlar›m›z sektörün çok üzerinde büyüyor.Güçlü aktif kalitesi ve yüksek sermaye yeterlili¤iyle sa¤-lam bilanço yap›m›z› sürdürüyoruz. 2011’de bizi bekle-yen düflük faiz oranlar› ve daralan marjlar karfl›s›nda,öncü konumumuzu sürdürmek ve yar›na haz›r olabil-mek için, yat›r›mlar›m›z› flimdiden yap›yoruz. Sahip ol-du¤umuz insan gücüne verdi¤imiz önem, müflterimiziiyi dinlememiz, do¤ru de¤erlendirmemiz ve teknolojiküstünlü¤ümüz sayesinde do¤rudan ihtiyaca yönelikürün ve hizmetler tasarlamaya devam ediyoruz. Kaza-n›rken kazand›rma ilkesinden vazgeçmeksizin, tüm pay-dafllar›m›zla birlikte büyüyece¤iz. Bu amaçla daha daverimli çal›flaca¤›z.” dedi.

Garanti’nin ulusal ve uluslararas› otoritelerden ödül al-maya devam etti¤ini vurgulayan Özen, “Euromoney 10.kez Garanti’yi ‘Türkiye’nin En ‹yi Bankas›’ seçti. Liderinternet bankac›l›¤› websitemiz ‘garanti.com.tr’ Alt›nÖrümcek ödülünü 8. kez kazand›. Global Finance tara-f›ndan Romanya’da ‘En ‹yi Bireysel ‹nternet Bankas›’seçildik. ‘garantimortgage.com’ Web Marketing Associ-ation’›n verdi¤i Web Awards 2010 kapsam›nda, ‘Finan-sal Servisler’ kategorisinde ‘Üstünlük’ ödülüne lay›k gö-rüldü. Garanti iPhone e-Trader uygulamas›, Stevie ‹flÖdülleri’nin ‘Finansal Servisler’ kategorisinde birincilikkazand›. MediaCat Felis Ödülleri’nde ‘Büyük Ödül’ünsahibi olan Garanti, ayr›ca 5 kategoride birincilik ve ba-flar› ödüllerini de ald›. Ald›¤›m›z ödüller, bize daha iyi-sini yapmak için güç veriyor.” dedi.

Garanti Bankas›’n›n Seçilmifl Konsolide Mali Tab-

lo Göstergeleri (30 Eylül 2010)

• Vergi ve Karfl›l›klar Öncesi Brüt Kâr T3.884,8 mil-yon

• Nakdi Krediler T64.412,5 milyon• Vergi Öncesi Kâr T3.354,2 milyon • Gayri Nakdi Krediler T15.621,1 milyon• Net Kâr T2.664,8 milyon• Toplam Aktifler T124.379,0 milyon• Mevduat T75.677,7 milyon• Özkaynaklar T15.897,3 milyon


Garanti Bankas›’n›n Seçilmifl Konsolide Mali Tablo Göstergeleri (30 Eylül 2010)

”

“


Pamukkale ‹flletmesi

Pamukkale iflletmesi Denizli ilinde tekstil sektöründefaaliyet göstermektedir. ‹flletme yurtd›fl›ndan kaliteli ku-mafl ithal ederek kaliteli havlu ve bornoz üretmektedir.Mallar›n büyük bir k›sm› (% 95) ihraç edilmekte, ihra-cat›nda büyük bir k›sm› (% 90) Almanya, Fransa, ‹talyave ‹spanya’ya yap›lmaktad›r. Avrupa Birli¤i (AB) ülke-lerinde yaflanan s›k›nt›lar nedeniyle iflletme 2011 y›l›n-da Ortado¤u ülkelerinde kendi ma¤azalar›n› açmayabafllam›flt›r. Sat›fl rakamlar› umut vericidir.Son y›llarda dünya ekonomisi küresel bir kriz içindeolup en büyük olumsuz etkiyi Pamukkale iflletmesininifl yapt›¤› AB ülkelerine göstermektedir. Bu etkinin bir-kaç y›l daha devam etmesinden hatta artmas›ndan kor-kulmaktad›r. Türkiye ekonomisi tüm küresel s›k›nt›larara¤men son y›llarda sürekli bir büyüme trendine girmifl,2010 ve 2011 y›llar›nda yaklafl›k yüzde 10 civar›nda bü-yümüfl ve 2011 y›l›nda ihracat tüm zamanlar›n rekoru-nu k›rm›flt›r. Pamukkale iflletmesi yöneticisi, dünyan›n ekonomikgündemini sürekli takip etmektedir. Küresel krizi tah-min eden yazarlar›n görüfllerine göre Türkiye gibi gelifl-mekte olan ülkeler her zaman cari aç›k ve s›cak paratehdidi ile karfl› karfl›ya olduklar›ndan k›r›lganl›klar› herzaman devam etmektedir. Ayr›ca Türkiye’nin ifl yapt›¤›di¤er ülkelerde yaflanan krizler ihracata dayal› iflletme-leri 2012 y›l›nda daha da olumsuz yönde etkileyebilir.Enerji fiyatlar›nda yaflanabilecek art›fllar, Suriye, M›s›r,Irak ve ‹ran gibi ülkelerde yaflanan siyasi s›k›nt›lar ifllet-meyi olumuz yönde etkileyebilir. ‹flletme yönetimi mali tablolar›n› analiz ederek iflletme-nin içinde bulundu¤u durumu de¤erlendirmek ve ensa¤l›kl› yönetsel karar› vermek istemektedir. Bu konu-da iflletme yönetimine yard›mc› olmak ister misiniz?

Okuma Parças›

PAMUKKALE ‹fiLETMES‹ 01.01.2011-31.12.2011 DÖNEM‹ GEL‹R TABLOSU

2009 2010 2011

A- BRÜT SATIfiLAR 500.000 600.000 750.000

B- SATIfi ‹ND‹R‹MLER‹ (-) 50.000 100.000 150.000

C- NET SATIfiLAR 450.000 500.000 600.000

D- SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (-) 250.000 350.000 500.000

BRÜT SATIfi KARI VEYA ZARARI

200.000 150.000 100.000

E- FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-) 100.000 125.000 125.000

FAAL‹YET KARI VEYA ZARARI

100.000 25.000 (25.000)

OLA⁄AN KAR VEYA ZARAR 125.000 50.000 50.000

DÖNEM KARI VEYA ZARARI 150.000 50.000 50.000

DÖNEM NET KARI VEYAZARARI

80.000 40.000 40.000

PAMUKKALE ‹fiLETMES‹ 31.12.2011 TAR‹HL‹ B‹LANÇOSU

2009 2010 2011

1. DÖNEN VARLIKLAR 100.000 150.000 200.000

Haz›r De¤erler 10.000 20.000 10.000

Menkul K›ymetler 20.000 10.000 10.000

Ticari Alacaklar 30.000 40.000 60.000

Stoklar 40.000 80.000 120.000

2. DURAN VARLIKLAR 250.000 300.000 300.000

Mali Duran Varl›klar - 25.000 25.000

Maddi Duran Varl›klar 250.000 275.000 275.000

AKT‹F TOPLAMI 350.000 450.000 500.000

3. KISA VADEL‹ YABANCIKAYNAKLAR

75.000 100.000 150.000

Mali Borçlar 25.000 25.000 50.000

Ticari Borçlar 50.000 75.000 100.000

5. ÖZ KAYNAKLAR 275.000 350.000 350.000

Ödenmifl Sermaye 250.000 250.000 250.000

Geçmifl Y›llar Kar› - 25.000 100.000

Dönem Net Kar› (Zarar›) 25.000 75.000 -

PAS‹F TOPLAMI 350.000 450.000 500.000


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Analizde Kullan›lan MaliTablolar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mali Analiz Kullan›c›lar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mali Analiz Kullan›c›lar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mali Analiz Kavram›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kredi Analizi Türleri” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yap›lma Amac›na GöreMali Analiz Türleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yap›l›fl Biçimine GöreAnaliz Türleri” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mali Analiz Teknikleri” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay Analiz” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oran Analizi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.


Bir iflletmenin mali tablolar›n› karar alma sürecinde ana-liz etme ihtiyac› hissederiz. Her fleyden önce karar ala-bilmem için say›sal bilgilere ihtiyac›m vard›r. Bu bilgile-rin baz›lar› mali tablolardan kolayl›kla görürken baz›la-r›na ancak yap›lacak çeflitli analiz teknikleri ile eldeedebiliriz. Bir iflletmeye yat›r›m yapma karar› vermeden önce ilgi-li iflletmenin geçmifl y›l verilerinin analiz edilmesi, güç-lü ve zay›f yönlerinin ortaya konmas›, politikalar›n›ngözden geçirilmesi, gelece¤e iliflkin hedeflerinin belir-lenmesi gerekir. Bu amaçlara ulaflmak ancak mali tab-lolar›n analizi ve de¤erlendirilmesi ile mümkündür. Ma-li analiz yap›ld›¤›nda bir iflletmenin mali durumu, kârl›-l›k durumu, faaliyetlerinin etkinlik ve verimlili¤i ile ge-lifliminin yeterli olup olmad›¤› konular›nda bilgi sahibi

olunabilir. Bu bilgi ile iflletmenin içinde bulundu¤u du-rum de¤erlendirilirken ayn› zamanda iflletmenin gele-ce¤ine iliflkin öngörüler yap›labilir. Mali analiz sonuçla-r›na göre bir iflletmenin göreceli olarak güçlü ve zay›fyanlar› belirlenebilir. Özellikle iflletmenin gelecektekinakit ak›fllar› ve bunlar›n tafl›d›¤› riskler mali analiz iletahmin edilebilir, geçmifl y›l verilerinin de¤erlendirilme-si gelece¤e ›fl›k tutabilir.

S›ra Sizde 2

Bir iflletmenin borç ödeme gücünü görmek istersek kre-di analizi yapar›z. Kredi analizi, iflletme içinden ya dad›fl›ndan kiflilerce, iflletmenin finansman durumu veborç ödeme gücünü belirlemek için yap›lan analizler-dir. ‹flletmeye borç veren kredi kurumlar› veya dolayl›olarak kredi vermifl say›lan sat›c›lar borçlar›n zaman›n-da geri ödenip ödenemeyece¤ini görmek ve iflletmeninborç ödeme yetene¤ini ölçmek amac›yla iflletmenin ma-li tablolar›n› analiz ederler. Böylece kredi analizi yap›l-m›fl olur.

S›ra Sizde 3

Bir iflletmenin mali tablolar›nda yer alan kalemlerin herbirini genel toplama oranlad›¤›m›zda yüzde yöntemi ileanaliz tekni¤ini kullanm›fl oluruz. Bilindi¤i gibi yüzdeyöntemi ile analiz tekni¤inde mali tablolarda yer alankalemlerin her biri ba¤l› bulundu¤u grup toplam›na ve-ya genel toplama oranlanmakta ve elde edilen yüzdele-re göre ifade edilmektedir. Bu teknik daha çok bilançove gelir tablosunun dikey analizinde kullan›lmaktad›r.Bilançonun dikey analizinde aktif ve pasif toplam› 100kabul edilirken gelir tablosunda net sat›fllar 100 kabuledilmekte ve di¤er kalemler bunlara oranlanmaktad›r.



Akgüç Öztin. (2010). Finansal Yönetim, Avc›ol Bas›mYay›n, ‹stanbul.

Akdo¤an Nalan, Tenker Nejat. (2010). Finansal Tab-

lolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi,Ankara.

Akdo¤an Nalan, Sevilengül Orhan. (2009). Tekdüzen

Muhasebe Sistemi Uygulamas›, Gazi Kitabevi,Ankara.

Ayd›n Nurhan. (2011). Finansal Yönetim, AnadoluÜniversitesi Yay›n No: 1465, Eskiflehir.

Büyükmirza Kamil. (2011). Maliyet ve Yönetim Mu-

hasebesi, 16. Bask›, Gazi Kitabevi, Ankara.Çankaya Fikret, Dinç Engin. (2011). TMS/TFRS Uyum-

lu Genel Muhasebe Ders Notlar›, Murathan Ya-y›nlar›, Trabzon.

Ebiçlio¤lu Kemal Fatih, Kahraman Abdulkadir. (2000).Yönetim Muhasebesi, TÜRMOB Yay›nlar›, Yay›nNo: 104, Ankara.

Mucuk ‹smet. (2005). Modern ‹flletmecilik, TürkmenKitabevi, ‹stanbul.

Okka Osman. (2009). Analitik Finansal Yönetim, No-bel Yay›nlar›, Ankara.

Özerhan Y›ld›z, Yan›k Serap. (2010). TMS-TFRS, TÜR-MOB Yay›nlar›, Yay›n No: 377, Ankara.

Sa¤lam Necdet, fiengel Salim, Öztürk Bünyamin. (2009).Türkiye Muhasebe Standartlar› Uygulamas›, Ma-liye ve Hukuk Yay›nlar›, 3. Bask›, Ankara.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Karfl›laflt›rmal› tablolar kavram›n› tan›mlayabilecek,Yatay ve dikey analiz tekniklerini tan›mlayabilecek,Bir iflletmenin bilanço ve gelir tablosunu karfl›laflt›rmal› tablolar fleklinde uy-gulayabilecek,Finansal tablolar›n yatay ve dikey analiz teknikleri ile analizi ve yorumlanma-s› konusunda bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Finansal Tablolar• Bilanço • Gelir Tablosu

• Fark ve Fark Yüzdesi• Yatay ve Dikey Yüzde

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

N


Yatay ve DikeyAnaliz Teknikleri

• YATAY VE D‹KEY ANAL‹Z• YATAY ANAL‹Z• D‹KEY ANAL‹Z


YATAY VE D‹KEY ANAL‹Z‹flletmenin finansal durumu, kârl›l›¤› ve verimlili¤i gibi konularda bilgi edinebil-mek için finansal tablolar çeflitli yöntemler kullan›lmak suretiyle analiz edilmekte-dir. Finansal analiz tekniklerinin kullan›lmas› suretiyle sadece rakamlar› içeren fi-nansal tablolar›n yorumlanabilir hâle getirilmesi mümkün olmaktad›r. Finansalanalizin hammaddesi finansal tablolard›r. Finansal tablolar rakamlardan olufltu¤uiçin faaliyetlerin sonuçlar›n› kantitatif olarak objektif kriterlerle ölçmek ve öncedenoluflturulmufl baflar› standartlar›yla bu sonuçlar› y›llar itibariyle mukayese etmekmümkündür.

Temel finansal tablolar bilanço ve gelir tablosudur. Bilanço, iflletmenin belirli bir andakifinansal durumunu, varl›k ve kaynak yap›s›n› ortaya koyarken gelir tablosu iflletmenin birdöneme ait gelir ve giderlerini içerir; yani iflletmenin finansal performans›na iliflkin bilgisa¤lar. Bilanço statik bir yap›ya sahipken gelir tablosunun yap›s› dinamiktir.

YATAY ANAL‹Z‹flletmenin gerçek anlamda tan›nabilmesi için y›llar itibariyle finansal tablo kalem-lerindeki de¤iflikliklerin gözden geçirilmesi gerekir. Karfl›laflt›rmal› tablolar analiziolarak da bilinen yatay analiz, bir iflletmenin iki veya daha fazla dönemine iliflkinfinansal tablolar›n›n birbirini izleyen dönemler itibariyle karfl›laflt›rmal› olarak dü-zenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin dönemler itibariyle göstermifl ol-du¤u de¤iflikliklerin incelenerek de¤erlendirilmesidir. Yatay analiz yöntemi dina-mik bir analiz türüdür. Bu analiz tekni¤i ile iflletmenin geçmifl ve bugünkü verile-ri karfl›laflt›r›lmakta ve aradaki de¤iflim incelenebilmektedir.

Bir iflletmenin birbirini takip eden iki y›la ait finansal tablo verileri yatay analizyöntemi ile analiz edilirken izlenecek ad›mlar flu flekildedir:

• Her y›la ait mutlak rakamlar yaz›l›r.• ‹ki y›l› mutlak rakam› aras›ndaki fark art›fl veya azal›fl olufluna göre art› ve-

ya eksi olarak fark sütununa yaz›l›r.• Fark rakam›n›n önceki y›l rakam›na bölünmesi ve 100 ile çarp›lmas› suretiy-

le fark yüzdesi hesaplanarak fark yüzdesi sütununa yaz›l›r.

Yatay ve Dikey Analiz Teknikleri

Finansal Analiz: Biriflletmenin finansaldurumunu ve performans›n›belirlemek ve gelecekfinansal performans›hakk›nda bilgi sahibi olmakiçin finansal tablolar›n›nanaliz edilmesidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Fark yüzdesinin hesaplanmas›n› formüle edersek;

Cari dönem tutar› - Önceki dönem tutar›FARK YÜZDES‹ = X 100

Cari dönem tutar›

Bu flekilde, dönemler itibariyle hangi finansal tablo kaleminde art›fl veya azal›floldu¤u ve bu art›fl veya azal›fl›n yüzdesi ilk bak›flta görülmüfl olacakt›r.

Örne¤in; bir iflletmeye ait kasa hesab›n›n iki döneme ait tutarlar›na iliflkin farkve fark yüzdesi flu flekilde hesaplan›r:

Önceki dönem Cari dönem Fark Fark%Kasa Hs. 12.000 18.000 + 6.000 + %50

E¤er yatay analiz bir iflletmenin ikiden fazla dönemini kapsayacak flekilde ya-p›lacaksa önceki y›l veya baz y›l esas›na uyulur. Önceki y›l esas›nda, her y›l›n ken-dinden önce gelen y›l ile aralar›ndaki farklar bulunarak yüzdeleri hesaplan›r. Bazy›l esas›nda ise karfl›laflt›rmas› yap›lacak dönemlerden birisi baz y›l kabul edilir vedi¤er y›llar ile baz y›l aras›ndaki farklar bulunarak yüzdeleri hesaplan›r.

Örne¤in bir iflletmeye ait kasa hesab›n›n üç döneme ait tutarlar›na iliflkin farkve fark yüzdelerine önceki y›l esas› uygulan›rsa flu flekilde hesaplan›r:

Ayn› verilerin üç döneme ait tutarlar›na iliflkin fark ve fark yüzdeleri baz y›l esa-s› uygulan›rsa flu flekilde hesaplan›r: (I.Y›l baz y›l olarak al›nm›flt›r.)

Baz y›l›n dikkatli seçilmesi önem tafl›r. Zira ola¤anüstü bir y›l baz olarak seçilirse di¤er y›lfaaliyetlerinin oldu¤undan daha kötü veya daha iyi görülmesine neden olabilir.

Baz y›l›n ola¤anüstü bir özellik tafl›mas› için o y›l içinde ekonomide ne gibi olaylar›n ya-flanm›fl olmas› gerekir?

Yatay analizin sa¤l›kl› olarak gerçeklefltirilmesi için iflletmenin iki veya dahafazla döneme ait bilanço ve gelir tablosu kalemlerinin fark ve fark yüzdelerinin he-saplanmas› gerekir. Karfl›laflt›rmal› bilançolar, cari y›la iliflkin bilanço kalemlerindegeçmifl y›llara göre oluflan art›fl ve azal›fllar› ortaya koyacakt›r. Karfl›laflt›rmal› gelirtablolar› sayesinde ise iflletmenin göstermifl oldu¤u geliflme gelir ve gider kalemle-ri aç›s›ndan analiz edilebilecektir.

Temel finansal tablolar›n d›fl›nda ek finansal tablolardan hangileri karfl›laflt›rmal› olarakhaz›rland›¤›nda karar al›c›lara faydal› bilgiler sa¤lar?

106 Muhasebe Denet imi ve Mal i Anal izS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Karfl›laflt›rmal› bilanço:‹flletmenin iki veya dahafazla döneme iliflkin bilançoverilerinin, tutarlararas›ndaki farklar›n ve farkyüzdelerinin hesaplanmas›yoluyla oluflturulan tablo.

I.Y›l

(BAZ YIL)II.Y›l III.Y›l

I-II.Y›l

Fark

I-II.Y›l

Fark %

I-III.Y›l

Fark

I-III.Y›l

Fark %

Kasa Hs. 5.000 9.000 13.500 +4.000 +%80 +8.500 +%170

I.Y›l II.Y›l III.Y›lI-II.Y›l

Fark

I-II.Y›l

Fark %

II-III.Y›l

Fark

II-III.Y›l

Fark %

Kasa Hs. 5.000 9.000 13.500 +4.000 +%80 +4.500 +%50

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Karfl›laflt›rmal› gelirtablosu: ‹flletmenin iki veyadaha fazla döneme iliflkingelir tablosu verilerinin,tutarlar aras›ndaki farklar›nve fark yüzdelerininhesaplanmas› yoluylaoluflturulan tablo.

Yatay Yüzdelerin Yorumlanmas›Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar›n yatay analiz yöntemi kullan›lmak suretiyle fark vefark yüzdelerinin hesaplanmas› sadece rakamlar›n elde edilmesini sa¤layacakt›r. ‹kin-ci ve en önemli nokta elde edilen fark ve fark yüzdelerinin analiz edilerek yorumlan-mas›d›r. Analiz ve yorumda ortaya ç›kan farklar finansal tablo kalemleri aras›nda ilifl-kiler kurularak anlafl›lmaya ve iflletmenin geliflme yönü saptanmaya çal›fl›lmaktad›r.

Karfl›laflt›rmal› tablolar›n analiz ve yorumunda bir kalemde ortaya ç›kan de¤ifl-me incelenirken kalemlerin di¤er kalemlerle olan iliflkilerinin de göz önünde bu-lundurulmas› gerekmektedir. Di¤er yandan bilanço kalemlerindeki de¤iflikliklerde¤erlendirilirken gelir tablosundaki bilgilerden de faydalanmak gerekir.

Karfl›laflt›rmal› bilanço ve gelir tablosundaki fark ve fark yüzdeleri analiz edilir-ken hesaplardaki de¤iflimler afla¤›daki grupland›rmalar itibariyle yorumlanmal›d›r:

• Dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak hesaplar›ndaki de¤ifliklik-ler: ‹flletmenin dönen varl›klar› ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›nda birbiri-ne uyumlu olarak art›fl göstermesi istenen bir durumdur. ‹flletmenin k›sa va-deli yabanc› kaynaklar›n›n dönen varl›klarla karfl›land›¤› kabul edilir. Dolay›-s›yla iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› karfl›layacak düzeyde dönen varl›k bu-lundurmas› arzu edilir. ‹flletmenin dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kay-naklar›n›n fark› olarak ifade edilen net çal›flma sermayesi eksiye düflmeme-lidir. ‹flletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme analizi yap›l›rken dönen varl›kyap›s›n›n da göz önünde bulundurulmas› gerekir, zira dönen varl›klar›n ço¤ustoklara ve alacaklara yat›r›lm›flsa iflletmenin likitidesi yeterli olmayabilir.

• Dönen varl›k ve duran varl›k hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: ‹flletmeninaktif yap›s›ndaki de¤iflimi belirlemek için dönen varl›k- duran varl›k kalem-lerindeki de¤iflimin incelenmesi gerekir. Yat›r›m yap›lan dönemlerde yük-sek miktarda duran varl›k art›fl› gözlemlemek mümkündür.

• Duran varl›k, sat›fllar ve stoklar hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: ‹flletme-nin yeni yat›r›mlara girdi¤i dönemlerde duran varl›klarda art›fl olaca¤› aç›k-t›r. Yeni duran varl›k al›m› üretim kapasitesini art›raca¤›ndan sat›fl miktar›-n›n da artmas› gerekir. Bu yüzden duran varl›klar kaleminde art›fllar gelirtablosundaki net sat›fllar tutar› ile iliflkilendirilir. Ancak; yine de yat›r›m›n ya-p›ld›¤› dönem itibariyle sat›fl hacminde bir art›fl gözlemlenmeyebilir. Bu ar-t›fl›n ertesi dönem aranmas› da mümkündür. E¤er sat›fllar tutar› yerine bilan-çodaki stoklar tutar› art›fl göstermiflse bu durum, yap›lan yeni yat›r›m sonu-cu üretim kapasitesindeki art›fl›n stoklara kayd›¤›n› yani üretilen mal›n sat›-lamad›¤›n› gösterir. Olumsuz olarak de¤erlendirilebilecek bu durum için yi-ne de sonraki dönem verileri gözden geçirilmelidir.

• Maddi duran varl›k ve uzun vadeli yabanc› kaynak hesaplar›ndakide¤ifliklikler: ‹yi bir finansman politikas›na sahip olan iflletmelerde dönenvarl›klar›n finansman› k›sa vadeli borçlanma yoluyla, duran varl›klar›n fi-nansman› uzun vadeli borçlanma veya özkaynak art›fl› ile gerçeklefltirilir. Bunedenle maddi duran varl›k art›fl›n› uzun vadeli yabanc› kaynak art›fl› ile bir-likte de¤erlendirmek gerekir.

• Yabanc› kaynak ve özkaynak hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: Bu de¤iflik-lerin analizi bilançonun pasif yap›s› hakk›nda bilgi sunacakt›r. Genel olaraközkaynak art›fl›n›n uzun vadeli ve k›sa vadeli yabanc› kaynak art›fl›ndan faz-la olmas› istenen bir durumdur. Pasif toplam›n›n yar›s›n›n özkaynaklardanoluflmas› mali aç›dan oldukça emniyetli bir yap›ya iflaret etse de geliflmekte

1076. Ünite - Yatay ve Dikey Anal iz Teknik ler i

Brüt ve net çal›flmasermayesi: ‹flletmeninbilançosundaki dönenvarl›klar tutar› brüt çal›flmasermayesini ifade ederkendönen varl›klar eksi k›savadeli borçlar tutar› netçal›flma sermayesinioluflturur. Net çal›flmasermayesi iflletmenin dönenvarl›klar›n› k›sa vadeliborçlarla kafl›lamayetene¤ini gösterir.

olan ülkelerde özkaynak pay›n›n %33’e kadar düflmesi makul karfl›lanmak-tad›r. Di¤er yandan uzun vadeli yabanc› kaynak art›fl›n›n k›sa vadeli yaban-c› kaynak art›fl›ndan fazla olmas› iflletmenin likitide s›k›nt›s›na düflme olas›-l›¤›n› azalt›r. Yine pasif toplam› içinde k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n uzunvadeli yabanc› kaynaklardan daha az yer tutmas› arzu edilen bir durumdur.Ancak enflasyonist ortamlarda uzun vadeli yabanc› kaynak elde etmeninzorlu¤u da analiz eden taraf›ndan göz ard› edilmemelidir.

Bilançonun pasif yap›s› iflletmenin mali yap›s› hakk›nda bilgi sunar.

• Stoklar, sat›fllar ve ticari alacaklar hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: Stokhesaplar›ndaki de¤ifliklikleri sat›fllar hesab› ile birlikte de¤erlendirmek gere-kir. Stoklar artarken sat›fllar›n da art›fl göstermesi, iflletmenin baflar›l› bir pa-zarlama politikas›na sahip oldu¤unu gösterir. Stoklar art›fl gösterirken sat›fl-larda art›fl olmamas›, üretilen mallar›n sat›lamay›p elde kald›¤›n› gösterir veolumsuz olarak yorumlanmal›d›r. Di¤er bir deyiflle stoklar›n sat›fllardan da-ha h›zl› artmas› arzu edilmeyen bir durumdur. Di¤er yandan sat›fllar kalemi-ni ticari alacaklarla iliflkilendirmek gerekmektedir. Ticari alacaklardaki art›-fl›n sat›fllardaki art›fltan daha az olmas› tercih edilir. Çünkü; bu durumda sa-t›fllar›n büyük k›sm›n›n peflin yap›ld›¤› ve iflletmenin iyi bir tahsilat politika-s›na sahip oldu¤u söylenebilir.

• Sat›fllar ve sat›lan mal›n maliyeti hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: Sat›flhacminin gelifltirilmesi, iflletmenin faaliyetlerini aksatmadan yürütebilmesiaç›s›ndan hayati önem tafl›maktad›r. Bu aç›dan gelir tablosundaki brüt venet sat›fllar rakam›n›n sürekli art›fl göstermesi gerekmektedir. Ancak; di¤eryandan yap›lan sat›fllar›n maliyeti de incelenmelidir. E¤er sat›fllar›n maliyetisat›fl has›lat›ndan daha h›zl› artarsa uzun vadede brüt sat›fl zarar›na yol aç-mas› olanak dahilinde olacakt›r.

Gelir tablosunda bulunan brüt sat›fl kâr›, faaliyet kâr›, ola¤an kâr ve dönem net kâr› ra-kamlar›n›n dönemler itibariyle art›fl göstermesi arzu edilen bir durumdur.

• Faaliyet giderleri ve faaliyet kâr› veya zarar›ndaki de¤ifliklikler: ‹fllet-menin ana faaliyet konusunu sürdürmek için katlanmas› gereken giderlerolan faaliyet giderlerinin ifl hacminin artmas› ile art›fl göstermesi ola¤an kar-fl›lan›r. Ancak; faaliyet giderlerinin faaliyet kâr›n› azalt›c› flekilde artmas›olumsuz yorumlan›r.

• Di¤er faaliyetlerden ola¤an gelir ve kârlar, di¤er faaliyetlerden ola-¤an gider ve zararlar, finansman giderleri ve ola¤an kâr veya zarar-daki de¤ifliklikler: Di¤er faaliyetlerden ola¤an gelir ve kârlar, di¤er faali-yetlerden ola¤an gider ve zararlar, finansman giderleri tutarlar›n›n art›fl veyaazal›fllar›; ola¤an kâr veya zarara olan etkileri ile birlikte de¤erlendirilmeli-dir. Banka kredilerinin s›kl›kla kullan›ld›¤› dönemlerde finansman giderle-rinde yaflanan art›fl›n ola¤an olaca¤› aç›kt›r.

• Ola¤and›fl› gelir ve kârlar, ola¤and›fl› gider ve zararlar ve dönem netkâr›ndaki de¤ifliklikler: Her y›l ortaya ç›kmas› beklenmeyen, ar›zi nitelik-teki ola¤an d›fl› gelir ve giderlerdeki de¤ifliklikler baz› dönemlerde yüksektutarlara ulaflabilir. Bu tutarlar›n döneme ait ola¤and›fl› olaylar ile birlikte de-¤erlendirilmesi gerekir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Örnek Olay- Yatay AnalizYatay analizin bilanço ve gelir tablosu kalemlerinde uygulanmas›n› A A.fi.nin T1ve T2 dönemlerine ait verileri üzerinde izleyelim.


A A.fi. T1 VE T2 DÖNEMLER‹KARfiILAfiTIRMALI

B‹LANÇOLARI

T1 T2 FARK FARK%

I.DÖNEN VARLIKLARKasaBankalarHisse SenetleriAlacak SenetleriAlacak Reeskontu(-)fiüpheli Alacak Karfl›l›¤›(-)Stoklar (Net)Verilen Siparifl Avanslar›Di¤er Dönen Varl›klarII.DURAN VARLIKLARAlacak SenetleriVerilen Dep.TeminatlarAlacak Reeskontu (-)Arazi ve ArsalarBinalarMakine, Tesis ve CihazlarDemirbafllarDi¤er Maddi Duran Varl›klarBirikmifl Amortismanlar (-)Maddi Olmayan Duran Varl›klar (Net)

108.50012.00023.00010.00018.000-2.000-1.50033.00012.0004.000137.5009.50010.000-1.00040.00065.00018.0005.0002.000-14.0003.000

126.50026.00018.00023.00015.000

- 1.500- 1.50028.00015.0004.500

196.5007.000

15.000- 500

46.000100.00037.0008.0002.000

-23.0005.000

18.00014.000-5.00013.000-3.0005000-5.0003.00050059.000-2.5005.0005006.00035.00019.0003.0000-9.0002.000

16,59 116,67

- 21,74 130,00

- 16,67 - 25,00

- - 15,15

25,00 12,50 42,91

- 26,32 50,00

- 50,00 15,00 53,85

105,56 60,00

- 64,29 66,67

AKT‹F TOPLAMI 246.000 323.000 77.000 31,30

III.KISA VADEL‹ YAB. KAYN.Banka KredileriSat›c›larBorç SenetleriAl›nan Dep. TeminatlarBorç Senetleri Reeskontu(-)Borç ve Gider Karfl›l›klar›IV.UZUN VADEL‹ YAB.KAYN.Banka KredileriDi¤er Uzun Vadeli BorçlarAl›nan Siparifl Avanslar›V.ÖZKAYNAKLARÖdenmifl SermayeSermaye YedekleriKar YedekleriGeçmifl Y›l Kâr›Dönem Net Kâr›

58.00022.00018.00012.0007.500-2.5001.00030.00018.0007.0005.000158.000140.0005.0007.0002.0004.000

56.00028.0008.00015.0008.000-4.5001.50076.00064.0008.0004.000191.000165.0007.0008.0002.5008.500

-2.0006.000-10.0003.000500-2.00050046.00046.0001.000-1.00033.00025.0002.0001.0005004.500

- 3,45 27,27

- 55,56 25,00 6,67

80,00 50,00

153,33 255,56 14,29

- 20,00 20,89 17,86 40,00 14,29 25,00

112,50

PAS‹F TOPLAMI 246.000 323.000 77.000 31,30

Tablo 6.3Yatay analizinbilanço kalemlerineuygulanmas›

• Dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak hesaplar›ndaki de¤iflik-likler: A. A.fi. nin T2 y›l› itibariyle k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n› (56.000)karfl›layacak düzeyde dönen varl›¤a (126.500) sahip oldu¤u görülmektedir.Ayr›ca iflletmenin net çal›flma sermayesi (126.500 - 56.000 = 70.500) pozitifve yeterli düzeydedir. Dönen varl›k yap›s› incelendi¤inde kasa ve bankamevcudu iflletmenin likitidesi için yeterli görülmektedir.

• Dönen varl›k ve duran varl›k hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: ‹flletmenindönen varl›k ve duran varl›k yap›s› incelendi¤inde T1 y›l›na göre, T2 y›l›n-da dönen varl›klar›n›n % 16,59, duran varl›klar›n›n ise %42,91 oran›nda art›flgösterdi¤i görülmektedir. Duran varl›klardaki art›fl›n büyük ölçüde bina vemakinelere yap›lan yat›r›mdan kaynakland›¤› görülmektedir.

• Duran varl›k, sat›fllar ve stoklar hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: ‹flletme-nin duran varl›klar›ndaki %42,91 lik art›fl yeni yat›r›mlara girildi¤inin bir gös-tergesidir. Yap›lan bu yat›r›m›n baflar›l› bir flekilde sat›fllara yans›d›¤› göz-lemlenmektedir. Gelir tablosundaki net sat›fllar rakam› T2 y›l›nda %75,13oran›nda art›fl göstermifltir. Yap›lan duran varl›k yat›r›mlar›n›n ayn› y›l içeri-sinde sat›fllara yans›d›¤› söylenebilmektedir. Ayn› zamanda T2 y›l›nda stok-larda da %15,15 oran›nda bir azal›fl mevcuttur. Bu azal›fl iflletmenin stok po-litikas›n›n do¤ru oldu¤unu göstermektedir. ‹flletme üretti¤i mallar› satabil-mektedir.

• Maddi duran varl›k ve uzun vadeli yabanc› kaynak hesaplar›ndakide¤ifliklikler: A. A.fi.nin duran varl›klar›nda %42,91 lik bir art›fl görülmek-tedir. Duran varl›k hesaplar› incelendi¤inde binalarda %53,85 ve makine, te-sis ve cihazlarda % 105,56 l›k art›fl en önemli kalemlerdir. Baflar›l› bir finans-man politikas› izlenerek duran varl›k art›fl› uzun vadeli yabanc› kaynaklarlafinanse edilmifltir. Zira T2 y›l›nda uzun vadeli banka kredilerinde %255,56l›k bir art›fl bulunmaktad›r ve T2 y›l› uzun vadeli banka kredileri mutlak ra-kam› yap›lan duran varl›klar yat›r›mlar›n› büyük ölçüde karfl›lamaktad›r.


A A.fi. T1 VE T2 DÖNEMLER‹KARfiILAfiTIRMALI GEL‹R TABLOLARI

T1 T2 FARK FARK %

Brüt Sat›fllar

(-) Sat›fl ‹ndirimleri

Net Sat›fllar

(-) Sat›fllar›n Maliyeti

Brüt Sat›fl Kâr› veya Zarar›

(-) Faaliyet Giderleri

Faaliyet Kâr› veya Zarar›

Di¤er Faal.Ola¤an Gelir ve Kârlar

(-)Di¤er Faal. Ola¤an Gider ve Zararlar

(-)Finansman Giderleri

Ola¤an Kâr veya Zarar

Ola¤an d›fl› gelir ve kârlar

Ola¤an d›fl› gider ve zararlar (-)

Dönem Kâr› veya Zarar›

Dönem Kâr› Vergi ve Di¤.Yas.Yük.Karfl. (-)

Dönem Net Kâr› veya Zarar›

20.000

-700

19.300

-5.000

14.300

-8.000

6.300

2.700

-1.200

-1.600

6.200

1.400

-2.600

5.000

-1.000

4.000

35.000

-1.200

33.800

-9.800

24.000

-10.000

14.000

6.000

-4.000

-3.500

12.500

2.700

-5.000

10.200

-1.700

8.500

15.000

-500

14.500

-4.800

9.700

-2.000

7.700

3.300

-2.800

-1.900

6.300

1.300

-2.400

5.200

-700

4.500

75,00

71,43

75,13

96,00

67,83

25,00

122,22

122,22

233,33

118,75

101,61

92,86

92,31

104,00

70,00

112,50

Tablo 6.4Yatay Analizin GelirTablosu KalemlerineUygulanmas›

• Yabanc› kaynak ve özkaynak hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: A A.fi.ninT2 y›l› pasif yap›s› incelendi¤inde oldukça emniyetli bir mali yap›ya sahipoldu¤u görülmektedir. Özkaynak tutar› pasif toplam›n›n büyük bölümünüoluflturmaktad›r. Di¤er yandan uzun vadeli yabanc› kaynaklar› tutar olarakk›sa vadeli yabanc› kaynaklar›ndan fazlad›r. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›T2 y›l›nda %3,45 oran›nda azal›fl gösterirken uzun vadeli yabanc› kaynakla-r› %153,33 oran›nda art›fl göstermifltir. Bu durum olumlu olarak yorumlan-mal›d›r.

• Stoklar, sat›fllar ve ticari alacaklar hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: A.A.fi.’nin net sat›fllar rakam› T2 y›l›nda %75,13 oran›nda art›fl göstermifltir. Di-¤er yandan T2 y›l›nda stoklarda %15,15 oran›nda bir azal›fl mevcuttur. Buolumlu bir durumdur. ‹flletme iyi bir pazarlama politikas›na sahiptir. T2 y›-l›nda iflletmenin ticari alacaklar›nda azal›fl bulunmas› da sat›fllar›n› büyük öl-çüde peflin olarak yapt›¤›n›n ve iyi bir tahsilat politikas›na sahip oldu¤ununbir göstergesidir.

• Sat›fllar ve sat›lan mal›n maliyeti hesaplar›ndaki de¤ifliklikler: A. A.fi.T2 y›l›nda hem brüt sat›fllar (%75) hem de net sat›fl (%75,13) rakamlar›ndaart›fl göstermektedir. Sat›lan mal›n maliyetinde ise %96’l›k bir art›fl vard›r. Sa-t›lan mal›n maliyetindeki art›fl yüzde olarak sat›fllardan daha fazla olmas›nara¤men, mutlak rakam olarak endifle verici bir durum bulunmamaktad›r.

• Faaliyet giderleri ve faaliyet kâr›ndaki de¤ifliklikler: A. A.fi.’nin T2 y›l›faaliyet kâr›ndaki %122,22 lik art›fl oldukça olumludur. Faaliyet giderlerindeoluflan %25’lik art›fl, sat›fllar›n artmas›na ba¤l› olarak gerçekleflmifltir.

• Di¤er faaliyetlerden ola¤an gelir ve kârlar, di¤er faaliyetlerden ola-¤an gider ve zararlar, finansman giderleri ve ola¤an kâr veya zarar-daki de¤ifliklikler: A. A.fi. nin T2 döneminde, di¤er faaliyetlerden ola¤angelir ve kârlar tutar› %122,22 oran›nda art›fl, di¤er faaliyetlerden ola¤an gi-der ve zararlar tutar› % 233,33 oran›nda art›fl, finansman giderleri tutar› %118,75 oran›nda art›fl ve ola¤an kâr tutar› % 101,61 oran›nda art›fl göster-mektedir. Ola¤an kâr rakam›n›n art›fl göstermesi olumlu bir durumdur. Di-¤er yandan, di¤er ola¤an gider ve zararlar tutar›nda yüksek bir oranda art›flgözlemlenmektedir. ‹leriye yönelik olarak sorun yaflanmamas› için bu kale-min içeri¤i incelenmelidir.

• Ola¤and›fl› gelir ve kârlar, ola¤and›fl› gider ve zararlar ve dönem netkâr›ndaki de¤ifliklikler: A. A.fi. nin T2 döneminde ola¤and›fl› gelir ve kâr-lar tutar› %92,86 oran›nda art›fl, ola¤and›fl› gider ve zararlar tutar› % 92,31oran›nda art›fl ve dönem net kâr› tutar› ise % 112,50 oran›nda art›fl göster-mifltir. Gelir tablosundaki tüm kâr rakamlar›n›n art›fl göstermesi oldukçaolumlu bir durumdur. ‹flletmenin kârl›l›k aç›s›ndan istenen bir düzeyde ol-du¤u söylenebilir.

www.kap.gov.tr sitesinden halka aç›k flirketlerin bilanço ve gelir tablosu verilerine ulafla-rak inceleyebilirsiniz.

Yat›r›mc› aç›s›ndan halka aç›k flirketlerin finansal analizinin önemi nedir?

D‹KEY ANAL‹ZBir iflletmenin finansal durumu ve performans› hakk›nda tam bir bilgi sahibi ol-mak için sadece dönemler itibariyle karfl›laflt›rma yapmak yeterli de¤ildir. ‹flletme-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

nin faaliyette bulundu¤u sektördeki di¤er iflletmelerle karfl›laflt›r›lmas› gerekir. ‹fl-letmeler aras› karfl›laflt›rmalar›n yap›labilmesi için finansal tablolar›n ortak bir esa-sa indirgenmesi, bir di¤er deyiflle, finansal tablo kalemlerinin yüzdelerle ifadeedilmesi gerekir.

Yüzde yöntemi ile analiz olarak da bilinen dikey analiz tekni¤inde, bilançove gelir tablosunda yer alan her kalem, ayn› tabloda yer alan belirli bir kaleme ve-ya toplama oranlanmakta ve hesaplanan yüzdelere göre ifade edilmektedir. Örne-¤in; bilançoda dönen varl›klarda yer alan bir kalemin yüzde ile ifade edilmesinde,dönen varl›k toplam› yüz olarak kabul edilmek suretiyle yüzdesi bulunmak istenenkaleme oranlanmaktad›r.

Gelir tablosunun dikey analiz tekni¤i ile analizinde, net sat›fllar tutar› 100 olarakkabul edilmekte ve gelir tablosu verilerinin net sat›fllara oran› hesaplanmaktad›r.

Dikey analiz yöntemi bir yandan farkl› finansal tablo kalemlerinin toplam için-deki paylar›n› ifade ederek do¤ru analiz yapmaya yard›mc› olmakta, di¤er taraftanfarkl› iflletmelerin finansal tablolar›n›n ayn› temelle karfl›laflt›r›lmas›na olanak sa¤-lamaktad›r.

Yatay analiz bir iflletmenin birbirini izleyen dönemlerdeki finansal durumu ve performan-s› hakk›nda bilgi sa¤larken dikey analiz bir iflletmenin ayn› dönemde di¤er iflletmelerle fi-nansal durum ve performans aç›s›ndan karfl›laflt›r›labilmesine olanak sa¤lar.

Örnek Olay- Dikey AnalizDikey analiz tekni¤i ile bilanço ve gelir tablosunun yüzde ile ifade edilmesi A veB flirketinin ana kalemleri itibariyle örnekleyelim.

Örne¤in, A flirketinin dönen varl›klar dikey yüzdesinin hesaplan›fl›:

Dönen varl›k tutar› X 100Dönen varl›klar dikey yüzdesi =

Aktif toplam›

160.000 x 100= = 40

400.000

A ve B flirketinin ayn› döneme ait bilançolar›n›n dikey yüzdeleri incelendi¤in-de aktif toplam› içinde B flirketinin duran varl›k pay›n›n (%80) A flirketinden (%60)daha yüksek oldu¤u görülmektedir. K›sa vadeli borçlar A flirketinden toplam kay-naklar›n %25’ini olufltururken, B flirketinde %20’sini oluflturmaktad›r. Uzun vadeliborçlar için bu oranlar %30 ve %45 olarak izlenebilmektedir. Özkaynaklar›n top-lam kaynaklar içindeki pay› A flirketinde %45, B flirketinde %35 olarak hesaplan-m›flt›r. Bu durum, B flirketinin mali yap›s›n›n A flirketinden daha güçsüz oldu¤ufleklinde yorumlanabilir.


Yüzde yöntemi ile analiz:Dikey analiz yöntemindefinansal tablo kalemleriyüzde ile ifade edildi¤indenbu yöntem literatürde yüzdeyöntemi ile analiz olarak daan›lmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TA fi‹RKET‹ % B fi‹RKET‹ %

Dönen Varl›klar 160.000 40 120.000 20

Duran Varl›klar 240.000 60 480.000 80

AKT‹F TOPLAMI 400.000 100 600.000 100

K›sa Vadeli Yab. Kaynaklar 100.000 25 120.000 20

Uzun Vadeli Yab.Kaynaklar 120.000 30 270.000 45

Özkaynaklar 180.000 45 210.000 35

PAS‹F TOPLAMI 400.000 100 600.000 100

Tablo 6.5Dikey AnalizinBilanço AnaGruplar›naUygulanmas›

Daha önce de belirtildi¤i gibi gelir tablosunda dikey analiz tekni¤i uygulan›r-ken net sat›fllar tutar› 100 olarak kabul edilir ve tüm tutarlar›n yüzdeleri bu kalembaz al›narak hesaplan›r. Örne¤in, B flirketinin sat›fllar›n›n maliyeti dikey yüzdesininhesaplan›fl›:

Sat›fllar›n maliyeti tutar› X 100Sat›fllar›n maliyeti dikey yüzdesi =

Net sat›fllar tutar›

48.000 x 100= = 34

143.000

A ve B flirketinin ayn› döneme ait gelir tablolar›n›n dikey yüzdeleri incelendi-¤inde, sat›fllar›n maliyeti A flirketinde net sat›fllar›n % 27’sini, B flirketinde ise%34’ünü oluflturmaktad›r. Maliyetin sat›fllardan daha az yer tutmas› A flirketinin sa-t›fl kârl›l›¤› yüzdesinin daha yüksek ç›kmas›na neden olmufltur. Her iki iflletmeninde faaliyet giderleri, ola¤an gelir, gider ve finansman giderleri yüzdeleri hemen he-men eflittir. A flirketinin dönem kâr› dikey yüzdesi %62, B flirketinin ise %56 olarakhesaplanm›flt›r. A flirketinin, B flirketine göre daha kârl› oldu¤u görülmektedir.

Dikey analiz yöntemi ile her bir finansal tablo kalemi yüzde ile ifade edildi¤in-den finansal tablolar›n anlafl›lmas› ve yorumlanmas› daha kolay hâle gelir. Çünkü;mutlak rakamlar›n anlafl›lmas› ve karfl›laflt›r›lmas› zordur. Di¤er yandan farkl› ifllet-melerin finansal tablolar› karfl›laflt›r›l›rken ayn› mutlak rakama sahip finansal tablokalemlerinin toplam içindeki paylar› farkl› ise tafl›d›¤› anlam da de¤iflecektir.

Örne¤in afla¤›daki tabloda X ve Y flirketinin ayn› döneme ait pasif toplamla-r›n›n dikey analizi izlenebilmektedir. Her iki iflletmenin de özkaynak tutar›T110.000’d›r. X flirketinin özkaynak tutar› pasif toplam› içinde %44 lük bir payasahiptir. Bu da X flirketinin emniyetli bir mali yap›s› oldu¤una iflaret etmektedir.Di¤er yandan ayn› özkaynak tutar›na sahip Y flirketinin özkaynak tutar›n›n pasiftoplam› içindeki pay› %22 olarak ifade edilmektedir. Mutlak rakam olarak ayn›olmas›na karfl›n, Y flirketinin özsermayesi emniyetli bir mali yap› oluflturmak içinyeterli de¤ildir.


Net sat›fllar: Gelirtablosunda brüt sat›fllardansat›fltan indirimlerindüflülmesiyle ulafl›lan tutar.

A fi‹RKET‹ % B fi‹RKET‹ %

Brüt sat›fllar 99.000 102 144.500 101

Sat›fltan indirimler (-) (2.000) 2 (1.500) 1

Net sat›fllar 97.000 100 143.000 100

Sat›fllar›n maliyeti (-) (26.500) 27 (48.000) 34

Brüt sat›fl kâr› zarar› 70.500 73 95.000 66

Faaliyet giderleri (-) (10.000) 10 (14.000) 10

Faaliyet kâr› veya zarar› 60.500 62 81.000 57

Di¤er faal. ola¤an gelir ve kârlar 5.000 5 8.000 6

Di¤er faal. ola¤an gider ve zararlar (-) (4.000) 4 (6.000) 4

Finansman giderleri (-) (3.000) 3 (5.000) 3

Ola¤an kâr veya zarar 58.500 60 78.000 55

Ola¤an d›fl› gelir ve kârlar 3.500 4 2.000 1

Ola¤an d›fl› gider ve zararlar (-) (2.000) 2 -

Dönem kâr› 60.000 62 80.000 56

Tablo 6.6Dikey Analizin GelirTablosu KalemlerineUygulanmas›

Yatay analiz tek döneme ait finansal tablolara uyguland›¤› zaman statik bir analiz türüdür.Ancak birden fazla döneme uygulanmak suretiyle dinamik bir yap› kazanabilir.

Dikey analiz ve yatay analiz tekniklerinin temel farkl›l›klar› nelerdir?


X fi‹RKET‹ % B fi‹RKET‹ %

K›sa Vadeli Yab. Kaynaklar 60.000 24 150.000 30

Uzun Vadeli Yab.Kaynaklar 80.000 32 240.000 48

Özkaynaklar 110.000 44 110.000 22

PAS‹F TOPLAMI 250.000 100 500.000 100S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Tablo 6.7X ve B fiirketlerininDikey Analiz ‹le MaliYap›lar›n›nKarfl›laflt›r›lmas›


Yatay ve dikey analiz tekniklerini tan›mlaya-

bilmek.

Finansal analiz tekniklerinden yatay ve dikeyanaliz bir iflletmenin farkl› dönemler itibariyleveya ayn› dönemde iki iflletmenin finansal duru-mu ve performans› aç›s›ndan karfl›laflt›r›lmas› içingerekli verilerin haz›rlanmas›n› sa¤lar.

Bir iflletmenin bilanço ve gelir tablosunu karfl›-

laflt›rmal› tablolar fleklinde uygulamak.

‹flletmenin gerçek anlamda tan›nabilmesi için y›l-lar itibariyle finansal tablo kalemlerindeki de¤i-flikliklerin gözden geçirilmesi gerekir. Karfl›laflt›r-mal› tablolar analizi olarak da bilinen yatay ana-liz, bir iflletmenin iki veya daha fazla dönemineiliflkin finansal tablolar›n›n birbirini izleyen dö-nemler itibariyle karfl›laflt›rmal› olarak düzenlen-mesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin dö-nemler itibariyle göstermifl oldu¤u de¤ifliklikle-rin incelenerek de¤erlendirilmesidir. Yatay ana-liz yöntemi dinamik bir analiz türüdür. Bu analiztekni¤i ile iflletmenin geçmifl ve bugünkü verile-ri karfl›laflt›r›lmakta ve aradaki de¤iflim incelene-bilmektedir. Ancak; bir iflletmenin finansal durumu ve perfor-mans› hakk›nda tam bir bilgi sahibi olmak içinsadece dönemler itibariyle karfl›laflt›rma yapmakyeterli de¤ildir. ‹flletmenin faaliyette bulundu¤usektördeki di¤er iflletmelerle karfl›laflt›r›lmas› ge-rekir. ‹flletmeler aras› karfl›laflt›rmalar›n yap›labil-mesi için finansal tablolar›n ortak bir esasa indir-genmesi bir di¤er deyiflle, finansal tablo kalemle-rinin yüzdelerle ifade edilmesi gerekir.

Finansal tablolar› yatay ve dikey analiz teknikle-

ri ile analiz ve yorumunu yapmak.

Yüzde yöntemi ile analiz olarak da bilinen di-key analiz tekni¤inde, bilanço ve gelir tablo-sunda yer alan her kalem, ayn› tabloda yer alanbelirli bir kaleme veya toplama oranlanmaktave hesaplanan yüzdelere göre ifade edilmekte-dir. Örne¤in; bilançoda dönen varl›klarda yeralan bir kalemin yüzde ile ifade edilmesinde,dönen varl›k toplam› yüz olarak kabul edilmeksuretiyle yüzdesi bulunmak istenen kalemeoranlanmaktad›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. ‹flletmenin finansal durumu ve performans› hakk›n-da bilgi sa¤lamak için finansal tablolar›n de¤erlendiril-mesi afla¤›dakilerden hangi ifllevin bir rolüdür?

a. Finansal raporlamab. Finansal analizc. Muhasebe denetimid. Kurumsal yönetime. Risk yönetimi

2. ‹ki farkl› iflletmenin ayn› döneme ait finansal tablola-r›n›n karfl›laflt›r›lmas› hangi analiz tekni¤i ile yap›labilir?

a. Çapraz analizb. Yatay analizc. Karfl›laflt›rmal› analizd. Dikey analize. Nakit ak›m analizi

3. Gelir tablosunda dikey analiz tekni¤i uygulan›rken,hangi kalem yüz olarak kabul edilerek baz al›n›r?

a. Dönem net kâr›b. Brüt sat›fllarc. Net sat›fllard. Sat›fllar›n maliyetie. Dönem gideri

4. Afla¤›daki finansal tablolardan hangisi iflletmenin fi-nansal durumu hakk›nda bilgi sa¤lar?

a. Bilançob. Nakit ak›fl tablosuc. Gelir tablosud. Kar da¤›t›m tablosue. Sat›fllar›n maliyeti tablosu

5. ‹flletmenin yatay analiz tekni¤i ile finansal tablolar›analiz edilirken, sat›fllar tutar› afla¤›daki kalemlerdenhangisi ile yorumlanmal›d›r?

a. Sermaye b. Banka kredileric. Stoklard. Hisse senetlerie. Maddi duran varl›klar

6. X A.fi. nin T1 dönemine ait net stok tutar› T10.000,T2 dönemine ait tutar› ise T25.000 dir. Yatay analiz tek-ni¤ine göre T2 dönemi fark yüzdesi nedir?

a. 100b. 150c. 250d. 200e. 60

7. A A.fi. nin T1 y›l›nda brüt sat›fllar tutar› T80.000, netsat›fllar tutar› T70.000 ve sat›fllar›n maliyeti tutar› T40.000dir. T1 döneminde dikey analiz tekni¤ine göre sat›flla-r›n maliyetinin dikey yüzdesi nedir?

a. 57b. 50c. 60d. 67e. 47

8. X A.fi. nin T1 y›l›ndan T2 y›l›na stoklar kalemi %54 ora-n›nda artarken net sat›fllar kalemi %22 oran›nda azalm›flt›r.Bu durumda afla¤›daki yorumlardan hangisi yap›labilir?

a. X A.fi. T2 y›l›nda yeni yat›r›ma girmifltir.b. X A.fi. nin mali yap›s› güçsüzdür.c. X A.fi. üretti¤i mallar› satamamaktad›r.d. X A.fi. nin iyi bir tahsilat politikas› vard›r.e. X A.fi. nin kâr› yüksektir.

9. Y A.fi. nin T1 y›l›nda pasif toplam› içinde özkaynakdikey yüzdesi 55, uzun vadeli yabanc› kaynaklar dikeyyüzdesi 35 ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar dikey yüz-desi 10 olarak hesaplanm›flt›r. Bu durumda afla¤›dakiyorumlardan hangisi yap›labilir?

a. Y A.fi. in likitidesi oldukça güçsüzdür.b. Y A.fi. nin tahsilat politikas› baflar›s›zd›r.c. Y A.fi. nin sat›fllar›n› art›rmas› gerekmektedir.d. Y A.fi. güçlü bir mali yap›ya sahiptir.e. Y A.fi. sermaye artt›rmal›.

10. Afla¤›daki finansman politikalar›ndan hangisi do¤-rudur?

a. Dönen varl›klar özkaynaklarla finanse edilmelidir.b. Duran varl›klar uzun vadeli yabanc› kaynaklar

veya özkaynaklarla finanse edilmelidir.c. Dönen varl›klar uzun vadeli yabanc› kaynaklar-

la finanse edilmelidir. d. Duran varl›klar k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla

finanse edilmelidir.e. Uzun vadeli borçlar dönen varl›klarla ödenir.



....‹flletme analizinin önemli bir parças› olan “finansaltablolar analizi” Uluslar aras› Finansal Raporlama Stan-dartlar› (UFRS) ile birlikte farkl› bir bak›fl aç›s› kazan-m›flt›r. Bu bak›fl aç›s› her fleyden önce eski ad› “ulusla-raras› muhasebe standartlar›” olan standartlar›n “ulusla-raras› finansal raporlama standartlar›” olarak de¤iflme-siyle aç›kça görülmektedir. Muhasebe kay›tlar›n›n nas›lyap›laca¤›ndan çok, do¤rudan finansal tablolar›n haz›r-lanmas›n› hedef alan UFRS’ler bugün Türkiye’de ve dün-yan›n pek çok ülkesinde özellikle halka aç›k ve hissesenetleri sermaye piyasalar›nda ifllem gören flirketleriçin uygulamaya girmifltir.‹lke bazl›, mesleki yarg›y› raporlaman›n önemli bir par-ças› yapan, pek çok finansal tablo kaleminin tahminyoluyla tablolara al›nmas›n› gerektiren, ço¤u zaman ih-tiyaca uygunluk ve güvenilirlik dengesini ihtiyaca uy-gunluk lehine bozan, ihtiyatl›l›k düzeyi önceki uygula-malardan farkl›, karmafl›k bir yap›ya sahip, iflletmelertaraf›ndan farkl› muhasebe politikalar›n›n uygulanabil-mesine izin veren ve s›k de¤iflikli¤e u¤rayan ve bu ne-denle karfl›laflt›r›labilirli¤i göreceli olarak daha az tablo-lar haz›rlanmas›na neden olan UFRS’ler, ço¤unlukla ver-gi uygulamalar›n›n etkisinde tekdüzen muhasebe siste-minin çal›flma yöntemlerine al›flm›fl ülkemiz muhasebedünyas› için gerçekten yeni bir bak›fl aç›s›d›r.Anglo-Sakson hukuk, muhasebe ve ifl kültürü kökenlibu standartlar›n yine ayn› kültür ailesine dahil ülkeler-de kullan›ma girmesi pek sorun yaratmazken, bizim gi-bi farkl› kültürden gelen ülkelerde standartlara göretablo haz›rlanmas› ve bu tablolar›n analiz edilmesi bun-dan böyle geleneksel yöntemlerle olanakl› de¤ildir.Standartlara göre haz›rlanm›fl finansal tablolar›n analizi-nin nas›l flekil alaca¤›, ne gibi yeni yöntemlerin kullan›-ma girece¤i, analistin hangi tür bilgi ve becerilerle do-nat›lmas› gerekti¤i zaman içerisinde flekillenecektir. Ye-ni yaz›lacak kitaplar ve bu standartlar›n bir süre dahadünyan›n farkl› bölgelerinde kullan›lmas› sonucu eldeedilecek birikim analiz yapma konusunda yeni ufuklaraçacakt›r.Bir muhasebe standartlar› setinin kalitesi nas›l test edi-lir? Bugün dünyan›n içinde bulundu¤u finansal krizUFRS’lerin yayg›n olarak kullan›ma girmesinden bu ya-na yaflanan ilk önemli krizdir. Krizin nedenleri konu-sunda yap›lan analizlerde muhasebe standartlar›n›n ek-siklikleri de muhasebe dünyas›n›n önüne serilmektedir.Bu krizle birlikte yeniden flekillenecek ifl ve finans dün-

yas›nda kaliteli finansal raporlama, kaliteli finansal ana-liz ve do¤al olarak kaliteli muhasebeci, denetçi ve ana-list konusunda artan ihtiyaç, ülkemizde ve dünyada ko-nuyla ilgili yeni geliflmeleri de beraberinde getirecektir.

Kaynak: Özkan Serdar, Erdener Acar Ece, “Uluslar ara-s› Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlar›n›n Finan-sal Tablolar Analizi Üzerindeki Etkilerine Genel Bak›fl”,Mali Çözüm, Say› 97, 2010

Okuma Parças›Menkul K›ymet Yat›r›m Ortakl›klar›n›n Karfl›lafl-

t›rmal› Tablolar Analizi

Menkul k›ymet yat›r›m ortakl›klar›n›n karfl›laflt›rmal›konsolide bilançolar› incelendi¤inde, 2006 ve 2007 y›l-lar› aktif varl›klar›nda önemli art›fllar olmad›¤› görül-mektedir. Dönen varl›klar 2006 ve 2007 y›llar›nda s›ra-s›yla yüzde 20 ve yüzde 23 artarken, duran varl›klar ay-n› y›llarda yine s›ras›yla yüzde 18 ve yüzde 20 oranla-r›nda artm›flt›r. Toplam varl›klardaki art›fl ise 2006 y›l›n-da yüzde 20 ve 2007 y›l›nda yüzde 23 artm›flt›r. Menkul k›ymet yat›r›m ortakl›klar›n›n pasif yap›s› ince-lendi¤inde ise dikkat çeken husus sermayenin 2006 y›-l›nda yüzde 61 oran›ndaki art›fl›d›r. 2005 y›l› sonunda461 milyon YTL olan sermaye 2006 y›l› sonunda 553milyon YTL’ye yükselmifl, 2007 y›l› sonunda ise yüzde11 art›flla 328 milyon YTL’ye ulaflm›flt›r. Menkul k›ymet yat›r›m ortakl›klar›n›n 2006 y›l›nda dö-nem kârlar›n›n ciddi düfltü¤ünü görüyoruz. MKYO’n›ndönem kârlar› toplam› 2005 y›l›nda 118 milyon YTLiken, 2006 y›l›nda yüzde 86 düflüflle dönem kârlar› 16milyon YTL’ye gerilemifl, 2007 y›l›nda ise yüzde 639 ar-t›flla 2005 y›l› seviyesinin de üzerinde 117 milyon YTLolarak gerçekleflmifltir. Menkul K›ymet Yat›r›m Ortakl›klar›n›n Yüzde

Yöntemi ‹le Analiz

Faaliyet konusu esas itibariyle portföy iflletmecili¤i olanmenkul k›ymet yat›r›m ortakl›klar›n›n konsolide bilanço-lar›nda aktifin büyük bölümü menkul k›ymetlerden olufl-maktad›r. 2005 y›l›nda aktifin yüzde 86’s›n› menkul k›y-metler olufltururken bu oran 2006 y›l›nda yüzde 74’e ge-rilemifl, 2007 y›l›nda ise yüzde 78 olarak gerçekleflmifltir.Pasifin ise neredeyse tamam› özsermaye kaleminden olufl-makta olup 2005-2007 döneminde aktifin finansman›ndaözsermayenin pay› yüzde 98 olarak gerçekleflmifltir.


”

“


Gayrimenkul Yat›r›m Ortakl›klar›n›n Karfl›laflt›r-

mal› Tablolar Analizi

Gayrimenkul yat›r›m ortakl›klar›n›n dönen varl›klar›2006 y›l›nda yüzde 32, 2007 y›l›nda ise yüzde 114 ora-n›nda artarken, duran varl›klardaki art›fl ayn› y›llarda s›-ras›yla yüzde 24 ve yüzde 2 olarak gerçekleflmifltir. 2005y›l›nda gayrimenkul yat›r›m ortakl›klar›n›n 1.6 milyarYTL olan aktif toplam›, yüzde 73 artarak 2007 y›l› so-nunda 2.8 milyar YTL’ye ulaflm›flt›r. 2006 y›l›nda özsermaye 2005 y›l›na göre yüzde 18 ora-n›nda artarken, 2007 y›l›nda yüzde 42 yükselmifltir.GMYO’n›n dönem kârlar› toplam› 2006 y›l›nda yüzde30, 2007 y›l›nda yüzde 20 oran›nda artm›flt›r. Gayrimenkul Yat›r›m Ortakl›klar›n›n Yüzde Yön-

temi ‹le Analiz

Gayrimenkul yat›r›m ortakl›klar›n›n aktiflerinin önemlibir k›sm›n› tahmin edilece¤i üzere yat›r›m amaçl› gayri-menkuller oluflturmaktad›r. 2005 y›l›nda yat›r›m amaçl›gayrimenkullerin aktifteki pay› yüzde 60 iken, bu oran2006 y›l›nda yüzde 63’e ç›km›fl, 2007 y›l›nda ise yüzde47’ye gerilemifltir. Dönen varl›klar›n aktifteki pay›n›n2007 y›l›nda yükselmesinin nedeni ise devam eden in-flaatlardan olan alacak kalemlerinin artmas›ndan ve gay-rimenkul piyasas›ndaki durgunlu¤a ba¤l› olarak men-kul k›ymetlere yap›lan yat›r›mlardaki art›fltan kaynak-lanmaktad›r. Pasif yap›s› incelendi¤inde ise gayrimenkul yat›r›m or-takl›klar›n›n aktiflerinin esas itibariyle özsermaye ile fi-nanse edildi¤i gözlenmektedir. 2005 y›l›nda aktifin yüz-de 89’u özsermaye ile finanse edilirken, bu oran 2006y›l›nda yüzde 83’e gerilemifl, 2007 y›l›nda ise tekrar yük-selerek yüzde 86 olarak gerçekleflmifltir.

Kaynak: Çanakç› Ekrem, “‹MKB’de ‹fllem Gören Yat›-r›m Ortakl›klar›n›n Finansal Analizi”, Sermaye Piyasas›Kurulu Araflt›rma Raporu, Araflt›rma Dairesi, 2008

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay ve Dikey Analiz Tek-nikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay ve Dikey Analiz Tek-nikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay ve Dikey Analiz Tek-nikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay ve Dikey Analiz Tek-nikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.



7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay ve Dikey Analiz Tek-nikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yatay ve Dikey Analiz Tek-nikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.




S›ra Sizde 1

Karfl›laflt›rmal› tablolar analizinde baz y›l seçimi çokönemlidir. Baz y›l içinde yüksek enflasyon, ekonomideola¤anüstü durgunlu¤un olmas› veya büyük do¤al afet-ler veya ola¤and›fl› siyasal olaylar›n yaflanmas› sebebiy-le ifl hayat›n›n olumsuz yönde etkilenmifl olmas›; sözkonusu y›l›n baz y›l olarak seçilmesini sak›ncal› hâlegetirecektir.

S›ra Sizde 2

Bilanço ve gelir tablosu temel finansal tablolar› olufltu-rurken sat›fllar›n maliyeti tablosu, nakit ak›m tablosu,fon ak›m tablosu ve kâr da¤›t›m tablosu ek finansal tab-lolar olarak ifade edilir. Ek finansal tablolardan nakitak›m tablosu, iflletmenin nakit ak›fl›na iliflkin faydal› bil-giler içerdi¤inden karfl›laflt›rmal› olarak haz›rlanmas›kullan›c›lara iflletmenin nakit durumu ve ihtiyac› hak-k›nda önemli bilgiler sunacakt›r.

S›ra Sizde 3

Halka aç›k flirketlerin finansal analizi yat›r›mc›lar›n yat›-r›m karar› almalar› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Yat›-r›mc›lar yat›r›m yapacaklar› flirketin kârl›l›¤›, likitidesive finansal durumu ile ilgilenirler. Bu bilgileri ancaksa¤l›kl› bir finansal analiz sonucunda elde edebilirler.

S›ra Sizde 4

Dikey analiz finansal tablo kalemlerinin yüzde ile ifa-desini sa¤layarak kalemlerin toplam içindeki paylar›hakk›nda bilgi verir. Yatay analiz ise finansal tablo ka-lemlerinde dönemler itibariyle oluflan art›fl ve azal›fllarayönelik bilgiler sunar. Her iki analiz türünün de uygu-lanmas› finansal tablolara iliflkin daha sa¤l›kl› bilgilereulafl›lmas›n› sa¤layacakt›r.

Akdo¤an Nalan, Tenker Nejat. (2010). Finansal Tablo-

lar ve Mali Analiz Teknikleri, Ankara: Gazi Kita-bevi

Bektöre Sabri, Çömlekçi Ferruh, Sözbilir Halim. (2002).Mali Tablolar Analizi, Eskiflehir : Birlik ofset

Bernstein Leopold, Wild John. (1999). Analysis of Fi-

nancial Statements, USA: McGraw Hill IrwinÇabuk Adem, Lazol ‹brahim. (2005). Mali Tablolar

Analizi, Ankara: Nobel Yay›nlar›Fridson Martin, Alvarez Fernando. (2011). Financial

Statement Analysis: A Practitioner’s Guide, USA:Wiley Pub.

Gücenme Genço¤lu Ü. (2005). Mali Tablolar Analizi

ve Enflasyon Muhasebesi, Bursa: Aktüel Yay›nlar›Subramanyam K.R.,Wild John J. (2009). Financial Sta-

tement Analysis, USA: McGraw Hill Irwin.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Trend analizi tekni¤ini aç›klayabilecek,Bilanço ve gelir tablosu kalemlerinin trend yüzdelerini hesaplayabilecek,Finansal tablolarda bulunan kalemleri birbiriyle iliflkilendirebilecek,Finansal tablolar› trend analizi yöntemi ile analiz edebileceksiniz.

‹çindekiler

• Trend Analizi Tekni¤i• Trend Yüzdesi

• Bilanço• Gelir Tablosu

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN


Trend AnaliziTekni¤i

• TREND ANAL‹Z‹ • F‹NANSAL TABLOLARIN TREND

YÜZDELER‹NE GÖREDÜZENLENMES‹

• TREND YÜZDELER‹N‹NYORUMLANMASI


TREND ANAL‹Z‹Birden fazla döneme ait finansal tablolar›n analiz edilmesi, yatay analiz tekni¤i ileyap›labilse de uzun dönemleri kapsayan süreler içerisinde iflletmenin finansal du-rumu ve performans› görülmek istendi¤inde yatay analiz tekni¤inin uygulanmas›güçlük arzetmektedir. Bu durumda, dönemler itibariyle finansal tablo kalemlerinintrend yüzdelerinin hesaplanmas› iflletme seyrinin daha rahat görülmesi ve finansaltablo kalemleri aras›ndaki iliflkilerin daha rahat kurulmas›n› sa¤lar.

E¤ilim yüzdeleri ile analiz olarak da bilinen trend analizi tekni¤inde, finansaltablolarda seçilen bir y›l baz y›l olarak kabul edilmekte ve o y›la ait tutarlar 100 ka-bul edilerek izleyen dönemlere iliflkin ayn› tür de¤erlerin baz y›la göre yüzde ola-rak de¤iflimi hesaplanmaktad›r. Trend analizi dinamik bir analiz tekni¤idir.

Trend analizi yatay analizin uygulanmas›n›n zor oldu¤u durumlarda daha anlafl›l›r sonuç-lar vermektedir.

Finansal Tablolar›n Trend Yüzdelerine Göre DüzenlenmesiFinansal tablolar›n trend yüzdelerine göre düzenlenmesi üç aflamada gerçeklefltirilir:

1. ‹ncelenecek dönemin uzunlu¤unun belirlenmesi: Finansal tablolar›ntrend yüzdelerine göre haz›rlanmas›nda ilk aflama incelenecek dönemlerinbelirlenmesidir. Trend yüzdelerinin yorumundan beklenen yarar›n sa¤lana-bilmesi için inceleme döneminin mümkün oldu¤u kadar uzun tutulmas› ge-rekmektedir.

2. Baz al›nacak y›l›n belirlenmesi: ‹kinci aflama baz al›nacak y›l›n seçimidir.Baz y›l›n seçiminde dönemin verilerinin temsil edici nitelikte olmas›na özengösterilmelidir. Baz y›l, ekonomik ve sosyal aç›lardan normal olan ve ola¤a-nüstü etmenlerin etki yapmam›fl oldu¤u bir y›l olmal›d›r. Aksi takdirde, yap›la-cak olan analiz sa¤l›kl› olmayacak ve elde edilen sonuçlar yan›lt›c› olacakt›r.

3. Trend yüzdelerinin hesaplanarak tablolar›n düzenlenmesi: Baz y›l seçil-dikten sonra son aflama trend yüzdelerinin hesaplanarak tablolar›n düzenlen-mesidir. Trend yüzdelerinin hesaplanmas›, bilanço ve gelir tablosunda yer alanher kalemin baz al›nan y›l›n ayn› kaleminin tutar›na bölünmek suretiyle yap›-l›r. Bulunan sonucun 100’ün alt›nda olmas› bu kalemin baz y›la k›yasla dahadüflük oldu¤unu (azal›fl gösterdi¤ini), 100’ün üstünde olmas› ise bu kaleminbaz y›la k›yasla daha yüksek oldu¤unu (art›fl gösterdi¤ini) ifade eder.

Trend Analizi Tekni¤i

Baz y›l: Finansal analizdeoranlamada esas kabuledilen y›l.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TEnflasyon: Fiyatlar genelseviyesinin sürekli artmas›olarak tan›mlananenflasyon, paran›n sat›nalma gücündeki azalmaveya mal ve hizmetfiyatlar›ndaki yükselmeyiifade eder.

Yüksek enflasyonun var oldu¤u dönemlerde, finansal analiz yap›l›rken öncelikle finansaltablolar›n düzenlendi¤i tarihteki paran›n sat›n alma gücüne göre ifadeleri sa¤lanmal›, da-ha sonra finansal analiz teknikleri uygulanmal›d›r.

Enflasyon muhasebesine iliflkin kapsaml› bilgi için bak›n›z: Akdo¤an Nalan (2004). Enf-lasyon Muhasebesi: Kuramsal Yaklafl›mlar ve Türkiye Uygulamas›, Gazi Kitabevi.

Enflasyonun finansal tablolar üzerinde nas›l bir etkisi olabilir?

A A.fi.nin T1, T2 ve T3 y›llar›na ait bilançolar›n› trend analizi tekni¤ine göre dü-zenlerken, üç y›la ait kasa hesab›n›n trend yüzdelerini hesaplayal›m. Baz y›l olarakT1 seçilmifltir.

Örne¤in, T1 y›l› baz y›l kabul edildi¤i için T2 y›l› kasa hesab› trend yüzdesi fluflekilde hesaplanacakt›r:

Ulafl›lan trend yüzdeleri sonuçlar›nda; T2 y›l›nda 117’nin 100’den büyük olma-s› kasa hesab›ndaki art›fl›, T3 y›l›nda 67’nin 100’den küçük olmas› kasa hesab›nda-ki azal›fl› ifade etmektedir.

Trend Yüzdelerin Yorumlanmas›Trend yüzdelerinin yorumlanmas›nda finansal tablo kalemleri aras›ndaki iliflkilerinkurulmas› gereklidir. Aralar›nda iliflki bulunan kalemlerin birlikte yorumlanmalar›s›ras›nda ortaya ç›kabilecek durumlar flu flekilde aç›klanabilir:

• Stoklar›n ve net sat›fllar›n trend yüzdeleri: ‹flletmenin sat›fl ve karl›l›kbaflar›s›n› anlayabilmek için stoklar ve sat›fllar kalemlerinin trend yüzdeleribirlikte de¤erlendirilmelidir. Stoklar artarken net sat›fllar azal›yorsa olumsuzyorumlan›r. Çünkü bu durum, stoklar›n sat›lamay›p elde kald›¤› veya ifllet-menin stoklara yat›r›m yapt›¤› anlam›na gelir. ‹flletmede stok miktar›n›n faz-la olmas› depolama maliyetlerini ve stoklarda bozulma, çürüme gibi olum-suzluklar›n ortaya ç›kma ihtimalini art›r›r. Stoklar azal›rken net sat›fllar art›-yorsa olumlu yorumlan›r. Çünkü bu durumda, stoklar›n sat›ld›¤› bir baflkadeyiflle stok devir h›z›n›n yüksek oldu¤u anlam›na gelir.

• Stoklar›n ve ticari borçlar›n trend yüzdeleri: Stoklar artarken ticari borç-lar azal›yorsa olumlu yorumlan›r. Çünkü bu durumda, stok al›mlar›n›n peflinyap›ld›¤› mevcut borçlar›n zaman›nda ödendi¤i sonucuna var›labilir. Stoklarazal›rken ticari borçlar art›yorsa olumsuz yorumlan›r. Bu durum, borçlar›nödenemeyerek vadelerinin uzat›ld›¤› anlam›na gelecektir.

Kasa hesabı trend y zdesi (T2)Kasa hesabı tü =

uutarı (T2) 100Kasa hesabı tutarı (T1)

×

.= 140 0000 100120 000

117 .

× =

TREND YÜZDELER‹

T1 T2 T3 T2 T3

Kasa Hs. 120.000 140.000 80.000 117 67

122 Muhasebe Denet imi ve Mal i Anal izS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Stok devir h›z›: Netsat›fllar›n ortalama stoklarabölünmesi ile bulunan oran.

S O R U

D ‹ K K A T

DÜfiÜNEL ‹M

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Tablo 7.1Kasa Hesab› TrendYüzdeleri

• Ticari alacaklar›n ve net sat›fllar›n trend yüzdeleri: Sat›fllardaki e¤ilimile ticari alacaklardaki e¤ilimin birlikte de¤erlendirilmesi iflletmenin sat›fl vealacak tahsilat› politikalar›n›n baflar›s›n› de¤erlendirmede yard›mc› olacakt›r.Net sat›fllar artarken ticari alacaklar azal›yorsa veya ayn› h›zda art›yorsaolumlu yorumlan›r. Çünkü bu durum, sat›fllar›n büyük ölçüde peflin yap›ld›-¤›n› ve iflletmenin iyi bir alacak tahsilat› politikas› oldu¤unu gösterir. Net sa-t›fllar azal›rken ticari alacaklar art›yorsa olumsuz yorumlan›r. Bu durumda,sat›fllar›n azalmas› tek bafl›na arzu edilmeyen bir durum iken di¤er yandanalacaklar›n artmas› iflletmenin tahsilat politikas›n›n zay›fl›¤›na iflaret eder.Alacaklar›n tahsil edilemeyip vadelerinin uzat›ld›¤›n› düflündürür. Net sat›fl-lar artarken haz›r de¤erler art›yorsa olumlu yorumlan›r. Çünkü bu art›fl sa-t›fllar›n peflin yap›ld›¤›n› gösterir.

• Dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli borçlar›n trend yüzdeleri: ‹flletmeninborç ödeme gücünün ölçülmesi için k›sa vadeli borçlar› ile dönen varl›klar›-n›n trend yüzdelerinin birlikte de¤erlendirilmesi gerekir. Dönen varl›klar aza-l›rken k›sa vadeli borçlar art›yorsa olumsuz yorumlan›r. Çünkü bu durum, ifl-letmenin borçlar›n› ödeyemez duruma düflebilece¤ini gösterir. Dönen varl›k-lar artarken k›sa vadeli borçlar azal›yorsa olumlu yorumlan›r. ‹flletmenin öde-me güçlü¤ü yaflama olas›l›¤› azal›r. Dönen varl›klar hakk›nda yorum yapar-ken grubun içeri¤ini de göz önünde bulundurmak gerekir. Örne¤in; stoklarve alacaklar, dönen varl›klar›n içinde fazla yer tutuyorsa bu durum iflletme-nin likitidesini düflürecektir ve yanl›fl yorum yap›lmas›na neden olacakt›r.

• Net sat›fllar›n ve maddi duran varl›klar›n trend yüzdeleri: ‹flletmeningirdi¤i yeni yat›r›mlar maddi duran varl›klardaki art›fllarla kendisini göstere-cektir. Yap›lan yeni yat›r›mlar›n ilk y›l olmasa bile sonraki y›llarda sat›fllarayans›mas› beklenir. Maddi duran varl›klar artarken net sat›fllar art›yorsaolumlu yorumlan›r. Di¤er yandan ilerleyen dönemlere ra¤men, maddi du-ran varl›k artarken net sat›fllar azal›yorsa olumsuz yorumlan›r. Çünkü bu du-rum, yap›lan yat›r›mlar›n sat›fllara yans›mad›¤›n› gösterir.

• Maddi duran varl›klar›n ve uzun vadeli borçlar›n trend yüzdeleri: Dö-nen varl›klar›n finansman›n›n k›sa vadeli borçlanma yoluyla, duran varl›kla-r›n finansman›n›n ise uzun vadeli borçlanma veya özkaynak art›fl› ile gerçek-lefltirilmesi iyi bir finansman politikas› olarak kabul edilmektedir. Bu neden-le maddi duran varl›k art›fl›n› uzun vadeli yabanc› kaynak art›fl› ile birlikte de-¤erlendirmek gerekir. Maddi duran varl›klar artarken uzun vadeli yabanc›kaynaklar veya özkaynaklar art›yorsa olumlu yorumlan›r. Çünkü bu durum-da duran varl›klar›n uzun vadeli yabanc› kaynaklar veya özkaynaklar ile fi-nanse edildi¤i anlafl›lmaktad›r. Maddi duran varl›klar artarken k›sa vadeli ya-banc› kaynaklar art›yorsa olumsuz yorumlan›r. Çünkü bu durumda, duranvarl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar ile finanse edildi¤i anlafl›lmaktad›r.

Duran varl›klar›n uzun vadeli borçlanma yoluyla finanse edilmesinin iyi bir politika ola-rak kabul edilmesinin sebebi nedir?

• K›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n ve özkaynaklar›n trend yüzdele-ri: ‹flletmenin pasif yap›s› hakk›nda fikir sahibi olmak için k›sa ve uzun vadeliyabanc› kaynaklar›n ve özkaynaklar›n trend yüzdelerini birlikte de¤erlendirmekgerekir. Kaynak toplam› içinde özkaynak tutar›n›n fazla olmas› ve y›llar itibariy-le art›fl göstermesi arzu edilen bir durumdur. Yabanc› kaynaklar azal›rken öz-kaynaklar art›yorsa olumlu yorumlan›r. Di¤er yandan yabanc› kaynak art›fl›n›n

1237. Ünite - Trend Anal iz i Tekni¤i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

uzun vadeli yabanc› kaynak art›fl› olmas› istenen bir durumdur. Zira yüksek mik-tarda k›sa vadeli yabanc› kaynak art›fl›ndan iflletme, likitide s›k›nt›s›na düflebilir.

• Brüt ve net sat›fllar›n ve sat›fllar›n maliyetinin trend yüzdeleri: Gelirtablosunun trend analizi yap›l›rken sat›fllar ile sat›fllar›n maliyeti birlikte de-¤erlendirilmelidir. Brüt sat›fllar artarken net sat›fllar art›yorsa olumlu yorum-lan›r. Çünkü bu durum, has›lat azalt›c› sat›fl indirimleri kalemlerinde fazla ar-t›fl olmad›¤› anlam›n› tafl›r. Brüt sat›fllar artarken sat›fllar›n maliyetinde veyafaaliyet giderlerindeki azal›fl olumlu yorumlan›r.

• Brüt sat›fl kâr›n›n, faaliyet kâr›n›n, ola¤an kâr›n ve dönem kâr›n›ntrend yüzdeleri: Genel olarak gelir tablosunda bulunan tüm kâr rakamlar›-n›n dönemler boyunca art›fl e¤iliminde bulunmas› istenen bir durumdur. Karrakamlar›n›n azal›fl e¤iliminde bulundu¤u hatta zarar geçildi¤i dönemlerin ti-tizlikle analiz edilmesi, bu azal›fl›n›n kayna¤›n›n tespit edilmesi gerekir.

Örnek OlayTrend analizi tekni¤inin uygulanmas›n› A A.fi. nin T1, T2, T3, T4 ve T5 y›llar›na aitbilanço ve gelir tablosu verileri üzerinde inceleyelim.


Sat›fl indirimleri: Gelirtablosunda brüt sat›fllardandüflülen bu tutar, sat›fl iade,sat›fl iskonto ve di¤erindirim tutarlar›ndan oluflur.

A A.fi. B‹LANÇOLARI TREND YÜZDELER‹

T1 T2 T3 T4 T5 T2 T3 T4 T5

I.DÖNEN VARLIKLAR 104.000 112.000 115.000 90.000 88.000 108 111 87 85

Haz›r de¤erler 18.000 20.000 25.000 20.000 16.000 111 139 111 89

Menkul k›ymetler 6.000 15.000 7.000 3.000 2.000 250 117 50 33

Ticari alacaklar 25.000 28.000 34.000 16.000 19.000 112 136 64 76

Stoklar 45.000 40.000 38.000 42.000 44.000 89 84 93 98

Di¤er dönen varl›klar 10.000 9.000 11.000 9.000 7.000 90 110 90 70

II.DURAN VARLIKLAR 97.000 111.000 113.500 101.000 111.000 114 117 104 114

‹fltirakler 6.000 6.000 7.500 8.000 8.000 100 125 133 133

Ba¤l› ortakl›klar 12.000 15.000 18.000 20.000 24.000 125 150 167 200

Maddi duran varl›klar 56.000 62.000 63.000 54.000 55.000 111 113 96 98

Maddi olmayan duran varl›klar 23.000 28.000 25.000 19.000 24.000 122 109 83 104

AKT‹F TOPLAMI 201.000 223.000 228.500 191.000 199.000 111 114 95 99

III.KISA VADEL‹

YAB.KAYN.34.000 32.000 26.000 49.000 40.000 94 76 144 118

Banka Kredileri 20.000 22.000 15.000 24.000 24.000 110 75 120 120

Ticari Borçlar 14.000 10.000 11.000 25.000 16.000 71 79 179 114

IV.UZUN VADEL‹

YAB.KAYN.61.500 88.500 75.500 15.500 21.000 144 123 25 34

Banka Kredileri 50.000 80.500 50.000 10.000 18.000 161 100 20 36

Di¤er Uzun Vadeli Borçlar 11.500 8.000 25.500 5.500 3.000 70 222 48 26

V.ÖZKAYNAKLAR 105.500 102.500 127.000 126.500 138.000 97 120 120 131

Ödenmifl Sermaye 100.000 100.000 120.000 120.000 130.000 100 120 120 130

Kâr Yedekleri 2.000 1.500 2.500 1.000 1.000 75 125 50 50

Dönem Net Kâr› 3.500 1.000 4.500 5.500 7.000 29 129 157 200

PAS‹F TOPLAMI 201.000 223.000 228.500 191.000 199.000 111 114 95 99

Tablo 7.2Trend analizininbilanço verilerineuygulanmas›

Stoklar›n ve net sat›fllar›n trend yüzdeleri: A A.fi. nin T2, T3, T4 ve T5 y›l-lar›na ait stoklar ve net sat›fllar kalemlerinin trend yüzdeleri flu flekildedir:

T2 y›l›nda sat›fllar artarken stoklar›n azald›¤› görülmektedir. Bu olumlu durum,T3 y›l›nda tersine dönmüfltür. Zira sat›fllarda sert bir düflüfl yaflanm›flt›r. Ayn› tab-lo T4 y›l›nda da devam etmifl, stoklar artarken sat›fllar›n yeterli h›zda artmad›¤› gö-rülmüfltür. Bu y›llarda olumsuzluk söz konusudur. T5 y›l›nda ise bir iyileflme sözkonusudur.

Stoklar›n ve ticari borçlar›n trend yüzdeleri: A A.fi. nin T2, T3, T4 ve T5y›llar›na ait stoklar ve ticari borçlar kalemlerinin trend yüzdeleri flu flekildedir:

‹flletmenin T2 y›l›nda ticari borçlar› azal›rken stoklar da azal›fl göstermifltir. Budurum borçlar›n ödendi¤i anlam›na gelmektedir. T3 y›l›nda borçlar az bir art›fl gös-termifl, stoklar azalm›flt›r. Asl›nda olumsuz olarak de¤erlendirilecek olan bu du-rumda art›fl ve azal›fl tutarlar› fazla olmad›¤› için olumsuz yorum yap›lmayabilir. T4

T1 T2 T3 T4 T5

Net sat›fllar 100 120 51 64 87

Stoklar 100 89 84 93 98


A. A.fi. GEL‹R TABLOLARI TREND YÜZDELER‹

T1 T2 T3 T4 T5 T2 T3 T4 T5

Brüt Sat›fllar 28.000 32.000 15.000 18.000 24.000 114 54 64 86

(-) Sat›fl ‹ndirimleri -1.500 -300 -1.400 -1.100 -900 20 93 73 60

Net Sat›fllar 26.500 31.700 13.600 16.900 23.100 120 51 64 87

(-) Sat›fllar›n Maliyeti -8.000 -7.000 -6.500 -7.500 -8.000 88 81 94 100

Brüt Sat›fl Kâr› veya Zarar› 18.500 24.700 7.100 9.400 15.100 134 38 51 82

(-) Faaliyet Giderleri -7.000 -5.500 -4.200 -4.800 -5.200 79 60 69 74

Faaliyet Kâr› veya Zarar› 11.500 19.200 2.900 4.600 9.900 167 25 40 86

Di¤er Faa.Ol.Gelir ve Karlar 5.000 4.000 3.000 2.000 4.000 80 60 40 80

(-)Di¤.Faal.Ol.Gider ve Zararlar -8.000 -7.300 -4.100 -5.400 -4.000 91 51 68 50

(-)Finansman Giderleri -4.000 -7.000 -3.700 -2.000 -4.400 175 93 50 110

Ola¤an Kâr veya Zarar 4.500 8.900 -1.900 -800 5.500 198 -42 -18 122

Ola¤an d›fl› gelir ve karlar 2.000 1.500 7.100 7.900 3.900 75 355 395 195

Ola¤and›fl› gider ve zararlar (-) -2.300 -9.000 -100 -300 -600 391 4 13 26

Dönem Kâr› veya Zarar› 4.200 1.400 5.100 6.800 8.800 33 121 162 210

Dönem Kar› Vergi Karfl. (-) -700 -400 -600 -1.300 -1.800 57 86 186 257

Dönem Net Kâr› veya Zarar› 3.500 1.000 4.500 5.500 7.000 29 129 157 200

T1 T2 T3 T4 T5

Ticari Borçlar 100 71 79 179 114

Stoklar 100 89 84 93 98

Tablo 7.3Trendanaliziningelir tablosukalemlerineuygulanmas›

Tablo 7.4Stoklar›n ve netsat›fllar›n trendyüzdeleri

Tablo 7.5Stoklar›n ve ticariborçlar›n trendyüzdeleri

y›l›nda ise ticari borçlar yüksek bir art›fl gösterirken stoklar da artm›flt›r. Bu dönem-de stok al›mlar›n›n borçlanarak yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Di¤er yandan iflletmeninborçlar›n›n vadesini de uzatm›fl olmas› mümkündür. T5 y›l›nda olumsuz hava da-¤›lmaya bafllam›flt›r. Borçlar›n art›fl h›z› azalm›flt›r. Stoklar da az miktarda artm›flt›r.

Ticari alacaklar›n ve net sat›fllar›n trend yüzdeleri: A A.fi. nin T2, T3, T4 ve T5y›llar›na ait net sat›fllar ve ticari alacaklar kalemlerinin trend yüzdeleri flu flekildedir:

T2 y›l›nda net sat›fllardaki art›fl›n trend yüzdesi ticari alacaklardaki art›fl›n trendyüzdesinden yüksektir. Bu olumlu bir durumdur. ‹flletmenin sat›fllar› artm›flt›r vebu art›fl alacaklar›n art›fl h›z›ndan yüksektir. T3 y›l›nda sat›fllardaki sert düflüflolumsuz bir durumdur. Üstelik alacaklarda art›fl vard›r. ‹flletme alacaklar›n› tahsiledememifltir. T4 y›l›nda iyi bir tahsilat politikas› ile alacaklar önemli ölçüde azal-m›flt›r, ayr›ca azalan sat›fllarda bir toparlanma mevcuttur. T5 y›l›nda ise iyileflmedevam etmektedir. Sat›fllar artm›flt›r ve bu art›fl›n h›z›, ticari alacaklar›n art›fl h›z›n-dan yüksektir.

Dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli borçlar›n trend yüzdeleri: A A.fi. nin T2,T3, T4 ve T5 y›llar›na ait dönen varl›klar ve k›sa vadeli borçlar kalemlerinin trendyüzdeleri flu flekildedir:

T2 ve T3 y›llar›nda dönen varl›klar›n trend yüzdesi k›sa vadeli borçlar›n üstün-dedir. Olumlu olarak görülen bu durum, ayn› dönemlere ait dönen varl›klar›n mut-lak rakamlar› incelendi¤inde tersine dönmektedir. Çünkü stoklar ve ticari alacak-lar kalemleri T2 ve T3 y›llar›nda dönen varl›klarda oldukça yüksek yer tutmakta-d›r. ‹flletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmesi için söz konusu stoklar›n› sat-mas› ve ticari alacaklar›n› tahsil etmesi gerekmektedir. Di¤er yandan T4 y›l›nda k›-sa vadeli borçlar›n trend yüzdesi dönen varl›klar›n üstüne ç›km›flt›r. Mutlak rakam-lar incelendi¤inde iflletmenin artan k›sa vadeli borcunu karfl›layacak düzeyde ha-z›r de¤eri bulunmad›¤› görülmektedir. ‹flletmenin likitide s›k›nt›s›na düflece¤i ön-görülmektedir. T5 y›l›nda k›sa vadeli borçlar azal›fl trendine girse de ayn› olumsuzhava devam etmektedir.

Net sat›fllar›n ve maddi duran varl›klar›n trend yüzdeleri: A A.fi. nin T2,T3, T4 ve T5 y›llar›na ait net sat›fllar ve maddi duran varl›klar kalemlerinin trendyüzdeleri flu flekildedir:


T1 T2 T3 T4 T5

Net Sat›fllar 100 120 51 64 87

Ticari Alacaklar 100 112 136 64 76

T1 T2 T3 T4 T5

Dönen Varl›klar 100 108 111 87 85

K›sa Vadeli Borçlar 100 94 76 144 118

T1 T2 T3 T4 T5

Net Sat›fllar 100 108 111 87 85

Maddi Duran Varl›klar 100 94 76 144 118

Tablo 7.6Ticari alacaklar›n venet sat›fllar›n trendyüzdeleri

Tablo 7.7Dönen varl›klar›n vek›sa vadeli borçlar›ntrend yüzdeleri

Tablo 7.8Net sat›fllar›n vemaddi duranvarl›klar›n trendyüzdeleri

T2 y›l›nda iflletmenin maddi duran varl›klar›nda art›fl görülmektedir. ‹flletmeninyapm›fl oldu¤u duran varl›k yat›r›m›n›n ayn› dönemde sat›fllara yans›d›¤› görül-müfltür. Bu oldukça olumlu bir durumdur. Ertesi y›llarda sat›fllar›n azalm›fl olmas›olumsuz olarak yorumlanmal›d›r.

K›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n ve özkaynaklar›n trend yüzde-leri: A A.fi. nin T2, T3, T4 ve T5 y›llar›na ait k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynak-lar ve özkaynaklar kalemlerinin trend yüzdeleri flu flekildedir:

A A.fi.nin pasif kalemlerinin trend yüzdeleri incelendi¤inde özkaynaklar kale-minin y›llar içerisinde art›fl e¤ilimde oldu¤u görülmektedir. Bu oldukça olumlu birdurumdur. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n art›fl› T2 ve T3 y›llar›nda uzun vadeliyabanc› kaynak art›fl›ndan fazla iken T4 ve T5 y›llar›ndan durum tersine dönmüfl-tür. Özellikle T4 y›l›nda k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda sert bir yükselifl yaflanm›fl-t›r. ‹flletme, uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n› T4 ve T5 y›llar›nda azaltma e¤ilimi-ne girmifltir. K›sa vadeli yabanc› kaynak art›fl›na yönelirse ileride likitide s›k›nt›s›nadüflebilir.

Brüt ve net sat›fllar›n ve sat›fllar›n maliyetinin trend yüzdeleri: A A.fi. nin T2,T3, T4 ve T5 y›llar›na ait brüt ve net sat›fllar kalemlerinin trend yüzdeleri flu flekildedir:

‹flletmenin brüt ve net sat›fllar›ndaki trend yüzdeleri birbirine yak›n görülmek-tedir. Bu durum sat›fl indirimleri kalemlerinin dönemler itibariyle has›lat› azalt›c› et-kisinin çok fazla olmad›¤›na iflaret eder ve olumlu yorumlan›r. Sat›fllar›n maliyetikaleminin trend yüzdesi T2 ya da T3 y›llar›nda azal›fl e¤ilimindeyken T4 ve T5 y›l-lar›nda art›fl göstermektedir. T5 dönemi itibariyle tehlike arz etmeyen bu durumungelecek dönemlerde izlenmesi gerekir.

Brüt sat›fl kâr›n›n, faaliyet kâr›n›n, ola¤an kâr›n ve dönem kâr›n›n trend yüzde-leri: A A.fi. nin T2, T3, T4 ve T5 y›llar›na ait brüt sat›fl kâr›, faaliyet kâr›, ola¤an kârve dönem kâr› kalemlerinin trend yüzdeleri flu flekildedir.

T1 T2 T3 T4 T5

K›sa vadeli yab. kaynaklar 100 94 76 144 118

Uzun vadeli yab.kaynaklar 100 144 123 25 34

Özkaynaklar 100 97 120 120 131


T1 T2 T3 T4 T5

Brüt Sat›fllar 100 114 54 64 86

Net Sat›fllar 100 120 51 64 87

Sat›fllar›n Maliyeti 100 88 81 94 100

T1 T2 T3 T4 T5

Brüt Sat›fl Kâr› 100 134 38 51 82

Faaliyet Kâr› 100 167 25 40 86

Ola¤an Kâr 100 198 -42 -18 122

Dönem Kâr› 100 29 129 157 200

Tablo 7.9K›sa ve uzun vadeliyabanc› kaynaklar›nve özkaynaklar›ntrend yüzdeleri

Tablo 7.10Brüt ve net sat›fllar›nve sat›fllar›nmaliyetinin trendyüzdeleri

Tablo 7.11Gelir tablosu kârbölümlerinin trendyüzdeleri

T2 döneminde iflletmenin brüt sat›fl kâr›, faaliyet kâr› ve ola¤an kâr kalemleriart›fl e¤ilimindeyken, dönem kâr› sert bir düflüfl yaflam›flt›r. Gelir tablosu incelendi-¤inde bu düflüflün sebebinin T2 döneminde ortaya ç›kan yüksek miktarda ola¤an-d›fl› gider ve zarar kalemi oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Dönem kâr› sonraki dönemler-de olumlu bir art›fl e¤ilimine girmifltir. T3 ve T4 y›llar›nda brüt sat›fl kâr›, faaliyetkâr› ve ola¤an kâr kalemleri azal›fl e¤ilimindedir. Hatta ola¤an zarar söz konusu-dur. Bu olumsuz bir durumdur ancak; T5 döneminde tüm kâr kalemlerinde olum-lu bir art›fl e¤ilimi yaflanm›flt›r.

Finansal tablolarda yer alan mutlak rakamlara bak›lmaks›z›n sadece trend yüzdeleri esasal›narak yap›lan analizlerde, baz› durumlarda hatal› sonuçlarla karfl›lafl›lmaktad›r. Bu aç›-dan trend analizi yap›l›rken finansal tablo kalemlerinin tutarlar› da göz önünde bulundu-rulmal›d›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Trend analizi tekni¤ini aç›klamak.

Birden fazla döneme ait finansal tablolar›n analizedilmesi, yatay analiz tekni¤i ile yap›labilse de,uzun dönemleri kapsayan süreler içerisinde ifl-letmenin finansal durumu ve performans› görül-mek istendi¤inde yatay analiz tekni¤inin uygu-lanmas› güçlük arz etmektedir. Bu durumda, dö-nemler itibariyle finansal tablo kalemlerinin trendyüzdelerinin hesaplanmas› iflletme seyrinin daharahat görülmesi ve finansal tablo kalemleri ara-s›ndaki iliflkilerin daha rahat kurulmas›n› sa¤lar.

Bilanço ve gelir tablosu kalemlerinin trend yüz-

delerini hesaplamak.

E¤ilim yüzdeleri ile analiz olarak da bilinen trendanalizi tekni¤inde, finansal tablolarda bir y›l bazy›l olarak kabul edilmekte ve o y›la ait tutarlar100 kabul edilerek izleyen dönemlere iliflkin ay-n› tür de¤erlerin baz y›la göre yüzde olarak de-¤iflimi hesaplanmaktad›r. Trend analizi dinamikbir analiz tekni¤idir.

Finansal tablolarda bulunan kalemleri birbiriyle

iliflkilendirmek.

Finansal tablolar›n trend yüzdelerine göre dü-zenlenmesi üç aflamada gerçeklefltirilir. Finansaltablolar›n trend yüzdelerine göre haz›rlanmas›n-da ilk aflama incelenecek dönemlerin belirlen-mesidir. Trend yüzdelerinin yorumundan bekle-nen yarar›n sa¤lanabilmesi için inceleme döne-minin mümkün oldu¤u kadar uzun tutulmas› ge-rekmektedir. ‹kinci aflama baz al›nacak y›l›n se-çimidir. Baz y›l›n seçiminde dönemin verilerinintemsil edici nitelikte olmas›na özen gösterilmeli-dir. Baz y›l, ekonomik ve sosyal aç›lardan nor-mal olan ve ola¤anüstü etmenlerin etki yapma-m›fl oldu¤u bir y›l olmal›d›r. Aksi takdirde, yap›-lacak olan analiz sa¤l›kl› olmayacak ve elde edi-len sonuçlar yan›lt›c› olacakt›r. Baz y›l seçildik-ten sonra son aflama, trend yüzdelerinin hesap-lanarak tablolar›n düzenlenmesidir. Trend yüz-delerinin hesaplanmas›, bilanço ve gelir tablo-

sunda yer alan her kalemin baz al›nan y›l›n ayn›kaleminin tutar›na bölünmek suretiyle yap›l›r.Bulunan sonucun 100’ün alt›nda olmas› bu kale-min baz y›la k›yasla daha düflük oldu¤unu (aza-l›fl gösterdi¤ini), 100’ün üstünde olmas› ise bukalemin baz y›la k›yasla daha yüksek oldu¤unu(art›fl gösterdi¤ini) ifade eder.

Finansal tablolar› trend analizi yöntemi ile ana-

liz etmek.

Trend analizinde finansal tablolar›n haz›r hâlegetirilmesi kadar, elde edilen trend yüzdelerininyorumlanmas› da önem tafl›maktad›r. Bu aflama-da, bilanço ve gelir tablosunda bulunan ve birbi-riyle iliflkili kalemler karfl›laflt›rmal› olarak analizedilerek yorumlan›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Uzun dönemleri içeren ve bir baz y›l›n esas al›nma-s› suretiyle e¤ilim yüzdelerinin belirlendi¤i analiz türüafla¤›dakilerden hangisidir?

a. Yatay analizb. Trend analizic. Dikey analizd. Oran analizie. Çapraz analiz

2. Afla¤›daki seçeneklerden hangisinde finansal tablokalemlerinin trend analizi tekni¤i ile trend yüzdelerininhesaplanmas› verilmifltir? (Baz y›l T2, trend yüzdesi he-saplanacak y›l T3 tür)

a. (T2 y›l› tutar› / T1 y›l› tutar›) x100b. (T1 y›l› tutar› /T2 y›l› tutar›) x100c. (T3 y›l› tutar› /T2 y›l› tutar›) x100d. (T1 y›l› tutar› /T3 y›l› tutar›) x100e. (T2y›l› tutar› /T3 y›l› tutar›) x100

3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?a. Trend analizi statik bir analiz türüdür.b. Trend analizi tekni¤i en fazla 3 dönem için uy-

gulanabilir.c. Trend analizi tekni¤i uygulan›rken bir önceki

y›l, baz y›l olarak kabul edilir.d. Gelir tablosu için trend analizi tekni¤i uygulanmaz.e. Trend analizi tekni¤i uygulan›rken, finansal tab-

lo kalemleri yüksek enflasyondan etkilenmiflsedüzeltme ifllemi yap›lmas› gerekir.

4. Trend analizi yap›l›rken iflletmenin likitidesi hakk›n-da fikir sahibi olmak için afla¤›daki kalemlerden hangi-lerinin trend yüzdeleri incelenmelidir?

a. Dönen varl›klar ve k›sa vadeli borçlarb. Uzun vadeli borçlar ve özkaynaklarc. Duran varl›klar ve k›sa vadeli borçlard. Dönen ve duran varl›klare. K›sa vadeli borçlar ve uzun vadeli borçlar.

5. Gelir tablosunun trend analizi tekni¤i ile analiz edile-rek yorumlanmas›nda afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?

a. Gelir tablosundan bulunan tüm kar rakamlar›-n›n trend yüzdelerinin dönemler itibariyle art›flgöstermesi beklenir.

b. Gelir tablosunda net sat›fllar›n trend yüzdesistoklar›n trend yüzdesi ile birlikte yorumlanma-l›d›r.

c. Duran varl›klar›n trend yüzdesindeki art›fl gelirtablosunda sat›fllar›n trend yüzdesi ile iliflkilen-dirilmelidir.

d. Brüt sat›fllar›n trend yüzdesi artarken net sat›flla-r›n azal›yor olmas› olumsuz bir durumdur.

e. Gelir tablosundan sat›fllar›n maliyetinin sürekliart›yor olmas› sat›fllar›n artt›¤›n› gösterir.

6., 7. ve 8. sorular› afla¤›daki tabloya göre cevapland›r›n›z.

6. Yukar›daki bilgilere göre T1 dönemi baz y›l al›nd›-¤›nda T2,T3 ve T4 dönemleri için dönen varl›klar kale-minin trend yüzdeleri nedir?

a. 125, 50, 175b. 33, 22, 50c. 300, 450, 200d. 100, 200, 400e. 300, 200, 175

7. Yukar›daki bilgilere göre T1 dönemi baz y›l al›nd›-¤›nda T2, T3 ve T4 dönemleri için k›sa vadeli yabanc›kaynaklar kaleminin trend yüzdeleri nedir?

a. 125, 50, 175b. 300, 450, 200c. 80, 75, 120d. 350, 400, 100e. 125, 75, 100

T1 T2 T3 T4

Dönen varl›klar 1.000 3.000 4.500 2.000

K›sa vadeli yab.kaynaklar 4.000 5.000 2.000 7.000



8. Hesaplad›¤›n›z trend yüzdelerine ve mutlak rakamla-ra göre iflletmeye iliflkin hangi yorumu yapamazs›n›z?

a. ‹flletmenin dönen varl›klar› art›fl gösterse de T4y›l› için likitidesi yetersiz görünmektedir.

b. ‹flletmenin mali yap›s› güçlüdür.c. ‹flletmenin T3 döneminde likitidesi kuvvetlidir.d. ‹flletme T3 y›l›nda k›sa vadeli borçlar› ödeme

yoluna gitmifltir.e. ‹flletmenin yönetiminin baflar›s›.

9. Trend analizi yap›l›rken brüt sat›fllar ve net sat›fllar›nbirlikte de¤erlendirilmesinin nedeni afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Sat›fllar›n büyük ölçüde peflin yap›l›p yap›lmad›-¤›n› tespit etmek

b. ‹flletmenin tahsilat politikas› hakk›nda fikir sahi-bi olmak

c. Sat›fllar›n karl›l›¤›n› belirlemekd. Sat›fl indirimlerinin sat›fl has›lat›n› ne ölçüde et-

kiledi¤ini belirlemeke. Sat›fllar›n düflmesi

10. ‹flletmenin dönen varl›klar grubu toplam› hem mut-lak rakam trend yüzdesi olarak sürekli art›fltad›r ve buart›fl k›sa vadeli yabanc› kaynak art›fl›n›n üstündedir.Ancak iflletme likitide s›k›nt›s› yaflamaktad›r. Bunun ne-deni ne olabilir?

a. Dönen varl›klar grubunun içinde stoklar ve ala-caklar kalemleri büyük yer tutmaktad›r.

b. ‹flletme sürekli borçlanma ile fon sa¤lamaktad›r.c. ‹flletme uzun vadeli yabanc› kaynak bulamamak-

tad›r.d. ‹flletme duran varl›klar›n› satarak dönen varl›¤a

çevirmektedir.e. Stoklar yetersizdir.

...Çal›flmada, 2 Ocak 1990 - 22 May›s 2009 tarihleri aras›n-da meydana gelen ekonomik, politik, çevresel, askeri veterör kaynakl› 10 adet beklenmedik olay›n Türkiye hissesenedi piyasas› üzerindeki etkisi Brown ve Warner (1985)ve Chen ve Siems’de (2004) belirtilen olay çal›flmas› me-todolojisi kullan›larak araflt›r›lm›flt›r. Analizlere konu olantarihe damgas›n› vurmufl 10 olay kronolojik s›rayla flöy-ledir: 2 A¤ustos 1990 Irak’›n Kuveyt’i iflgali, 19 Nisan1993 Cumhurbaflkan› Turgut Özal’›n ölümü, 26 Ocak1994 TL’nin %13.6 oran›nda devalüe edilmesi, 5 Nisan1994 ekonomik önlemler paketi, 17 A¤ustos 1999 Mar-mara depremi, 19 fiubat 2001 ekonomik krizi, 11 Eylül2001 ABD terör sald›r›lar›, 1 Mart 2003 Irak krizine iliflkintezkerenin reddi, 20 Kas›m 2003 HSBC Bank ve ‹ngilizKonsoloslu¤u’na yap›lan terör sald›r›lar› ve 15 Eylül 2008Amerikan Yat›r›m Bankas› Lehman Brothers’›n iflas›. Ana-lizlerde günlük bazda ‹MKB 100 endeksi kullan›lm›flt›r. 2 A¤ustos 1990 Irak’›n Kuveyt’i iflgali, 5 Nisan 1994 eko-nomik önlemler paketi ve 11 Eylül 2001 ABD terör sald›-r›lar› d›fl›ndaki olaylara iliflkin AR’lerin istatistiksel olarakanlaml› oldu¤u sonucuna var›lm›fl; en düflük olay günüAR’si -14.92 ile 19 fiubat 2001 ekonomik krizi için yafla-n›rken, onu s›ras›yla 19 Nisan 1993’te Cumhurbaflkan›Turgut Özal’›n ölümü (-11.02), 26 Ocak 1994’te TL’nin %13.6 oran›nda devalüe edilmesi (-8.80), 20 Kas›m 2003’teHSBC Bank ve ‹ngiliz konsoloslu¤una yap›lan terör sal-d›r›lar› (-7.68) ve 15 Eylül 2008’de Amerikan yat›r›m ban-kas› Lehman Brothers’›n iflas› (-4.91) takip etmifltir. 6 günlük birikimli ola¤and›fl› getirilerde ilk üç s›ray›Irak’›n Kuveyt’i iflgali (-33.48), TL’nin %13.6 oran›nda de-valüe edilmesi (-24.74) ve 11 Eylül ABD terör sald›r›lar›(-18.91) paylafl›rken, 11 günlük CAR’lerde ise ilk üçte s›-ras›yla TL’nin %13.6 oran›nda devalüe edilmesi (-54.36),11 Eylül ABD terör sald›r›lar› (-25.00) ve Irak krizine ilifl-kin tezkerenin reddi (-22.71) yer alm›flt›r.Toparlanma süresi incelendi¤inde endeksin 15 Eylül2008’de Amerikan yat›r›m bankas› Lehman Brothers’›n if-las›ndan sonra çal›flman›n kapsad›¤› zaman aral›¤› 22 Ma-y›s 2009’a kadar hala toparlanamad›¤› dikkatleri çekmifl,toparlanman›n en uzun sürdü¤ü di¤er olaylar ise s›ras›y-la TL’nin %13.6 oran›nda devalüe edilmesi (134 iflgünü -yaklafl›k 6.5 ay), Irak krizine iliflkin tezkerenin reddi (63iflgünü - yaklafl›k 3 ay), 19 fiubat 2001’de ekonomik kri-zin patlak vermesi (42 iflgünü - yaklafl›k 2 ay) olmufltur.

Kaynak: Can Mutan Oya, Topçu Ayhan, “Türkiye His-se Senedi Piyasas›n›n 1990-2009 Tarihleri Aras›nda Ya-flanan Beklenmedik Olaylara Tepkisi”, Sermaye Piyasa-s› Kurulu Araflt›rma Raporu, Araflt›rma Dairesi, 2009


”

“


...Kredi analizinde derecelendirme (rating) ve skor-

lama (scoring)

Türkiye’de ve yurt d›fl›nda faaliyet gösteren kreditörkurulufllar›n ve kredi risk derecelendirme kurulufllar›-n›n kredi derecelendirmesi firman›n ölçe¤ine göre fark-l›l›k göstermektedir. Genelde küçük ve orta ölçek fir-malarda skorlama çal›flmas›, büyük ölçek firmalarda isederecelendirme çal›flmas› yap›lmaktad›r. Skorlama ilederecelendirme aras›ndaki en önemli farkl›l›k analiziyapan kimsenin kendi yorumunu çal›flmaya katmas›d›r.Derecelendirme çal›flmas›nda sonuç analistin yorumu-na ba¤l› olarak de¤iflirken, skorlama çal›flmas›nda so-nuç, objektif kriterler ile belirlenecektir. Bu anlamdakredi derecelendirme çal›flmas› bir sanat, kredi skorla-ma ise bir bilim olarak tan›mlanabilir.

Finansal analiz için gelifltirilen derecelendirme

modeli

Kredi analizi yap›lacak firman›n finansal analizini dahaobjektif kriterlere göre yapmak amac›yla bir derecelen-dirme modeli önerilmektedir. Önerilen model sayesin-de, finansal analiz sübjektif bir çal›flma olmaktan ç›k›pfirman›n puan›n›n ve kredi notunun belirlendi¤i objek-tif bir çal›flma olacakt›r. Analistin yorumu, puan ve kre-di notunun belirlenmesinden sonra notun düflük veyayüksek olmas›n›n veya keskin de¤iflmelerinin nedenle-rinin aç›klanmas›nda devreye girecektir.Önerilen model, bir firman›n k›sa vadedeki borç öde-me gücünü ölçmeye yönelik olarak haz›rlanm›flt›r.Fi-nansal analiz derecelendirme modeli befl farkl› kriterinayr› ayr› de¤erlendirilmesinden ve puanland›r›lmas›n-dan oluflmaktad›r. Bu kriterler (1) Büyüme (2) Likidite(3) Borçluluk (4) Faaliyet Döngüsü (5) Karl›l›k olarakbelirtilmifltir.Söz konusu befl kriterin hepsi için ayr› ayr› iki farkl›analiz yap›lmaktad›r.1. Trend analizi, firman›n incelenen y›lda ilgili kriterinbir önceki y›la göre de¤iflimini göstermektedir.2. Sektör analizi ise incelenen kriterin sektörün ortala-malar› ile karfl›laflt›r›lmas›n› içeren analizdir.

Oluflturulan modelde ayr›ca, firman›n finansman gider-lerini aktiflefltirmesinin etkisi de analiz edilmekte, aktif-lefltirmenin yap›ld›¤› y›llarda, aktiflefltirmenin olumluyönde etkiledi¤i kriterler, hem trend, hem de sektöranalizinde aktiflefltirme düzeltmesine tabii tutulmakta-d›r. Her bir kriterin trend ve sektör analizi, aktiflefltirmedüzeltmesi sonras›nda puanland›r›l›p toplanmakta vefirman›n ilgili y›ldaki puan› belirlenmektedir....

Kaynak: Bodur Ça¤layan, Teker Suat, “Ticari Firmala-r›n Kredi Derecelendirmesi: ‹MKB Firmalar›na Uygulan-mas›”, ‹TÜ Dergisi Sosyal Bilimler, Cilt 2, Say› 1, 25-36,Aral›k 2005

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-


nusunu yeniden gözden geçiriniz.8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Trend Analizi Tekni¤i” ko-


nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Okuma Parças›


S›ra Sizde 1

Genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine göre iktisadik›ymetler edinim tarihindeki maliyetleri ile muhasebe-ye yans›t›l›rlar. Fiyatlar›n de¤iflmedi¤i dönemlerde ikti-sadi k›ymetlerin tarihi maliyetleri ile finansal tablolardagözükmesi gerçek durumu yans›tmas› aç›s›ndan hiçbirsorun yaratmamaktad›r. Ancak; fiyatlar›n sürekli artmae¤iliminde oldu¤u enflasyonist dönemlerde, iktisadik›ymetlerin hala edinim maliyetleri ile bilançoda yer al-mas› iflletmenin gerçek durumunun finansal tablolarayans›t›lmamas› sonucunu do¤urur.

S›ra Sizde 2

Duran varl›k yat›r›mlar› nispeten büyük yat›r›mlard›r vek›sa vadeli borçlanma yoluyla yap›lmas› iflletmeyi öde-me güçlü¤üne sokacakt›r. Uzun vadeli borçlanma yo-luyla duran varl›k al›m›, yat›r›mdan beklenen getiri uzunvadede elde edilece¤inden iflletmeyi ödeme güçlü¤ünesokma riski azal›r.

Akdo¤an Nalan, Tenker Nejat. (2010). Finansal Tablo-

lar ve Mali Analiz Teknikleri, Ankara, Gazi Kita-bevi

Bektöre Sabri, Çömlekçi Ferruh, Sözbilir Halim. (2002).Mali Tablolar Analizi, Eskiflehir: Birlik ofset

Bernstein Leopold, Wild John. (1999). Analysis of Fi-

nancial Statements, USA: McGraw Hill IrwinÇabuk Adem, Lazol ‹brahim. (2005). Mali Tablolar

Analizi, Ankara: Nobel Yay›nlar›Fridson Martin, Alvarez Fernando. (2011). Financial

Statement Analysis: A Practitioner’s Guide, USA:Wiley Pub.

Gücenme Genço¤lu Ü. (2005). Mali Tablolar Analizi ve

Enflasyon Muhasebesi, Bursa: Aktüel Yay›nlar›Subramanyam K.R.,Wild John J. (2009). Financial Sta-

tement Analysis, USA: McGraw Hill Irwin.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Oran analizi tekni¤ini ve analizde kullan›lan oranlar›n s›n›fland›rmas›n›anlatabilecek,Likidite durumunun analizinde kullan›lan oranlar› ifade edebilecek, Finansal yap›n›n analizinde kullan›lan oranlar› aç›klayabilecek,‹flletme varl›klar›n›n etkinli¤inin ve verimlili¤inin analizinde kullan›lan oran-lar› özetleyebilecek,Kârl›l›k analizinde kullan›lan oranlar› tan›mlayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Oran (Reflyo)• Likidite• Etkinlik

• Verimlilik• Kârl›l›k• Mali Yap›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NNN

N


Oran Analizi• G‹R‹fi• ORANLARIN SINIFLANDIRILMASI


G‹R‹fiOran analizi, finansal tablolar analizinde kullan›lan en yayg›n yöntemlerden birisi-dir ve reflyo ya da rasyo analiz tekni¤i olarak da adland›r›l›r. Bilindi¤i gibi oran, ikikalem aras›ndaki iliflkinin basit matematiksel ifadesidir. Dolay›s›yla bu analiz tek-ni¤inde finansal tablolardaki kalemler aras›nda matematiksel iliflkiler kurularak ifl-letmenin ekonomik ve mali yap›s› ile kârl›l›k, çal›flma durumu hakk›nda yarg›yaulafl›lmaya çal›fl›l›r. Bu iliflkiler sadece bilanço ve gelir tablosu kalemleri aras›ndada kurulabilir. Yap›lacak yorum ise her formülün pay ve paydas›nda yer alan ka-lemlerin kendi aralar›ndaki iliflkiye ve bu iliflkinin yaratt›¤› T, gün, yüzde, defa gi-bi farkl› sonuçlara dayan›r. Ç›kan sonuç T, gün, defa veya yüzde fleklinde ifadeedilmektedir. Bu sayede örne¤in iflletmenin cari oran›n›n 2 olmas›n›n ne anlamageldi¤i, bunun iflletme için yeterli olup olmad›¤›, alacak devir h›z›n›n 6 olmas›n›niflletmenin iyi bir tahsilat politikas›na sahip olup olmad›¤›n›, borçlar›n toplam›n›nözsermayenin 2 kat› olmas›n›n iflletme aç›s›ndan olumsuz bir durum yarat›p yarat-mayaca¤› gibi benzer sorulara yan›t bulunmas› gerekir. Mali tablolarda yer alan çe-flitli kalemler aras›nda say›s›z denebilecek kadar çok oran hesaplamak ve bunlar›karfl›laflt›rmak olanakl›d›r. Ancak; burada önemli olan iflletme hakk›nda bir yarg›-ya ulaflabilmek için borç ödeme gücü, finansal yap›s›, kârl›l›¤›, sermayenin ve ifl-letme varl›klar›n›n verimli bir flekilde kullan›l›p kullan›lmad›¤›, büyüme h›z›, nakityaratma gücü konular›na ›fl›k tutacak oranlar›n hesaplanmas›d›r. Bu durumda amaççok say›da oran hesaplamak de¤il, anlaml› ve yararl› iliflkileri ortaya ç›kartabilecekoranlar› hesaplay›p yorumlamakt›r.

Oran analizi tekni¤i iflletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›n› iflletme-nin kendi içinde, ayn› veya farkl› sektörlerdeki di¤er iflletmelerin sonuçlar›yla kar-fl›laflt›rmak amac›yla yap›labilir. Ç›kan sonuçlar›n iflletmenin geçmifl dönemlerdekioranlar›yla veya mevcut standart oranlarla karfl›laflt›r›lmas› onlar›n faydal›l›¤›n› vede¤erini artt›r›r.

Oran analizi ile elde edilen oranlar›n, do¤ru bir flekilde yorumlanabilmesi içinelde edilen oranlar›n karfl›laflt›r›laca¤› standart oranlara gereksinim duyulur. Bukapsamda farkl› yaklafl›mlar ele al›nabilir. Bu yaklafl›mlardan birincisi, bir oran›ngeçmifl y›llar ortalamas›n›n al›n›p incelenen iflletme faaliyetlerinin de¤erlendirilme-sinde bir ölçü olarak kullan›lmas›d›r. Örne¤in; cari oran›n son 5 y›l içinde ortala-mas› 2 iken incelenen y›lda bu oran›n 1’in alt›na inmesi k›sa vadeli borç ödeme gü-cünün zay›flam›fl olabilece¤i konusunda analiste yard›mc› olabilir.

Oran Analizi

Oranlar›n yorumlanmas›yla ilgili bir di¤er yaklafl›m ise ayn› endüstri kolundakidi¤er iflletmelerin oranlar› ile karfl›laflt›rma yapmak yoluyla oranlar›n de¤erlendiril-mesidir. Sektör oranlar› genellikle ilgili meslek kurulufllar› ve kamu kurulufllar› ta-raf›ndan o endüstri dal›nda faaliyette bulunan çok say›daki iflletmenin finansaloranlar›n›n ortalamas›na göre hesaplan›r. Buna göre iflletmeler bulunduklar› sektö-re göre kendi durumlar›n› de¤erlendirip ortalamaya göre ne durumda olduklar›n›görebilirler.

Bazen de hesaplanm›fl olan tek bir oran bir anlam ifade etmeyebilir ve iflletme-nin mali durumunu bütün yönleriyle ortaya koyamayabilir. Bu nedenle, anlam› tekbafl›na pek aç›k olmayan bir oran›n di¤er oranlar yard›m›yla daha anlaml› hale ge-tirilmesi sa¤lanabilir. Örne¤in cari oran›n yüksek olmas› tek bafl›na anlaml› olma-yabilir. Bunun yan›nda likidite oran›, alacak devir h›z›, stok devir h›z›n›n hesaplan-mas› yoluyla cari oran›n yorumu daha anlaml› olabilir. Cari oran›n yüksek ç›kma-s›na karfl›l›k likidite oran› düflük ç›k›yorsa stok devir h›z› ile alacak devir h›z› dü-flük ç›k›yorsa iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü hakk›nda olumsuz bir sonu-ca var›labilir.

ORANLARIN SINIFLANDIRILMASIOranlar de¤iflik aç›dan s›n›fland›r›labilir. Yap›lacak s›n›fland›rmada amaç, karar al›-c›lar›n iflletme ile ilgili bilgi gereksinimlerine yan›t verecek flekilde anlaml› iliflkilerkurulabilecek oranlar› hesaplamakt›r. Genel kabul görmüfl bir s›n›fland›rma fleklibulunmamakla beraber en yayg›n flekliyle oranlar,

• Likidite oranlar›, • Finansal yap› oranlar›, • Faaliyet oranlar› ve • Kârl›l›k oranlar› fleklinde s›n›fland›r›lmaktad›r.

Likidite Durumunun Analizinde Kullan›lan OranlarLikidite oranlar›, iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek, di¤er bir ifa-de ile likidite riskini de¤erlendirmek, net çal›flma sermayesinin yeterli olup olma-d›¤›n› saptamak için kullan›l›r.

Bir iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü korumas› tüm finansal tablo kul-lan›c›lar› aç›s›ndan önemlidir. Bir iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme yetene¤ikârl›l›¤›ndan çok nakit yaratma yetene¤ine ba¤l›d›r. ‹flletme k›sa vadeli borç öde-me gücünü sürdüremezse uzun dönemli borç ödeme gücünü de sürdüremeyecekve hissedarlar›n› da tatmin edemeyecektir.

Çok kârl› bir iflletme dahi olsa, e¤er k›sa vadeli borç verenlere olan yükümlülüklerini ye-rine getiremezse iflasa gidebilir. ‹flletmenin kârl› olmas› onun k›sa dönemli borç ödemegücünün oldu¤unu göstermez. Di¤er bir deyiflle, tahakkuk esas›n›n uygulanmas›yla ifllet-me çok yüksek bir kâr raporlayabilir fakat; eldeki nakit fonlar›n yeterli olmamas› nedeniy-le cari borçlar›n› ödeme yetene¤i olmayabilir. Zarar raporlayan bir iflletmenin de elindeborç ödemek için yeterli nakdi oldu¤u için k›sa vadeli borç ödeme gücü olabilir.

‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün saptanmas›nda iflletmenin dönenvarl›klar› ile k›sa vadeli borçlar› aras›ndaki iliflkiler analiz edilir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Dönen varl›k unsurlar› ile k›sa vadeli borçlar aras›nda iliflki kurulurken dönenvarl›k grubundan dikkate al›nacak kalemlerin özelliklerine göre likidite oranlar›kendi içinde üçe ayr›labilir. Bunlar:

• Cari Oran (Üçüncü derece likit oran)• Asit Test veya Likidite Oran› (‹kinci derece likit oran)• Nakit Oran› veya Disponibilite Oran› (Birinci derece likit oran)

Cari Oran (Banker Oran›, ‹flletme Sermayesi Oran›)Cari oran, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara bölünmesi suretiylehesaplanmaktad›r.

Cari oran hesaplan›rken flüpheli alacak karfl›l›¤›, alacak senetleri reeskontu, stok de¤erdüflüklü¤ü karfl›l›¤›, menkul de¤erler de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› gibi aktifi düzenleyici he-saplar›n, ilgili dönen varl›k kalemlerinden indirilmesi gerekir. Bilanço net flekilde düzen-lenmifl ise bu ifllemler gereksizdir ancak; aktifi düzenleyici hesaplar pasifte verilmifl isedönen varl›klar›n tutar› hesaplan›rken bu hususun dikkate al›nmas› gerekir.

Cari oran, iflletmenin her bir liral›k k›sa vadeli borcuna karfl›l›k kaç liral›k dö-nen varl›¤› oldu¤unu gösterir. Cari oran›n hesaplanmas›ndaki amaç, iflletmenin k›-sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü ölçmek ve genel likidite durumunu yans›tarakiflletmenin net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› ortaya koymakt›r.

Cari oran›n mutlaka birden büyük olmas› beklenir. Cari oran birden büyüksepay› oluflturan dönen varl›klar, paydada yer alan k›sa vadeli borçlardan fazla de-mektir. Bu durumda, dönen varl›klar›n hem bu borçlar› ödemek için yeterli oldu-¤u ve net çal›flma sermayesi oldu¤u söylenebilir. Cari oran›n birden küçük ç›kma-s› ise dönen varl›klar›n k›sa vadeli borçlar› karfl›lamaya yetmedi¤ini ve iflletmeninnet çal›flma sermayesi noksan› ile karfl› karfl›ya oldu¤u anlam›ndad›r.

Genel bir kural olarak cari oran›n 2 olmas› yeterli görülmektedir. Yani k›sa vadeliborçlar›n veya beklenmedik yükümlülüklerin zaman›nda karfl›lanabilmesi için, dönenvarl›klarda ortaya ç›kabilecek de¤er kay›plar› veya paraya çevriminde karfl›lafl›labile-cek güçlüklere önem olarak dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n iki kat›olmas› uygun görülür. Ancak; özellikle geliflmekte olan ülkelerde, ticaret bankalar›n›nk›sa süreli kredi verme e¤iliminde olmas›ndan, sermaye piyasalar›n›n geliflmemifl ol-mas›ndan vb. nedenlerden dolay› iflletmeler daha çok k›sa vadeli kredi kullanmak zo-runda kalmakta ve bu da cari oran›n daha düflük ç›kmas›na neden olmaktad›r. Ayr›casürekli enflasyonist süreç içinde yaflayan ekonomilerde artan çal›flma sermayesi (dö-nen varl›k) esas itibar›yla k›sa vadeli yabanc› kaynak ile finanse edildi¤inden cari orandüflük ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla 1,5 yeterli bir cari oran olarak kabul edilmektedir.

Cari oran›n çok yüksek olmas› iflletmeye kredi verenlerin lehine olmas›na karfl›niflletme sahibi ve yöneticilerinin o kadar lehine de¤ildir. Cari oran›n yüksek olmas›iflletmenin cari faaliyetleri için gereksiniminin üzerinde dönen varl›¤›n oldu¤una vedolay›s›yla dönen varl›klarda at›ll›k oldu¤una veya dönen varl›klar içinde likiditesidüflük kalemlerin pay›n›n yüksek oldu¤una iflaret eder. Böylece normalin üstündebir likidite sa¤lamak için iflletmenin kârl›l›¤› üzerinde olumsuz etkiler yarat›labilir.

Cari oran›n yeterli olup olmad›¤› konusunda göz önünde bulundurulabilecek faktörler nelerdir?

Cari Oran =Dönen Varlıklar

Kısa Vadeli Yabancı Kayynaklar

1378. Ünite - Oran Anal iz i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Dönen varl›k toplam› ile k›savadeli borç toplam›aras›ndaki olumlu farkiflletmenin “net çal›flmasermayesi” olarakadland›r›l›r ve k›sa vadeliborçlar ödendikten sonragünlük faaliyetlerinsürdürülmesi içinkullan›labilecek dönen varl›kbüyüklü¤ünü yans›t›r. Netçal›flma sermayesibüyüklü¤ü tek bafl›na biriflletmenin k›sa vadeli borçödeme gücünü göstermez.Cari oran, k›sa vadeli borçödeme gücününde¤erlendirilmesinde çokdaha iyi bir ölçüdür.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Bir iflletmenin cari oran›n›n düflük ya da yüksek oldu¤u kararlaflt›r›l›rken ifllet-menin daha önceki dönemlere ait oranlar› veya endüstri ortalamalar› ile karfl›laflt›r-malar da yap›labilir. Cari oran›n ortalamadan farkl› olmas›n›n temel nedeni, stok-lar ve ticari alacaklar hesab›n›n ayr›nt›l› analiziyle bulunur.

Likidite Oran› (Asit Test Oran›)Likidite oran›, cari oran› tamamlayan onu daha anlaml› k›lan bir orand›r. Özelliklestoklar gibi likiditesi göreli olarak daha düflük olan dönen varl›k kalemlerinin dö-nen varl›k toplam›na dahil edilmemesi durumunda k›sa vadeli yabanc› kaynakla-r›n ödenebilirli¤ini gösterir. Dönen varl›klar aras›nda yer alan stoklar kaleminin pa-raya çevrilmesi genelde di¤er dönen varl›k unsurlar›na göre daha uzun süreyi ge-rektirdi¤inden likidite durumunun analizinde dönen varl›k toplam›ndan ç›kart›l-mas› uygun görülmektedir.

Likidite oran›, her bir liral›k nakitle ödenecek k›sa vadeli borca karfl›l›k pa-raya süratle çevrilebilen likit dönen varl›k büyüklü¤ünü gösterir ve afla¤›dakigibi hesaplanabilir:

Bu oran, iflletmenin bir anda sat›fllar›n›n durmas› halinde k›sa vadeli borçlar›n›ödeyebilme gücünü ölçer. Formülün pay›nda çabucak nakde dönüfltürülebilecekvarl›k unsurlar› yer al›r. Stoklar›n paraya çevrilmesindeki zamanlama ve miktarlarailiflkin mevcut belirsizlik ve stok de¤erlemelerine iliflkin belirsizlik nedeniyle baz›analistler likidite oran›n› cari oran›n üstünde tutarlar likidite oran›n›n yüksek olma-s› cari borçlar›n ödenmesinde stoklara ba¤›ml›l›¤›n az oldu¤unu gösterir.

Likidite oran›n›n genelde 1 olmas› yeterli kabul edilmektedir. Oran›n 1 olmas›,iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n tamam›n›n nakit ve süratle paraya çevrilebilir de-¤erlerle karfl›lanabilece¤ini gösterir. Ancak; oran›n 1’den küçük olmas› veya 1’eeflit olmas› her zaman iflletmenin likidite durumunun kötü veya iyi oldu¤unun birgöstergesi olmayabilir. Likidite oran› 1’den büyük olmas›na ra¤men, iflletme ala-caklar›n› tahsilde güçlükle karfl›lafl›yorsa bu durumun göz önünde bulundurulma-s› gerekir. Benzer bir flekilde asit test oran› birden küçük olan bir iflletmede e¤erstok devir h›z› yüksekse oran›n birden küçük olmas›n› da olumsuz de¤erlendirme-mek gerekir. Yani, likidite oran›n›n yorumlanmas›nda stok devir h›z›n›n, alacakla-r›n tahsil yetene¤inin, likit de¤erlerin bilefliminin, k›sa vadeli borçlar›n vadelerininve unsurlar itibar›yla k›sa vadeli borçlar›n ödenmelerinde hangi dönen varl›¤›nkullan›lmas› gerekti¤i gözönünde bulundurulmal›d›r.

Nakit Oran› (Disponibilite Oran›)Nakit oran›, nakit ve nakit benzeri varl›klardan oluflan haz›r de¤erler ile geçici ya-t›r›m amac›yla al›nan ve her an pazarlanabilir menkul k›ymetlerin k›sa vadeli borç-lar› ne ölçüde karfl›lad›¤›n› gösteren bir orand›r. ‹flletmenin elindeki mevcut haz›rde¤erleri ile nakitle ödenecek k›sa vadeli borçlar›n› ne ölçüde karfl›lad›¤›n› göste-rir. Gerek cari orana gerekse asit test oran›na göre daha duyarl› bir ölçüdür ve ifl-letmenin acil para durumunu yans›tmaktad›r. Nakit oran› afla¤›daki formül yard›-m›yla hesaplanmaktad›r:

Nakit Oranı =Hazır Değerler + Menkul Kıymetler

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar - Alınan Avanslar

Likidite Oranı =Hazır Değerler + Menkul Kıymetler + AAlacaklar

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar - Alınan AAvanslar


Bu oran, iflletmenin bir anda sat›fllar› durdu¤u gibi alacaklar›n tahsil edileme-mesi durumundaki borç ödeme gücünü gösterir. Oran›n 0,20’nin (veya %20’nin)alt›na düflmemesi istenir. Oran›n 0,20’nin alt›na düflmesi durumunda iflletmeninpara durumunda s›k›fl›kl›k do¤ar ve iflletme yeni kredi bulmak zorunda kalabilir.Oran›n yüksekli¤i de iflletmede paran›n iyi kullan›lmay›p at›l kald›¤›n› ve iflletme-nin para kazanma gücünü azaltarak geliri düflürdü¤ünü gösterebilir.

Finansal Yap› Analizinde Kullan›lan Oranlar (Kald›raç Oranlar›)‹flletmeler varl›klar›n› ya özkaynakla ya da borçla finanse ederler. ‹flletmelerin kay-nak yap›s›na finansal yap› ad› verilir. Bu yap›n›n ne flekilde oluflturuldu¤u ise bir-çok aç›dan önem tafl›r. Bilindi¤i gibi dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynak-larla duran varl›klar›n ise uzun vadeli yabanc› kaynaklarla ve/veya özkaynaklarlafinanse edilmesi istenir. Finansal yap›n›n bu temel ilkeye göre oluflturulmas› ifllet-menin risk seviyesini düflürmesi aç›s›ndan önemlidir. Di¤er taraftan iflletmenin top-lam kaynaklar› içinde yabanc› kaynaklar›n pay› iflletmeye borç verenler aç›s›ndançok önemlidir. Çünkü; iflletmenin borç seviyesi yükseldikçe borç verenler kendile-rini daha az emniyette hissedeceklerdir. Ayr›ca toplam borçlar››n ne kadar›n›n k›-sa vadeli ne kadar›n›n uzun vadeli borçlardan olufltu¤unun da belirlenmesi gere-kir. Bütün bunlara paralel olarak iflletmenin borç karfl›l›¤›nda katlanm›fl oldu¤u fa-iz yükü de bir di¤er önemli konudur. Faiz yükünün artmas›, iflletmenin kârl›l›¤›n›olumsuz etkiler. Sonuçta, finansal yap›n›n bilinmesi ve bu yap›n›n kârl›l›k üzerin-deki etkisinin ölçülmesi büyük önem tafl›maktad›r.

‹flletmenin toplam kaynaklar›n›n br k›sm›n›n yabanc› kaynaklardan oluflmas›,finansal kald›raçtan yararlanmas›n› sa¤lar. Tamemen özkaynak ile çal›flmak iste-diklerinde, e¤er özkaynaklar›n› istedikleri kadar artt›rma olanaklar› yoksa, ifllerinibüyütemez ve kârl› yat›r›m f›rsatlar›n› de¤erlendiremezler. Bu nedenle gerekti¤in-de yabanc› kaynaklara baflvururlar. Bu durumda iflletmenin faaliyetlerinden sa¤la-d›¤› kârl›l›¤› yabanc› kaynaklar›n maliyetinden büyükse yabanc› kaynaklar› artt›r-mak iflletmeye yarar sa¤lar. Ancak; yabanc› kaynaklar› devaml› artt›rarak bu ifllem-den faydalanman›n bir s›n›r› vard›r. ‹flletmenin borçlar›n›n düzey belirli bir s›n›rageldi¤inde borç verenler iflletmenin riskinin de artt›¤›n› düflünerek kredi maliyetle-rini yükseltirler. Bu borç seviyesinin üzerinde borçlanmaya devam etmek, iflletme-ye zarar getirmeye bafllayacakt›r. Kredi kurulufllar› iflletmelere yeni kredi limiti be-lirlerken bu nedenlerle iflletmenin borç seviyesini bilmek ister. Bu nedenle finan-sal yap› ile ilgili oranlar›n hesaplanmas› gerekir.

‹flletmenin uygun bir flekilde finanse edilip edilmedi¤i, özkaynaklar ve yabanc›kaynaklar aras›nda uygun bir denge olup olmad›¤›, finansman kaynaklar›n›n top-lam kaynaklar içindeki pay›n›n ne oldu¤u, finansman kald›rac› etkisinin kârl›l›¤›artt›r›p artt›rmad›¤› gibi sorular›n yan›tlar› bu finansal yap› ile ilgili oranlar yolu ilebulunmaya çal›fl›l›r. Bu kapsamda genellikle iflletmenin özkaynaklar› ile yabanc›kaynaklar› aras›ndaki iliflkileri gösteren oranlardan yararlan›l›r ve özkayna¤›n›n ye-terli olup olmad›¤›, kaynak yap›s› içinde borç ve özkayna¤›n dengesi de¤erlendi-rilmeye çal›fl›l›r.

Yabanc› Kaynaklar›n Aktif Toplam›na Oran› (Kald›raç Oran›)Bu oran varl›klar›n yüzde kaç›n›n yabanc› kaynakla finanse edildi¤ini gösterir. For-mülün pay›nda k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n toplam› yer al›rken formü-


lün paydas›nda da toplam varl›klar yer al›r. Orana finasal kald›raç denilmesi, ifllet-menin ortaklar› ve iflletmeye kredi verenlerin orana bak›fl aç›lar› nedeniyledir.

Oran›n %50’nin üzerinde olmas› yabanc› kaynaklar›n pay›n›n öz kaynaklardanfazla olmas› anlam›ndad›r. Oran›n yüksek olmas› iflletmenin spekülatif tarzda fi-nanse edildi¤ini, kredi verenlerin emniyet pay›n›n dar oldu¤unu, iflletmenin faiz veborçlar›n› ödeyememe nedeniyle mali yönden güç duruma düflme olas›l›¤›n›n yük-sek oldu¤unu gösterir. ‹flletmeye kredi verenler oran›n küçük olmas›n› arzularlar.Çünkü iflletmenin tasfiyesi hâlinde, iflletmeye kredi verenler özkaynaklar› yeterliolmas› hâlinde alacaklar›n› tahsil etme olana¤›n› bulurlar. D¤er taraftan ortaklar iseoran›n belirli bir düzeye kadar oran›n büyük olmas›n› arzularlar. Çünkü oran›n bü-yük olmas›, özkaynaklara oranla, yabanc› kaynaklardan daha fazla yararlan›ld›¤›n›gösterir. Bu ise fnansman kald›rac›n›n etksi ile iflletme kârl›l›¤›n› artt›r›p ortaklar›ndaha fazla kâr pay› almalar›na olanak verir.

‹flletmeler aç›s›ndan hangi noktaya kadar yabanc› kaynaklardan yararlanma uygun görül-mektedir?

Geliflmifl ülkelerde bu oran›n %50’nin üzerine ç›kmas› genellikle bir tehlike ifla-reti olarak kabul edilir. Ancak; ülkemizde özkaynak sa¤lanmas›ndaki kurumsalgüçlükler, iflletmelerin varl›k toplamlar› içinde dönen varl›klar›n pay›n›n daha yük-sek olmas›, kullan›lan teknolojilerin daha çok emek yo¤un olmas› gibi nedenlerledaha yüksek bir borç-özkaynak oran› normal kabul edilmektedir. Özellikle enflas-yon dönemlerinde iflletmelerin daha h›zl› borçlanma e¤ilimi içinde olmalar› da buoran›n yüksek ç›kmas›na neden olur.

Özkaynaklar›n Aktif Toplam›na Oran›Özsermaye oran› olarak da adland›r›lan bu oran, varl›klar›n yüzde kaç›n›n iflletmesahibi veya sahipleri taraf›ndan finanse edildi¤ini gösterir.

Bu oran›n göstermifl oldu¤u e¤ilim iflletmenin uzun vadeli borç ödeme gücünüortaya koyan, iyi bir ölçüdür. Oran›n zaman içinde yükselme e¤ilimi göstermesi definansal aç›dan iyi bir yönetimin göstergesi olarak yorumlan›r. Bu oran›n yüksekolmas› iflletmenin faiz yükünün göreli olarak düflük oldu¤unu ve uzun vadeli borç-lar›n› ödeyememe nedeniyle mali yönden zor duruma düflme olas›l›¤›n›n az oldu-¤unu gösterir. Ancak böyle bir durum ayn› zamanda iflletmenin nispeten düflükmaliyetli uzun vadeli kredilerden yararlanmad›¤›n› da gösterebilir. Oysa kald›raçoran›nda yukar›da aç›kland›¤› gibi, iflletme düflük maliyetli uzun vadeli krediler-den yararlanmak suretiyle optimum noktaya kadar özsermayenin kârl›l›k oran›n›artt›rabilir. Bilindi¤i gibi yat›r›m›n özkaynaklarla finanse edilmesi emniyeti artt›r›r-ken kârl›l›k oran›n› azaltmaktad›r. Di¤er taraftan yat›r›m›n yabanc› kaynaklarla fi-nanse edilmesi durumunda ise emniyet azal›rken özsermayenin kârl›l›k oran› daazalmaktad›r. Yani sonuçta varl›klar›n finanse ediliflinde özkaynaklarla yabanc›kaynaklar aras›nda dengenin gözetilmesi gerkmektedir ve bu nedenle genellikleözkaynaklar›n aktif toplam›na olan oran›n›n %50’nin alt›na düflmemesi istenir.

Özkaynakların Aktif Toplamına Oranı =ÖzkaynaklarAAktif Toplam

Kaldıraç Oranı =Yabancı Kaynaklar Toplamı

Pasif Tooplamı


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar›n Toplam Kaynaklara Oran›Bu oran, k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n toplam kaynaklara bölünmesiyle eldeedilir.

Bu oran iflletmenin varl›klar›n›n yüzde kaç›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynakla fi-nanse edildi¤ini gösterir. Bu oran›n yüksek olmas›, iktisadi varl›klar›n büyük birk›sm›n›n k›sa vadeli borçlarla finanse edildi¤ini gösterir.

K›sa vadeli borçlar›n toplam varl›klara oran›n›n yüksek olmas›, varl›klar›n ya-banc› kaynakla finanse edilen k›sm›n›n büyük oranda k›sa vadeli yabanc› kaynak-la finanse edildi¤ini gösterir. Genelde üretim iflletmeleri aç›s›ndan bu oran›n %30’upek aflmamas› istenir. Ancak cari oranla ilgili aç›klamalarda da de¤inildi¤i gibi ül-kemizdeki iflletmeler daha çok k›sa vadeli yabanc› kaynak kullanmak durumundakald›klar›ndan ve varl›klar›n›n çok önemli bir k›sm›n› dönen varl›klar oluflturdu-¤undan bu oran da daha yüksek ç›kabilmektedir.

Her iflletme kulland›¤› kaynaklar ile elde etmifl oldu¤u varl›klar aras›nda süre itibariyle deuyum sa¤lamak durumundad›r. Bu nedenle de özellikle duran varl›klar grubunun k›sa va-deli kaynaklarla finanse edilmesi istenmeyen bir durumdur. Aksi durumda iflletmeler içinnet çal›flma sermayesi noksan› oluflur. ‹flletmeler net çal›flma sermayesi noksan›na düflmekve ödeme güçlükleri içine düflmek istemiyorlarsa duran varl›klar›n finansman›nda k›sa va-deli yabanc› kaynaklar› kullanmaktan kaç›nmal›d›rlar.

Otofinansman Oran›Bu oran, iflletmenin otofinansman yoluyla yaratm›fl oldu¤u kaynaklar›n ölçülmesin-de kullan›l›r. Özkaynaklar bünyesinde ödenmifl sermayeye ek olarak iflletme faali-yetleri sonucu yarat›lan kaynaklar› de¤erlendirebilmek amac›yla bu oran kullan›l›r.

Maddi Duran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran›Bu oran maddi duran varl›klar›n özkaynaklara bölünmesi yoluyla hesaplan›r.

Bu oran özkaynaklar›n ne kadarl›k k›sm›n›n aktifte maddi duran varl›klar›n fi-nansman›nda kullan›ld›¤›n› gösterir ve genellikle birden küçük olmas› arzulan›r.Oran›n birden büyük olmas› duran varl›klar›n bir k›sm›n›n borçlanarak sa¤lanm›floldu¤unu gösterir ve a¤›r devir h›z›na sahip varl›klar›n büyük k›sm›n›n borçla fi-nanse edildi¤ine ve özkaynaklar ile yabanc› kaynaklar aras›nda uygun bir denge-nin olmad›¤›na iflaret eder. Böyle bir durumda k›sa vadeli yabanc› kaynaklar yeri-ne uzun vadeli yabanc› kaynaklardan yararlan›lm›fl olmas› gerekir. Oran›n birin al-t›nda olmas›, özkaynaklar›n maddi duran varl›klar›n finansman›na yetti¤i gibi, di-¤er varl›klar›n finansman›nda da kullan›ld›¤›n› gösterir.

Maddi Duran Varlıkların Özkaynaklara Oranı =Maddii Duran Varlıklar (Net)

Özkaynaklar

Özkaynaklar OranıKâr Yedekleri Birikmiş Zara

=( )− rrları

Ödenmiş Sermaye

( )

Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Toplam Kaynaklarra Oranı =KVYK

Pasif Toplamı


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Net çal›flma sermayesinoksan›, dönen varl›klar›nk›sa vadeli yabanc›kaynaklardan az olmas›ndando¤an farkt›r.

Otofinansman, ‹flletmeninkâr yedekleri, dönem net kâr›ve geçmifl y›llar kâr›ndanoluflan, kârdan iflletmedeb›rak›lm›fl k›sm›d›r.

Faizleri Karfl›lama Oran›Bir iflletmenin faiz ödemelerini karfl›lama yetene¤ini ölçmek için kullan›lan birorand›r. Vergiler faiz ödeme gücünü etkilemedi¤inden formülün pay›nda faiz vevergiden önceki kâr esas al›nm›flt›r.

Bu oran, iflletmenin ödemek zorunda oldu¤u faiz giderlerinin kaç kat› kâr eldeetti¤ini gösterir. ‹flletme, y›ll›k faizlerini karfl›layamazsa mali sorunlarla karfl›lafl›r.Bu durumda bu oran, iflletmenin kazançlar› azald›¤› hâlde faiz borçlar›n› geri öde-me gücünün bozulmadan kalabilece¤i büyüklü¤ü ölçer. Faiz ödemelerinin zama-n›nda yap›lamamas› anaparan›n tamam›n›n geri ödenmesini de beraberinde geti-rebilir. Dolay›s›yla bu oran ne kadar yüksek ç›karsa bu iflletmenin alacaklar›n›n fa-iz garantisinin ve iflletmenin finansal gücünün o ölçüde iyi oldu¤u anlafl›l›r. Dola-y›s›yla y›ll›k sabit faiz giderlerinin karfl›lanmas›, borç ödeme gücünün belirlenme-si aç›s›ndan son derece kritik bir öneme sahiptir.

Borçlar› Karfl›lama Oran› (Borç Servis Oran›)Bu oran, uzun dönemli borç ödeme gücünün iki unsuru olan anapara ve faizleriödeme gücünü ölçer. Borcun anapara taksiti ve faiz toplam›n›n iflletmenin o dö-nemde faaliyetleri sonucunda yarat›lan fon kaynaklar› ile ödenip ödenemeyece¤i-ni gösterir.

Bu oran, iflletmenin kendi faaliyetleri sonucu sa¤lad›¤› kaynaklar› ile faiz veanapara taksitlerini kaç kez karfl›lad›¤›n› gösterir. ‹flletmenin k›sa dönemde, faizödemelerini karfl›lama yetene¤ini daha iyi görmek için nakit ç›k›fl› gerektirmeyengiderler, formülün pay›na eklenmelidir. Bu oran borçlar›n geri ödenebilirli¤ini ölç-mede faizleri karfl›lama oran›na göre daha kapsaml› bir ölçüdür. Çünkü hem ana-paray› hem de faizleri kapsar. Oran›n yüksek ç›kmas› borç verenler aç›s›ndan gü-ven s›n›r›n›n ve iflletmenin gelecekteki borçlanma kapasitesinin yüksek oldu¤unugösterir.

Borçlar› karfl›lama oran› ile faizleri karfl›lama oran› aras›ndaki fark nedir ?

Faaliyet Oranlar› (Verimlilik Oranlar›, Çal›flma Durumunun Analizinde Kullan›lan Oranlar)Faaliyet oranlar›, iflletmenin sahip oldu¤u ve faaliyetlerini gerçeklefltirmede kul-land¤› varl›klar›n ne derecede etkin kullan›ld›¤›n› belirlemede kullan›l›r. Faaliyetoranlar› firman›n faaliyet derecesi (genellikle sat›fllar olarak tan›mlan›r) ile faaliyet-lerin sürdürülmesi için gerekli varl›klar aras›ndaki iliflkiyi tan›mlar. Bu oranlara ça-l›flma oranlar› ya da verimlilik oranlar› da denir. Genel olarak faaliyet oranlar›n›nyüksek ç›kmas› iflletmeler için olumlu olarak yorumlan›r. Ancak faaliyet oranlar› ilebirlikte kârl›l›k oranlar›n›da yüksek ç›kmas› hâlinde, bu yüksekli¤in iyi olarak ni-telendirilmesi, oranlar›n genel yorumu aç›s›ndan daha olumlu olarak kabul edilir.

Borç Servis Oranı =Dönem Kârı + Amortisman GiderlerriFaiz Giderleri - Anapara Ödemeleri

Faiz Karşılama Oranı =Faiz ve Vergiden Önceki Kârr

Faiz Giderleri


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Stok Devir H›z›Bir iflletmedeki stoklar›n paraya çevrilebilme h›z›n› ortaya koyan bir orand›r ve ay-n› zamanda stoklar›n dönem içerisinde kaç defa yenilendi¤ini ortaya koymaktad›r.

Stok devir h›z›n›n geçmifl y›llara göre artmas› veya sektör ortalamas›n›n üzerindeolmas› iflletmenin olumlu bir geliflme içinde oldu¤unu gösterir. Stok devir h›z› yük-sek olan iflletme, stoklar›n› süratle paraya çevirdi¤inden ve sat›fl hacmini geniflletti-¤inden kârl›l›¤›n› artt›rma imkân› elde edebilecektir. Oran›n düflük olmas› ise ifllet-menin stoklar›n› eritmede sorun yaflad›¤›n›, elde afl›r› stok bulunduruldu¤unu göste-rir. Stok devir h›z› ticaret iflletmelerinde ve üretim iflletmelerinde stok devir h›z› he-saplamak daha önemlidir. Çünkü stoklar bu tür iflletmelerin ana faaliyet konusudur.

Alacaklar›n Devir H›z› Oran›Bilindi¤i gibi, iflletmeye nakit girifli sa¤layan en önemli kaynak, peflin sat›fllar›n ya-n›s›ra alacaklar›n tahsilidir. Bu oran, bir dönem içinde alacaklar›n kaç kez tahsiledildi¤ini gösterir. Alacak devir h›z› oran›, belirli bir dönemdeki kredili sat›fllar tu-tar›n›n, hesap dönemi sonundaki ticari alacaklar tutar›na veya ayl›k ortalama tica-ri alacak miktar›na bölünmesi ile elde edilir.

Bu oranda yer alan ticari alacaklar iflletmenin ana faaliyet konusundan do¤ansenetli ve senetsiz alacaklardan oluflmaktad›r. Bilindi¤i gibi ticari alacaklar kredilisat›fllardan do¤maktad›r, bu durumda devir h›z›n›n hesaplanmas›nda kredili sat›fl-lar›n esas al›nmas› gerekir. Ancak; kredili sat›fllar tutar›n›n bilinmemesi durumun-da, net sat›fllar tutar› esas al›nabilir.

K›sa ve uzun vadeli tüm ticari alacaklar oran›n paydas›nda nominal de¤erleri ileyer almal›d›r. ‹lgili hesap döneminde flüpheli veya de¤ersiz hâle gelmifl alacaklarformülün paydas›nda yer alan ticari alacaklar büyüklü¤ü içinde yer almal›d›r. Tica-ri alacaklar›n net büyüklü¤ünden hareket edilirse sonuç yan›lt›c› olabilir. Bu ne-denle “fiüpheli Alacaklar Karfl›l›¤› ve Alacak Senetleri Reeskontu” indirilmedenbrüt tutarlar dikkate al›nmal›d›r. ‹flletmenin ana faaliyet konusu d›fl›nda kalan ifl-lemlerden do¤an alacaklar› (Personelden Alacaklar, Ortaklardan Alacaklar, ‹fltirak-lerden Alacaklar gibi) yer almamal› ayr›ca; verilen depozito ve teminatlar da top-lama dâhil edilmemelidir.

Alacak devir h›z› de¤erlendirilirken, iflletmenin geçmifl y›llar› ile benzer iflletme-lerin alacak devir h›zlar› ve/veya iflletmenin ba¤l› bulundu¤u endüstri kolu için he-saplanm›fl ortalamalar ile karfl›laflt›rmalar yap›lmas› gerekir.

Alacaklar ne kadar s›k tahsil edilirse o kadar iyidir. Çünkü bu, iflletmenin ayn›düzeydeki ifl hacmi için daha az finansmana gereksinim duydu¤unu yani, iflletmesermayesinin alacaklara nisbeten daha az miktarda ba¤land›¤›n› gösterir ve ticarialacaklar›n vadelerinde kolayl›kla tahsil edilebildi¤ini, fonlar›n tekrar sat›fla konuolup ifl hacminin ve dolay›s›yla kârl›l›¤›n artaca¤› anlam›na gelir.

Alacak devir h›z›ndaki azalma, iflletme sermayesinin büyük bir bölümünün ala-caklara tahsis edildi¤ini gösterir ve alacaklar›n daha uzun sürede tahsil edilebildi-¤i, flüpheli alacak zararlar›n›n büyüyebilece¤i, kredi ve tahsil giderlerinin artaca¤›,iflletmenin finansman gereksiniminin artaca¤› ve daha yüksek bir cari orana ihtiyaçoldu¤u düflünülür.

Alacak Devir Hızı =Kredili Net Satışlar TutarıOrttalama Ticari Alacaklar


Alacak devir h›z›n›n düflüklü¤ü;• iflletmenin alacaklar›n› tahsil etmede güçlükle karfl›laflmas›n›n, • rekabet gücünün zay›fl›¤›n›n, • etkili bir tahsilat politikas›n›n olmad›¤›n›n, • kredili sat›fllar konusunda çok esnek davran›lmas›n›n bir sonucu olabilir.Alacaklar›n devir h›z› oran›, ortalama tahsil süresi fleklinde ifade edilerek ana-

liz aç›s›ndan daha elveriflli hale getirilebilir. ‹flletme fonlar›n›n ortalama olarak nekadar bir süre ile alacaklara ba¤land›¤›n› gösterir. Di¤er bir deyiflle alacaklar›n sa-t›fltan kaç gün sonra tahsil edilece¤ini gösterir.

Alacak tahsil süresinin k›sa olmas›, iflletmenin kredili sat›fllar›ndan do¤an ala-caklar›n›n daha k›sa süre içinde tahsil edilebildi¤ini gösterir. Tam tersi bir durumise sat›fllar›n tahsilinde gecikmelerle karfl›lafl›labilece¤ini ifade eder. Örne¤in, biriflletmenin kredili sat›fllar›nda ortalama tahsil süresi 40 gün olarak planlanm›flkenhesaplanan ortalama tahsil süresi 55 gün ç›k›yorsa iflletmenin alacaklar›n›n bir k›s-m›n› süresinde tahsil edemedi¤ini gösterebilir.

Net Çal›flma Sermayesi Devir H›z› Net çal›flma sermayesinin verimli kullan›l›p kullan›lmad›¤›n› görmek için afla¤›da-ki formül yard›m› ile net çal›flma sermayesi devir h›z› hesaplan›r.

Bu oran›n yüksek olmas› hâlinde NÇS’nin verimlili¤inin yüksek oldu¤u ortayaç›kar. Ancak; verimlilik ve kârl›l›k bir arada oldu¤u sürece anlam tafl›r. Bu yüzdenbir liral›k net çal›flma sermayesine düflen hem sat›fl hem kâr tutar›n›n da yüksek ol-mas› gerekir. Devir h›z›n›n yüksek olmas›;

• NÇS yetersizli¤i,• Stok ve alacak devir h›z›n›n yüksekli¤i,• Stok ve alacaklar›n nispeten az iflletme sermayesine ihtiyaç gösterdi¤ini ifa-

de edebilir.Düflük bir devir h›z› NÇS’nin kârl› olarak kullan›lmad›¤›n› gösterir. Yani sat›fllar

NÇS’e oranla yeterli de¤ildir. Devir h›z›n›n düflük olmas›;• ‹flletmenin afl›r› iflletme sermayesine sahip oldu¤unu,• Stok ve alacak devir h›z›n›n yavafl oldu¤unu gösterebilir.Net çal›flma sermayesi devir h›z›n›n artmas›, genellikle iflletme lehine bir gelifl-

me olarak yorumlan›r. ‹flletme bu sayede finansman gereksinimini göreli olarakazaltabilir.

Toplam Aktiflerin Devir H›z›Aktif devir h›z› oran› her bir liral›k varl›k taraf›ndan sa¤lanan sat›fllar› ölçer ve var-l›k kullan›m›nda etkinli¤in bir ölçüsü olarak yorumlanabilir.

Aktif Devir Hızı =Net Satış Tutarı

Ortalama Toplamm Aktif

Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı =Net Satışlar

Orttalama Dönen Varlık Tutarı

Ortalama Tahsil Süresi =360

Alacak Devir Hızı


Bir endüstride veya iflletmede varl›k toplam› içinde duran varl›klar büyük yertutuyorsa söz konusu endüstride veya iflletmede aktif devir h›z› yavaflt›r. Duranvarl›klar›n pay›n›n göreli olarak düflük oldu¤u endüstri kollar›nda aktif devir h›z›-n›n yüksek oldu¤u söylenebilir.

Yüksek aktif devir h›z› aktifin tam kapasite ile verimli bir flekilde kullan›ld›¤›n›ifade eder. Di¤er koflullar ayn› kalmak üzere aktif devir h›z› daha fazla olan ifllet-melerin kârl›l›k oranlar› da yüksektir. Oran›n düflük olmas› iflletmede at›l kapasite-nin bulundu¤una iflaret eder. Varl›klar›n tam kapasite ile kullan›lmad›¤›n› ve aktifverimlili¤inin düflük oldu¤unu gösterir.

Maddi Duran Varl›klar›n Devir H›z›Bu oran, maddi duran varl›klar›n kendilerinin kaç kat› kadar sat›fl yaratt›¤›n› gös-terir ve iflletmenin maddi duran varl›klara afl›r› yat›r›m yap›p yapmad›¤›n›, iflletme-de at›l kapasite olup olmad›¤›n› araflt›rmak için kullanl›r.

Oran›n normalin çok üstünde olmas› iflletmenin tesislerinin kapasitelerinin üs-tünde kullan›ld›klar›n›, normalin çok alt›nda olmas› ise at›l kapasiteyi ifade eder.

Sonucun 1’in alt›nda olmas› net sat›fllar tutar›n›n maddi duran varl›klar›n net de-¤erinden küçük oldu¤unu, yani maddi duran varl›klar›n kendisi kadar bile sat›flakatk›da bulunamad›¤›n› ifade eder.

Dönen Varl›klar›n Devir H›z›Bu oran net sat›fllar›n dönen varl›klara bölünmesi ile elde edilir ve dönen varl›kla-r›n kaç kat› kadar net sat›fl has›lat› sa¤land›¤›n› gösterir.

Yüksek devir h›z› dönen varl›klar›n verimli kullan›ld›¤›n› gösterir. Yüksek birdevir h›z› dönen varl›klar›n bileflimini ve toplam›n› lehte etkileyebilir. Bunun içindönemin kârla kapanm›fl olmas› gerekir.

Düflük bir devir h›z› ise dönen varl›klar›n gere¤inden fazla oldu¤unu, stok vealacaklar›n devir h›z›n›n yavafl oldu¤unu gösterebilir.

Öz Sermaye (Öz Kaynak) Devir H›z›Bu oran özsermayenin ne ölçüde verimli kullan›ld›¤›n› gösterir ve net sat›fllar›n or-talama özsermayeye bölünmesi ile bulunur.

Oran›n yüksek olmas› iflletme özsermayesinin ekonomik ve verimli bir flekildekullan›ld›¤›n› gösterir. Ancak; oran normalin çok üstünde ise bu durum, iflletme-nin büyük oranda borçlanmaya yer verdi¤ini gösterir, dolay›s›yla öz sermayeninyetersiz oldu¤unun bir göstergesi olabilir. ‹flletmenin ifl hacmine k›yasla öz serma-yesinin yetersiz olmas› daha çok o iflletmeye kredi veren taraflar› ilgilendiren birkonudur. Böyle bir durumda alacakl›lar›n emniyet pay› düflüktür.

Bir iflletmenin özsermayesinin ifl hacmine k›yasla yetersiz oldu¤u durumlar-da ise özsermayeyi art›rmak, sat›fl hacmini daraltmak, olanaklar ölçüsünde da-

Özsermaye Devir Hızı =Net Satışlar

Ortalama Özsermmaye

Dönen Varlık Devir Hızı =Net Satışlar

Ortalama Dönnen Varlıklar

Maddi Duran Varlık Devir Hızı Oranı =Net Satışlarr

Ortalama Maddi Duran Varlıklar (Net)


ha az stok bulundurmak, alacaklar›n zaman›nda tahsiline önem vermek gibiönlemler al›nabilir.

Oran›n normalin çok alt›nda olmas› ise özsermayenin iflletme kaynaklar›n›nönemli k›sm›n› oluflturdu¤una ve özsermayenin verimli bir biçimde kullan›lmad›-¤›na iflaret eder bu da iflletmenin kârl›l›¤›n› olumsuz etkiler.

Ticari Borçlar›n Devir H›z› ve Ortalama Ödeme SüresiTicari borçlar›n devir h›z› kredili mal al›fllar›ndan do¤an borçlar›n ödenme h›z›n›gösterir:

Ancak uygulamada kredili al›fllar›n saptanamad›¤› durumlarda döneme ait al›fl-lar›n büyüklü¤ü veya sat›fllar›n maliyeti kullan›lmaktad›r. Bu durumda sözkonusuoran afla¤›daki gibi hesaplanabilir:

Yukar›da yer alan formüllerin paydas›nda yer alan borçlar›n k›sa ve uzun vade-li tüm ticari borçlar› kapsamas› gerekti¤i göz önünde bulundurulmal›d›r.

Ticari borçlar›n ortalama ödenme süresi ise afla¤›daki formül ile hesaplan›r:

Ticari borçlar›n ödenme süresinin uzamas›, ticari borç devir h›z›n›n düflmesi ifl-letmeye finansman olana¤› yarat›r. Finansman gereksinimini azaltmas› yönündenborç devir h›z›n›n yavafllamas› iflletme aç›s›ndan olumludur. Ancak; borç ödemesüresinin uzamas› iflletmenin ödeme güçlü¤ü içinde bulunmas›ndan, vadesi gelenborçlar›n›n yenilenmesinden de kaynaklanabilir. Analist bu durumda hangi neden-lerin geçerli oldu¤ununu araflt›rmal›d›r.

Kârl›l›k Analizinde Kullan›lan Oranlar‹flletmenin elde etti¤i kâr›n ölçülü ve yeterli olup olmad›¤›n› belirlemek için buoranlar kullan›l›r. Bilindi¤i gibi kârl›l›k iflletmenin kazanç elde etme gücüdür ancakiflletmenin elde etti¤i kâr büyüklü¤ü finansal tablolarda yer almakla birlikte kâr›nyeterli büyüklükte olup olmad›¤›n› anlamada yeterli olamazlar. Bunun için kârl›l›koranlar› hesaplan›r.

Kârl›l›k oranlar› ana hatlar›yla ;• Sat›fllara göre kârl›l›k oranlar›, • Kaynaklara göre kârl›l›k oranlar› fleklinde grupland›r›labilir.

Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Oranlar›Kâr ile sat›fllar aras›ndaki iliflkileri gösteren oranlar genel olarak gelir tablosundakibilgilere dayal› olarak hesaplan›r ve bölüm sonuçlar›n›n net sat›fllara olan oranlar›-n› verir. Bu bak›mdan iflletmenin has›lat›yla ilgili olarak maliyetlerini kontrol etmegücünün yüksekli¤i, kazanma gücünün yüksekli¤i bu kapsamda araflt›r›l›r. Buoranlar iflletme faaliyetlerinin etkinli¤ini belirlemede çeflitli y›llara ait veriler ve e¤i-limler izlenebildi¤inde faydal› olur. Sat›fllara göre kârl›l›k oranlar› kapsam›nda enyayg›n olarak brüt kâr marj›, faaliyet kâr marj› ve net kâr marj› oranlar› kullan›l›r.

Ticari Borçların Ortalama Ödenme Süresi =Ticari BBorçlar 360

Kredili Alımlar (veya Satışların Ma×

lliyeti)

Ticari Borç Devir Hızı =Satışların Maliyeti

Ticarii Borçlar

Ticari Borç Devir Hızı =Kredili AlımlarTicari Borrçlar


Brüt Kâr Marj› Oran› (Brüt Sat›fl Kâr›n›n Net Sat›fllara Oran›)Bu oran, iflletme faaliyetleri bak›m›ndan bir zarar yaratmadan sat›fl fiyatlar›n›n nekadar düflebilece¤ini veya iflletmenin yüksek maliyetli faaliyetlere sahip olup ol-mad›¤›n› ve fiyat bask›s› alt›nda bulunup bulunmad›¤›n› ölçer. Yani iflletmenin netsat›fllar›n›n ne kadar›n›n brüt sat›fl kâr› yapt›¤›n› gösterir.

Bu oran üretim maliyetleri düfltükten sonra her bir liral›k sat›fltan bize kalan k›s-m› gösterir. Ana faaliyet konusundaki brüt kâr yüzdesi olarak sonuç ne kadar bü-yük ç›karsa o oranda iyidir. Çünkü faaliyet giderleriyle ola¤an ve ola¤and›fl› giderve zararlar karfl›land›ktan sonra doyurucu bir oranda dönem kâr› kalacak demek-tir. Brüt kâr marj›, sat›fl hacmindeki de¤iflmelerden (hem SMM hem de sat›fllar); sa-t›fl fiyat›ndaki de¤iflmelerden (sat›fllar etkilenir) ve üretim maliyetindeki de¤ifliklik-lerden (SMM) etkilenir.

Oran›n yükselmesinin nedenleri;• maliyetler sabit kald›¤› halde sat›fl fiyat›n›n yükselmesi,• sat›fl fiyat› sabit kald›¤› halde maliyetlerin düflmesi,• sat›fl fiyat›n›n maliyetlerden daha h›zl› artmas›,• maliyetlerdeki düflüflün sat›fl fiyatlar›ndaki düflüflten daha h›zl› olmas›,• sat›fl hacmi bileflenlerinin de¤iflmesidir.Oran›n yeterli olup olmad›¤› benzer iflletmeler ile karfl›laflt›rmalar yapmak sure-

tiyle saptanabilir.

Net Faaliyet Kâr› Marj› (‹fl Hacminin Rantabilitesi)Faaliyet kâr›n›n net sat›fllara bölünmesiyle bu oran bulunur.

Bu oran iflletmenin esas faaliyetinden ne ölçüde kârl› oldu¤unun saptanmas›n-da kullan›l›r. Oran›n yüksek olmas› iflletmenin lehine yorumlan›r. Oran›n yeterliolup olmad›¤›n› de¤erlendirebilmek için oran›n geçmifl y›llardaki durumuna, ayn›endüstri kolundaki iflletmelerin oranlar›na bakmak gerekir.

‹flletme faaliyetleri sonucu iflletmenin baflar›s›n› ölçer ve iflletme politikalar›n›nuygulanmas›ndan elde edilen sonuçlar› gösterir. Ana faaliyet konusundaki kârl›l›¤›ifade eder.

Net Kâr Marj› Oran›Bu oran dönem net kâr›n›n net sat›fllar›na olan oran›n› gösterir ve afla¤›daki gibihesaplan›r.

Formülün pay›nda yer alan büyüklük tüm faaliyet sonuçlar›n› içeren vergi son-ras› kâr büyüklü¤üdür. Bu bak›mdan hem iflletme hem de finansman politikalar›-n›n sonuçlar›n› gösterir. Bir liral›k sat›fl karfl›l›¤›nda elde edilen vergi sonras› kâr›nmiktar›n› gösterir. Ancak; kâr büyüklü¤ü geçici veya ola¤and›fl› nedenlerden do-¤an gelir ve zararlar› da kapsad›¤› için iflletmenin geçmifl y›llara ait oranlar› ile ve-ya di¤er iflletmelerin oranlar› ile karfl›laflt›r›l›rken dikkatli olunmal›d›r.

Net Kâr Marji =Dönem Net Kârı

Net Satışlar

Net Faaliyet Kârı Marji =Faaliyet KârıNet Satışlaar

Brüt Kâr Marji Oranı =Brüt Satış Kârı

Net Satışlarr


Kâr ile Sermaye Aras›ndaki ‹liflkileri Gösteren OranlarBu oranlar kapsam›nda kâr ile kaynaklar aras›nda iliflki kurularak öz kaynaklar›nve uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n verimli kullan›l›p kullan›lmad›¤› belirlenir.

Öz Kaynaklar›n Kârl›l›¤› Oran› (Mali Rantabilite)Bu oran, iflletme sahibi veya sahipleri taraf›ndan sa¤lanan kayna¤›n bir biriminedüflen kâr›n pay›n› göstermektedir. Yani dönem kâr›n›n öz kaynaklar›n yüzde ka-ç› oran›nda gerçekleflmifl oldu¤unu gösterir.

‹flletmenin dönem bafl› ve dönem sonu özkaynak büyüklü¤ünde önemli birfark yoksa ortalama özkaynak yerine dönem sonu özkaynak büyüklü¤ü de al›na-bilir. Ancak devaml› büyüme ve geliflme gösteren iflletmelerde dönem bafl› ve dö-nem sonu öz kaynak büyüklü¤ünün ortalamas›n›n kullan›lmas› daha do¤ru sonuçverecektir.

Faizler ve vergiler karfl›land›ktan sonra iflletme sahibine ve sahiplerine kârdanne kald›¤› bu oran ile ölçülür. Bu oran›n y›llar itibariyle durumuna bakarak serma-yedar›n kazanç gücünün artma veya azalma e¤ilimini görmek olanakl›d›r. Çünkü;iflletmenin ortaklar›na kâr da¤›tmas› ve bu arada otofinansmana gitmesi ancak ora-n›n yüksek ç›kmas› durumunda devaml›l›k ve art›fl gösterecektir.

Özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran› hangi oranlar›n bileflimidir ?

Özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran› (ÖKK) sermayedarlara ait bir kalan olarak kârl›l›-¤›n bir ölçümüdür. Özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran›n› etkileyen etmenler net kâr mar-j› ve aktif devir h›z›na ek olarak borçlar›n aktif toplam›na oran› yani finansal kal-d›raç etkisidir.

Yukar›da denklemler arac›l›¤›yla özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran›n›n bileflenlerininanalizi gösterilmektedir. Bu, ayn› zamanda DuPont modeli olarak da adland›r›l›rve özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran›nda de¤iflme yaratan farkl› faktörlerin katk›lar›n› or-taya ç›kart›r. Özsermaye verimlili¤indeki azalman›n nedenini veya kayna¤›n› göre-bilmemiz DuPont modeli ile mümkün olur. Di¤er bir ifade ile yukar›daki bu eflit-lik, yönetimin özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran› üzerinde sadece üç kald›raçla kontrolesahip oldu¤unu gösterir:

• Her bir liral›k sat›fltan elde edilen kazançlar - Net Kâr Marj›• Sahip olunan her bir liral›k varl›ktan sa¤lanan sat›fllar - Varl›k Devir H›z›• Varl›klar› finanse etmek için kullan›lan özkaynak büyüklü¤ü - Finansal Kal-

d›raç

Kârlılık Oranı Etkinlik Oranı Ödeme Gücü Oranı× ×

Kâr Marjı Aktif Devir Hızı Finansal Kaldıraç × ×

Net KârNet Satışlar

Net SatışlarToplam Varlıkla

×rr

Toplam VarlıklarÖzkaynaklar

×

Özkaynakların Kârlılığı Oranı =Dönem Net Kârı

Ortaalama Özkaynaklar


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Yönetim yer alan bu oranlar› art›rd›¤›nda özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran›n› da ar-t›rm›fl olur. Bu eflitlik performans kald›rac› ile finansal tablolar aras›ndaki karfl›l›kl›iliflkileri de gösterir. Kâr marj›, gelir tablosunun performans›n›; varl›k devir h›z› vefinansal kald›raç ise bilançonun sol ve sa¤ taraflar›n›n performans›n› özetler.

Devaml› Sermayenin Amortisman› (Ekonomik Rantabilite)Bu oran, vergi öncesi kâr ile faiz giderleri toplam›n›n özkaynaklarla uzun vadeliyabanc› kaynaklar toplam›na oranlanmas›yla bulunur.

Bu oran, iflletmenin kaynaklar toplam›n›n yüzde kaç› oran›nda kâr elde etti¤inigösterir ve ayn› zamanda uzun vadeli yat›r›mc›lar›n kârlar›n› ölçme arac› olarakkullan›l›r. Oran ne kadar yüksek ç›karsa belirtilen sermayenin kendini amorti et-mesi o kadar k›sa sürecektir.

Ekonomik rantabilite oran›n›n mali rantabilite oran›ndan düflük olmas› gerekir.Aksi durumda yabanc› kaynaktan yararlanma maliyetinin normalin üzerinde oldu-¤u anlafl›l›r.

Toplam Varl›klar›n Kârl›l›¤› Oran› (Varl›klar›n Getirisi)Toplam varl›klar›n kârl›l›¤› oran›, iflletmenin kazanç elde etmek amac›yla varl›kla-r›n› kullanmadaki baflar›s›n› onlar›n finansman›n›n ne flekilde oldu¤una ba¤l› kal-maks›z›n ölçer ve net kâr tutar›n›n ortalama toplam varl›klara bölünmesi suretiylebulunur.

Analist, varl›klar›n kârl›l›k oran›n› kâr marj› ve varl›klar›n devir h›z› fleklindekiunsurlar›na ay›rarak varl›klar›n getirisi oran›n›n davran›fl fleklinin daha ayr›nt›lar›n›elde edebilir.

Kâr marj›, firman›n belirli bir sat›fl düzeyinden kâr elde etme yetene¤ini göste-rir. Varl›klar›n devir h›z›, belirli bir sat›fl düzeyi için varl›klara yat›r›m düzeyini yö-netme yetene¤ini gösterir. Yüksek kâr marj› ve yüksek devir h›z› idealdir ancak; budurum di¤er firmalar› özendirece¤i için önemli bir rekabeti gündeme getirir.

Bir firman›n kârl›l›k oran›n› yükseltebilmesi için;• net kâr marj›n› art›rmas› veya• aktif devir h›z›n› art›rmas› gerekir. ‹flletmeye yat›r›lan toplam aktiflerin etkili bir biçimde kullan›lmas› yoluyla maksi-

mum ifl hacmi ve sat›fl has›lat› elde edilmesi yönetimin hedeflerinden en önemlisidir.Toplam varl›klar›n kârl›l›¤› oran›n›n önemi, iflletmenin üst düzey yöneticisi için fa-

aliyetleri de¤erleme ve ölçme bak›m›ndan çok etkili bir kontrol arac› olmas›d›r. For-mülü oluflturan iki unsur asl›nda birbirine ba¤›ml›d›r. Toplam aktif devir h›z›n›n var-l›k getirisinin elde edilmesindeki katk›s› az ise yönetici bu oran› oluflturan unsurlar›inceler. Böylece düflük devir h›z›n›n fazla stok ve at›l kapasitede bulunmas›, alacak-lar›n zaman›nda tahsil edilememesi veya benzeri nedenlerden ileri geldi¤ini saptar.Sat›fl marj› düflükse bu kez sat›fl maliyetini oluflturan unsurlar üzerinde durulacakt›r.

Net KârOrtalama Toplam Varlıklar

=Net KârSatışlarr

SatışlarOrtalama Toplam Varlıklar

×

Toplam Varlıkların Kârlılığı =Net Kâr

Ortalama Topplam Varlıklar

Devamlı Sermayenin Amortismanı =Dön. Kârı + Uzun Vaad. Borçlanma Gid.

Özkaynaklar + Uzun Vad. Yab. Kaay.



Oran analizi tekni¤ini ve analizde kullan›lan

oranlar›n s›n›fland›rmas›n› anlatmak.

Oran analizi tekni¤inde finansal tablolardaki ka-lemler aras›nda matematiksel iliflkiler kurularakiflletmenin ekonomik ve mali yap›s› ile kârl›l›¤›,çal›flma durumu hakk›nda yarg›ya ulafl›lmaya ça-l›fl›l›r. Bu analiz kapsam›nda iflletme hakk›ndabir yarg›ya ulaflabilmek için borç ödeme gücü,finansal yap›s›, kârl›l›¤›, sermayenin ve iflletmevarl›klar›n›n verimli bir flekilde kullan›l›p kulla-n›lmad›¤›, büyüme h›z›, nakit yaratma gücü ko-nular›na ›fl›k tutacak oranlar›n hesaplanmas›d›r.Bu nedenle anlaml› ve yararl› iliflkileri ortaya ç›-kartabilecek oranlar› hesaplay›p yorumlamakamaçlan›r. Oran analizi tekni¤i iflletmenin finan-sal durumu ve faaliyet sonuçlar›n› iflletmeninkendi içinde ve ayn› veya farkl› sektörlerdeki di-¤er iflletmelerin sonuçlar›yla karfl›laflt›rmak ama-c›yla yap›labilir. Oranlar de¤iflik aç›dan s›n›flan-d›r›labilir. Genel kabul görmüfl bir s›n›fland›rmaflekli bulunmamakla beraber en yayg›n flekliyleoranlar,

• Likidite oranlar›, • Finansal yap› oranlar›, • Faaliyet oranlar› ve • Kârl›l›k oranlar› fleklinde s›n›fland›r›lmaktad›r.

Likidite durumunun analizinde kullan›lan

oranlar› ifade etmek.

Likidite oranlar›, iflletmenin k›sa vadeli borç öde-me gücünü ölçmek, di¤er bir ifade ile likidite ris-kini de¤erlendirmek, net çal›flma sermayesininyeterli olup olmad›¤›n› saptamak için kullan›l›r.Bu amaçla kullan›lan oranlar; cari oran, asit test(likidite) oran›, nakit (disponibilite) oran›d›r.

Finansal yap›n›n analizinde kullan›lan oranla-

r› aç›klamak.

Finansal Yap› Analizinde Kullan›lan Oranlar (Kal-d›raç Oranlar›), iflletmenin uygun bir flekilde fi-nanse edilip edilmedi¤ini, özkaynaklar ve yaban-c› kaynaklar aras›nda uygun bir denge olup ol-mad›¤›n›, finansman kaynaklar›n›n toplam kay-naklar içindeki pay›n›n ne oldu¤unu, finansmankald›rac› etkisinin kârl›l›¤› artt›r›p artt›rmad›¤›n›gösterir. Bu kapsamda kullan›lan oranlar; Kald›-raç Oran›, Özkaynaklar›n Aktif Toplam›na Oran›,K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar›n Toplam Kay-naklara Oran›, Otofinansman Oran›, Maddi Du-ran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran›, Faizleri Kar-fl›lama Oran›, Borçlar› Karfl›lama Oran› (Borç Ser-vis Oran›) d›r.

‹flletme varl›klar›n›n etkinli¤inin ve verimlili¤i-

nin analizinde kullan›lan oranlar› özetlemek.

Faaliyet oranlar›, iflletmenin sahip oldu¤u ve fa-aliyetlerini gerçeklefltirmede kulland›¤› varl›kla-r›n ne derecede etkin kullan›ld›¤›n› belirlemedekullan›l›r. Bu bak›mdan en s›k kullan›lan oranlastok devir h›z›, alacak devir h›z›, net çal›flma ser-mayesi devir h›z›, aktif devir h›z›, maddi duranvarl›k devir h›z›, dönen varl›k devir h›z›, özser-maye devir h›z›, ticari borç devir h›z› olarak s›ra-lanabilir.

Kârl›l›k analizinde kulan›lan oranlar› tan›m-

lamak.

‹flletmenin elde etti¤i kâr›n ölçülü ve yeterli olupolmad›¤›n› belirlemek için kârl›l›k oranlar› kulla-n›l›r. Kârl›l›k oranlar› ana hatlar›yla; sat›fllara gö-re kârl›l›k oranlar› ve kaynaklara göre kârl›l›koranlar› fleklinde grupland›r›labilir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. ‹flletmeye k›sa vadeli borç verenler için afla¤›dakioranlardan hangisi öncelik tafl›maktad›r?

a. Mali yap› oranlar›b. Kârl›l›k oranlar›c. Likidite oranlar›d. Faaliyet oranlar›e. Borsa performans oranlar›

2. ‹flletmenin ihraç etti¤i tahvillerden sat›n almak iste-yen bir yat›r›mc› için afla¤›daki oranlardan hangisi ön-

celik tafl›maktad›r?a. Faaliyet oranlar›b. Kârl›l›k oranlar›c. Borsa performans oranlar›d. Mali yap› oranlar›e. Likidite oranlar›

3. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin k›sa vadeli yü-kümlülüklerini yerine getirme gücünü ölçmede kullan›-lan oranlardan biri de¤ildir?

a. Likidite oran›b. Cari oranc. Nakit oran›d. Alacak devir h›z› oran›e. Asit test oran›

4. Dönen varl›klar/K›sa vadeli borçlar= 0.80 ise afla¤›-dakilerden hangisi do¤rudur?

a. ‹flletme k›sa vadeli borçlar›n› ödemede güçlükçekmektedir

b. ‹flletmede nakit s›k›nt›s› bulunmamaktad›rc. ‹flletme gereksiz yere at›l varl›k bulundurmaktad›rd. ‹flletmenin çal›flma sermayesi yeterli de¤ildire. ‹flletmenin net çal›flma sermayesi vard›r

5. Cari oran›n gere¤inden fazla olmas› neyin gösterge-si olabilir?

a. ‹flletmenin likiditesi yüksek dönen varl›klara sa-hip oldu¤unun

b. ‹flletmenin fonlar›n› verimli flekilde kulland›¤›n›nc. ‹flletmenin at›l varl›k bulundurmad›¤›n›nd. ‹flletmenin net çal›flma sermayesi noksan› oldu-

¤unune. ‹flletmenin daha ziyade düflük likiditeli dönen

varl›klara sahip oldu¤unun

6. Aktif devir h›z›n› veren oran afla¤›dakilerden hangi-sidir?

a. Net sat›fllar/Ortalama toplam aktifb. Toplam aktifler/dönem net kâr›c. Dönem net kâr›/toplam aktiflerd. Toplam aktifler/ortalama kâre. Özkaynaklar/Ortalama aktifler

7. Afla¤›daki oranlardan hangisi sadece gelir tablosuverileri kullan›larak hesaplanabilir?

a. Asit test oran›b. Faaliyet giderlerinin sat›fllara oran›c. Finansman oran›d. Alacak devir h›z› oran›e. Özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran›

8. Afla¤›dakilerden hangisi finansal yap› analizinde kul-lan›lan oranlardan biri de¤ildir?

a. Finansman oran›b. Otofinansman oran›c. Finansal kald›raç oran›d. Asit test oran›e. Özkaynaklar›n duran varl›klar› karfl›lama oran›

9. Afla¤›dakilerden hangisi temel mali tablolarda yeralmayan bir mali bilgidir?

a. Likidite durumub. Fon ak›fl›c. Borç ödemed. Yat›r›mlar›n da¤›l›m›e. Finansal yap›

10. Bir iflletmenin K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar Top-lam› T100.000, Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar Topla-m› T50.000, Öz Kaynaklar Toplam› T150.000 dir. Bubilgilere göre iflletmenin, varl›klar›n›n finansman›ndayabanc› kaynaklardan yararlanma oran› % kaçt›r?

a. 50b. 40 c. 33,3d. 30e. 16,6



‹stanbul- 2009 y›l› bilançolar›n› esas alarak haz›rlananFortune 500’ün Türkiye araflt›rmas›n›n sonuçlar›, Fortu-ne Türkiye Genel Yay›n Yönetmeni Ali A¤ao¤lu, Fi-nans Editörü Kenan fianl› ve Finar D&B Yönetim Kuru-lu Baflkan› Selim Seval’in kat›l›m›yla düzenlenen bas›ntoplant›s›yla kamuoyuna aç›kland›. ......................Petrol flirketlerinin pay› geriliyor

Fortune 500 net sat›fl gelirlerinde sektörlerin ald›¤› pa-ya bak›ld›¤›nda yüzde 13,73 ile en yüksek pay› petrolve türevleri üretim ve da¤›t›m sektörünün dokuz flirketile ald›¤› görülüyor.Enerji sektörü ise 13 flirket ile yüz-de 10.1’lik pay al›yor. Ancak geçen y›lki Fortune 500 s›-ralamas›nda petrol ve türevleri sektörünün ald›¤› pay›nyüzde 17,59 oldu¤u göz önüne al›nd›¤›nda önemli oran-da gerilemenin oldu¤u dikkat çekiyor.Benzer bir du-rum metal döküm ve iflleme sektöründe de görülü-yor.Geçen y›lki listede 7,36 oran›nda paya sahip olanmetal döküm ve iflleme sektörünün bu y›lki net sat›fllar-dan ald›¤› pay ise yüzde 5,11’e gerilerken, 27 flirket s›-ralamada yer ald›.123,5 milyar TL sat›fl gelirine sahip olan Fortune 500’ünilk 10 flirketinin, alt›s› petrol ve enerji sektöründe, ikisitelekom sektöründe, biri inflaat sektöründe (7,8 milyarTL ile dokuzuncu s›rada yer alan Enka),biri tafl›mac›l›kve lojistik hizmetler sektöründe (7 milyar TL net sat›flgeliri ile onuncu s›rada yer alan Türk Hava Yollar›) fa-aliyet gösteriyor.

‹hracat yüzde 18,5 düfltü

Fortune 500’de yer alan flirketlerin net sat›fllar›n›n yüz-de 78,19’unu iç sat›fllar olufltururken, ihracat›n pay›2008’e göre 2 puana yak›n gerileyerek yüzde 21,81’ler-de kald›. Fortune 500’ün ihracat›ndaki daralma ise netsat›fllara göre daha yüksek oranda gerçekleflti. 2008’de94,7 milyar TL olan Fortune 500 flirketlerinin ihracat›2009 y›l›nda yüzde 18,5 oran›nda düflerek 77,1 milyarTL’ye geriledi. Fortune 500 listesinde yer alan ilk 10 flir-ketin ihracat›ndaki daralma ise daha yüksek oranl›. Top-lam ihracat›n yüzde 19’unu yapan bu flirketlerin 2008y›l›nda 18,6 milyar TL olan ihracat› geçen y›l yüzde 21,1düflerek 14,7 milyar TL’ye geriledi. Türk Hava Yollar›Fortune 500 s›ralamas›nda en fazla ihracat yapan flirketoldu. D›fl sat›fllar›n› 2009’da önemli oranda yükseltenTHY’nin ihracat› 5.3 milyar dolar olurken, ikinci s›radayer alan Arçelik 3.8 milyar dolar, Vestel Elektronik Sa-

nayi ve Ticaret A. fi. de 3.6 milyar dolar ihracat ile üçün-cü s›rada yer ald›.......................Öz kaynak ve aktif kârl›l›¤› iki kat artt›

Finar D&B Yönetim Kurulu Baflkan› Selim Seval, Fortu-ne 500’ün rasyolar›n› de¤erlendirirken likiditenin birmiktar azald›¤›na ve flirketlerin k›sa vadeli borçlanma-lar›n›n yükseldi¤ine dikkat çekti. Seval, 20 sektörde li-kiditenin azald›¤›n› ve 32 sektörde de yükseldi¤ini be-lirtirken, en büyük azal›fl›n yüzde 82 ile özel e¤itim,kültür, sanat ve spor hizmetleri sektöründe, en büyükart›fl›n da yüzde 193,2 ile toptan g›da içecek ve temiz-lik ürünleri sektöründe yafland›¤›n› söyledi.Selim Seval, 2009 y›l›nda flirketlerin aktif kârl›l›klar›ndaönemli oranda yükselme oldu¤unu ve 2008’de yüzde2.95 olan bu oran›n geçen y›l yüzde 5.71’e ç›kt›¤›na ifla-ret etti. Öz kaynak kârl›l›¤› ise 2008’e oranla ciddi biryükselifl kaydederek yüz de 3.82’den yüzde 12.57’yeç›kt›. Sa¤l›kl› bir mali yap› için borç/özkaynak oran›n›nyüzde 1’den büyük olmas› gerekti¤ini ifade eden Seval,2009 y›l›nda borçluluk oranlar›n›n azald›¤›n› ve 19 sek-törde borç/özkaynak oran›n›n yükseldi¤ini,32 sektördeise azald›¤›n› kaydetti.

“Tüm flirketleri bilançolar›n› aç›klamaya davet

ediyoruz”

Fortune Türkiye Genel Yay›n Yönetmeni Ali A¤ao¤lu,bu y›l çal›flman›n üçüncüsünü yay›nlad›klar›n› belirte-rek, Fortune 500’de kriterlerin bafl›nda sat›fl hacimleriniesas ald›klar›n›, gönüllü kat›l›m›n esas oldu¤u çal›flma-da finansal kurumlar ve holding flirketlerinin kapsamd›fl› oldu¤unu söyledi. 30 Haziran 2010

Kaynak: www.aktifhaber.com/fortune-turkiye-500-300060h.htm


”

“


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Likidite Durumunun Anali-zinde Kullan›lan Oranlar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yap›n›n Analizin-de Kullan›lan Oranlar” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Likidite Durumunun Anali-zinde Kullan›lan Oranlar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Likidite Durumunun Anali-zinde Kullan›lan Oranlar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Likidite Durumunun Anali-zinde Kullan›lan Oranlar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Faaliyet Oranlar›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oranlar›n S›n›fland›r›lmas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8.d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yap›n›n Analizin-de Kullan›lan Oranlar” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oranlar›n S›n›fland›r›lmas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yap›n›n Analizin-de Kullan›lan Oranlar” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.


Cari oran›n yeterli olup olmad›¤›n› etkileyen çeflitli fak-törler vard›r. Bunlar cari oran›n yeterlili¤i konusundakarar verilirken dikkate al›nmal›d›r. Söz konusu faktör-ler; dönen varl›klar›n yap›s› ve da¤›l›m›, iflletmenin te-darik (sat›n alma) ve sat›fl flartlar›, dönen varl›klar›n ger-çek de¤eri, dönen varl›klarda olas› de¤er kay›plar›, mev-simlik hareketlerin etkisi, faaliyette bulunulan ifl kolu,k›sa vadeli borçlar›n vadeleri itibariyle da¤›l›m›, banka-larla iliflkiler, borçlar›n ertelenme ve refinansman ola-naklar›, stok devir h›z›, alacak devir h›z›, ticari alacakla-r›n senetli ve senetsiz olarak da¤›l›m›, piyasan›n duru-mu, sat›fllar›n düzenlili¤i ve kararl›l›¤› olarak s›ranabilir.

S›ra Sizde 2

Sermaye maliyetinin minimum olaca¤› noktaya kadaryabanc› kaynaklardan yararlanmak uygun olacakt›r.Belli bir noktaya kadar yabanc› kaynak maliyeti özkay-nak maliyetinden daha düflüktür. Bu koflullarda iflletmedüflük maliyetli yabanc› kaynaklar kullanmak suretiylekâr/özkaynak oran›n› artt›rabilir. Ancak; borçlanma art-t›kça mali risk de artmaktad›r ve yabanc› kaynak bulmaolana¤› zorlaflt›¤›ndan yabanc› kaynaklar›n maliyeti art-maktad›r. Bu noktada finansal kald›rac›n negatif etkisikâr/özkaynak oran›n› azaltmaktad›r. Dolay›s›yla ortak-lar yabanc› kaynaklar/aktif toplam› oran›n›n sermayemaliyetinin (ortalama kaynak maliyetinin) minimumolaca¤› noktada olmas›n› isterler.

S›ra Sizde 3

Faizleri karfl›lama oran›, iflletmenin faiz ödemelerinikarfl›lama yetene¤ini ölçmek için kullan›r. Borçlar› kar-fl›lama oran› ise anapara ve faizleri ödeme gücünü öl-çer. Borçlar› karfl›lama oran› borçlar›n geri ödenebilirli-¤ini ölçmede faizleri karfl›lama oran›na göre daha kap-saml› bir ölçüdür. Çünkü hem anaparay› hem de faizle-ri kapsar.

S›ra Sizde 4

Özkaynaklar›n kârl›l›¤› oran›n› etkileyen etmenler netkâr marj› ve aktif devir h›z›na ek olarak borçlar›n aktiftoplam›na oran› yani finansal kald›raç etkisidir. Bunlar-dan her bir sat›fltan elde edilen kazançlar, net kâr mar-j›n›; sahip olunan her bir liral›k varl›ktan sa¤lanan sat›fl-lar, varl›k devir h›z›n›; varl›klar› finanse etmek için kul-lan›lan özkaynak büyüklü¤ü, finansal kald›raç olarakifade edilir.

Yararlan›lan KaynaklarAkdo¤an, Nalan ve Tenker, Nejat. (2006). Finansal

Tablolar ve Analiz Teknikleri. Gazi Kitabevi,Ankara.

Akgüç, Öztin. (2006). Mali Tablolar Analizi. Avc›olBas›m Yay›n, ‹stanbul.

Bektöre, Sabri; Çömlekçi, Ferruh; Sözbilir, Halim. (2002).Mali Tablolar Analizi. Birlik Ofset, Eskiflehir.

Önce, Saime. (2004). Muhasebe Denetimi ve Mali

Analiz. Editör: Ferruh Çömlekçi. Anadolu Üniversi-tesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›n› No: 839, Eskiflehir.


muhasebe denet‹m‹ ve mal‹ anal‹z - kitap okur...

Documents