morfolo[ke karakteristike jajnika kao faktor … · estrusni ciklus kobile u proseku traje 21 dan...

UDK 636.09:611.651.062:612.621.3:636.1

MORFOLO[KE KARAKTERISTIKE JAJNIKA KAO FAKTORMOGU]EG UTICAJA NA OSOBENOST POLNOG CIKLUSA

KOBILE*

MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF OVARIES AS FACTOR OF

POSSIBLE INFLUENCE ON CHARACTERISTICS OF SEXUAL CYCLE IN

THE MARE

Danica Markovi}, M. Pavlovi}, V. Pavlovi}**

Polni ciklus, endokrina regulacija estrusa i morfologija jajnika ko-bile su osobeni.

Da li su, i zbog ~ega, evolucijom ste~ene te karakteristike kobileostale o~uvane i danas kod ove vrste ìvotinja koja je stara 60 milionagodina i ~iji fosilni ostaci datiraju iz ranog kenozoika, najmla|eg ge-olo{kog doba razvoja zemlje?

Neuroni hipotalamusa, }elije hipofize i target organa, kao genet-ski programirane za specifi~ne odgovore na steroidne hormone, foto-period i faktore sredine, imaju bitnu ulogu u regulaciji transkripcije tar-get gena, a regulatorni proteini su konzervisani u toku evolucije. Memo-rija ovih }elija, sticana je tokom evolucije, a programirana ekspresijagena, moè da bude modulirana privremeno ili permanentno, pomo}usteroidnih hormona Š1¹.

U razmatranju podataka koji se bave polnim ciklusom kobila iizgledom jajnika problemi su u nemogu}nosti sa~injavanja statisti~kirelevantnih eksperimentalnih grupa za ovu vrstu, pa je zna~ajan svakipodatak pogodan za pore|enje. Specifi~na morfologija sa medulomjajnika koja je na periferiji organa i korteksom raspore|enim u centru igrupisanim oko ovulatorne fose, veli~ina jajnika koja dostiè 6-9 cm, fo-likuli veli~ine do 7 cm, ùta tela dimenzija 1-2 cm, posebna strukturatkiva, diskrepancije u veli~inu i izgledu oteàvaju klasi~an na~in his-tolo{kih ispitivanja i dono{enje zaklju~aka.

Klju~ne re~i: kobila, jajnik, estrus

687

ORIGINALAN NAU^NI RAD – ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER

* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Mr Danica Markovi}, Katedra za histologiju i embriologiju; dr Milo{ Pavlovi}, dr Vojislav Pav-

lovi}, Katedra za porodiljstvo i ve{ta~ko osemenjavanje, Fakultet veterinarske medicine,Univerziteta u Beogradu, Beograd

Razvoj i cikli~nost reproduktivnog sistema kobile zavise od neuralne iendokrine funkcije tri regije: me|umozak – epifiza, hipotalamus i hipofiza Š1¹. Po-rast dnevne svetlosti u prole}e inhibira aktivnost epifize. Takav endokrini signalzaustavlja lu~enje melatonina koji je bio maksimalan u toku zimske sezone Š2¹, aistovremeno, pove}ava se sekrecija gonadotropina i aktivacija gonadalnih aktiv-nosti Š3¹. Hipotalamo- pituitarno- gonadalna sprega predstavlja regulacioni meha-nizam endokrinih funkcija koji jo{ nije sasvim razja{njen Š4¹. Imaju}i u vidu fotope-riod, smatra se da su dopamini, opioidi i melatonin medijatori izme|u mozga igonadalnih funkcija Š5¹. Estrusni ciklus kobile u proseku traje 21 dan Š6¹, foliku-larna aktivacija i ovulacija su druga~ije nego kod ostalih sisara zbog dvostrukogtalasa pove}anja lu~enja i delovanja FSH Š7¹. Porast serumskog LH je u toku se-dam dana pre ovulacije koja nastupa na vrhuncu LH aktivnosti, posle ~ega se ubr-zano zavr{ava estrus u roku od jednog do dva dana Š8¹. Delovanje i sekrecija LHkoja usmerava ovulaciju mnogo je duè u pore|enju sa drugim vrstama Š9¹.Zavr{etak estrusa u direktnoj je vezi sa momentom ovulacije Š10¹. Isto tako, pri-rodno uslovljeno, dugo odràvanje aktivnosti ùtog tela i njegovog razgra|ivanja,jedan je od zna~ajnih faktora promenljivog trajanja i nepredvidljivog otpo~injanjanarednog ciklusa kod kobile Š11¹. Poku{aj usmeravanja polnog ciklusa i ve{ta~koosemenjavanje kobila je posebno osetljiv postupak o kome se vodi ra~una, i {tose obja{njava finim i osetljivim mehanizmom regulisanja polnog àra Š12¹. S obzi-rom na posebnost gra|e jajnika kobile u odnosu na druge sisare, razmatrali smoih sa aspekta uticaja na polni ciklus koji ima niz specifi~nosti.

Genitalni organi 20 nasumi~no odabranih, zdravih kobila, sa klanice,uzrasta od 1 do 12 godina odvajani su u dve sukcesivne godine u sezoni parenjamart-juli, i nakon obrade i merenja odvajani za histolo{ka bojenja hematoksilin-eozin i azan tehnikom za obradu svetlosnom mikroskopijom. Klini~ki pregledi i ul-trazvu~ne dijagnostike ura|ene su pre klanja radi valorizacije podataka dobijenihhistolo{kim ispitivanjem. Svaki jajnik je pojedina~no meren duìnski i teìnski,pore|ene su njihove vrednosti izme|u starosnih kategorija, kao i perioda u komeje materijal uzet. Posmatrana je gra|a polnih organa u skladu sa godinama i estru-som kod svake ìvotinje, a morfolo{ka istraìvanja, pored osnovnih karakteristika,obuhvatala su osobenosti folikula i svih elemenata luteinizacije, gra|e ovocita ispecifi~nosti izgleda fosse ovulationes, odnos kore i srì, kao i vaskularnih eleme-nata jajnika.

688

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 687 - 695 (2005) Danica Markovi} i sar: Morfolo{kekarakteristike jajnika kao faktor mogu}eg uticaja na osobenost polnog ciklusa kobile

Uvod / Introduction

Materijal i metode / Materials and methods

Od zanimljivih podataka prikupljenih posmatranjem genitalnih organakobile isti~u se jajnici svojom osobenom gra|om. Uo~ljivo je ve}i levi jajnik kodve}ine posmatranih ìvotinja, osim u juvenilnom periodu, kada nema karakteri-sti~nih odstupanja.

Jajnici kobile su zna~ajno ve}i od jajnika izu~avanih doma}ih ìvoti-nja. Karakteri{e ih prisustvo fosse ovulationes koja ne postoji kod drugih vrstasisara. Epitel fose je prizmati~an, bez podataka da se menja u toku polnog cik-lusa. Pore|enje jajnika kobile oteàno je, pre svega, zbog veli~ine ove `lezde.Veli~ina od 4 do 9 cm, {to je trostruko vi{e od veli~ine najkrupnijih jajnika, naprimer, kod krave, onemogu}ava pravljenje histolo{ke mape posmatranja, a pre-gled serijskih rezova nije mogu} u na{im uslovima. Takve podatke potvr|uju igrupe autora koji prikazuju jedinstvenost histolo{ke strukture jajnika kobile Š13¹,gde ~ak i teìnska merenja ukazuju na ogromne diskrepancije Š14¹.

689


Rezultati i diskusija / Results and discussion

CLR

CLL

DF

U

Slika 1. Zreli folikuli, 25-70 mm, razme{teni su oko fosse ovulationes. @uto telo je trouglasto-kru{kolikog oblika, veli~ine od 0.5 do 2 cm. Ovarijalna kapsula oblaè jajnik i ulazi ufosu. Kobila stara 8 godina. Jun.

Figure 1. Mature follicles, 25-70 mm, distributed around the fossa ovulations. The corpora lutea is triangular-pearshaped, 0.5-2 cm in size. The ovarian capsula covers the ovary and enters the fossa. Eight-year-oldmare. June.

CLL – corpus haemorhagicus levog jajnika / corpus haemorrhagicus of the left ovaryCLR – corpus luteum desnog jajnika / corpus luteum of the right ovaryDF – folikul u razvoju / developing folliclesU – telo bipartitnog uterusa / bipartite uterus bodyUH – rogovi uterusa / uterus horns

Selekcija folikula i mehanizam delovanja i kontrole polnog ciklusa nisudovoljno razja{njeni u reproduktivnoj biologiji Š15¹. Najve}i folikul se razvija isuprimira razvoj ostalih folikula u jednom ciklusu cirkuliraju}im FSH. LH, koji jeneophodan za produènje ciklusa, luteinizaciju i kasnije luteolizu, podloàn jezna~ajnim variranjima, ~iji se uzroci ne znaju. Posledica toga je ka{njenje nared-nog ciklusa Š16¹. Folikuli koji u estrusu ne ovuliraju podleù regresiji putem pro-cesa apoptoze Š17¹ i atrezije Š18¹. Regresija CL uzrokuje nagli porast prostaglan-dina u uterusu. Osetljivost jajnika kobile na prostaglandin je ve}a u pore|enju nadruge vrste. Prostaglandin kod kobile ide iz uterusa do jajnika totalnom cirkulaci-jom, a ne lokalnom, direktno iz uterusa u jajnik, kao kod ostalih ènki Š19¹. Tako|e,postoje dokazi da neke }elije imunog sistema Š20¹, i njihovi mnogobrojni proiz-vodi ili citokini imaju aktivnu ulogu u regulisanju i odvijanju estrusnog ciklusa kodènki Š21¹.

Zona parenhimatoza jajnika, odnosno cortex, koncentrisan je okofosse ovulationes ili suprotno ostalim jajnicima centralno u odnosu na organ, da bipodru~je zone vaskuloze bilo periferno odre|eno. Tako se kaè da su kora i sr`jajnika inverzno postavljeni, tj prevrnuti. @uta tela su razgranata, velika i do 2 cm,

690


CE

VV

CS

CL

Slika 2. Epitel fosse ovulationes je visokoprizmati~an. Odnos corteksa i medule je inverzan.Zona parenhimatoza kore jajnika orijentisana oko ovulatorne fose. Kobila stara 6 go-dina. Maj.

Figure 2. The epithelium of the fossa ovulations is highly prismatic. There is an inverse ratio between the cortexand the medula. The parenchymatous zone of the ovarian cortex is oriented around the ovulation fossa.Six-year-old mare. May.

H & E, obj. x 10 / H&E, obj. x10.CE – prizmati~an epitel / prismatic epitheliumCS – kortikalna stroma / cortical stromaVV – krvni sudovi / blood vesselsCL – ùto telo / corpora lutea

proèta trabekulama i sa mestimi~no primetnim sinusoidnim vaskularnim pro{ire-njima.

Krvni sudovi su razgranati i grupisani na periferiji sa znacima hijaliniza-cije kod starijih ìvotinja. Strukturu jajnika prati gusta celularna zastupljenost, aliistovremeno i mreà kolagenih vlakana specifi~no obojena azanom.

Primordijalni folikuli su prisutni i grupisani u grozdovima. U tokupo~etnog perioda estrusa, ve} u tranzitornoj fazi ciklusa – ranog prole}a, moguda se uo~e primarni i sekundarni folikuli u razvoju, nepravilno raspore|eni u obajajnika. Kasnije tokom sezone parenja mogu da se uo~e atreti~ni i cisti~ni folikulisa znacima propadanja. Interesantan je nalaz cisti~nih formacija koji gra|om nepripadaju atreti~nim folikulima, i od njih se razlikuju po prisustvu visokopriz-mati~nog trepljastog epitela i odsustva teke, a nezvani~no se polemi{e da li sumo`da rudimenti mete ovarijuma. Nisu prime}eni kod drugih ìvotinja, pa se oovim formama moè da razmi{lja i istraùje u pravcu ostalih specifi~nosti gra|e,fiziologije i porekla jajnika kobile.

691


VV

CF

Slika 3. Vaskularna zona je veoma razvijena i zauzima zna~ajan volumen u gra|i jajnika koji jecelularno-fibrozne strukture, a kod starijih ìvotinja sa znacima hijalinizacije zidakrvnih sudova. Kobila stara 12 godina. Mart.

Figure 3. The vascular zone is very developed and takes up significant volume in the structure of the ovarieswhich is cellular-fibrous, and in older animals with signs of hyalinization of the walls of blood vessels.Twelve-year-old mare. March

AZAN, obj. x 4 / AZAN, obj. x 4.VV – krvni sudovi / blood vesselsCF – kolagena vlakna specifi~no obojena plavo azanom /

collagen vessels specifically stained blue with Azan

Zbog veli~ine tercijarnih folikula koji u svojoj punoj veli~ini dostièveli~inu i do 6 do 7 cm, na tkivnim ise~cima mogu da se prate samo delovi granu-loznog tkiva i elemenata teke, dok se u gra|i sekundarnih folikula, sa ovocitima izonom granulozom ne isti~u zna~ajne razlike u pore|enju sa drugim sisarima.

Na po~etku sezone parenja, takozvanoj tranzitornoj fazi, februar –mart, mogu da se uo~e tranzitorni folikuli koji ne}e da dosegnu ovulaciju. Po svommorfolo{kom karakteru su tercijarnog tipa. Za njima slede ovulatorni tercijarni fo-likuli u periodu mart – juli, koji se od tranzitornih razlikuju bogatom mreòm kapi-lara u oblasti teke i visokim proliferativnim indeksom granuloza }elija – dokazanoimunohemijskim bojenjima Š22¹ i {to je potkrepljeno mnogobrojnim biohemijskimdokazima prisustva steroidogenih nemogu}nosti tranzicionih folikula i pojavlji-vanja enzima aromataze kod preovulatornih folikula, i posledi~no, steroidoge-neze preovulatornih folikula.

Promene u morfolo{kim de{avanjima prate nevidljive promene en-dokrinih lu~enja u kojima se na nekoliko nivoa odvijaju regulacija i kontrola pro-cesa estrusa i bez ~ijeg razre{enja ne moè u potpunosti da se razume ovaj sup-tilni mehanizam u reprodukciji kobile.

692


VV

CF

Slika 4. Neobi~ne cisti~ne forme sa prizmati~nim trepljastim epitelom i bez elemenata tekemogu da se uo~e u strukturi jajnika kobila, kao nepatolo{ka struktura, nepoznatogzna~enja. Kobila 9 godina. April.

Figure 4. Unusual cystic forms with prismatic cilliar epithelium and without theca elements can be observed inthe ovarian structure of mares as a non-pathological structure of unknown meaning. Nine-year-oldmare. April.

H&E, obj. x 20 / H&E, obj. x 20.CE – visokoprizmati~an trepljast epitel / highly prismatic cilliar epitheliumCF – cisti~ne formacije / cystic formations

1. Postoje razlike u izgledu jajnika kod posmatranih ìvotinja u okvirupojedina~nih razmatranja: pojedina~no, u razli~itim mesecima, kao i izme|u sta-rosnih kategorija.

2. Nije mogu}e da se na~ini sistematizacija uzoraka, osim pojedi-na~no da se opi{u jajnici i navedu osnovna zapaànja iz pomenutih razloga.

3. Piksel vrednosti ultrazvu~nih ispitivanja daju osnovne podatke ostanju organa i datoj fazi ciklusa, mogu da budu dodatna metoda u razmatranjumorfolo{kih metoda, pa se mogu da dopunjavaju, ali ne i da se porede, jer su his-tolo{ki podaci koji nisu ra|eni metodom ukupnih serijskih rezova celog organa,parcijarni i fragmentarni u odnosu na ukupan broj folikula i ùtih tela i stanje krvnihsudova koji mogu povr{no da se utvrde na nivou pore|enja celog jajnika u mo-mentu posmatranja ultrazvukom.

4. Morfolo{ke karakteristike jajnika: prisustvo fose ovulationes, ra-spored kore i srì, poloàj ùtog tela, veli~ina i raspored folikula, sasvim izvesnosu parametari koji uti~u na pomenute probleme, kao i specifi~nost polnog ciklusaovog sezonskog bridera.

1. Panti} V.: Estrogen as modulator of genes expression involved in control ofreproduction. Ital. J. Anat. Embryol. 106, Supl. 2, 223-232, 1995. - 2. Fitzgerald B. P., Davi-son L. A., McManus C. J.: Evidence for a seasonal variation in the ability of exogenousmelatonin to suppress prolactin secretion in the mare, Domes Anim Endoc 18, 395-408,2000. - 3. Nagy P., Guillaume, Daels P.: Seasonality in mares, Anim. Reprod. Science 60-61,245-262, 2000. - 4. Parvizi N.: Neuroendocrine regulation of gonadotropins in the male andthe female, Animal Reproduction Science, 60/61, 31- 47, 2000. - 5. Besognet B., Hansen B.S. and Daels P. F.: Dopaminergic regulation of gonadotrophin secretion in seasonallyanoestrous mares, J. Reprod. Fertil. 108, 55-61, 1996. - 6. Hughes J. P., Stabenfeldt G. H.,Evans J. W.: The oestrous cycle of the mare, J Reprod Fertil Suppl, 23, 161-166, 1975. - 7.Gerard N., Duchamp G., Magistrini M.: Relationship between follicular fluid compositionand follicular/oocyte quality in the mare, Livestock Production Science, 60, 2-3, 243-253.1999. - 8 Whitmore H. L., Wentworth B. C., Ginther O. J.: Circulating concentrations of lu-teiniying hormone during estrous cycle of mares as determined by radioimmunoassay, AmJ Vet Res. 34, 631-636. 1973. - 9. Behrens C., Aurich J. E., Klug E., Naumann H., Hoppen H.O.: Inhibition og gonadotrophin release in mare during the luteal phase of the oestrus cycleby endogenous opioids, J. Reprod. Fertil. 98, 509-514. - 10. Nambo y, Kaneko H., NagataS., Oikawa M., Yoshihara T., Nagamine N., Watanabe G., Taya K.: Effect of passive immuni-zation against inhibin on FSH secretion, folliculogenesis and ovulation rate during the fol-licular phase of the estrous cycle in mares, Theriogenology 50, 545-557, 1993. - 11. Silvia P.J., Meyer S.L., Fitzgerald B. P.: Pulsatile gonadotropin secretion determined by frequentsampling from the intarcavernous role of progesterone during luteolysis, Biol of Reprod,53, 2, 438-446, 1997. - 12. McDonnell S.: Reproductive behavior of stallions and mares:comparison of free-running and domestic in-hand breeding,Anim. Reprod. Science 60-61,211-219, 2000. - 13. Kimura J., Tsukise A., Yokota H., Nambo Y., Higuchi T.: The applicationof Tree dimensional internal structure microscopy in the observation of mare ovary, Anat

693


Zaklju~ak / Conclussion

Literatura / References

Histol Embriolo. 30, 301-312, 2001. - 14. Nie G. J., Momont N. G.: Ovarian mass in treemares with regular estrous cycles, J. Am Vet Med Assoc, 1, 201, 7, 1043, 1992. - 15. GinterO. J.: Selection of the dominant follicle in cattle and horses, Anim Reprod Scien 60-61, 61-79, 2000. - 16. Gastal E. L., Gastal M. O, Nogueira D. R., Bergfelt D. R., Ginther O. J. : Tem-poral interrelationships among luteolysis, FSH an LH concentrations and follicle deviationin mares, Theriogenology 53, 925-940. 1999. - 17. Pedersen H. G., Telfer E. E., Watson E.D.: Apotosis in granulose cells in relation to cumulus expansion and oocyte chromatin con-figuration in follicles from mares, Department of veterinary Clinical Studies, University ofEdinburgh, 2002. - 18. Kenney R. M. Condon W, Ganjam V. K., Channing C.: Morphologicaland biochemical correlates of equine ovarian follicles as a function of their state of viabilityor atresia, J Reprod Fertil Suppl. 27, 163-171, 1979. - 19. Roser J. F., Evans J. W.: Luteal lu-teinizing hormone receptors during the postovulatory period in the mare, Biol Reprod, 29,2, 499-510, 1983. - 20. Markovi}-Saljnikov D., Pavlovi} M., [imi} M.: Morphometric investi-gations of plasmocytes and detections of immunoglobulins in the female rat genital tractduring the oestrous cucle, Acta vet, 47, 2-3, 107-114, 1997. - 21. Lawler D. F., Hopkins J.,Watson E. D.: Immune cell populations in the equine corpus luteum through the oestrouscycle and early pregnancy:An immunohistochemical and flow cytometric study, J ReprodFertil, 177, 2, 281-290, 1999. - 22. Watson E. D., Alziabi O.: Characterization of morphologyand angiogenesis in follicles of mares during spring transition and the breeding season.Reproduction, 124, 227-234, 2002.

MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF OVARIES AS FACTOR OF POSSIBLEINFLUENCE ON CHARACTERISTICS OF SEXUAL CYCLE IN THE MARE

Danica Markovic, M. Pavlovic, V. Pavlovic

The sexual cycle, endocrine regulation of estrus and the ovarian morphologyof the mare are characteristic.

Have these characteristics acquired through evolution in the mare remainedpreserved to this day in this animal specie which is 60 million years old and whose fossil re-mains date back to early cenozoic, the earliest geological period in the development of theEarth, and why?

Hypothalamus neurons, cells of the pituitary and target organs, as geneticallyprogrammed for specific responses to steroid hormones, the photoperiod and the environ-mental factor, have an essential role in the regulation of the transcription of target genes,and regulatory proteins have been conserved in the course of evolution. The memory ofthese cells was acquired through evolution and the programmed gene expression can bemodulated temporarily or permanently, through steroid hormones.

Having in mind the extremely complex endocrine regulation of estrus in themare, we wished, by clarifying the elementary structure of the mare ovaries, to contribute tothe better understanding of this problem and the specificities occurring in this specie dur-ing the reproductive period.

The problems in considering data dealing with the sexual cycle of mares andthe appearance of ovaries are in the lack of the possibility to make up statistically relevantexperimental groups for this specie, so that any data suitable for comparison is significant.The conventional manner of histological investigations and drawing of conclusions are ren-dered difficult by the specific morphological structure, where the ovarian medulla is on the

694


ENGLISH

periphery of the organ and the cortex distributed in the center and grouped around the ovu-lation fossa, the size of the ovary that reaches 6-9 cm, follicles that are up to 7 cm, corporalutea 1-2 cm in dimension, the specific tissue structure, the discrepancies in the size andappearance.

Key words: mare, ovary, estrus.

MORFOLOGIÊSKIE HARAKTERISTIKI ÂI^NIKOV KAK FAKTORVOZMO@NOGO VLIÂNIÂ NA OSOBENOSTÃ POLOVOGO CIKLA KOBÀLÀ

Danica Markovi~, M. Pavlovi~, V. Pavlovi~

Polovoy cikl, ÌndokronnaÔ regulirovka Ìstrusa i morfologiÔ Ôi~ni-kov kobìlì osobenì.

^to li, i iz-za ~ego ÌvolÓciey, priobretënnìe Ìti harakteristikikobìlì ostalisÝ ohranenì i v nastoÔçee vremÔ u Ìtogo vida ìvotnìh, kotorìm 60millionov let i ~Ýi fossilÝnìe ostatki datiruÓt iz rannego kenozoika, naibo-lee molodoy geologi~eskoy Ìpohi razvitiÔ stranì.

Neyronì giptalamusa, kletki gipofiza i target organov, kak gene-ti~eski programirovannìe dlÔ specifi~eskih otvetov na steroidnìe gormonì,fotoperiod i faktorì sredì, imeÓt suçestvennuÓ rolÝ v regulirovke tran-skripcii target gena, a regulÔtornìe proteinì konservirovanì v te~enie Ìvo-lÓcii. PamÔtÝ Ìtih kletok, priobratena v te~enie ÌvolÓcii, a programmirovan-naÔ ÌkspresiÔ gena, moèt bìtÝ modulirovana vremenno ili permanentno, s po-moçÝÓ steroidnìh gormonov.

V otno{enii isklÓ~itelÝno kompleksnoy Ìndokrinnoy regulirovkiÌstrusa u kobìlì mì poÔsneniem osnovnoy strukturì Ôi~nikov kobìlì èlalivnesti svoy vklad bolee horo{em ponimaniÓ problemì i specifiki, ÔvlÔemìe uÌtogo vida v reproduktivnom periode.

V rassmotrenii dannìh, zanimaemìe polovìm ciklom kobìl problemìv nevozmo`nosti sostavleniÔ statisti~eski relevantnìh ÌksperimentalÝnìhgrupp dlÔ Ìtogo vida, i ka`doe svedenie prigodnoe dlÔ sravneniÔ zna~itelÝnoe.Specifi~eskaÔ morfologiÔ s medulloy Ôi~nikov, kotoraÔ na periferii organa ikoroy, raspredelënnoy v centre i gruppirovannoy okolo ovulÔtornoy Ômki, ve-li~ina Ôi~nikov, dostigaÓçaÔ 6-9 sm, folikulì veli~ini do 7 sm, `ëltìe telarazmera 1-2 sm, otdelÝnaÔ struktura tkani, diskrepancì v veli~inu i vidu za-trunÔÓt klassi~eskiy sposob gistologi~eskih obsledovaniy i prino{enie vìvo-dov.

KlÓ~evìe slova: kobìla, Ôi~nik, Ìstrus

695


RUSSKIY

UDK 636.034(57.083.1).5

PRIMENA MIKROORGANIZAMA U ISHRANI BROJLERA*

THE USE OF MICROORGANISMS IN FEEDING OF BROILERS

Jelena Budin~evi}, Mirjana Jarak, N. Milo{evi}**

Ispitan je efekat primene Aspergillus awamorii i Azotobacterchroococcum u ishrani tovnih pili}a rase Arbor acres hibrida. Oglednegrupe bile su: kontrolna: potpuna sme{a; ogledna I: potpuna sme{a sa50 posto smanjenim sadràjem MCP (monokalcijum fosfat) uz dodatakfitaze; ogledna II: hranljiva sme{a bez MCP uz dodatak enzima fitaze;ogledna III: potpuna hranljiva sme{a uz dodatak bakterijske kulture Azo-tobacter chroococcum. Tokom ogleda mereni su telesna masa pili}a,utro{ak hrane, konverzija, sadràj fosfora u fecesu, sadràj sirovogpepela, kalcijuma i fosfora u kostima (tibija i femur).

Telesna masa pili}a je posle 42 dana bila najve}a kod grupe III, anajmanja kod grupe II. Utro{ak hrane bio je manji kod svih oglednihgrupa, a konverzija je bila manja kod grupa I i III. U svim oglednim gru-pama sa dodatkom fitaze bio je smanjen sadràj fosfora u fecesu.Sadràj sirovog pepela u kostima (tibia) pove}an je u grupi II, sadràjkalcijuma pove}an je u svim oglednim grupama i sadràj fosfora u gru-pama I i II.

Klju~ne re~i: pili}i, Aspergillus awamori, Azotobacter chroococcum

U hrani za ìvinu najve}e u~e{}e ima zrno (seme) biljaka. Pribli`no 75posto ukupnog fosfora u zrnu ìtarica i leguminoza je u obliku soli fitinske kiseline– fitata Š1, 2¹. Fitinska kiselina, osim fosfora, vezuje dvovalentne i trovalentne kat-jone Ca, Zn, Mg i Fe, minerale u tragovima – Mn, Cu i Mo, kao i proteine Š6¹. Fitatnifosfor nije iskoristiv za monogastri~ne ìvotinje, pa se smatra antinutritivnim fak-torom.

Hidroliti~ko razlaganje fitata odvija se pomo}u enzima fitaze. Fitazuposeduju neke biljke i bakterije, ali aktivnost im je niska. Najve}u produkciju fitazeposeduju gljivice iz roda Aspergillus Š11¹. Sposobnost mikroorganizama da proiz-

697

ORIGINALAN NAU^NI RAD – ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER

Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Dr Jelena Budin~evi}, Veterinarski zavod „Subotica”, Subotica; dr Mirjana Jarak, dr N. Mi-

lo{evi}, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad

vode enzime i vitamine iskori{}ena je u proizvodnji hrane za doma}e ìvotinje.Pozitivne efekte primene mikroorganizama i njihovih enzima u ishrani doma}ihìvotinja potvdili su rezultati istraìvanja Nelson Š7, 4, 8¹ i drugih autora.

Cilj ovih istraìvanja je bio da se ispita efekat primene Aspergillusawamorii (proizvodi fitazu) i Azotobacter chroococcum (proizvodi vitamine) uishrani tovnih pili}a.

Mikroorganizmi poti~u iz kolekcije Odeljenja za mikrobiologiju sa Po-ljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Fitaza je proizvedena rastom na PD,krompir-dekstroznoj podlozi pod optimalnim uslovima. Aktivnost fitaze izrasle kul-ture odre|ena je metodom po Engelenu et al Š2¹. Po 10 ml homogenizovane kul-ture poznatog titra (108 }elija ml–1) i poznate fitazne aktivnosti (500 fitaznih jedi-nica/ml) dodato je u jedan kilogram hrane koja se koristila za svakodnevnuishranu pili}a. Za gajenje Azotobacter chroococcum kori{}ena je podloga Fjo-dorova. Iz umnoène kulture titra 108 }elija u mililitru svakodnevno je uzimano po10 ml, izme{ano sa jednim kilogramom hrane kojom su hranjeni pili}i.

Ispitivanje na pili}ima je obavljeno u Veterinarskom zavodu „Su-botica” u Subotici. Ogled je izveden na tovnim pili}ima Arbor acres hibrida. Za is-pitivanje je uzeto 60 jednodnevnih pili}a koji su posle pojedina~nog merenja ra-spore|eni u ~etiri grupe (kontrolna i tri ogledne) ujedna~ene po telesnim ma-sama. @ivina je gajena u ~etvorospratnim baterijama i sme{tena u prostoriju u ko-joj su kontrolisani uslovi. Pili}i su dobijali hranu i vodu po èlji.

Sve grupe su hranjene starter sme{om u toku prve dve nedelje i fini{ersme{om naredne ~etiri nedelje. Kori{}ena je hrana proizvedena u Veterinarskomzavodu „Subotica”.

Grupe ogleda bile su: kontrolna: putpuna sme{a; ogledna I: hranljivasme{a sa 50 posto smanjenim sadràjem MCP (monokalcijum fosfat) uz dodatakfitaze (1 ml kulture Aspergillus awamori koji sadrì 500 fitaznih jedinica kg-1 hrane);ogledna II: hranljiva sme{a bez MCP uz dodatak fitaze; ogledna III: puna hranljivasme{a uz dodatak bakterijske kulture Azotobacter chroococcum (10 ml/kg-1

hrane, gustina }elija 108 ml-1).Ogled je trajao 42 dana. Pili}i su pojedina~no izmereni na po~etku

ogleda, kao i na kraju svakog sedmodnevnog perioda. Utro{ak hrane (konverzija)izra~unata je za svaku grupu posebno na kraju ispitivanja. U fecesu, koji jeskupljan tokom trajanja ogleda, odre|en je sadràj fosfora. U kostima (tibija i fe-mur) na kraju ogleda odre|eni su sadràj sirovog pepela, kalcijuma i fosfora.Hemijska analiza kostiju i fecesa ra|ene su na osnovu Pravilnika o metodama zauzimanje uzoraka i metodama fizi~kih, hemijskih i mikrobiolo{kih uzoraka sto~nehrane, Slu`beni list SFRJ, broj 15. Statisti~kom obradom dobijenih podatakautvr|ena je statisti~ka zna~ajnost razlika izme|u oglednih grupa.

698

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 697 - 703 (2005) Jelena Budin~evi} i sar: Primenamikroorganizama u ishrani brojlera

Materijal i metode rada / Materials and methods

Tokom ogleda mi{i}no i ko{tano tkivo ìvine bilo je skladno razvijeno.@ivina je bila u dobroj kondiciji i ìvahnog temperamenta. Telesna masa pili}a(tabela 1) nakon sedam dana bila je najve}a kod onih koji su jeli punu hranjivusme{u (kontrolna grupa). Kasnije je nastalo ujedna~avanje telesnih masa pili}akontrolne i ogledne grupe I i pove}anja kod grupe III. Najmanju telesnu masu imalisu pili}i iz grupe II koji nisu dobijali MCP (tabela 1).

Tabela 1. Telesna masa pili}a (g) prosek po grupamaTable 1. The effect of diet on weight of broilers (g)

Daniposmatranja /

Day ofobservation

G R U P E / G R O U P S LSD

kontrolna /control

ogledna I /experimental-I

ogledna II /experimental-II

ogledna III /experimental-III

1 % 5 %

1. 52,62 54,06 52,40 51,11 0.952 0.629

7. 150,00 133,60 119,00 132,00 7.960 5.255

14. 377,00 353,00 281,00 354,00 46.127 30.449

21. 685,00 668,00 521,00 686,00 25.846 17.061

28. 1159,00 1154,00 894,00 1151,00 73.343 48.414

35. 1637,00 1671,00 1362,00 1734,00 144.895 95.645

42. 2258,00 2257,00 1963,00 2330,00 462.338 305.190

Dnevni prirast pili}a je tokom prve dve nedelje bio najve}i kod kon-trolne grupe, tokom tre}e, ~etvrte i pete nedelje tova dnevni prirast je ve}i kodogledne I i III grupe. Poslednje nedelje dnevni prirast je pribli`no jednak kod pili}asvih grupa.

Tabela 2. Dnevni prirast pili}a (g) prosek po grupamaTable 2. The effect of diet on weight of broilers (g)

Dani posmatranja /Day of observation

G R U P E / G R O U P S

kontrolna /control




1 - 7. 13,86 11,36 9,51 11,55

7 - 14. 32,42 31,34 23,14 31,71

14 - 21. 44,00 45,00 34,28 47,42

21 - 28. 67,71 69,42 53,28 66,42

28 - 35. 68,28 73,85 66,85 83,28

35 - 42. 88,71 83,71 85,85 85,14

699


Rezultati istraìvanja i diskusija / Results and discussion

Utro{ak hrane u odnosu na kontrolnu grupu bio je manji kod svihoglednih grupa, a konverzija hrane je bila manja kod grupa I i III (tabela 3).

Tabela 3. Utro{ak i konverzija hraneTable 3 The consuption and conversion of food


kontrola /control




1 % 5 %

Utro{ak hrane (g) /Food consumption

3984,0 3859,0 3651,0 3805,3 158.551 104.660

Konverzija hrane /Food conversion

1.76 1.70 1.85 1.63 0.072 0.048

U svim oglednim grupama u odnosu na kontrolnu grupu bio je sma-njen sadràj fosfora u fecesu (tabela 4). Sadràj sirovog pepela u kostima (tibia)pove}an je u grupi II, sadràj fosfora u svim oglednim grupama i sadràj kalcijumau grupama I i II (tabela 4). Kod femura (tabela 4) nije bilo ovakvih pozitivnihefekata.

Tabela 4. Sadràj sirovog pepela, kalcijuma i fosfora u kostima pili}a (tibija, femur) ifecesu

Table 4. The amount of row ash, Ca and P in bones (tibia, femur) and feces


kontrolna /control

ogledna-1 /experimental-I

ogledna-2 /experimental-II

ogledna-3 /experimental-III

1 % 5 %

Sirovi pepeo (tibija) /Raw ash (tibia)

21,10 18,90 22,30 20,60 0,623 0,411

Ca (tibija) 6,10 6,90 7,00 7,10 1,694 1,118

P (tibija) 3,70 3,80 4,00 3,50 1,000 0,660

Sirovi pepeo (femur) /Raw ash (femur)

22,1 21,0 19,3 19,9 2,305 1,522

Ca (femur) 7,6 7,0 7,4 7,3 1,019 0,673

P (femur) 4,1 3,5 3,2 2,9 0,580 0,383

Feces / Faeces 2,20 1,90 1,30 2,10 0,290 0,191

Najve}i broj istraìvanja o primeni fitaze u ishrani monogastri~nih ìvo-tinja odnosi se na primenu ~istog enzima. Tako Nelson Š7¹ navodi da se primenommikrobne fitaze u ishrani pili}a smanjuje konverzija hrane i pove}ava prirast, {tosu potvrdili i rezultati Š9, 4, 5¹. Primenom ìvih }elija Aspergillus niger nastaje brèrazgra|ivanje fitina i smanjenje fosfora u fecesu Š12, 13¹ a {to je potvr|eno i uovim istraìvanjima. Prednost uno{enja ìvih }elija Aspergillus niger (awamori) u

700


sto~nu hranu je i u tome {to se, osim fitaze, u hranu unosi i nova koli~ina proteinaiz kojih se najve}im delom sastoji mikrobna }elija. Kao jedan od razloga za pri-menu mikrobne fitaze u proizvodnji monogastri~nih ìvotinja je i smanjenje za-ga|enja okoline. Naime, fecesom se izbacuju fitati u okolinu i pod dejstvom hidro-liti~kih mikrobiolo{kih enzima razlaù se do neorganskih oblika Š6¹. Oslobo|enifosfor u rekama i jezerima moè da prouzrokuje ubrzani rast algi, tro{enje zalihakiseonika i pomor riba.

Osim {to proizvode enzime, mikroorganizmi proizvode i razli~ite vita-mine koji povoljno uti~u na rast i razvoj ìvotinja. Izme|u ostalih tu se ubraja i bak-terija Azotobacter chroococcum koji proizvodi vitamine iz grupe B. Primenom A.chroococcum u ishrani ìvine Š10, 3¹ utvr|en je povoljan uticaj na prirast i zdravst-veno stanje ìvotinja, a {to je potvr|eno i u ovim istraìvanjima (grupa III).

Telesna masa pili}a je posle 42 dana bila najve}a kod pili}a grupe III(potpuna hranljiva sme{a uz dodatak bakterijske kulture A. chroococcum), anajmanja kod pili}a grupe II (fitaza bez MCP).

Utro{ak hrane u odnosu na kontrolnu grupu bio je manji kod svihoglednih grupa, a konverzija je bila manja kod grupa I (sa 50 posto smanjenimsadràjem MCP + fitaza) i III (potpuna hranljiva sme{a uz dodatak bakterijskekulture A. chroococcum).

U svim oglednim grupama (I, II, III ) bio je smanjen sadràj fosfora u fe-cesu.

Sadràj sirovog pepela u kostima (tibia) pove}an je u grupi II, sadràjkalcijuma u svim oglednim grupama i sadràj fosfora u grupama I i II.

1. Boland A. R., Garner G. B., O'Dell B. L.: Identification and properties of phy-tate in cereal grains and oilseed products. J. Agric. Food chem., 23, 1186-1189, 1975. - 2.Engelen A. J., Van der Heeft, Randsdorp F. C., Smith P. H. G.: Simple and rapid determina-tion of phytase activity. J. ADAC Int. 77, 760-769, 1994. - 3. Erdman J. W.: Oilseed phyta-ses:nutritional implications. J. Am. Oil Chem. Soc., 56, 736-741, 1979. - 4. Jarak M., Supi},Govedarica M., Milo{evi} N., Dragin S.: Primena Aspergillus awamori i Azotobacter chroo-coccum u ishrani tovne ìvine. EKO konferencija 2000, 27-30. 9., Novi Sad, Zbornik radova,155-161, 2000. - 5. Jongbloed A. W, Kemme P. A.: Effect of pelleting mixed feeds on phy-tase activity and the apparent absorbability of P and Ca in pigs. Animal Feed Sci. and Tech-nology, 28, 233-242, 1990. - 6. Mroz Z., Jongbloed A. W., Kemme P. A.: Apparent digestibil-ity and retention of nutrients bound to phytate complexes as influenced by microbial phy-tase and feeding regimen in pigs. J. of Animal Science, 72, 1, 126-132, 1994. - 7. Nelson T.S., Shieh T. R., Wodzinski R. J., Ware J. H.: The availability of phytate phosphorus in soy-bean meal before and after treatment with mold phytase. Poultry Sci., 47, 1842-1848, 1968.- 8. Nelson T. S., Shieh T. R., Wodzinski R. J.: Effect of supplemental phytase on the utiliza-tion of phytate phosphorus by chiks. J. Nutr., 101, 1189-1294, 1971. - 9. Pupavac S., Si-

701


Zaklju~ak / Conclusion


novec Z., Jarak M., Adamovi} M., Krsti} N., Milo{evi} N.: The effect of supplemental fungalphytase on the performances and bone characteristic of piglets. Acta veterinaria, 50, 2-3,119-130, 2000. - 10. Simons P. C. M., Versteegh H. A. J., Jongbloed A. W., Kemme P. A.,Slump P., Bos K. D., Wolters M. G. E., Beudeker R. F., Verschoor G. J.: Improvement ofphosphorus availability by microbial phytase in broilers and pigs. Br. J. Nutr. 64, 525-540,1990. - 11. Supi} B., Ra{ovi} B., Mi{kovi} K.: Primena nekih vrsta mikroorganizama uishrani pili}a. Savremena poljoprivreda, 7-8, 85-87, 1976. - 12. Wodzinski R., Ullah A. H.:Phytase. Adv. in Appl. Microbiology, V.42, 263-302, 1996. - 13. Zyla K., Wikiera A., Swiat-kiewicz S., Piironen J., Ledoux D. R.: Comparison of the Efficacies of a Novel Aspergillus ni-ger Mycelium with Separate and Combined Effectiveness of Phytase, Acid Phosphatase,and Pectinase in Dephosphorylation of Wheat-Based Feeds Fed to Growing Broilers. Poul-try Science, 79, 1434-1443., 2000. - 14. @ivkovi} B., Migdal W., Jarak M., Kov~in S., FabjanM.: Uticaj odnosa Ca:P na iskori{}avanje P u obrocima dopunjenim fitazom doma}egporekla u ishrani odbijene prasadi. Savremena poljoprivreda, 50, 3-4, 109-112, 2001.

THE USE OF MICROORGANISMS IN FEEDING OF BROILERS

Jelena Budincevic, Mirjana Jarak, N. Milosevic

The paper concerns the effect of Aspergillus awamori and Azotobacter chroo-coccum in the production of broilers. The variants of the experiment were the following:control (standard mixture); experimental group I (standard mixture with 50% + phytase) ;experimental group II (standard mixture without MCP + phytase); experimental group III(standard mixture + Azotobacter chroococcum). The parameters which were determinedincluded: weight, food consuption, conversion, the amount of P in faeces, the amount ofraw ash, Ca and P in bones (tibia and femur).

After 42 days, the greatest increase in weight was in group III whereas thesmallest increase was in group II. Food consuption decreased in all groups.Conversion de-creased in groups I and III.The amount of P in faeces decreased in all groups.The amountof raw ash in bones (tibia) increased in group II.The amount of Ca in bones increased in allexperimental groups whereas the amount of P increased in group I and II.

Key words: broilers, Aspergillus awamori, Azotobacter chroococcum

PRIMENENIE MIKROORGANIZMOV V KORMLENII CÀPLÂT

Elena Budin~evi~, MirÔna Ârak, N. Milo{evi~

Ispìtan Ìffekt primeneniÔ Aspergillus awamori i Azotobacter chroo-coccum v kormlenii otkormlennìh cìplÔt Arbor acres gibrida. Opìtnìe gruppì

bìli sleduÓçie: kontrolÝnaÔ – celaÔ smesÝ; opìtnaÔ I – celaÔ smesÝ s 50%,umenÝ{ennìm soder`aniem MSR / monokalÝciy fosfat s dobavkoy i fitaza; opìt-

naÔ II – pitatelÝnaÔ smesÝ bez MSR s dobavkoy enzima fitazì; opìtnaÔ III – celaÔ

702


ENGLISH

RUSSKIY

pitatelÝnaÔ smesÝ s dobavkoy bakterialÝnoy kulÝturì Azotobacter chroococcum.V te~enìe opìta merena massa tela cìplÔt rashod korma, konversiÔ, soderànie

fosfora i pomÒte, soderànie pepela, kalÝciÔ i fosfora v kostÔh (tibia i femur).Massa tela cìplÔt posle 42 dnÔ bìla naibolÝ{aÔ u gruppì III, a nai-

menÝ{aÔ u gruppì II. Rashod korma bìl bolee malenÝkiy u vseh opìtnìh grupp, a

konversiÔ bìla bolee malenÝkaÔ u grupp I i III. V opìtnìh gruppah s dobavkoyfitaza bìlo umenÝ{eno soderànie fosfora v pomÒte. Soderànie sìrogo

pepela v kostÔh (tibia) uveli~ano v gruppe II, soder`ànie kalÝciÔ uveli~eno vo

vseh opìtnìh gruppah i soderànie fosfora v gruppah I i III.

KlÓ~evìe slova: cìplÔta, Aspargillus awamori, Azotobacter chroococcum

703


UDK 579.621.842.14:636.4

ISPITIVANJE PRISUSTVA SALMONELLA VRSTA U KRVI IORGANIMA SVINJA*

INVESTIGATIONS OF PRESENCE OF SALMONELLAS IN MATERIAL

ORIGINATING FROM SWINE

I. Stojanov, @. Grgi}, R. Do{en, Branka Vidi}, Jasna Li~ina**

Pra}enje prisustva salmonela kod svinja, kao i kod drugih ìvoti-nja koje se gaje intenzivnom proizvodnjom ima veliki zna~aj. Salmo-nele koje mogu da se na|u kod svinja predstavljaju zdravstveni prob-lem koji moè da pravi zna~ajnu materijalnu {tetu u proizvodnji svinja,ali i da li su inficirane svinje zaraza za ljude, s obzirom da se radi ozoonozi, a svinjsko meso i proizvodi od svinjskog mesa su u {irokoj pri-meni u ishrani ljudi. Zato je pra}enje kretanja salmonela u populacijisvinja veoma va`no. Predmet na{ega rada je laboratorijski monitoring,serolo{ko i bakteriolo{ko ispitivanje materijala koji poti~e od svinja, saciljem da se poku{a da sagleda da li su prisutna antitela kod svinja nafarmama kod kojih je izolovana salmonela i kod onih kod kojih nije, kaoi da li postoji korelacija izme|u dobijenih rezultata serolo{kim i bakteri-olo{kim ispitivanjem. Kao materijal za ispitivanje koristili smo krv svinjasa sedam farmi uzetih od razli~itih kategorija ìvotinja, kao i organe ugi-nulih ìvotinja. Bakteriolo{ki je ukupno obra|eno 12 uzoraka uginulihsvinja. Ispitani su parenhimatozni organi: jetra, slezina, bubreg, limfni~vorovi i delovi tankih i debelih creva. Metode koje su kori{}ene pri-lago|ene su potrebama ispitivanja. U na{oj analizi prvi put je kori{}enametoda ELISA testa (IDEXX Laboratories, Inc) za utvr|ivanje prisustvaantitela na salmonele, dok je bakteriolo{ko ispitivanje obavljeno uzpomo} standardnih laboratorijskih metoda neophodnih za izolovanjesalmonela. Kao rezultat ispitivanja utvr|eno je da je od ukupno 12 pre-gledanih materijala kod 5 izolovana salmonela (Salmonella typhimu-rium), a od 274 uzorka krvi, 64,96 posto je bilo seropozitivno za „cutoff” 10 posto (referentna vrednost stepena osetljivosti kori{}enogtesta).

Klju~ne re~i: Salmonella, svinje, serolo{ko i bakteriolo{ko ispitivanje

705

STRU^NI RAD – PROFESSIONAL PAPER

* Rad primljen za {tampu 8. 6. 2005. godine** Mr Igor Stojanov, istraìva~ saradnik, mr @ivoslav Grgi}, istraìva~ saradnik, mr Radoslav

Do{en, istraìva~ saradnik, dr Branka Vidi}, nau~ni savetnik, DVM Jasna Li~ina, istraìva~pripravnik, Nau~ni institut za veterinarstvo „Novi Sad”, Novi Sad

Problemi pojavljivanja salmoneloze kod ìvotinja i ljudi vezani su zazdravstvene poreme}aje koje izaziva prisustvo ovih mikroorganizama. Materijalne{tete nastaju kao posledica le~enja ljudi, a za proizvo|a~e kao posledica manjegprirasta i zaostajanja u razvoju obolelih ìvotinja (uginu}a se kre}u na nivou ma-njem od 10 posto) Š1¹. Humana salmoneloza uglavnom je vezana za prisustvosalmonela kod ìvotinja Š2¹ koje same po sebi u neposrednom kontaktu ili prekonjihovih proizvoda predstavljaju izvore ove zoonoze. Ako se èli da kontroli{e hu-mana salmoneloza neophodno je da se kontroli{e salmoneloza koja se javlja kodìvotinja. Kao izvor infekcije izazvane salmonelama kod ljudi, odmah posle materi-jala koji poti~e od ìvine, kontaminisano je svinjsko meso i njihovi proizvodi kojipredstavljaju najve}u opasnost. Prema dostupnim podacima izme|u 15 posto i25 posto svih humanih salmoneloza prouzrokovali su serotipovi koji poti~u odsvinja Š3, 4¹.

Zato je predmet na{ega rada laboratorijski monitoring – serolo{ko ibakteriolo{ko pra}enje materijala koji poti~e od svinja na prisutvo salmonela, dabi se utvrdilo eventualno prisustvo antitela u serumu ìvotinja uzetih sa farmi kodkojih su izolovane i sa kojih nisu izolovane vrste salmonela, da se utvrdi kolika jerasprostranjenost seropozitivnih jedinki i da se utvrdi da li postoji korelacija iz-me|u ova dva laboratorijska nalaza.

U toku na{ih ispitivanja bakteriolo{ki smo analizirali materijale od 12uginulih svinja. Svaki uzorak koji je donet na analizu ~inili su: jetra, slezina, bu-breg, limfni ~vorovi, tanko i debelo crevo. Uzorci su uzeti iz razli~itih objekata u ko-jima su klini~ki znaci bili od prisustva dijareje i op{te slabosti obolelih jedinki dopojavljivanja respiratornih simptoma i abortusa, koji odgovaraju klini~koj slici kojaje bila prisutna kod ìvotinja koje su ispitivali drugi autori Š1, 5¹. Izolacija i identi-fikacija salmonela obavljena je bakteriolo{kim metodama predvi|enim za salmo-nele. Primljeni materijali su stavljeni u selenit cistin bujon, inkubisani 24 ~asa i pre-sejani na selektivno diferencijalne podloge SS (salmonela-{igela), brilijant zeleni iMcConkey agar. Suspektne kolonije su pikirane i presejavane na TSI agar. Posleinkubacije od 24 ~asa sve kolonije koje su na TSI agaru imale crno prebojavanjepo tragu eze i crno ili crno-ùto prebojavanje donjeg dela epruvete testirane subiohemijskim nizom i serumima za salmonele Š2, 6¹.

Serolo{ki je pregledano 274 seruma sa 7 farmi. Tri farme na kojima jeobavljeno ispitivanje imale su pozitivan bakteriolo{ki nalaz iz organa uginulih ìvo-tinja na salmonele, dok su krvni serumi koji su uzeti sa preostale ~etiri farme bilebez pozitivnog bakteriolo{kog nalaza, tj. na njima nisu izolovane salmonele. Ove~etiri farme su deo materijala priplodnih svinja obezbe|ivale sa jedne od farmi kodkojih je izolovana salmonela tako da se mogao da o~ekuje pozitivan bakteriolo{ki

706

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 705 - 711 (2005) I. Stojanov i sar: Ispitivanje prisustvaSalmonella vrsta u krvi i organima svinja

Uvod / Introduction

Materijal i metod / Materials and methods

nalaz i kod njih. U analizi krvnih seruma prvi put se koristila metoda ELISA testa (in-direktna ELISA) za utvr|ivanje prisustva antitela na salmonele. ELISA test koji sekoristio predvi|en je za ispitivanja koja se kre}u u rasponu od „cut off” 40 postodo „cut off” 10 posto. „Cut off” predstavljaja grani~nu vrednost stepena osetlji-vosti testa koji se koristio u ispitivanjima, a oznake 10%, 20%, 30% i 40% su refe-rentne ta~ke za vredosti opti~ke gustine seruma na osnovu kojih se rezultati vred-nuju kao pozitivni ili negativni. Ove veli~ine obuhvataju vrednosti koje se dobijajuna osnovu opti~kih promena seruma koje nastaju kao posledica reakcije antigenakoji je u okviru ELISA testa i prisustva antitela i seruma `ivotinja koje se ispituju.

Vrednosti koje se dobijaju za „cut off” 40 posto obuhvataju najmanjibroj seropozitivnih jedinki, zato {to je ovaj nivo ispitivanja najmanje osetljiv, ali vi-soko specifi~an. Podaci koji se dobiju za ovaj stepen ispitivanja zna~e da suobuhva}ene sve sigurno seropozitivne jedinke i da je mogu}nost la`nih sero-pozitivnih nalaza sveden na najmanji.

Ispitivanjem sa nivoom „cut off” 10 posto dobijaju se rezultati kojima jeobuhva}en najve}i broj seropozitivnih `ivotinja u odnosu na ukupno ispitane, alisa mogu}no{}u dobijanja i la`no pozitivnih rezultata, zato {to je na ovom nivoumogu}e da nastanu unakrsne reakcije. Ova analiza je po svojim karakteristikamavisoko osetljiva, ali manje specifi~na u odnosu na „cut off” 40 posto.

Dve vrednosti izme|u ovih navedenih su: „cut off” 30 posto i „cut off”20 posto. Za sve vrednosti je neophodno da se odredi vrednost COD-a (kalibri-sane opti~ke gustine) na osnovu koje se razgrani~e seropozitiveni od seronega-tivnih seruma.

Bakteriolo{kom analizom 12 primljenih uzorka kod pet je izolovanaSalmonella enterica serotip typhimurium. U tabeli 1 se nalaze rezultati ispitivanjasedam farmi na prisustvo salmonela.

Tabela 1. Rezultati bakteriolo{kog ispitivanja po farmamaTable 1. Results of bacteriological examinations per farms

Poreklo materijala /Origin of material

Broj ispitanih uzoraka /Number of examined samples

Broj uzoraka pozitivan nasalmonele /

Number of samples positive tosalmonella

1. Farma I / Farm I 2 2

2. Farma II / Farm II 3 2

3. Farma III / Farm III 2 1

4. Farma IV / Farm IV 1 –

5. Farma V / Farm V 2 –

6. Farma VI / Farm VI 1 –

7. Farma VII / Farm VII 1 –

Ukupno / Total 12 5

707


Rezultati rada i diskusija / Results and discussion

U tabeli 1 moè da se vidi da je od ukupnog broja ispitivanog materi-jala 41,66 posto bilo pozitivno na prisustvo salmonela. Podaci iz literature ukazujuda ovaj procenat moè da bude i ve}i, naro~ito kada se radi o izolovanju salmo-nela iz organa kao {to smo u na{em radu imali, ali i procentualno manji, {to poka-zuju druga ispitivanja Š7¹. Iskustva drugih autora Š8¹ ukazuju da se izlu~ivanje sal-monela razlikuje u zasvisnosto od uzrasta ìvotinje. Salmonella enterica se kodkrma~a u fazi pra{enja ili fazi sisanja nakon ispitivanja rektalnih briseva mogla dana|e kod 32 posto, dok je tokom tova istim na~inom ispitivanja utvr|eno izlu~i-vanje salmonela kod 11,6 posto ìvotinja. Ono {to je svakako zna~ajno je da je naliniji klanja kod uzetih organa procenat izolacije bio vi{i od 50 procenata (52, 2%)Š8, 9¹ i u pore|enju sa na{im rezultatima vidi se da je ve}e prisustvo salmonela.

Serolo{kim ispitivanjem 274 krvna seruma dobijene su navedenevrednosti.

Tabela 2. Rezultati serolo{kih ispitivanja na salmonele po farmama /Table 2. Results of serological investigations for salmonella per farms

Poreklo materijala /Origin of material

Broj ispitanih seruma /Number of examined sera

Pozitivni serumi %*/Positive sera

Vrednosti opti~kegustine seruma /Optical density of

serum

1. Farma I / Farm I 45 45 (100,0) 0,369 – 1,852

2. Farma II / Farm II 75 47 (62,66) 0,006 – 3,147

3. Farma III / Farm III 48 31 (64,58) 0,029 – 2,082

4. Farma IV / Farm IV 25 13 (52,00) 0,000 – 2,038

5. Farma V / Farm V 41 21 (51,21) 0,018 – 2,487

6. Farma VI / Farm VI 21 11 (52,38) 0,000 – 1,397

7. Farma VII / Farm VII 19 10 (52,63) 0,000 – 3,005

Ukupno / Total 274 178 (64,96)

*Sve vrednosti ve}e od COD = 0,250 / All values higher than COD = 0.250.

Pozitivni serumi koji su saop{teni u tabeli 2 su svi serumi koji su imaliCOD ve}i od 0,250. Ova veli~ina je dobijena kalibracijom opti~ke gustine za „cutoff” 10 posto koja je data za ELISA test kojim su obra|eni uzorci.

Srednja vrednost seropozitivnih ìvotinja od 64,96 posto potvr|uje vi-sok procenat jedinki koje su imunolo{ki reagovale na prisustvo salmonela. Ovajrezultat je razli~it, {to moè da se vidi u tabeli 2. Na farmama, na kojima je izo-lovana salmonela kod uginulih ìvotinja, vidi se da imaju ve}i procenat sero-pozitivnih ìvotinja, nego kod farmi na kojima salmonela nije izolovana. Overazlike mogu da se objasne ne{to manjim brojem uzoraka koji su doneti na ispiti-vanje sa farmi sa negativnim bakteriolo{kim nalazom, ali i delimi~no razli~itimuslovima dijagnostikovanja. U metodologiji obrade uzetih uzoraka tokom bakteri-

708


olo{kog ispitivanja u radovima stranih autora Š7, 8, 9¹ kori{}ene su podloge kojeomogu}avaju ve}u selektivnost i jasniju diferencijaciju, ~ime se obezbe|uje ve}averovatno}a izolovanja salmonela. Ovo se vidi i na primeru razlika koje se dobijukod na{ih nalaza iz obra|enih materijala i rezultata do kojih su do{li autori koji suna liniji klanja uzimali prakti~no iste uzorke.

U navodima iz literature moè da se vidi da postoji mogu}nost pozitiv-nih bakteriolo{kih nalaza, a serolo{ki negativnih {to se tuma~i mogu}om infekci-jom u transportovanju ili ~ekanjem u kontaminisanim objektima pred klanje Š9¹,kao i obrnuta kombinacija, odnosno pozitivan serolo{ki nalaz, a bakteriolo{kinegativan. Podaci ukazuju da je najve}a serokonverzija u zadnjoj tre}ini tovasvinja (oko mesec dana do klanja), dok je bakteriolo{ki nalaz najve}i u prvojpolovini tova kada se salmonela najvi{e izlu~uje. Vidi se da najve}em titru antitelau serumu ìvotinja prethodi najve}e izlu~ivanje salmonela Š8¹, mada drugi izvorinavode da se sa pove}anjem serokonverzije pove}ava i mogu}nost izolovanjasalmonela Š10¹. Podatak da se maternalna antitela mogu da zadrè do 61. danado kada titar antitela pada i od kada po~inje da raste nije dovoljno razja{njen, jerse ne vidi njihova funkcija, s obzirom da je u prvoj polovini najve}e izlu~ivanje sal-monela Š8¹.

Ispitivanja ukazuju na mogu}nost prisustva seropozitivnih jedinki uzapatu bez pozitivnog bakteriolo{kog nalaza odnosno, jedinki kod kojih nisuizolovane salmonele iz uzetih briseva sa sluzokoà. Me|utim, dobijen je pozitivannalaz na prisustvo salmonele iz uzetih briseva sa razli~itih povr{ina objekta u ko-jima se gaje ìvotinje, kao i sa koè samih ìvotinja. Ovi podaci mogu da skrenupa`nju na zootehni~ke uslove u kojima se nalaze ìvotinje i na potencijalnu pojavusalmoneloze.

Spre~avanje pojavljivanja salmoneloze ljudi nastale kao posledicakada pojedu hranu ìvotinjskog porekla koja sadrì neku od serotipova Salmo-nella enterica svakako po~inje kvalitetnom kontrolom ìvotinja koje predstavljajunosioce i izvor ove infekcije.

Laboratorijski nadzor je neophodan, pored klini~ko-epizootiolo{kog,zato {to se samo pravovremenim i ta~nim dijagnostikovanjem prisustva salmo-nela kod ìvotinja obezbe|uje kvalitetno le~enje i suzbijanje bolesti, ~ime seosigurava bezbedna i zdravstveno ispravna hrana ìvotinjskog porekla.

Nalaz od 41,66 posto pozitivnih jedinki na salmonele ukazuje da seove bakterije nalaze u visokom procentu kod svinja. Pitanje je da li je to realnasituacija, jer se upotrebom kvalitetnih podloga koje ograni~avaju rast neèljenihbakterija i smanjuje njihov negativan uticaj na rezultat mogao da o~ekuje rezultatsa vi{im procentima pozitivnog nalaza.

Serolo{ka dijagnostika koja je prvi put ura|ena u na{oj sredini ukazalaje da se u na{im zapatima svinja nalazi 64,96 posto seropozitivnih jedinki. Ovaj

709



procenat je varirao u zavisnosti od farme do farme, od 51,21 posto do 100,00posto obra|enih materijala.

Kombinacija bakteriolo{kih i serolo{kih ispitivanja pokazala se do-brom i pored mno{tva dilema koje su se nametnule. Ostaje da se na ovim ispiti-vanjima dalje radi i dosegnu svetski standardi u metodologiji dijagnostikovanjasalmoneloze svinja.

1. Straw E. Barbara, D Allaire Sylvie, Mengeling L. W., Raylor J. D.: DISEASESOF SWINE 8th Edition, 535-551, 1999. - 2. Rufus K. Guthrie: SALMONELLA, CRC Press,Boca Raton Florida, USA, 1992. - 3. Van der Gaag A. Monique, Saatkamp W. H., Backus C.B. Ge., Van Beek P., Huirne M. B. R.: Food control, Vol 15, Issue 3, 173-180, 2004. - 4. Lo FoWong A., Hald T., Van der Wolf J. P., Swanenburg M.: Livestock Production Science, Vol 76,Issue 3, 215-222, 2002. - 5. Aiello Susan,Editor; The Merck veterinary manual, Eight Edition,1998. - 6. Quinn J. P., Carter E. M., Markey B., Carter R. G.: Clinical Veterinary Microbiology;1998. - 7. Van Winsen L. R., Van Nes A., Keuzenkamp D., Urlings P. A. H., Lipman A. J. L.,Biseterveld S., Snijders A. M. J., Verheijden M. H. J., Van Knapen F.: Veterinary Microbiol-ogy, 80, 3, 267-274, 2001. - 8. Beloeil A. P., Chauvin C., Proux K., Rose N., Queguiner S.,Eveno E., Houdayer C., Rose V., Fravalo P., Madec F.: Preventive veterinary medicine, 3, 3,207-226, 2003. - 9. Sorensen L. L., Alban L., Nielsen B., Dahl J.: Veterinary Microbiology,101, 2, 131-141, 2004. - 10. Lo Fo Wong A., Dahl J., Van der Wolf J. P., Wingstrand A., Leon-tides L., Von Altrock A.: Veterinary Microbiology, 97, 3-4, 201-214, 2003.

INVESTIGATIONS OF PRESENCE OF SALMONELLAS IN MATERIAL ORIGINATINGFROM SWINE

I. Stojanov, Z. Grgic, R. Dosen, Branka Vidic, Jasna Licina

It is of great importance to monitor the presence of Salmonellas in swine, aswell as in other animals that are bred in intensive production conditions. Salmonellas thatcan be found in swine present a health problem which can result in significant materialdamages in swine production, and infected swine also pose an infection for humans sincethis is a zoonosis, and pig meat and its products are widely used in the human diet. That iswhy it is very important to monitor the movement of Salmonellas in swine populations. Thesubject of our work is the laboratory monitoring, serological and bacteriological investiga-tion of material originating from swine, with the objective of attempting to determinewhether antibodies are present in pigs on farms where Salmonella was isolated and inthose in which it was not, and whether there is any correlation between the results obtainedby serological and bacteriological investigations. The material used in our investigationswas the blood of pigs from seven farms taken from different categories of animals, as wellas organs of dead animals. Bacteriological examinations were performed on a total of 12samples of dead pigs. Parenchymatous organs were investigated: the liver, spleen, kidney,lymph nodes, and parts of the intestines and colon. The used methods were adapted to therequirements of these investigations. In our analysis the ELISA test method was used for

710



ENGLISH

the first time (IDEXX Laboratories, Inc) for determining the presence of antibodies to Salmo-nellas, while the bacteriological investigations were performed using standard laboratorymethods necessary for the isolation of Salmonella. As a result of the investigations, it wasestablished that of the totally examined 12 materials, Salmonella was isolated in five (Sal-monella typhimurium), and of the 274 blood samples 64.96% were seropositive with a 10%cut off (referent value of the degree of sensitivity of the used test).

Key words: Salmonella, swine, serological and bacteriological investigations.

ISPÀTANIE PRISUTSTVIÂ SALÃMONELL VIDA V MATERIALAHPROISHO@DENIEM OT SVINEY

I. StoÔnov, @. Grgi~, R. Do{en, Branka Vidi~, Âsna Li~ina

Sle`ka prisutstviÔ salÝmonell u sviney, slovno i u drugih ìvotnÿh,razvedìvaemìe intensivnìm proizvodstvom o~enÝ va`na. SalÝmonellì kotorìemo`no nayti u sviney predstavlÔÓt soboy zdravoohranitelÝnuÓ problemu, koto-raÔ moèt delatÝ zna~itelÝnìy materialÝnìy uçerb v proizvodstve sviney, no iinficirovannìe svinÝi ili zaraza dlÔ lÓdey s u~ëtom, ~to delo idët o zoonoze, asvinoe mÔso i produktì iz svinogo mÔsa v {irokom primenenii v pitanii lÓdey.Potomu sle`ka dvièniÔ salÝmonell v populÔcii sviney o~enÝ va`na. Predmetna{ey rabotì laboratornìy monitoring, serologi~eskoe i bakteriologi~eskoeispìtanie materiala proisho`deniem iz sviney, s celÝÓ popìtatÝ uvidet pri-sutstvuÓçie li antitela u sviney na fermah u kotorìh izolirovana salÝmonellai u teh u kotorìh net slovno i suçestvuet li korrelÔciÔ me`du polu~ennìmi re-zulÝtatami serologi~eskim i bakteriologi~eskim ispìtaniem. V ka~estve mate-riala dlÔ ispìtaniÔ mì polÝzovali krovÝ sviney s 7 ferm vzÔtih ot razli~nÿhkategoriy ìvotnÿh slovno i organì pogib{ih ìvotnìh. Bakteriologi~eska so-vokupno obrabotalo 12 obraz~ikov okolelìh sviney. Ispÿtanì parenhimatoznìeorganì a imenno: pe~enÝ, selezënka, po~ka, limfnìe uzlì i ~asti tonkih i tolstìhki{ok. Metodì, polÝzovannìe prisposobdenì nu`dam ispìtaniÔ. V na{em anal-

ize v pervìy raz polÝzovan metod ELISA testa (IDEXX Laboraories, Inc) dlÔ ut-ver`deniÔ prisutstviÔ antitel na salÝmonell poka bakteriologi~eskoe ispìta-nie sdealno s pomoçÝÓ standartnìh laboratornìh metodov neobhodimìh dlÔizolÔcii salmonell. V ka~estve rezulÝtata ispÿtaniÔ nami utver`deno, ~to iz so-

vokupno 12, osmotrennìh materialov u 5 izolirovana salÝmonella (Salmonella ty-phimurium), a iz 274 obraz~ika krovi, 64,96% bìlo seropoloìtelÝno dlÔ cut off10% (referentnaÔ stoimostÝ stepeni ~uvstvitelÝnosti, polÝzovannogo testa.

KlÓ~evìe slova: SalÝmonella, svinÝi, serologi~eskoe i bakteriologi~eskoeispìtanie

711


RUSSKIY

UDK 636.4.09:57.083.1:614.91

ZNAÂJ SALMONELOZE U PROIZVODNJI SVINJA I NJIHOVUTICAJ NA PROMET I ZDRAVSTVENU BEZBEDNOST

SVINJSKOG MESA*

SIGNIFICANCE OF SALMONELLOSIS IN SWINE PRODUCTION AND

ITS EFFECT ON TRADE IN PORK AND ITS HYGIENE SAFETY

M. Gagr~in, R. Do{en, V. Iveti}, M. Maljkovi}**

Salmoneloza je infektivna bolest doma}ih i divljih ìvotinja koju iza-zivaju gram-negativne bakterije iz roda Salmonella. Do danas je iz raz-li~itih vrsta ki~menjaka izolovano oko 2500 razli~itih serotipova ovih uz-ro~nika, od kojih je vi{e od 200 izolovano kod ljudi. Manji broj seroti-pova je adaptiran na pojedine vrste doma}ina, izazivaju}i te{ke septike-mi~ne oblike bolesti. Najve}i broj serotipova ipak nije adaptiran na po-jedine doma}ine i pri ve}im infektivnim dozama ili slaboj otpornosti or-ganizma izazivaju pojavljivanje enteritisa, a sasvim retko septikemijekod svinja. U farmama svinja sa klini~kim oblicima salmoneloze, u Ev-ropi je naj~e{}e izolovana S. typhimurium, dok je u Americi to S. chole-raesuis. S obzirom da je mogu}nost iskorenjivanja bolesti minimalna,preduzimaju se opse`ne i razli~ite mere za njenu kontrolu. Za to pos-toje tri osnovna razloga:

1. Zna~aj salmoneloze kao zarazne bolesti.

2. Uloga salmoneloze u obezbe|enju zdravstveno-bezbednih na-mirnica kao limitiraju}eg faktora uklju~enja u me|unarodni prometsvinja i proizvoda od svinjskog mesa.

3. Uticaj salmoneloze na zdravlje ìvotinja i ekonomiku svinjogoj-ske proizvodnje.

S obzirom na akt EU o zoonozama iz 2003. godine, sve zemlje~lanice su du`ne da do 2007. godine pripreme svoje planove za sma-njenje salmoneloza u priplodnim zapatima i zapatima za tov svinja. Pla-novi za pra}enje i kontrolu salmonela koje odobri EU do 2009. godine

713


* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Dr Mladen Gagr~in, vanredni profesor, Departman za veterinarsku medicinu, Poljoprivredni

fakultet, Novi Sad; dr Radoslav Do{en, nau~ni saradnik, Nau~ni institut za veterinarstvo, NoviSad; dr Vojin Iveti}, vi{i nau~ni saradnik, Nau~ni institut za veterinarstvo Srbije, Beograd;dipl. vet. Marko Maljkovi}, epizootiolog, Nau~ni institut za veterinarstvo, Novi Sad

moraju da budu ugra|eni u program zdravstvene za{tite svinja, defini-sane zakonskim odredbama.

Klju~ne re~i: salmoneloza, etiologija, kontrola, javno zdravstvo

Naj~e{}i uzro~nici klini~kih oblika salmoneloze kod svinja su S. chol-eraesuis i S. typhimurium. Izvor salmonela mogu da budu inficirane svinje, hrana,voda za napajanje, glodari, ptice i druge ìvotinje, feces inficiranih ìvotinja i ljudi idrugo. Mogu da budu inficirane sve kategorije svinja, ali se bolest naj~e{}e javljau uzrastu od tri do ~etiri meseca Š17¹. Septikemi~na i akutna enteri~na forma~e{}e su konstatovane kod mla|ih ìvotinja. Septikemi~ni oblik bolesti prate izne-nadna uginu}a, ali mogu da se konstatuju otupelost, depresija, oteàno kretanjeili nervni simptomi.

Svinje su cijanoti~ne (u{i, centralni deo le|a i ekstremiteti), febrilne(40,6 do 41,7 oC) i zavla~e se u prostirku. U akutnoj enteri~noj formi javlja se vode-nast, ùt proliv, ponekada sluzav i sa primesama krvi Š6, 12, 17¹. Svinje izlu~uju ve-liki broj uzro~nika fecesom, kontamini{u boksove, {to omogu}ava ostalim pri-jem~ivim svinjama i drugim ìvotinjama da se inficiraju direktnim kontaktom.Hroni~nu enteri~nu formu karakteri{e dugotrajan proliv, intermitentna telesnatemperatura, kao i prisustvo nekroti~nog epitela u fecesu, ali ne i krvi. Ova formabolesti posle medikamentoznog tretmana naj~e{}e se zavr{ava ozdravljenjem, alisa izrazitim zaostajanjem u rastu. Mortalitet kod septikemi~ne forme je skoro uveksto posto, dok je kod enteriti~ne forme relativno nizak.

Svinje uginule od septikemi~ne forme salmoneloze naj~e{}e su u do-broj kondiciji, uz prisustvo multiplih krvarenja, ote~enih i hemoragi~nih limfnih~vorova i pove}ane slezine. Kod akutne enteriti~ne forme zapaà se enteritis savodenastim sadràjem punim nekroti~nog materijala. Pored nekroze epitela tan-kih i debelih creva, ote~enih i hemoragi~nih mezenterijalnih limfnih ~vorova,zapaàju se i pneumoni~ne promene sa hepatizacijom plu}a, bleda jetra i petehi-jalna krvarenja po bubrezima.

U ve}ini zemalja zapadne Evrope salmoneloza u klini~kom obliku jeveoma retka. Uglavnom se {iri u kategoriji zalu~ene prasadi, a infekcija prasadi uprasili{tu je veoma retka.

Nekoliko nedelja nakon infekcije u krvnom serumu inficiranih svinjajavljaju se specifi~na antitela kao rezultat humoralnog imunskog odgovora kojase, ako nema naknadnih infekcija, gubi za nekoliko meseci Š16¹.

Salmoneloza je zoonoza koja se naj~e{}e pominje u razvijenim zem-ljama. Prema podacima evropske Komisije iz 2000. godine incidencija salmone-loze u zemljama Evrope bila je u proseku 73 obolela na 100 000 stanovnika, sa

714

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 713 - 718 (2005) M. Gagr~in i sar: Zna~aj salmoneloze uproizvodnji svinja i njihov uticaj na promet i zdravstvenu bezbednost svinjskog mesa

Uvod / Introduction

Salmoneloza i javno zdravstvo / Salmonellosis and public health

vrlo zna~ajnim razlikama izme|u pojedinih dràva (1,8-136). Ve}ina pomenutihslu~ajeva se ispoljava kao gastroenteritis sa povi{enom telesnom temeperatu-rom, ali se u pet posto bolesnika javlja septikemi~ni oblik bolesti. U 0,1 postoslu~ajeva bolest se zavr{ava smr}u. Incidencija bolesti u EU je 450 slu~ajevagodi{nje na svakih milion stanovnika od kojih su tri sa smrtnim ishodom Š4¹.Prou~avaju}i u~e{}e pojedinih uzro~nika u dijareji~nom sindromu stanovni{tva uBeogradu od 2000. do 2004. godine utvr|eno je da su od 97 911 slu~ajeva u 5350(5,5%) to bile salmonele Š2¹. Na istom podru~ju u vremenskom periodu 1990. do2003. godina uvtr|eno je 129 epidemija salmoneloze sa ukupno 4 333 oboleleosobe Š13¹. Najve}i broj epidemija bio je posledica potro{nje hrane kontamini-sane salmonelama na porodi~nim slavljima, u bolnicama i restoranima dru{tveneishrane.

Prema zvani~nim epidemiolo{kim podacima evropske Komisije za2000. i 2001. godinu glavni serotipovi koji izazivaju bolest kod ljudi su S. enteritidisi S. typhimurium. U ve}ini zemalja S. enteritidis je prvi izro~nik, mada je poslednjihgodina zapaèna pove}ana u~estalost pojavljivanja akutnih slu~ajeva bolestiizazvanih bakterijom S. typhimurium Š10¹. Prema istim autorima glavni izvori S.enteritidis su jaja i pile}e meso, dok S. typhimurium moè da bude razli~itogporekla, sa napomenom da svinjsko meso postaje sve zna~ajniji izvor bolesti.Berends Š4¹ navodi da je u 15 posto slu~ajeva obolevanja ljudi od salmoneloze iz-vor bilo svinjsko meso (od 5 do 25 posto u razli~itim ispitivanjima), od ~ega je u 50posto slu~ajeva uzro~nik bila S. typhimurium.

Svaki klini~ki oblik salmoneloze zahteva le~enje nekim od terapeutika,mada su dobijeni rezultati veoma promenljivi. Lekovi mogu da se aplikuju per-oralno (hranom ili vodom) i parenteralno, a efekti le~enja zavise od oblika bolesti,osetljivosti uzro~nika i drugih momenata koji se odnose na racionalnu terapiju. Satog stanovi{ta posebnu pa`nju svakako zasluùje grupa sojeva S. typhimuriumnazvana DT 104. Re~ je o sojevima rezistentnim na mnoge antibiotike (ampicilin,hloramfenikol, streptomicin, sulfonamidi, trimetoprim i hinolone). Ovi sojevi izo-lovani su kod svinja u mnogim zemljama i predstavljaju zna~ajan problem kako saaspekta javnog zdravstva, tako i sa aspekta proizvodnje svinja. Sa stanovi{ta jav-nog zdravstva ova rezistencija oteàva le~enje obolelih osoba konvencionalnimantibioticima i time kod njih zna~ajno pove}ava stepen rizika. U proizvodnji svinjaovo moè da uzrokuje teè epidemiolo{ke kontrole bolesti i pove}anja tro{kovaproizvodnje Š14¹.

S obzirom na ~injenice povezane sa brojem serotipova izolovanih sal-monela, veliki broj vrsta ìvotinja koje predstavljaju nosioce ovih uzro~nika, po-javu sojeva rezistentnih na konvencionalne antibiotike, sve u~estalije pojavljivanjeasimptomatskih oblika bolesti i druge momente, eradikacija salmoneloze nijerealna. Stoga je u Evropi 2002. godine predstavljen takozvani ZAP (Zoonoses Ac-

715


Terapija i kontrola / Therapy and control

tion Plan) za kontrolu salmoneloze i smanjenje na minimum njenog uticaja na kva-litet i zdravstvenu bezbednost svinjskog mesa. Ovaj plan polazi od broja serolo{kipozitivnih jedinki kao kriterijuma za ocenjivanje stepena inficiranosti jedne farmeŠ15¹. Program kontrole salmonela po~eo je u Engleskoj 2002. godine, ali su gaubrzo po~ele da slede i druge zemlje Evrope. Danska se isti~e kao jedan od glav-nih promotera ovakvog programa. Njihov intenzivan razvoj programa kontroleomogu}io je razradu ELISA testa kojim se specifi~na antitela odre|uju u sokusvinjskog mesa. Na osnovu pomenutog testa obavljena je klasifikacija zapatasvinja prema stepenu inficiranosti. U zapate niskog stepena inficiranosti svrstanisu zapati sa manje od 65 posto serolo{ki pozitivnih testiranih uzoraka. Zapati sa65 do 80 posto serolo{ki pozitivnih uzoraka okarakterisani su kao umereno infici-rani, a zapati sa vi{e od 85 posto serolo{ki pozitivnih uzoraka kao visoko inficirani.Ova metoda je prihva}ena kao standardna metoda za Evropu i me|u prvima supo~eli da je koriste u Irskoj, Holandiji, Nema~koj i drugim zemljama.

Koriste}i ovu shemu kontrole salmonela, sa~injena je lista takozvanih„zlatnih” standarda kao deo sistema analize rizika i kontrole kriti~nih ta~aka(HACCP) u proizvodnji kvalitetnih namirnica ìvotinjskog porekla. Ona obuhvatamere spolja{nje i unutra{nje bioza{tite i hranu. Mere spolja{nje bioza{tite podra-zumevaju kontrolu ìvih ìvotinja, ljudi, pasa, ma~aka, puteva, glodara i ptica. In-terna bioza{tita obuhvata menad`ment, ~i{}enje i dezinfekciju, a kontrola hranetip hrane, sadràj sirovih vlakana, veli~inu ~estica hrane, organske kiseline i fer-mentisanu hranu. Svaki od pomenutih parametara obuhvata ~itav niz detalja koji~ine strategiju svakog konkretnog programa u okviru dobre farmske prakse.

Bez ikakve sumnje, danas se ìvi u vremenu u kome hrana predstavljanajva`niji i najdelikatniji ~inilac ìvotne sredine. To ujedno name}e vrlo ozbiljnezahteve proizvo|a~ima i prera|iva~ima hrane u smislu eliminisanja mnogih fak-tora koji ugroàvaju zdravlje ljudi i remete njihov razvoj i umanjuju radnu sposob-nost. Salmonele sasvim sigurno predstavljaju naj~e{}i uzrok navedenih pore-me}aja. Stoga, njihova kontrola mora da bude sastavni deo svih programa zdrav-stvene za{tite ìvotinja, pa prema tome i svinja. Da bi mogao da se sa~ini adekva-tan program kontrole ove bolesti, svakako prvo treba da se stekne uvid o op-tere}enosti populacije svinja ovim patogenima, tim pre {to }e njegovo postojanjeve} od 2009. godine da postane limitiraju}i faktor u uklju~enje u me|unarodnipromet svinja, svinjskog mesa i proizvoda od svinjskog mesa.

1. Anderson R. C., Genovese K. J., Harvey R. B. et all: Effect of competitive ex-clusion on transmission of S.cholerasuis between early weaned pigs. Proceedings of the3rd International Symposium on the epidemiology and control Salmonella in pork. 18-21,Washington, 1999. - 2. Babi}-Dunji} Vera, Zlatar Branislava, Dmitrovi} Radmila: U~e{}e

716




Salmonellae camphylobacter i Jerisinia enterokolitica u dijarealnom sindromu u Beogradu2000-2004. godine. Zbornik referata i kratkih sdaràja, Simpozijum „VII epizootiolo{kidani”, 45, Jagodina, 2005. - 3. Bahnson P. B.: Salmonella epidemiology and control in pork.Proceedings of the 4th International Symposium on the epidemiology and control Salmo-nella and other food borne pathogens in pork. 1-6, Leipzig, 2001. - 4. Berends B. R.: A riskassesment approach to the modernization of meat safety assurance. PhD thesis, Utrecht,1998. - 5. Berends B. R.; Van Krepen F., Mossel C. D. A.: Impact on human health of Salmo-nella sp. on pork in the Netherlands on the effects of swine currently proposed controlstrategies. International Journal of Food Microbiology, 44, 219-229, 1998. - 6. Bysted D.:Denmark shares ten years of Salmonella experience. Pig Progress – Enteric diseases Spe-cial III, 16-17, January, 2005. - 7. Coma J.: Salmonella control in pork: effect of animal nutri-tion and feeding. Pig News and information, 24, 2, 49N-62N, 2003. - 8. European Com-mision: Opinion of the scientific committee in food- borne diseases. http:/www.eu-ropa.eu.int/comm/food/fs. - 9. Gray J. T., Fedorka- Gray P. J.: Survival and infectivity of S.cholerasuis in swine feces. Journal of food protection, 64, 945-949, 2001. - 10. Hald T.; We-gener H. C.: Quantitative assesment of the sources of human salmonellosis attributable topork. Proceedings of the 3rd International Symposium on the epidemiology and control Sal-monella in pork. 358-361, Washington, 1999. - 11. Kaesbohrer A.: Control strategies for Sal-monella in the pig to pork chain in the European Union. Proceedings of the 3rd InternationalSymposium on the epidemiology and control Salmonella in pork. 358-361, Washington,1999. - 12. Lemon D. A., Show Barbara, Glock D. R. et all: Diseases of Swine, 508-520, IowaState University press, Ames, USA, 1986. - 13. Ljubi} B., Radivojevi} Sneàna, Dmitrovi}Radmila, Da~i} B.: Epidemije salmoneloza na podru~ju Beograda u periodu 1990 – 2003.godina. Zbornik referata i kratkih sadràja, Simpozijum „VII epizootiolo{ki dani”, 45, Jago-dina, 2005. - 14. Maten E.: Pig salmonellosis: Problems of animal health and public health.IV Jornados de porcino de la UAB, Barcelona, 2001. - 15. Mellor S.: Preserve salmonellastatus. Pig Progress, 19, 8, 22-24, 2003. - 16. Srinand S., Robinson A. R., Colius E. J., Naga-raja V.: Serologic studies of experimentally induced Salmonella cholerasuis var Kuwrendorfinfection in pigs. Am. J. Vet. Res., 56, 9, 1995. - 17. Taylor J. D.: Pig Diseases, 71-73, Cam-bridge, 1981.

SIGNIFICANCE OF SALMONELLOSIS IN SWINE PRODUCTION AND ITS EFFECTON TRADE IN PORK AND ITS HYGIENE SAFETY

M. Gagrcin, R. Dosen, V. Ivetic, M. Maljkovic

Salmonellosis is and infectious disease of domestic and wild animals that iscaused by bacteria of the family of gram negative, oxidases of negative bacteriacea – sal-monella. About 2500 different serotypes of these causes have been isolated from differentspecies of vertebrae until today, including over 200 isolated in hiumans. A smaller numberof serotypes have been adapted to certain species of hosts, causing severe septicemicforms of the disease. The bulk of the serotypes, however, have not been adapted to certainhosts, and, in bigger infectious doses or poor resistance of the host, they cause the appear-ance of enteritis, and, quite rarely, septicemia in swine. On swine farms with clinical forms ofsalmonellosis, S. typhimurium was most frequently isolated in Europe, while in the UnitedStates it was S. choleraesuis. Since the possibilities for autrooting the disease are minimal,comprehensive and different measures are being taken to secure its control. There arethree basic reasons for this:

717


ENGLISH

1. The significance of salmonellosis as a disease.2. The role of salmonellosis in securing food articles of hygiene safety, as a

limiting factor in joining international trade in swine and pork products.3. The effect of salmonellosis on animal health and the economics of swine

production.Under the European Union (EU) zoonosis directive adopetd in the year 2003,

all EU member-states are obliged to prepare, by 2007, their plans for suppressing salmo-nella in breeding and fattening swine. The plans for monitoring and control of salmonella,that secure EU approval by the year 2009, must be incorporated into the program of healthprotection of swine, defined by legal regulations.

Key words: Salmonellosis, etiology, control, public health.

ZNAÊNIE SALÃMONELLEZA V PROIZVODSTVE SVINEY I IH VLIÂNIE NATRANSPORT I ZDRAVOOHRANITELÃNUÁ BEZOPASNOSTÃ SVINNÀ

M. Gagr~in, R. Do{en, V. Iveti~, M. MalÝkovi~

SalÝmonellÒz infekcionnaÔ boleznÝ doma{nih i dikih ìvotnìh,

vìzìvaÓçuÓ bakterii iz semeystva Gramm otricatelÝnìh bakteriacea salÝmo-nellì. Do sih por iz razli~nìh vidov pozvono~nìh izolirovano okolo 2500razli~nìh serotipov ƒtih vozbuditeley, iz kotorìh bolÝ{e 200 izolirovano ulÓdey. MenÝ{e ~islo serotipov adaptirovano na nekotorìe vidÿ hozÔinov, vìzì-vaÔ ostrìe septicemi~eskie formì bolezni. NaibolÝ{oe ~islo serotipov vsëtaki ne adaptirovano na nekotorìh hozÔinov i pri bólÝ{ih infekcionnÿh odzahili slaboy soprotivlÔemosti hozÔinov vìzìvaÓt Ôvlenie ƒnterita a sovsemredko septicemii u sviney. V fermah sviney s klini~eskim formami salÝmo-

nellëza, v Evrope ~açe vsego izolirovan S. typhimurium, poka v Amerike ƒto S. cho-leraesuis. S u~ëtom, ~to vozmo`nostÝ iskoreneniÔ bolezni minimalÝnaÔ, prini-maÓtsÔ obÍëmistìe i razli~nìe merì dlÔ ego kontrolÔ. Ob ƒtom suçestvuÓut 3 os-novnìe pri~inì:

1. Zna~enie salÝmonellëza kak zarazi.2. RolÝ salÝmonellëza v obespe~enii zdravoohranitelÝno bezopasnìh

piçevìh produktov kak limitiruÓçego faktora vklÓ~eniÔ v me`dunarodnìytransport sviney i produktov iz svinogo mÔsa.

3. VliÔnie salÝmonellëza na zdorovÝe ìvotnÿh i ƒkonomiku svino-vod~eskogo proizvodstva.

S u~ëtom na akt EU o zoonozah iz 2003 goda, vse strani ~lenki dol`nÿ,~to do 2007 goda podgotovitÝ svoi planì dlÔ umenÝ{eniÔ salÝmonell v plemennìhi plemennìh priplodah dlÔ otkorma sviney. Planì dlÔ sle`ki i kontrolÔ salÝmo-nell, kotorìe budut odobrenì so storonì EU do 2009 goda dol`nì bìtÝ vdelannìv programmu zdravoohraneniÔ sviney, opredelenì zakonnìmi poloèniÔmi.

KlÓ~evìe slova: SalÝmonellëz, ƒtiologiÔ, kontrolÝ, publi~noe zdravoohranenie

718


RUSSKIY

UDK 636.082.2/.4

KORI[]ENJE REZULTATA PERFORMANS TESTA ZA OCENUODGAJIVA^KE VREDNOSTI NERASTOVA*

USE OF RESULTS OF PERFORMANCE TEST FOR EVALUATING

BREEDING VALUE OF BOAR

Radmila Popov, S. Timanovi}, M. Jakovljev, I. Radovi}**

Budu}nost svinjarstva se zasniva na pove}anoj efikasnosti proiz-vodnje. Proizvo|a~i ako èle da opstanu u trì{noj „utakmici”, morajuda vode ra~una o tro{kovima proizvodnje, o smanjenju konverzijehrane, pove}anom broju ìvoro|ene i zalu~ene prasadi, manjem brojudana u tovu i pove}anom procentu mesa u polutkama. Pove}ana efi-kasnost proizvodnje nastaje i kori{}enjem genetski superiornih neras-tova dobijenih dugogodi{njom usmerenom selekcijom na pojedinasvojstva. Ovi nerastovi donose novu genetsku varijabilnost u na{e za-pate i omogu}avaju pove}anu prose~nu vrednost zapata za pojedinasvojstva.

U ovom radu ispitivala se priplodna vrednost nerastova koji suuvezeni iz Danske i Velike Britanije. Oni se nalaze na velikoj indus-trijskoj farmi u okolini Novog Sada. Prikazani su rezultati 846 testiranihnazimica rase {vedski landras i veliki jork{ir koje su potomci ovih neras-tova. Pra}ene su klani~no tovne osobine – vrednosti ìvotnog prirasta idebljine le|ne slanine. Tako|e, pra}eni su razlozi isklju~enja ìvotinjaiz testa, odnosno eksterijerne mane po o~evima.

Prosek populacije (za sve rase i kombinacije parenja) za analizi-rana svojstva je 496 grama za ìvotni prirast i 16 mm za debljinu le|neslanine. Najbolje rezultate pokazale su k}erke nerasta 4550 (VJ uvoz izVelike Britanije). Maksimalne postignute vrednosti su bile 6 mm deb-ljina le|ne slanine i 676 grama ìvotni prirast. U populaciji {vedskog lan-drasa najve}i uspeh je postigao nerast 6910 (landras iz Danske) sanajve}im vrednostima od tako|e 6 mm za le|nu slaninu i 685 grama zaìvotni prirast. Potomci ova dva nerasta u proseku dostiù prirast od50 grama (kod {vedskog landrasa) do 70 grama (kod velikog jork{ira)

719


* Rad primljen za {tampu 10. 3. 2006. godine** Radmila Popov, dipl. ing, stru~ni saradnik, Poljoprivredni fakultet, Departman za sto~arstvo,

Novi Sad; dr Svetozar Timanovi}, AD IM Neoplanta, Novi Sad; Miroslav Jakovljev dipl. ing,stru~ni saradnik, mr Ivan Radovi}, asistent, Poljoprivredni fakultet, Departman za sto~arstvo,Novi Sad

ve}i nego {to je prosek populacije na ovoj farmi za iste rase. Vrednostidebljine le|ne slanine za nazimice k}erke nerasta 4550 je 14 mm, aprosek za veliki jork{ir na farmi je 16 mm, dok se kod nazimica landrasrase nerasta 6910 javlja prose~na debljina slanine 15,6 mm, a u popula-ciji je 17 mm. Naj~e{}e eksterijerne mane su meke ki~ice i lo{i stavovinogu, kao i pojavljivanje pega i atipi~an eksterijer za rasu kojoj pripa-daju.

Klju~ne re~i: nerastovi, odgajiva~ka vrednost, performans test

Budu}nost svinjarstva se zasniva na pove}anoj efikasnosti proiz-vodnje. Proizvo|a~i u na{oj zemlji, ako èle da opstanu u trì{noj „utakmici”, mo-raju da vode ra~una o tro{kovima proizvodnje, o smanjenju konverzije hrane,pove}anom broju ìvoro|ene i zalu~ene prasadi, manjem broju dana u tovu ipove}anom procentu mesa u polutkama.

U Kanadi su izra~unali Š2¹ da istovremeno pove}anje prirasta i sma-njenje debljine le|ne slanine donose u{tedu od 12000 kanadskih dolara pri go-di{njoj isporuci od 2500 tovljenika. Pove}ana efikasnost proizvodnje nastaje ko-ri{}enjem genetski superiornih nerastova dobijenih dugogodi{njom usmerenomselekcijom na pojedina svojstva. Pored debljine le|ne slanine kao parametri zaprocenu oplemenjiva~ke vrednosti koriste se i podaci o uzrastu kod telesne maseod 100 kilograma i veli~ini legla Š1¹. Kao parametar treba da se uklju~e i dubinaMLD-a, po{to je nekoliko studija ukazalo da kombinacija merenja debljine le|neslanine i dubine MLD-a pove}ava ta~nost kojom se predvi|a mesnatost polutki za5 do 10 posto u odnosu na to ako se koriste samo podaci za debljinu le|ne sla-nine Š4¹.

Indeksi kojima se izraàva EBV (procenjena priplodna vrednost) ve-zuju se za ekonomske pokazatelje (iznos u valuti po jedinici indeksa), pa se takooni mogu da koriste za identifikaciju najrentabilnijih ìvotinja u pogledu njihovoguticaja na efikasnost proizvodnje Š3¹.

U ovom radu se ispitivala priplodna vrednost nerastova koji su uvezeniiz Danske i Velike Britanije. Ukupno je ispitano sedam nerastova, tri su rase velikijork{ir, a ~etiri grla su landras. Oni su kori{}eni u priplodu na velikoj industrijskojfarmi u okolini Novog Sada. Prikazani su rezultati 846 testiranih nazimica rase{vedski landras i veliki jork{ir koje su potomci ovih nerastova. Performans test na-zimica je sproveden u toku 2002. i 2003. godine. U radu su pra}ene klani~no-tovne osobine – vrednosti ìvotnog prirasta i debljine le|ne slanine. Podaci odebljini le|ne slanine dobijeni su merenjem ulatrazvu~nim aparatom Krautkrämer

720

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 719 - 725 (2005) Radmila Popov i sar: Kori{}enje rezultataperformans testa za ocenu odgajiva~ke vrednosti nerastova

Uvod / Introduction


USK 7. Podaci iz performans testa se posle ultrazvu~nog merenja obra|uju komp-juterskim programom Farmi.

Posmatraju}i rezultate ìvotnog prirasta za nazimice koje su potomcinerastova rase veliki jork{ir moè da se zaklju~i da oni uti~u na pove}anje prirastau zapatu.

Tabela 1. Prose~an prirast nazimica u testu (veliki jork{ir)Table 1. Average growth of gilts in test (Yorkshire)

Tetovir nerasta /Boar tattoo number

4758 4838 4550

Prose~an prirast potomaka (g) /Average growth of offspring (g)

491,6 467,9 492,8

Kao sto se uo~ava iz tabele 1 ìvotni prirast nazimica, k}erki nerastova4758 i 4550 je oko 492 grama, {to je iznad proseka farme za rasu veliki jork{ir(prosek farme je 487 grama). Ovo predstavlja zna~ajan rezultat i u odnosu nakompletnu populaciju svinja u Srbiji po{to je prosek u republici 444 grama Š6¹.Nerast sa tetovir brojem 4838 ne uti~e pozitivno na osobinu ìvotnog prirasta.

Tabela 2. Maksimalne vrednosti ìvotnog prirasta nazimica (veliki jork{ir)Table 2. Maximum values of life gain of gilts (Yorkshire)


4758 4838 4550

Maksimalna vrednost prirasta (g) /Maximum value of growth (g)

618 550 676

Na jedinke koje imaju natprose~ne rezultate, za 200 grama ve}e odproseka populacije u Srbiji (tabela 2) u daljem radu na farmi treba da se obratiposebna pa`nja i da se koriste za pobolj{anje klani~no-tovnih osobina, i da setako smanji broj dana u tovu, {to omogu}ava u{tedu hrane, brù isporukutovljenika, a samim tim i pove}anje ekonomi~nosti proizvodnje.

Tabela 3. Prose~na debljina le|ne slanine nazimica (veliki jork{ir)Table 3. Average thickness of back fat of gilts (Yorkshire)


4758 4838 4550

Prose~na debljina le|ne slanine (mm) /Average thickness of back fat (mm)

13,5 15,7 14,3

721



Vrednosti prose~ne debljine le|ne slanine za nazimice rase velikijork{ir ukazuju da najbolje rezultate postiè nerast sa tetovir brojem 4758, dok po-tomci nerasta sa tetovir brojem 4838 i u ovoj osobini imaju najlo{ije rezultate (ta-bela 3). Po{to je prosek populacije (za sve rase) u Srbiji za ovu osobinu 22 mmo~igledno je da jedinke sa prose~nim vrednostima od 13,5 i 14,3 mm obezbe|ujupove}anje mesnatosti zapata.

Na osnovu navedenog, nerast 4838 ne treba da se koristi u priploduza pobolj{anje klani~no-tovnih osobina. Treba da se analiziraju parametri plod-nosti, duìna ekspolatacije u priplodu i otpornost na bolesti kod nazimica k}erkiovog nerasta i posle toga da se donese zaklju~ak o njegovom daljem kori{}enju upriplodu.

Tabela 4. Prose~an prirast nazimica u testu (landras)Table 4. Average growth of gilts in test (Landrace)/


6910 4967 98 69

Prose~an prirast potomaka (g) /Average growth of off spring (g)

517,4 513,7 510,8 515,5

Nazimice {vedskog landrasa tako|e pokazuju ve}e vrednosti za ì-votni prirast od proseka farme (tabela 4). Prosek farme u periodu od 2002. do2003. godine za ovaj parametar kod rase {vedski landras je bio 496 grama. Ovajzna~ajan napredak je dokaz da je uvoz nerastova iz Danske uneo novu genetskuvarijabilnost za osobinu ìvotnog prirasta u na{ zapat i time pove}ao efikasnostproizvodnje.

Tabela 5. Maksimalne vrednosti ìvotnog prirasta nazimica (landras)Table 5. Maximum values of life gain of gilts (Landrace)


6910 4967 98 69

Maksimalna vrednost prirasta (g) /Maximum value of growth (g)

685 597 675 596

Najve}e vrednosti parametra su od 596 do 685 grama kod grla rase{vedski landras (tabela 5). Na grla sa ovako ekstremnim vrednostima (100-200grama vi{e od farmske vrednosti) treba posebno da se obrati pa`nja u daljem se-lekcijskom radu. Ovi podaci su utoliko zna~ajniji ako se zna da su vrednosti prira-sta u tovu na pojedinim farmama kod trorasnih meleza u rasponu od 625 do 635grama Š7¹.

722


Tabela 6. Prose~na debljina le|ne slanine nazimica (landras)Table 6. Average thickness of back fat of gilts (Landrace)


6910 4967 98 69

Prose~na debljina le|ne slanine (mm) /Average thickness of back fat (mm)

15,6 16,9 17,1 16,0

Za razliku od vrednosti `ivotnog prirasta koje su zna~ajno ve}e odproseka farme, debljina le|ne slanine se kod k}erki sva ~etiri landras nerastanalaze u granicama proseka za farmu. Ove vrednosti su bliske i proseku popula-cije {vedskog landrasa u Vojvodini u periodu od 2002. do 2003. godina.

Nerastovi iz uvoza koji su kori{}eni u ovom ispitivanju doprinosepove}anju efikasnosti proizvodnje i njenoj ve}oj ekonomi~nosti.

Rezultati njihovih potomaka zna~ajno odstupaju od vrednosti popula-cije za iste pokazatelje proizvodnje.

Treba pratiti reproduktivne parametre za nazimice, k}erke ovih neras-tova, kako bi se stekla prava slika o genetskoj superiornosti njihovih o~eva.

Na osnovu toga }emo konstruisati jedna~inu za ocenu oplemenji-va~ke vrednosti nerastova i na osnovu rezultata doneti odluku o kori{}enju pojedi-nih linija u priplodu ili njihovom ga{enju.

1. Brisbane J.: Canadian centre for swine improvement, Ottawa, Ontario,2002. - 2. Canada’s national swine improvement program - 3. Lofgren L. Donna: Coopera-tive extension service, Fact sheet 12, Purdue universitiy, West Lafayette - 4. Ellis M.: Meet-ing the Demand for Food in the 21 st: Challenges and Opportunities for Illinois Agriculture,1997. - 5. Gibson J. P.: OPCAP Symposium Proceedings, 1996. - 6. Izve{taj o proizvodnjisvinja u Republici Srbiji za 1997. godinu, Poljoprivredni fakultet, Institut za sto~arstvo, NoviSad, Institut za primenu nauke u poljoprivredi Beograd, 1998. - 7. Popovi} Ljiljana: Magis-tarska teza, Beograd, 1994.

USE OF RESULTS OF PERFORMANCE TEST FOR EVALUATING BREEDING VALUEOF BOAR

Radmila Popov, S. Timanovic, M. Jakovljev, I. Radovic

The future of pig framing is based on increased efficacy of production. Pro-ducers who wish to keep up with the market competition must take care of the costs of pro-

723




ENGLISH

duction, reduced food conversion, an increased number of live-born and weaned piglets,fewer days spent in the fattening facility, and an increased percentage of meat on the car-cass. Increased production efficiency is secured also by using genetically superior boarobtained through many years of selection aimed at securing certain characteristics. Theseboar bring new genetic variability to our herds and lead to an increased average value ofthe herd because of its specific characteristics.

In this paper, the breeding value of boar imported from Denmark and GreatBritain was examined. The animals are located at a big industrial farm in the vicinity of NoviSad. The paper presents the results of 846 tested gilts of the Swedish Landrace and York-shire breeds which are the offspring of these boar.Abattoir-fattening characteristics werefollowed – the value of the life gain and the thickness of the back fat. The reasons for elimi-nating animals from the test were also followed, that is, the exterior faults inherited from thefathers.

The population average (for all breeds and combinations of breeds) for theanalyzed characteristics was 496 grammes for life gain and 16 mm for the thickness of theback fat. The best results were determined for the daughters of boar 4550 (Yorkshire im-ported from Great Britain). The maximum achieved values were 6 mm for the back fat and676 grammes for life gain. Among the Swedish Lanrace population, the biggest successwas shown by boar 6910 (from Denmark) with maximum values of also 6 mm for back fatand 685 grammes for life gain. The offspring of these two boars on the average showed agrowth of from 50 g (Swedish Landrace) up to 70 g (Yorkshire) bigger than the populationaverage for the same breeds on this farm. The average back fat value for daughter-gilts ofboar 4550 is 14 mm, and the average for the Yorkshire at the farm is 16 mm, while the Swed-ish Landrace daughter-gilts of boar 6910 had average back fat thickness of 15.6 mm, whilethe value for the population was 17 mm. The most frequent exterior faults are soft bristlesand bad leg posture, as well as the appearance of spots and an atypical exterior for thebreed to which they belong.

Key words: boar, breeding value, performance test

POLÃZOVANIE REZULÃTATA PERFORMANS TESTA DLÂ OCENKIVÀRAÇIVAÁÇEY STOIMOSTI HRÂKOV

Radmila Popov, S. Timanovi~, M. Âkovlev, I. Radovi~

Buduçee svonovodstva baziruetsÔ na uveli~ennoy Ìffektivnosti pro-izvodstva. Proizvoditeli esli `elaÓt prosuçestvovatÝ v rìno~noy konkuren-cii, dol`nì s~itatÝ o rashodah proizvodsta, o umenÝ{enii konversii korma,uveli~ennom ~isle `ivoro`dënnìh i otlu~ennìh ot materi porosÔt, menÝ{em~isle dney v otkorme i uveli~ennom procente v polovinkah. Do uveli~ennoy Ìf-fektivnosti proizvodstva prihoditsÔ i polÝzovaniem geneti~eski prevoshodÔ-çih hrÔkov, polu~ennìh mnogoletney napravlennoy selekciey na otdelÝnìe svoy-stva. Õti hrÔki prinosÔt novuÓ geneti~eskuÓ izmen~ivostÝ v na{i plemennìepriplodì i dovodÔt do uveli~ennoy sredney stoimosti plemennogo priploda dlÔotdelÝnìh svoystv.

V Ìtoy rabote ispìtìvana priplodnaÔ stoimostÝ hrÔkov, importova-nnìe iz Danii i Velikobritanii. Oni nahodÔtsÔ na bolÝ{oy promì{lennoy ferme

724


RUSSKIY

v okrestnosti Novog Sada. Pokazanì rezulÝtatì 846, testirovannìh zminih svi-ney porodì {vedskiy landras i bolÝ{oy york{ir, kotorìe potomki Ìtih hrÔkov.Sleènì boyne otkormo~enìe ka~estva-stoimosti ìznennogo prirosta i tol-çinì spinnogo {pika. Takè sleènì pri~inì isklÓ~eniÔ ìvtnìh iz testa toestÝ ÌksterÝernìe poroki po otcam.

Srednee ~islo populÔcii (dlÔ vseh porod i kombinacii sparivaniÔ)dlÔ analizirovannìh svoystv 496 grammov dlÔ ìznennogo prirosta i 16 mm dlÔtolçinì spinnogo {pika. Naibolee horo{ie rezulÝtatì pokazali do~ki hrÔka4550 (VI vvoz iz Velikobritanii). MaksimalÝnìe, dostignutìe stoimosti bìli 6mm tolçina spinnogo {pika i 676 grammov ìznennìy prirost. V populÔcii {ved-skogo landrasa naivìs{iy uspeh imel hrÔk 6910 (landras iz Danii) s maksi-malÝnìmi stoimostÔmi ot takè 6 mm dlÔ spinogo {pika i 685 grammov dlÔ ìznen-nogo prirosta. Potomki Ìtih dvuh hrÔkov v srednem dostigaÓt prirost ot 50 g (u{vedskogo landrasa) do 70 g (u bolÝ{ogo york{ira) bólÝ{ee, ~em srednee ~islopopulÔcii na Ìtoy ferme dlÔ takih è porod. Stoimosti tolçinì spinnogo {pikadlÔ zimnih sviney do~ki hrÔka 4550 14 mm, a srednee ~islo dlÔ bolÝ{ogo york{irana ferme 16 mm, poka u landras zimnih sviney do~ek hrÔka 6910 ÔvlÔetsÔ tolçina{pikov sredney tolçini 15,6 mm, a v populÔcii 17 mm. Naibolee ~astìe Ìk-sterÝernìe poroki mÔgkie babki i plohie poloèniÔ nog slovno i Ôvlenie pÔten iatipi~eskiy ÌksterÝer dlÔ porodì, kotoroy prinadleàt.

KlÓ~evìe slova: hrÔkov, vìraçivaÓçey stoimost, performans test

725


UDK 636.4.084+577.15

EFEKAT ISKLJUÊNJA HRANIVA @IVOTINJSKOG POREKLAUZ DODATAK ENZIMA NA PROIZVODNJU ZALUÊNE

PRASADI*

EFFECT OF EXCLUDING ANIMAL PROTEIN FEEDS AND ADDING

ENZYMES IN DIET OF WEANED PIGLETS

S. Kov~in, Vidica Stana}ev, M. Beukovi}, Z. Korovljev**

U radu se ispitivao efekat sme{a za ishranu zalu~ene prasadi bezproteinskih hraniva ìvotinjskog porekla, baziranih na proteinima sojinesa~me i griza sa dodatkom lecitina, enzimskog preparata fitaze i Veg-pro. Upotrebom sme{a izbalansiranih u pogledu nivoa amino-kiselinabez proteinskih hraniva ìvotinjskog porekla ostvaren je visok dnevniprirast i efikasno iskori{}avanje hrane. Sme{a sa ribljim bra{nom i uzupotrebu antibiotika uticala je na efikasnije kori{}enje hrane, ali nijeutucala na dnevni prirast prasadi, ali uz zna~ajno pove}anje ceneko{tanja. Uklju~ivanje lecitina nije uticalo na proizvodnju prasadi, dokje preparat Vegpro omogu}io porast dnevnog prirasta uz efikasnije isk-ori{}avanje hrane u prve dve nedelje, ali ne i u kasnijem perioduogleda. Fitaza je pove}ala dnevni prirast uz efikasnije iskori{}avanjehrane u odnosu na kontrolnu grupu. Ovaj efekat je vrlo visok u prve dvenedelje eksperimenta, a kasnije se smanjuje.

Klju~ne re~i: prasad, proteini soje, fitaza, Vegpro

Zalu~ena prasad u prvim danima ne pojede dovoljno hrane i ne zado-voljava potrebe u hranljivim materijama i energiji {to se de{ava, pre svega, zbognepovoljnih uslova drànja. U takvoj situaciji nastaje gubitak telesne mase, {toprate ozbiljni poreme}aji i indigestije, pojavljivanje kr`ljavaca i pove}ano uginu}eprasadi Š9, 18¹. Osnovni razlog zastoja u porastu je nagli prelazak na suvu hranu,koja se razlikuje po sastavu i strukturi od mleka krma~e.

727


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 27. 3. 2006. godine** Dr Stanimir Kov~in, red. profesor, dr Vidica Stana}ev, van. profesor, dr Milo{ Beukovi}, do-

cent, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad; Zoran Korovljev, dipl. ing, PIK „Be~ej”, Be~ej

Ishrana zalu~ene prasadi mora da zadovolji tri osnovna uslova Š17¹.Prvo, hrana mora da bude jeftina i zato se prelazi, {to je mogu}e ranije, naupotrebu ìtarica i sojine sa~me. Drugo, pri koncipiranju sme{e polazi se od togada prasad u ovoj fazi zavise isklju~ivo od unete hrane, zbog male rezerve u organi-zmu i ~injenice da se sinteza telesnih proteina odvija, bez obzira da li se tro{i ener-gija iz rezervi organizma ili se unosi hranom. Ovo je va`no zbog toga {to su telesniproteini pri maloj potro{nji hrane nakon utro{ka rezervi masti jedini izvor energijeu organizmu Š11¹. Ovakvo stanje je uzrok poreme}aja, koji su tada neizbe`ni Š9,10, 18¹. Tre}e, u sme{u se zbog toga moraju da uklju~e lako svarljiva hraniva bo-gata energijom i proteinima, po{to enzimatski sistem digestivnog trakta ne vari efi-kasno suvu hranu, koja se po hemijskom sastavu i fizi~kim karakteristikamarazlikuje od mleka krma~e. Preveniranje poreme}aja koji nastaju u ovakvomstanju mogu}e je brzom promenom strukture i funkcionalnosti digestivnog traktaŠ4, 5, 14¹.

Promene do kojih dolazi posle zalu~enja prasadi dele se na akutnu iadaptivnu fazu Š1¹. Prva faza traje 7 dana i tada se prasad navikava da jede hranu.Potro{nja energije u ovoj fazi se pove}ava i pribliàva nivou pred zalu~enje Š12,15¹. Mala potro{nja hrane posle zalu~enja je posledica stresa i nema velikog uti-caja na razvoj digestivnog trakta, i ako je u ispitivanjima Š13¹ konstatovano da jekolon pove}an tri puta. U epitelu tankih creva, u ovoj fazi, opada nivo proteina uzsmanjenje visine crevnih resica za 50 posto Š15¹.

Upotrebom enzima koji pove}avaju svarljivost hranljivih materija umnogim istraìvanjima postignuti su dobri efekti. Fitaza cepa fitinski kompleks ipove}ava iskoristivost fosfora iz biljnih hraniva, a tako|e i svarljivost amino-kise-lina, mikroelemenata i skroba Š3, 6, 7, 8¹. U sme{ama za prasad u kojima je sojajedini izvor kvalitetnih proteina, upotreba preparata Vegpro, koji predstavljasme{u enzima koji vare neskrobne polisaharide, daje dobre rezultate, s obziromda se ove materije nalaze u visokom procentu u ugljeno-hidratnom kompleksusoje Š8¹.

Eksperiment je izveden na farmi svinja PIK-a „Be~ej” u Be~eju. Ukup-no 144 zalu~ena praseta su prema polu i telesnoj masi podeljeni u {est grupa odpo 24 praseta. Odmah posle odlu~ivanja prasad su sme{tena u jednospratnekaveze (po ~etiri kaveza u svakoj grupi) i hranjena sme{ama ~iji je sastav dat u ta-beli 1. Prasad u prvih pet grupa hranjena su sme{ama bez upotrebe proteinskihhraniva ìvotinjskog porekla uz dodatak lecitina, enzima fitaze i enzimatskog pre-parata Vegpro u pojedinim grupama, a prema planu datom u tabeli 1. U VI grupikori{}ena je hrana u koju je pored sojine sa~me i griza uklju~eno i riblje bra{nokao izvor proteina. Pored toga, u ovoj grupi se primenjivao kompletan tretmanprasadi antibioticima koji se primenjuje u ishrani prasadi na farmi.

728

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 727 - 734 (2005) S. Kov~in i sar: Efekat isklju~enja hranivaìvotinjskog porekla uz dodatak enzima na proizvodnju zalu~ene prasadi


Tabela 1. Sastav i hranljiva vrednost sme{a za ishranu prasadiTable 1. Composition and nutritive value of feed mixes for piglets

Grupa / Group I II III IV V

Lecitin / Lecithin – + + + +

Fitaza / Fitase – – + – +

Vegpro / Vegpro – – – + +

Kukuruz / Corn 58,41 58,41 58,91 62,41 62,91

Sojina sa~ma / Soybean meal 27,00 – – – –

Sojina sa~ma sa lecitinom /Soybean meal with lecithin

– 27,00 27,00 25,00 25,00

Sojin griz / Soybean grits 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00

Kvasac / Yeast 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00

Ulje / Oil 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00

Lizin / Lysine 0,19 0,19 0,19 0,19 0,19

Metionin / Methionine 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10

Dikalcijum fosfat /Dicalcium phosphate

1,50 1,50 1,00 1,50 1,50

Kreda / Chalk 0,50 0,50 0,50 0,50 0,50

So / Salt 0,30 0,30 0,30 0,30 0,30

Premiks / Premix 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

Ukupno / Total 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Sirovi proteini, % /Crude proteins, %

21,18 20.18 20.22 19.62 19,66

Lizin, % /Lysine, %

1,30 1,30 1,30 1,25 1,25

Metionin+cistin, % /Methionine+Cystine, %

0,72 0,72 0,72 0,71 0,71

Svarljiva energija, MJ/kg /Digestible energy, IU/kg

14,79 14,79 14,86 14,36 14,43

Kalcijum, % / Calcium, % 0,68 0,68 0,55 0,68 0,55

Fosfor, % / Phosphorus, % 0,62 0,62 0,54 0,62 0,54

Prasad su merena na po~etku ogleda, nakon prve i druge nedelje i nakraju eksperimenta. U toku trajanja eksperimenta je registrovan utro{ak hrane,zdravstveno stanje prasadi i utro{ak lekova u pojedinim grupama.

Efekat ispitivanih tretmana ishrane prasadi se procenjivao na osnovudnevnog prirasta, iskori{}avanja hrane, konzumacije hrane, zdravstvenog stanja icene ko{tanja hrane i proizvodnje, pri ~emu su ra~unati samo tro{kovi hrane i ut-ro{enih lekova u pojedinim grupama. Dobijene vrednosti za dnevni prirast suobra|ene metodom analize varijanse i testirane t-testom.

729


Efekat pojedinih preparata enzima prikazan je odvojeno u posebnimtabelama, pri ~emu su objedinjene sve grupe sa enzimskim preparatom koji seispituje i ostale koje su sluìle kao kontrola.

Sme{e za ishranu prasadi bez proteinskih hraniva ìvotinjskogporekla, u ovim ispitivanjima su dale vrlo dobre rezultate (tabela 2). Kontrolna Igrupa prasadi je ostvarila prose~an dnevni prirast od 413 grama uz konverzijuhrane od 1,78 kilograma. U prvoj nedelji dnevni prirast je bio znatno niì, a konver-zija hrane lo{ija u kontrolnoj grupi nego u ostalim grupama. Sli~na tendencija sezapaà i u drugoj nedelji, ali je razlika mnogo manja. U kasnijem toku eksperi-menta ova razlika se smanjivala tako da u prose~nim rezultatima nema zna~ajnihrazlika izme|u grupa.

Tabela 2. Proizvodnja prasadi u eksperimentuTable 2. Production of piglets in experiment

Grupa / Group I II III IV V VI

Lecitin / Lecithin – + + + + Hranafarme /Farmfeed

Fitaza / Fitase – – + – +

Vegpro / Vegpro – – – + +

Broj prasadi / Number of piglets 24 24 24 24 24 24

Telesna masa, kg / Body mass, kg

na po~etku / At beginning 5,96 5,96 5,85 5,88 5,92 5,98

na kraju / At end 27,83 27,99 29,24 27,92 27,46 29,14

Dnevni prirast, g / Daily growth, g

u prvih 7 dana / In first 7 days 77 104 125 131 137 113

u prvih 15 dana / In first 15 days 184 187 219 209 234 218

Prose~no / Average 413 405 437 399 407 437

Konverzija hrane, kg / Feed conversion, kg

u prvih 7 dana / In first 7 days 1,85 1,31 1,14 1,16 1,07 1,34


Prose~no / Average 1,78 1,77 1,73 1,85 1,74 1,67

Konzumacija hrane, kg / Feed consumption, kg

u prvih 7 dana / In first 7 days 0,143 0,137 0,143 0,152 0,146 0,1,52


Prose~no / Average 0,735 0,716 0,735 0,714 0,735 0,731

730


Rezultati istraìvanja i diskusija / Results and discussion

nastavak tabele 2.

Cena ko{tanja / Costs

kg hrane, din / Feed kg, din 16,82 16,74 16,69 16,14 16,31 18,31

Indeks, % / Index, % 91,86 91,42 91,15 88,15 89,08 100,0

Hrane po kg prirasta, din /Feed per kg of growth, din

29,94 29,63 28,87 29,86 28,38 30,58

Indeks, % / Index, % 97,91 96,86 94,41 97,65 92,80 100,00

Upotreba lecitina u II grupi nije uticala na proizvodnju prasadi zato {tosu prirast i konverzija hrane bili prakti~no isti kao u kontrolnoj I grupi. Samo u prvojnedelji ova grupa je ostvarila ve}i dnevni prirast uz efikasnije kori{}enje hrane,dok u kasnijem periodu lecitin nije uticao na proizvodnju prasadi.

U VI grupi, u kojoj se koristila hrana za ishranu prasadi na farmi, ost-vareni prirast je bio 437 grama, a konverzija hrane 1,67 kilograma. U prve dvenedelje ova grupa je, tako|e, postigla visok dnevni prirast i efikasno iskori{}a-vanje hrane, ali su s obzirom na mnogo vi{u cenu ko{tanja hrane, tro{kovi ishraneprasadi. u ovoj grupi ve}i za 2,09 do 7,20 posto, nego u ostalim grupama u kojimasu se koristile sme{e sa proteinskim hranivima biljnog porekla.

Tabela 3. Efekat dodatka fitaze na proizvodnju prasadiTable 3. Effect of added fitase on piglet production

Grupa / Group

I II Indeks /Index

Kontrola /Control

Fitaza /Fitase

Kontrola / Controls100%

Broj prasadi / Number of piglets 48 48


u prvih 7 dana / In first 7 days 117,5 131,0 111,49


Prose~no / Average 402,0 422,0 104,98




Prose~no / Average 1,810 1,735 95,86




Prose~no / Average 0,715 0,735 102,80


kg hrane, din / Feed kg, din 16,44 16,50 100,36

Hrane po kg prirasta, din /Feed per kg growth, din

29,75 28,63 96,23

731


Tabela 4. Uticaj dodatka enzimskog preparata Vegpro na proizvodnju prasadi /Table 4. Effect of adding enzyme preparation Vegpro on piglet production

Grupa / Group

I II Indeks / Index

Kontrola /Control

Vegpro /Vegpro

Kontrola / Control100%

Broj prasadi / Number of piglets 48 48


u prvih 7 dana / In first 7 days 114 134 117,03

u prvih 15 dana / In first 15 days 203 222 109,11

Prose~no / Average 421 403 95,72




Prose~no / Average 1,75 1,79 102,57




Prose~no / Average 0,725 0,724 99,86


kg hrane, din / Feed kg, din 16,71 16,22 97,02

Hrane po kg prirasta, din /Feed per kg growth, din

29,25 29,12 99,56

Dodatak enzima fitaze u ovim istra`ivanjima doveo je do pove}anjadnevnog prirasta, smanjenja utro{ka hrane i smanjenja tro{kova ishrane (tabela3). U kontrolnoj grupi dnevni prirast prasadi tokom ~itavog eksperimenta bio je402 grama, a sa dodatkom fitaze pove}ao se na 422 grama, odnosno za 4,98posto Pove}anje dnevnog prirasta u prvoj i drugoj nedelji bilo je 11,49 i 14,39posto. Identi~na tendencija je konstatovana i u pogledu konverzije hrane. Efekatfitaze u prvoj i drugoj nedelji je bio mnogi vi{i nego u proseku za ~itav eksperi-ment.

Za razliku od fitaze enzimski preparat Vegpro je omogu}io porastdnevnog prirasta i smanjenje konverzije hrane samo u prve dve nedelje eksperi-menta, dok posmatraju}i ~itav period eksperimenta nije uticao na proizvodnjuprasadi (tabela 4).

Radi ispitivanja efekta sme{a za zalu~enu prasad baziranih na protein-skim hranivima biljnog porekla uz dodatak lecitina, enzima fitaze i enzimskog pre-

732



parata Vegpro izveden je eksperiment u koji je uklju~eno 144 zalu~ena prasetapodeljena u {est grupa. Pored ispitivanih sme{a uklju~ena je i sme{a koja sekoristi na farmi, a koja je sloènije strukture sa ribljim bra{nom i antibiotikom kaostimulatorom. Na osnovu dobijenih rezulata mogu da se izvedu zaklju~ci:

– upotrebom sme{a sa sojinom sa~mom i grizom kao izvorom prote-ina ostvaren je visok dnevni prirast i efikasno iskori{}avanje hrane;

– dodavanje lecitina nije uticalo na proizvodnju zalu~ene prasadi;– upotreba sloènije i skuplje sme{e sa hranivima ìvotinjskog porekla

i antibiotikom nije omogu}ila zna~ajan porast dnevnog prirasta, ali je utro{akhrane u ovoj grupi bio najniì. Zbog visoke cene ove sme{e tro{kovi ishraneprasadi su bili ve}i nego u ostalim grupama.

– uklju~ivanje fitaze u hranu prasadi pove}alo je dnevni prirast za 4,98posto i smanjilo utro{ak hrane za kilogram prirasta za 4,14 posto. Efekat ovog en-zima je mnogo ve}i u prve dve nedelje ishrane prasadi.

– dodavanje enzimskog preparata Vegpro omogu}ilo je zna~ajan po-rast dnevnog prirasta (17,03% u prvoj i 9,11% u drugoj nedelji) i smanjenjeutro{ka hrane za kilogram prirasta (8,92% u prvoj i 7,64% u drugoj nedelji) samo uprve dve nedelje posle zalu~enja.

NAPOMENA:Rad je finansiralo Ministarstvo za nauku i za{titu ìvotne sredine Republike Srbije u okviru projektaBTN.5.2.4.0429.B

1. Burrin D., Stoll B.: In: Pluske J. R., Le Dividich J., M.W.A.Verstegen (Editors)Weaning the Pig - Concepts and consequences, 301-335, 2003. - 2. Cranwell P. D.: In: M.A.Varley (Editor), The neonatal Pig - Development and Survival. CAB International. Walling-ford, United Kingdom, 99-154, 1995. - 3. Cromwell G. L., Stahly T. S., Coffey R. D., MonegueH. J., Randolph J. H.: J. Anim. Sci., 71, 1831-1840, 1995. - 4. Dreau D., Lalles J. P.: LivestockProduction Science, 60, 209-218, 1999. - 5. Gaskins H. R.: In: J.Wiseman, M.A. Varley andJ.P. Chadwick (Editors), Progress in Pig Science. Nittingham Press, United Kingdom, 81-101, 1998. - 6. Jongbloed A. W., Mroz Z.: In: Proc. BASF Technical Symposium. Use of Na-tufos Phytase in Swine and waste Management, Midwest Series 1-20, 1999. - 7. JongbloedA. W., Kemme A. P., Mroz Z., Van Diepen M. H.: In: Biotechnology in the Feed Industry, 111-129, 2000. - 8. Kitchen I. D.: In: Biotechnology in the Feed Industry, 101-115, 1997. - 9.Kov~in S., Kolak S., [ija~i} L.: Krmiva, 28/3-4, 1986. - 10. Kov~in S., Peji} N. @ivkovi} S.:Proizvodi od soje u ishrani doma}ih ìvotinja, Sojaprotein Be~ej i Poljoprivredni fakultet,Novi Sad, 2000. - 11. Le Dividich J., Noblet I.: Livestock Production Science, 9, 731-742,1982. - 12. Le Dividich J., Seve B.: Domestic Animal Endocrinology 19, 63-74, 2000. - 13.McCracken B. A., Gaskin H. R., Ruwe-Kaiser P. J., Klasing K. C., Jewell D. E.: J. of Nutrition125, 2838-2845, 1995. - 14. Pluske J. R., Williams I. H., Aherne F. X.: J. Wiseman, M. A. Var-ley and J. P. Chadwick (Editors), Progress in Pig Science. Nittingham Press, United King-dom, 187-235, 1995. - 15. Pluske J. R., Hampson D. J., Williams I. H.: Livestock ProductionScience, 51, 215-236, 1997. - 16. Pugh R., Charlton P.: Biotechnology in the feed Industry,393-396, 1995. - 17. Tokach M. D., Dritz S. S., Goodband R. D., Nelssen J. L.: Pluske J. R.,Le Dividich J., M. W. A. Verstegen (Editors) Weaning the Pig - Concepts and conse-

733



quences, 259-299, 2003. - 18. @ivkovi} S., Kov~in S.: Me|unarodni seminar: Proizvodnjasvinjskog mesa u mediteranskim zemljama, Beograd, 1986.

EFFECT OF EXCLUDING ANIMAL PROTEIN FEEDS AND ADDING ENZYMES INDIET OF WEANED PIGLETS

S. Kovcin, Vidica Stanacev, M. Beukovic, Z. Korovljev

The paper examines the effect of feed compounds for weaned piglets withoutanimal protein feeds based on proteins of soybean meal and grits with added lecithin, theenzyme preparation fitase, and Vegpro. The use of mixes with a balanced level of amino ac-ids without animal protein feeds resulted in a high daily growth and efficient utilization of thefeed. The mix with fish flour, accompanied with the use of antibiotics, resulted in a more effi-cient utilization of feed, but without affecting the daily growth of piglets and with a signifi-cant increase in the costs. The use of lecithin did not affect the piglet production, while thepreparation Vegpro led to an increase in the daily growth with more efficient feed utilizationin the first two weeks, but not in the later period of the experiment. Fitase increased the dailygrowth with more efficient utilization of feed against the control group. This effect was veryhigh in the first two weeks of the experiment, but it was reduced later on.

Key words: piglets, soybean proteins, fitase, Vegpro

ÕFFEKT ISKLÁÊNIÂ KORMOV ANIMALÃNOGO PROISHO@DENIÂ PRIPRIBAVKE ÕNZIMOV NA PROIZVODSTVO OTLUÊNNÀH POROSÂT

S. Kov~in, Vidica Stana~ev, M. Beukovi~, Z. Korovlev

V rabote ispìtìvan Ìffekt smesey dlÔ kormleniÔ otlu~ennìh ot ma-teri porosÔt bez animalÝnìh proteinìh kormov, bazirovannìh na proteinah so-evoy drobi i manoy krupi s pribavkoy lecitina, Ìnzimnogo preparata fitazì i Ve-gpro. Upotrebleniem smesey, izbalansirovannìh v otno{enii urovnÔ aminokislotbez animalÝnìh proteinìh kormov osuçestvlen vìsokiy dnevnoy prirost i Ìf-fektivnoe ispolÝzovanie korma. SmesÝ s rìbnoy mukoy i pri upotreblenii anti-biotikov vliÔla na bolee Ìffektivnoe polÝzovanie korma, no bez vliÔniÔ nadnevnoy prirost porosÔt i pri zna~itelÝnom povì{enii cenì stoimosti. VklÓ~i-vanie lecitina ne vliÔlo na proizvodstvo porosÔt, poka preparat Vegpro privëldo vozrastaniÔ dnevnogo prirosta pri bolee pozdnem periode opìta. Fitazauveli~ila dnevnoy prirost pri bolee Ìffektivnom ispolÝzovanii korma vpervìe dve nedeli, no ne pri bolee Ìffektivnom ispolÝzovanii korma v otno{e-nii kontrolÝnoy gruppì. Õtot Ìffekt o~enÝ vìsokiy v pervìe dve nedeli Ìksperi-menta, a pozè umenÝ{aetsÔ.

KlÓ~evìe slova: porosÔta, proteinì soi, fitaza, Vegpro

734


ENGLISH

RUSSKIY

UDK 636.081.1/.4

MESNATOST U FUNKCIJI PROCENE ODGAJIVA^KEVREDNOSTI SVINJA*

INFORMATION ON MEAT CONTENT IN EVALUATING BREEDING

VALUE OF SWINE

M. Jakovljev**

Jednosmerna selekcija na visoki sadràj mesa postaje sve vi{epraksa, koja nestru~nim sprovo|enjem postaje opasnost u racionaliza-ciji proizvodnje. U radu se navode neki od karakteristi~nijih primeraovakvog odabiranja, kome podleè svaka testirana ìvotinja sa aspektauzgojne vrednosti i predlaè se matemati~ki model za uspe{nu pro-cenu potencijalnih tovno-klani~nih osobina.

Klju~ne re~i: svinje, procenat mesa, prirast, odgajiva~ka vrednost

Priklanjanja jednosmernoj selekciji na visoki sadràj mesa kod ocenji-vanja odgajiva~ke vrednosti priplodnih svinja je ~esto kontraproduktivno i ~akveoma {tetno. Iako svesni savremenih trì{nih zahteva i preokupacije proiz-vo|a~a trendovima i standardima koji vladaju u EU, ovim radom se èli da dâodgovor na pitanje kako ostati u selekcijskom trendu, a valorizovati informaciju oprocentu mesa bez posledica na ukupnu racionalnost proizvodnje u pogleduo~uvanja i pobolj{anja osobina: tovnosti, svih osobina plodnosti, adaptivnosti, ot-pornosti na bolesti i dugove~nosti. Ne treba da se zaboravi da su procenat mesau polutki i stvarni prinos mesa uglavnom razli~ite kategorije. Zato treba da se oda-beru ìvotinje kod kojih su ove dve vrednosti {to vi{e sinhronizovane.

Mnogi strani i doma}i autori su dokazali negativnu korelaciju izme|umesnatosti i debljine slanine. Tako|e, poznato je da se usled naslednih faktora(konformacija) i paragenetskih (ishrana) javljaju, pri raznim teìnama, razli~iti od-nosi izme|u debljine slanine i prinosa mesa Š1¹. Nikoli} M. i Brundza V. Š1¹ su do-bili navedene prinose mesa sa kostima u kilogramima, u odnosu na teìne polutki:35,9 (61,5)-43,3 (76,1)-47,76 (92,0). A, \iki} Marija, Juri} I. i sar. Š2¹ zatim tvrde da

735


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Miroslav Jakovljev, dipl. ing, stru~ni saradnik, Poljoprivredni fakultet, Departman za sto~ar-

stvo, Novi Sad

se sa porastom mase za jedan kilogram sadràj mesa u polutkama smanjuje za0,1055 posto. Iz ovih navoda vidi se da se procenat mesa smanjuje, a prinos mesapove}ava. Gaji} i sar Š3¹ zaklju~uju da se najve}a ta~nost pri ocenjivanju odga-jiva~ke vrednosti ostvaruje istovremenom selekcijom na dnevni prirast, prose~nudebljinu le|ne i bo~ne slanine; utvrdili su da je korelacija izme|u takvog indeksa iagregatnog genotipa 065. Jakovljev i sar Š4¹ dobili su vrlo slabu korelaciju zanavedene osobine: starost grla: MLD (004), dnevni prirast : MLD (003), starost :debljina slanine (009), starost : procenat mesa (-011), procenat mesa : prirast (-014). Srednja korelacija dobijena je kod: zavr{na masa : procenat mesa (-044),prirast : zavr{na masa (050), prirast : uzrast (-051).

Imamo vrlo slabe do srednje korelacije izme|u sadràja mesa uprocentima i osobina starosti grla, zavr{ne mase i prirasta.

Na farmi „Elan” iz Srbobrana u kontinualno obavljenom performanstestu testirano je 997 priplodnih nazimica rase {vedski landras. Za sve je izra~unatsadràj mesa u procentu na osnovu formule Hennessy Grading Probe: (61,60-(044xS1)-(0,40xS2)+(0,11xMLD), tako|e je izra~unat tovno-klani~ni indeks (TKI).Debljina slanine na dva mesta, kao i dubina MLD (Muskulus longissimus dorsi).Merenja su izvedena Krautkramer aparatom, na bazi brzine proboja ultra zvuka.Mera (S-1) 7 cm lateralno od medijalne ravni u predelu zadnjeg rebra, gde jemerena i dubina MLD-a, a mera le|ne slanine je uzeta kao (S-2)u formuli. Za pro-cenu tovno-klani~nog potencijala kori{}en je matemati~ki izraz:

TKI = (prirast jedinke – 525)/14 +(% mesa) – (prose~ni % mesa) + 100

U tabeli 1 su primeri gre{aka koje se ~ine u jednosmernom odabiranjupriplodnih ìvotinja isklju~ivo na osnovu informacije o sadràju mesa u procen-tima. Kod prve ~etiri nazimice, od kojih su dve sestre, i pored istog procenta mesapravilnu diferencijaciju u njihovim vrednostima dnevnih prirasta pravi TKI. Na os-novu procenta mesa u polutki od sestara 60781,783 za priplod se bira ona saprocentom mesa 62,78, mada je sestra ostvarila za ~itavih 78 dana manje ve}idnevni prirast za 120,48 grama dnevno. Jo{ drasti~niji primer gre{ke u jednos-mernom odabiranju je izme|u sestara 60743.742 gde je razlika u procentu mesa7,6 u korist odabrane, a razlika u dnevnom prirastu 197,06 grama u korist druge.TKI pravilno pokazuje da je sa indeksom 88,41 to lo{ija sestra, za isklju~enje, teza priplod treba ostaviti nazimicu 60742, koja ostvaruje 7 indeksnih poena vi{e. Uprimeru poslednje dve nazimice na osnovu procenta mesa odabrali bismo onu sa60,46 posto, mada se radi o tipi~nom {kartu zbog nerazvijenosti, a gre{kom

736

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 735 - 739 (2005) M. Jakovljev: Mesnatost u funkcijiprocene odgajiva~ke vrednosti svinja



bismo isklju~ili onu sa 50,74 posto mesa, koja je o~igledno plus varijanta sapredno{}u od 373,50 grama dnevnog prirasta i 16,96 TKI poena.

Tabela 1. Primeri odnosa procenat mesa i pravilne procene OVTable 1. Examples of ratio of meat % and correct evaluation of breeding value

Tetovir /Tattoo number

Procenat mesa /Meat %

Kg /Kg

Dnevni prirast /Daily growth

Starost, dana /Age in days

TKI /FSI

60698 58,82 96 0,514 185 102,29

52613 58,82 86 0,339 251 89,80

44465 57,58 85 0,365 233 90,43

44466 57,70 101 0,478 209 98,67

60781 62,78 108 0,391 259 97,51

60783 56,90 86 0,512 181 99,64

60743 58,34 82 0,333 243 88,41

60742 50,74 97 0,530 181 95,41

60709 50,74 125 0,674 184 105,67

63134 60,46 74 0,300 243 88,71

Tabela 2. Diferencijacije u tovno-klani~nom indeksuTable 2. Diferences in fattening-slaughter index (FSI)

Tetovir /Tattoo number

Procenat mesa /Meat %

Kg /Kg

Dnevni prirast /Daily growth

Starost, dana /Age in days

TKI /FSI

43710 48,91 95 0,458 212 88,44

43707 50,91 95 0,458 212 90,44

60806 57,69 92 0,395 246 92,69

60809 50,70 80 0,484 184 92,09

53996 62,21 82 0,420 220 99,01

46663 62,21 82 0,512 176 105,58

60742 50,74 97 0,530 181 95,41

60743 58,34 82 0,333 243 88,94

60821 46,30 122 0,494 243 88,36

47706 60,32 122 0,560 216 107,12

Iz tabele 2 se vidi sa kakvom sigurno{}u funkcioni{e predlo`enimatemati~ki model TKI. U primeru prve dve sestre jedina diferencijacija je uprocentu mesa (2,00), dok su zavr{ne telesne mase i dnevni prirasti jednaki, pa je irazlika u TKI 2,00, tj. me|u njima je to jedina razlika u odgajiva~koj vrednosti. Na-redni primeri ukazuju kako se TKI menja uzimaju}i u procenu odgajiva~kevrednosti (OV) i ostale proizvodne parametre: Primer sestara 60806/809 uka-zuje da ekspozicija odnosa razlike u procentu mesa (7%) u korist prve sestre i

737


razlika u dnevnom prirastu, 89,45 grama i manjoj starosti za 62 dana u koristdruge dovodi do iste odgajiva~ke vrednosti, jer TKI kroz nedostatke nazimice60806 u dnevnom prirastu i ve}oj starosti anulira njenu ve}u vrednost u sadràjumesa u polutki. Dve nazimice sa potpuno istim procentom mesa (62,21), arazlikom u dnevnom prirastu od 92.05 grama pokazuju preciznu funkcionalnostkoeficijenta 14 (92.05/14=6,57) kolika je i razlika u vrednostima TKI. Sestre60742/743 su tipi~ni primer zamke za pogre{an izbor ìvotinje istog genetskogmaterijala. Selekcijom na mesnatost za priplod bi odabrana ona nazimica sa58,34 posto mesa, koja je ustvari ìvotinja za {kart, u odnosu na sestru sa samo50,74 posto mesa, ali sa ve}im dnevnim prirastom od 197.06 grama i 62 hranid-bena dana manje; TKI potpuno pravilno ocenjuje (OV) ove dve sestre. Kodposlednje dve nazimice u tabeli postoji razlika u procentu mesa od 14,02 posto,ali i u dnevnom prirastu 66,63 grama; (66,63/14=4,76). Kada se saberu ove dverazlike (14.02+4,76=18,78) dobije se razlika iskazana kroz vrednost TKI (107,12-88,36), {to potvr|uje apsolutnu funkcionalnost TKI.

Ako se informacija o sadràju mesa u procentima, kao pokazatelj efi-kasno koristi na liniji klanja radi procene ekonomske vrednosti polutki ne zna~i dase u procenjivanju odgajiva~ke vrednosti moè da posmatra kao jedinstveni po-kazatelj, jer je to neracionalno i ekonomski {tetno. Ova informacija mora da se va-lorizuje u svrsi pravilne procene tovno-klani~nih vrednosti i zato se predlaèupotreba matemati~kog izraza kori{}enog u ovom radu, koji se pokazao kaoveoma efikasan.

1. Nikoli} M., Brundza V.:Novija istraìvanja za razradu metode u oceni mesna-tosti svinja nakon skidanja koè,Kvalitet mesa i standardizacija, Osijek, 1985. - 2. \iki}Marija, Juri} I. i sar.: Povezanost mase i mesnatosti polovica svinja „Hypor” hibrida, IX skupsvinjogojaca Jug., Osijek, 1987. - 3. Gaji} @. i sar.: Ocena odgajiva~ke vrednosti priplodnihnazimica primenom selekcijskih indeksa, Sarajevo, 1976. - 4. Jakovljev M. i sar.: Funkcio-nalnost aparata-Piglog-105-u odre|ivanju odgajiva~ke vrednosti svinja, Zbornik radova,Hercegnovi, 2001.

INFORMATION ON MEAT CONTENT IN EVALUATING BREEDING VALUE OF SWINE

M. Jakovljev

The high meat percent is a very often the only aim of breeding on our farms.The unskilled realization of this way of breeding animals, can lead to the inappropriate reali-

738




ENGLISH

zation of the production process. This paper presents some cases of such selection.Performance-tested animals with animal breeding values vere used. Also, we propose amathematical model for the evaluation of fattening and slaughter characteristics.

Key words: swine, meat percent, daily gain, breeding value

INFORMACIÂ O SODER@ANII MÂSA V FUNKCII OCENKIVÀRAÇIVAÁ[EY STOIMOSTI SVINEY

M. Âkovlev

OdnostoronnÔÔ selekciÔ na vìsokoe soderànie mÔsa stanovitsÔ vsëbolÝ{e praktika, kotoraÔ nespecialÝnìm provedeniem stanovitsÔ opasnostÝ vracionalizacii proizvodstva. V rabote privodÔtsÔ nekotorìe iz bolee harak-ternìh primerov takogo (po ka~estvu) otbora, kotoromu podleìt ka`doe, testi-rovannoe ìvotnoe v aspekte vìraçivaÓçey stoimosti i predlagaetsÔ mate-mati~eskaÔ modelÝ dlÔ uspe{noy ocenki potencialÝnìh otkormno skotoboynìhsvoystv.

KlÓ~evìe slova: sviney, procent mÔsa, prirost, vìraçivaÓçaÔ stoimostÝ

739


RUSSKIY

UDK 636.083.31/.4

MULTY-SITE KONCEPT PROIZVODNJE U SVINJARSTVU*

MULTY-SITE CONCEPT OF PRODUCTION IN PIG FARMING

M. Teodorovi}, M. Gagr~in, I. Radovi}, S. Kosovac**

„Multy-site” sistem proizvodnje svinja, prevedeno na srpski jezikkao vi{efazna proizvodnja svinja (VPS) po~eo je da se koristi 1978. go-dine. Razdvajanjem faze pra{enja od faze uzgoja i tova, uz odgo-varaju}i protokol, obezbe|uje se visoki zdrastveni status zapata svinja:nema koli-proliva, dizenterije i {uge; prakti~no nema aktinobaciloze,mikoplazmatske pneumonije i pasterele; omogu}ava se radikacijaPRRS, Aujeskijeve bolesti i TGE i kona~no, obezbe|uje se neophodnaza{tita svinja do klanja sa telesnom masom od 120 kilograma.

Prikazani rezultati primene sistema vi{efazne proizvodnje svinja ukomercijalnim uslovima ukazuju na o~igledno zna~ajno pobolj{anjezdrastvenog stanja i time pove}anja profita u svinjarstvu. Ali, za us-pe{nu primenu sistema VPS treba da se ovlada novim postupcima i teh-nolo{kim re{enjima, obezbede kvalitetni uslovi i postigne maksimalnadisciplina na farmi.

Posebno su bitna dva zahteva: projekat za svaku pojedina~nufarmu; kompleksno i sveobuhvatno sprovo|enje mera propisanih pro-tokolom.

Klju~ne re~i: svinjarstvo, multy-site, sistem proizvodnje

Krajem osamdesetih godina pro{loga veka (1978) PIC, engleska kom-panija za proizvodnju i promet hibridnih svinja, od profesora Toma Aleksandra izKembrid`a zatra`ila je pomo} u stvaranju novog nukleus-zapata najvi{eg zdravst-venog statusa Š1¹. Kako se radilo o velikom zapatu od 500 do 1000 krma~a, nijebilo mogu}e da se koristi poznata metoda histerektomije. Slede}e godine izve-

741


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Dr Milan Teodorovi}, red. profesor, dr Mladen Gagr~in, red. profesor, mr Ivan Radovi}, asis-

tent; Poljoprivredni fakultet, Novi Sad; Slobodan Kosovac, dipl. ing, Izvr{no ve}e Vojvodine,Sekretarijat za poljoprivredu, Novi Sad

den je ogled sa isklju~ivim ciljem da se elimini{e enzootska pneumonija, tako {toje prasad zalu~ena sa pet dana preba~ena na novu lokaciju udaljenu 70kilometara, da bi u uzrastu od 6 nedelja bila preba~ena na tre}u farmu na kojoj ra-nije nisu dràne svinje, udaljenu tako|e 60 kilometara. Uspeh je bio izvanredan,pa je ve} slede}e godine u Francuskoj uspe{no izveden sli~an ogled sa prasa-dima sa farme na kojoj je prasad imala atrofi~ni rinitis. Nova metoda je zbog ranogzalu~enja i razdvajanja faza proizvodnje nazvana SEW (segregated early wean-ing) – razdvojeno rano zalu~enje. Koncept se potom uspe{no koristio za stvaranjeve}eg broja nukleus-zapata.

Hariss Š2¹ predlaè novi koncept u komercijalnoj proizvodnji svinja, ukojoj bi se pra{enje, uzgoj i tov izvodili na tri geografski udaljene lokacije. Pritome, umesto imena SEW koristi novi naziv malti sajt (multy-site) i razlikuje proiz-vodnju na dve ili tri lokacije. Mada je te{ko da se dâ koncizan, ali u isto vreme pre-cizan naziv sistema, predlaè se da se koristi pojam vi{efazna proizvodnja svinja(VPS).

Lumb Š3¹ predvi|a da }e do 2010. godine u Danskoj ~ak 80 postofarmera prihvatiti vi{efazni sistem proizvodnje (u ovom momentu to je 10 posto, ana ekspanziju }e da uti~u i zakonski propisi koji, radi za{tite ~ovekove okolineograni~avaju broj svinja na jednoj lokaciji).

Cilj rada je da stru~nu javnost upozna sa konceptom i mogu}nostimakoje pruà vi{efazni sistem u proizvodnji svinja.

Prednosti ovog na~ina proizvodnje su {to se prekida lanac preno{e-nja uzro~nika bolesti majka – potomstvo, prasili{te – odgajivali{te i odgajivali{te –tovili{te. Ranim zalu~enjem prasad se uklanja od izvora infekcije u „patogeno slo-bodan prostor” jo{ tokom perioda kada su za{ti}ena pasivnim imunitetom izkolostruma. Postupak ne uspeva ukoliko farmer ne obezbedi uslove „slobodne”od patogenih uzro~nika.

Tabela 1. Maksimalno trajanje laktacije bez opasnosti prenosa uzro~nika na potomstvo Š4¹Š4¹

Oboljenje / Laktacija (dana) /

Aujeskijeva bolest / ’ 21

Aktinobaciloza / 21

Mikoplazmoza / 10

Pastereloza / 10

Hemofiloza / 14

PRRS / 10

Salmoneloza / 21

TGE / 21

742

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 741 - 749 (2005) M. Teodorovi} i sar: Multy-site konceptproizvodnje u svinjarstvu

Prednosti vi{efazne proizvodnje / Advantages of multy-phase

production

Prednosti ranog zalu~enja, uz odgovaraju}i protokol, su Š5¹:– nema koli-proliva, dizenterije i {uge,– prakti~no nema aktinobaciloze, mikoplazmatske pneumonije i pas-

terele,– omogu}ava se eradikacija PRRS, Aujeskijeve bolesti i TGE i– obezbe|uje se neophodna za{tita svinja do klanja sa telesnom

masom od 120 kilograma.Razdvajanjem kategorija – biolo{ka za{tita (biosecurity) podrazumeva

striktnu kontrolu kretanja stoke, ljudi, vozila, pacova i ptica Š6¹. Clark et al Š7¹ na-vode da zalu~enje prasadi sa manje od 14 dana i biolo{ka za{tita razdvajanje sta-rosnih grupa, umesto intenzivne medikacije i vakcinacije, postaje klju~ni mome-nat u proizvodnji svinja visokog zdravstvenog statusa, da se vakcinisanje protivleptospiroze, parvovirusa i kuge svinja jo{ koriste i da je le~enje svedeno nabolesti koje se ovim sistemom ne elimini{u: streptokokne infekcije, Gleserova bo-lest, gde su antibiotici uklju~eni u obrok u prvim danima posle zalu~enja.

Prva vi{efazna komercijalna farma izgra|ena je 1988. godine u Ne-braski. U komercijalnim uslovima zbog problema oko ulaska krma~a u estrus po-sle laktacije od pet dana, period dojenja je pove}an od 14 do 20 dana, dok je uda-ljenost lokacija smanjena, s tim {to postoje odre|eni zahtevi koji se odnose na po-jedine specifi~ne bolesti. Pored veoma zna~ajnog efekta na zdravstveni statussvinja, {to se odraàva na prirast i konverziju hrane, na ekspanziju vi{efazne proiz-vodnje su uticali i veoma dobri reproduktivni rezultati. Scott Š8¹ (tabela 2) nakontrogodi{njeg ispitivanja ~etiri farme koje su pre{le na vi{efazni sistem proizvodnjei zalu~enje prasadi sa 12 odnosno, 13 dana, navodi da je procenat pra{enjaprakti~no ostao isti (vrednosti po farmama na kraju ogleda od 82 do 94 posto),broj dana do fertilnog estrusa blago pove}an (po farmama od 6,5 do 7,1), brojìvoro|ene prasadi po leglu smanjen za oko 0,2 (po farmama od 9,7 do 11,3) itako dalje. Kako se broj zalu~ene prasadi ne{to pove}ao, kao i indeks pra{enja,na svim farmama je pove}ana godi{nja proizvodnja prasadi po krma~i od 0,59 do4,23.

Veoma su ubedljivi i podaci koje navodi Gadd Š9¹ da su u periodu1991. do 1992. godina ameri~ki farmeri sa vi{efaznom proizvodnjom smanjiliprozvodne tro{kove za 36 posto u odnosu na farmere koji imaju zatvoren sistemproizvodnje od pra{enja do isporuke tovljenika.

Pored smanjenja proizvodnih tro{kova, zapaà se pove}anje proiz-vodnih rezultata. Tako sedam najve}ih integrisanih proizvodnih sistema u Mek-siku, sa vi{e od 65 000 krma~a sprovodi koncept vi{efazne proizvodnje, zalu~enjesa 15 dana (~ak i u nukleus-zapatima).

743


Primena vi{efazne proizvodnje / Implementation of multy-phase

production

Tabela 2. Rezultati ~etiri farme pre i nakon prelaska na VPS

Farma 1 / Farma 2 / Farma 3 / Farma 4 /

pre / posle / pre / posle / pre / posle / pre / posle /

Broj krma~a / 140 260 140 300 330 450 300 450

Procenat pra{enja / 75 82 92 90 90 94 86 85

@ivoro|eno prasadi / 9,9 9.7 11,5 11,3 11,5 11,1 10,9 10,7

Laktacija, dana / 21 13 17 12,7 24 12 20 13

Dana do estrusa / 5,5 6,8 4,5 5,5 5,5 7,1 5,0 6,5

Zalu~eno po leglu / 8,1 8,5 9,5 9,5 9,7 10,3 9,8 9,6

Indeks prasenja / 2,25 2,44 2,30 2,50 2,20 2,50 2,35 2,46

Tovljenika po krma~igodi{nje / 18,23 20,40 21,85 23,75 21,34 25,75 23,03 23,06

Jedna od farmi sa 3 000 krma~a ostvaruje Š10¹:– 85 posto procenata pra{enja,– 10,4 `ivoro|eno prasadi,– 2,29 indeks pra{enja,– 22,49 prodatih tovljenika po krma~i, godi{nje.U SAD-u pre, u toku i posle tranzicionih godina, prelaskom na rano

zalu~enje sa 13 do 14 dana farma od 800 krma~a je pove}ana na 1 000 krma~a,uz napomenu da je pored primene ranog zalu~enja na proizvodne rezultate uti-calo i istovremeno uvo|enje ve{ta~kog osemenjavanje (tabela 3).

Kao {to mo`e da se uo~i rano zalu~enje je izazvalo depresiju rezultatau reprodukciji, ali samo u tranzicionom periodu, gde se posle tog perioda rezultatireprodukcije pove}avaju u odnosu na nivo pre tranzicionog perioda Š6¹.

744


Tabela 3. Vrednosti reproduktivnih parametara na farmama pre, u toku i posle tranzicionihgodina (Pig Progress) Š6¹ /

Š6¹

Godine pre /

(1992 -1994)

Tranzicione godine /

(1994-1995)

Godine posle

(1996-1997)

Reprodukcija: /

Procenat pra{enja / 87,1 75,1 86,8

@ivoro|eno prasadi / 10,1 9,4 10,4

Tovljenika/krma~u/godina / 21,3 19,2 22,4

Dana kod zalu~enja / 21,5 13,2 13,3

Tabela 4. Proizvodni rezultati na farmama pre i posle primene multi-site proizvodnje

Objekat A (stari) / Objekat B (novi) /

Period tranzicije /

Pre / Posle / Pre / Posle /

Odgajivali{te: /

Gubici, % / 1,0 1,9 2,63

Dnevni prirast, kg / 0,18 0,41 0,37

Tovili{te: /

Gubici, % / 1,5 2,3 1,5 2,7 2,63

Prirast, kg / 0,69 0,87 0,76 0,75 0,76

Konverzija, kg* / 3,24 2,64 3,19 3,05 2,99

* Dobit po tovljeniku 1,40 dolara /

Primenom VPS, bez obzira na tehnolo{ki postupak na farmi, smanjujuse proizvodni tro{kovi usled pove}anja prirasta i pobolj{anja konverzije (tabela 4)Š6¹. Ve} spomenuti Lumb Š3¹ procenjuje da je zbog pobolj{anog zdravstvenogstanja dobit u Danskoj 8 do 10 eura po tovljeniku, pa o~ekuje da }e 2010. godine80 posto proizvo|a~a da koristiti fazni sistem proizvodnje.

Me|utim, da bi se vi{efazna proizvodnja uspe{no organizovala neop-hodno je da se ispo{tuju neka tehni~ka re{enja: 1) prasad koja su kod zalu~enjalak{a od 3,5 kg isklju~uju se iz proizvodnje (eutanazija), zato {to nemaju objek-tivnu {ansu da pre`ive; 2) razlika u uzrastu u novoj grupi ne sme da bude ve}a od

745


7 dana; 3) zalu~enoj prasadi mora da se obezbedi odgovaraju}i obrok sa hranje-njem tru puta dnevno, a ukoliko prasad odbija hranu treba da se hrane ka{om (savodom bez mleka).

Organizacija transportovanja se obavlja tako {to se po~inje odnajmla|e prasadi, koja bez problema mogu da izdrè 12 sati u transportu (slika 1).

Osoblje iz prasili{ta ne ulazi u odgajivali{te.Za spu{tanje prasadi sa vozila direktno u boks koristi se plasti~na cev

ve}e dimenzije, dok se zaostala i zakr`ljala prasad nikada ne vra}aju u prethodnufazu i ne prenose u novu (eutanazija). Me|utim, u izuzetnim situacijama (nedosta-tak prostora, nazimice za remont i sli~no) pre nego {to se vrate u stari objekatobavlja se standardno vakcinisanje.

Zbog manje potro{nje hrane (4,3-4,5 kg) preporu~uje se da obrokkrma~e sadrì 18 posto sirovog proteina, 1 posto lizina i 6 posto ukupne masti.Mada je i kod krma~a i kod nazimica estrus kra}i za oko 1 dan preporu~uju se dvapripusta sa intervalom kod krma~a od 24 ~asa a kod nazimica 8 do 10 ~asova.

Na osnovu dosada{njih rezultata zalu~enjem sa oko 14 dana nepostiè se negativan efekat na ukupnu reproduktivnu performansu zapata. Po~et-ni slabiji rezultati se saniraju odgovaraju}im tehnolo{kim postupcima. Farmeri kojine koriste rano zalu~enje i VPS prihvataju da im ìvotinje budu nosioci infekcija itime gube:

– 0,5 kilograma ve}u konverziju hrane u tovu,– 26 dana duì tov,– 60 kilograma manje „~istog” mesa po toni hrane,– mogu}nost smanjenja tro{kova sme{taja za 40 posto.

746


Slika 1. Za transportovanje se koriste kutije za mleko, a vozilo se greje(M. Teodorovi})

747


Slika 2. U prvoj nedelji prasad se hrani tri puta dnevno iz tacne(M. Teodorovi})

Slika 3. Boks sa hranilicom za svu prasad(M. Teodorovi})

Prikazani rezultati primene sistema vi{efazne proizvodnje svinja uka-zuju na o~igledno zna~ajno pobolj{anje zdravstvenog stanja i time pove}anjaprofita u svinjarstvu. Ali, za uspe{nu primenu sistema VPS treba da se ovlada no-vim postupcima i tehnolo{kim re{enjima, obezbede kvalitetni uslovi i da sepostigne maksimalna disciplina na farmi.

Posebno su bitna dva zahteva: projekat za svaku pojedina~nu farmu, ikompleksno i sveobuhvatno sprovo|enje mera propisanih protokolom.

1. Pig Int. 30. 6, 29-30, 2000. - 2. Harris D. L.: Multy-site pig production, AmesIowa, 50014, SAD, 2000. - 3. Lumb S.: Pig Progress, 17, 4, 26-28, 2001. - 4. Yeske: cit. Pigs,11, 1, 9, 1995. - 5. Gadd J.: S. E. W. The second „American revolution”. Pigs, 11, 1, 8-11,1995. - 6. Pig Progress, 7, 35, 1997. - 7. Clark at al.: cit Pig Progress, 7, 31, 1997. - 8. ScottA. D.: Pigs, 11, 4, 13-14, 1995. - 9. Gadd J.: The „nuts and bolts” of S. E. W. Pigs, 11, 2, 36-37, 1995. - 11. Pig International: Mexico goes multi-site, 26, 9, 61, 1996.

748


Slika 4. Efikasan je plasti~ni pod sa komfornom toplom zonom(M. Teodorovi})



MULTY-SITE CONCEPT OF PRODUCTION IN PIG FARMING

M.Teodorovic, M. Gagrcin, I. Radovic, S. Kosovac

The multy-site system of swine production was introduced in 1978. The sepa-ration of the phase of delivery of piglets from the phase of breeding and fattening, with thenecessary protocol, secures a high health status of the swine herd: there are no colli diar-rheas, dysentery, mange; there is practically no actinobacillosis, mycoplasmatic pneumo-nia, pasteurellosis; it is possible to eradicate PRRS, Aujeszky’s disease and TGE, and, fi-nally, the necessary protection of swine is secured until they are slaughtered at 120 kg ofbody mass.

The presented results of the implementation of the multy-phase swine produc-tion system in commercial conditions point to the evident significant improvement in thehealth of the animals, and, consequently, in increased profits in swine farming. However, inorder to successfully implement the multi-site system of production, new procedures andtechnological solutions must be mastered, quality conditions secured, and maximum disci-pline must be maintained at the farm.

Two requirements are especially important: a project for every individual farm,and complex and comprehensive implementation of the measures prescribed under theprotocol.

Key words: pig farming, multy-site, swine production sistem

MULÃTI-SITE ^ERNOVIK PROIZVODSTVA V SVINOVODSTVEM. Teodorovi~, M. Gagr~in, I. Radovi~, S. Kosovac

MulÝti-site sistema proizvodstva sviney, na serbskiy Ôzìk perevede-no kak mnogofaznoe proizvodstvo sviney (MIS) na~ala polÝzovatÝsÔ 1978 goda.Razdvaivaniem fazì oporosa ot fazì vìraçivaniÔ i otkorma pri sootvetstvuÓ-çem protokole, obespe~ivaetsÔ vìsokiy zdravoohranitelÝnìy status plemennogopriploda sviney: ne imeet koli ponosa, dizenterii, par{i; prakti~eski ne imeetaktinobacillëza; mikoplazmati~eskoy pnevmonii, pasterellëza, daët voz-mo`nostÝ radikacii PRRS, Aueski bolezni i TGE i okon~atelÝno obespe~ivaetsÔneobhodimaÔ ohrana sviney do uboÔ s vesom ot 120 kg.

Pokazannìe rezulÝtatì primeneniÔ sistemì mnogofaznogo proizvod-stva sviney v kommer~eskih usloviÔh ukazìvaÓt na o~evidnoe zna~itelÝnoeulu~{enie zdravoohranitelÝnogo sostoÔniÔ i tem uveli~eniÔ pribìli v svino-vodstve. No dlÔ uspe{nogo primeneniÔ sistemì MPS nado ovladetÝ novìmi pos-tupkami i tehnologi~eskimi re{eniÔmi, obespe~itÝ maksimalÝnuÓ disciplinu naferme.

OtdelÝno suçestvenì dva trebovaniÔ: proekt dlÔ ka`doy otdelÝnoyfermì, kompleksnoe i vseobÍemlÓçee provedenie protokolom predpisanìh me-ropriÔtiy.

KlÓ~evìe slova: svinovodstvo, multi-site, sistemì mnogofaznogo proizvodstvasviney

749


ENGLISH

RUSSKIY

UDK 636.5.09:616.988

KLINI^KA I LABORATORIJSKA ISPITIVANJA BROJLERAPOSLE VE[TA^KE INFEKCIJE IZAZVANE VIRUSOM

ZARAZNE ANEMIJE*

CLINICAL AND LABORATORY EXAMINATIONS OF BROILER

CHICKENS AFTER INFECTION WITH CHICKEN ANEMIA VIRUS

M. Kapetanov, D. Orli}, Maja Velhner, Dubravka Potkonjak, S. Lazi}**

Za istraìvanje su kori{}eni brojleri oglednih i kontrolnih grupakojI poti~u od roditeljskog jata „Hybro”. Ogled je izveden u eksperi-mentalnim prostorijama i laboratorijama Nau~nog instituta za veterinar-stvo u Novom Sadu.

Kod svih dvonedeljnih i tronedeljnih brojlerskih pili}a dokazano jeprisustvo MaAt na VZAP. Nasle|ena MaAt od prirodno inficiranog ro-diteljskog jata VZAP u potpunosti su {titila brojlerske pili}e prve trinedelje ìvota. Kod brojlerskih pili}a ogledne grupe inficiranih virusomZAP nismo uo~ili klini~ki manifestne simptome. Hematolo{ke vrednostinisu pokazivale odstupanja od uobi~ajenih referentnih parametara,`rtvovanjem inficiranih brojlerskih pili}a nisu uo~ene patomorfol{kepromene koje bi ukazivale na zaraznu anemiju pili}a (ZAP).

Prema dosada{njim saznanjima o na~inu inficiranja i vremenu po-javljivanja bolesti dokazano je da samo serolo{ki negativna jata pred-stavljaju opasnost za preno{enje bolesti na potomstvo ili bolje re~enona pojavljivanje oboljenja u tipi~nom obliku sa prate}im uginu}em.Kriti~an momenat u nastajanju bolesti je nedostatak nasle|enih antitelaprvoga dana ìvota, odnosno, pili}i obolevaju sa tipi~nom klini~komslikom samo ako infekcija nastane vertikalnim putem.

Klju~ne re~i: Virusna anemija pili}a, brojlerski pili}i, maternalnaantitela, ve{ta~ka infekcija, klini~ka slika, laboratorijskaispitivanja

751

STU^NI RAD – PROFESSIONAL PAPER

* Rad primljen za {tampu 17. 5. 2005. godine** Dr Milo{ Kapetanov, nau~ni saradnik, dr Du{an Orli}, vi{i nau~ni saradnik, dr Maja Velhner,

vi{i nau~ni saradnik, dipl. vet. Dubravka Potkonjak, istraìva~ pripravnik, dr Sava Lazi}, vi{inau~ni saradnik, Nau~ni institut za veterinarsrvo „Novi Sad”, Novi Sad

Zarazna anemija pili}a (ZAP), infektivna anemija pili}a (IAP), anemija –dermatitis brojlera (ADB) ili bolest plavih krila (BPK), predstavlja hemoragijski sin-drom koji se ispoljava: anemijom, supkutanim i intramuskularnim krvarenjem,imunosupresijom, atrofijom limfocitnog tkiva, kaheksijom i pove}anim mortalite-tom Š9, 4, 2¹. Uzro~nik ZAP je virus koga su prvi put izolovali Yuasa i sar Š12¹ u Ja-panu.

U serolo{koj dijagnostici mnogih infektivnih, a posebno virusnih obo-ljenja naj~e{}e se utvr|uju vrednosti titra specifi~nih antitela. Utvr|ivanje vred-nosti titra antitela se koristi u definisanju postinfektivnog ili postvakcinalnog sta-nja. Me|utim, kod mladih tek izleènih jedinki vrednosti titra antitela predstavljajupokazatelj transfera maternalnog imuniteta. Utvr|ivanje njihove perzistencije iprotektivnog efekta kod podmlatka predstavlja veoma zna~ajan parametar zadono{enje odluke o sprovo|enju imunoprofilakti~kih mera. U slu~aju ZAP mater-nalna antitela (MaAt) mogu da perzistiraju i za{tite pili}e do uzrasta od tri nedeljeŠ9, 13, 3, 1, 7, 8¹.

Radi boljeg upoznavanja efekata MaAt protiv virusa zarazne anemijepili}a (VZAP) sprovedena je ve{ta~ka infekcija kod brojlerskih pili}a u uzrastu oddve i tri nedelje, koji poti~u od roditelja latentno inficiranih ovim virusom. Prikaz re-zultata klini~kih i laboratorijskih ispitivanja dobijenih tokom ve{ta~ke infekcijetreba da predstavljaju solidnu osnovu za dono{enje adekvatnog programa kon-trole i imunoprofilakse za jata u kojima je prisutna infekcija VZAP. U na{oj zemlji vi-rus ZAP nije izolovan. Preliminarna ispitivanja na vi{e farmi dala su serolo{kipozitivan rezultat Š6¹.

Cilj ovoga istraìvanja je bio da se do|e do saznanja kako da se una{im uslovima ìvinarstva sprovode mere op{te i specifi~ne profilakse protiv vi-rusa zarazne anemije pili}a (VZAP).

U ovom istraìvanju smo posle ve{ta~ki inficiranih brojlerskih pili}aVZAP (dve i tri nedelje) koji poti~u od prirodno inficiranog roditeljskog jata uuzgoju pratili: klini~ku sliku, patomorfolo{ki, patohistolo{ki i hematolo{ki nalaz,kao i humoralni imunski odgovor.

Brojlerski pili}i / Broiler chickens

Za sprovo|enje ve{ta~ke infekcije formirane su ogledne i kontrolnegrupe, koje su predstavljale po 10 pili}a uzrasta od dve i tri nedelje. Ogledne i kon-trolne grupe predstavljali su pili}i od latentno inficiranog roditeljskog jata VZAP utoku uzgoja.

752

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 751 - 760 (2005) M. Kapetanov i sar: Klini~ka ilaboratorijska ispitivanja brojlera posle ve{ta~ke infekcije izazvane virusom zarazne ...

Uvod / Introduction


Izvo|enje ve{ta~ke infekcije / Artificial infection procedure

Ve{ta~ka infekcija pili}a oglednih grupa sprovedena je u kontroli-sanim uslovima eksperimentalnog dijagnosti~kog bloka Nau~nog instituta za vet-erinarstvo u Novom Sadu. Za izvo|enje ve{ta~ke infekcije upotrebljen je refer-entni soj Cux-1 VZAP dobijen sa Veterinarske akademije iz Budimpe{te. Virus jeumno`avan na MSB1 kulturi }elija, a njegov titar je bio 107 TCID50. Virus je apliko-van pili}ima i/m u predelu bataka.

Klini~ka i patohistolo{ka ispitivanja /Clinical and pathohistological investigations

U toku trajanja eksperimenta svakodnevno je obavljena opservacijakontrolnih i oglednih grupa brojlerskih pili}a. Posle svake navr{ene nedeljepra}eni su osnovni pokazatelji proizvodnje (mortalitet, prose~na telesna masa ikonverzija hrane). Tako|e, kod pili}a navedenih grupa sprovo|en je redovan pro-gram imunoprofilakse (atipi~na kuga pili}a i Gamboro bolesti).

Posle obdukcije brojlerskih pili}a kontrolnih i oglednih grupa, makro-skopskog pregleda i opisa ustanovljenih promena za patohistolo{ku anlaizuuzeta je kostna sr`, timus i burza Fabricii.

O{te}enje timusa utvrdili smo 14 dana posle infekcije po formuli pokojoj se odre|uje (Bursa body index) BBI.

masa timusa / telesna masa oglednih i kontrolnih pili}aTBI =

prose~na masa timusa / prose~na masa oglednih ili kontrolnih pili}a

Po preporukama iz literature timus se smatra da je atrofi~an ukoliko jeindeks bio manji od 0,7.

Serolo{ka ispitivanja / Serological investigations

Serolo{ka ispitivanja uzoraka krvnih seruma kod brojlerskih pili}a naprisustvo MaAt za VZAP poreklom od latentno inficiranog roditeljskog jata uuzgoju obavljena su u uzrastu od dve i tri nedelje. Uzorkovano je po 10 krvnih se-ruma punkcijom iz krilne vene od oba pola i dostavljani su laboratoriju za viru-solo{ka ispitivanja, u kojoj smo utvr|ivali prisustva MaAt za VZAP komercijalnimELISA set kitovima proizvo|a~a IDEXX. Da bi test bio validan opti~ka gustinanegativne kontrole (650 nm) morala je da bude ve}a ili jednaka 0,60, a pozitivnakontrola SN morala je da bude manja ili jednaka sa 0,50.

Hematolo{ka ispitivanja / Haematological investigations

Ispitivanja su se odnosila na odre|ivanje broja eritrocita i leukocita,koncentraciju hemoglobina, hematokrita, srednje vrednosti sadr`aja hemoglo-bina (MCH) i srednje vrednosti koncentracije hemoglobina u eritrocitima (MCV) istandardnim metodama ispitivanja Š11¹.

753


Statisti~ka obrada podataka / Statistical data processing

Dobijeni rezultati su statisti~ki obra|eni. Utvr|ene su osnovne merevarijacije kao {to su aritmeti~ka srednja vrednost (X), standardna devijacija (SD),koeficijent varijacije (CV) i interval varijacije (IV). Kod procene o{te}enja timusaizra~unavali smo Thymus body index.

U okviru ovog ogleda pratili smo nivo i du`inu perzistiranja MaAt broj-lerskih pili}a od roditeljskog jata koje je u uzgoju steklo adekvatnu za{titu za ZAP.

Tabela 1. Rezultati serolo{kih ispitivanja krvnih seruma brojlerskih pili}a na prisustvomaternalnih antitela za VZAP uzrasta od dve nedelje

Table 1. Results of serology test from sera of broiler chickens on maternal antibodies to CAV at age oftwo weeks

Redni broj uzorka /Number of sample

OG SN Rezultati /Results

Negativna kontrola / neg. cont.poz. kont. / pos. cont.

0,1180,060

––

– +

1 0,058 0,49 +

2 0,061 0,51 +

3 0,060 0,50 +

4 0,060 0,50 +

5 0,062 0,52 +

6 0,065 0,55 +

7 0,065 0,55 +

8 0,066 0,55 +

9 0,069 0,58 +

10 0,068 0,57 +

x Sd CV IV

0,532 0,032 0,32 0,49 - 0,58

a) OG = srednja vrednost opti~ke gustine seruma testiranih u duplikatu /OG = mean value of optical density of sera tested in duplicate

b) SN = koli~nik srednje vrednosti uzorka i negativne kontroleSN = ratio of mean value of sample and negative control

Kod svih 10 ispitanih uzoraka krvnih seruma brojlerskih pili}a uzrastaod dve nedelje dokazali smo prisustvo maternalnih antitela. Prose~ne vrednostiekstincija maternalnih antitela bile su 0,532, a IV je bio od 0,49 do 0,58 (tabela 1).

754


Rezultati rada / Results

Tabela 2. Rezultati serolo{kih ispitivanja krvnih seruma brojlera na prisustvomaternalnih antitela za VZAP uzrasta od tri nedelje

Table 2. Results of serology test from broiler chickens on maternal antibodies to CAV at three weeks of age

Redni broj uzorka /Number of sample

OG SN Rezultati /Results

negativna kontrola / neg. cont.pozitivna kontrola / pos. cont.

0,1180,060

––

– +

1 0,068 0,57 +

2 0,070 0,59 +

3 0,067 0,57 +

4 0,066 0,55 +

5 0,070 0,59 +

6 0,070 0,59 +

7 0,067 0,56 +

8 0,065 0,55 +

9 0,064 0,54 +

10 0,066 0,55 +

x Sd CV IV

0,566 0,019 0,19 0,54 - 0,59

MaAt za VZAP dokazano je u svih sto posto krvnih seruma i kod bro-jlerskih pili}a uzrasta od tri nedelje. Prose~ne vrednosti ekstincija antitela bile su0,566 sa IV od 0,54 do 0,59 (tabela 2).

Hematolo{ki parametri uzoraka krvi pra}eni su kod kontrolnih i ogled-nih grupa brojlerskih pili}a uzrasta od dve i tri nedelje, kao i ~ernaest dana posleobavljenog inficiranja (~etvrte i pete nedelje). Rezultati hematolo{kih ispitivanja unavedenim grupama prikazani su tabelarno.

Dobijeni hematolo{ki parametri uzoraka heparisane krvi brojlera ra-zli~itih uzrasta (dve i tri nedelje) neposredno pred infekciju bili su u fiziolo{kimokvirima za navedene uzraste. U okviru istog ogleda prikazani su rezultati za he-matolo{ke parametre heparisane krvi oglednih grupa brojlera posle 14. dana odnastanka infekcije (uzrasta ~etvrte i pete nedelje). Rezultate ispitivanja prikazanisu tabelarno.

Dobijeni rezultati ispitivanja heparisane krvi oglednih grupa brojlera~etrnaest dana posle obavljenog inficiranja ukazuju na vrednosti parametara kojise nalaze u referentnim okvirima za navedene uzraste (tabele 3 i 4).

755


Tabela 3. Prikaz hematolo{kih parametara krvi kod oglednih grupa brojlerskih pili}anakon 14 dana od inficiranja VZAP kod uzrasta od 4 nedelje

Table 3. Haematology parameters from blood of experimental broiler chickens 14 days after CAV infectionin chickens 4 weeks old

RB

Eritrociti /Erythrocytes

T/12,5 - 3,5

Leukociti /Leukocytes

G/112,0 - 30,0

Hemoglobin /Haemoglobin

g/l70 - 130

Hematokrit /Hematokrit

1/10,22 - 0,35

MCHPg

33 - 47

MCVF1

90 - 140

1. 2.48 14.39 80.96 0.30 44.51 202.70

2. 2.65 7.83 67.71 0.26 34.97 143.70

3. 3.16 16.81 76.54 0.26 28.19 115.56

4. 2.65 12.94 77.17 0.28 41.63 125.68

5. 2.00 14.90 77.28 0.27 33.77 143.84

6. 2.66 16.08 69.55 0.28 20.89 108.11

7. 2.07 13.38 72.13 0.27 35.55 124.29

8. 2.47 16.97 84.64 0.28 28.33 112.68

9. 2.39 16.77 83.90 0.29 45.90 129.03

10. 2.49 15.22 83.54 0.28 34.84 132.98

± SD 2.50 ± 0.55 14.53± 2.61 77.28 ±5.97 0.28 ± 0.03 34.86± 7.78 133.85±7.62

Tabela 4. Prikaz hematolo{kih parametara krvi kod oglednih grupa brojlera nakon 14dana od inficiranja VZAP kod uzrasta od 5 nedelje

Table 4. Haematology parameters from blood of experimental broiler chickens 14 days after CAV infectionat age of 5 weeks

RB

Eritrociti /Erythrocytes

T/12,5 - 3,5

Leukociti /Leukocytes

G/112,0 - 30,0

Hemoglobin /Haemoglobin

g/l70 - 130

Hematokrit /Hematokrit

1/10,22 - 0,35

MCHPg

33 - 47

MCVF1

90 - 140

1. 2.44 14.29 77.28 0.27 32.61 113.92

2. 2.75 11.97 73.93 0.30 30.55 145.63

3. 2.59 12.34 69.18 0.24 30.61 106.19

4. 2.80 16.27 70.73 0.29 30.02 162.01

5. 2.71 14.41 73.71 0.26 43.40 166.67

6. 2.82 16.58 77.65 0.29 34.98 130.63

7. 2.66 16.00 71.67 0.25 33.34 147.06

8. 2.59 14.29 72.13 0.29 27.85 111.97

9. 2.97 14.08 73.97 0.26 35.73 125.60

10. 2.89 12.08 73.97 0.29 33.32 130.63

± SD 2.72 ± 0.16 14.23± 1.71 73.42 ±2.66 0.27 ± 0.02 33.24± 4.30 134.03±19.78

756


Svakodnevnim klini~kim pregledom i pra}enjem pokazatelja proiz-vodnje inficiranih oglednih grupa brojlera nije uo~en ni jedan znak koji bi ukazivaona prisustvo infekcije izazvane VZAP-om.

Kao merilo o{te}enja timusa oglednih i kontrolnih grupa 14 danaposle inficiranja pri razli~itim uzrastima (~etvrta i peta nedelja) izra~unali smo Thy-mus body index (TBI) ~ije su vrednosti prikazane u tabeli 5.

Tabela 5. Prikaz TBI pili}a oglednih i kontrolnih grupaTable 5. TBI for experimental and control group of chickens

OGLEDNE GRUPE / EXPERIMENTAL GROUPS

Uzrast u nedeljama / Age in weeks 2 3 4 5

TBI 1,000 0,878 0,952 0,984

KONTROLNE GRUPE / CONTROL GROUPS

Uzrast u nedeljama / Age in weeks 2 3 4 5

TBI 0,998 1,000 1,000 0,999

Na osnovu dobijenih vrednosti TBI kod oglednih grupa upore|uju}i ihsa kontrolnim grupama pili}a istih uzrasta moè da se zaklju~i da patogeni virusnije izazvano atrofiju timusa.

êtrnaest dana posle sprovedenog biolo{kog testa sa VZAP kod broj-lera pri razli~itim uzrastima (~etvrta i peta nedelja) obavljeni su `rtvovanje i pato-anatomski pregled timusa i Fabricijeve burze.

Patoanatomskim pregledom kod `rtvovanih oglednih brojlerskih pi-li}a timus je imao normalnu veli~inu u odnosu na uzrast, sa jasno izraènimre`njevima, a na burzi Fabricius nije zapaèna atrofija.

Histolo{kim pregledom ise~aka timusa i kostne srì butne kosti kodoglednih grupa brojlera kod kojih je obavljen biolo{ki test sa VZAP nisu us-tanovljene histolo{ke promene.

U èlji da se prate perzistiranje i nivo MaAt kod brojlera uzrasta od dvei tri nedelje, koji poti~u od na{eg roditeljskog jata (uzrasta 54. nedelje), ispitivalismo njihove krvne serume. Ispitivanjem smo ustanovili prisustvo MaAt za VZAP,kod sto posto ispitanih brojlera uzrasta od dve i tri nedelje.

Na{i rezultati su u skladu sa zapaànjima Pagesa i sar Š9¹ da sunajve}e prose~ne vrednosti MaAt za VZAP imali jednodnevni pili}i koji poti~u odvakcinisanih roditelja uzrasta od trideset nedelja, a najniè vrednosti su uo~enekod pili}a uzrasta od trideset dana koji poti~u od vakcinisanih roditelja uzrasta od60 nedelja. Tako|e, uo~ili su da prose~ne vrednosti MaAt opadaju linearno i daimaju poluìvot oko 10 dana.

757


Diskusija i zaklju~ak / Discussion and conclussion

Yuasa i sar Š14¹ i Otaki i sar Š8¹ isti~u da je neophodan visok nivo an-titela za VZAP od roditeljskog jata koje bi prenelo MaAt na potomstvo i tako ih {titi-la od infekcije, tokom prve i druge nedelje ìvota, odnosno dok se ne razvije sta-rosna rezistencija.

Brzina i uspe{nost nastajanja starosne rezistencije zavisi}e i od viru-lencije soja VZAP Š14, 4¹. Razvoj starosne rezistencije se usporava u slu~aju da sepojavi imunosupresija koja je izazvana simultanom infekcijom virusom ZBB ili kodburzektomisanih pili}a Š14, 17¹.

Rezultati na{ih istraìvanja potvrdila su da:1. Maternalna antitela kod brojlera koji poti~u od roditeljskog jata pri-

rodno inficiranog VZAP-om bila su prisutna ve} kod jednodnevnih pili}a i utvr|ivalismo ih sve do kraja uzrasta od tri nedelje;

2. Nasle|ena MaAt od prirodno inficiranog roditeljskog jata u potpu-nosti su {titila brojlerske pili}e prve tri nedelje ìvota.

3. Kod brojlera inficiranih virusom ZAP-a nisu uo~eni klini~ki mani-festni simptomi. Hematolo{ke vrednosti nisu ukazivale na odstupanja od uobi~a-jenih referentnih parametara, `rtvovanjem inficiranih brojlera nisu uo~ene pato-lo{komorfolo{ke promene koje bi ukazivale na ZAP.

NAPOMENA:Rezultati istraìvanja su u okviru Nau~no istraìva~kog projekta BTR 4331B koji finansira Ministarstvoza nauku, tehnologiju i razvoj Republike Srbije.

1. Bûlow V. V.: J Vet Med B 35, 594-600, 1988. - 2. Farka{ T., Dren ]., Nmeth I.,Dobos-Kovacs M., Saghy Erzsbet: Acta Veterinaria Hungarica 40, 3, 207-223, 1992. - 3.Goodwin M. A., Brown J., Smetlyer M. A., Crary C. K., Girchik T., Miller S. L., Dickson T. G.:Avian Dis. 34, 704-708, 1990. - 4. Goryo M., Sugimura H., Matsumoto S., Umemura T., Ita-kura C.: Avian Pathol 14, 483-496, 1985. - 5. Goryo M., Shibata Y., Suwa T., Umemura T., Ita-kura C.: Jpn J Vet Sci 49, 867-873, 1987. - 6. Kapetanov M., Orli} D., Gagi} Maja, Pali} T.:Nauka u ìvinarstvu, 1-2, 61-66, Beograd, 1999. - 7. Lucio B., Schat K. A., Shivaprasad H.L.: Proc 38th West Poult Dis Conf, 35-38, 1989. - 8. Otaki Y., Saito, K., Tajima M., Nomura Y.:Avian Pathology, 21, 147-151, 1992. - 9. Pages A., Saubi N. C., Artigas S. E.: Avian Pathol-ogy 26, 721-729, 1997. - 10. Rozypal T. L., Skeeles J. K., Dash J. K., Anderson E. J., BeasleyJ. N.: Avian Dis. Jul-Sep; 41, 3, 610-616, 1997. - 11. Rusov ^.: Nau~na knjiga, Beograd,1984. - 12. Yuasa N., Taniguchi T., Yoshida I.: Avian Dis 23, 366-385, 1979. - 13. Yuasa N.,Noguchi T., Furata K., Yoshida I.: Avian Dis 24, 197-201. 1980. - 14. Yuasa N., Taniguchi T.,Noguchi T., Yoshida I.: Avian Dis 24, 202-209, 1980. - 15. Yuasa N., Imai K., Tezuka H.: AvianPathol 14, 521-530, 1985. - 16. Yuasa N., Imai K., Watanabe K., Saito F., Abe M., Komi K.:Avian Pathol 16, 521-526, 1987. - 17.Yuasa N., Imai K., Nakamura K.: Avian Pathol 17, 363-369, 1988.

758




CLINICAL AND LABORATORY EXAMINATIONS OF BROILER CHICKENS AFTERINFECTION WITH CHICKEN ANEMIA VIRUS

M. Kapetanov, D. Orlic, Maja Velhner, Dubravka Potkonjak, S. Lazic

For this research experimental and control groups of broiler chickens origi-nated from a parent flock of Hybro provenience were used. The experiment was performedat the experimental facilities and laboratories of the Scientific Veterinary Institute in NoviSad.

In two and three week old broiler chickens maternal antibodies to CAV weredetected. Maternally derived antibodies that were transferred to the progeny from the par-ent flock that was infected with CAV fully protect the progeny duringn the first three weeks.In the CAV infected group of chickens there were no detectable clinical manifestations ofthe disease. Haematology parameters were comparable to the usual referent values. Pa-thology changes typical for CAV infection were not detectable in sacrificed chickens.

Only CAV sero-negative parent flock present a danger for the vertical trans-mission of the virus. In such a scenario, young chickens can acquire the disease followedwith typical clinical and pathological changes.

Key words: Chicken anemia virus, broiler chickens, maternal antibodies, challenge,clinical and laboratory examinations

KLINIÊSKIE I LABORTORNÀE ISPÀTANIÂ BROYLERNÀH CÀPLÂTPOSLE ISKUSSTVENNOY INFEKCII VIRUSOM

ZARAZNOY ANEMII

M. Kapetanov, D. Orli~, MaÔ Velhner, Dubravka PotkonÔk, S. Lazi~

DlÔ issledovaniÔ polÝzovanì broylernìe cìplÔta opìtnìh i kon-

trolÝnìh grupp proisho`deniem ot roditelÝskoy stai „Hybro”. Opìt vìpolnen vÌksperimentalÝnìh pomeçeniÔh i laboratoriÔh Nau~nogo instituta veterinarii vNovi Sade.

U vseh dvuhnedelÝnìh i trëhnedelÝnìh broylernìh cìplÔt nami doka-zano prisutstvie MaAt na VZAC. Unasledovannìe MaAt ot prirodno inficirovan-noy roditelÝskoy stai VZAC zaçi{ali polnostÝÓ broylernìh cìplÔt pervìe trinedli ìzni. U broylernìh cìplÔt opìtnoy grppì, inficirovannìh virusom ZACmì ne zametili klini~eski manifestnìe simptomì. Gematologi~eskie stoimostine pokazìvali otkloneniÔ ot privì~nìh referentnìh parametrov, èrtvovanieminficirovannìh broylernìh cìplÔt mì ne zametili patomorfologi~eskie izme-neniÔ, kotorìe bì ukazìvali na ZAC.

Soglasno bìv{im do sih por soznaniÔm o sposobe inficirovanii ivremeni poÔvleniÔ bolezni nami dokazano, ~to tolÝko serologi~eski otricatelÝ-nìe stai predstavlÔÓt soboy opasnostÝ dlÔ pereneseniÔ bolezni na potomstvoili lu~{e skazano na Ôvlenie zabolevaniÔ v tipi~noy forme s soprovo`daÓçim

759


ENGLISH

RUSSKIY

okoleniem. Kriti~eskiy moment v vozniknovenii bolezni nedostatok unasledo-vannìh antitel pervogo dnÔ `izni, to estÝ cìplÔta zabolevaÓt s tipi~noyklini~eskoy kartinoy tolÝko esli do infekcii doydët vertikalÝnìm putëm.

KlÓ~evìe slova: VirusnaÔ anemiÔ cìplÔt, broylernìe cìplÔta, materinskieantitela, iskusstvennaÔ infekciÔ, klini~eskaÔ kartina ilaboratornìe ispìtaniÔ

760


UDK 636.5:661.8'055+577.161.3/.118

UTICAJ ANTIOKSIDANATA U HRANI NA KONCENTRACIJUKALCIJUMA, FOSFORA I MAGNEZIJUMA U KRVNOM

SERUMU BROJLERA*

INVESTIGATIONS OF UTILIZATION OF INORGANIC AND ORGANIC

SELENIUM AND VITAMIN E IN MACROMINERAL PROFILE OF

BROILERS

V. Ciulan, Eliza Simiz, T. Mot, M. Cristescu, D. Morar, F. Simiz**

Ispitivanje je sprovedeno na brojlerskim pili}ima uzrasta od 1 dando 56 dana. Cilj ispitivanja je bio da se utvrdi korelacija nivoa makro-minerala sa jedne, i vitamina E i selena, sa druge strane. U krmnojsme{i kalcijum, fosfor i magnezijum bili su u normalnoj koncentraciji, avitamin E i selen su dodavani. Periodi~no su odre|ivane kalcemija, fos-fatemija i magnezijemija.

Kju~ne re~i: brojleri, kalcijum, vitamin E, selen, fosfor, magnezijum

Uno{enje makrominerala je veoma va`no za brojlere. Poreme}aji kojinastaju smanjenim uno{enjem makrominerala, ograni~enom resorpcijom, defici-tom enzima, negativno se odraàvaju na zdravlje i proizvodnju brojlera. Sa drugestrane, postoje antagonisti~ki ili sinergisti~ki odnosi mineralnih materija, pa jepotrebno poznavanje nivoa tolerancije za svaku mineralnu materiju Š2, 3, 4¹.

Ukoliko se poznaje sloènost biolo{ke aktivnosti odre|enog mineral-nog elementa moè da se zaklju~i kakav je njegov uticaj na rast, razvoj, proizvod-ne osobine, reprodukciju i ravnoteù zdravlja Š1, 3, 4, 5¹.

Da bi se odràle vitalne funkcije i ostvarilo pove}anje produktivnosti,potrebno je da se svakodnevno dodaju neke mineralne materije u krmne sme{e ukoli~ini kojom se zadovoljavaju potrebe specifi~ne za svaku vrstu, hibrid i uzrast.

U ovom radu ispitivao se uticaj dodavanja razli~itih koli~ina selena i vi-tamina E krmnim sme{ama na neke makrominerale kod brojlera.

761


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Dr Valentin Ciulan, profesor, dr Teodor Mot, dr Mircea Cristescu, dr Doru Morar, dr Florin

Simiz, Faculty of Veterinary Medicine Timisoara; Eliza Simiz, asistent ing, Faculty of Biotech-nology and Animal Husbandry, Timisoara

U ogledu je ispitivano 9 grupa brojlera uzrasta od 1 dana do 56 dana.Brojleri su hranjeni sme{ama 21-1 i 21-2 (prema tabeli 1).

Grupe brojlera su dobijale razli~ite koli~ine i kombinacije selena i vi-tamina E, i to: grupa 1 – bez dodavanja selena; grupa 2 – bez dodavanja vitaminaE; grupa 3 – bez dodavanja selena i vitamina E; grupa 4 – sa 32,8 mg natrijum-se-lenita po kilogramu zooforta; grupa 5 – 25,4 mg organskog selena po kilogramuzooforta; grupa 6 – 400 mg vitamina E po kilogramu zooforta; grupa 7 – 600 mgnatrijum-selenita po kilogramu zooforta; grupa 8 – 100 mg koenzima Q10 pokilogramu zooforta; grupa 9 (kontrolna grupa) – 22,5 mg natrijum-selenita i 200mg vitamina E po kilogramu zooforta.

Tabela 1. Sastav krmne sme{e za ishranu brojlera (%) /Table 1. Composition of fodder mix for broiler diet (%)

Broj /Number

Komponente / ComponentsSme{a 21-1 /

Mix 21-1Sme{a 21-2 /

Mix 21-2

1. kukuruz / Corn 49,75 50

2. p{enica / Wheat 10 10

3. sojina sa~ma / Soybean meal 25 28

4. riblje bra{no / Fish flour 5 -

5. mesno bra{no / Meat flour 5 6,75

6. ulje / Oil 2,50 2,50

7. Ca CO3 0,8 0,8

8. CaHPO4 0,7 0,7

9. NaCl 0,25 0,25

10. „Zoofort” 1 1

Ukupno /Total

100 100

Da bi se odredilo kretanje analiziranih biohemijskih parametara, ispiti-vani su uzorci krvi u uzrastu od 28 i 56 dana. U krvi sa dodatim antikoagulansomodre|ivani su parametri: kalcemija, fosfatemija i magnezijemija.

Dobijeni rezultati su statisti~ki obra|eni i prikazani u tabeli 2.U ve}ini slu~ajeva nivo kalcemije je bio u fiziolo{kim granicama kod

svih grupa, pri dodavanju izomakromineralne sme{e u hranu. Ove vrednosti su upozitivnoj korelaciji sa uzrastom brojlera, uzimaju}i u obzir smanjenje osteoge-neze u drugom oglednom periodu.

762

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 761 - 765 (2005) V. Ciulan i sar: Uticaj antioksidanata uhrani na koncentraciju kalcijuma, fosfora i magnezijuma u krvnom serumu brojlera



763


Tab

ela

2.P

ara

me

trim

eta

bo

lizm

am

akro

min

era

lau

krv

i/

Tab

le2.

Parametersformetab

olism

ofmacromineralsin

bloo

d

Uzr

ast/

Age

Ca

(mg

/dl)

P(m

g/d

l)O

dno

sC

a/P

/eM

g(m

g/d

l)

28.d

an/

28.da

y56

.dan

/56

.da

y28

.dan

/28

.da

y56

.dan

/56

.da

y28

.dan

/28

.da

y56

.dan

/56

.da

y28

.dan

/28

.da

y56

.dan

/56

.da

y

E1

13,6

2±0,

829,

58±

1,89

6,1±

0,68

6,26

±0,

202,

231,

562,

03±

0,15

2,84

±0,

12

E2

13,9

5±1,

949,

08±

1,79

7,44

±1,

255,

8±0,

871,

871,

562,

06±

0,6

2,5±

0,72

E3

14,2

0±1,

908,

70±

1,82

6,7±

0,47

5,7±

0,8

1,67

1,70

2,55

±0,

502,

1±0,

9

E4

10,4

5±1,

087,

69±

1,46

5,18

±0,

935,

6±0,

681,

691,

452,

25±

0,8

2,6±

0,7

E5

13,1

3±1,

069,

28±

1,25

5,76

±0,

476,

03±

1,25

2,29

1,53

2,10

±0,

102,

26±

0,7

E6

13,2

2±1,

329,

15±

1,58

7,53

±0,

596,

82±

0,36

1,75

1,34

2,26

±0,

82,

6±0,

2

E7

12,6

8±2,

509,

25±

1,53

6,87

±1,

027,

16±

0,25

1,86

1,29

2,06

±0,

652,

3±0,

55

E8

12,9

1±2,

139,

07±

1,68

6,03

±1,

037,

66±

0,49

2,14

1,18

2,9±

0,7

2,86

±0,

80

E9

12,6

9±1,

599,

14±

1,54

5,59

±0,

95,

33±

0,39

2,70

1,71

2,43

±0,

842,

36±

0,20

x±S

x12

,65±

1,13

9,33

±0,

266,

46±

0,70

6,40

±0,

771,

911,

522,

39±

0,34

2,49

±0,

26

Min

.vre

dno

sti/

Min.Va

lues

10,4

57,

695,

185,

331,

671,

182,

032,

1

Mak

s.vr

edno

sti/

Max

.Va

lues

13,9

59,

697,

537,

662,

701,

712,

932,

86

Ref

eren

tne

vred

nost

i(3)

/Referen

tva

lues

(3)

13,5

±5,

09,

3±1,

27,

0±1,

26,

8±0,

81,

5-2

1,3-

1,8

2,11

±0,

22,

2±0,

1

Stu

den

tov

test

/Stud

ent'sTest

p<

0,00

1p

<0,

01–

–p

<0,

05

Vrednosti odnosa Ca/P u grupama E9, E4 i E1 su superiornije (od-ska~u) u toku oba ogledna perioda. Uzimaju}i u obzir da se ovim grupama doda-vao selen u hranu, razli~ita resorpcija kalcijuma i fosfora ne moè da se objasnisadràjem selena u sme{i u najmanju ruku u razmerama ogleda.

Magnezijemija je u oba ogledna perioda bila blizu referentnih vred-nosti u svim grupama osim u grupi E8 (dodavan koenzim Q10 i vitamin E), dok jeutvr|en blagi porast (2,9±0,7 mg/dl) u toku prvog oglednog perioda i blagi porast(2,86±0,8 mg/dl) u toku drugog oglednog perioda. Porast magnezijemije moèda se objasni dodavanjem razli~ite koli~ine koenzima Q10 hrani za brojlere.

Ishrana brojlera dvostruko ve}om koli~inom natrijum-selenita izazvalaje smanjenje vrednosti kalcijuma i fosfora u toku dva ogledna perioda.

Administracija selena i vitamina E hrani za brojlere ne uti~e na pove}a-nje magnezijuma u toku dva ogledna perioda.

Dodavanje koenzima Q10 i vitamina E izaziva pove}anje nivoa mag-nezijuma u oba ogledna perioda.

1. Burk R. F.: World Rev. Nutr. Diet, 38, 15, p.89-101,1997. - 2. Donaldson W.E.: Biol. Treace. Elem., 20, 1, 127-133, 1999. - 3. Ghergariu S., Baba I., Mariana Botoc, Re-neta Sepsi: Rev. Zoot. Si Med. Vet., 37, 2, 36-44, 1987. - 4. Ghergariu S., Pop A., Kadar L.,Spânu Mariana: Ed. ALL Educational, Bucuresti, 2000. -5. Prikoszovits A., Schum M.: Vet.Bull., 7, 744-746, 1995.

INVESTIGATIONS OF UTILIZATION OF INORGANIC AND ORGANIC SELENIUMAND VITAMIN E IN MACROMINERAL PROFILE OF BROILERS

V. Ciulan, Eliza Simiz, T. Mot, M. Cristescu, D. Morar, F. Simiz

Investigations were performed on broiler chicks aged from 1 day to 56 days.The objective of the investigations was to determine the correlation of the level of macro-minerals, on the one side, and vitamin E and selenium, on the other. Calcium, phosphorusand magnesium were in normal concentrations in the fodder mix, and vitamin E and sele-nium were added. Calcemia, phosphoremia and magnesiemia were periodically deter-mined.

Key words: broilers, calcium, vitamin E, selenium, phosphorus, magnesium

764




ENGLISH

ISPÀTANIE ISPOLÃZOVANIÂ NEORGANI^ESKOGO I ORGANI^ESKOGOSELENA I VITAMINA E V MAKROMINERALÃNOM PROFILE BROYLEROV

V. Ciulan, Eliza Smiz, T. Mot, M. Cristescu, D. Morar, F. Simiz

Ispìtanie provedeno na broylernìh cìplÔtah vozrasta 1 denÝ do 56dney. CelÝ ispìtaniÔ bìla utverditÝ korrelÔciÓ urovnÔ makromineralov s od-noy, i vitamina E i selena s drugoj storonì. V kormovoy smesi kalÝciy, fosfor imagniy bìli v normalÝnoy koncentracii, a vitamin E i selen dobavlÔnì. Peri-odi~eski opredelìvanì kalÝcemiÔ, fosfatemiÔ i magniemiÔ.

KlÓ~evìe slova: broylerì, kalÝciy, vitamin E, selen, fosfor, magniy

765


RUSSKIY

UDK 636.086:661.8'045

UKUPAN I FITINSKI FOSFOR U BILJNIM HRANIVIMA*

TOTAL AND PHYTATE PHOSPHORUS IN PLANT FEEDSTUFFS

Milica @ivkov-Balo{, @. Mihaljev, Z. Sinovec**

Fitinska kiselina je sastojak semena biljaka, koji u digestivnomtraktu, sa mineralima, amino-kiselinama, proteinima, skrobom i lipi-dima stvara nerastvorljive komplekse koji su, zbog slabog enzimskograzlaganja, nedovoljno iskoristivi za nepreìvare. Usled niske dostup-nosi hranljivih materija vezanih u formi fitata, u sme{e za ishranu ne-preìvara dodaju se neorganski izvori mineralnih materija (pre svegafosfora), dok se, sa druge strane, u okolinu izlu~uju velike koli~ine fos-fora i drugih hranljivih materija. Za dobijanja podataka o koli~inama uk-upnog fosfora (Pu) i fitinski vezanog fosfora (Pf) ispitano je ukupno 65uzoraka 13 razli~itih biljnih hraniva koja poti~u iz fabrika hrane za ìvot-inje sa podru~ja Vojvodine. Sadràj Pf u ispitivanim ìtaricama bio jezna~ajno niì nego u uljanim sa~mama i poga~ama, dok je odnosPf/Pu u ìtaricama bio {iri u odnosu na sa~me i poga~e. Ispitivanjemme|usobne zavisnosti izme|u sadràja Pu i Pf, u uzorcima kukuruza jeutvr|ena visoko signifikantna korelacija (r=0,873), dok je u uzorcimasojine sa~me korelacija niska (r=0,447).

Klju~ne re~i: ukupan fosfor, fitinski fosfor, biljna hraniva

767


* Rad primljen za {tampu 30. 12. 2005. godine** Mr Milica @ivkov-Balo{, istraìva~ saradnik, mr @eljko Mihaljev, istraìva~ saradnik, Nau~ni in-

stitut za veterinarstvo „Novi Sad”, Novi Sad; prof. dr Zlatan Sinovec, redovni profesor, Fakul-tet veterinarske medicine, Beograd

TOTAL AND PHYTATE PHOSPHORUS IN PLANT FEEDSTUFFS

Milica Zivkov-Balos, Z. Mihaljev, Z. Sinovec

Phytic acid is a component of plant seeds which creates insoluble complexesin the digestive tract, together with minerals, amino acids, proteins, starch, and lipids,which cannot be adequately utilized by non-ruminants because of poor enzymac diges-tion. due to the low availability of nutritive matter bound in the form of phytates, inorganicsouces of mineral matter (primalily phsphorus) are added to feedstuff compounds for non-ruminants, while, on the other hand, large quantities of phosphorus and other nutritive mat-ter are excreted into the environment. With the objective of securing data on the quantitiesof total phosphorus (Pu) and phytin-bound phosphorus (Pf), a total of 65 samples of 13 dif-ferent plant feedstuffs originating from animal feed factories from the teritory of Vojvodinawere examined. The Pf content in the examined cereals was significantly lower than inoleaceus meal of patties, while the Pf/Pu ration in cereals was wider than in meal and pat-ties. It was established in investigations of the interdependence between Pu and Pf con-tent, that there is a highly significant correlation (r=9.873) in the maize samples, while thecorrelation in soybean meal samples wass low (r=0.447).

Key words: toatal phosphorus, phytate phosphorus, plant feedstuffs

SOVOKUPNÀY I FITINÀY FOSFOR V RASTITELÃNÀH KORMAH

Milica @ivkov-Balo{, @. Mihalev, Z. Sinovec

FitinaÔ kislota sostavnaÔ ~astÝ semeni rasteniy, kotoraÔ vpi{evaritelÝnom trakte, s mineralami, amino kislotami, proteinami, krahmalomi lipidami sozdavaet nerastvorimìe kompleksì, kotorìe, iz-za slabogo Ìnzim-nogo razlaganiÔ, nedostato~no ispolÝzuemìe dlÔ ne`va~nìh. Vsledstvie nizkoysdostupnosti pitatelÝnìh veçestv, svÔzannìh v forme fitatov, v smesi dlÔ kom-leniÔ ne`va~nìh dobalÔÓtsÔ neorgani~eskie isto~niki mineralÝnìh veçestv. ScelÝÓ polu~eniÔ dannìh o koli~estvah sovokupnogo fosfora (Rs) i fitino,svÔzannogo fosfora (Rf) nami ispìtano sovokupno 65 obraz~ikov 13 razli~nìhrastitelÝnìh kormov, proistekaÓçie iz zavodov korma dlÔ ìvotnìh s u~astkaVoevodinì. Sodreraànie Rf v isptìvannìh zernovìh bìlo zna~itelÝno boleenizkoe, ~em v maslÔnìh drobÔh i `mìhah, poka otno{enie Rf/Rf v zernovìh bìlobolee {irokoe v otno{enii drobey i `mìhov. Ispìtaniem me`dusobnoy zavisimo-sti me`du soderàniem Rs i Rf, v obraz~ikah kukuruzì utver`dena vìsoko signi-

fikantnaÔ korrelÔciÔ (r=0,873), poka v obraz~ikah soevoy drobi korrelÔciÔ niz-

kaÔ (r=0,447).

KlÓ~evìe slova: sovokupnìy fosfor, fitinìy fosfor, rastitelÝnìe korma

768

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 767 - 773 (2005) Milica @ivkov-Balo{: Ukupan i fitinskifosfor u biljnim hranivima

ENGLISH

RUSSKIY

UDK 636.5.09:616-002.828

KANDIDIJAZA PTICA*

AVIAN CANDIDIASIS

S. Pra{ovi}, M. Kadri}, H. Be{irovi}, E. [atrovi}**

U radu se opisuju slu~ajevi kandidijaze kod jednogodi{nje pa-pige (Melopsittacus undulatus), {est meseci starog zelenog amazon-skog papagaja (Amazona viridigenalis) i tri meseca starog pileta do-ma}e koko{i (Gallus domesticus). Manifestni klini~ki znaci su uglav-nom identi~ni: op{ta slabost, gubitak apetita i razbaru{eno perje i nakraju, smrt ìvotinja. Patomorfolo{kim ispitivanjem u svim slu~ajevimaustanovljene su, uglavnom, ve}e koli~ine ùtobeli~astih pseudomem-branoznih naslaga na sluznici voljke i delom u ezofagusu, a histopato-lo{ki, u PAS obojenim rezovima, ustanovljena je znatnija proliferacijapseudohifa na povr{ini epitela i neznatna u hiperkeratoti~nom sloju mu-koze voljki.

Klju~ne re~i: ptice, kandidijaza

Geneza nastanka infekcije Candida albicans i druge Candida vrste jerazli~ita. One uzrokuju infekcije koè, usne {upljine, ezofagusa, gastrointestinal-nog trakta, vagine i vaskularnog sistema i ljudi i ìvotinja. Infekcije su rasprostra-njene {irom sveta kod doma}ih sisara i ptica, a posebno je to evidentno uìvinarskoj proizvodnji. @ivina i ukrasne ptice, svih starosnih kategorija, prijem~ivesu za kandida-infekcije i tvrdi se da nastaju veoma ~esto, ali veoma retko saizraènim klini~kim znacima. Zbog toga se ova ubikvitarna kvasnica, koja je mor-folo{ki sli~na gljivicama, ~esto izoluje iz delova digestivnog trakta klini~ki zdravihptica.

775


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Dr Senad Pra{ovi}, docent, dr Mirsad Kadri}, mr Hajrudin Be{irovi}, asistent, Edin [atrovi},

asistent, Katedra za patologiju, Veterinarski fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo

Zbog porasta invazivnih gljivi~nih infekcija u poslednje dve decenije,posebno kod imunosupresivnih pacijenata ŠRolston, 2001¹, veoma se pove}ao iinteres nau~nog sveta za infekcije izazvane Candida vrstama, jer je i broj ljudiobolelih od ove vrste infekcije, u znatnom porastu Š17¹.

Patogene kvasnice imaju ograni~en habitat i u pravilu je to gastroin-testinalni trakt ljudi i ìvotinja. Me|u njima dominantnu ulogu ima C. albicans kojase nalazi kako kod ljudi, tako i kod ve}ine ìvotinja Š10¹. Kao patogeni mikroor-ganizam poseduje znatnu sposobnost da preìvi kao komensal u nekoliko ana-tomskih razli~itih mesta sa svojim specifi~nostima i da u odre|enim uslovimauzrokuje oboljenje Š3¹. Posebno predstavljaju veliki problem u izabranim skupi-nama bolesnika koji su zbog raznih primarnih bolesti dovedeni u stanje smanje-nog op{teg imunog odgovora, bilo pod delovanjem kortikosteroida, citostatika,antibiotika i sli~no, koji zbog izostanka prave dijagnoze ~esto umiru od kandidi-jaze i aspergiloze Š11¹. Candida albicans i druge Candida spp. uzrokuju infekcijekoè, usne {upljine, ezofagusa, gastrointestinalnog trakta, vagine i vaskularnogsistema ljudi i ìvotinja.

Ruiz-Sanchez i sar Š12¹ opisuju slu~aj intestinalne kandidijaze koddevoj~ice u uzrastu od osam godina koja je zbog respiratorne infekcije tretiranaantibioticima {irokog spektra. Uspe{no je izle~ena oralnom primenom nistatina ukombinaciji sa probiotskim kvasnicama i bakterijama (Saharomyces spp, Escheri-hia coli i Lactobacillus spp).

Candida albicans i C. parapsilosis smatraju se glavnim, patogenimuzro~nikom gljivi~nih infekcija noktiju ljudi Š14¹. Me|utim, uprkos ~este koloniza-cije vagine Candida vrstama uklju~uju}i i C. albicans, C. glabrata, C. tropicalis, C.parapsilosis, C. krusei, C. kefyr, gde je C. albicans naj~e{}i uzro~nik, Abu-Elten Š1¹i Baud i sar Š2¹ navode da ipak, ozbiljnija kandida-infekcija ne nastaje kod no-voro|en~adi. Tako|e, sve je vi{e izve{taja o infekcijama izazvanim novim Candidavrstama kao na primer, Candida dubliniesis Š1¹. Vrlo je interesantan ezofagitisuzrokovan Candida kefyr kod pacijenta sa planocelularnim karcinomom farinksa,{to moè da ima znatnog uticaja na dalju upotrebu C. kefyr-a u proizvodnji meka iproizvoda od mleka Š7¹.

U studiji uzimanja briseva (2315) od raznih vrsta ìvotinja (svinje, telad,golubovi, koko{ke i }urke) iz rektuma, usne {upljine, nozdrva, respiratornogtrakta i drugo, izolovane su vrste C. krusei, C. tropicalis, C. paraphilosis, C. albi-cans, C. pelliculosa, C. gulliermondi i C. utilis, a jedino je C. albicans ispoljila pato-gene efekte Š15¹.

Kandidijaza svinja, osim u formi stomatitisa moè da uzrokuje i pneu-monije Š16¹. Prema istraìvanjima Cvetkovi} Ljubinke Š5¹ u 50 posto zdrave pra-sadi u uzrastu od 3 do 21 dana na bukalnoj sluznici ustanovljene su prete`no kan-dida kvasnice, mada se flora i broj kvasnica menjao kako je prase raslo, uz pret-postavku da bi flora kvasnica usne {upljine prasadi mogla da bude odraz flore

776

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 775 - 783 (2005) S. Pra{ovi} i sar: Kandidijaza ptica

Pregled literature / Review of published works

genitalnih organa ili koè (sise) krma~e. Uzo~nik mikoti~nog mastitisa muznihkrava moè da bude silaà kao izvor Candida krusei ŠElad i sar, 1995¹ ilimikoti~nog urocistitisa ma~aka Candida albicans ŠFulton i sar, 1992¹.

Kandidijaza, kandidoza, mle~ac ili monilioza je oboljenje svih vrstaptica prvenstveno prednjeg dela digestivnog trakta (usta, voljka i ezofagus). Po-nekada se ustanove beli~asta odebljala podru~ja na mukozi `lezdanog èluca ierozije na mi{i}nom delu èluca. U nekim slu~ajevima `lezdani èludac je otekaosa krvarenjima po mukozi i kataralno nekroti~nim eksudatom Š4¹. Kandida-infek-cije ptica su rasprostranjene {irom sveta i opisane su u skoro svim zemljama ukojima je razvijeno intenzivno ìvinarstvo. Kod ko{aka, golubova, guski, fazana,prepelica, paunova i papagaja prezentovani su mnogobrojni slu~ajevi Š4, 13¹. Udigestivnom traktu }urki ustanovljene su Candida rugosa Š9¹, ili u respiratornomCandida tropicalis Š6¹. Tako|e, i kod nas je opisana pojava kandidijaze Š8, 16¹. Ve-liki broj kvasnica je izolovan iz probavnih organa, a jedan deo i iz unutra{njih or-gana zdravih, ali i bolesnih ptica. Daleko najbrojniji podaci su za C. albicans, aslede C. tropicalis, C. crusei, C. bovina, C. rugosa i C. parapilosis. U organima ugi-nulih ìvotinja, posebno ìvine, dominiraju tri vrste kvasnica: C. albicans, C. bovinai C crusei. Interesantno je da se C. bovina naj~e{}e ustanovi u organima, ali ne i uprobavnom traktu za razliku od C. albicans koja se naj~e{}e ustanovi u probav-nom traktu, odnosno izmetu. Izgleda da postoji odre|eni antagonizam izme|uove dve kvasnice, jer se kod iste ìvotinje izoluje samo jedna od njih Š10¹.

Kod ìvine ve} i visoka telesna temperatura postaje jedan od faktorakoji limitira delovanje nekih kvasnica, za razliku od sisara kod kojih je ve}i broj us-tanovljenih kvasnica Š10¹.

@ivina i ukrasne ptice, svih starosnih kategorija, osjetljive su na kan-dida-infekciju i tvrdi se da nastaje veoma ~esto, ali veoma retko sa vidljivim kli-ni~kim znacima, pa se zbog toga ova ubikvitarna kvasnica, sli~na gljivicama,~esto izoluje iz delova digestivnog trakta klini~ki zdravih ptica ŠJordan i Pattison,1996¹.

Klini~ki znaci kandida-infekcije uklju~uju: slabu digestiju hrane, slabopra`njenje voljke (pretrpanost voljke, vise}a voljka), a na obdukciji se ustanovepatolo{ki procesi na mukozi `lezdanog i mi{i}nog dijela èluca, {to uzrokuje pro-lazak kroz njega nesvarenih semenki sa nalazom abnormalnog fecesa. Navodi sei lo{ prirast bolesnih ptica, mr{avost i smanjen fertilitet. Svi navedeni klini~ki znacinisu specifi~ni za kandidijazu, {to u mnogome oteàva postavljanje dijagnoze.

Kao jedan od vrlo va`nih ~inilaca u nastanku oboljenja kod ptica napo-minje se njihov uzrast jer pili}i daleko ~e{}e obole nego starije jedinke.

Ptica oboli u slu~ajevima slabosti imunog sistema, neadekvatne ilideficitarne ishrane, lo{ih higijenskih uslova, nakon predoziranja ili produènogtretmana antibioticima, {to uni{ti normalnu bakterijsku mikrofloru digestivnogtrakta ptica kada se broj kandida kvasnica pove}a i postaje pravi klini~ki problemŠJordan i Pattison, 1996¹. Me|utim, neki autori nisu ustanovili pozitivno delovanjetetraciklina na patogenost kandida-kvasnica kod ìvine, a deficit vitamina A po

777


pravilu olak{ava nastanak oboljenja. Nastanku kandidijaze pogoduje, osim nave-denog, i velika koli~ina glikoze Š10¹.

Kod obolelih ìvotinja, lokalne lezije, odnosno patomorfolo{ke prome-ne se naj~e{}e ustanove u vidu pseudomembranoznih, fibrinskih naslaga (sirastenaslage) u voljci uz hiperkeratozu i parakeratozu epitela ŠSudari} i sar, 1979¹.Sli~ne promene se ustanove u ezofagusu i u usnoj {upljini, ponekada sa krvare-njima, a to je sve posledica toksi~nog delovanja kvasnica Š10¹.

Postmortalna dijagnoza bolesti nije te{ka, posebno kada se u brise-vima iz ustanovljenih lezija utvrdi prisutnost kvasnica, a naro~ito micelija, jer sli~nepromene u usnoj {upljini mogu da nastanu i delovanjem mikotoksina T-2 Š10¹.Mikroskopski, u histolo{kim rezovima, ustanovi se proliferacija stratuma kor-neuma, degeneracija i hiperplazija epitela, hiperkeratoza i parakeratoza uz fibrin-ske naslage. U generaliziranim slu~ajevima ustanovljena je u tankim crevimadeskvamacija i nekroza epitela, te fibrinske naslage uz penetraciju kvasnica ustenku, kao i emboli~ne nekroze u bubrezima i jetri ŠSudari} i sar, 1979¹.

Za prevenciju kandidijaze dovoljno je da se u hranu doda nistatin(100 g/toni) ili gencijana violet, tokom 10 dana. Smatra da je za uspe{no le~enjedovoljno 200 g nistatina po toni hrane. Preporu~uje se jo{ i amphotericin B u doziod 30 mg/l vode, samo u slu~ajevima ako se nistatinom ne postiù dobri rezultatiŠ10¹.

Ako ve} èlimo da ove slu~ajeve kandidijaze ptica registrujemo, to jezbog toga {to „susret” sa ovim oboljenjem nije tako ~esta pojava. Naime, u raduprezentujemo slu~ajeve kandidijaze kod dostavljenih ìvih ptica na Katedru za pa-tologiju i to: {est meseci starog zelenog amazonskog papagaja (Amazona viridi-genalis), tri meseca starog pileta doma}e koko{i (Gallus domesticus) (slike 1 i 2) ijednogodi{njeg papagaja (Melopsittacus undulatus).

Vlasnik amazonskog papagaja je radi le~enja obolele ptice davaoantibiotike u duèm vremenskom periodu. Nakon neuspe{nog tretmana, dosta-vio je bolesnu ìvotinju, koja je nekoliko ~asova kasnije, posle klini~kog pregleda,uginula. Pri klini~kom pregledu napravljen je razmaz fecesa i obojen je metodombojenja po Gramu u kojem su ustanovljene kvasnice.

Pile doma}e koko{ke, koje je eutanazirano, pokazivalo je nekarakteri-sti~ne klini~ke znake u vidu op{te slabosti, gubitka apetita, razbaru{enog perja islabe digestije hrane. Za dostavljenog uginulog jednogodi{njeg papagaja ne-postoje anamnesti~ki podaci.

Obdukcijom su kod sve tri ìvotinje ustanovljene beli~aste siraste na-slage po mukozi voljke i kataralni enteritis. Ostali organi su bili bez makroskopskiuo~ljivih promena. Najizraàjnije pseudomembranozne, sivobeli~aste naslage pomukozi voljke su bile kod zelenog amazonskog papagaja. Ne{to manje izraène

778



pseudomembrane ustanovljene su kod drugog jednogodi{njeg papagaja, dok suone kod pileta doma}e koko{i bile slabo uo~ljive.

Za histopatolo{ka istraìvanja uzeli smo deo voljke, jednjaka, obaèluca i delove parenhimatoznih organa, fiksirali ih u 10% formalinu, uklopili uparafin, pravili listi}e debljine od 3 do 4 mikrona i podvrgli koloraciji H-E i PAS me-todi.

779


Slika 1. Amazonski papagaj nakostre{enogperja

Figure 1. Amazon parrot with disheveled feathers

Slika 2. Pile doma}e koko{i sa izraènomop{tom slabo{}u, nakostre{enogperja i prepunjenom voljkom

Figure 2. Domestic chick with expressed generalweakness, disheveled feathers and overfilledcrop

Slika 3. Obimne ù}kastobele pseudo-membranozne naslage su prekrilemukozu voljke {est meseci starog ze-lenog amazonskog papagaja (Ama-zona viridigenalis)

Figure 3. Substantial yellowish-white pseudomem-branous deposits covering the crop mucosa ina six-month-old Amazon parrot (Amazonaviridigenalis)

Slika 4. Manje opse`ne pseudomembranepo mukozi voljke papagaja (Melopsit-tacus undulatus)

Figure 4. Less expressed pseudomembranes on thecrop mucosa of a parrot (Melopsittacus undu-latus)

Kod {est meseci starog zelenog amazonskog papagaja (Amazonaviridigenalis) i tri meseca starog pileta doma}e koko{i (Gallus domesticus) mani-festni klini~ki znaci oboljenja kod bili su op{ta slabost, gubitak apetita,razbaru{eno perje i slaba digestija hrane.

Me|utim, klini~ki izgled bolesnih ptica nije karakteristi~an i ne ukazujena oboljenje Š10, 4¹. Naime, za ìvota ìvotinje kandidijaza se dijagnostikuje u raz-mazu fecesa upotrebom bojenja po Gramu. Ako se ustanove kvasnice u razvojuto onda zna~i da aktivno rastu i da se dele u digestivnom traktu. Mali broj rastu}ihkvasnica ne ukazuje da se radi o hroni~nom oboljenju kandidijaze koje zahteva iposebnu terapiju. êsto one mogu da se uklone jednostavnom promenom hrane.Me|utim, negativan nalaz kvasnica ne elimini{e kandidijazu kao oboljenje. Kan-dida moè da napusti intestinalni sistem i naseli se u druge delove tela i dauzrokuje sistemsku mikozu tako da tada ne moè da se ustanovi u ekskremen-tima Š10¹.

Ustanovljenje nekoliko kvasnica u fecesu ne zna~i automatski obolje-nje ptice, jer je ona voma uobi~ajena u „okruènju”, tako da ptice ~esto uzimajumale koli~ine kvasnica u hrani ili vodi. Za sigurno postavljanje dijagnoze kandidi-jaze bitno je da se ustanovi stalni pove}an broj kandida i kvasnica u fecesu, kao i uponovljenim uzorcima. U etiologiji i patogenezi je, uglavnom, sve poznato. Naime,kao naj~e{}i na~in preno{enja kandida-kvasnica je ingestijom uzro~nika preko in-ficirane hrane, vode ili opreme. Nesanitarna i prljava voda odli~an je rezervoar zaCandida organizme. Candida spp. raste posebno dobro na kukuruzu, tako da in-

780


Slika 5. Pseudohife na povr{ini epitela re|eu hiperkeratoti~nom sloju mukozevoljke. (Originalno pove}anje 250 X;PAS)

Figure 5. Pseudohypha on the surface epithelium, lessoften in the hyperkeratotic layer of the cropmucosa (Original magnification 250 X; PAS)

Slika 6. Re|e pseudohife na povr{ini epi-tela mukoze voljke (Originalno po-ve}anje 400 X; PAS)

Figure 6. Rare pseudohypha on the surface epitheliumof the crop mucosa (Original magnification 400X; PAS)


fekcija moè da nastane upotrebom bu|avog kukuruza kao hrane, ne samo kodptica, nego i kod drugih vrsta ìvotinja. Interesantno je da se istakne da se bolestne prenosi direktnim kontaktom sa ìvotije na ìvotinju.

U mikroskopskom pregledu razmaza izmeta, bojenih po Gramu, ze-lenog amazonskog papagaja, ustanovljene su kvasnice Candida albicans. Me|u-tim, to nije dovoljno za postavljanje kona~ne dijagnoze jer se ova ubikvitarnakvasnica sli~na gljivicama, ~esto izoluje iz delova digestivnog trakta klini~kizdravih ptica Š4¹.

Rezimiramo li kao podlogu diskusiji na{a opaànja, moè da se kaèda su najizraàjnije promene bile ustanovljene na voljci u vidu difuznih, masivnihpseudomembrana kod zelenog amazonskog papagaja (Amazona viridigenalis).Obimne ù}kastobele pseudomembranozne naslage su prekrile voljku i de-limi~no mukozu ezofagusa (slika 3). Kod drugog papagaja (Melopsittacus undula-tus) (slika 4) i pileta doma}e koko{ke Gallus domesticus, pseudomembrane nasluznici voljke nisu bile tako izraàjne kao kod amazonskog papagaja.

Va`no je da se istakne da se ~esto, uz kandidijazu prednjih delova di-gestivnog trakta, ustanove erozije kutikule mi{i}nog dela èluca, edem mukozecreva sa vodenastim sadràjem (enteritis), {to prema nekim autorima Š4¹ nijeposledica kandidijaze nego, najverovatnije, kokcidioze ili nekih drugih vrsta infek-cija. Sudari} i sar Š1979¹ uz promene na voljci i drugim organima (jetri, bubrezima)ustanovili su u crevima pili}a degeneraciju i nekrozu epitela, fibrinske naslage,limfocitarnu infiltraciju i penetraciju kvasnica (blastospora i pseudomicelija) dubljeu epitelu creva. Sato i sar Š13¹ ustanovili su kod jednog papagaja kvasnice i pseu-dohife u voljci te mukozi èluca i duodenuma.

U na{em istraìva~kom materijalu nismo ustanovili kandida-kvasniceni pseudohife unutar crevnog epitela. Tako|e, mikroskopskim ispitivanjem paren-himatoznih organa nismo ustanovili kvasnice kandida. Jedino smo u PAS obo-jenim rezovima voljke, u sva tri slu~aja, ustanovili proliferaciju pseudohifa napovr{ini epitela i retko u hiperkeratoti~nom sloju mukoze (slike 4 i 5).

1. U na{im slu~ajevima radilo se o kandidijazi (kandidoza, mle~ac,monilioza), oboljenju ptica prvenstveno prednjeg dela (voljka) digestivnog trakta.

2. Naj~e{}e se kandidijaza dijagnostikuje u razmazu fecesa i to upo-trebom bojenja po Gramu ako se ustanove kvasnice u razvoju, {to zna~i da ak-tivno rastu i da se dele u digestivnom traktu.

3. Ustanovljenje samo nekoliko kvasnica u fecesu ne zna~i automatskioboljenje ptice, jer je ona veoma uobi~ajena u okruènju. Za sigurnu dijagnozukandidijaze bitno je da se ustanovii stalno pove}an broj kandida kvasnica u fe-cesu i u ponovljenim uzorcima.

781



4. Kandidijaza se prevenira kontrolisanom upotrebom antibiotika isprovo|enjem op{tih sanitarnih mera. Le~enje moè da se obavlja antimikoti~nimlekovima.

1. Alves S. H.: Milan E. P., Branchini M. L., Nishimura K., Fukushimi K., OliveiraL. O., Costa J. M., Colombo A. L.: First isolation of Candida dubliniensis in Rio Grande doSul, Brazil.: Diagn. Microbiol. Infect. Dis. 39, 3, 165-168, 2001. - 2. Baud O., Boithais C.,Lacaze-Masmonteil T., Ville Y., Guibert M., Zupan V., Chabernaud J. I., Andre P., NordmannP., Frydman R., Dehan M.: Congenital disseminated candidiasis in very preterm infants. Ar-chives de pediatrie, 4, 4, 331-334, 1997. - 3. Calderone R., Fonzi A. W.: Virulence factor ofCandida albicans. Trends in Microbiology 9, 7, 327-335, 2001. - 4. Chute H. L.: Trush (my-cosis of the digestive tract) in Diseases of poultry. Calnek B.W: Iowa State University Press.1991. - 5. Cvetkovi} Ljubinka: Kvasnice u usnoj {upljini novoro|ene prsadi. Veterinaria 33,1-2, 147-168, 1984. - 6. Kuttin E. S., Beemer A. M., Bock R. R., Perlstein Z.: Candida tropi-calis infecting respiratory tract of turkeys in Israel. Avian Dis. 19, 2, 393-395, 1975. - 7. Liste-mann H., Schulz K. D., Wasmuth R., Begemann F., Meigel W.: Oesophagitis caused byCandida kefyr. Trends Microbiol. 9, 12, 591- 596, 2001. - 8. Matuka Olga, Sudari} F.,Aganovi} Nada, For{ek Z.: Pojava i patologija kandidijaze pili}a u tovu. Zbornik Simpozi-juma Peradarski Dani, IV/14, 243-246, 1969. - 9. Moretti A., Piegili F.D., Boncio L. Psquali P.Del Rossi E.: Isolation of Candida rugosa from turkeys. J. Vet. Med B. Infect. Dis. Vet. PubicHealth. 47, 6, 433-439, 2000. - 10. Oègovi} L.: Mikoze i mikotoksikoze peradi. I. Mikoze.Veterinaria 33, 1-2, 241-265, 1984. - 11. Oègovi} L., Babi} Mirela, Suba{i} \.: Fenotipska igenotipska istraìvanja epidemiologije faktora rizika i terapije bolni~kih pacijenata kodsistemne kandidijaze i aspergiloze, ANU BiH, Radovi, 30, 1, 167-170, 2002. pathogen. J.Microbiol. 42, 3, 207-227, 2002. - 12. Ruiz-Sanchez D., Calderon-Romero L., Sanchez-VegaJ. T., Tay J.: Intestinal candidiasis. A clinical report and coments about this opportunistic pa-thology. Mycopathologia 156, 9-11, 2002. - 13. Sato Y., Aoyagi T., Kobayashi T., Inoue J.:Occurrence of Candidiasis in a Fisher's Lovebird and a Budgerigar. J. Vet. Med. Sci. 63, 8,939-941, 2001. - 14. Segal R., Kimchi A., Kritzman A., Inbar R., Segal Z.: The frequency ofCandida parapsilosis in onychomycosis. An epidemiological survey in Israel. Mycoses, 43,9-10, 349-353, 2000. - 15. Stankushev K., Aleksandrov M., Duparinova M., Enchev S., Vran-ska T.: Candida infections in farm animals and birds. Vet. Med. Nauki. 15, 3, 11-18, 1978. -16. Sudari} F., Aganovi} Nada, Hadìmuratovi} M.: O pojavi Candida-kvasnica u plu}imasvinje. Veterinarski glasnik, 2, 123-128, 1970. - 17. Sullivan D.: The sixth AMS Candida andCandidiasis conference (conference repoprt). FEMS Yeast Research 2, 249-250, 2002.

AVIAN CANDIDIASIS

S. Prasovic, M. Kadric, H. Besirovic, E. Satrovic

The paper describes cases of candidiasis in a one-year-old budgie (Melopsit-tacus undulatus), a six-month-old green-cheeked Amazon parrot (Amazona viridigenalis)and a three-month-old chicken of a domestic hen (Gallus domesticus). The manifestedclinical signs are mostly identical: general weakness, loss of appetite and disheveled feath-

782



ENGLISH

ers, and ultimately death. Pathological investigations in almost all cases showed mostlylarger quantities of yellowish-white pseudomembranous deposits on the mucosa of thecrop and partly the esophagus, and histopathological examinations of PAS stained sec-tions showed considerable prolipheration of pseudohypha on the surface of the epitheliumand slightly also in the hyperkeratotic layer of the crop mucosa.

Key words: avian, candidiasis

KANDIDOZ PTIC

S. Pra{ovi~, M. Kadri~, H. Be{irovi~, E. [atrovi~

V rabote opisìvaÓtsÔ slu~ai kandidoza u odnoletnego popugaÔ (Melop-sittacus udulatus), emz {estÝ mesÔcev zelënogo amazonskogo popugaÔ (Amazona viridi-genalis) i emu {estÝ mesÔcev zelënogo amazonskogo popuaÔ (Amazona viridigenalis) i

emu tri mesÔca cìplënka doma{ney pticì (Gallus domesticus). Manifestnìe kli-ni~eskie znaki glavnìm obrazom identi~nìe: obçaÔ slabostÝ, poterÔ appetita irastrepannìe perÝÔ, i na konce smartÝ `ivotnìh. Patomorfologi~eskim obsle-dovaniem vo vseh slu~aÔh ustanovlenì glavnìm obrazom bólÝ{ie koli~estva `ël-tobelovatìh psevdomembranoznìh nasloeniy na slizistoy obolo~ke zoba i ~astÝÓ

v Ìzofaguse, a gistologi~eski, v PAS, okra{ennìh razrezah, ustanovlena boleezna~itelÝnaÔ proliferaciÔ psevdohifa na poverhnosti ÌpiteliÔ i nezna~itelÝ-naÔ v giperkeratoti~eskom sloe mukoza zoba.

KlÓ~evìe slova: ptic, kandidoz

783


RUSSKIY

UDK 597.2/.5:616.995.1(497.7)

IHTIOFAUNA I NJENI PARAZITI U RECI DRAGOR (BITOLA,MAKEDONIJA)*

ICHTHYOFAUNA AND ITS PARASITES IN THE RIVER DRAGOR

(BITOLA, MACEDONIA)

N. Hristovski, S. Stojanovski, Mila Arap~eska, Ester Popovi},Desanka Kosti}, Monika Jovanovska**

Reka Dragor je desna utoka Crne Reke i pripada Vardarskom slivuRepublike Makedonije. Izvire sa Peliestera, proti~e kroz grad Bitolj iima ukupnu duìnu od 32 kilometra.

U reci Dragor nalaze se, uglavnom, navedene vrste riba: Barbusmeridionalis, Leuciscus caphalus, Alburnus alburnus, Rutilus rutilus iGobio gobio, a u gornjem toku reke, kao i u pritokama toga dela moèda se na|e i po neki uzorak endemi~ne pastrmke Salmo tutta pelagoni-cus.

Ovi naj~e{}i predstavnici ihtiofaune reke Dragor imaju svoju hel-mintofaunu. Kod Barbus meridionalis na|ena je nematoda Coutac ae-cum squalii, larva, kao i jedna larva acantocefala Pomphorhynchus lae-vis u delu iznad grada Kita{ (1967). Kod Leuciscus cephalus, u dvauzorka kod mesta Slavija, u gornjem toku reke, na|ena je akantocefalaPomphorhyuchus laevis.

Kod Gobio gobio i Rutilus rutilus na|ene su larve cestode Ligulaintestinalis, ~iji su definitivni doma}ini verovatno galebovi, kojih povre-meno ima u donjem delu reke, ispod èlezni~kog mosta, u bliziniklanice, naro~ito u zimskim i ranoprole}nim mesecima. Kod Salmotutta pelagonicus na|eno je nekoliko uzoraka cestode Eubothriumsalvelini Schrank, 1790. Ovo predstavlja i prvi nalaz za nauku za ovogdoma}ina.

Klju~ne re~i: ihtiofauna, paraziti, reka Dragor

785


* Rad primljen za {tampu 9. 5. 2005. godine** Dr Nikola Hristovski, red. profesor, Mila Arap~eska, asistent. Fakultet biotehni~kih nauka, Bi-

tola, Makedonija; dr Stojmir Stojanovski, Hidrobiolo{ki zavod, Ohrid, Makedonija; dr EsterPopovi}, red. profesor, dr Desanka Kosti}, docent, Prirodno-matemati~ki fakultet, Novi Sad;Monika Jovanovska, dr med.,Medicinski centar „Dr Trifun Panovski”, Bitola, Makedonija

Reka Dragor je desna utoka Crne Reke i pripada Vardarskom slivu Re-publike Makedonije. Izvire sa Pelistera, proti~e kroz grad Bitolj i duìna njenogtoka je od 32 km. U nju se ulivaju reka Sapun~ica, Lak Potok, Crvena i Bratindol-ska reka. U Pelisterskom podno`ju oko re~nog toka nalaze se flavoglacijalninanosi i plavine, na kojima se nalazi i grad Bitolj. Oni su naro~ito izraèni okore~nog toka u donjem delu grada. U nekoliko poslednjih vekova re~no korito jeregulisano i delimi~no poplo~ano malim kaskadama.

786

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 785 - 793 (2005) N. Hristovski i sar: Ihtiofauna i njeniparaziti u reci Dragor (Bitola, Makedonija)

Uvod / Introduction

Slika 4. Reka Dragor kroz BitoljFigure 4. The river Dragor at the Bitolj

Slika 3. Reka Dragor kod Tekstilne fabrikeBitola

Figure 3. The river Dragor near textile factory ofthe town Bitolj

Slika 2. Reka Dragor ispod sela DihovoFigure 2. The river Dragor under a village Dihovo

Slika 1. Reka Dragor iznad sela NiòpoleFigure 1. The river Dragor over a village Niòpole

Sve do 1956. godine kada je meliorirano Pelagonijsko blato, reka Dra-gor je bila bogata ribljom faunom. Tokom poslednjih decenija reka je zaga|ena ito prvenstveno otpadim materijama, kako iz sela Nièpole i Dihovo, koje se nalazeu gornjem toku reke, tako i iz samog grada, zatim komunalnim zaga|enjem i in-dustrijskim otpacima Tekstilne fabrike, a najve}i zaga|iva~ je ìvinarska farmasela Dihovo, ~ije se otpadne vode preko Bratindolske reke kod mesta zvano Bim-bil Kamen ulivaju u reku Dragor. Tako je u jednom periodu reka Dragor bila mrtvareka, a njeno zaga|enje je bilo izvan kategorija. Me|utim, izgradnjom sistemaStreèvo i povremenim ispu{tanjem vode iz kanala ovog sistema u reci po~elo jenjeno pro~i{}avanje i postepen povratak riblje faune. Ova pojava naro~ito jeizraèna tokom mresta, a riblja fauna u tom periodu dolazi iz Crne reke.

U reci Dragor nalaze se uglavnom vrste riba kao {to su: Barbus meridi-onalis, Leuciscus cephalus, Alburnus alburnus, Rutilus rutilus, Gobio gobio, a ugornjem toku reke, kao i u pritokama toga dela reke moè da se na|e i po nekiuzorak endemi~ne pastrmke Salmo trutta pelagonicus.

Ovi naj~e{}i predstavnici ihtiofaune reke Dragor imaju svoju helminto-faunu. Kod Barbus meridionalis na|ena je nematoda Contacaecum squalii, larva,kao i jedan nalaz larve akantocefala Pomphorhynchus laevis u delu iznad gradazvani Kita{ (1967). Kod Leuciscus cephalus, u dva uzorka kod mesta Slavija ugornjem toku reke, na|ena je akantocefala Pomphorhynchus laevis.

Kod Gobio gobio i Rutilus rutilus, na|ene su larve cestode Ligula intes-tinalis, ~iji definitivni doma}ini su verovatno galebovi, kojih povremeno ima u do-njem delu reke, ispod èlezni~kog mosta, u blizini klanice, naro~ito u zimskim i ra-noprole}nim mesecima. Kod Salmo trutta pelagonicus na|eno je nekoliko uzo-raka cestode Eubothrium salvelini Schrank, 1790. Ovo predstavlja i prvi nalaz zanauku za ovog doma}ina.

Cestoda: AmphicotylidaeRod Eubothrium Nybelyn, 1922

Vrsta Eubothrium salvelini Schrank, 1790

Duìna ovog parazita je od 6 do 12 cm, a {irina od oko 2,0 do 2,5 mm.Skoleks je manje izduèn, trapezoidnog oblika, sa dubljim botridijama i manjerazvijenom apikalnom plo~om, nego kod Eubothrium crassum. Dimenzije su mu0,6 - 0,75 x 0,38 - 0,45 mm. Vrat je slabo razvijen. Muskulatura tela je slaboizraèna, {irina ~lanaka je ve}a od duìne, tokom cele duìne strobile.

Razvojni ciklus se odvija preko prelaznih doma}ina, ra~i}a iz rodovaCyclops, Macrocyclops i Microcyclops, u kojima se u telesnoj {upljini razvija pro-cerkoid. Rasprostranjen je u arealima salmonidnih riba Evrope, Azije i SeverneAmerike ŠProtasova, 1977¹.

Eubothrium salvelini je na|en u crevima kod Salmo letnica i Acanthol-ingua ohridana. Salmo tritta pelagonicus je novi doma}in ovog parazita za nauku.

787


Cestoda: Ligulidae:Rod Ligula Bloch, 1782

Vrsta Ligula intestinalis(Plerocerkoid) (Linnaeus, 1758)

Larveni oblik u stadijumu plerocerkoida parazitira kod razli~itih vrstariba, naj~e{}e {aranskih. Ova pantlji~ara ìvi u digestivnom traktu ptica samonekoliko dana, dok ne poloì jaja, a zatim ugine.

Iz jaja dospelih u vodu, za 5 do 8 dana razvijaju se trepljaste larve – ko-racidijumi. Ra~i}i iz rodova Cyclops, Mesocyclops, Acanthocyclops, Eucyclops,Diaptomus i Eudiaptomus, hranom unose ove larve. Posle izvesnog vremena,larve probu{e zid creva i u telesnoj duplji prelaznog doma}ina obrazuju procer-koid. Ribe pojedu zaraène ra~i}e. Nakon toga oslobo|eni procerkoid probu{i zidcreva, prelazi u telesnu {upljinu ribe, u kojoj se za 8 do 12 meseci stvaraju infek-tivni plerocerkoidi ŠVasiljkov, 1983¹. Ciklus se zaokruùje kada inficirane ribe po-jedu ptice koje se hrane ribom, naj~e{}e iz roda Larus, re|e iz rodova Bucepha-lus, Mergus i Podiceps. Hristovski Š4, 5, 6¹, ustanovio je Ligula intestinalis kodgalebova Larus argentatus i Larus ridibundus u Makedoniji. Isti autor navodi da seciklus moè da produì ako manje ribe zaraène plerocerkoidima pojedu ribegrabljivice, u kojima ostaju u ìvotu, kao u sekundarnom prelaznom doma}inu.

Ligula intestinalis je rasprostranjena u Evropi, Aziji i Severnoj Americikod riba iz familija: Cyprinidae (naj~e{}e), Cobitidae, Cottidae, Percidae, Salmoni-dae i drugih Š13¹.

Prema podacima Hristovskog Š4, 5, 7, 8, 9, 10, 11¹, ovaj parazit jeprona|en u Makedoniji kod: Salmo letnica (Ohridsko jezero); Esox lucius(Strumi~ka reka); Anguilla anguilla (Ohridsko jezero); Perca fluviatilis (Dojranskojezero, r. Vardar, Tikve{ka akumulacija); Alburnus albidus alborella (Ohridsko jez-ero); Alburnus alburnus belvica (Prespansko jezero); Alburnus alburnus mace-donicus (Dojransko jezero); Alburnus alburnus strumicae (Strumi~ka reka); Albur-noides bipunctatus ohridanus (Ohridsko jezero); Alburnoides bipunctatus pre-spensis (Prespansko jezero); Rutilus rubilio ohridanus (Ohridsko jezero); Rutilusrubilio prespensis (Prespansko jezero); Rutilus rutilus dojranensis (Dojransko jez-ero, reke Vardar, Bregalnica); Leuciscus cephalus albus (Ohridsko jezero,Prespansko jezero); Leuciscus cephalus vardarensis (r. Vardar); Chondrostomanasus ohridanus (Ohridsko jezero); Chondrostoma nasus prespensis (Prespan-sko jezero); Chondrostoma nasus vardarensis (r. Vardar); Cyprinus carpio (Ohrid-sko jezero, Prespansko jezero, Dojransko jezero, Tikve{ka akumulacija, ribnjaciDàbeni i Kremenica); Scardinius erythrophthalmus scardafa (Ohridsko jezero);Scardinius erythrophthalmus dojranensis (Dojransko jezero); Barbus meridionalispetenyi (Ohridsko jezero, r. Vardar, Crna reka); Gobio gobio ohridanus (Ohridskojezero); Gobio gobio lepidolaemis (r. Vardar); Gobio kessleri (Crna reka) i Phox-inus phoxinus (Ohridsko jezero).

Stojanovski Š12¹ ustanovio je Ligula intestinalis u telesnoj {upljini kod:Leuciscus cephalus albus, Carassius auratus gibelio, Barbus meridionalis petenyi,

788


Gobio gobio ohridanus, Alburnoides bipunctatus ohridanus i Pseudorasboraparva. Ovo je prvi nalaz u reci Dragor.

Nematoda: AnisacidaeRod Contracaecum Railliet i Henry, 1912

Vrsta Contracaecum microcephalum(larva) Rudolphi, 1819

Kao polno zreli parazit nalazi se u èlucu nekih vodenih ptica (~aplja,gnjurac, patka, pelikan i sli~no). Zbog toga se larveni oblici veoma ~esto nalazekod jezerskih vrsta riba. U njima se nalaze larve III stadijuma u telesnoj {upljini, namezenterijumu i na unutra{njim organima. Ove ribe, zajedno sa nekim larvamavodenih insekata predstavljaju rezervne doma}ine, dok su prvi prelazni doma}ini:ra~i}i Cladocera, larve vilinih konjica i mlade ribe ŠDubinin, 1949¹.

Larve Contracaecum microcephalum se naj~e{}e nalaze kod riba izfamilija Cyprinidae, Cobitidae, Percidae i drugih, u slivovima Aralskog, Kaspijskogi Crnog mora Š13¹.

Prema podacima Hristovskog Š4, 7, 8, 9, 10, 11¹, ovaj parazit jeprona|en u Makedoniji kod: Salmo letnica i Acantholingua ohridana (Ohridskojezero); Salmo fariodes (Mavrovsko jezero); Oncorhynchus mykiss (Kru{evskaakumulacija, ribnjaci Kru{je i Izvor); Perca fluviatilis (Dojransko jezero, r. Vardar,Tikve{ka akumulacija, ribnjak Dàbeni); Silurus glanis (Dojransko jezero, Crnareka, Tikve{ka i Prilepska akumulacija); Alburnus albidus alborella (Ohridsko jez-ero); Alburnus alburnus belvica (Prespansko jezero); Alburnus alburnus mace-donicus (Dojransko jezero, r. Vardar); Alburnus alburnus strumicae (Strumi~kareka); Alburnoides bipunctatus ohridanus (Ohridsko jezero); Alburnoides bipunc-tatus prespensis (Prespansko jezero); Rutilus rubilio ohridanus (Ohridsko jezero);Alburnoides bipunctatus vardarensis (reke Vardar, P~inja); Rutilus rubilio prespen-sis (Prespansko jezero); Rutilus rutilus dojranensis (Dojransko jezero, reke Dra-gor, Bregalnica); Pachychilon pictus (Ohridsko jezero); Leuciscus cephalus albus(Ohridsko jezero, Prespansko jezero, Dojransko jezero); Leuciscus cephalusvardarensis (r. Vardar, P~inja, Crna reka, Tikve{ka akumulacija); Chondrostomanasus ohridanus (Ohridsko jezero); Chondrostoma nasus prespensis (Prespan-sko jezero); Chondrostoma nasus vardarensis (r. Vardar); Cyprinus carpio (Ohrid-sko jezero, Prespansko jezero, Dojransko jezero, ribnjak Dàbeni); Scardiniuserythrophthalmus dojranensis (Dojransko jezero, r. Vardar); Barbus meridionalispetenyi (Ohridsko jezero, r. Vardar, Dragor, Bregalnica, Crna reka); Barbus pre-spensis (Prespansko jezero); Barbus barbus macedonicus (r. Vardar, P~inja, Tre-ska, Pena, Crna reka, Tikve{ka akumulacija); Barbus cyclolepsis strumicae(Strumi~ka reka); Gobio gobio ohridanus (Ohridsko jezero); Gobio gobio lepido-laemis (r. Vardar); Tinca tinca (Dojransko jezero, r. Vardar, Tikve{ka akumulacija,ribnjak Dàbeni); Rhodeus sericeus amarus (Dojransko jezero); Ctenopharingo-don idella (Prilepska i Tikve{ka akumulacija, ribnjak Dàbeni); Hypophthal-michthys molitrix (ribnjak Dàbeni); Cobitis taenia ohridana (Ohridsko jezero); Co-

789


bitis taenia meridionalis (Prespansko jezero); Cobitis taenia vardarensis (r. Vardar,Crna reka) i Cobitis taenia strumicae (Strumi~ka reka).

Stojanovski Š12¹ ustanovio larve Contracaecum microcephalum kodAnguilla anguilla i Barbus meridionalis petenyi u telesnoj duplji.

Acantocephala: Pomphorhynchidae:Rod Pomphorhynchus Monticelli, 1905

Vrsta Pomphorhynchus laevis(Müller, 1776), Monticelli,1905

Parazit ima vretenasto telo, pokriveno debelom, neprozirnom i glat-kom kutikulom, oran`-ù}kaste, sive ili bele boje.

Postembrionalno razvi}e se odvija u vodenim ra~i}ima Gammarus pu-lex i Gammarus duebeni. Jaja sa ekskrementima riba dospevaju u vodu. Iz njih serazvija larva (acanthor). Larva prodire u telesnu {upljinu ili se zaustavi na ziducreva ra~i}a, u kojima se posle dve do tri nedelje razvija u preakantelu. U tokuprvog meseca, larva formira sve organe kao odrasli parazit, ali nije polno zrela (in-fektivna larva – acanthela). U telu prelaznog doma}ina larva nastavlja intenzivnoda raste. Zaraènim ra~i}ima se hrane kona~ni doma}ini – ribe. Kod njih se larvaparazita zaka~i svojim rilom za unutra{nju stranu creva i tu polno sazri za oko 10do 12 dana, hrane}i se crevnim sokovima. Razvoj ovog parazita moè da se odvi-ja i preko dopunskog doma}ina – mladih riba iz familije Cyprinidae. One pojeduinficirane ra~i}e, larve parazita dospevaju u telesnu {upljinu ili jetru, u kojoj seinkapsuliraju. Ribe grabljivice se inficiraju hrane}i se ciprinidnim ribama, u kojimasu paraziti inkapsulirani ŠVasiljkov, 1983¹.

Pomphorhynchus laevis je ustanovljen u Nema~koj i u biv{em SSSR-u, kod riba iz familija Cyprinidae (naj~e{}e), Salmonidae, Thymallidae, Cottidae,Esocidae, Anguillidae, Percidae i Siluridae Š13¹.

Prema podacima istraìva~a iz susednih zemalja Š1, 2¹ to je najzas-tupljenija vrsta parazita slatkovodnih riba u Sloveniji i na Sjeni~ko-Pe{terskoj viso-ravni u Srbiji. Prema podacima Hristovskog Š11¹, ovaj parazit je prona|en u Make-doniji kod: Alburnus alburnus macedonicus, Perca fluviatilis, Scardinius erythro-phthalmus dojranensis, Tinca tinca, Rhodeus sericeus amarus i Carassius auratusgibelio iz Dojranskog jezera.

Larve Pomphorhynchus laevis prema Stojanovskom Š12¹ na|ene sukod: Leuciscus cephalus albus, Cyprinus carpio, Carassius auratus gibelio, Bar-bus meridionalis petenyi, Gobio gobio ohridanus, Rutilus rubilio ohridanus, Scar-dinius erythrophthalmus scardafa, Pachychilon pictus, Alburnus albidus alborella,Alburnoides bipunctatus ohridanus, Pseudorasbora parva i Anguilla anguilla u tele-snoj duplji, na mezenterijumu. Odrasli oblici ovog parazita su na|eni u crevimakod: Salmo letnica, Leuciscus cephalus albus i Anguilla anguilla. Ovo je prvi nalazu reci Dragor.

790


Helmintofauna reke Dragor je siroma{na parazitima karakteristi~nimza ~iste vode. Ukoliko se saniraju uzroci zaga|enja reka bi bila bogatija ribljomfaunom i helmintima karakteristi~nim za ~iste vode.

1. Brglez J.: Zajedavci in zajedavske bolezni slatkovodnih ryb v Sloveniji.Zbornik Biotehni{ne Fakultete Univerze v Ljubljani - Veterinarstvo, Suplement 1, Ljubljana,1973. - 2. Caki} P.: Paraziti riba u vodama Sjeni~ko-Pe{terske visoravni i mogu}nosti njiho-vog suzbijanja. Doktorska disertacija. Veterinarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Kate-dra za parazitologiju, 1992. - 3. Enciklopedija Jugoslavije: Tom II. Jugoslavenski leksiko-gravski Zavod. Zagreb, 1980. - 4. Hristovski N.: Endohelminti ciprinidnih riba Prespanskogjezera. Magistarski rad. Prirodno - matemati~ki fakultet, Novi Sad, 1975. - 5. Hristovski N.:Prilog kon parazitskata fauna od okolinata na Bitola (Makedonija - Jugoslavija). Prilozi.Dru{tvo za nauka i umetnost, Bitola; 24 - 25: 211-214, 1976. - 6. Hristovski N.: Distribution ofthe parasite fauna Ligula intestinalis L. in Macedonia (Yugoslavia). Third International Sym-posium of the Helminthological Institute Ko{ice. Theses of reports. Ko{ice, Czechoslova-kia, 74-75, 1976a. - 7. Hristovski N.: Parasites in the salmonid fish in the rivers and somereservoirs of SR Macedonia (Yugoslavia). Proceedings of III ENOP. Cambridge, UK: 108,1980. - 8. Hristovski N.: Fauna endohelminata riba u jezerima SR Makedonije. Doktorskadisertacija. Prirodno-matemati~ki fakultet, Novi Sad, 1983. - 9. Hristovski N.: The helminthfauna of Ohrid's trout Salmo letnica Kar. from the Ohrid Lake (Macedonia - Yugoslavia). Ac-tual Problems in Fish Parasitology. 2. International Symposium of Ichthyoparasitology. Ab-stracts of papers and posters. Tihany, Hungary: 28, 1987a. - 10. Hristovski N.: Helminthfauna in fishes from the Ohrid Lake. Veterinarski Archiv. Zagreb; 57, 3, 183-196, 1987b. - 11.Hristovski N.: Endohelminti vo Cyprinidae, Siluridae, Percidae, Cobitidae, Poecilidae, Eso-cidae od vodite vo SR Makedonija (Jugoslavija). Prilozi. Dru{tvo za nauka i umetnost, Bi-tola, 50-51, 119-131, 1989. - 12. Stojanovski S.: Ecto and endoparasites of fishes from LakeOhrid. M. A. Thesis. Faculty of Veterinary Medicine, Belgrade, 1997. - 13. ^ankovi} M.,Deli}, Ki{karolj M., Rukavina J.: Parazitofauna slatkovodnih riba Bosne i Hercegovine (Tre-matoda, Cestoidea, Nematoda, Acantocephala). Djela knjiga XXXIII, Odeljenje prirodnih imatemati~kih nauka, Knjiga 2. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1-159,1968.

791


Slika 5. Eubothrium salvelini (skoleks) /Figure 5. Eubothrium salvelini (scolex)

Slika 6. Eubothrium salvelini (~lanci) /Figure 6. Eubothrium salvelini (joint)


ICHTHYOFAUNA AND ITS PARASITES IN THE RIVER DRAGOR(BITOLA, MACEDONIA)

N. Hristovski, S. Stojanovic, Mila Arapcevska, Ester Popovic, Desanka Kostic,Monika Jovanovska

The River Dragor is the right tributary to the River Crna Reka and it belongs tothe Vardar River Basin of the Republic of Macedonia. It source is in Peliester, it flowsthrough the town of Bitola and has a total length of 32 kilometers.

The River Dragor contains mostly the following fish species: Barbus meridion-alis, Leuciscus caphalus, Alburnus alburnus, Rutilus rutilus, Gobio gobio, and, in it uppercourse, and in the tributaries in this part, a few samples of the endemic trout Salmo tutta pe-lagonicus can also be found.

These most represented samples of the ichthyofauna of the Dragor have theirspecific helminthfauna. The Nematoda Coutac aecum squalii, larva, as well as a larva of theAcanthocephala Pomphorhynchus laevis was found in Barbus meridionalis in the part ofthe river upstream from the town of Kitas (1967). The Acanthocephala Pomphorhynchuslaevis was found in Leuciscus cephalus, in two samples at the place Slavija in the uppercourse of the river.

Larvae of the Cestoda Ligula intestinalis, whose definitive hosts are probablygulls that are occassionally present in the lower course of the river under the railway bridge,near the abattoir, especially in the winter and early spring months, were found in Gobio go-bio and Rutilus rutilus. Several samples of the Cestoda Eubothrium salvelini Schrank, 1970,were found in Salmo tutta pelagonicus. This presents the first such finding in science for thishost.

Key words: ichthyofauna, parasites, river Dragor

IHTIOFAUNA I EË PARAZITÀ V REKE DRAGOR (BITOLA, MAKEDONIÂ)

N. Hristovski, S. StoÔnovi~, Mila Arap~evska, Õster Popovi~,Desanka Kosti~, Monika Yovanovska

Reka Dragor pravìy pritok ^ërnoy Reki i prinadle`it VardarskomsliÔnii Respubliki Makedonii. Vìtekaet s Peliestera, protekaet ~erez gorodBitolÝ i imeet sovokupnuÓ dlinu ot 32 kilometra.

V reke Dragor nahodÔtsÔ, glavnìm obrazom, privedënnìe vidì rìb:

Barbus meridionalis, Leuciscus caphalus, Alburnus alburnus, Rutilus rutilus, Gobio gobio, av verhnem te~enii reki, slovno i v pritokah Ìtoy ~asti mo`no nayti i po neko-

torìy obraz~ik Ìndemi~eskoy foreli Salmo tuta pelagonicus.Õti naibolee ~astìe predstaviteli ihtiofaunì reki Dragor imeÓt

svoÓ gelÝmintofaunu. U Barbus meridionalis naydena nematoda Coutac aecum sgualii,li~inka, slovno i odna li~inka acantocefala Pomphorhyncus laevis v ~asti nad goro-

792


ENGLISH

RUSSKIY

dom, zvannìy Kita{ (1967). U Leucicus cephalus, v dvuh obvraz~ikah u mesta SlaviÔ

v verhnem te~enii reki naydena akantocefala Pomphorhyuchus laevis.

U Gobio gobio i Rutilus naydenì li~inki cestodì Ligula intestinalis, ~Ýiokon~atelÝnìe hozÔinì veroÔtno ~ayki, kotorìh povremenno imeet v ni`ey ~astiiz pod `eleznodoro`nogo mosta, vblizi boyni, osobenno v zimnih i rano vesennih

mesÔcah. U Salmo tuta pelagonicus naydeno neskolÝko obraz~ikov cestodì Euboth-rium salvelini Schrank, 1790. Õto predstavlÔet soboy i pervìy rezulÝtat dlÔ naukidlÔ Ìtogo hozÔina.

KlÓ~evìe slova: ihtiofauna, parazitì, reka Dragor

793


UDK 664.8.039.5

UPOTREBA JONIZUJU]EG ZRAÊNJA U KONZERVISANJUNAMIRNICA*

THE USE OF IONIZING RADIATION FOR FOOD CONSERVATION

Suzana Bogojevi}, Dragana Pe{i}-Mikulec, Larisa Jovanovi}**

Tretiranje namirnica odre|enom vrstom energije – ozra~ivanje, pri-menjuje se radi njihovog konzervisanja. Ovaj postupak podrazumevaizlaganje namirnica kontrolisanim dozama jonizuju}eg zra~enja u tokupa`ljivo odre|enog vremena da bi se postigli èljeni rezultati. Na ovjna~in ne moè da se podigne osnovni nivo radioaktivnosti namirnica,bez obzira koliko dugo su one bile izloène jonizuju}em zra~enju, od-nosno kolika je doza zra~enja apsorbovana. Delovanjem na namirnicezra~enjem menja se molekularna struktura materije, ~ime moè da sespre~i razvoj mikroorganizama kao {to su bakterije i plesni, kojiuzrokuju kvarenje namirnica. Jonizuju}e zra~enje moè da usporizrenje odre|enih vrsta vo}a i povr}a izmenom fiziolo{kih procesa u bilj-kama. Uporedo sa tradicionalnim metodama za preradu i ~uvanjehrane, tehnologija ozra~ivanja dobija sve vi{e pristalica {irom sveta.Kori{}enje jonizuju}eg zra~enja za ubijanje bakterija u hrani otkrivenoje jo{ 1905. godine. Danas su ministarstva ~etrdeset zemalja odobrilaozra~ivanje namirnica do ukupne doze od 10 kGy, {to ne predstavljatoksikolo{ku opasnost. Komisija Kodeks alimentarius (Codex Alimenta-rius Comission) – CAC je procenila da je tehnologija ozra~ivanja hranebezbedna do te mere, dok su sa~uvana svojstva hrane, a {tetni mikroor-ganizmi uni{teni – u tom slu~aju sama koli~ina jonizuju}eg zra~enjakoja je u tu svrhu primenjena, od sekundarnog je zna~aja. Organizacijaza hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (Food and Agriculture Or-ganization of the United Nations – FAO) procenila je da oko 25 posto odsvetske proizvodnje hrane uni{tavaju insekti, bakterije i glodari posleètve. Relativno niske doze radijacije potrebne za uni{tavanje odre|e-nih bakterija u hrani mogu da budu korisne za kontrolu bolesti uzrokova-nih hranom. Radioaktivno zra~enje kome se izlaù materijali u raznimtehnolo{kim procesima obuhvata visokoenergetsko gama-zra~enje, X-

795


* Rad primljen za {tampu 2. 3. 2006. godine** Suzana Bogojevi}, istraìva~ saradnik, Dragana Pe{i}-Mikulec, nau~ni saradnik, Nau~ni in-

stitut za veterinarstvo Srbije, Beograd; dr Larisa Jovanovi}, redovni profesor, BK Univerziteta,Beograd

zra~enje i ubrzane elektrone. Ovo zra~enje se naziva jonizuju}ezra~enje zbog toga {to poseduje dovoljno energije za izbijanje elek-trona iz atoma i molekula (jonizacija) pretvaraju}i ih u naelektrisane ~es-tice koje se nazivaju jonima. Vreme ~uvanja mnogih vrsta vo}a, povr}a,mesa, ribe i morskih plodova moè zna~ajno da se produì kombinova-nim tretiranjem niskim dozama radijacije i hla|enjem, pri ~emu se ne re-mete ukus i tekstura namirnica.

Klju~ne re~i: namirnice, konzervisanje, jonizuju}e zra~enje

Sa porastom svetske trgovine hranom moraju da se zadovolje visokistandardi kvaliteta i karantina, pri ~emu se ozra~ivanje hrane i prehrambenih pro-izvoda pokazalo kao prakti~na metoda koja lako moè da se uklju~i u ve} us-tanovljene sisteme za njihovo bezbedno rukovanje i distribuciju. Dodatno, sa po-rastom restrikcionih pravila ili ~ak potpunom zabranom kori{}enja jednog brojahemijskih sredstava (zapra{iva~a) za uni{tavanje insekata i mikroba, ozra~ivanjepredstavlja vrlo efikasnu alternativu za za{titu hrane od insekata i kao karantinskitretman sveìh proizvoda. Mi{ljenja istraìva~a koji se bave ovom problematikomsu podeljena: odre|eni broj nau~nika ovakav na~in tretiranja namirnica smatraizuzetno efikasnim i bezbednim, dok drugi ocenjuju da je ovo jo{ nedovoljno ispi-tana tehnologija. U ovom radu smo dali prednost autorima koji su dali pozitivnomi{ljenje sa kojim se i mi slaèmo.

Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija FAO (Foodand Agriculture Organization of the United Nations) procenila je da oko 25 postood svetske proizvodnje hrane uni{tavaju insekti, bakterije i glodari posle ètve.Upotreba samo metode ozra~ivanja kao sredstva za{tite ne}e da re{i problemegubitka hrane posle ètve, ali moè da ima zna~ajnu ulogu u smanjenju gubitaka ismanjenju zavisnosti od hemijskih pesticida Š1¹. Mnoge zemlje gube ogromnekoli~ine hrane {to je posledica najezde insekata i pojavljivanja plesni. Klijanjetako|e uzrokuje znatne gubitke biljne hrane. Neke zemlje, uklju~uju}i Banglade{,île, Kinu, Ma|arsku, Japan, Republiku Koreju i Tajland obavljaju ozra~ivanje jed-nog ili vi{e prehrambenih proizvoda (ìtarice, krompir i za~ini) radi kontrole gubi-taka na komercijalnoj osnovi.

Bolesti uzrokovane hranom predstavljaju {iroko rasprostranjenu pret-nju ljudskom zdravlju, kao i zna~ajan faktor smanjenja ekonomske produktivnosti,~ak i u razvijenim zemljama koje imaju savremeni sistem proizvodnje i distribucijehrane. Relativno niske doze radijacije potrebne za uni{tavanje odre|enih bakterijau hrani, mogu da budu korisne za kontrolu bolesti uzrokovanih hranom Š2¹.

796

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 795 - 802 (2005) Suzana Bogojevi} i sar.: Upotrebajonizuju}eg zra~enja u konzervisanju namirnica

Uvod / Introduction

Primena u svetu / Worldwide application

Zna~ajne koli~ine zamrznute morske hrane i àbljih bataka, kao i suvih sastojakahrane se u ovu svrhu ozra~uju u Belgiji, Francuskoj i Holandiji. Ozra~uju se i za~ini(umesto zapra{ivanja) u mnogim zemljama uklju~uju}i Argentinu, Belgiju, Brazil,Kanadu, Kinu, Dansku, Finsku, Francusku, Ma|arsku, Indoneziju, Izrael, Meksiko,Holandiju, Norve{ku, Republiku Koreju, Ju`nu Afriku, Ujedinjeno Kraljevstvo iSAD. Koli~ina za~ina i su{enog povr}a koji se zra~e, zna~ajno je porasla posled-njih godina – vi{e od 60 000 tona u 1997. godini.

Trgovina hranom je glavni faktor regionalne i me|unarodne privrede,a trì{te se {iri. Glavnu prepreku trgovini predstavlja nemogu}nost zemalja daudovolje me|usobnim zahtevima karantinskih i zdravstvenih mera. Na primer, nedozvoljavaju sve zemlje uvoz hemijski tretiranog vo}a. [tavi{e, glavne zemljeuvoznici, uklju~uju}i SAD i Japan su zabranile upotrebu i uvoz proizvoda tretiranihodre|enim zapra{iva~ima koji su okarakterisani kao {tetni po zdravlje. Problem jevrlo akutan za zemlje u razvoju ~ija se privreda bazira na izvozu hrane i poljo-privrednih proizvoda Š3¹. Radijaciona obrada pruà alternativu zapra{ivanju i dru-gim tretmanima.

Uporedo sa tradicionalnim metodama za preradu i ~uvanje namirnica,tehnologija ozra~ivanja namirnica dobija sve vi{e pristalica {irom sveta Š4¹. Udana{nje vreme u okviru ministarstva za namirnice i njihovu bezbednost u vi{e od~etrdeset zemalja odobreno je konzervisanje namirnica na ovaj na~in kod vi{e od60 vrsta raznih ìtarica, piletine bez kostiju, june}eg mesa i vo}a. Za konzervisanjenamirnica jonizuju}im zra~enjem danas radi oko 60 postrojenja u svetu i u mno-gim zemljama se radi na konstrukciji i projektovanju novih.

Internacionalna savetodavna grupa za ozra~ivanje hrane (Interna-tional Consultative Group on Food Irradiation) – ICGFI, koja je osnovana podokriljem Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (Food and Agri-culture Organization of the United Nations) – FAO, Svetske zdravstvene organiza-cije (World Health Organization) – WHO, i Me|unarodne atomske agencije (Inter-national Atomic Energy Agency) – IAEA, odlu~ila je na svom Sedmom godi{njemsastanku u Rimu, Italija, u oktobru 1990. godine da izda seriju „Uputstava” (FactSheets) na ovu temu. Prva „Uputstva” izdao je ICGFI Sekretarijat (Joint FAO/IAEADivision of Nuclear Techniques in Food and Agricultture, Vienna, Austria – zdruè-no FAO/IAEA Odeljenje nuklearnih tehnika u hrani i poljoprivredi, Be~, Austrija) umaju 1991 Š4¹.

ICGFI je telo koje je u 1999. godini okupilo 46 vlada u okviru svojih~lanica i funkcija jednog od mandata je da obezbedi dràvama ~lanicama FAO,WHO i IAEA, kao i samim tim organizacijama informacije o bezbednosti i pravil-nom kori{}enju tehnologije ozra~ivanja hrane. „Uputstva” pokrivaju izdanja kojase odnose na: status i trendove; nau~ne i tehni~ke termine; koristi; postrojenja;

797


Zakonska regulativa u oblasti konzervisanje namirnicajonizuju}im zra~enjem / Food Irradiation Legislature

bezbednost; nutricioni kvalitet; pakovanje; cenu postupka ozra~ivanja hrane;trgovinu; metode detekcije i potro{a~e.

Na odluku mnogih zemalja da koriste ozra~ivanje hrane uticalo je us-vajanje svetskog standarda 1983. godine, koji se odnosi na ozra~enu hranu. Stan-dard je usvojilo CAC (zdruèno telo FAO i WHO). FAO i WHO su odgovorne zaizdavanje standarda za hranu radi za{tite zdravlja potro{a~a i omogu}avanjeodràvanja trgovinskih sajmova hrane. Na ovim sajmovima predstavlja se vi{e od150 dràva. Kodeks (sertifikat) Generalnog standarda za ozra~ivanje hrane je zas-novan na zaklju~cima JECFI koji su sazvali FAO, WHO i IAEA. Komisija JFCF je naosnovu procene podataka za 1964, 1969, 1976. i 1980. ocenila da „ozra~ivanjebilo koje vrste hrane do ukupne doze od 10 kGy ne predstavlja toksikolo{ku opas-nost” i ne zahteva dalje ispitivanje. Objavljeno je da ozra~ivanje do 10 kGy „ne do-vodi do posebnih nutricionih i mikrobiolo{kih problema” u hrani. U septembru1997. Studijsku grupu su sazvali WHO, FAO i IAEA da proceni svrsishodnostozra~ivanja hrane dozama ve}im od 10 kGy. Ova Studijska grupa je zaklju~ila danema nau~nih osnova za limitiranje apsorbovanih doza na gornju granicu od 10kGy, kako je prvobitno preporu~io CAC. Tehnologija ozra~ivanja hrane je u tojmeri bezbedna da dokle god su sa~uvana svojstva hrane i uni{teni {tetni mikroor-ganizmi, sama koli~ina jonizuju}eg zra~enja, koja je u tu svrhu primenjena, odsekundarnog je zna~aja.

Pronalaènje na~ina za spre~avanje kvarenja hrane i kontrolu infekcijaprouzrokovanih mikroorganizmima, glavna je preokupacija ljudi ve} vekovima.Kontrola u vidu zamrzavanja i pasterizacije je danas uobi~ajena i o~ekuje se da }ei ozra~ivanje hrane jednoga dana imati isto tako {iroku primenu. Ozra~ivanjehrane nudi znatne pogodnosti kako proizvo|a~ima, tako i potro{a~ima Š4, 5, 6¹.Sa prakti~ne ta~ke gledi{ta, generalno postoje tri vrste primene u odnosu na doz-ne kategorije kada se govori o tretiranju hrane jonizuju}im zra~enjem:

– Tretiranje niskom dozom zra~enja – do 1 kGy (spre~avanje kli-janja; usporavanje sazrevanja; uni{tavanje insekata i onesposobljavanje parazi-ta).

– Tretiranje srednjom dozom zra~enja – od 1 do 10 kGy (smanjenjebroja mikroorganizama koji uzrokuju kvarenje; smanjenje broja ili potpuno elimi-nisanje nesporogenih patogenih mikroorganizama, odnosno mikroorganizamauzro~nika bolesti).

– Tretiranje visokom dozom zra~enja – vi{e od 10 kGy (redukcijabroja mikroorganizama do ta~ke steriliteta).

Verovatno je najzna~ajnija primena ove metode konzervisanja hranekod ~vrstih i polu~vrstih namirnica, naro~ito onih ìvotinjskog porekla, kroz deakti-vaciju patogena iz hrane. Ova metoda je uporediva sa termalnom pasterizacijomte~ne hrane, na primer, mleka, koja je vrlo efikasna i moè {iroko da se primeni, ali

798


Korist od ozra~ivanja hrane / Benefits of Food Irradiation

ne moè da se primeni za meso ìvine i plodove mora koji u sirovom stanju dospe-vaju na trì{te. Ispitivanja ove vrste sterilizacije u industriji mleka i proizvoda odmleka u na{oj zemlji, otpo~ela je jo{ osamdesetih godina pro{loga veka dr Miro-slava Todorovi} i sar Š7, 8¹.

Tabela 1. Primene ozra~ivanja hraneTable 1. Use of food irradiation

Korist / BenefitsDoza /Dose

(kGy)Proizvodi / Products

Niske doze (do 1 kGy) / Low doses (up to 1 kGy)

Spre~avanje klijanja /Prevents sprouting

0,05 - 0,15 Krompir, crni i beli luk, koren |umbira, jamitd / Potatoes, onion, garlic, ginger, yams, etc.

Uni{tavanje insekata i parazita /Destroying of insects and parasites

0,15 - 0,5 Cerealije, sveè i su{eno povr}e i meso /Cereals, fresh and dried vegetables and meat

Usporavanje fiziolo{kih procesa (naprimer sazrevanja) / Slowing down physio-logical processes (for instance, maturing)

0,25 - 1,0 Sveè vo}e i povr}e /Fresh fruit and vegetables

Srednje doze (1-10 kGy) / Medium doses (1-10 kGy)

Produàvanje vremena ~uvanja /Extending shelf life

1,0 - 3,0 Sveà riba, jagode, pe~urke, itd /Fresh fish, strawberries, mushrooms, etc.

Eliminacija patogenih mikroorganizama /Eliminating pathogenic microorganisms

1,0 - 7,0

Sveà i zamrznuta morska hrana, sveà ilizamrznuta piletina i meso / Frech and frozensea food, fresh or frozen chicken and othermeat

Pobolj{anje tehnolo{kih osobina hrane /Improving technological characteristics of food

2,0 - 7,0

Gro`|e (pove}ava se prinos soka), dehi-drisano povr}e (smanjuje se vreme kuva-nja), itd / Grapes (increased yield of juice), de-hydrated vegetables (reduced cooking time),etc.

Visoka doza (10 - 50 kGy) / High doses (10-50 kGy)

Industrijska sterilizacija (u kombinaciji saslabim zagrevanjem) / Industrial steriliza-tion (combined with slight heating)

30 - 50

Meso, ìvina, morski plodovi, prera|evine isterlisana bolni~ka hrana / Meat, poultry, seafood, processed products, sterilized hospitalfood

Dekontaminacija prehrambenih sastoja-ka i aditiva / Decontamination of food compo-nents and additives

10 - 50Za~ini, preparati enzima, prirodna guma,itd / Spices, enzyme preparations, naturalrubber, etc.

Radioaktivno zra~enje kome se izlaù materijali u raznim tehnolo{kimprocesima obuhvata visokoenergetsko gama-zra~enje, X-zra~enje i ubrzane elek-trone. Ovakvo zra~enje se, tako|e, naziva i jonizuju}a radijacija, zbog toga {to

799


Nau~ni i tehni~ki izrazi / Scientific and Technical Terms

poseduje dovoljno energije za izbijanje elektrona iz atoma i molekula (jonizacija),pretvaraju}i ih u naelektrisane ~estice koje se nazivaju joni.

Gama-zraci i X-zraci, kao radiotalasi, mikrotalasi, svetlosni talasi, pri-padaju delu elektromagnetnog spektra kako je prikazano na slici 1. Javljaju se ukratkotalasnom, visokoenergetskom delu spektra i poseduju veliku prodornumo}. Razlika izme|u X i gama-zra~enja je u njihovom poreklu: X-zraci razli~itih en-ergija se (uglavnom) proizvode pomo}u ma{ina, dok se gama-zra~enje spe-cifi~nih energija dobija kao posledica spontanog raspada radionuklida.

kosmi~kizraci /cosmicrays

gamazraci /gammarays

x-zraci /

x-rays

uv sun.zraci /uv sunrays

vidljivasvetlost /visiblelight

infracrvena /

infrared

mikrotalasi /micro-waves

radiotalasi /radiowaves

poljenaizm.struje /field ofalternatecurrent

Slika 1. Spektar elektromagnetnog zra~enjaFigure 1. Electromagnetic spectrum

Za ozra~ivanje namirnica gama-zra~enjem skoro se isklju~ivo koristikobalt-60. On se proizvodi u nuklearnim reaktorima. Kobalt-60 ima vreme poluras-pada od 5,3 godine, gama-zra~enje koje emituje je veoma prodorno i moè da seupotrebljava za tretiranje punih zatvorenih paketa sveè ili zamrznute hrane.

Na osnovu navedenih parametara moè da se zaklju~i da je hranakoja se dobija kontrolisanim ozra~ivanjem bezbedna za upotrebu. Produàva sevek ~uvanja namirnica. Cena tretiranja hrane zra~enjem predstavlja samo 10 do20 posto od cene termi~ke obrade, {to doprinosi znatnom sniàvanju cene proiz-voda. Struktura namirnica ostaje nepromenjena. Za razliku od hemijskog treti-ranja, u namirnicama ne ostaju {tetne materije. Sve ovo doprinosi prevazilaènjume|unarodnih trgovinskih barijera, {to je od posebnog zna~aja za zemlje u raz-voju, uklju~uju}i i na{u zemlju.

1. ICGFI: „Safeguarding our Harvests” International Consultative Group onFood Irradiation Policy Document, Vianna, 1988. - 2. Henkel J.: Irradiation – A safe measurefor safer foods. FDA Consumer, May–June, Pages 12-17.11, 1998. - 3. Morrison R. RobertsT.: Cost Variables or Food Irradiators in Developing Countries. In: Food Irradiation for De-

800




veloping Countries in Africa, IAEA TECDOC-576, 1990. - 4. CAC: „The MicrobiologicalSafety of Irradiated Food”. Codex Alimentarius Commission, CX/FH/83/9, Rome, 1983. - 5.FDA: „Irradiation in the Production, Processing and Handling of Food”. Department ofHealth and Human Services, United States Food and Drug Administration, December 3,1997, 62, 232, 64107-64121, 1997. - 6. ACINF: „Report on the Safety and Wholesomenessof Irradiated Foods”. United Kingdom Advisory Committee on Novel and Irradiated Foods,HMSO, London, 1986. - 7. Todorovi} M., Salati} @., Markov S.: Sterilizacija surutke u prahujonizuju}im zra~enjem, Mlekarstvo, 38, 5, 115-123, Zagreb maj, 1988. - 8. Todorovi} M.,Ma~ak G., Joksimovi} Lj.: Dejstva i osobine jonizuju}eg zra~enja i njegova primena udekontaminaciji aditiva u industriji mleka i mle~nih proizvoda. Prehrambena industrija, 3, 1-2, 15-18, 1992.

THE USE OF IONIZING RADIATION FOR FOOD CONSERVATION

Suzana Bogojevic, Dragana Pesic-Mikulec, Larisa Jovanovic

The treatment of food articles with a specific energy – radiation, is applied withthe objective of their conservation. This procedure implies exposing the food to controlleddoses of ionizing radiation in the course of a certain time interval with the purpose of achiev-ing the desired results. In this way, the elementary level of radiactivity of the food articlescannot be increased, regardless of how long they are exposed to ionizing radiation, or ofthe amount of the dose of radiation that has been absorbed. Affecting the articles with ra-diation changes the molecular structure of the matter which can prevent the developmentof microorganisms such as bacteria or molds which lead to spoilage. Ionizing radiation canslow down the process of maturing of certain species of fruit and vegetables by altering thephysiological processes in the plants. In parallel with the traditional methods for process-ing and preserving food, radiation technology is gaining increasing numbers of advocatesthroughout the world. The use of ionizing radiation for killing bacteria in food was discov-ered in 1905. Today, ministries of 40 countries have approved radiation of food articles upto the total dose of 10 kGy, which does not pose a toxicological threat. The Codex Alimenta-rius Commission (CAC) has estimated that the technology of food radiation is safe up to thedegree in that it preserves the characteristics of the food, and dangerous microorganismshave been destroyed – in that event the mere quantity of ionizing radiation applied for thatpurpose is of secondary importance. The Food and Agriculture Organization (FAO) of theUnited Nations has estimated that about 25% of the world food production is destroyed byinsects, bacteria, and rodents following harvest. The relatively low doses of radiation nec-essary for destroying certain bacteria in food can be useful in controlling diseases causedby food. Radiactive radiation to which materials are exposed in different technological pro-cesses include high-energy gamma-radiation, X-radiation, and charged electrons. This ra-diation is called ionizing radiation because it possesses sufficient quantities of energy tocause the loss of electrons from atoms and molecules (ionization), transforming them intoelectrically charged particles that we call ions. The time of preservation of many varieties offruits, vegetables, meats, fish, and sea food can be significantly prolonged by combiningtreatment using small doses of radiation and cooling, and the taste or texture of the food ar-ticles is not disrupted in that process.

Key words: conservation, food articles, ionizing radiation

801


ENGLISH

UPOTREBLENIE YONIZIRUÁÇEGO IZLIÊNIÂ V KONSERVIROVANIIPIÇEVÀH PRODUKTOV

Suzana Blagoevi~, Dragana Pe{i~-Mikulec, Larisa Yovanovi~

Traktovka piçevìh produktov vidom Ìnergii-oblu~enie, primenÔetsÔs celÝÓ ih konservirovaniÔ. Õtot postupok podrazumevaet vìstavlene piçevìhproduktov kontrolirovannìmi dozami yoniziruÓçego izlu~eniÔ v te~enie os-toro`no opredelënnogo vremeni s celÝÓ dostièniÔ èlannìh rezulÝtatov. Õtimsposobom nelÝzÔ podnÔtÝ osnovnoy urovenÝ radioaktivnosti piçevìh produktov,nesmotrÔ skolÝko dolgo oni bìli vìstavlenì yoniziruÓçemu izlu~eniÓ, to ÌstÝkakaÔ doza izlu~eniÔ absorbirovana. Vozdeystviem na piçevìe produktì iz-lu~eniem menÔetsÔ molekulÔrnaÔ struktura veçestva, ~em mo`no predupreditÝrazvitie mikroorganizmov kak bakterii i plesni, privodÔçie do por~i piçevìhproduktov. YoniziruÓçee izle~enie moèt zamedlit zrenìe opredelënnìh vidovfruktov i ovoçey izmeneniem fiziologi~eskih processov v rasteniÔh. NarÔdu stradicionnìmi metodami dlÔ pererabotki i ohranenie piçi, tehnologiÔ oblu~e-niÔ polu~aet vsë bolÝ{e stronnikov po vsemu miru. PolÝzovanie yoniziruÓçegoizlu~eniÔ dlÔ ubivaniÔ bakteriy v piçe otkrìto eçë 1905 goda. V nastoÔçeevremÔ ministerstva 40 stran odobrili oblu~enie piçevìh produktov do sovokup-

noy dozì ot 10 Gy, ~to predstavlÔet soboy toksikologi~eskuÓ opasnostÝ. KomissiÔ

Kodeks Alimentarius (Codex Alimentarius Comission) – CAC ocenila ~to tehnologiÔoblu~eniÔ piçi bezopasna do takoy stepeni, poka ohranenì svoystva piçi, a

vrednìe mikroorganizmì uni~toènì – v Ìtom slu~ae samoe koli~estvo yonizi-ruÓuçego izlu~eniÔ, kotoroe s Ìtoy celÝÓ primeneno ot vtorostepennogo zna~e-niÔ. ProdovolÝstvennaÔ i SelÝskohozÔystvennaÔ OrganizaciÔ ObÍedinënnìh Na-

ciy (Food and Agriculture Oranization of the United Nations – FAO) – ocenila, ~to okolo25% ot mirovogo proizvodstva piçi uni~toàÓt insektì, bakterii i grìzunì po-sle àtvì. RelÔtivno nizkie dozì radiacii nu`nì dlÔ uni~toèniÔopredelënnìh bakteriy v piçe mogut bìtÝ poleznìe dlÔ kontrolÔ bolezney,pri~inënnìh piçey. Radioaktivnoe izlu~enie, komu stavÔtsÔ materialì v raznìhtehnologi~eskih processah ohvatìvaet vìsoko-Ìnergeti~eskoe gamma-izlu~enie,H-izlu~enie, H-izlu~enie i uskorennìe Ìlektronì. Õto izlu~enie nazìvaetsÔyoniziruÓu{ie izlu~enie iz-za Ìtogo, ~to obladaet dostato~noy Ìeneriey dlÔvìbivaniÔ Ìlektronov iz atomov i molekul (yonizaciÔ), prevraçaÔ ih vzaraènnìe ~asticì, nazìvaÓçie yonami. Srok hraneniÔ mnogih vidov fruktov,ovoçey, mÔsa, rìbì i morskih plodov moèt zna~itelÝno bìtÝ prodolèn kom-binirovannoy traktorvkoy nizkimi dozami radiacii i ohla`deniem, pri ~ëm nenaru{aÓtsÔ vkus i tekstura piçevìh produktov.

KlÓ~evìe slova: konservirovanie, piçevìe produktì, yoniziruÓçee izlu~enie

802


RUSSKIY

FAKULTET VETERINARSKE MEDICINEU BEOGRADU 2005. GODINE

Dabi} M. BrankoRo|en 27. 1. 1974. u GliniDiplomirao 29. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradMarka ]elebonovi}a 63/10

Stankosi I. \or|iRo|en 11. 11. 1964. u SkopljuDiplomirao 28. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Ki~evoMara Ugrinova 2/11

Pavlovi} R. DubravkaRo|ena 23. 6. 1978. u JagodiniDiplomirala 27. 12. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradVidikova~ki venac 17/37

Todorovi} B. TijanaRo|ena 26. 9. 1978. u BeograduDiplomirala 20. 12. 200. godineStalno mesto boravka Novi BeogradJurija Gagarina 31b

Ignjatovi} M. DarkoRo|en 3. 4. 1978. u ValjevuDiplomirao 24. 10. 2005. godineStalno mesto boravka ValjevoOslobodioci Valjeva 15/20

Bradi} D. AleksandarRo|en 21. 7. 1977. u KelnuDiplomirao 23. 11. 2005. godineStalno mesto boravka Vrnja~ka Banja13. maja 8

Andri} V. VladanRo|en 25. 8. 1969. u [apcuDiplomirao 30. 11. 2005. godineStalno mesto boravka [abacMite Popovi}a 14

Rakovi} N. DarkoRo|en 25. 5. 1977. u [apcuDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka [abacLazara Teodorovi}a 26

Nedi} B. Du{icaRo|ena 27. 1. 1978. u U`icuDiplomirala 29. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradSime Popovi}a 8

Petru{evski B. AleksandarRo|en 3. 11. 1977. u KraljevuDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka KraljevoTrg VJ 2/6

803

DIPLOMIRANI STUDENTI – DOKTORI VETERINARSKE MEDICINE– GRADUATE STUDENTS – DOCTORS OF VETERINARY MEDICINE

Ra{eta P. MladenRo|en 30. 3. 1979. u SmederevuDiplomirao 24. 11. 2005. godineStalno mesto boravka SmederevoDine Man~i}a 6/4

Rudan D. ArsenRo|en 11. 4. 1978. u BeograduDiplomirao 25. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradVojislava Ili}a 33

Rehner M. BorisRo|en 26. 4. 1974. u Novom SaduDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka FutogBanjalu~ka 25

Luki} L. IvanRo|en 18. 5. 1977. u BeograduDiplomirao 30. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradSolunskih boraca 4/29a

Radojevi} M. ZoranRo|en 7. 3. 1977. u UìcuDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka s. Bogojevi}iArilje

Damnjanovi} R. GvozdenRo|en 7. 2. 1977. u UìcuDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka UìceBela Zemlja bb.

Pavlovi} R. ZoranRo|en 15. 9. 1979. u Aran|elovcuDiplomirao 30. 11. 2005. godineStalno mesto boravka Aran|elovacCara Du{ana 38

Gavri} M. Sini{aRo|en 23. 4. 1976. u ZemunuDiplomirao 22. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Kraljevo4. kraljeva~ki bataljon 9

Tomi} N. LadislavRo|en 3. 1. 1976. u KikindiDiplomirao 26. 12. 2005. godineStalno mesto boravka KikindaVojvode Mi{i}a 122

Gugleta \. MirjanaRo|ena 9. 7. 1972. u BeograduDiplomirala 30. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradGodominska 28

Skoko Z. VladimirRo|en 8. 8. 1980. u BeograduDiplomirao 27. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Nova PazovaKneza Mihaila 95

Petrovi} S. KatarinaRo|ena 10. 8. 1976. u UìcuDiplomirala 30. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Pan~evoOmladinska 46

Majstorovi} N. KatarinaRo|ena 24. 11. 1978. u Pan~evuDiplomirala 23. 11. 2005. godineStalno mesto boravka Pan~evoUl breza 20

Kevilj O. MiloradRo|en 19. 10. 1974. u Sr. MitroviciDiplomirao 27. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Divo{Lekina 4

804

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 803 - 805 (2005) Diplomirani veterinari

Glamo~lija M. NenadRo|en 21. 4. 1975. u BeograduDiplomirao 30. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd1. {umadijske brigade 16

Jovin I. BranimirRo|en 6. 9. 1976. u BeograduDiplomirao 23. 12. 2005. godineStalno mesto boravka RadojevoVojvode Mi{i}a 74

Jankovi} V. AleksandarRo|en 8. 2. 1977. u AleksincuDiplomirao 28. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Vukanja,Kulina

Milo{evi} A. NenadRo|en 21. 1. 1977. u ValjevuDiplomirao 30. 12. 2005. godineStalno mesto boravka ValjevoNaselje oslobodilaca Valjeva 43/12

Stankovi} Z. JelenaRo|ena 29. 4. 1978. u BeograduDiplomirala 23. 12. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradCrnotravska 1/a

Milojevi} M. IvanRo|en 12. 11. 1979. u BeograduDiplomirao 20. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Velika Ivan~aMilorada Petrovi}a Seljan~ice 63

Simi} D. VladanRo|en 29. 7. 1979. u BeograduDiplomirao 20. 12. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd@ivka Davidovi}a 30

Bojovi} A. MilanRo|en 21. 2. 1967. u Pajsijevi}uDiplomirao 26. 12. 2005. godineStalno mesto boravka KragujevacBra}e Hadì}a 60/8

\oki} P. AleksandarRo|en 18. 12. 1978. u LozniciDiplomirao 20. 12. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradKoste Glavini}a 12a

Kiricojevi} M. MarijanaRo|ena 11. 4. 1977. u Zaje~aruDiplomirala 30. 12. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradFrancuska 21

Mi}evi} M. DankaRo|ena 30. 1. 1980. u UìcuDiplomirala 26. 12. 2005. godineStalno mesto boravka UìceDimitrija Tucovi}a 41/41

805

Vet. glasnik 59 (Dodatak 5 - 6) 803 - 805 (2005) Diplomirani veterinari

morfolo[ke karakteristike jajnika kao faktor … · estrusni ciklus kobile u proseku traje 21 dan...

Documents