muğla İli balarılarının (apis mellifera l.) mikrobiyal ve paraziter hastalıklar yönünden...

8/7/2019 Mula li Balarlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi

1/110

MULA L BAL ARILARININ (Apis melliferaL.) MKROBYAL VE PARAZTER

HASTALIKLAR YNNDEN NCELENMES

Duygu MEK

Z

Bal arlar (Apis mellifera L.), bal ve dier bal ars rnlerini retmelerinin yannda,

nektar ve polen toplama srasnda yabani bitkilerin ve pek ok tarm rnnn

polinasyonunu salayarak doada yaamsal bir rol oynamaktadr. Bal arlarnn

deerli aktiviteleri, arclarn bal ars poplasyonunun saln koruyabilmesi ile

mmkndr nk, dier bcek ve iftlik hayvanlarnda olduu gibi bal arlar dayavru ya da ergin formlaryla pek ok hastalk ve zararl ile kar karyadr. En yaygn

bal ars yavru hastalklar Amerikan Yavru rkl, Avrupa Yavru rkl, Kire

Hastal, Tulumsu Yavru rkl ve Ta hastaldr. Gnmzdeki balca ergin

bal ars hastalklar ise Varroasis, Acarapiasis, Nosemosis ve Paralizdir. Bal arlarn

etkileyen hastalklarn pek ou sadece sknt vermekle kalmamaktadr; bir ksm

ciddi sorunlara yol aarken, bir ksm da sadece birey baznda deil lke apnda

lmcl bir etkiye sahiptir. Ayrca Galleria mellonella gibi pek ok yamac ve zararl

da bal ars kolonilerinde ciddi hasarlara yol amaktadr. Dier gelimekte olan

lkelerdeki gibi, Trkiyede de arclar baln kalitesini artrmak iin aba harcamakta

ancak, arcln en temel sorunlar olan bal ars hastalklarn ve zararllarn tespit ve

kontrol gibi problemlerle sklkla karlamaktadrlar.

Bu aratrmada, ilkbahar ve sonbahar arazi almalar sresince Mula ili

ilelerinden 104 yavrulu petek ve 4360 ergin bal ars rnei toplanm ve

incelenmitir. Bu almann sonularna gre btn ergin ar rneklerinde Varroasis

ve Nosemosis tespit edilmitir. Buna karn hibir rnekte Acarapiasis ve Paralize

rastlanmamtr. Yavru hastalklar asndan; Kire ve Ta hastalklarna hibir

rnekte rastlanmazken, neredeyse btn ilelerde Yavru rkl hastalklar tespit

edilmitir.

i


2/110

Sonu olarak, Mula lindeki bal ars hastalklarnn genel tablosu ortaya karlmtr.

Bu tablonun olumasnda hastal tetikleyen zel faktrler, iklimsel koullar ve

arclarn uygulamalarnn byk bir rol olduu dnlmektedir. Bu aratrmann,

arclarn hastalklar konusunda bilinlenmesiyle, hastalklarn Mula ili bal arlarnn

zerindeki etkisini azaltmakta yardmc olaca umulmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Amerikan Yavru rkl, Avrupa Yavru rkl, Kire

Hastal, Tulumsu Yavru rkl, Ta Hastal, Varroasis, Akarapiasis,Nosemosis , Paraliz, Galleria mellonella, Apis mellifera L., Mula/Trkiye

Danman: Prof. Dr. Nevin KESKN, Hacettepe niversitesi, Biyoloji Blm,

Uygulamal Biyoloji Anabilim Dal.

ii


3/110

THE INVESTIGATION OF HONEYBEES (Apis melliferaL.) FOR MICROBIAL AND

PARASITIC DISEASES IN MULA

Duygu MEK

ABSTRACT

Honey bees (Apis mellifera L.) play a vital role in the environment by pollinating both

wild flowers and many agricultural crops as they forage for nectar and pollen, in

addition to producing honey and other honey bee products. The essential and

valuable activities of bees depend upon beekeepers maintaining a healthy population

of honey bees, because like other insects and livestock, honey bees with both forms(brood and adult) are subject to many diseases and pests. Most common brood

diseases are American foulbrood, European foulbrood, Chalkbrood, Sacbrood and

Stonebrood. Recently the major diseases are those of the adult; Varroasiase,

Acarapiasis, Nosemose and Paralyses. Most diseases that effect honey bees are little

more than a nuisance, some are serious and a few are lethal not only to the individual

bees but to the whole country. In addition, like Galleria mellonella, lots of predators

and pests cause serious damage in honeybee colonies. Like in other developing

countries, in Turkey beekeepers are trying to improve the quality of their honey

products but they frequently encounter the main obstacle in apiculture; detecting and

controlling of diseases and pests of honey bees.

In this research, 104 honey bee brood comb and 4360 adult honey bee were

collected from the towns of Mula during the spring and autumn field works, have

been surveyed. According to the results of this study Varroasiase and Nosemose

were determined in every adult bee sample. However, Acarapiasis and Paralyses

were not seen in any sample. As for brood diseases, foulbrood diseases detected

almost in every town of the city while Chalkbrood and Stonebrood diseases were not

seen in any sample.

iii


4/110

In conclusion, general view of the honey bee diseases in Mula was demonstrated. It

is thought that, specific factors that induce diseases, climatic conditions and

beekeepers applications have a big role in this formation. It is hoped that this

research help to diminish the impact of disease in honey bees of Mula by upgrading

the consciousness of beekeepers.

Key Words: American foulbrood, European foulbrood, Chalkbrood, Sacbrood,

Stonebrood, Varroasiase, Acarapiasis, Nosemose, Paralyses, Galleria mellonella,

Apis mellifera L., Mula/Turkey

Advisor: Prof. Dr. Nevin KESKN, Hacettepe University, Department of Biology,

Applied Biology Section

iv


5/110

TEEKKR

Bu almann belirlenmesi ve uygulanmasnda desteini ve yardmlarn

esirgemeyen danmanm, Prof. Dr. Nevin KESKNe sayg ve teekkrlerimi sunarm.

Lisans eitimim sresince danmanm olarak nerileri ve paylamlar ile desteini

hissettiim, arclk dnyas ile tanmama ve bu yolda ilerlememe vesile olan sevgili

hocam Dr. Asl ZKIRIMa tm kalbimle teekkr ederim.

Tezimin arazi almalarn birlikte yrttmz Mula li Ar Yetitiricileri Birliine

destekleri iin teekkrlerimi sunarm.

Laboratuvar almalarmda yardmlarn esirgemeyen, gler yzleri ve enerjileri ile

her zaman desteklerini hissettiim ok sevgili arkadalarm, zel alma

rencilerimiz Deniz ULUTRK ve Eda NCLe tm kalbimle teekkr ederim.

Deneylerim sresince birlikte altmz, Otoklav Odas sorumlusu Tekn. Vedat

MUTLUya, biyokimyasal deneylerin yapmnda yardmlarn ve desteini

esirgemeyen Tekn. mit CANa itenlikle teekkrlerimi sunarm.

Deney sonularmn fotoraf ekimlerinde sabrla ve titizlikle yardmc olan sevgili

arkadam Ar. Gr. Edibe ZMENe teekkr bir bor bilirim.

almalarmn istatistiksel olarak deerlendirmesini byk bir titizlikle ve sabrla

yapan retim Grevlisi Dr. Serpil AKTAa sonsuz teekkrlerimi sunarm.

Yksek lisans eitimim sresince ayn laboratuvarda altm, birlikte yol aldm,

sevgili arkadam Aygn YALINKAYAya gler yz ve arkadal ile verdii destek

iin itenlikle teekkr ederim.

v


6/110

almalarm sresince her gn gler yzleri ve yaknlklar ile moral destei veren

sevgili arkadalarm Ayegl Elif (Savc) YORULMAZa, Baak Ze, pek

BAZMANa, pek EKMENe ve Seil KARAHSARa ok teekkr ederim.

Arazi almalarm sresince ilgisiyle enerjimi yksek tutan sevgili anneannem

Semiha ALTUNBA a tm kalbimle teekkr ederim.

Gecesiyle gndzyle bu gnlere gelmemde sonsuz emekleri olan sevgili aileme

teekkr bir bor bilirim. Tez yazm almalarm srasndaki zverili davranlar iin

biricik kardeim ElifMEKe; gece ge vakitlere kadar sren laboratuvar

almalarmda yanmda olan ve her trl yardma hazr olduunu hissettiren sevgili

babam Ali MEKe; hayatmn her dneminde olduu gibi karlatm tm

sorunlarda en byk desteim, fikirleriyle yoluma k tutan, ilgisiyle moral verensevgili annem Yasemin MEKe tm kalbimle teekkr ederim.

vi


7/110

NDEKLER DZNSayfa

Z...IABSTRACT.IIITEEKKR.V

NDEKLER DZN....VIIEKLLER DZNVIIISMGELER VE KISALTMALAR DZN.....IXZELGELER DZN.X1. GR12. GENEL BLGLER..4

2.1. Bal Ars Yavru Hastalklar..72.1.1. Amerikan Yavru rkl.......82.1.2. Avrupa Yavru rkl.132.1.4. Kire Hastal ..182.1.3. Tulumsu Yavru rkl .232.1.5. Ta Hastal.25

2.2. Bal Ars Ergin Hastalklar.272.2.1. Varroasis.. 272.2.2. Acarapiasis...332.2.3. Nosemosis402.2.4. Paraliz. .46

2.3. Bal Ars Zararllar..492.3.1. Byk Balmumu Gvesi..492.3.2. Kk Balmumu Gvesi..512.3.3. Ar Biti.512.3.4. Yak Bcei522.3.5. Dier Zararllar..52

3. MATERYAL-METOD543.1. rneklerin Toplanmas.543.2. Yavru Hastalklarnn Tehisi..56

3.2.1. Kullanlan Besiyerleri.563.2.2. Biyokimyasal Testler 57

3.3. Ergin Hastalklarnn Tehisi.. 583.3.1. Vcut Yzeyinin ncelenmesi.. 583.3.2. Toraksn ncelenmesi593.3.3. Guanin Tespiti593.3.4. Abdomenin ncelenmesi...60

4. BULGULAR...614.1. Yavru Hastalklar Aratrmas Sonular..61

4.1.1. Besiyerlerindeki Mikrobiyal reme Sonular614.1.2. Biyokimyasal Test Sonular614.1.3. Gram Boyama Yntemi Sonular..62

4.2. Ergin Hastalklar Aratrma Sonular..675. TARTIMA.75KAYNAKLAR.99ZGEM .100

vii


8/110

EKLLER DZN

Sayfaekil 2.1. Paenibacillus larvaenin vejetatif, sporovejetatif ve spor formlar.8

ekil 2.2. AFB enfeksiyonu sonucu larvann grnm 10ekil 2.3. EFB enfeksiyonunu takiben ortama yerleebilen bakterilerin vejetatif

veya spor formlar15ekil 2.4. Kire hastal sonucu lm bal ars larvalarnn grnm.19ekil 2.5. Tulumsu Yavru rkl enfeksiyonuna yakalanm larvalarn

grnm.23ekil 2.6. Varroa destructorn yaam dngs..30ekil 2.7. Acarapis woodierginleri.34ekil 2.8. Acarapis woodinin yaam dngs35ekil 2.9. Nosema apisin yaam dngs..42ekil 2.10. Galleria mellonella yerletikten sonra kullanlamaz hale gelmi bir

petek..50ekil 3.1. Mula il haritas55ekil 4.1. Paenibacillus larvaenin sporovejetatif formu........64ekil 4.2. Paenibacillus alveinin sporovejetatif formu.......64ekil 4.3. Yavru rkl hastalklarnn Sonbahar mevsiminde ilelere gre

yzde dalmlar....65ekil 4.4. Yavru rkl hastalklarnn lkbahar mevsiminde ilelere gre

yzde dalmlar.66ekil 4.5. Yavru hastalklarnn mevsimlere gre yzde dalmlar.67ekil 4.6. Varroa destructor elektron mikroskobisi..68ekil 4.7. Bal ars trakesinden bir kesit68ekil 4.8. Neubauer lam zerindeki Nosema apis sporlar...69

viii


9/110

SMGELER VE KISALTMALAR DZNABPV Akut Ar Paralizi VirsAFB Amerikan Yavru rkl

BQCV Siyah Kralie Petek Gz VirsCBPV Kronik Ar Felci VirsDWV Deforme Kanat VirsEFB Avrupa Yavru rklELISA Enzyme-linked Immunosorbent Assay (Enzim l immnosorbent

esey)

ETO Etilen oksitHBTM Bal Ars Trake AkarKBV Kamir Ar VirsLT50 Larvalarn % 50 sinin lmesi iin gerekli dozOTC OksitetrasiklinPCR Polymerase chain reaction (Polimeraz zincPDA Potato Dextrose AgarRT-PCR Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction (

transkripsyon- polimeraz zincir reaksiyonu)SBV Tulumsu Yavru rkl Virs

ix


10/110

ZELGELER DZN

Sayfa

izelge 4.1. Biyokimyasal test sonular63

izelge 4.2. Kovan bana ortalama Nosema apis sporu deerleri..70

izelge 4.3. Kovan bana ortalama Nosema apis sporu deerleri..71

izelge 4.4. Kovan bana den ortalama Nosema apis sporu says72

izelge 4.5. Nosema apis younluu asndan ilelerin karlatrlmas...72

izelge 4.6. Nosema apis younluu asndan ilelerin mevsimlere gre

karlatrlmas73

izelge 4.7. Nosema apis younluu asndan mevsimlerin karlatrlmas 73

izelge 4.8. Yavru hastalklarnn mevsimlere gre yzde (%) dalm 74

izelge 4.9. Ergin hastalklarnn mevsimlere gre yzde (%) dalm74

x


11/110

1. GR

Bal arlar ve insanlar arasndaki iliki binlerce yl ncesine dayanmaktadr. Bata bal

olmak zere, ar rnleri tarih boyunca insanlar iin nemli kaynaklar arasnda yer

almtr. Ar hastalklar da, o zamanlardan beri nemli bir sorun olarak karmzakmaktadr. Uzun zamandr tm dnyada zerinde nemle durulan ve geni

kapsaml aratrmalar yaplan ar hastalklar konusunda son yllarda lkemizde de

gerek salk taramalar, bilimsel aratrmalar, gerekse arclarmzn bilinlendirilmesi

gibi konularda ciddi almalar yrtlmektedir. Bu balamda yaplan en byk adm

Trkiye Ar Yetitiricileri Birlii nin kurulmasdr. Birliin faaliyetleri sayesinde bata

bal olmak zere, ar st, ar zehiri, bal mumu, polen, propolis gibi ar rnlerinin

daha bilinli ve salkl koullarda retilmesi, retimin ve dnya pazarndaki payn da

artrlmas konusunda arclarmz gemi yllara oranla daha bilinli almaktadrlar.

lkemiz; corafik zellikleri, bunun getirdii iklim eitlilii ve topografik yaps

sayesinde zengin bir bitki rtsne sahiptir. Narenciye ve badem gibi yaygn meyve

trleri; ayiei ve pamuk gibi endstriyel bitkileri, yaygn ayr-mera ve yem bitkileri

ve bakliyat sahalar, bal verimi yksek; akasya, hlamur, ide, kestane, okalipts gibi

aalar ve konilli am ormanlar sebebiyle arclk iin gerekli olan doal kaynaklar

ynnden son derece ansl bir lkedir (Tarm ve Ky leri Bakanl, TarmsalAratrmalar Genel Mdrl, 2005). Ancak bu sektrn de bal ve dier ar

rnlerinin kalitesini etkileyen baz sorunlar bulunmakta olduundan dnya

piyasasnda hak ettii yere gelememitir.Dnyann en ok kovan varlna (6.5 milyon) sahip ve bal reten (211 bin ton) lkesi

olan in de kovan bana ortalama bal retimi 33 kg iken; kovan varl bakmndan

ikinci srada (4.2 milyon) yer alan lkemizde ortalama bal retimi 16 kg kadardr.

Dnya bal retiminde %5,7lik pay ile drdnc srada yer alan lkemiz, dier ar

rnlerinin retiminde de yeterli deildir (Tarm ve Ky leri Bakanl, Strateji

Gelitirme Bakanl, 2006).Tm bu yetersizliklere neden olan problemlerin banda

da ar hastalklar gelmektedir (Shimanuki and Knox, 2000). lkemizde ve dnyada

ar sal ve hastalklaryla mcadele konusundaki sorunlar, canl organizmalarla

1


12/110

almann verdii zorluklar ve dinamik bir sistem olmas nedeniyle zlebilmi

deildir. Amerikadaki Bee Research Laboratory,ngilteredeki Apiculture and

Social Insects Laboratory, indeki Institue of Apicultural Research, Japonyadaki

Honeybee Research Centre gibi dnyann eitli blgelerinde sadece bu konu ile

ilgili aratrmalar yapan byk aratrma birimleri bulunmaktadr. lkemizde ise

benzer kapasitede bir birimin olmamasnn yansra, arclk yaplan tm blgelerin

salk taramasndan gemesi sonucu oluturulmu bir ar hastalklar haritas da

bulunmamaktadr. Dolays ile farkl evresel koullara sahip olan blgelerimizde

hangi dnemlerde, hangi hastalklarn ne younlukta grldn belirten almalar

yoktur. Gezginci arcln da youn olmas, ar hastalklarnn ve parazitlerinin

lkemizde hzla yaylmasna neden olmaktadr. Hastalk etkenleri, farkl yrelerde

iklimsel koullarn da deimesi sebebiyle farkl bir yaylm sergilemektedirler. Bu dahem gezginci arclar hem de gittikleri yrenin yerleik arclar asndan tehlikeyi

artrmaktadr. Oysa illere gre oluturulmu bir ar hastalklar haritas bu soruna

byk lde zm getirecektir.

Mula ili, iklim koullar nedeniyle yln 9 ay arclk yapmak iin elverilidir.

lkemizdeki arl kovan saysnn % 17si, bal retiminin % 30u ve ihra edilen baln

% 8085i Mula ili tarafndan karlanmaktadr.334 kyde 5800 aile 950 bin kovanla

arclk yapmaktadr. Mula Ar Yetitiricileri Birliinin 3300 yesi ve bu yelere ait

553924 kovan bulunmaktadr. Mulada bal retimi uzun yllar ortalamas 2025 bin

ton/yl arasndadr. Blgede baln yansra arst, bal mumu, polen, propolis gibi yan

rnlerin retimi ve ana ar yetitiricilii de yaplmaktadr. Sahip olduu konilli

kzlam ormanlar ile de Mula lke arclnda nemli bir yere sahiptir. Trkiye am

bal retiminin % 7580i Muladaki kzlam ormanlarndan karlanmaktadr.

lkemizin ihra ettii baln % 9095i am baldr. Bu baln da % 8085i Muladaki

kzlam ormanlarndan karlanmaktadr. am bal retim dnemlerinde, dier

illerdeki arclar da am bal retmek amacyla yreye gelmektedir. Ayrca, Mulal

arclar gezginci (ger) arclk yapmakta; Haziran, Temmuz ve Austos aylarnda

lkemizin yksek yaylalarna karak yayla bal retmektedirler (Mula li Ar

Yetitiricileri Birlii, 2007).

2


13/110

Yaplan bu almada lkemiz arclnda olduka nemli bir yere sahip olan Mula

ilinde arclarla bire bir konuularak blge arclnn hastalklar konusunda yllar

iinde sregelen ikyetleri renilmi, arclara ar hastalklar konusunda bilgiler

verilmi, arazi almasyla toplanan rneklerin incelenmesi sonucu blgedeki ar

hastalklar ve dzeyleri tespit edilmitir. Bu almann hastalklarla mcadelede,

dolaysyla ar saln korumada ve bata bal olmak zere ar rnlerinin retimini

arttrmaya fayda salayaca umulmaktadr.

3


14/110

2. GENEL BLGLER

Apis mellifera, Hymenoptera (Zar kanatllar) ordosu, Apidae familyas, Apis cinsine

dahil olan, 1758 ylnda Carolus Linnaeus tarafndan adlandrlm bir bcektir.

Literatr anlam bal tayan ar dr. Daha tanmlayc bir ad olan Apis mellifica, yani

bal yapan ar, 1761 ylnda nerilmi fakat bilimsel otoriteler tarafndan daha nce

verilen ismin kullanmna karar verilmitir. Buna karn, ender de olsa literatrde Apis

mellifica ya da rastlanmaktadr (Ericson et al., 1999).

Fosil eklinde bulunan ilk bal arsna 40 milyon yl nce Eosen devrinde rastlanmtr

(Koning, 1994). Bu, Homo erectusun oluumundan daha nceki bir devre denk

gelmektedir (Rightmire, 1993). En eski kaytlar olan maaralardaki oymalar veresimlerde, insanlar ve arlar arasndaki ilikiye dair bilgiler mevcuttur (Swart, 2003).

Primitif insanlarn yabani bal arlarnn bal ve peteklerini tek tatl kayna olarak

toplamalar 7000 yl ncesine kadar dayanmaktadr (Ericson et al., 1999). nsanlarn

yabani bal arlarnn peteklerini topladklarna dair tartlmaz en eski kant 80002000

yl ncesine iaret eden Dou spanyadaki kaya resimleridir. Ancak 30,0009000 yl

ncesine iaret eden baz resimler de tartma konusudur (Swart, 2003).

2400 yl ncesine dayanan Msrdaki izimlerin iaret ettiine gre; arlarn kovanlar

iine alnd arclk, muhtemelen dier tarmsal metotlarla birlikte gelimitir. Bu

arclar bal ars hastalklarn bilmeseler de, bal ars zararllarna ve predatrlerine

kar kovanlarn girilerini kapatmlardr (Crane, 1983).

Bal arlarnn vcudu ba, toraks ve abdomen olmak zere ksmdan meydana

gelmitir. Ba ksmnda bir ift bileik gz, 3 adet nokta gz, bir ift anten ve az

paralar bulunmaktadr. Kanatlar (2 ift) ve bacaklar (3 ift) toraksa baldr. Arka

bacaklar polen ve propolis toplamak iin zellemitir. Abdomen 7 grnr

segmentten olumaktadr ancak; ii arlarda bir ucu zehir bezine bal olan ve

kendilerini savunmak iin kullandklar inelerinin bulunduu, erkek arlarda ve

kraliede ise reme organlarnn bulunduu son bir segment daha vardr (Koning,

4


15/110

1994; Winston, 1991). Nokta gzlerin grevi diurnal aktiviteyi dzenlemek ve yn

bulmak iin n iddetini alglamaktr. ki bileik gz ise alglama grevini

yerine getirmektedir. Her biri yaklak 6900 altgen fasetten olumaktadr. Bu

fasetlerin her biri gelen k dalgalarn alglar ve fasetler; n polarizasyonunu,

ekilleri, renkleri ve ban dnn alglamak zere gruplara ayrlmlardr. Ayrca

bileik gzler, fasetlerin zerinde bulunan ty eklindeki sensrleri ile hava akmn da

alglamaktadr. Bu tylerin eksikliinde ii arlar, rzgrl havalarda, uu srasnda

rzgrn hzn eitleyemedikleri iin yn bulma yeteneklerini kaybetmektedirler

(Winston, 1991). Bal arlar krmz rengi alglayamazlar ancak, insanlarn

gremedikleri UV nlarna kar olduka hassastrlar (Morse and Hooper, 1985).

Dier zellikleri ise uu kaslar fizyolojileri, renme yetenekleri, hafzalar, danslar,kimyasal iletiim sistemleri ve reme sistemleridir. Besinlerini stoklayabilmeleri ve

hava akm meydana getirip suyu buharlatrarak soutma, bal metabolize ederek s

retme (dakikada ar bana 1 kalori) ve salkm meydana getirerek bu sy koruma

gibi yuvalarnn ssn ayarlayabilme zellikleri, tropik blgelerden subtropik blgelere

kadar yaylmalarn mmkn klmtr. Dier bceklerden farkl olarak salkm

meydana getirmeleri k atlatabilmeleri iin nemlidir. Merkezi sinir sistemlerindeki

plastisite zelliklerinden dolay renme ve hatrlama yetenekleri gelimitir. Uzaklk,

mesafe, koku, dokunma ve tat gibi alglar renebilirler. Bal arlarnn ba, toraks ve

abdomenleri zerinde dalm olan pek ok zellemi alg reseptrleri vardr. Ba

ksmnda grme, koku, tat ve dokunma reseptrleri vardr, ayrca bacaklarnda da tat

ve dokunmaya zellemi reseptrler bulunmaktadr. Toraksta uu, yrme ve ses

karmaya yarayan gelimi kaslar vardr. Altgen petek gzlerini ina edebilmeleri de

bacaklarndaki sensrlerle salanmaktadr. Abdomende ise bal mumu bezi ile birlikte

sindirim, tama ve reme organlar bulunmaktadr. Sinir ve solunum sistemleri vcut

boyunca uzanmaktadr. Bal arlar sert bir d iskelet ile kapl olduklar iin, zellemi

d alg alanlarnn varl nemlidir. ok sayda d alg reseptr, merkezi sinir

sistemini vcudun i dzeni kadar d evre hakknda da haberdar etmektedir. Bal

arlar kendi aralarnda fonetik ve kinetik bir dil ile haberlemektedir. karlan seslerin

tonal kalitesinden anlald kadaryla, yaklak 14 tonda ses karabilmektedirler.

5


16/110

Bilinen en iyi iletiim sistemleri ise nektar kaynaklar hakknda bilgi edinmelerini

salayan dans dilleridir. Bu bilgiler kaynan uzaklk, yn, kalite ve miktarn

iermektedir. Arlar ayrca kovana getirdikleri rnlerdeki aroma ve tatlarla veya sahip

olduklar 31 eit feromonla (kimyasal bileik) da iletiim kurmaktadrlar. Bal arlarnn

olaand besinsel gereksinimleri yoktur; sadece karbonhidratlar, yalar, proteinleri,

mineralleri, vitaminleri ve suyu ieren snrlandrlm bir diyetleri vardr. i, kralie

(ana) ve erkek arlarn diyetleri farkldr. Yumurta ve larvalar zerinden kannibalizm,

yiyecek eksikliinde koloninin yaamsal besinleri salama yoludur (Ericson et al.,

1999).

Apis mellifera, Drosophila ve Anopheles cinsleri ile birlikte en ok incelenen bcekler

arasndadr. Bal arlar sosyal canllardr. Jenerasyonlarn akmasyla birlikte, tekyllk, yavru bakmnda da yardmlaan bceklerdir. Koloni iinde reyebilen tek dii

kraliedir. iler, kolonideki her bireyin besin ihtiyacn salayan, reme yetenekleri

olmayan diilerdir ve kovan iindeki saylar 40,00060,000 arasndadr. Erkek arlar

haploittir ve dii ile iftlemek dnda hibir grevleri yoktur. Dolays ile koloninin

oalmasndan kralie ve erkek arlar sorumludur. Ancak, oul verme denilen olay ile

koloni dzeyinde vejetatif reme de mmkndr (Lindstrm, 2006) .

Bal arlar bal ve bal mumu retimlerinin yan sra, nektar ve polen uular

esnasnda, hem yabani bitkiler hem de tarmsal rnlerin polinasyonu ile doada

yaamsal bir rol oynamaktadrlar. Bal arlarnn bu temel ve deerli aktiviteleri

arclarn salkl poplasyonlar yetitirebilmesine dayanmaktadr (FAO, 2006). Btn

yaamsal organizmalar gibi bal arlar da; akarlar, protozoonlar, funguslar, virsleri

ve bakterileri ieren ok sayda parazit ve patojene kar hassastr (Calderone, 2005).

Bal ars kolonilerinde, arlarn birbirleri ile ska temas halinde olmalar ve trofilaksis

(az yolu ile yiyecek paylam) nedeniyle, koloni iinde patojen bir organizma varsa,

byk bir kolaylkla yaylmaktadr (Sanford, 2003). Arcln gelimesi ile birlikte

kolonilerin yerleimi birbirine daha yakn bir hale gelmitir. Bu da, yakn arlklar

arasndaki etkileimle beraber hastalklarn yaylmn artrmtr.

6


17/110

Bal arlarn hastalklardan korumann en iyi yolu; bilinli, hastalklar ve etkenlerini

ok iyi tanyan, tedavi yollarn bilen bir arcnn bakmdr. Bu nedenle arclar,

hastalklarn kontrol ve tedavisinde en byk grevi stlenmektedirler (Morse and

Hooper, 1985).

Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan sonraki yllarda, bal ars hastalk ve

zararllarna ait bilimsel ierikli kaytlar yok denecek kadar azdr. O yllarda

hastalklarn etmenleri hakknda tehis yapabilecek teknik eleman veya

aratrclar yetitirilemedii iin sorunlar zmsz kalmtr. Ziraat Vekletinin

1931 ylnda kurulmasndan sonra, yurt apnda arclk almalar organize

edilmeye balanm ve tarm saym yaplarak gerek koloni varlmz tespitedilmitir. Bu sayma gre; 1937 ylnda 45,000 modern, 1.088.000 adet yerli

kovan olduu belirlenmitir. Ziraat Vekleti tarafndan Trkiye Arcl hakknda ilk

kapsaml aratrma, 1942 ylnda lke genelinde yaplan bir anket almas,

dokman toplanmas ve tetkik gezilerinden sonra gerekletirilmitir. Bylece

gnmzden 6070 yl ncesine ait arclmzn teknik ve pratik yntemleri ile ar

hastalklarna ilikin konular hakknda ok deerli verilere ulama ans elde edilmitir

(Tutkun ve Bogelmez, 2003).

2.1. Bal Ars Yavru Hastalklar

Bal arlar yavru ve ergin olmak zere iki forma sahiptir. Hastalklar da genellikle bu iki

yaam formundan birisine zgdr. Yavru hastalklar Amerikan Yavru rkl

(AFB) ve Avrupa Yavru rkl (EFB), Kire Hastal, Tulumsu Yavru rkl

ve Ta Hastal dr (Sanford, 2003).

7


18/110

2.1.1. Amerikan Yavru rkl

Amerikan Yavru rkl, bal arsApis mellifera nn larvasn etkileyen ciddi bir

hastalktr. Etkeni, sya ve kimyasal maddelere kar olduka direnli spor oluturan

Paenibacillus larvae larvae olup; basil eklinde gram pozitif bir bakteridir (Antnez et

al., 2004).

Hastaln Amerikan Yavru rkl olarak adlandrlmasnn nedeni, Amerikadan

kken almas deil, etken ajann Amerikal bir bilim adam tarafndan tanmlanmasdr

(Lindstrm, 2006).

Etken organizma, ilk olarak 1906 ylnda White tarafndan Bacillus larvae olarakadlandrlm, ardndan 1950 ylnda Bacillus pulvifaciens ad nerilmitir (Katznelson,

1950). 1993 ylnda ise Paenibacillus cinsine dahil edilmitir (Ash et al., 1993).

(A)

ekil 2.1. Paenibacillus larvaenin vejetatif, sporovejetatif ve spor formlar (Shimanuki and Knox, 2000).

Paenibacillus larvae 2.55 m boyunda, 0.50.8 m eninde bir bakteridir (Bailey and

Ball, 1991). Spor formu ise 1.3 m x 0.6 m boyutlarndadr (Lindstrm, 2006) (ekil

2.1). Karbol fuksin ile sporlarn duvarlar krmzms mor renkte boyanmaktadr ve

spor merkezleri effaftr (Shimanuki and Knox, 2000).

8


19/110

Parazit, sadece Apis cinsine dahil arlarn larvalarn enfekte etmektedir (Ash et al.,

1993). Yaklak 24 saatlik bir larvada enfeksiyonun balamas iin 10 sporun larvaya

bulam olmas yeterli olmaktadr (Brdsgaard et al., 1998). Daha ileriki dnemlerde

ise enfeksiyon olabilmesi iin ok daha fazla sayda sporun bulunmas gerekmektedir

(Lindstrm, 2006). Paenibacillus larvaenin farkl sular arasnda da enfektif doz

asndan byk eitlilik vardr ve baz sularn enfeksiyon oluturmas iin ok fazla

miktarda spor bulunmas gerekmektedir (Genersch et al., 2005).

Hastalk spor formu ile bulamakta olup, larvalar sporlar besinleri vastasyla

almaktadr. Sporlar, sindirim sistemine girdikten yaklak bir gn sonra orta barsak

lmeninde (pH: 6.6) imlenmeye balamaktadr. Vejetatif formdaki bakteri saysnn

hzla oalmasn takiben, bu bakteriler peritrofik zara g edip orta barsak epitelinetutunmaktadr. Epitel hcrelerine fagositik yolla giren bakterilerin bir ksm fagositik

vakuollerde yok edilse de byk bir ksm yaamaya devam etmektedir. stila ettikleri

hcrenin lizisinin ardndan, bakteriler larvann hemoslne geip, burada hemolenf

iinde hzla oalmakta ve sonrasnda sporlasyona gemektedirler. Larva sistemik

bakteriyemi nedeniyle prepupa evresinde lmektedir (Alippi, 1999).

Sporlarn etkisi genellikle prepupann geliimi srasnda gzlenebilir dzeye

ulamaktadr ancak, bu safhada yavru gzler balmumu ile kapatlm olduundan

gerek bal arlarnn, gerekse arclarn fark edip nlem almas gecikmektedir (Spivak

and Reuter, 2001; Lindstrm, 2006). Ancak, yaplan son almalarda LT50 (larvalarn

%50sinin lmesi iin gerekli sre) dzeyinin eitlilik gsterdii ve baz bakteri

sularnn, yavru gzler kapatlmadan nceki evrelerde larvalarn ounu ldrd

gzlemlenmitir (Genersch et al., 2005). Bylece kapatlmam gzlerdeki l ya da

hasta olan larvalarn tespit edilip koloniden atlmalar daha kolay olacak ve kk

boyuttaki larva daha az sayda bakteri sporuna konaklk edebilecektir. Bu durumda,

tek bir birey iin en virlant sularn, koloni dzeyinde en az virlant olmas gibi bir

paradoks ortaya kmaktadr (Linsdstrm, 2006).

9


20/110

Hastaln ilerleyen safhalarnda kapal yavru gzlerin tipik bir grnm vardr.

Salkl kolonilerdeki peteklerde kat ve sk bir yavru gz dizilimi grlmektedir.

Petein merkezinden dna doru btn gzlerde yumurta, larva ya da pupa

bulunmaktadr. Btn yavru gzlerin kapaklar tek renkte ve konveks yapdadrlar.

Hastalkl kolonilerde ise yavru gz kapaklar tuzluk-biberlik gibi delikli ya da lekeli,

renkleri koyulam ve konkav bir yapya sahiptir. Salkl kolonilerde henz tamamen

kapatlmam olan yavru gzlerde de delikli bir grnm vardr ancak, bu delik

merkezdedir ve dz hatlar vardr. Hastaln ilerleyen safhalarnda larva kt bir koku

eliinde yapkan ve snen bir hal almaktadr (ekil 2.2). Baz peteklerde, larva ya

da pupa, yavru gzn tabannda kurumu halde bulunabilmektedir (Shimanuki and

Knox, 2000).

ekil 2.2. AFB enfeksiyonu sonucu larvann grnm

Kovan temizliinden sorumlu arlar, bakteriler vejetatif formdayken, yani henz

hemosl iinde sporlasyona balamadklar ve larvann hala hayatta olduu

evrelerde, hastalkl yavru gzlerin kapaklarn ap larvay karp atmaktadr (Spivakand Reuter, 2001).

l larvann temizlenemedii durumlarda, bir sre sonra larva kuruyup siyah bir

kabuk halini almaktadr. Bu kalnt hcrenin tabanna yapmaktadr ve yavru gzn

10


21/110

duvarlarn tahrip etmeden onu oradan temizlemek neredeyse mmkn deildir

(Lindstrm, 2006). Bu l larval kalntlarn her biri yaklak 2,5 milyar spor

iermektedir. Bu sporlarn 70 yl kadar uzun bir sre yaayabildikleri rapor edilmitir

(Shimanuki and Knox, 1994).

Gen larvalar (3648 gnlk) AFB ye kar duyarldr fakat gn getike geliimleriyle

beraber direnleri de artmaktadr. Son zamanlarda, bal ars larvalarnda bulunan bir

bileiin P. larvae nin geliimini inhibe ettii ve bu inhibisyonun etkisinin larvann

geliimiyle birlikte artt dnlmektedir (Wedenig et al., 2003). Ar stnden elde

edilen bir peptit fraksiyonunun da P. larvae ye kar inhibisyon etkisinin olduu tespit

edilmitir (Bilikova et al., 2001).

Ergin arlar da sporlar tayabilir ancak, asla enfekte olmazlar. Hastala kar

direnli olmalarn, proventrikler kapakklarn yapsnn salad dnlmektedir

(Spivak and Reuter, 2001; Lindstrm, 2006). Bu durumda herhangi bir klinik belirti

gstermeksizin, kolonilerdeki ergin bireylerde patojen organizmann bulunmas

mmkndr. Bu da sporlarn koloni iinde ve koloniler arasndaki yaylmn

kolaylatrmaktadr (Fries et al., 2005).

AFB yi dier bal ars hastalklarndan ayran bir zellii de, dier hastalklar ncelikle

vertikal olarak yaylrken, AFB nin horizontal bir yaylm gstermesidir (Fries and

Camazine, 2001). Horizontal bulam ayn neslin bireyleri iindeki bulam, yani bal

ars kolonilerindeki koloniler aras bulam ifade etmektedir. Vertikal bulam ise

farkl nesiller arasndaki bulam ifade etmekte ve bal ars kolonilerinde de hastaln

kovan iinde bir sonraki nesle aktarmn belirtmektedir (Ewald, 1994; Fries and

Camazine, 2001). Vertikal bulam konan remesine bal olduu iin, horizontal

bulamn virlansnn daha yksek olduu dnlmektedir (Ewald, 1994).

Hastaln tanspheli peteklerden alnan rneklerin laboratuvar ortamnda

kltrasyonu ile yaplmaktadr. Elde edilen kltrler zerinde mikroskobik ve

biyokimyasal testler uygulanlarak kesin tehis konulmaktadr (Shimanuki and Knox,

11


22/110

2000). Son yllarda PCR yntemi ile de bal ve kovan materyalleri iinde kalan P.

larvae sporlarnn tespiti yaplabilmektedir. Bylece patojenik dzeyin altndaki

konsantrasyonlarda da tehis mmkn olmaktadr (Lauro et al., 2003).

AFB dnya apnda yaygn olan ve be ktada da pek ok blgeden vakalarn rapor

edildii bir hastalktr (Antnez et al., 2004). lkemizde yaplan almalarda lke

apnda hzla yaylmakta olduu grlmtr (Kaftanolu, 1998; zkrm, 2006).

Hastaln, bal ars poplasyonunu ve bal retimini azaltmak gibi arclk sektrne

zarar veren ciddi etkileri vardr (Antnez et al., 2004). Ayrca, etken organizmann

sporlarnn doada uzun sre hayatta kalabilmesi nedeniyle, savalmas zor bir

hastalktr (Fries et al., 2005).

Hastalkla savata antibiyotik uygulamas, silkme, yakarak imha etme gibi eitli

yntemler kullanlmaktadr (Lindstrm, 2006). Antibiyotik uygulamas balda ve dier

ar rnlerinde kalnt brakmas nedeniyle Avrupa Birlii nce yasaklanmtr fakat

Amerika da hala kullanlan bir yntemdir. Bununla birlikte her geen gn arlarn

antibiyotiklere kar direnci artmakta ve yeni antibiyotik arayna gidilmektedir (Miyagi

et al., 2000; Bogdanov, 2006). Silkme metodu ise yzyllardr kullanlan bir yntemdir.

Ergin arlarn hastalk etkeni ile bulak olan kovan materyallerinden silkilerek

ayrlmas ve temiz bir kovana yerletirilmelerine dayanr. Bylece bulam

dngsnn krld dnlmektedir. Pek ok vakada bu yntemin ie yarad

rapor edilmise de, pek ounda da hastaln yeniden ortaya kt belirtilmitir (Del

Hoyo et al., 2001; Hornitzky and White, 2001). Herhangi bir ila kullanmnn yasak

olduu blgelerde enfekte arlarn kontamine ekipman ile birlikte yaklarak imhas da

kullanlan bir dier yntemdir (Lindstrm, 2006).

Koloni dzeyinde AFB ye kar dirente en nemli mekanizma, ergin bal arlarnn

enfekte larvalara kar hijyen davrandr. i arlarn hzl bir tespitle enfekte gzleri

ap, enfekte larvalar kovan dna karmalar olduka nemlidir (Spivak and Reuter,

2001).

12


23/110

Balda kalnt problemi ve patojen bakterilerin ilalara kar direnlerinin gittike

artmas nedeniyle son yllarda tm dnyada alternatif zm yollar aranmaktadr. Bu

amala Kanada da yrtlen bir aratrmada, hem kalnt brakmayan hem de

tedavide etkili olan Hazar eriyii denilen bir madde elde edilmitir. Bu madde ar

st, feromon ve baz doal bileenler iermekte olup, arst retimini arttrmak,

arlarn hijyen davrann dzenlemek ve baklk sistemlerini glendirmek yoluyla

etki etmektedir (Yeganehrad et al., 2007a).

2.1.2. Avrupa Yavru rkl

Avrupa Yavru rkl, etkeni Melissococcus pluton (White) olan, bal arsnn ciddi

bir bakteriyel hastaldr. Hastalk bal ars yavrularn etkilemekte ve kolonikayplarna kadar varan ciddi vakalara neden olmaktadr (Waite et al., 2003).

Hastalk ilk kez 1885 ylnda Cheshire ve Cheyne tarafndan tespit edilmi, etkeninin

Bacillus alveiolduu belirtilmitir. Ancak, White bu bilginin yanl olduunu iddia

etmi, ardndan hastalk etkenini Bacillus pluton olarak tanmlamtr. 1956 da Bailey,

baz morfolojik zellikleri nedeniyle bakterinin snflandrmasnda bir deiiklik

yaparak Streptococcus pluton olarak adlandrm, 1982 ylnda ise Bailey ve Colins

yeni bir snflandrma yaparak EFB etkenine Melissococcus pluton adn vermilerdir

(Alippi, 1999).

M. pluton ksa, spor formu olmayan bir bakteridir. 0.50.7 x 0.1 m boyutlarndadr ve

mikroskop altnda tek bana, ift ya da toplu halde gzlenebilmektedir. Karbol fuksin

ile koyu mor boyanmaktadr (Shimanuki and Knox, 2000).

Hastalk, besinler vastasyla bulamaktadr. Sindirim sistemine giren bakteri, orta

barsakta hzla oalmakta ve larvann besinine ortak olmaktadr. Larva henz 23

gnlkken ve hastaln belirtileri ortaya kmadan nceki dnemde, bakteriler

peritrofik zar ile besinlerin arasnda kalan blgeye yerlemektedirler. Larva 5 gnlk

olduunda orta barsa besin artklar ve bakterilerle dolu bir hal almaktadr. Daha

13


24/110

sonra, bakteriler peritrofik zar paralayp barsak epiteline gemektedirler.

Melissococcus pluton larvann besinini tkettii iin, larvann besin gereksinimi

karlanmaz ve larva geliemez. Dolays ile ii arlar bu belirti ile larvalar tespit edip,

kovan dna atar. Bu bakmdan gl kolonilerde hastaln erken tehisi ve hafif

atlatlmas mmkndr (Alippi, 1999). Ancak beslenmenin yetersiz olduu durumlarda

tm besin bakteri tarafndan tketildiinden larva alk nedeni ile lmektedir (Waite et

al., 2002).

Enfekte larvann rengi erken safhalarda parlak beyazdan mat beyaza, daha sonra ise

ak kahveye ve en sonunda koyu kahveye dnmektedir. Larvann dokusu git gide

yumuamakta ve sonunda larva tortu halinde kurumaktadr (Goodman et al., 2002).

i ar saysnn larva saysna oranla yksek olduu kolonilerde, larvalarn iyi

beslenmesiyle ergin evreye ulamalar salanabilmektedir. Ancak bu durumda larval

kartlarla yavru gz duvarlarna ve arnn zerine bulaan bakteri de kovandaki

varln srdrmektedir (Bailey and Ball 1991; Waite et al., 2003).

i arlar, yavrular pH s 4.0 olan asidik bir besinle beslemektedirler. Buradaki ama

larvann enzimlerinin alabilmesini salamaktr. Larvann barsandaki pH

deiimi M. pluton remesi zerine de etki etmektedir. Toprak yaps, pH ve nem gibi

faktrler polenlerin pH sn etkilemektedir ve bu da larva barsandaki pH ya etki

ederek M. pluton remesini kolaylatrabilmektedir. Barsak pH snn ykselmesi,

bakterinin remesi iin ortam daha ideal bir hale getirmektedir. (Goodman et al.,

2002). Aynekilde bileimleri ve pHlarnn etkisiyle ya da antimikrobiyal

aktiviteleriyle baz polenlerin EFB orann etkiledii sylenebilir (Wardall, 1982;

Shimanuki et al., 1992b).

Hastaln en ok gzlendii zaman erken ilkbahardr. nk M. pluton daha nceki

evrelerde yeterli beslenme nedeniyle kovan iinde sessiz bir seyir izleyebilmektedir.

Nektar uular baladndaysa, ergin arlarn bir ksmnn kovan dnda grevli

olmas nedeniyle larvalar yeterince beslenememekte ve hastalk kendini belli

14


25/110

etmektedir. stelik larvalar ergin arlar tarafndan tespit edilip kovan dna atlmadan

lmektedirler (Alippi, 1999; Goodman et al., 2002).

Yetersiz beslenmenin bal arlarnda stresi artrd ve bu durumda kolonilerin EFB gibi

baz hastalklara kar duyarl hale geldii belirtilmitir (Herbert and Shimanuki, 1982;

Hornitzky, 1990).

EFB hastalnda etken organizma dnda baz bakterileri de grmek mmkndr.

Hastalkla ilikili olan bu bakterilerPaenibacillus alvei, Brevibacillus laterosporus,

Enterococcus faecalis, Bacterium eurydice ve Paenibacillus apiariustur (ekil 2.3.).

Bu bakteriler, l larva zerinde reyen ikincil saprofitlerdir (Waite et al., 2002).

(A)

ekil 2.3. EFB enfeksiyonunu takiben ortama yerleebilen bakterilerin vejetatif veya

spor formlar (A: Enterococcus faecalis, B: Bacillus laterosporus, C: Paenibacillus

alvei) (Shimanuki and Knox, 2000)

Paenibacillus alvei, EFB enfeksiyonlarnn hemen hepsinde ikincil saprofit olarak

grlmektedir. Sporlar 0.8 x 1.82.2 m apndadr. Vejetatif formu ise 0.50.8 m

geniliinde, 2.05.0 m boyundadr. P. alveisporlar da P. larveide olduu gibikmeler halinde bulunabilmektedirler. Sporangiyumlarnn sporlarna ilitirilmi gibi bir

grnmleri vardr. Kltrasyonda ise Nutrient Agar zerinde hzla remekte ve

reme srasnda ekimsi bir koku yaymaktadrlar (Shimanuki and Knox, 2000).

15


26/110

Brevibacillus laterosporus, sporu 1.01.3 x 1.21.5 m apnda, vejetatif formu ise

0.50.8 x. 2.05.0 m boyutlarnda olan bir bakteridir. Tehisinde, sporun bir yann

ve iki ucunu kaplayan kano eklindeki parasporal yapsndan faydalanlmaktadr.

Nutrient Agar zerinde yava bir reme gzlenmektedir. Kltr mat ve opak bir

grnme sahiptir. Agar yzeyi nemli olduunda hzla yaylmaktadr. l larvalar

zerinde sk rastlanan bakterilerden deildir (Shimanuki and Knox, 2000; Russenova

and Parvanov; 2005).

Enterococcus faecalis 0.51.0 m apnda oval bir yapya sahiptir. Genellikle ift ya

da ksa zincir halinde bulunmaktadr. Larva, ze ile ekildiinde snmesine neden

olabilmektedir. Nutrient Agar besiyerinde 1 gn iinde remektedir. Kolonilerinin

boyutu genellikle 2 mmden kk olup, konveks yapda ve snrlar keskindir(Shimanuki and Knox, 2000).

Bacterium eurydice iin standart bir tanmlama yaplamamtr. nce, gram negatif,

hareketsiz, 0.20.4 0.82.8 m boyutlarnda, spor formu olmayan bir bakteridir.

Tekli ya da ikili halde bulunmaktadr. Ergin arlarn sindirim sisteminde de yaamakta

fakat, salkl yavrularda nadiren gzlemlenmektedir. Genellikle EFB enfeksiyonu ile

birlikte grlmektedir (Russenova and Parvanov; 2005).

Paenibacillus apiarius EFB ile ilikisi tam olarak belirlenememi gram pozitif bir

bakteridir. 0.60.8 m apndadr ve ularda daralmaktadr. Tipik bir yaps olan

kabark, kaln, dikdrtgensel spor klf, tehisi iin nemlidir. Sabouraud Dextrose ile

kltrasyonu yaplabilmektedir (Shimanuki and Knox, 2000).

EFBnin koloniler arasndaki yaylm AFB deki gibidir. Salkl koloniler, enfekte

kolonilerden yama yaptklar srada ya da arcnn kontamine ekipmanlar vastasyla

hastalk etkenini almaktadr. Koloni iinde ise ii arlarn besleme srasnda etkeni

bulatrmalaryla veya yavru gzdeki bakterilerin bir sonraki yavru dnemine kadar

hayatta kalmasyla da enfeksiyon yaylabilmektedir (Alippi, 1999).

16


27/110

kincil saprofit bakteriler hastaln klinik tablosunu etkilemektedir (FAO, 2006) ve M.

plutonun tespiti olduka zordur (Goodman et al., 2004).

Hastaln ilerleyen safhalarnda P. alveiremesi nedeni ile AFB deki gibi larvada

kahverengi bir grnm olumakta ve larva iplik gibi snmektedir. Bu da iki hastaln

kartrlmasna neden olmaktadr (zkrm, 2006).

EFB, kolonilerin zayflamas ve rnlerin azalmas nedeniyle arclk sektrne nemli

zararlar veren bir hastalktr.Dnya zerinde hemen hemen her blgede

grlmektedir ancak, en ok grld yerler Kuzey ve Gney Amerika, Avrupa,

Japonya, Avustralya, Hindistan ve Gney Afrikadr (Russenova and Parvanov; 2005).

Resmi kaynaklara gre 1952 ylndan bu yana hastaln lkemizdeki pek ok yredede bulunduu belirtilmektedir (Tutkun ve Bogelmez, 2003). Son yllarda Edirnede

(Ylmaz, 1999); Trakya blgesinde (Sral, 1993); Gney Marmara blgesinde (Aydn

ve ark., 2003); Karadeniz blgesinde (Yaar ve ark., 2002); Ankarada (zkrm ve

Keskin, 2002), Elazda (imek ve zcan, 2001) ve Hatay yresinde (ahinler ve

Gl, 2005) yaplan almalarda yavru rkl vakalar rapor edilmitir.

Hastaln tehisinde mikroskobik incelemeler (Hornitzky and Wilson, 1989), enfekte

larvann ya da baln inkbasyonu (Hornitzky and Smith, 1998), elektron mikroskobisi

(Alippi, 1991), ELISA (Enzyme-linked immunosorbent assay) testi (Pinnock and

Featherstone, 1984) ve PCR (Polymerase chain reaction) (Govan et al., 1998)

yntemlerinden faydalanlmaktadr.

Hastaln tedavisinde, enfeksiyon dzeyi dkse, kralie arnn yenilenmesi yoluna

gidilmektedir. Bylece koloniye yeni genetik materyal de katlmaktadr (Erickson et al.,

1999).

OTC (oksitetrasiklin) ve eritromisin gibi antibiyotikler, tedavi amacyla

kullanlabilmektedir (Thompson and Brown, 2001; Waite et al., 2003). Ancak, uzun

yllar AFB ye kar da kullanlm olan bakteriyostatik antibiyotiklerden OTC ye kar

17


28/110

bakteriler tarafndan diren oluturulduu iin gnmzde eritromisin tercih edilmeye

balanmtr (Kochansky, 2000; Waite et al., 2003). Bununla birlikte lkemizde

Avrupa Birlii uyum sreci erevesinde, EFB iin antibiyotik kullanm yasaklanmtr

(T.C. Arclk Ynetmelii, 2006).

2.2.3. Kire Hastal

Kire, etkeni Ascosphaera apis (Maassen ex Claussen) olan ve bal ars yavrularnda

grlen fungal bir hastalktr (FAO, 2006; James and Skinner, 2005). Apis mellifera

larvalarnda kistik mikozise neden olmaktadr (Chorbiski, 2004).

Ascosphaera apis heterotallik bir organizmadr ve farkl cinsten bir miselle temasettiinde, askokarp denilen, koyu kahve-yeil karm renkte spor keseleri

oluturmaktadr. Spor keseleri 47140 m, kese iindeki askosporlar919m

apnda ve ilerindeki her bir spor ise 3.04.0 x 1.42.0 m boyutlarndadr


Hastalk Kuzey Amerika, Asya, Avrupa ve Avustralya da yaygndr (James, 2007).

Hastalk etkeni A. apis Trkiye de ilk kez 1988 ylnda grlmtr, iki yl ierisinde

kontamine olmu balmumu aracl ile lkeye bir bastan dier baa kadar hzl bir

ekilde yaylmtr. lke arclnn en nemli problemlerinden biri olmu ve bu

konuda 19861993 yllar arasnda youn almalar yaplmtr (Yeninar, 1992;

Kaftanolu, et al. 1992, 1995, 1997; ahinler et al., 2003). Ayrca, son yllarda

Ankara da (zkrm, 2000), Hatay da (ahinler ve Gl, 2005), Karadeniz (Yaar ve

ark., 2002) ve Gney Marmara (Aydn ve ark., 2003) blgelerinde yaplan

almalarda da kire hastal tespit edilmitir.

Enfeksiyon genellikle 34 gnlk larvalarda meydana gelmektedir. Larvalar sporlar

besin ya da vcut yzeyinden temas yoluyla almaktadr (FAO, 2006). Kralie, erkek

ve ii arlarn tm enfeksiyondan etkilenmektedir (Witte, 2000). Beinci dnem

larvas ve ilk birka saatteki pupa daha hassastr (Flores et al., 2005).

18


29/110

Sporlar larvann barsak lmeninde, muhtemelen dokulardaki CO2 in etkisi ile aktive

olup imlenmeye balamakta ve hifler de burada olumaktadr (Hornitzky, 2001).

Enfeksiyonun ikinci gnnn sonunda hifler peritrofik zar yzeyinde grlebilmektedir.

Bu aamada salkl ve enfekte larvalarn orta barsak epitel hcrelerinde herhangi

bir farkllk yoktur. nc gnn sonunda hifler barsak duvarna penetre olmakta

ve buradan da larvann hemoslne gemektedir. Bu srada orta barsak epitel

hcrelerinde granl saysnda art ve ekirdein bymesi gibi deiiklikler

grlmektedir. Drdnc gnn sonunda ise hifler, trofositlerde ekil bozukluklarna

ve ayrmalara neden olduklar ya dokusuna yerlemektedir. Enfeksiyon ilerledike

larvann tm vcuduna yaylabilen hifler sadece trake dokusuna zarar

verememektedirler. Larvann btn i organlarnda kolonize olduktan sonra, hifler

ktikl dokusuna g etmekte ve tm vcut yzeyini beyaz bir misel ilekaplamaktadr. Ascosphaera apis kitinaz enzimine sahip deildir fakat yksek oranda

N-asetil- glikozaminidaz ieren bir enzim sayesinde larvann vcut bariyerlerini

krabilmekte ve bu enzim kitinaz aktivitesini de yerine getirmektedir (Chorbiski,

2004).

ekil 2.4. Kire hastal sonucu lm bal ars larvalarnn grnm

(http://photo.bees.net/gallery/photos/chalkbrood/chalkbrood_spore.sized.jpg)

Ascosphaera apis vcut yzeyinde hifler oluturmaya baladktan yaklak 6 gn

sonra karakteristik fruktifikasyon oluumu gzlemlenmektedir. Enfekte larva tyl ve

pamuumsu bir miselle evrilidir. Eer bu miseller tek tip hiften (+ ya da -)

oluuyorsa larva sert, bzm, beyaz ve kirecimsi bir grnm almakta olup, bu

grnm hastala adn vermektedir. Hem + (dii) hem de - (erkek) hifler larva

19
http://photo.bees.net/gallery/photos/chalkbrood/chalkbrood_spore.sized.jpghttp://photo.bees.net/gallery/photos/chalkbrood/chalkbrood_spore.sized.jpg


30/110

zerinde bulunuyorsa, spor kisti oluumu gzlenebilmekte ve bu durumda larvann

rengi beyaz zerinde siyah alacal ya da tamamen siyah olmaktadr (Flores et al.,

2004; Shimanuki and Knox, 2000) (ekil 2.4.).

Hastaln erken safhalarnda l larvalar yavru gzlerin ekline uygun biimde ikin

bir grnm almakta, ancak ileriki safhalarda kurumalar nedeniyle yavru gz

duvarndan ayrlmaktadr. Yavru gz kapaklarnda hastalk nedeni ile herhangi bir

deiim gzlemlenmemektedir. l larvalar tespit etmek iin ii arlarn kapaklar

amalar gerekmektedir. Pek ok enfeksiyonda, petek sallanacak olursa, l

larvalarn tkrts duyulmaktadr. Baz vakalarda belirtiler arasnda ho olmayan bir

koku da olabilmektedir (Witte, 2000).

A. apis iin en uygun reme scakl 30C olduundan, enfeksiyon daha ok m

larvalarda gzlemlenmektedir. Kovan iisy ayarlamak iin yeterli sayda ergin

arnn bulunmad durumlarda, yavru gzlerin kapatlmasn takiben, ilk birka saat

iinde yavrularn mesi ska gereklemektedir. Bu da genellikle erken ilkbahar

dnemine denk gelmektedir (Hornitzky, 2001). Ancak, scakln tek faktr olmad,

nemin de enfeksiyonun olumas zerinde scaklk kadar etkili bir faktr olduu

saptanmtr (Flores et al., 1996).

Hastaln evre koullarndan bir ya da daha fazlasnn olumsuz deiikliinde ortaya

kabilmesi, kirecin strese bal bir hastalk olduunu gstermektedir (Yakobson et

al., 2003).

Kire hastal nedeniyle len larvalarn zerinde yaklak 108109A. apis sporu

bulunmaktadr (Hornitzky, 2001). i arlarn l larvalar kovan dna atmalar

srasnda bu sporlar ii arlara ve kovan iine bulamaktadr. Bal ve polen gibi ar

rnlerinin de bulak hale gelmesi nedeniyle, beslenme yolu ile salkl larvalarn da

enfekte olmas kolaylamaktadr (Chorbiski, 2004). l larvalarn ii arlar

tarafndan kovan dna atlmasnn gecikmesi durumunda, kovan iindeki hava

sirklasyonu ile de sporlar yaylabilmektedir (FAO, 2006). Koloniler arasnda bulam,

20


31/110

yamac arlar ve nektar uular vastasyla kontamine iekler zerinden

gereklemektedir (Witte, 2000).

Fungusun, A. apis major, A. apis minorve A. apis alveiolmak zere 3 alt tr

bulunmaktadr (Tutkun ve nci, 1992). Farkl alt trlerinvarl ve de + ya da -

misellerden sadece birinin koloni iinde bulunmas, hastaln yaylmn snrlayan

faktrlerdir (Hornitzky, 2001).

Pek ok sayda enfekte larvann olduu kovanlarda, kovan giriinde ya da kovann

tabannda l larvalar grmek mmkndr. Petekleri kat bir yzeye hafife vurma

yoluyla da l larvalarn dklmesi salanabilmektedir (Shimanuki and Knox, 2000).

Ascosphaera apisin Avrupa Yavru rkl Hastal n engelledii ve A. apis ten

elde edilen yalardan laurik asit ve linoleik asit in yksek oranda antimikrobiyal

aktivite gsterdikleri rapor edilmitir (Shimanuki and Feldlaufer, 1998).

Bal arlarnda kire hastal etkeni olmasnn yansra, A. apis insanlar iin de alerjik

sinzit, rinit ya da astma neden olan ciddi bir alerjendir (Rudeschko et al., 2004).

Hastaln kesin tehisi, l larvalarn klasik (mikroskobik) ve molekler teknikler

(PCR) kullanlarak laboratuvar taramasndan gemesi ile konulmaktadr (Hornitzky

and Anderson, 2001; Murray et al., 2005).

Trikloroizosiyanrik asit (Tanaka et al., 1984), propiyonik asit buhar (Kajikawa and

Nakane, 1986) ve klotrimazol (Glinski and Chmielewski, 1996) uygulamalarnn

hastal kontrol altna ald rapor edilmitir.

lkemizde ise 19901992 yllar arasnda yaplan almalarda Ascosidin isimli bir

antibiyotiin hastal % 82 orannda tedavi ettii saptanmtr. Ayrca, iki organik asit

karmndan oluan Kirecidin toz preparat ilal tedavi iin 1998 ylnda ruhsat

almtr (Tutkun ve Bogelmez, 2003).

21


32/110

Kontamine baln 65C de 8 saat ya da 70Cde 2 saat sreyle su banyosunda

tutulmasyla iindeki sporlarn yok olduu rapor edilmitir (Anderson et al., 1997).

Kovan materyallerinin ve rnlerin sterilizasyonunda gama radyasyonu (Katznelson

and Robb, 1962; Davis and Ward, 2003) ve etilen oksit fumigasyonu (Gochnauer and

Margetts, 1980) etkili olmaktadr. Metil bromid uygulamasnn da efektif olduu ancak,

kovan materyallerinde ve tahta aksamda kalnt brakt belirtilmitir (Faucon et al.,

1982).

Paenibacillus larvae, Ascosphaera apis ve Paenibacillus alveizerinde yaplan bir

almada tarn yann A. apis sporlarn tamamen yok ettii saptanmtr

(Calderone et al., 1994).

Gnmze dein kire hastal zerinde etkili pek ok kimyasal madde bulunmu

ancak, bal ars rnlerinde kalnt brakmayan ve bal arlar zerinde zarar olmayan

bir kimyasal bulunamamtr (Hornitzky, 2001; FAO, 2006). Bu nedenle hastal

kontrol altna almann en iyi yolu, yaylmn nlemek ve salkl kolonilerin hastala

yakalanmasn kolaylatran evresel koullardan kanmaktr (Flores et al., 2004).

i ar poplasyonunu yksek tutma, kovan havalandrma ve nem oluumunu

nleme hastala kar koloni direncini arttrmaktadr. Erken evrelerde gen ii ar

eklemek, ekerurubu ile takviye besleme yapmak ta fayda salamaktadr (FAO,

2006).

Son yllarda hastalkla biyolojik yntemlerle mcadele edilmesi yolunda aratrmalara

ynelen bilim adamlar baz bakterilerin varlnda A. apisin yaayamadn

gstermilerdir. Bu bakterilerBacillus cereus, Bacillus circulans, Bacillus megaterium,

Bacillus pumilus, Bacillus subtilis ve Paenibacillus alveidir (Reynaldi, 2004).

Yaplan son almalarda, bal arlarnn barsaklarnda bulunan Bacillus spp.,

Pseudomonas spp., Gluconobacter spp. ve baz enterik bakterilerin de A. apisin

remesini engelleyici etkiye sahip olduklar belirtilmitir (Khan et al., 2007).

22


33/110

Avustralyada, topraktan izole edilen Pseudomonas spp. AN5 suunun, rettii D-

gluconic acid in A. apis zerinde etkili bir antifungal madde olduu tespit edilmitir.

Etken madde doal artlarda bal iinde %1 orannda bulunduu iin, kalnt sorununa

yol amamaktadr (Nayudu et al., 2007).

Hastala direnli koloniler yetitirmek amacyla 1990 lardan beri eitli almalar

yrtlmektedir (Oldroyd, 1996; Yeganehrad et al., 2007b).

2.1.4. Tulumsu Yavru rkl

Tulumsu Yavru rkl (SBV), viral bir bal ars yavru hastaldr (Sanford, 2003).

Hastalk ilk kez 1913 ylnda White tarafndan tespit edilmi ancak, uzun yllar

taksonomide bir snfa dahil edilememitir. 1964 ylnda picornalike grubuna

yerletirilmitir. Amerika Birleik Devletleri, Avrupa, Gney Afrika, Hindistan ve Uzak

Dou lkelerinde rapor edilmitir (Grabensteiner et al., 2001).

ekil 2.5. Tulumsu Yavru rkl enfeksiyonuna yakalanm larvalarn grnm

(http://www.dpi.vic.gov.au/CA25677D007DC87D/LUbyDesc/Ag0990l/$File/Ag0990l.jpg)

SBV ncelikle bal ars larvalarn etkilemekte ve larval lmlere neden olmaktadr.

Enfekte larvann pupaya giremeyii ve deri etrafnda ekdiziyal sv birikimi sonucu

hastala adn veren tulum grnm olumaktadr. Larvann renginin parlak

beyazdan mat sarya dnmesini takiben, lmn ardndan larva kurmakta ve l

23
http://www.dpi.vic.gov.au/CA25677D007DC87D/LUbyDesc/Ag0990l/$File/Ag0990l.jpghttp://www.dpi.vic.gov.au/CA25677D007DC87D/LUbyDesc/Ag0990l/$File/Ag0990l.jpg


34/110

larvada rengi koyu kahve olan, gondol eklinde muntazam bir kabuklama

grlmektedir (Grabensteiner et al., 2001; Benecke, 2003) (ekil 2.5.).

SBVnin bir yavru hastal olmasna karn, ergin arlarn da enfekte olmas

mmkndr. Virsler ergin bireylerde reyip oalabilmekte ancak, bu arlar olduka

salkl bir grnm sergilemektedir (Anderson and Gibbs, 1989).

Ergin arlar, enfekte larvalar kovan dna atma ilemi srasnda virs ieren

ekdiziyal sv ile temas nedeniyle bulak hale gelmektedirler. Virs gen ii arlarn

yavru gda bezlerinde oalmaktadr. Bu arlar tarafndan beslenen salkl larvalar da

enfekte edilmektedir (Frow and Delecan, 1999; FAO, 2006).

SBV, koloninin hzla oalp, ok sayda larva ve gen erginin bulunduu ilkbahar

dneminde daha sk gzlemlenmektedir (Grabensteiner et al., 2001). Bu yzden pek

ok bilim adam yetersiz beslenmenin hastal tetiklediini dnmektedir (Benecke,

2003). Baz bilim adamlar ise hastal tetikleyen faktrn stres olduunu

belirtmektedir (Report of Centre for International Economics,2005).

AFB tedavisinde sterilizasyon amacyla gama radyasyonunun kullanlmas sonucunda

SBV nin ortaya kt rapor edilmitir (Liu et al., 1992).

Viral bir hastalk olmas nedeniyle hastaln tans molekler tekniklerle

yaplabilmektedir. ELISA ve RT-PCR yntemleri tanda kullanlan en yaygn

yntemlerdir (Grabensteiner et al., 2007).

Hastal nlemek ya da kontrol altna almak iin herhangi bir ila bulunmamaktadr.

Besin takviyesi, ii ar poplasyonunu arttrma ve kralie ary yenileme gibi doalyntemlerle hastalkla mcadele edilmeye allmaktadr (FAO, 2006).

24


35/110

2.1.5. Ta Hastal

Ta hastal, Aspergillus cinsine bal funguslarn neden olduu bir hastalktr.

Aspergillus fumigatus, Aspergillus nigerve dier baz Aspergillus trleri de hastala

neden olsa da, asl etken Aspergillus flavus tur. Her tr de toprakta ve bitkilerde

yaygn olarak bulunmaktadr (Shimanuki and Knox, 2000).

Hastalk Kuzey Amerika, Avrupa ve Venezuela da rapor edilmitir. Etken organizma

blgedeki doal ortamlarda tespit edilmesine karn, Avustralya da bal arlarnda

herhangi bir bulguya rastlanmamtr (Pearson, 2004). lkemizde, zellikle Karadeniz

blgesinde bal arlarnda zaman zaman lmlere neden olabilmektedir (Tutkun ve

Bogelmez, 2003).

Bu funguslar; ergin bal arlar, dier bcekler, memeliler ve kular zerinde patojen

olup, olduka hzl yaylmaktadr. A. flavus sar-yeil, A. fumigatus gri ve A. nigerise

siyah sporlara sahiptir (Shimanuki and Knox, 2000).

Aspergillus flavus un en uygun reme scakl 2735C olmasna karn, scaklk

toleransnn 1248C olmas insanlar ve dier scakkanl canllar zerindeki

patojenitesini arttrmaktadr (Jiujiang Yu et al., 2005).

Patojen, bal arlarnn larva, pupa ve erginleri zerinde etkilidir. Ergin bireylerin veya

larvalarn nemli ktkulalar zerinde imlenip gelimektedir (Morse, 1997).

Aspergillus flavus olduka hzl gelien ve yaylan bir fungustur. Sar renkte, ban

arka ksmn yaka gibi saran, karakteristik bir spor yaps vardr. Bu renk sonralar

sar-yeil bir hal alrken, olgunlamayla birlikte kahve-yeil bir renge dnmektedir

(Swift et al., 2000).

lmn ardndan, enfekte larva ezilemeyecek biimde sertlemektedir. Hastaln ad

da bu formdan gelmektedir. Sonunda, fungusun larvay integment ksmndan

25


36/110

patlatmasyla bir yalanc deri oluumu ortaya kmaktadr. Bu aamada fungal

sporlarla evrilmi olan larva daha ok yeil renkte gzlenmektedir (Shimanuki and

Knox, 2000).

Aspergillus flavus ve A. fumigatus insanlarda ve hayvanlarda vaziv veya invaziv

aspergillosise neden olmaktadrlar. nsanlarda neden olduklar hastalk pulmoner

aspergillosis tir. Patojen, vcudun herhangi bir yerindeki deri ya da sinsler yolu ile

alndktan sonra akcier, bbrek ve kalbe yerlemektedir. Etkili bir antifungal ila

bulunmadndan hastalk genellikle lmle sonulanmaktadr. Aspergillus flavus un

ikincil metabolitlerinden olan aflatoksin insanlar iin son derece toksik ve

karsinojenik bir maddedir ve neden olduu hastalk aflatoksikozis olarak

bilinmektedir. Hepatotoksik ve karsinojenik rahatszlklara neden olan aflatoksinemaruz kalma sresi ve seviyesi hastaln dzeyini etkilemektedir. Hastalk

karacierde hasar, akut nekrozis veya karacierin tamamen ilevsizlemesi nedeniyle

lmlere sebep olmaktadr. Besin yolu ile alnan aflatoksin, hepatit B virsnn

yaygn olduu blgelerde de hepatokarsinomann birincil etkenleri arasndadr. Ayrca

tarm rnleri zerinde de etkili olan bu madde, byk ekonomik kayplara neden

olmaktadr (Jiujiang Yu et al., 2005).

Bu fungus bala da getii iin hasta kovanlardaki ballar hasat edilmemelidir ve arlar

da bu ballar ile beslenmemelidir. Bulak ballar, insanlarda az ve dieti

iltihaplanmalarna, ishallere, kronik granlomatoz sinzite, kornea iltihabna, deri

aspergillosisine ve osteomiyelite (kemik ilii iltihab) neden olabilmektedir (Tutkun ve

nci, 1992; Hedeyati et al., 2007).nsanlarda hcresel bakl basklamas

nedeniyle, tedavisi zor bir fungustur (Stanzani et al., 2005).

Laboratuvar ortamnda, kltrler zerinde yaplan almalarda Euphorbia milli

(Ylba minesi) ve Euphorbia pulcherrima (Atatrk iei) bitkilerinde bulunan bir

maddenin A. flavus sporlarn inhibe ettii grlmtr (Murugan et al., 2007).

26


37/110

Gnmz arclk sektrnde Aspergillus cinsine dahil olan funguslarla tek mcadele

yntemi onlara oalabilecekleri bir ortam yaratmamaktr. Bu amala kovanlarn

havalandrlmas ve kovan iinde nem oluumunun nlenmesi gerekmektedir (Morse,

1997).

2.2. Bal Ars Ergin Hastalklar

Salkl bir bal ars kolonisinde ana arnn mr 2 yldr. Erkek bal arlarnn mr

bahar aylarnda 2532, yaz aylarnda ise 90 gn iken k aylarnda kolonide erkek ar

bulunmamaktadr. i arlar ise 2040 gnlk bir mre sahiptir. Ancak klayacak

olan iiler yaklak 140 gn kadar yaamaktadr (Koning, 1994).

Ksa saylabilecek yaam sreleri iinde ergin bal arlarn mr uzunlukluklarn

ksaltan ve yaam kalitelerini azaltan bir takm hastalklar mevcuttur (Shimanuki and

Knox, 2000). Ergin bal ars hastalklar; Varroasis, Acarapiasis, Nosemosis ve

Paraliz dir. Btn bu hastalklarn dnda bal ars kolonilerinin yaam kalitesini

etkileyen pek ok zararllar bulunmaktadr (Sanford, 2003).

2.2.1. Varroasis

Acariformes ordosunun Varroidae familyasna bal olan Varroa destructorbal

arlarnn hemolenfini emerek zarar veren bir akardr. lk olarak 1963 ylnda Hong

Kong ta ve ardndan 1970 li yllarn sonlarnda da Avrupa da grlmtr (Martin et

al., 2001). 2000 ylna kadar parazit Varroa jacobsoniQ. olarak snflandrmadaki

yerini alrken, yaplan alma ile Varroa destructorile Varroa jacobsoninin iki farkl

tr olduklar ve Apis mellifera zerinde parazitik yaam sren trn Varroa destructor

olduu tespit edilmitir (Anderson and Trueman, 2000).

Bal ars kolonilerinde ciddi sorunlar yaratan ve etkeni Varroa destructorolan

hastala Varroasis denilmektedir (Sammataro et al., 2000).

27


38/110

Varroa destructor; bal arlarnn erginleri, yavrular ve kovan materyalleri iinde

bulunabilmektedir. Ergin diileri oval ve yass bir vcuda sahiptir. 1.1 mm

uzunluunda ve 1.5 mm geniliinde ve krmzms-kahve renkte olmalar nedeniyle

plak gzle grlebilmektedirler. Ancak akar, arnn abdominal segmentleri ya da

vcut blmleri arasna tutunduu iin tehisi kolay olmamaktadr. Buna karn

beyaz renkteki pupa yzeyi zerinde kolaylkla fark edilebilmektedir. Erkek bireyler ise

diilere oranla daha kk ve daha ak renklidirler. Bu bireylere diilere oranla daha

az rastlanmaktadr. Grnm bakmndan benzerlik gsterdii Braula coecadan 8

adet bacann olmas ile rahatlkla ayrd edilebilmektedir (Shimanuki and Knox,

2000).

Ergin diiler, foretik faz olarak bilinen dnemde bal arlarnn vcut yzeyleri zerineyerlemekte ve bir ardan dierine gemektedirler. reme evresinde ise kapatlmakta

olan yavru gzlere girmektedirler (Sumpter and Martin, 2004).

Diilerin keliserleri yapsal olarak modifiye olmu ve sabit paralarn kaybetmilerdir.

Hareketli paralar ise testere eklinde olup, konan dokusunu delmeye ve yrtmaya

zellemitir. Akarn vcudu, dorsoventral olarak yasslamtr ve bu da arnn

abdominal segmentleri arasna girebilmesini salamaktadr. Ayrca bu sayede terleme

yoluyla su kayb da azaltlmtr. Konan hareketleri esnasnda vcut zerinde

kalabilmesi de yine bu vcut yaps ve yerleim yerinin avantajlarndan

kaynaklanmaktadr (Sammataro et al., 2000).

Yavru gzlere yerletikleri dnemde ise ii ar gzlerinden ok erkek ar gzlerini

tercih ettikleri bilinmektedir. Bunun nedeni de erkek ar gzlerinin % 70 oranla daha

byk olmalardr. Bylece daha fazla sayda akar yavru gz iinde ergin forma

geebilmektedir. Buna karn, daha kk gzlere sahip olan kullanlm eski

petekleri, yeni peteklere tercih etmektedirler. Bu davranlarnn sebebi henz

aklanabilmi deildir (Piccirillo and De Jong, 2004).

28


39/110

Akar, 1870 saat kadar besin asndan uygun kona bulmak iin ardan arya

gemektedir. Bal arlarnn Nasanov bezinden (bir eit koku bezi) salgladklar

geraniol feromonunun rahatsz edici etkisi nedeniyle de, salg miktarnn daha az

olduu gen erikinleri daha yal olanlara tercih etmektedir. Uygun kona bulan

akar, arnn abdomen blgesindeki segmentler aras dokusunu ya da bann ard

ksmn delerek hemolenfi ile beslenmeye balamaktadr. Ar kolonisinde yeni

yavrularn gelitii dnemde ise, akar ergin ardan ayrlp yavru gzlere

ynelmektedir. Bu durum larvalarn nc gmlek deiimi evresine denk

gelmektedir. Erkek ar yavru gzlerini, larvalarn salgladklar asit esterleri, alifatik

alkoller ve aldehitlerin miktarnn fazla olmasnn etkisiyle ii arlara oranla daha fazla

tercih etmektedir. Yavru gzn kapatlmasn takiben, yaklak 60 saat kadar sonra

dii akar yumurtlamaya balamaktadr. lk yumurta genellikle haploid erkek bireyeaittir. Sonraki 30 saat iinde ise dii akarlar oluturacak olan yumurtalar

braklmaktadr. Yumurtadan kan akar larvalar farat larva, hareketli protonimf, farat

deutonimf, hareketli deutonimf ve farat ergin evrelerini geirdikten sonra ergin forma

ulamaktadr. Bu dnemlerde ana akar kendi larvalarnn beslenebilmesi iin yavru

gzn beslenme deliini ak tutmaktadr. Yaklak 6 gnde gen diiler olgun evreye

gemekte ve ii arlarn vcuduna tutunarak zerinde beslenmeye balamaktadr

(Sammataro et al., 2000) (ekil 2.6.).

Akar poplasyonu, bal arsnn biyolojisine ve toleransna bal olarak gelimektedir.

klimsel koullar bal ars kolonisinin geliimini etkilemekte ve dolaysyla akar

poplasyonu da bu koulardan etkilenmektedir. Scak iklimlerde neredeyse btn yl

yavru retimi olduu iin bu blgelerde enfestasyon oran daha fazla olmaktadr

(Coline et al., 1999).

Ar bulamlarda pupa, geliimini tamamlayamadan lmektedir. Geliimini

tamamlayabilen erginlerde de abdomenlerin ksa olmas, kanatlarda ve bacaklarda

deformasyon ve salkl olanlara oranla kilo kayb gibi anomaliler gzlenebilmektedir


29


40/110

Hastaln belirtileri, solgun ya da koyu krmzms-kahve renkteki akarlarn zerinde

grld pupalar, dier yavru hastalklarna zg belirtiler olmakszn kolonilerin

zayf olmas, erkek ya da ii ar gzlerinin delik olmas, vcut blgelerinde

deformasyonlar olan ergin arlarn grlmesidir (Sammataro et al., 2000).

ekil 2.6. Varroa destructorn yaam dngs (Skimanuki and Knox, 2000)

Varroa enfeksiyonunun dier baz hastalklarla ilikisi olabilecei de bilim adamlar

tarafndan tartma konusudur. Pek ok blgede kire hastal ile birlikte seyrettii

30


41/110

rapor edilmitir. AncakA. apis sporlarnn geliebilmesi iin gerekli olan koullarn

sadece bal ars larvasnn barsanda var olmas nedeniyle, bulamda akarn

direkt bir etkisi olmad ve varroasise bal olarak yetersiz beslenme sonucunda

arlarn kirece kar daha hassas hale geldii dnlmektedir (Coline et al., 1999).

Varroasisin viral hastalklarla ilikisi de aratrlm ve akarn virslere vektrlk

yapt tespit edilmitir (Sumpter and Martin, 2004).

Pseudomonas apiseptica, Pseudomonas aeruginosa ve Serratia marcescens gibi

baz bakterilerin de Varroa destructorile kovanlara bulat ve bal ars

hastalklarndan olmasalar da, septisemiye yol aarak hem ergin hem de larva

evresindeki arlar etkiledikleri rapor edilmitir. Bulamn su ve topraktan olduudnlmektedir. Akar ile tanan ve bal arlarnda hastalk etkeni olan bakterilerin ise

akar populasyonunun artyla birlikte art gsterdii ancak, arnn barsandaki

miktarlarnda bu artn bir etkisinin olmad grlmtr (Coline et al., 1999).

Akarn eski petekleri tercih ediyor olmas da, bu peteklerde bulunma olasl yksek

olan Nosema apis ve Paenibacillus larvae larvae sporlarn koloniden koloniye

bulatrmalar ihtimalini arttrmaktadr (Piccirillo and De Jong, 2004).

Hastaln tespiti iin farkl yntemler kullanlmaktadr. Baz yavru gzlerin alp,

larvalarn kartlmas ve incelenmesiyle; bir miktar arnn kavanoz iine alnp eterle

bayltlmalarnn ardndan vcut yzeylerinin taranmasyla veya peteklerin scak su,

alkol ya da deterjanl suya silkelenip, bu svlarn iine den arlarn incelenmesiyle

tehis konulabilmektedir. Ancak btn bu yntemlerde arlarn ldrlmesi sz

konusudur. Bunarn dnda, arlara zarar vermeden uygulanabilecek yntemler de

bulunmaktadr. Bolekerli ve jle kvamndaki bir svnn kat zerine ince bir tabaka

olarak srlmesinin ardndan bir kavanoz iinde arlarn kada srtnmesini

salayarak akarlarn dklmesi; arlarn 1015 dakika sre ile 47C ye kadar

stlmas veya kovan dip tahtas zerine yapkan bir tablann konulmasyla da tespit

yaplabilmektedir (Shimanuki and Knox, 2000; Sammataro et al., 2000).

31


42/110

Tm dnyada yaygn bir ar akar olan Varroa destructor, 1976 ylnda Bulgaristan

zerinden Trakya blgesine ve ayiei bal retmek iin blgeye giden arclarn

arlklarna bulamtr. Bu vesileyle Anadolu ya srayan hastalk, am bal retmek

amacyla lkenin tm blgelerinden arclarn geldii Mula ilinde arlklar arasnda

yaylm ve bu arclarn kendi blgelerine dnmelerini takiben, 45 yl iinde btn

lkeye yaylmtr (Akyol ve ark, 1997). lk yllarda 600.000 koloninin snmesine ve

7000-7500 ton rn kaybna neden olan parazit, son 20 yl iinde lke apnda ciddi

problemlere yol amtr (Akyol ve ark, 1997; Warrit et al., 2004).

Akarn zararlarn nleyebilmek iin tm dnyada pek ok ila denenmi ancak

hastal tamamen ortadan kaldran bir madde saptanamamtr. lkemizde buamala malation ve Folbex-Va zerinde almalar yaplm, her iki maddenin de

Varroa destructorzerinde etkili olduu ancak, hastal tamamen ortadan

kaldrmad, hatta ilkbahar dnemindeki ilalamalardan daha az verim alnd tespit

edilmitir (zer ve Bogelmez, 1987).

Dnya piyasasnda, etken maddesi fluvalinat ya da coumaphos olan kimyasal

ilalar uzun yllar kullanlm ancak, zaman iinde akar bu maddelere kar diren

kazanmtr. Formik asidin hastalk zerinde etkili olduu bilinmektedir fakat bu

madde de insanlar iin olduka zararldr. Kullanmnda olduka dikkatli olmak

gerekmektedir. Gnmzde pek ok ar hastalnda olduu gibi bitkisel yalardan

yararlanma yoluna gidilmektedir (akmak et al., 2006; Sammataro 2000; Coline et al.,

1999). Hyssopus officinalis (rdk otu) ya ile yaplan bir almada, varoasise

kar olduka etkili olduu grlmtr (Nentchev, 2003). Polen tuzaklarnn ceviz

yapra ttss ile birlikte kullanm da akarla mcadelede etkili olmaktadr.

Turungiller ya da okalipts gibi bitkilerden elde edilen aromatik yalarn eklenmesi

de etkiyi arttrmaktadr (akmak et al, 2002).

Btn bu yntemlerin dnda hastala kar direnli ar kolonileri zerinde de

aratrmalar yaplmaktadr (Sammataro et al., 2000; Guzman and Rinderer, 2007).

32


43/110

2.2.2. Acarapiasis

Ergin bal arlarnn solunum sistemlerinde grlen ve Acarapis woodi(Rennie)

adndaki parazitin neden olduu hastalk Acarapiasis ya da HBTM (Honey Bee

Tracheal Mite) olarak adlandrlmaktadr (Fernndez, 1999; Loper, 1999).

Bal ars trake akarnn fark edilii, bu yzyln balarnda ngilterenin gneyindeki

Wight adasndaki bal arlarnn kitlesel lmleriyle olmutur. Arlarn pe pee lmesi

19041919 yllar arasnda salgn hastalk dzeyine ulamtr. nceleri bu hastala,

Zander tarafndan tanmlanm ve bal arlarnn sindirim sisteminde yaayan bir

protozoon olan Nosema apisin neden olduu dnlmtr (Sammataro et al,

2000). Trake akar ilk kez 1919 ylnda, hastalk etkeninin aratrlmasna dairalmalar srasnda Rennie tarafndan saptanm ve akarTarsonemus woodiolarak

adlandrlmtr (McMullan and Brown, 2005). Ardndan hastalk Acarin ya da Wight

Adas Hastal olarak adlandrlmtr (Sammataro et al., 2000). Ayn yl, Hirst (1921)

baz akar cinslerinin snflandrln gzden geirmi ve bu akar Acarapis cinsine

yerletirerek, adn da Acarapis woodiolarak deitirmitir (Swart, 2003).

HBTM Wight adasndan ngiltere ye oradan da Avrupa ya yaylmtr (McMullan and

Brown, 2005). Hastalk daha sonra Amerika ya sramtr. lk olarak 1968 ylnda

Arjantin de, 1980 de Kolombiya ve Meksika da grlmtr.1984 ylnda, bal

arlarnn, Avrupa bal arlarndan daha duyarl olduklar ispatlanm olan Amerika

Birleik Devletleri nde de hastalk etkeni akarlar saptanmtr (Fernndez, 1999). Son

yllarda Balkan lkelerinde de hzla yaylmaya balayan trake akarnn lkemizde de

var olabilecei iddia edilmesine karn, 19882003 yllar arasnda Trakya blgesi de

dahil olmak zere lkemizin pek ok blgesinde yaplan aratrmalar sonucunda

herhangi birAcarapis woodibulgusuna rastlanmamtr (Keskin ve Baar, 1996;

zkrm, 2000; akmak et al., 2003;). Ancak 2005 ylnda molekler yntemlerle

yaplan bir alma ile lkemizin snr blgelerinde dk dzeyde Acarapis woodi

enfeksiyonu tespit edilmitir (zkrm and Keskin, 2005).

33


44/110

Acarapis woodidiileri 120190 m boyunda, 7780 m eninde olup, arlklar

5.5x104 mgdr. Erkekleri ise 125136 m boyunda, 6077 m enindedir ve arlklar

2.61x104 mgdr (Sammataro et al., 2000). Vcut ovaldir, en geni ksm ise ikinci ve

nc ift bacaklar arasnda kalan ksmdr. Vcut yzeyi beyazms, parlak, dz bir

ktikl ile kapldr. Beslenme iin; bak benzeri stiletleri olan, uzun, gaga benzeri

gnathosomalar bulunmaktadr (Swart, 2003). Vcudunda ve bacaklarnda az sayda

uzun tyler mevcuttur (Shimanuki-Knox, 2000)(ekil 2.7.).

(A)

ekil 2.7. Acarapis woodierginleri (A: Dii birey, B: Erkek birey)

(http://www.delange.org/Bees4/miteMale.jpg )

Dier prostigmatik Heterostigmata yeleri gibi, A. woodiyumurta, larva ve ergin

olarak adlandrlan sadece belirgin fazdan oluan ksalm bir yaam dngsne

sahiptir. Ancak akar, larval derinin iinde gerekleen apodal nimfal bir faza daha

sahiptir. Erkek bireyler geliimlerini 1112 gnde, dii bireyler ise 1415 gnde

tamamlamaktadr. Bir neslin bu ekilde iki hafta iinde gelimesi, HBTM

poplasyonunun hzla bymesini aklamaktadr (Sammataro et al., 2000).

Uygun konak bulunduunda -tercihen bir ii ar- dii akar, arnn solunum

aklndan girip trakeye yerlemektedir (Sammataro et al., 2000). Diinin nereye

yerleecei konusunda bir tercihi yoktur (Giordini, 1977; Swart, 2003). Kendisini rahat

hissettii ilk yerde trake duvarn delip arnn hemolenfi ile beslenmeye, bir gnden

daha ksa sre iinde yumurtalarn brakmaya balamaktadr (Gary et al, 1989,

34
http://www.delange.org/Bees4/miteMale.jpghttp://www.delange.org/Bees4/miteMale.jpg


45/110

Swart, 2003). Trake akarlar ve onlarn yumurtalar nadiren arnn hava keselerinde,

abdomeninde, banda ve de kanat balantlarnn d tarafnda grlmektedir. Bu

alternatif yerleim blgelerinde arya olan etkileri ya da kendilerinin nasl etkilendii

henz bilinmemektedir (Sammataro et al., 2000).

ekil 2.8. Acarapis woodi nin yaam dngs

Dii akarlar 34 gnlk bir periyot iinde 57 yumurta b rakmakta ve bu yumurtalar

drt gn iinde almaktadr. kan 6 bacakl larva nce 8 bacakl nimfe

dnmektedir. Bu nimf erkek bireylerde 1112, dii bireylerde 1415 gn iinde

ergin forma gemektedir (Henderson and Morse, 1990) (ekil 2.8.).

Acarapis woodiarnn trakesi iinde iftlemektedir. iftlemi dii, gs tyleri

vastas ile yeni bir konak bulmak iin ardan arya gemektedir (McMullan and

Brown, 2005). Gen arlarn protorasik aklndan atlan hava, henz tylenmemi

(4 gnlkten daha kk) arlara zg hidrokarbonlar ierdiinden, bu diiler iin

35


46/110

ekicidir. Yal arlar HBTM nin yaam dngsn tamamlamasna yetecek kadar

uzun bir sre yaayamayabileceinden, akarlarn bu bireylere olan ilgileri daha azdr

(Sammataro et al., 2000).

Yaplan pek ok almann sonucunda, akarn gen arlar ktikular kimyasnn farkl

olmasndan dolay tercih ettii anlalmtr. Dallanm ve doymu hidrokarbon oran,

arnn yaamnda tahminen ilk birka gn iinde hzla dmektedir. Akarlar bu

hidrokarbonlar gen/yal ar ayrmnda kullanmaktadr. Ayrca hidrokarbon yapda

olmayan ktikler yalarn miktar arnn yaamnn ilk 12 gn boyunca artmaktadr.

Bunun da gen ve yal konak ayrmnda kullanld dnlmektedir. Gen arlarn

kokusuna karan ya da kokularn gizleyen baz bileikler de, trakelerin akarlar

tarafndan istila edilme orann azaltmaktadr (Engelsdorp and Otis, 2001).

Akarlar, arnn hemolenfi ile beslenmektedir. Trake bir kez delindiinde, akarn

stiletlerin hemen altnda yer alan az yarann zerine bask yapmakta ve akar

farinksteki ksa tpten hemolenfi bu yolla emmektedir (Sammataro et al., 2000).

Acarapis woodibir ardan dierine geerken, arlar birbiri ile yakn temas halindeyse

sadece trakeden trakeye gemektedir (Royce et al., 1988). Fakat ounlukla bir

ardan dierinin toraks tylerine, oradan da protorasik spirakulumlarna geerek

trakeye ulamaktadr (Engelsdorp and Otis, 2001).

Kralie, ii ve erkek arlarn hepsinin A. woodienfeksiyonuna kar duyarl olduklar

bilinmektedir. Ancak, akarn tercihi ii arlardan yanadr. Bu durum dier kolonilere

yaylmasn ve koloni iinde oalmasn kolaylatrmaktadr (Fernndez, 1999).

Acarapis woodi, konak dnda geirdii sre iinde kurumaya ve ala kar

duyarldr. Yaamn srdrebilmesi, beslenme durumu kadar evre scaklna ve

nem oranna da baldr. Yeni bir konak iine giremezse, birka saat iinde

lmektedir. Ayn zamanda akar, uu ve temizlik srasnda vcut yzeyinden atlma

riski altndadr (Sammataro et al., 2000).

36


47/110

Ar HBTM enfestasyonu yavru gz alannn azalmasna, ar poplasyonunun

klmesine, daha gevek k kmelerine, bal tketiminin artmasna, bal retiminin

azalmasna ve sonunda koloninin lmne neden olmaktadr. Ilman kuaklarda akar

poplasyonu, arlarn kovanda bir arada tutulduu k aylar boyunca artmaktadr ve

ar poplasyonunun en fazla olduu yaz aylarnda ise dmektedir. Subtropikal

iklimlerde arlarn bylesine bir arada tutulduu dnemler olmasa da, dng benzer

seyre sahiptir. Ancak HBTM ile enfekte arlarda varroasis enfestasyonunun

balamasyla HBTM nin arlar zerindeki etkisi glgelenmekte ve varroasis baskn

hale gemektedir (Sammataro et al., 2000).

Akarn ekonomik etkisine dair elikili raporlar vardr. Baz yazarlar bal retiminde

(Eischen et al., 1989, Guzman-Nova and Zozaya-Rubia, 1984) ve Otis (1990)polinasyonda azalma olduunu sylerken, Giordini (1977) ar enfeste kolonilerden

normal dzeyde ya da bundan daha fazla bal rn elde edildiini belirtmitir. Gary

ve Page (1989) enfeste olan ve olmayan arlarn nektar uuu davrannda bir fark

olmadn gzlemlemilerdir. Ayn zamanda arlarn yaam sresinde de bir fark

olmadn belirtmilerdir. Baz bilim adamlar ise enfeste arlarn solunum gl

ektiine ya da uu yeteneklerinin azaldna dair bir bulguya rastlamamtr

(Harrison et al., 2001).

Acarapis woodienfestasyonu nedeni ile kolonilerdeki hzl k yavru gz

scaklnn azalmas ve enfeksiyona kar duyarlln artmas ile ksmen

aklanabilmektedir. Enfeste olan bal arlarnn, akarlar ve onlarn protorasik trakeyi

tkayan kartlarndan dolay uu kaslarn kullanabilme kapasiteleri azalmaktadr.

Bu da gerekli torasik scakl salamalarn engellemektedir (Komeili and Ambrosse,

1991). Scakln dmesi ile birlikte akar enfestasyonuna kar duyarllk artmaktadr.

Bu durum arlarn klamas zerinde akarlarn kritik faktr olmasna yol amaktadr.

K ve erken ilkbahardaki yavru alanlar akar enfestasyonu ile ters orantldr. Bu kritik

periyot sresince koloni hayatta kalabilmek iin ok sayda salkl gen bireylere

ihtiya duymaktadr. Kuluka scaklnn azalmas henz tylenmemi gen arlarn

trake akar enfestasyonuna kar hassasiyetini arttrmakta ve eski k arlarnn yerini

37


48/110

alacak olan yavru geliimi kstlanmaktadr. Ar saysnn azalmas kuluka

scaklnn dmesine ve duyarlln artmasna katk salamakta ve koloninin

yaayabilirlik grafii, dalgalekilde azalmaktadr (McMullan and Brown, 2005).

Acarapis woodiye kar kullanlan kontrol metotlar akarlara kar kullanlan klasik

yntemlerdir. Buna karn bu rnlerin kullanlmasnn maliyet, baln kontaminasyon

riski, arlar zerindeki risk, akarn ilaca kar direnlilik gelitirmesi gibi dezavantajlar

da vardr (Fernndez, 1999).

Kullanlacak kimyasallar hedef zerinde etkili olmal ve arlara zarar vermemelidir.

Ayrca kovan rnlerinde de birikim yapmamaldr. nk hem bal ars hem de akar

pek ok temel fizyolojik prosesleri benzer olan eklembacakllardr. Bu da uygun toksikmaddeyi bulmay zorlatrmaktadr. HBTM kontrolnde kullanlacak materyal uucu

bileikler araclyla arnn trakesine ulamal, ar tarafndan alnmal ve sadece

parazit iin ldrc olmaldr. Amerika Birleik Devletleri nde kabul gren tek ila

Mentha arvensis ten ekstrakte edilen saf mentol kristalleri dir. Her koloniye iki

haftada bir 50 gr ya da 1 paket eklinde uygulanmaktadr. Ancak, souk havalarda

mentoln etkinlii, kristallerdeki buharlamann yetersiz miktarda olmasndan dolay

azalmaktadr. Buna karn yksek scaklklarda da fazla buharlama nedeni ile arlar

kovan terk edebilmektedir (Sammataro et al., 2000).

Etkili pestisit Miticur (Amitraz olarak satlmaktadr), Amerika Birleik Devletleri nde

piyasadan kaldrlmtr. Formik asit, insanlar zerinde yakc bir etkisi olmakla birlikte,

etkili bir ajandr (Sammataro et al, 2000).

Kimyasal madde kullanmnda en iyi sonu ilkbahar uygulamasnda, 50 gr ilacn

gzenekli plastik kafeslerin iinde, peteklerin zerine konulmasyla alnmtr. Bu

metot 1989 da ABD evresel Koruma Acentas tarafndan, 1992 de de Kanada

Tarm Bakanl tarafndan kabul grmtr (Delaplane, 1996).

38


49/110

Avrupa da 19301940 yllar arasnda yarar ve gvenlii tartlana kadar

nitrobenzen fumigasyonu kullanlmtr. 1960 ta pek ok akarisid ile allm olup,

bunlarn iinden en etkili ajann, arlara kar olduka zararsz bir rn olan ve bal

kontamine etmedii iin de ayrca avantaj salayan mentol olduu gzlenmitir

(Fernndez, 1999).

Varroa destructora kar kullanlan alternatif rnlerden formik asit ve mentol

(Nelson, 1994; Nelson et al., 1994) veya bitkisel yalar ve mentol (Delaplane, 1992)

uygulamalar da Acarapis woodiye kar baarl sonular vermitir. Formik asit

kullanmnda tavsiye edilen forml, %65lik asitten 30 ml olarak haftada 1 kez, 3 hafta

boyunca ilkbahar mevsiminde uygulamaktr (Nelson et al., 1994).

Bir dier alternatif yntem ise akar poplasyonu ok youn olduunda, bitkisel ya ve

eker paracklar uygulamasdr. 113 gr parack,yavru gzlerin arlarla en ok

temas halinde olduklar st ksmlarna srlerek, en fazla tehdit altnda olan gen

arlarn enfestasyondan korunmas salanmaktadr. Yan, yeni bir konak aramaktaki

dii akar rahatsz ettii gzlenmitir. Srekli bir gen nesil oluumu nedeniyle,

paracklar da uzun sreli periyotlarla bulundurulmaldr. deal uygulama mevsimi ise,

akar poplasyonunun artt sonbahar ve erken ilkbahardr (Sammataro et al., 2000).

Msr, pamuk, ayiei, soya, zeytin ve hurma yalar ile yaplan almada, btn

yalarn enfeksiyon dzeyini drd tespit edilmitir (Mohamed, 2007).

Bir dizi alma ile Acarapis woodiye direnli bal arsrklarnn varl ortaya

karlmtr. Buckfast ve ARS-Y-C-1 rklar trake akarna nemli derecede

direnlilik gstermilerdir. Buna karn bu rklarn ikisi de, bir d parazit olan Varroa

destructora diren gstermemilerdir. Ayrca, Rusya nn Primorsky blgesindeki

arlar, 1997 ylnda Amerika Birleik Devletleri tarafndan ithal edilmitir ve Varroa

destructor a kar yksek dzeyde direnli olmalar nedeni ile arclk endstrisinde

piyasaya srlmtr. Primorsky bal arlar deneysel periyot sresince ar dozda

enfeste olan yerli bal ars kolonileri ile temas halinde olmalarna ramen, neredeyse

39


50/110

akarsz bir koloni salayarak A. woodiye kar yksek direnlilik gstermilerdir.

Aratrmaclar ayrca, Primorsky bal arlarnn tamamna yaknnn k dk dzeyde

bir enfestasyon ile geirdiklerini belirtmilerdir. Bu direncin yabanc bal ars

kolonilerine kar durmalarndan veya akarlardaki kendi iinde iftleme

davranlarndan kaynakland dnlmektedir (Guzman et al., 2002).

2.2.3. Nosem

muğla İli balarılarının (apis mellifera l.) mikrobiyal ve paraziter hastalıklar yönünden...

Documents