monitoring

ÕÈ×ÝÝËÄ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ ÕÈÉÕ

ÇªÂËªÌÆ

“ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÛÍ ÑÓÐÀËÖÀÕÓÉÃ ÄÝÌÆÈÕ

ÀÐÃÀ Ç¯ÉÍ ÕªÃÆÈË”

ÁÑØÓß, ÆÀÉÊÀ-ãèéí õàìòàðñàí òºñºë

Çîõèîã÷èéí ýðõèéã Ìîíãîë Óëñûí Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ Óõààíû ßàì, ßïîíû Îëîí Óëñûí Õàìòûí Àæèëëàãààíû

áàéãóóëëàãà ýäýëíý. Çîõèîã÷èéí çºâøººðºëã¿éãýýð õýâëýõ, îëøðóóëàõûã õîðèãëîíî.

2009 îí

“Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë

2

ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÑÀÍ ÁÀÃ:

Øàãäàðñ¿ðýíãèéí ÑÀÉÍÁÈËÝÃ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí õèìèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Íàöàãäîðæèéí ÎÞÓÍÃÝÐÝË 45-ð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Áàäàìæàâûí ÇÎËÇÀßÀ ÌÇÁÀÇÒ-èéí ìýäýýëýë ç¿éí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Äàìäèíñ¿ðýíãèéí ÝÍÕÒÓßÀ “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Ãîìîîãèéí ÍÀÐÀÍÃÝÐÝË “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Áàäàìñ¿ìáýðýëèéí ÁÀÒÖÝÖÝÃ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí õèìèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Ýðäýíèéí ×ÎÉÑ¯ÐÝÍ ÌÁÀÇÒ-èéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Áààòàðûí ÁÀßÐ×ÈÌÝÃ ÁÁÀÇÒ-èéí “Õ¿í-Îð÷èí” àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Î÷èðõóÿãèéí ×ÓËÓÓÍÖÝÖÝÃ ÁÁÀÇÒ-èéí áàãà àíãèéí ìàòåìàòèêèéí àæëûí õýñãèéí àõëàã÷

Öýäýíõ¿¿ãèéí ÁÓÉÄÀÍÁÀÀÒÀÐ 97-ð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Ïýëæèäèéí ËÕÀÃÂÀÑ¯ÐÝÍ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí ôèçèêèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí:

Øàãäàðñ¿ðýíãèéí ÑÀÉÍÁÈËÝÃ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí õèìèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í

Íàöàãäîðæèéí ÎÞÓÍÃÝÐÝË 45-ð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Çºâëºõ:

Íýðýíäîîãèéí ÍÝÐÃ¯É ÁÑØÓß-íû Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ãàçðûí àõëàõ ìýðãýæèëòýí

Òåõíèêèéí ðåäàêòîð:

Ãîìîîãèéí ÍÀÐÀÍÃÝÐÝË “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëñàí áàãèéí ç¿ãýýñ ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã ñàéæðóóëàõàä áîëîí àíõíû ìîíèòîðèíãèéí çààâàð÷èëàãààã áîëîâñðóóëàí ãàðãàõàä õàìòðàí ç¿òãýæ, ã¿í òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí àæëûí õýñãèéí àõëàã÷, ãèø¿¿ä áîëîí åðºíõèé áîëîâñðîëûí çàãâàð ñóðãóóëèéí çàõèðàë, ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿äýä ã¿í òàëàðõàæ áóéãàà èëýðõèéëüå.

Õýâëýëèéí õóóäàñ: 10 õ.õ

Õýâëýñýí òîî: 1200 ø

ISBN:

“Ìºíõèéí ¯ñýã Ãðóïï“ ÕÕÊ-ä õýâëýâ.


3

ÀÃÓÓËÃÀ

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ 4

ªÌÍªÒÃªË 5

ÍÝÃ. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ 6

1.1 Ìîíèòîðèíãèéí òóõàé åðºíõèé îéëãîëò 6

1.2 Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿é 9

1.3 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿å øàò 13

1.3.1 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å 13

1.3.2 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å - Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà

õèéõ àðãà ç¿é 15

1.3.3 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéõ ¿å 32

ÕÎ¨Ð. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ ÕÈÉÕÝÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ¯ÍÝËÃÝÝÍÈÉ ÕÓÓÄÀÑ 41

2.1 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõýä õýðýãëýñýí ¿íýëãýýíèé õóóäàñíû òóõàé 41

2.2 Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí õºòëºõ õóóäàñ 45

2.3 Õè÷ýýë àæèãëàã÷èéí õºòëºõ õóóäàñ 52

2.4 Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õºòëºõ õóóäàñ 62

2.5 Áîëîâñðîë, ñî¸ëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õºòëºõ õóóäàñ 69

ÍÝÐ ÒÎÌÜ¨ÎÍÛ ÒÀÉËÁÀÐ 70

ÍÎÌ Ç¯É 72

ÕÀÂÑÐÀËÒ 73


4

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ

ÁÑØÓß Áîëîâñðîë Ñî¸ë Øèíæëýõ Óõààíû ßàì

ÆÀÉÊÀ ßïîíû îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà

ÁÕ Áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýí

ÁÑÃ Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçàð

ÌÓÈÑ Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü

ÌÓÁÈÑ Ìîíãîë Óëñûí Áîëîâñðîëûí Èõ Ñóðãóóëü

ÁÓÁÑÒÕÒ Áàéãàëèéí Óõààíû Áîëîâñðîëûí Ñîðèë Òóðøèëòûí Õºãæëèéí Òºâ

ÌÇÁÀÇÒ Ìýäýýëýë Ç¿éí Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ

ÌÁÀÇÒ Ìàòåìàòèêèéí Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ

ÁÁÀÇÒ Áàãà Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ

ÅÁÑ Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü


5

ªÌÍªÒÃªË

Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûí õºãæèë, ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëèéí ýíý îíöãîé ¿åèéí áîäëîãî, ¿éë

àæèëëàãàà íü áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã áîäèò àæèë õýðýã áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõýä

÷èãëýæ áàéíà. Ýíý àæèë íü òàíõèìûí áîëîí òàíõèìûí áóñ ñóðãàëòûã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëæ, çîõèîí

áàéãóóëæ áóé áàãøèéí àðãà ç¿é, óð ÷àäâàðòàé øóóä õîëáîîòîé áîëîõûã áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí

ò¿âøèí á¿ðä áàãø, àæèëòíóóä á¿ðýí îéëãîæ áàéãàà áèëýý.

ÅÁÑ-èéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ çîðèëòûí õýðýãæèëò, ¿ð ä¿í íü áàãø íàðûí ìýðãýæèë,

àðãà ç¿éí ò¿âøèíãýýñ øóóä õàìààðàõ òóë ÁÑØÓß, ÆÀÉÊÀ-ààñ õàìòðàí 2007-2009 îíä ÌÓÈÑ áîëîí

ÌÓÁÈÑ-èéí äýðãýäýõ äèäàêòèê, ñóðãàëò, ñóäàëãààíû 4 òºâèéã ò¿øèãëýí Óëààíáààòàð õîò, Äîðíîä,

Ñýëýíãý àéìãèéí òóñ á¿ð 3, íèéò 9 çàãâàð ñóðãóóëü äýýð “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà

ç¿éí õºãæèë” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñýí áèëýý. Ýíý òºñºë íü áàãø íýãæ áîëîí ýýëæèò õè÷ýýëýý òºëºâëºõ,

çîõèîí áàéãóóëàõ, îíîøëîõ àðãà ç¿éä õóâü íýìýð îðóóëàõ, ñóðàëöàã÷äûí áèå äààí ñóðàëöàõ ÷àäâàðûã

èëð¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã íýýõ çîðèëãîîð 8 õè÷ýýëýýð 25 àðãà ç¿éí çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëàí

áîäèò õè÷ýýë¿¿ä äýýð òóðøèæ ñàéæðóóëàí áàãø íàðûí ãàðò õ¿ðãýýä áàéãàà þì.

Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí ¿íýëãýý íü õóâü õ¿íèé ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõýý ýäëýõ, ÷àíàðòàé àìüäðàõ

èðãýíèé ýðýëò õýðýãöýýã áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé íèéë¿¿ëýëòýýð õýðõýí õàíãàæ áàéãààã

òîäîðõîéëîõ íèéëìýë ¿éë ÿâö áºãººä õºíäëºíãèéí áîëîí ººðèéí ¿íýëãýýíèé îíîâ÷òîé ø¿òýëöýýã

õàíãàñàí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ýíýõ¿¿ ¿íýëãýýíèé çîðèëãîîñ õàìààð÷ òóõàéí òîõèîëäîë

á¿ðä íèéöñýí õÿíàëò, øèíæèëãýý (monitoring), ñóðëàãûí àìæèëòûí ¿íýëãýý (learning achivement

study), àóäèò (audut), òîõèðöûí (validity) çýðýã ¿íýëãýýíèé îëîí çàãâàðûã àøèãëàäàã áèëýý.

Õàðèí áèä ÅÁÑ-èéí õè÷ýýë ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ÷àíàðûí ¿íýëãýý õèéæ áîëîõ ýäãýýð îëîí

òºðëèéí àðãààñ õºíäëºíãèéí áîëîí ººðèéí ¿íýëãýýíèé îíîâ÷òîé ø¿òýëöýýã õàíãàñàí áàéõ øààðäëàãûí

¿¿äíýýñ ìîíèòîðèíã õèéõ àðãûã ñîíãîí àâ÷, ýíý àðãûí õ¿ðýýíä òàíèí ìýäýõ¿éí êîíñòðóêòèâ áîëîí

ñîöèàëü îíîëûí çàð÷èìä ¿íäýñëýñýí õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã òóðøèæ õýðýãæ¿¿ëñýí áèëýý.

Èéíõ¿¿ õè÷ýýëä îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýé õàíäàæ, ò¿¿íèéã ñóäëàõ íü ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íã

äýýøë¿¿ëýõ, áàãø áîëîí ñóðàëöàã÷äûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë õóâü íýìýðòýé áîëîõûã áèä òºñëèéí

õýðýãæèõ ÿâöàä òîãòîîñîí þì.

Ýíýõ¿¿ øèíýëýã àðãûã íýâòð¿¿ëýõèéí òóëä áèä àíõ òóðøèëòûí ÿâöàä õýðýãëýæ áàéñàí ¿íýëãýýíèé

õóóäàñòàé õýðõýí àæèëëàõ òàëààð çàãâàð ñóðãóóëèóäàä “Ìîíèòîðèíãèéí çààâàð÷èëãàà” ãàðãàí

ºã÷ áàéñàí áà 3 æèëèéí òóðø õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéñýí òóðøëàãàäàà òóëãóóðëàí “Õè÷ýýëä

ìîíèòîðèíã õèéõ çºâëºìæ”-èéã áîëîâñðóóëàí óíøèã÷ Òàíä õ¿ðãýæ áàéíà.

Ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéã óíøèæ ñóäàëñàíààð Òà á¿õýí ººðèéí ñóðãóóëèéí áàãø, ñóðàã÷äûí áàãøëàõóé

áîëîí ñóðàëöàõóéã õºãæ¿¿ëæ óëìààð ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãàà ÷àíàðæóóëàõàä äºõºì áîëîõóéö

õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ò¿¿í äîòðîî õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà ç¿éí íýãýí õóâèëáàðòàé

òàíèëöàõ áºãººä áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí ñóðãàëòûã òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëæ

¿íýëýõýä òàíü äºõºì áîëíî ãýäýãò áèä íàéäàæ áàéíà.

Ä.ÝÍÕÒÓßÀ

Ìîíèòîðèíãèéí àæëûí õýñãèéí

àõëàã÷, Ñýòãýìæ öîãöîëáîð

ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð


6

ÍÝÃ. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ

Áèä ýíýõ¿¿ çºâëºìæººð ãóðâàí æèë ¿ðãýëæèëñýí “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí

õºãæèë” òºñëèéí ¿ð ä¿íä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ åðºíõèé

àðãà ç¿éã òàíèëöóóëæ áàéãàà áèëýý. ¯¿íèé òóëä “ìîíèòîðèíã” ãýäýã ¿ãèéí óòãà, “ìîíèòîðèíã

õèéõ” ãýäãèéí äîîð õèéãääýã ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé òîäðóóëàõûã õè÷ýýñýí áºãººä óëìààð

òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íäýý ¿íäýñëýí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿éí íýãýí õóâèëáàðûã

áîëîâñðóóëñàí áèëýý. Èíãýýä òà á¿õýí ýíýõ¿¿ á¿ëãèéí 1.1 äýä á¿ëãýýñ ìîíèòîðèíãèéí òóõàé

åðºíõèé îéëãîëò, 1.2 äýä á¿ëãýýñ ÅÁÑ-èéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿é áà 1.3 äýä á¿ëãýýñ

õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿å øàòûí òàëààð äýëãýð¿¿ëæ òàíèëöàíà óó.

1.1. Ìîíèòîðèíãèéí òóõàé åðºíõèé îéëãîëò

Ìîíãîë áîëîí àíãëè ¿ãèéí óòãûí òîëü áè÷èãò “ìîíèòîðèíã”, “ìîíèòîðèíã õèéõ” ãýäãèéã äàðààõ

áàéäëààð òàéëáàðëàñàí áàéäàã áºãººä õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýý ãýæ îð÷óóëàí õýðýãëýõ ÿâäàë

ò¿ãýýìýë áàéíà.

Îêñôîðä Ìîíñóäàð Àíãëè – Ìîíãîë òîëü áè÷èã:

monitoring (noun) – 1 (by person) õÿíàëò, àæèãëàëò; careful ~ for problems àñóóäëûã ÷àíä

àæèãëàõ / õÿíàõ, 2 õÿíàõ

to monitor (verb) - õÿíàõ, àæèãëàõ

Ä. Àëòàíãýðýë “Àíãëè-Ìîíãîë òîëü áè÷èã:

to monitor (verb) – øàëãàõ, õÿíàõ, àæèãëàõ

Cambridge. International dictionary of English:

to monitor (verb) - to watch something carefully for a period of time in order to discover

something about it. - òîäîðõîé õóãàöààíä ÿìàð íýãýí ç¿éëèéí òàëààð èë¿¿ èõèéã îëæ

ìýäýõèéí òóëä ò¿¿íèéã àíõààðàëòàéãààð àæèãëàõ

Longman dictionary:

to monitor (verb) - to carefully watch and check a situation in order to see how it

changes or progresses over a period of time. - òîäîðõîé õóãàöààíä íºõöºë áàéäëûí

õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áàéãàà ýñâýë õºãæèæ äýâøèæ áóéã îéëãîæ ìýäýõèéí òóëä ò¿¿íèéã

àíõààðàëòàéãààð àæèãëàõ, õÿíàõ

http://dictionary.reference.com/browse/monitoring

monitoring (noun) - the act of observing something (and sometimes keeping a record of

it) - ßìàð íýãýí ç¿éëèéã àæèãëàõ, òýìäýãëýë õºòëºõ ¿éë ÿâö

to monitor - watch, observe, or check closely or continuously - àíõààðàëòàé, òàñðàëòã¿éãýýð

õàðàõ, àæèãëàõ, õÿíàõ, øàëãàõ

Èéíõ¿¿ áèä “ìîíèòîðèíã” ãýäãèéã “õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýý” ãýñýí îéëãîëòûí õ¿ðýýíä àâ÷

¿çñýí áà “ìîíèòîðèíã õèéõ” ãýäãèéã:

“¯éë ÿâöûã á¿õýëä íü áóþó ò¿¿íèé ¿å øàòóóäûã òîäîðõîé èíäèêàòîð, ¿ç¿¿ëýëò õýðýãëýí

àëü áîëîõ òàñðàëòã¿é ìºðäºí àæèãëàæ, äýëãýðýíã¿é ìýäýý áàðèìò öóãëóóëàí çàäëàí

7

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã

øèíæèëãýý õèéæ, òýðõ¿¿ ¿éë ÿâöûã ñàéæðóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà” õýìýýí òîäîðõîéëæ áàéíà.

Õÿíàëò–øèíæèëãýý íü íýã òàëààñ àëèâàà ¿éë ÿâöûã ãàäíààñ àæèãëàæ çîõèöóóëàõ, ò¿¿íèé

ìºðººð àðãà õýìæýý àâàõ ñàéæðóóëàõ òàëààð çºâëºìæëºõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ øèíæëýõ óõààíû

¿íäýñëýëòýé, òóñãàéëàí áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó áàéíãà ýñâýë, òîäîðõîé äàâòàìæòàéãààð

õèéäýã ¿íýëãýý, ¿éë ÿâöûí òîäîðõîé ¿å øàòûã ä¿ãíýõ ¿éë àæèëëàãàà þì. Íºãºº òàëààñ, ¿ð ä¿íãýý

çîðèëãîòîéãîî õàðüöóóëæ, òóõàéí ¿éë ÿâöûã ¿å øàò á¿ðò íü óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîæ íàðèéñãàõ

öîãö ¿éë àæèëëàãàà ãýæ áîëîõ þì. Ýíý àãóóëãààðàà õÿíàëò-øèíæèëãýý íü ÷àíàðûí ¿íýëãýýíèé

òîãòîëöîîíû íýã òºðºë þì [1].

Èéìä àëü ÷ ñàëáàðò òîäîðõîé çîðèëãûí äîð ÿìàð ÷ ÷èãëýëýýð ìîíèòîðèíã õèéæ áîëîõ þì.

Òóõàéëáàë, Áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðò óñíû ÷àíàðûã ¿íýëýõ ÷èãëýëýýð; áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ò¿¿íèé

ò¿âøèí á¿ðò (áàãà, äóíä, èõ äýýä, ìýðãýæëèéí áà áóñàä) ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã

áàéãóóëëàãóóäûí (Áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýí, ÅÁÑ, èõ äýýä ñóðãóóëü ãýõ ìýò) ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð,

ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ãîðèì ãýõ ìýò ÷èãëýëýýð ìîíèòîðèíã õèéæ áîëíî.

Òóõàéí ñàëáàðò ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëàõäàà òýð ñàëáàð äàõü ìîíèòîðèíã õèéõ õýðýãöýý

øààðäëàãàä òóëãóóðëàí õàìðàõ õ¿ðýý, çîðèëãî çîðèëòîî òîäîðõîéëæ, ò¿¿íä õ¿ðýõ àðãà çàì,

õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà çýðãèéã íàðèéí òºëºâëºõ íü ç¿éòýé. Èíãýõäýý áàéãàà íººö áîëîëöîîãîî

(õ¿íèé íººöèéí, ñàíõ¿¿ãèéí ãýõ ìýò) çàéëøã¿é õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé þì. Ìîíèòîðèíã

õèéõ ¿éë ÿâöûã åðºíõèéëºí 1.1.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëëýý.

1.1.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷

Mîíèòîðèíã õèéõ ¿éë ÿâöûí á¿ä¿¿â÷

,

,

,

,

,

, ,


8

Äýýðõ á¿ä¿¿â÷ýýñ õàðàõàä ìîíèòîðèíã õèéíý ãýäýã íü õýä õýäýí ¿å øàò á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà

áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Íýã ¿å øàòàä àëäàà ãàðâàë ýöñèéí ¿ð ä¿íä ñºðãººð íºëººëäºã. Åð íü

ìîíèòîðèíã õèéõýä õàìãèéí ÷óõàë ¿éë àæèëëàãàà íü áàòàëãààòàé, áàðèìòæóóëñàí ìýäýýëýë îëæ

àâàõ ÿâäàë þì. Èéìä õýðýãòýé áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýõäýý ìýäýýëýë öóãëóóëàõ ñóäàëãààíû àðãóóäûã

äàíãààð íü áîëîí õîñëóóëàí õýðýãëýõ çàìààð çºâ çîõèñòîé àøèãëàæ, ñèñòåìòýé ÿâóóëàõ íü ÷óõàë

áºãººä ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñ áîëîí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðèéã àøèãëàí áàðèìòæóóëæ àâíà.

Ñóäàëãààíä àøèãëàõ ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã áîëîâñðóóëàõäàà äàðààõ åðºíõèé øàëãóóðûã

áàðèìòëàõ íü ç¿éòýé.

Ìîíèòîðèíã õèéõ õýðýãöýý, øààðäëàãà, ñîíèðõîëä íèéöñýí áàéõ

¯éë ÿâöûí òóõàéí ¿å øàòäàà òîõèðñîí, îíîâ÷òîé áàéõ

Èëð¿¿ëýõèéã õ¿ñýæ áóé ç¿éëýý îíîâ÷òîé òîìü¸îëñîí áàéõ

¯íýëãýý õèéõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã îíîâ÷òîé òîîöñîí áàéõ

Øààðäëàãàòàé ìýäýý áàðèìòûã õàíãàëòòàé öóãëóóëæ áîëîõóéö áàéõ

Öóãëóóëñàí ìýäýý áàðèìòäàà àíàëèç õèéõ àðãà ç¿éãýý ìîíèòîðèíãèéí çîðèëãîî õàíãàõóéöààð

ñîíãîõ, áîëîâñðóóëàõ

¯ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëòûã õèéõäýý òîîí áà ÷àíàðûí àíàëèçûí ¿ð ä¿íã õàðüöóóëàí õÿíàõ

áîëîìæòîé áàéõààð àðãà ç¿éãýý ñîíãîõ

Ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íã äàðààõ áèå áèåäýý ýðýìáýëýãäýõ ¿ð ä¿íãèéí áàãöààð òîäîðõîéëæ áîëíî.

¯¿íä:

Øóóä ¿ð ä¿í: ¯éë àæèëëàãàà á¿ðèéí òîäîðõîé ¿ð ä¿í (áîãèíî õóãàöààíû)

Äàì ¿ð ä¿í: Áàãö ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä ãàðàõ åðºíõèé ¿ð ä¿í

Íºëººò ¿ð ä¿í: Õºãæëèéí õýðýãöýý, çîðèëãî õàíãàõàä á¿õ ¿éë àæèëëàãààíû åðºíõèé ¿ð ä¿íãèéí

¿ç¿¿ëýõ íºëºº (óðò õóãàöààíû)

Èíãýýä òà á¿õýí ÅÁÑ-èéí õè÷ýýëä õýðõýí ìîíèòîðèíã õèéõ òàëààð äàðààõ äýä á¿ëãýýñ óíøèæ

òàíèëöàíà óó.

9

1.2. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿é

Áèä ºìíºõ äýä á¿ëýãò ìîíèòîðèíã ãýæ ÿìàð óòãàòàé ¿ã áîëîõ òóõàé áîëîí àëèâàà ¿éë àæèëëàãààíä

ìîíèòîðèíã õèéõ åðºíõèé îéëãîëò, ¿íäñýí àëõìóóäûí òóõàé ºã¿¿ëñýí áèëýý. Õàðèí ýíý á¿ëýãò áèä

ººðñäèéí äýâø¿¿ëæ áóé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿éí

òàëààð Òàíä òîâ÷ òàíèëöóóëàõ áîëíî.

Ìîíèòîðèíã ãýäãèéã “õÿíàëò-øèíæèëãýý-¿íýëãýý” õýìýýí îéëãîâîë õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ

¿éëèéã áèä õýðõýí îéëãîõ âý? Ìýäýýæ ýíä îëîí õóâèëáàð áàéæ áîëîõ áºãººä òóõàéí õè÷ýýëèéã

¿íýëýõýä ÿìàð çîðèëãîîð, þóã, õýí, ÿàæ èëð¿¿ëýõ âý? ãýñýí àñóóëò óðãàí ãàðíà. Ýíý àñóóäàëä:

ñóðãàëòûí óäèðäëàãà ìåíåæìåíòèéí òàëààñ íü,

òîäîðõîé “ïðåäìåò” áóþó êóðñ õè÷ýýëèéí ñòàíäàðò, àãóóëãûí çîõèñòîé áàéäàë, õýðýãæèëòèéí

òàëààñ íü

ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã, ¿éëèéí, ñýòãýë ç¿éí îð÷èí òàëààñ íü,

íýãæ áîëîí ýýëæèò õè÷ýýë äýýð ÿâàãäàõ ñóðãàõ, ñóðàõ ïðîöåññûí ¿éë ÿâöàä øèíæèëãýý õèéõ

ãýõ ìýòýýð îëîí òàëààñ õàíäàæ áîëîõ þì.

ÁÑØÓß áà ÆÀÉÊÀ áàéãóóëëàãûí õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà

ç¿éí õºãæèë” òºñëèéí õ¿ðýýíä äýýðõ àñóóäàëä ñóðàã÷èéí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæñýí áàãøëàõ

àðãà ç¿éí øèíý÷ëýë, õºãæèë ò¿¿íèéã á¿òýýõ àðãà ç¿é òàëààñ íü ñóäàëæ, çºâºëãºº ºãºõºä ÷èãëýæ

áàéñàí þì. Èéì ó÷ðààñ áèä õè÷ýýëä (ÅÁÑ-èéí) ìîíèòîðèíã õèéõ ¿éë àæèëëàãààã “õè÷ýýëèéí

ìîíèòîðèíã” ãýäýã íýð òîìü¸îíû äîð àâ÷ ¿çýí äàðààõ áàéäëààð îéëãîæ, òóðøèëò õè÷ýýë¿¿ääýý

õýðýãæ¿¿ëñýí áîëíî.

“Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã” ãýäãèéã åðºíõèéä íü áàãøëàõóé áîëîí ñóðàëöàõóéä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,

ñàéí õè÷ýýëèéí øèíýëýã àðãà ç¿éã á¿òýýõ çîðèëãîîð çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áóé òîäîðõîé ¿å øàò

á¿õèé íàðèéí íèéëìýë ¿éë õýìýýí îéëãîæ áîëíî. Ýíý íü “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å”,

“õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å”, “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëòûã

õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ ¿å” ãýñýí ¿íäñýí ãóðâàí ¿å øàòààñ á¿ðäýõ äèíàìèê òîãòîëöîî õýìýýí áèä

¿çñýí þì. Õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ ¿éë, ¿éëèéí àëõìûã åðºíõèéëæ 1.2.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷èä, õàðèí

ýíýõ¿¿ ¿éëèéã ìîíèòîðèíã õèéõ ¿éë ÿâöûí á¿ä¿¿â÷òýé (1.1.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷) òààöóóëàí 1.2.1 ä¿ãýýð

á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëëýý.



10

1.2

.1 ä

¿ãýý

ð á

¿ä¿¿

â÷

, ,

,

,

,

,

.

.

,

,

,

,

.

.

I

,

,

,

,

,

,

II

(

)

III

:

,

:

,

:

,

,

ºã÷

11

1.2.

1

I

,

,

,

,

II

III

.

:

1.2

.2 ä

óãàà

ð á

¿ä¿¿

â÷



12

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õàìðàõ õ¿ðýý íü çîðèëãî, çîðèëòîîñîî õàìààðàí ººð áàéæ áîëîõ þì.

Òóõàéëáàë, òîäîðõîé ìýðãýæëèéí áàãø íàðûí ººðñäèéí ñàíàà÷ëàãààð öîìõîí õ¿ðýýíä õèéãäýõ

ìîíèòîðèíã áàéõààñ ãàäíà, òîäîðõîé íýã ñóðãóóëèéí õ¿ðýýíä, õýä õýäýí ñóðãóóëèéí õ¿ðýýíä

(ä¿¿ðýã äîòðîî, ä¿¿ðýã õîîðîíä ãýõ ìýò), òîäîðõîé àéìãèéí õýìæýýíä ýñâýë ¿íäýñíèé õýìæýýíä

ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëæ áîëíî.

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí ò¿âøèí

1.2.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò

Õàìðàõ õ¿ðýý Çîðèëãî, çîðèëò¯éë àæèëëàãààã óäèðäàí

÷èãë¿¿ëýã÷

Òîäîðõîé íýã

ñóðãóóëèéí

õ¿ðýýíä

(Èõýâ÷ëýí

ñóðãóóëèéí

á¿õ áàãø íàð

õàìðàãäàíà)

– ªºðèéí ñóðãóóëèéí áàãø íàðûí áàãøëàõóé

áîëîí ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã õºãæ¿¿ëýõ

– Áàãø íàðûí õàìòûí ¿éë àæèëëàãààã

ñàéæðóóëàõ, äýìæèõ

– Çàëóó áîëîâñîí õ¿÷íèéã õè÷ýýëèéí àíàëèç,

ñóäàëãàà õèéõ àðãà ÷àäâàðò ñóðãàõ

– Çàãâàð ñóðãóóëü áîëîõ ãýõ ìýò.

Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, Çààõ

àðãûí íýãäýë

Ä¿¿ðýã, ñóìûí

õ¿ðýýíä

(1 áàãò èõýâ÷ëýí

èæèë ìýðãýæëèéí

áàãø íàð

õàìðàãäàíà)

– ªºðèéí ñóðãóóëü áîëîí áóñàä ñóðãóóëèéí

áàãø íàðûí áàãøëàõóé áîëîõ ñóðàëöàã÷äûí

ñóðàëöàõóéí õºãæèëä äýìæëýã áîëîõ

– Ñóðãóóëèóäûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ,

òóðøëàãà ñîëèëöîõ

– Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ

÷àäâàðòàé á¿òýýë÷ áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ

– Çàãâàð ä¿¿ðýã, ñóì áîëîõ ãýõ ìýò.

Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà,

àéìàã, ä¿¿ðãèéí ñóðãàëò

õàðèóöñàí ìýðãýæèëòí¿¿ä

Íèéñëýë, àéìãèéí

õ¿ðýýíä

– Íèéñëýë, àéìãèéí ñóðãóóëèéí áàãø íàðûí

áàãøëàõóéä äýìæëýã áîëîõ, ñóðãóóëèóäûí

ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ,

òóðøëàãà ñîëèëöîõ

– Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò

òàâèõ ãýõ ìýò.

Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà,

ä¿¿ðãèéí ñóðãàëò õàðèóöñàí

ìýðãýæèëòýí, íèéñëýë,

àéìãèéí Áîëîâñðîëûí

ãàçðûí ìýðãýæèëòí¿¿ä

Óëñ ¿íäýñíèé

õýìæýýíä Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ

ßàì àãåíòëàãóóä, ýðäýì

øèíæèëãýý, ñóðãàëòûí

áàéãóóëëàãóóä (ÁÑØÓß, ÁÕ ãýõ

ìýò)

Äýýðõ õ¿ñíýãò (1.2.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò)-ýýñ õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã øàò àõèñàí òîäîðõîé

ò¿âøèíã¿¿äýä çîõèîí áàéãóóëæ áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí òóõàéí ò¿âøèí á¿ðò õýí, þóã,

ÿàæ õèéõ âý? ãýñýí àñóóäàë óðãàí ãàðàõ áºãººä þóíû ºìíº òîäîðõîé íýã ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä ýíý

àñóóäëûã øèéäâýðëýõ íü ç¿éòýé þì.

Áèä ãóðâàí æèëèéí òóðø ¿ðãýëæèëñýí òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä 9 çàãâàð ñóðãóóëü äýýð òóðøèëò

õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëñàí òóðøëàãàäàà ¿íäýñëýí äýýðõ àñóóäëûã øèéäâýðëýí ñóðãóóëèéí

ò¿âøèíä õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ººðñäèéí õóâèëáàðûã äýâø¿¿ëæ áàéíà. Ýíý òóõàé äàðààõ

äýä á¿ëã¿¿äýýñ äýëãýð¿¿ëýí óíøèæ òàíèëöàíà óó.

13

1.3. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿å øàòóóä

1.3.1. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ äýýðõ òîãòîëöîîò ¿éëèéí íýãä¿ãýýð ¿å øàò íü “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã

õèéõ áýëòãýë ¿å” þì. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýõýä õýí, þóã, ÿàæ õèéõ âý ãýñýí àñóóäëûã

áèä øèéäâýðëýõäýý ÆÀÉÊÀ áà ÁÑØÓß-íààñ õàìòðàí òºñëèéí çîðèëãî áîëîîä ýöñèéí ¿ð ä¿íã

òîîöîõòîé õîëáîîòîé àâ÷ áàéñàí òàíäàõ ñóäàëãààíóóäûí çîðèëãî, ÿâö, ¿ð ä¿í (ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû

õ¿ðýýíä áàãø, ñóðàã÷äààñ àâ÷ áàéñàí àñóóëãà ñóäàëãààã õàâñðàëòààñ õàðíà óó.) áîëîîä ãóðâàí

æèëèéí òóðøèëò ñóäàëãààíû ÿâöàä õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãàäàà ¿íäýñëýñýí áèëýý. Èíãýýä ýíý ¿éë

àæèëëàãààã åðºíõèéëºí 1.3.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð ¿ç¿¿ëëýý.

I ¿å øàò “Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å”


Õýí îðîëöîõ âý?

Þó õèéõ âý? ßàæ õèéõ âý?


çîõèîí áàéãóóëàõ

òóõàéí ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà:

ªºðèéí

ñóðãóóëüä

õè÷ýýëèéí

ìîíèòîðèíã

õèéõ õýðýãöýý,

øààðäëàãûã

òîäîðõîéëîõ,

òàíèóëàõ

Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éí õºãæëèéí òàëààð äýëõèé íèéòèéí

åðºíõèé ÷èã õàíäëàãà ÿìàð áàéãààã ñóäàëæ, äàðààõ çîðèëãî

á¿õèé òàíäàõ ñóäàëãààíóóäûã ÿâóóëñíû äàðàà áàãø íàðòàà ýíý

÷èãëýëýýð ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëíà.

- Òàíäàõ ñóäàëãàà 1. Ñóðàã÷äûíõàà ìýäëýã, ñóðàëöàõ ÷àäâàð,

õ¿ñýë ñîíèðõîëûã èëð¿¿ëýõ

- Òàíäàõ ñóäàëãàà 2. Áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýã-

æ¿¿ëýõýä áàãø íàðûíõàà áàãøëàõ àðãà ç¿é, óð ÷àäâàðûí

ò¿âøèí õàíãàëòòàé áàéãàà ýñýõ áîëîí ñóðàëöàã÷äûí

ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿éí øèéäýë á¿õèé êóðñ õè÷ýýë,

íýãæ õè÷ýýë, ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëæ,

ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ÷àäàæ áàéãàà ýñýõèéã

èëð¿¿ëæ, òîãòîîõ

- Òàíäàõ ñóäàëãàà 3. Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæñýí õè÷ýýë

ñóðãàëòûã òºëºâëºí ÿâóóëàõàä ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ

ñóðãàëòûí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõäýý

¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ

- Òàíäàõ ñóäàëãàà 4. Áàãøëàõóé, ñóðàëöàõóéã ¿íýëæ áóé ¿íýëãýý

áîäèòîé, çºâ ýñýõèéã èëð¿¿ëæ òîãòîîõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã

çîõèîí áàéãóóëíà.

ªºðèéí

ñóðãóóëüä

õè÷ýýëèéí


õèéõ çîðèëãî,

çîðèëòûã

òîäîðõîéëîõ,

òàíèóëàõ

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéñíýýð ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéã

çîðüæ áàéãààòàé óÿëäóóëàí çîðèëãî çîðèëòîî òîäîðõîéëíî.

Òóõàéëáàë,

- Áàãø íàðûí áàãøëàõóéã ¿íýëæ, ñàéæðóóëàõ

- Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã ¿íýëæ, ñàéæðóóëàõ

- Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí îð÷èíã ¿íýëýõ, õºãæ¿¿ëýõ

çýðýãò ÷èãëýñýí áàéõ íü ç¿éòýé þì.



14

Õýòäýý

ñóðãàëòûí

òåõíîëîãèéí

äýâøèë, àðãà

ç¿éí õºãæëººð

¿ëãýð æèøýý

çàãâàð

ñóðãóóëü áîëæ

õºãæèõèéí

òóëä ººðèéí

ñóðãóóëüä

õè÷ýýëèéí


õèéõ

ìåíåæìåíòýý

òºëºâëºæ,

àðãà ç¿éãýý

áîëîâñðóóëàõ,

òàíèóëàõ

Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà íü çîõèîí áàéãóóëàëò, ñóäàëãààíû äàðààõ

àæëûã õàðèóöíà.

- Òîäîðõîé õóãàöààíä òîâîëñîí çîðèëòîî õàíãàæ, õ¿ññýí ¿ð

ä¿íäýý õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã ãàðãàõ

- ªºðèéí ñóðãóóëèàñ õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ìîíèòîðèíãèéí

áàãèéí ãèø¿¿äèéã òîìèëîõ (òîäîðõîé ñóäàëãààíû áàãòàé

õàìòàð÷ àæèëëàæ áîëíî)

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã áîëîâñðóóëàõ

Òîîíû áà ÷àíàðûí àíàëèç õèéõ áîëîìæòîé áàéõààð äàðààõ

¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã çàéëøã¿é áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé.

¯¿íä

- Áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ

- Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ.

- Õè÷ýýëèéí ÿâö áà õýëýëö¿¿ëãèéí ¿ð ä¿íã òýìäýãëýõ

- Ñóðàã÷èä ººðèéí ìýäëýã, ÷àäâàðò ¿íýëãýý ºãºõ

- Ñóðãóóëü ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà ¿íýëãýý ºãºõ

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã õýðýãëýõ àðãà÷ëàëûã òàíèóëàõ

(òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëæ õýðýãëýñýí ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñíû

òàëààð ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí 2 äóãààð á¿ëãýýñ óíøèæ òàíèëöààðàé)

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ÿâöàä öóãëàðñàí ìýäýý áàðèìòàä

àíàëèç õèéõ àðãà÷ëàëàà áîëîâñðóóëàõ (æèøýý íü, òºñëèéí õ¿ðýýíä

öóãëàðñàí ìýäýý áàðèìòàä àíàëèç õèéñýí àðãà÷ëàëûí òàëààð

ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí 1.3.3 äóãààð á¿ëãýýñ óíøèæ òàíèëöààðàé)

Ìîíèòîðèíãèéí áàãèéí ãèø¿¿äýýñ õàðãàëçàõ õè÷ýýë òóñ á¿ðò

õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýä áàãóóä (õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

áàãèéí ãèø¿¿ä)-ûã á¿ðä¿¿ëýõ (ººðèéí ñóðãóóëèàñ, èõ äýýä

ñóðãóóëèàñ, áóñàä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèàñ ãýõ ìýò)

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ îð÷èí íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.

- Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä òóõàéí õè÷ýýëä ñóóæ

àæèãëàëò õèéõ, õè÷ýýëèéí äàðàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýëýëö¿¿ëýã

õèéõýä òîõèðîìæòîé áàéäëààð õè÷ýýëèéí õóâààðèéã çîõèöóóëàõ

- Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû ñ¿¿ëèéí ¿å øàòàä àíàëèç õèéõýä õýðýãëýõ

çîðèëãîîð âèäåî áè÷ëýã õèéõ, ôîòî çóðàã àâ÷ áàðèìòæóóëàõ

áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ

- Ñóäàëãààíû áàãèéã ñóðãàëòàä õàìðóóëàõ, ñóðãàëòûí õýðýã ëýã-

äýõ¿¿íýýð õàíãàõàä äýìæëýã áîëîõ ãýõ ìýò ¿éë àæèëëàãààã

òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé.

Õè÷ýýë çààõ áàãø:

Çààõ

õè÷ýýëèéí

ñýäýâ áóþó

òóðøèõ àðãà

ç¿éãýý ñîíãîõ

“Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà”-ã òîäîðõîé øàòàíä õèéæ ã¿éöýòãýíý.

Æè÷: “Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéõ” ¿éë íü òîäîðõîé ¿éë àæèëëàãààíóóä áîëîí íàðèéâ÷ëàãäàí çàäðàõ áºãººä ýíý òóõàé òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëæ, îëíû õ¿ðòýýë áîëãîñîí çºâëºìæ II áà III –ààñ óíøèæ ñóäëààðàé. Ýäãýýð çºâëºìæèéã 8 õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí áà õè÷ýýë òóñ á¿ðò “õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãààã” õèéõ àðãà àðãà÷ëàëûí îíöëîãèéã òóñãàæ ºãñºí áàéãàà áîëíî.

15

1.3.2. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å - Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà ç¿é

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí íèëýýä ÷óõàë õýñýã áîë ò¿¿íèé 2 äóãààð ¿å øàò áîëîõ “Õè÷ýýëèéí

ìîíèòîðèíãèéã ÿâóóëàõ ¿å” áºãººä ýíý ¿åä õèéãäýõ ãîë ¿éë íü “Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ” ÿâäàë þì.

Ýíýõ¿¿ ¿éëèéã ã¿éöýòãýõýä õýí, þóã, ÿàæ õèéõ âý ãýäãèéã åðºíõèéëºí 1.3.2 äóãààð õ¿ñíýãòýýð

¿ç¿¿ëëýý.

II ¿å øàò “Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å” áóþó “Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿å”

1.3.2 äóãààð õ¿ñíýãò

Õýí îðîëöîõ âý? Þó õèéõ âý? ßàæ õèéõ âý?

Õè÷ýýë çààõ

áàãø:

Øèíý àðãà ç¿éí äàãóó çààõ õè÷ýýëèéíõýý

êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëàõ áóþó

“õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà”-ã õèéæ

ã¿éöýòãýõ

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí I ¿å øàòàä

ýõë¿¿ëñýí “Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà”-ã

¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéæ ã¿éöýòãýíý.

Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä

áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéã çààæ òóðøèõ

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ

ªºðèéí çààñàí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ä¿ãíýëò

ºãºõ

Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã äàõèí ñàéæðóóëàõ

“Îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí

¿íäýñòýéãýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

àðãà” ãýñýí õýñãýýñ äýëãýð¿¿ëýí (18 äóãààð

õóóäàñ) óíøèæ òàíèëöàíà óó.

Ñóðàã÷äààñ ººðèéí ¿íýëãýýíèé

ñóäàëãàà àâàõ

Ñóðàã÷äûí ººðèéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä

àíàëèç õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ, õýðýãëýõ

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà (á¿ëýã ñýäýâ, íýãæ

õè÷ýýë) õèéõýýñ ºìíº, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà

õèéæ ã¿éöýä äóóññàíû äàðàà (á¿ëýã ñýäýâ,

íýãæ õè÷ýýë) ìîíèòîðèíãèéí “Ñóðàã÷èéí

ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäàñ” àøèãëàí àâíà

(æèøýýëáýë, òºñºëä õýðýãëýãäñýí “Á”

õóóäàñíû òàëààð ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí 2

äóãààð á¿ëãýýñ äýëãýð¿¿ëýí òàíèëöàíà óó).

çýðýã ¿éë àæèëëàãààã õèéõ íü ç¿éòýé. Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã õèéõ ÿâöäàà ñóðàëöàã÷äûí

ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿éí äàãóó õè÷ýýëèéã õýðõýí áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ

àðãàä ñóðàëöàõ, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãàä ñóðàëöàõ, ñàéæðóóëàõ çýðýã çîðèëòûã

äýâø¿¿ëýí àæèëëàõ íü ÷óõàë þì.

Õè÷ýýëèéí

ñóäàëãàà õèéõ

áàãèéí ãèø¿¿ä:

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéæ, òýìäýãëýë

õºòëºõ

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãèéã çîõèîí

áàéãóóëàõàä îðîëöîõ

Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã äàõèí

ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ

Õè÷ýýëä ¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºã÷, áàðèìò

öóãëóóëàõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã õèéõ

áîëîìæòîé.

“Îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí

¿íäýñòýéãýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

àðãà” ãýñýí õýñãýýñ äýëãýð¿¿ëýí (18 äóãààð

õóóäàñ) óíøèæ òàíèëöàíà óó.

Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã õèéõ ÿâöäàà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãàà ñàéæðóóëàõ,

ñóðàëöàõ, ººðñäèéí àðãà ç¿éí õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëàõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëýí

àæèëëàõ íü ÷óõàë þì.



16

Áèäíèé Òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ áóé õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ýíý àðãà íü Òà áèäíèé õýðýãæ¿¿ëñýýð

èðñýí óëàìæëàëò õè÷ýýëèéí àíàëèç õèéõ àðãààñ ÿìàð ÿëãààòàé âý? ãýäýã àñóóëò ººðèéí ýðõã¿é

ãàð÷ áàéãàà ãýäýãò ýðãýëçýõã¿é áàéíà. Èéìä ýõëýýä ýíý àñóóëòàä õàðèó ºãºõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çëýý.

Õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ óëàìæëàëò (íýýëòòýé õè÷ýýë) àðãà áà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

àðãûí ÿëãàà

Õ¿í õýðõýí ÿàæ õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, þìñ ¿çýãäëèéã òàíèí ìýääýã, àëèâàà ìýäýýëëèéã õýðõýí øèíý

ìýäëýã áîëãîí õóâèðãàäàã, óëìààð ÿàæ õýðýãëýäýã ç¿é òîãòëûã “ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ç¿éí óõààí”

ñóäàëäàã [2]. Èéìä òóõàéí íèéãýìä õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàðèìòàëæ áóé, “Õ¿í ÿàæ ñóðàëöäàã âý?

ãýñýí àñóóëòàä õàðèóëò ºãäºã ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ñóäëàëûí îíîë ñóðãààëü”-ä òóëãóóðëàí õè÷ýýë

ñóðãàëòûã òºëºâëºõ, ¿íýëæ ä¿ãíýõ ¿éë àæèëëàãàà õèéãääýã áèëýý.

Ìýäëýãèéã íýã õ¿íýýñ íºãººä äàìæóóëæ áîëíî õýìýýí ¿çýõ ¿çýë äàâàìãàéëäàã ñóðàëöàõóéí ñýòãýë

ñóäëàëûí áîëîâñðóóëñàí îíîëòîé óÿëäàí ìàíàé óëàìæëàëò ñóðãàëòàä “Áàãø õè÷ýýëèéã ÿàæ çààõ

âý? Ñóðàã÷äàä òóõàéí àãóóëãûã ÿàæ õ¿ðãýæ áàéíà âý?” ãýäýã íü ÷óõàë àñóóäàë áàéñàí. Èéìä áèäíèé

õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ óëàìæëàëò àðãà (íýýëòòýé õè÷ýýë) íü áàãø òºâòýé áóþó áàãøèä ¿íýëãýý

ä¿ãíýëò ºãºõèéã ãîë çîðèëãîî áîëãîí ¿éë àæèëëàãààãàà çîõèîí áàéãóóëäàã áàéæýý. Ýíýõ¿¿ õè÷ýýë

çààõ, õè÷ýýëèéí àíàëèç õèéõ óëàìæëàëò àðãà íü òóõàéí íèéãýìäýý ººðèéí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ, à÷

õîëáîãäëîî ºãñºí áîëîâ÷ ºíººãèéí íèéãýì, ò¿¿õèéí øèíý íºõöºëä õºãæëèéí øèíý õýðýãöýýã

õàíãàõàä á¿ðýí õ¿ðýëöýõã¿é áîëæ, ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, ¿ð ä¿í íü íèéãìèéí õºãæèë, áîäèò

àìüäðàëûí øààðäëàãûã òýð á¿ð õàíãàõã¿é áîëñîîð áàéíà. Óëìààð àëü ÷ íèéãýìä áîëîâñðîëîîð

ýçýìøñýí ìýäëýã ÷àäâàðàà õýðýãëýí àìüäðàëä òîõèîëäîõ àëèâàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõ áîäèò

÷àäâàðòàé, ºíäºð ¸ñ ç¿éòýé, á¿òýýë÷ èðãýí áýëòãýí ãàðãàõ íü áîëîâñðîëûí çîðèëãî áîëîîä

áàéíà. Õºãæëèéí ç¿é òîãòëûí äàãóó øèíýýð äýâøèãäñýí ýíýõ¿¿ øààðäëàãàòàé õîëáîãäîí “Õ¿í

ÿàæ ñóðàëöäàã âý?” ãýäýã íü ÷óõàë àñóóäàë áîëæ áàéãàà áºãººä õ¿¿õýä ÿàæ ñóðàëöàæ, õýðõýí

õºãæäºã ç¿é òîãòëûã èëð¿¿ëýýä, äàðàà íü òýð ç¿é òîãòîëä íèéö¿¿ëýí áàãø õýðõýí ñóðãàõ íü àðãà

ç¿éí øèíý÷ëýëèéí àñóóäàë áîëæ òàâèãäàõ áîëëîî. Èéìä áèä õè÷ýýëèéí àíàëèç ñóäàëãàà õèéõ

óëàìæëàëò àðãàäàà ÷ áàñ òîäîðõîé ººð÷ëºëò õèéõ íü ç¿é ¸ñíû õýðýã þì.

Ñ¿¿ëèéí 20 æèëä äîòðîî îëîí óðñãàë ÷èãëýëòýéãýýð ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéãàà ñóðàëöàõóéí ñýòãýë

ñóäëàëûí øèíý ïàðàäèãì áîëîõ êîíñòðóêòèâèçìûí îíîë íü “Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãºº õ¿íä ç¿ãýýð

íýã äàìæäàãã¿é, ìýäëýãèéã õ¿í á¿ð ººðèéí á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààãààð çîõèîìæëîí á¿òýýäýã”

ãýñýí ãîë ¿çýë ñàíààã áàðèìòàëæ áàéíà [2].

Áèä ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿é”-ã õºãæ¿¿ëæ

õýðýãæ¿¿ëýõèéã çîðüæ áàéãàà áºãººä ¿¿íòýé óÿëäàí îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýéãýýð

õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã çîõèîí áàéãóóëàõ õýðýãöýý áèäýíä áèé áîëîîä áàéãàà áèëýý. Èéìä

õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã õèéõ ãîë çîðèëãî íü áàãøèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ, ø¿¿ìæëýõýä áèø, õàðèí áàãøèéí

çààñàí òóõàéí õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éã ñóðàã÷äààð ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ

÷èãëýëýýð õýðõýí áîëîâñðóóëàõ àðãà çàìûã õàìòûí õ¿÷ýýð ýðæ õàéõàä îðøèíî. Íýãýíò õàìòûí

õ¿÷ýýð ýíý ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéãàà òîõèîëäîëä õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä

áàãøèéí àðãà ç¿éí õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã òóñëàã÷, õàìòðàí ñóðàëöàã÷ íü áîëîí õóâèð÷ áàéãàà

þì. Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä ãýäýãò òóõàéí ìýðãýæëèéí õè÷ýýëèéí àðãàç¿é÷,

ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð, èæèë ìýðãýæëèéí áàãø íàð, èõ äýýä ñóðãóóëèéí çºâëºõ áàãø íàð

17

áîëîîä áóñàä õ¿ì¿¿ñèéã õàìðóóëàí îéëãîíî. Äàðààõ õ¿ñíýãò (1.3.3 äóãààð õ¿ñíýãm) - ä ýíý õî¸ð

àðãûí çàðèì ¿íäñýí ÿëãààòàé áàéäëûã õàðüöóóëàí õàðóóëëàà.

Ñóäàëãàà õèéæ áóé áàãèéí õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà÷ëàëûí ÿëãàà


Õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ

óëàìæëàëò àðãàÕè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà

Çîðèëãî,

çîðèëò

Áàãøèéã ¿íýëýõ Áàãøèéí çààñàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã

õàìòðàí ñàéæðóóëàõ çàìààð áàãøëàõ àðãà

ç¿éãýý õàìòàð÷ õºãæ¿¿ëýõ

Îíîë, àðãà

ç¿é

<<Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãººä

äàìæäàã>>

Áàãøèéí àëäààíä ä¿í øèíæèëãýý

õèéõ çàìààð çààõ àðãûí óð

÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ

<<Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãººä ç¿ãýýð íýã

äàìæäàãã¿é, ìýäëýãèéã õ¿í á¿ð ýçýìøèõ¿éí

ç¿é òîãòëûí äàãóó çîõèîìæëîí á¿òýýäýã>>

1. Ñóðàëöàã÷äûí àëäààíä ä¿í øèíæèëãýý

õèéõ çàìààð ñóðàëöàõóéã äýìæèõ äèäàêòèê

àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ

2. Áàãøèéí àëäààíä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ

çàìààð çààõ àðãûí óð ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ

¯íýëãýý

ä¿ãíýëò

Áàãøèéí çààñàí òóõàéí íýã

óäààãèéí õè÷ýýëä ¿íäýñëýí áàãøèä

ñàíàë ø¿¿ìæ ºãºõ, ¿íýëãýý ä¿ãíýëò

ºãºõ, çºâëºõ

Áàãøèéí çààñàí òóõàéí íýã óäààãèéí

õè÷ýýëä ¿íäýñëýí áàãøèä ñàíàë ø¿¿ìæ

áà ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãäºãã¿é. Õè÷ýýëèéí

íýã óäààãèéí çààëòàä ÿâöûí ¿íýëãýý ºã÷

çºâëºíº.

Õàðèí áàãøààð òóõàéí õè÷ýýëèéã

òîäîðõîé äàâòàëòàéãààð çààëãàæ, çààæ

áóé õè÷ýýëèéí àðãàç¿é ñóðàëöàã÷äàä,

òýäãýýðèéí ñóðàëöàõ ç¿é òîãòîëä õýðõýí

ýýëòýé áîëæ áàéãàà ººð÷ëºëòºä ¿íäýñëýí

¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºãºõ.

Çîõèîí

áàéãóóëàëò

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû õàìðàõ

õ¿ðýý ñàëàíãèä áàéäàëòàé.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã öààíààñ

òîìèëîãäñîí òîäîðõîé àëáàí

òóøààëòàí ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä

ÿâöóó, õààëòòàé áàéäëààð õèéäýã.

Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí òîäîðõîé

íýã áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä

òóëãóóðëàñàí ãýõ ìýò.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû õàìðàõ õ¿ðýýã

çîðèëãî çîðèëòîîñîî õàìààðóóëàí

òîãòîîõ áà íýãäìýë áàéäàëòàé àâ÷ ¿çíý.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ áàãèéí

á¿ðýëäýõ¿¿íä îðîëöîõ ñîíèðõîëûí

òºëººëºë îëîí, íýýëòòýé áàéäëààð

õèéãääýã.

Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàæ áóé

áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí ¿éë àæèëëàãààíä

òóëãóóðëàõ ãýõ ìýò.



18

Îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýéãýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà ãýäýã íü “Õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä ÿâàãäàõ ñóðàëöàõóé áà áàãøëàõóéí ¿éëèéí ø¿òýëöýý

áà ò¿¿íèé ìåíåæìåíòèéí ñóäàëãàà” õýìýýí ýíýõ¿¿ òºñºëä îðîëöîã÷ ìàíàé ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä

òàéëáàðëàñàí áàéãàà (õóóäàñ 70). Èéìä îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýé õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéíý

ãýäãèéã åðºíõèéä íü “ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæñýí àðãà ç¿é á¿õèé ñàéí õè÷ýýëèéí

ìåíåæìåíòèéã çàäëàí øèíæëýõ áóþó õè÷ýýëèéã òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿íýëæ ñàéæðóóëàõ

çîðèëãûí äîð õèéãäýæ áóé òîäîðõîé ¿å øàòààñ á¿ðäýõ õàðèëöàí óÿëäàà á¿õèé íàðèéí íèéëìýë ¿éë”

õýìýýí îéëãîæ áîëíî. Ýíýõ¿¿ ¿éëèéí çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä õýä õýäýí çîðèëòîò ¿éë àæèëëàãààã

çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëíà. ¯¿íä:

Áàãø çààõ ñýäâèéí äàãóó õè÷ýýëýý òºëºâëºí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéæ, õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìýý

áîëîâñðóóëàõ (ýíý ¿éëèéã áàãø ãàíöààð÷èëæ ýñâýë ìýðãýæëèéí áàãø íàð, ñóäàëãààíû áàãòàé

õàìòàð÷ õèéæ áîëîõ þì)

Áîëîâñðóóëæ áýëòãýñýí êèððèêþëèìèéíõýý äàãóó õè÷ýýëýý çààæ, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõýýð

óðüä÷èëàí áýëäñýí áàãèéí ãèø¿¿äýýð õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéëãýõ (õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

áàãèéí ãèø¿¿ä àæèãëàëòûí õóóäñûã çààâàë õºòëºõ áà ÿìàð ÷èãëýëýýð àæèãëàëò õèéõ âý ãýäãýý

òîâëîñîí áàéíà)

Áàãøèéí çààñàí õè÷ýýëèéã õýëýëöýæ, õè÷ýýëèéí ìåíåæìåíòýý ¿íýëæ, çºâëºëäºõ, ñóðàëöàõ

(õè÷ýýë çààñàí áàãø áà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ áàãèéí ãèø¿¿ä îðîëöîíî)

Õýëýëö¿¿ëýãèéí ¿ð ä¿íä áàãø (ýñâýë òóõàéí õè÷ýýëèéã áîëîâñðóóëñàí áàãèéí ãèø¿¿ä)

õè÷ýýëèéã äàõèí ñàéæðóóëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ

Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãàà íü äàõèí äàâòàãäàõ îð÷èëò ¿éë ÿâö þì. ªºðººð õýëáýë, òóõàéí õè÷ýýë íü

õè÷ýýë çààõ á¿ðä óëàì ñàéæèð÷ áàéõ òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæëýõ ¿éë ÿâö áèëýý.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿éëèéã 1.3.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷èä ¿ç¿¿ëëýý.

19

“ ” , ,

:

,

:

:

“ ”

:

,

,

1:

2:

3:

4:

1.3.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷



20

¯éëèéí àëõàì 1:

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýýðõ îð÷èëò ¿éë ÿâöûí “õè÷ýýëèéí áýëòãýë ¿å”-ä ñîíãîñîí ñýäâèéí

äàãóó õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéíý. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü òîäîðõîé ¿éëèéí àëõìóóä

áîëîí íàðèéâ÷ëàãäàí çàäðàõ áºãººä ýíý òóõàé òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëæ, îëíû õ¿ðòýýë

áîëãîñîí çºâëºìæ II áà III –ààñ óíøèæ ñóäëààðàé. Ýäãýýð çºâëºìæèéã 8 õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä

áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí áà õè÷ýýë òóñ á¿ðò “õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà” õèéõ àðãà àðãà÷ëàëûí

îíöëîãèéã òóñãàæ ºãñºí áàéãàà.


Õàðèí “õè÷ýýëýý òóðøèõ ¿å”-ä õè÷ýýë çààõ, õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí

áàéãóóëíà. ¯¿íèé òóëä óðüä÷èëàí Õýí õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ âý? Þóã àæèãëàõ âý? ßàæ àæèãëàëò

õèéõ âý? ãýäãèéã øèéäâýðëýõ íü ç¿éòýé áàéäàã.

Õýí õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ âý?

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä áîëîîä õè÷ýýë çààõ áàãø õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéíý.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä äàðààõ òºëººëëèéã õàìàðñàí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé

áàéõ íü ç¿éòýé. ¯¿íä:

Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí áàãààñ

Ñóðãóóëèéí áàãø íàðààñ (ìýðãýæëèéí áà ìýðãýæëèéí áóñ áàãø íàð)

ªºðèéí áîëîí áóñàä ñóðãóóëèéí ìýðãýæëèéí áàãø íàðààñ

Èõ äýýä ñóðãóóëèéí çºâëºõ áàãø íàðààñ

Òóõàéí ìýðãýæëèéí ìýðãýæèëòýí

Áóñàä

ßàæ àæèãëàëò õèéõ âý?

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä õýðõýí àæèãëàëò õèéõ äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëòàà

óðüä÷èëàí õèéñýí áàéíà.

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ çîðèëãî, çîðèëòîî çºâ îéëãîñîí áàéõ (ýíý íü áàãøèéã áèø õàðèí

òóõàéí õè÷ýýëèéí äèäàêòèê àðãà ç¿éã ¿íýëíý ãýäãèéã óõààðàõ øààðäëàãàòàé)

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýý òîäîðõîé áîëãîñîí áàéõ (ÿìàð òºðëèéí õè÷ýýë

âý? ÿìàð àðãà ç¿éãýýð áîëîâñðóóëàãäñàí õè÷ýýë âý? ãýäãýýñýý õàìààð÷ àæèãëàëò õèéõ ºíöºã,

¿ç¿¿ëýëò íü îíöëîã ÿëãààòàé áàéõ áºãººä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë áàãø, ñóäëàà÷äûí ç¿ãýýñ

àæèãëàëò õèéëãýõ õ¿ñýëòýé áàéãàà õýñãýý õè÷ýýë àæèãëàã÷äàä óðüä÷èëàí òàíèóëàõ õýðýãòýé)

Æè÷: Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýý ñîíãîõäîî àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý

ºãºõ “Â” õóóäàñ (òºñºëä õýðýãëýñýí)-ûí áàãö ò¿¿íèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ ñîíãîí õýðýãëýæ

áîëîõ þì (õóóäàñ 53).

Õè÷ýýëèéã õýí, õýí õýðõýí áàðèìòæóóëàí àâ÷ ¿ëäýõ ìåíåæìåíòýý õèéñýí áàéõ

Õè÷ýýë òºëºâëºëòèéíõºº äàãóó ÿâæ áàéãàà ýñýõýä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàõààñ èë¿¿òýéãýýð

(õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìýýñ àíõààðàë òàòñàí ç¿éëñèéã òýìäýãëýõ), õè÷ýýëèéí àìüä

÷àíàð áóþó õ¿¿õäýý àæèãëàõ, õ¿¿õä¿¿äèéí õàíäëàãà áàéäëààñ õàìààðàí õè÷ýýë õýðõýí

ººð÷ëºãäºæ áàéãàà çýðãèéã àæèãëàõ

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ ¿åäýý õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ (æèøýý íü òºñºëä

õýðýãëýãäñýí ”Ã” õóóäàñ)

21

Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûã (æèøýý íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí “Â1”, “Â2”

õóóäàñ) õè÷ýýë àæèãëàõ ÿâöàä õºòëºõã¿é áàéõ

Âèäåî áè÷ëýã õèéõ (õè÷ýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñààä áîëîõã¿é áàéõ)

Çóðàã àâàõ (õè÷ýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñààä áîëîõã¿é áàéõ)

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿åäýý âèäåî áè÷ëýãèéã ÷àíàðòàé õèéæ áàðèìòæóóëàí àâ÷ ¿ëäâýë

äàðàà íü áè÷ëýãýý ¿çýí õè÷ýýëèéí àíàëèçèéã äàõèí ãÿðõàé õèéõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëîõ þì.

Òóðøèëò õè÷ýýëèéí ÿâöàä õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä áàãø áîëîí ñóðàã÷èéí ¿éë

àæèëëàãààíä õºíäëºíãººñ îðîëöîõ, çààæ çºâëºõ ãýõ ìýò òîõèîëäëóóä ãàð÷ áàéñàí áºãººä èéì

¿éëèéã õèéõã¿é áàéõ ¸ñòîéã àíõààðàëäàà àâààðàé.

Þóã àæèãëàõ âý?

Áàãø áà ñóäëàà÷äûí ç¿ãýýñ ººðèéí õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéëãýõ õ¿ñýëòýé áàéãàà õýñãýý õè÷ýýë

àæèãëàã÷äàä óðüä÷èëàí òàíèóëàõ íü íýýëòòýé áîëîâ÷ áàãø, ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààãààð

ýýëæèò õè÷ýýëèéí àãóóëãà òîäîðõîéëîãäîæ áóé ó÷ðààñ äàðààõ åðºíõèé ÷èãëýëèéí äàãóó

àæèãëàëòûã õèéæ áîëíî.

Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà

Àðãà ç¿é (ñóðàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýõýä äýìæëýã áîëæ áàéãàà ýñýõ)

Ãàðãàæ áóé àëäàà (îíîëûí, ¿ã õýëëýãèéí, ...)

Ñóðàã÷èäòàé õàðèëöàæ áóé õàðèëöàà

Õóãàöàà (ñóðàã÷äàä áîäîõ, òàéëáàðëàõ, ººðèéí ñàíàëàà ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ çýðýã

õàðèó ¿éëäýë õèéõ õóãàöàà ºã÷ áàéãàà ýñýõ)

Ñàìáàð àøèãëàëò, õºòëºëò (ñóðàã÷äûã ñóðàõ ÷àäâàðò ÷èãë¿¿ëýí õºòºëæ áàéãàà ýñýõ)

ãýõ ìýò

Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà

Ãàðãàæ áóé àëäàà (îíîëûí, ¿ã õýëëýãèéí, ...)

Ñîíèðõîë òàòñàí ¿éë, àñóóëò, õàðèóëò

ªìíºõ òºñººëºë

Äýâòýð õºòëºëò

Òóñãàé áà åðºíõèé ÷àäâàð ãýõ ìýò

Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í

Ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõóéä äýìæëýã áîëæ áàéãàà ýñýõ

Øààðäëàãà õàíãàæ áàéãàà ýñýõ ãýõ ìýò

Õè÷ýýëèéí åðºíõèé çîõèîí áàéãóóëàëò

Òóõàéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ãýõ ìýò.


Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýýðõ îð÷èëò ¿éë ÿâöûí “õè÷ýýëýý õýëýëöýõ ¿å”-ä õè÷ýýëèéí

õýëýëö¿¿ëýã õèéõ, ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ áà áàãèéí

àõëàã÷ óäèðäàæ ÿâóóëíà.

Õè÷ýýëä õýðõýí ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ âý?

Áàãø õè÷ýýë çààæ äóóññàíû äàðàà ñóäàëãààíû áàã äàðààõ áàéäëààð õè÷ýýëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí

¿íýëæ ä¿ãíýíý.



22

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéñýí áàãèéíõàí “Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ” õóóäñûã áºãëºõ

(æèøýý íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí “Â1”, “Â2” õóóäàñ)

Õè÷ýýë çààñàí áàãø “Áàãø ººðèéí çààñàí õè÷ýýëäýý ¿íýëãýý ºãºõ” õóóäñûã áºãëºõ

(æèøýý íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí “À1”, “À2” õóóäàñ)

Æè÷: Õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýëä õºòëºõ “Ã” õóóäàñ, õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí

òýìäýãëýëä õºòëºõ “Ä” õóóäàñò òýìäýãëýñýí òýìäýãëýëä ¿íäýñëýí òóõàéí õè÷ýýëèéã ¿íýëæ

áóé ¿íýëãýýíèé øàëãóóð áîëîõ áàãö ò¿¿íèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îíîîæóóëàõ íü ç¿éòýé þì.

Õè÷ýýëä ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõäºº õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéæ áóé õàìðàõ õ¿ðýý áîëîîä ýðãýõ

õîëáîîòîé ìýäýýëýë àâàõ õýðýãöýý øààðäëàãà, ñóäàëãààíû çîðèëòäîî áàðèìæààëàí ÿìàð ò¿âøèíä

õýðõýí ¿íýëãýý ºãºõ âý ãýäýã íü íýýëòòýé áàéíà.

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéã õýðõýí õèéõ âý?

Õè÷ýýëä ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãñºíèé äàðàà õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéã çîõèîí áàéãóóëíà.

Áàãèéí àõëàã÷ “Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ” õóóäñûã (æèøýý íü òºñºëä

õýðýãëýãäñýí “Ä” õóóäàñ) õºòëºõ ãèø¿¿íèéã óðüä÷èëàí òîâëîñîí áàéõ ¸ñòîé. Ýíýõ¿¿

õóóäñûã ã¿éöýä õºòëºõ íü õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã äàõèí ñàéæðóóëàõàä ÷óõàë õóâü íýìýð

áîëîõ ó÷ðààñ àëü áîëîõ á¿ðýí áè÷èæ òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé. Òóðøèëòûí ÿâöàä ýíýõ¿¿

õóóäñûã äóòóó õºòºëæ áàéñàíòàé õîëáîãäîí òîäîðõîé áýðõøýýë¿¿ä ¿¿ñ÷ áàéñàí áèëýý.

Õýëýëö¿¿ëýã õèéõýä õýí ÿìàð äàðààëëààð îðîëöîõûã òîãòîîõ íü ÷óõàë áàéäàã. Õàìãèéí

îíîâ÷òîé áàéæ áîëîõ äàðààëàëûã 1.3.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷èä ¿ç¿¿ëëýý.

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýã õèéõ åðºíõèé äàðààëàë1.3.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷

Áàãèéí àõëàã÷ õýëýëö¿¿ëãèéã òóõàéí õè÷ýýëèéí õóâüä õàìãèéí ¿ð àøèãòàé, îíîâ÷òîé

àñóóäëààð ÷èãë¿¿ëæ, çîõèîí áàéãóóëàõ õýðýãòýé. Òóõàéëáàë;

Áàãøèéí çààñàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿é, òºëºâëºëòèéã ñàéæðóóëàõ

Áàãøèéí çààõ àðãà ç¿éí õºãæèëä äýìæëýã áîëîõ

Ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõóéä äýìæëýã áîëîõ

Áóñàä ãýõ ìýò

Òºñëèéí ýõíèé æèëä òóðøèëò õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýã õèéõ ¿åä áèäýíä õè÷ýýëèéí àíàëèç õèéõ

óëàìæëàëò àðãà áàðèëòàé õîëáîîòîéãîîð çàðèì òîäîðõîé áýðõøýýë¿¿ä ó÷èð÷ áàéñàí ó÷ðààñ

¿¿íèéã àíõààð÷ àæèëëàõ íü ç¿éòýé þì. Òóõàéëáàë, õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä

áàãøèéã ø¿¿ìæëýõ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàõ, õè÷ýýëèéã èíãýæ çààâàë ç¿ãýýð áàéñàí áîëîâ óó ãýõ ìýò

òóõàéí ¿åä òºðñºí ñýòãýãäëèéí ÷àíàðòàé ñàíàë ø¿¿ìæ, äàâõàðäñàí ñàíààã äàâòàí õýëýõ, òóõàéí

õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã õýðõýí ñàéæðóóëàõ àðãà çàìûã ¿ë ýðýëõèéëýõ ãýõ ìýò.

8.

1.

3.

2.

4.

5.

6.

7.

23


Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýýðõ îð÷èëò ¿éë ÿâöûí ”õè÷ýýëýý ñàéæðóóëàõ ¿å” áóþó õè÷ýýëèéí

ìåíåæìåíòýý ñàéæðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî, çîðèëò íü äýýðõ ãóðâàí ¿å øàòûã îëîí

äàâòàëòòàéãààð õèéñíèé ¿ð ä¿íä èë¿¿ ñàéí õýðýãæäýã. ªºðººð õýëáýë, õè÷ýýëèéí àæèãëàëò,

õýëýëö¿¿ëýãèéí ¿ð ä¿í áîëîîä ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëòýä òóëãóóðëàí áàãø (õè÷ýýë áîëîâñðóóëñàí

õ¿ì¿¿ñ) çààñàí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìýý ñàéæðóóëæ, äàõèí çààæ òóðøèõàä áýëòãýäýã. ¯¿íèé ¿ð

ä¿íä õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ, õýëýëö¿¿ëýã õèéõ ãýñýí ¿éë¿¿ä äàâòàãäàíà.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã àøèãëàí õè÷ýýëèéí òºëºâëºëòºº ñàéæðóóëàõäàà õè÷ýýëèéí

õýëýëö¿¿ëãèéí ïðîòîêîë õºòëºõ “Ä” õóóäàñ, õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ “Ã” õóóäàñ,

àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ “Â” õóóäàñ áà õè÷ýýë çààã÷ áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ

“À” õóóäàñíû ¿ð ä¿íã àøèãëàíà. “À“ áà “Á“ õóóäñàíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí òîîí àíàëèç õèéõ áà “Ã“

áà “Ä“ õóóäàñíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí ÷àíàðûí àíàëèç õèéíý.

“À”, “Â”, “Ã” áà “Ä” õóóäàñíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã õýðõýí ñàéæðóóëàõ

âý?

Àæëûí íàéìàí õýñýã òóñ á¿ð ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó õè÷ýýëèéí

ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä áîëîâñðóóëàëò õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñàéæðóóëàõ

¿éë àæèëëàãàà õèéæ áàéñàí áèëýý.

Õèìèéí áàãèéí õàìò îëîí áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä (äýýðõ

“À”, “Â1”, “Ã”, “Ä” õóóäñûí ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëæ) ¿íäýñëýí õýðõýí ñàéæðóóëæ áàéñàí òàëààð

òºñëèéí 3 äàõü æèëä õýâëýí íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîñîí çºâëºìæ III-ò äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàñàí

áàéãàà òóë Òà á¿õýí çàéëøã¿é óíøèæ òàíèëöàõ íü ç¿éòýé þì [3].

Õàðèí áèä ýíýõ¿¿ çºâëºìæäºº ñóóðü áîëîâñðîëûí ìàòåìàòèêèéí áàãèéí õàìò îëîí

õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý “Â1” õóóäàñíû ¿ð ä¿íä áîëîâñðóóëàëò õèéõ çàìààð õýðõýí ñàéæðóóëæ

áàéñàí òàëààð ìàòåìàòèêèéí “Êâàäðàò õàìààðëûã ñóäàëöãààÿ” ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºð

[4] äýýð æèøýýëýí õàðóóëëàà.

Ò¿¿í÷ëýí ìýäýýëýëç¿éí áàãèéí õàìò îëîí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñàéæðóóëàõäàà àæèãëàã÷

íàðûí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ “Â” õóóäñûí ºãºãäëèéã õýðõýí áîëîâñðóóëàí àøèãëàæ áàéñàí

òàëààð òîâ÷ äóðäàí õàðóóëëàà.

“Êâàäðàò õàìààðëûã ñóäàëöãààÿ” ìàòåìàòèêèéí ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºð

Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéõ çàìààð áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõèéí

ºìíºõ áà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéñíèé äàðààõ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í ä¿ãíýëòýä ¿íäýñëýí

ñàéæðóóëñàí õè÷ýýëèéí õºòºëáºð òóñ á¿ðèéã 1.3.4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä õàðüöóóëàí ¿ç¿¿ëëýý.

Ýíý õè÷ýýëýýð áèä:

– y=ax2+c çýðýãò ôóíêöûí àõóé àìüäðàëûí ¿çýãäýë, þìñûí ÷àíàðûã êâàäðàò õàìààðëààð

èëýðõèéëýõ

– Êâàäðàò õàìààðëûã òàíèõ, ãðàôèê àøèãëàí øèíæ ÷àíàðûã ñóäëàõ

– Õàìààðëûí êîýôôèöèåíò áîëîí ñóë ãèø¿¿íèé íºëººã ãðàôèê àøèãëàí îéëãîõ, ìýäëýãýý

áàòàòãàõ, ñóðàã÷èä ôóíêöèéã ñóäëàõ ÿâöàä çàéëøã¿é õàìò ñóäëàõ ñóäëàãäàõóóíóóäûã

îðóóëæ ºãñºí.



24

:

: 8

-

.

: 40

: y

=ax2 +c

,

: -

-

-

,

,

:

-

-

-

,

- X

y=a

x2 +bx+

c

,

,

- y=

ax2 +c

-

,

-

,

-

:

: 8

-

.

: 40

: y

=ax2 +c

,

: -

-

-

,

,

:

-

-

-

,

- X

y=a

x2 +bx+

c

,

,

- y=

ax2 +c

-

,

-

,

-

:

:

,

(1’)

.

.

,

(1’)

.

.

1.3

.4 ä

¿ãýý

ð õ

¿ñí

ýãò

25

/15’/

4

.

1

,5

.

2

00

2gtS

Sv

t

.

,

S0=

0, v

0=0

g

=1

0/

2

y

=5x2

.

1,5

.

y=5

x2 -1,5

.

.

- 4

.

25

480

y

2

5(3

,5)

1,5

61,2

51,

559

,75

y

59,

75

.

.

2

-

y=a

x2 +c

.

1

.

-3 -

,

. (

y=

ax2 +c

)

.

1

.

/15’/

“Les

son2

”

.

.

Áìá

ãíèé

óíà

õ õó

ãàöà

à áî

ëîí

ñåêó

íä ò

óòàì

ÿâà

õ çà

ìûã à

æèã

ëàæ

õ

ñíýã

òýý

ð ò

ýìäý

ãëýå

.

()

()

Áìá

ã óíà

ãàæ

õóã

àöàà

ã íü

òîî

öîîë

ú¸

15

220

345

4?

Áìá

ã 3,5

ñåêó

íäýí

ä ãà

çàðò

óí

àæ á

àéíà

.

3,5

ñåêó

íä

.

4

?

2

00

2gtS

Sv

t

.

S0

, v

0

, t

, g

9

,8

/2

.

,

S

0=0,

v0=

0

g =

10

/2

y=5

x2

.

1

,5

.

y

=5x2 -1

,5

.

-1-

.

-1

-

.

.

y=5x

2

.

4

.

25

480

y

.



26

: -1

()

2

()

-2

(x;

)

2.

=42 -3

.

1.

. 2.

.

3.

. 4.

.

5.

.

3.

=2

2 +2

. =-

22 +3

-

.

(-2

) -

.

-

.

:

-1

(

)

2

(

)

-2

(x

;)

.

.

y75,

595,1

25,61

5,1)5,3(

52

59,

75

.

1

. =5

2 -1,5

.

6.

. 7.

.

8.

. 9.

.

10.

.

2.

=5

2 +1,

5

.

-

.

(-2

) -

.

-

.

2-

y

=ax2 +c

.

2

.

-3 -

,

. (

y=a

x2 +c

)

.

2

.

27

Äýýðõ ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðººð òóðøèëò õè÷ýýë ÿâóóëàõàä òàâàí àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý

õèéñýí áà ýäãýýð Â õóóäñûí íýãòãýñýí ¿ð ä¿íã äîîðõ çóðãàí äýýð õàðóóëëàà. Ýíä á¿ðýí àâàõ ¿íýëãýý

íü 3 ãýäãèéã àíõààðàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äóíäàæ ¿íýëãýý õýä áàéãààãààð íü õàíãàëòòàé áîëñîí

ýñýõèéã òîîöîîëíî. Ìºí àæèãëàã÷èéí õóóäñàíä òóñãàãäààã¿é ç¿éëèéã òýìäýãëýýðýé ãýñýí õýñýã

äýýð òóõàéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò òóñãàõ íýìýëò ñàíààã (Ñóðàã÷äàä èëýð÷ áóé ººð÷ëºëò, öààøèä

àíõààðàõ ç¿éëèéã) õºòºëáºðºº ñàéæðóóëàõäàà àâ÷ òóñãàæ ºãºõ õýðýãòýé.

1. Ýõëýë óäèðòãàëûí õóâüä:

1-ð ¿ç¿¿ëýëò. Ñýäýë òºð¿¿ëæ ñîíèðõîë òàòñàí áàéäàë

Õè÷ýýëèéí ñýäýëæ¿¿ëýõ áè÷âýð, áîäëîãûí õóâüä ñóðàã÷äàä ñîíèðõîë òàòàõ áàéäàë, ìýäëýã á¿òýýõ

¿éë àæèëëàãàà áàãà áàéãàà íü 1 îíîî áà “¯íýëãýýíèé áîäèò øàëòãààí” õýñýãò àæèãëàã÷ûí

òýìäýãëýñíýýð <<Ñýäýë òºð¿¿ëýõ áè÷âýð íü õèéñâýð, ñóðàã÷äàä ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààíä íºëºº áàãàòàé, íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò áàãà òîõèðñîí áà õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîíä çºð÷èëòýé çýðãýýñ áîëæ ýíý õè÷ýýë ýõíýýñýý ñóðàã÷äûí ñîíèðõîëûã áàãà òàòàæ ýõýëëýý>> ãýæýý. Èéìä ñóðàã÷äûí íàñ, ñýòãýõ¿éí îíöëîãò òîõèðóóëàí (ýíý íàñíû ¿åäýý ñóðàã÷èä

õºòºëãººí èõòýé, þì þìûã ñîíèðõîí øîõîîðõñîí, àëèâàà øèíý ç¿éëèéã òóñãàæ àâàõäàà àìàð

áàéäàã) õºäºëãººíò ä¿ðñëýë á¿õèé ¿ç¿¿ëýí Power Point ïðîãðàìì àøèãëàí õèéñýí. Óã ¿ç¿¿ëýíãýýñ

óíàæ áóé áºìáºãíèé õóâüä áàéøèíãèéí ºíäºð, õóãàöààíû õîîðîíäûí õàìààðëûã ñóðàã÷èä

0

. 0

,

.

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

1

,

.

“ ”

, .



28

àæèãëàí õ¿ñíýãòýíä òýìäýãëýæ òîîöîî õèéñíýýð y=ax2+c õàìààðëûã èëð¿¿ëíý. Ýíý íü ñóðàã÷äàä

òîì íýýëò õèéñýí ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõýýñ ãàäíà þìñûí õîîðîíäûí ç¿é òîãòîë õàìààðàëûã

àæèãëàæ, íýãòãýí ä¿ãíýõ ÷àäâàð ýçýìøèõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ñýäýëæ¿¿ëýõ áè÷âýð áîëãîí

ººð÷èëñºí.

2-ð ¿ç¿¿ëýëò. Õè÷ýýëèéí çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí áàéäàë

Õè÷ýýëèéí çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí áàéäàë òîäîðõîé îéëãîìæòîé áàéñàí òóë 2,8 ãýñýí õàíãàëòòàé

¿íýëãýý àâñàí áàéíà.

2. Àãóóëãûí õóâüä:

1-ð ¿ç¿¿ëýëò. Õè÷ýýë áîëîí ñýäýâ õîîðîíäûí çàëãàìæ õîëáîî

Ñýäýëæ¿¿ëýõ áè÷âýðèéí áîäëîãîä ãàð÷ áóé ôèçèê óõàãäàõóóí íü 8-ð àíãèéí õóâüä ¿çýýã¿é áàéãàà

òóë õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî çºð÷èëòýé áîëæ áàéíà. Ãýõäýý òóðøèëòûí äàðààõ õºòºëáºðò òàíèí

ìýäýõ¿éí íýìýëò ìýäýýëýë áàéäëààð ºíäðººñ óíàñàí áèåèéí õºäºëãººí ò¿¿íèé òýãøèòãýëèéã

îðóóëæ ºãñºí íü îíîâ÷òîé áîëæýý.

2-ð ¿ç¿¿ëýëò. Àìüäðàëòàé õîëáîñîí áàéäàë (ò¿¿õ, àõóé, ñî¸ë)

Àëèâàà õè÷ýýë á¿ð ò¿¿õ, àõóé, ñî¸ëòîé õîëáîãäîõ íü õ¿íäðýëòýé ÿëàíãóÿà áàéãàëèéí óõààíû õè÷ýýë

òóõàéëáàë, äóíä àíãèéí ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýë íèëýýä áýðõøýýëòýé áàéäãèéã àíõààðààðàé. Èéìä

òóõàéí õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ä¿ãíýõäýý àõóé àìüäðàëûí ¿çýãäýë, þìñûã ìàòåìàòèêààð çàãâàð÷ëàí

èëýðõèéëæ áàéãààã óõààð÷, òóõàéí àñóóäëûã òýð çàãâàð÷ëàëûí (õóóëü, òîìü¸îã) òóñëàìæòàéãààð

ò¿¿íèéãýý øèéäâýðëýæ áàéâàë õàíãàãäëàà ãýæ ¿çýõ íü ç¿éòýé þì.

3-ð ¿ç¿¿ëýëò. Àãóóëãûí îíîâ÷òîé áàéäàë

Ýíý õýñýãò àæèãëàã÷ <<Ñóðàã÷èä ïàðàìåòðýýñ õàìààðàí òóõàéí ôóíêöèéí ãðàôèê ÿìàð áàéäàëòàé çóðàãäàõûã áóðóó ä¿ãíýæ áàéñàí íü äààëãàâàðò ºãñºí áîäëãóóäûí ºìíºõ êîýôôèöèåíò¿¿ä ººð ººð áàéñíààñ íýãäñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é. Äààëãàâàð 2-ò ºãñºí áîäëîãóóäûã ºìíºõ êîýôôèöèåíò¿¿äèéí òýìäýã ýñðýã, ïàðàìåòð íü èæèë áàéõààð ñîíãîâîë ñóðàã÷äàä àæèãëàæ ä¿ãíýëò õèéõýä õÿëáàð áîëîõ áàéñàí >> ãýñýí ñàíààã òóñãàí

òóðøèëòûí äàðààõ õºòºëáºðò çàñâàðëàí òóñãàæ ºãñºíèéã àæèãëààðàé.

3. Àðãà ç¿éí õóâüä:

Ñóðãàëòûí àðãûã ñîíãîñîí áàéäàë, áàãøèéí àñóóëòàà òîìü¸îëñîí áàéäàë (Ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë

àæèëëàãààã äýìæèæ áàéãàà ýñýõ, ñóðàã÷äàä îéëãîìæòîé, îíîâ÷òîé, ýíãèéí), ñóðàã÷äûã ñóðàõ

àðãàä ñóðãàæ áàéãàà áàéäàë ãýñýí ãóðâàí øàëãóóðò õàíãàëòòàé ¿íýëãýý àæèãëàã÷äààñ àâñàí òóë

òóðøèëòûí äàðààõ õºòºëáºðò ººð÷ëºëò îðóóëààã¿é áîëíî.

4. Õýðýãëýãäýõ¿¿íèé õóâüä:

1-ð ¿ç¿¿ëýëò. Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîñîí áàéäàë (Ìýäëýã á¿òýýõýä äýìæëýã áîëæ

áàéãàà ýñýõ, àãóóëãàä íèéöñýí ýñýõ, òåõíèê õýðýãñýë àøèãëàñàí ýñýõ), Ñàìáàðûã õè÷ýýëèéí àãóóëãà,

ñóðàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã õîëáîõóéöààð õºòºëñºí áàéäàë (Õ¿¿õäèéí áîäîë ñàíààã

òóñãàæ áàéãàà ýñýõ) íü õàíãàëòòàé ¿íýëãýý àæèãëàã÷äààñ àâñàí òóë òóðøèëòûí äàðààõ õºòºëáºðò

ººð÷ëºëò îðóóëààã¿é õýâýýð ¿ëäýýñýí áàéíà.

2-ð ¿ç¿¿ëýëò. Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé øààðäëàãà õàíãàñàí áàéäàë (ªíãº, õýìæýý, õàðàãäàõ

áàéäàë)

Òóðøèëòûí ºìíºõ ¿ç¿¿ëýí íü ñóðàã÷äàä õàðàãäàõ áàéäàë íü øààðäëàãà õàíãàõã¿é áàéñíûã Power

Point ïðîãðàìì àøèãëàí, õºäºëãººí á¿õèé ºíãèéí ÿëãàðàëààð àæèãëàõ ¸ñòîé áè÷âýð¿¿äèéã íü

òîäîòãîñîí ¿ç¿¿ëýí õèéñýí íü ñóðàã÷äàä ä¿ãíýëò õèéõýä õÿëáàð äºõºì áîëæ ºãñºí.

29

5. Õóãàöààíû õóâüä:

1-ð ¿ç¿¿ëýëò. Öàã õóâààðèëàëò (Äèäàêòèê àëõìóóäòàé íèéöýæ áàéãàà ýñýõ, öàãòàà áàãòñàí ýñýõ)

Òóðøèëòûí ºìíºõ õºòºëáºð äýýð äààëãàâàð 2-ã äóóñòàë õèéâýë ä¿ãíýëò õèéõ öàã ¿ëäýõã¿é áàéãàà

íü àæèãëàãäñàí òóë áîäëîãûí òîîã öººð¿¿ëñýí áîëíî. Òóõàéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºð öàãòàà áàãòàõ

ýñýõ íü áàãøèéí çààõ àðãà áàðèë, ñóðàã÷äûí ºìíºõ ìýäëýã, ÷àäâàð ñóðöààñ øàëòãààëàõûã àíõààð÷

õºòºëáºðòºº óÿí õàòàí õàíäàõ õýðýãòýé.

2-ð ¿ç¿¿ëýëò. Ñóðàã÷äàä áîäîõ õóãàöàà õàíãàëòòàé ºã÷ áàéãàà ýñýõ, õàðèóëò èðýõ õóãàöààã òîõèðóóëæ

áàéãàà áàéäàë

Ýíý õè÷ýýëèéí õóâüä 40 ìèíóòàä àãóóëãàà áàãòààõûí òóëä íèëýýä øàõóó ÿâàãäàæ áàéñàí òóë

ñóðàã÷äàä áîäîõ õóãàöàà õàíãàëòòàé ºãºõ, õàðèóëò èðýõ õóãàöààã õ¿ëýýõ áàðàã áîëîìæã¿é áàéñàí.

Èéìä òóõàéí õè÷ýýëèéí àãóóëãà äàõü áîäëîãûí òîîã öººëæ îíîâ÷òîé áîëãîí øèíýýð òîìü¸îëñîí.

Ìàíàé íýã àíãèä ¿çýõ ¸ñòîé õè÷ýýëèéí àãóóëãà íü õàðüöàíãóé èõ áàéäàã òóë óã àãóóëãûã áàãø

á¿ãäèéã íü áàãòààæ çààõ ãýñíýýñ ýíä ÿðèãäàæ áóé ¿ç¿¿ëò¿¿ä îðõèãäîí áàãø “ñóáúåêò”, ñóðàã÷

“îáúåêò” áîëæ õóâèðàí áàãø ñóðàã÷èéí ñóðãàõ ñóðàõ ïðîöåññûí òýíöâýðò áàéäàë àëäàãäàæ áàéãàà

íü áèäíèé “ñóðàã÷äûí àëäààã ñóäëàõ” (TSUMAZUKI), àëäààí äýýðýýñ ñóðàëöàõ ãýñýí ñóðãàëòûí

÷àíàð ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ ÷óõàë îéëãîëò õèéñâýð áîëîí õóâèð÷ áàéíà.

6. ¯íýëãýý ä¿ãíýëòèéí õóâüä:

2-ð ¿ç¿¿ëýëò. Õè÷ýýëèéí ä¿ãíýëòèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (Áîäèòîé, õ¿ðòýýìæòýé)

Òóðøèëòûí ºìíºõ õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéí õóâüä îíîâ÷òîé á¿ðýí îéëãîëò ñóðàã÷äàä ºã÷ ÷àäààã¿é

íü àæèãëàã÷äûí òàâüñàí ¿íýëãýýíýýñ õàðàãäàæ áàéíà. Äààëãàâàðóóäûí êâàäðàò õàìààðàëóóäûí

ºìíºõ êîýôôèöèåíò¿¿äèéã òýìäýã íü ýñðýã ïàðàìåòð¿¿äèéã èæèë áàéõààð ñîíãîæ àâñàí

áà ïàðàìåòðýýñ õàìààðàí õºäëºõ ãðàôèêóóäûã ¿ç¿¿ëýí áàéäëààð îðóóëæ ºãñºí íü ä¿ãíýëò

îéëãîìæòîé áîëæ ºãñºí.

Ìýäýýëýë ç¿éí ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã àæèãëàã÷äûí ºãñºí ¿íýëãýýíä ¿íäýñëýí

ñàéæðóóëæ áàéñàí àðãà÷ëàë

Ýíä ìýäýýëýë ç¿éí áàãèéí õàìò îëîí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñàéæðóóëàõäàà ìîíèòîðèíãèéí

õóóäñûí ºãºäëèéã õýðõýí áîëîâñðóóëàí àøèãëàæ áàéñàí àðãà÷ëàëûã çºâõºí “Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä

¿íýëãýý ºãºõ” Â1 õóóäñûí õóâüä ë æèøýýëýí õàðóóëëàà.

Õè÷ýýë çààã÷ áàãøèä àæèãëàã÷ íàðûí ºãñºí ¿íýëãýýã íèéò çààñàí õè÷ýýëèéí ýõýíä, äóíä, ýöñèéí

ä¿íòýé õàðüöóóëñàí áàéäëààð ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéæ áàéñàí. Ýõíèé æèë ìîíèòîðèíã

õèéõýä ãóðâàí ñóðãóóëü äýýð íèéò 4 - 8 àæèãëàã÷ îðîëöîæ áàéñàí. Æèøýý áîëãîæ àæèãëàã÷ íàð 5

öàãèéí õè÷ýýëä ºãñºí ¿íýëãýýã õýðõýí áîëîâñðóóëæ áàéñíûã äîîðõ çóðãàí äýýð òàéëáàðëàÿ.

Æèøýý: Ýíä àæèãëàã÷ íàð 7 áàãö, 18 ¿ç¿¿ëýëòýýð õè÷ýýëä 1-3 îíîîãîîð ¿íýëýí ä¿ãíýñýí.

Áîëîâñðóóëàëò õèéõýä ¿ç¿¿ëýëòèéã äýëãýðýíã¿é îðóóëàõàä òîõèðîìæã¿é áàéñàí òóë 1-18 ãýæ

äóãààðààð íü áàãàíà áîëãîí îðóóëñàí áàéãàà. Èéìä 2.4 äýä á¿ëãýýñ “Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý

ºãºõ“ Â õóóäàñò äýëãýðýíã¿é ¿ç¿¿ëýëò áàéãààã àíõààðàí õàðüöóóëæ ¿çíý ¿¿.



30

Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä 3 òºðëººð áîëîâñðóóëàëò õèéæ áîëîõîîð áàéíà. ¯¿íä:

1. Õ¿ñíýãò äýõ åðºíõèé ä¿íãýýð: Ýõëýë, óäèðòãàë; Àðãà ç¿é; Õàðèëöàà; ¯íýëãýý, ä¿ãíýëò 2,5-2,8

îíîî àâñàí íü õàíãàëòòàé ãýñýí ¿íýëýìæýíä îéðòñîí áîëîâ÷ ¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéí äóíäàæ îíîîíîîñ

õàìààðàí ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà. ̄ ¿íä 1 áóþó Ñýäýë òºð¿¿ëæ ñîíèðõîë òàòñàí

áàéäàë, 6 áóþó Ñóðãàëòûí àðãûã ñîíãîñîí áàéäàë, 18 áóþó Òóõàéí õè÷ýýëèéí çîðèëò áèåëýãäñýí

áàéäàë ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä áàãø àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé.

2. Õè÷ýýëèéí ýõýíä, äóíä, ýöñèéí ä¿íãýýð: Ýíä ¿ç¿¿ëýëò á¿ðýýð îíîîíû çºð¿¿ã õàðóóëñàí áàéíà.

Òóõàéí áàãøèéí õè÷ýýëèéí àãóóëãà -0,3 îíîîíû çºð¿¿òýé áàéãàà íü àãóóëãà õ¿íäýäñýí ¿¿? Áàãø

ìýäëýãýý ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà óó? ãýñýí àñóóëò òàâüæ áîëîõîîð áàéíà. Ãýâ÷ ¿ç¿¿ëýëòèéã

õàðâàë 3 áóþó Õè÷ýýë áîëîí ñýäýâ õîîðîíäûí çàëãàìæ õîëáîî, 4 áóþó Àìüäðàëòàé õîëáîñîí

áàéäàë (ò¿¿õ, àõóé, ñî¸ë), 5 áóþó Àãóóëãûí îíîâ÷òîé áàéäàë ( ýíãèéí, íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò

òîõèðñîí ýñýõ) äýýð àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà. Ãýâ÷ äàí ãàíö ýíý õ¿ñíýãòýýð

á¿õíèéã øèéäýæ áîëîõã¿é, ºìíºõ õ¿ñíýãòýýñ íàðèéâ÷ëàí îíîîã õàðâàë 4-5-ð ¿ç¿¿ëýëòèéã

ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé íü àæèãëàãäàæ áàéíà.

3. Ãðàôèêèéí ä¿íãýýð: Ýõýíä, äóíä, ýöýñò ¿ç¿¿ëñýí ¿ð ä¿íãýýð ãðàôèê áàéãóóëàí õàðâàë

õàðüöóóëàõàä èë¿¿ òîõèðîìæòîé áàéíà. Èõýíõ ¿ç¿¿ëýëòýýð õè÷ýýëèéí ýöýñò ºññºí õàíäëàãàòàé,

õàðèí õàðèëöààí äýýð áóóðñàí õàðàãäàæ áàéíà. Ýíý íü 14 áóþó Áàãø, ñóðàã÷èéí ñóðàëöàõ ¿éë

àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áóé áàéäàë (Íèéò ñóðàã÷äàä õ¿ðòýýìæòýé ýñýõ, ñóðàã÷èéí ñàíàë

áîäîë, õàðèóëò ñîíãîëòîíä õ¿íäýòãýëòýé õàíäñàí ýñýõ), 15 áóþó Ñóðàã÷èéí áóðóó îéëãîñîí

òîõèîëäîëä áàãøèéí ç¿ãýýñ ó÷èð øàëòãààíûã àíçààð÷ áàéãàà áàéäëûã àíõààðíà. Ãýâ÷ õ¿ñíýãòýýñ

¿çâýë 2,8 áóþó õàíãàëòòàé ¿íýëãýý àâñàí íü äàí ãàíö ãðàôèêààð øèéä ãàðãàõäàà àëü ºíöãººñ

õàðàõûã àíõààðàõ õýðýãòýéã èëòãýæ áàéíà.

1

2

3

31

Åð íü ñóðãóóëèéí õýìæýýíä õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëàõàä íèëýýí öàã

õóãàöàà, õ¿÷ õºäºëìºð øààðääàã áèëýý. Èéìä óëèðàëä 1 óäàà çîõèîí áàéãóóëæ áîëîõ þì.

Õàðèí õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿éëèéã õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëñàí ýñýõýýñ

¿ë õàìààðàí ñóðãóóëèéí Çààõ àðãûí íýãäë¿¿ä, ñóðãàëòûí ìåíåæåðòýéãýý õàìòðàí áèå äààí

ã¿éöýòãýäýã ºäºð òóòìûí õýâøìýë ¿éë àæèëëàãàà áîëãîí àæèëëàõ íü ç¿éòýé. Ó÷èð íü àðãà ç¿éí

øèíý÷ëýë òàñðàëòã¿é ÿâàãäàõ íü ñóðàëöàõóé áîëîí áàãøëàõóéí õºãæèëä ÷óõàë õóâü íýìýðòýé

áîëîõûã òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í áàòëàí õàðóóëñàí áèëýý [5].



32

1.3.3. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéõ ¿å

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ òîãòîëöîîò ¿éëèéí ãóðàâäóãààð ¿å øàò íü “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí

¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéõ ¿å” þì. Ýíýõ¿¿ ¿éëèéã ã¿éöýòãýõýä õýí, þóã, ÿàæ õèéõ âý ãýäãèéã

åðºíõèéëºí 1.3.5 äóãààð õ¿ñíýãòýýð ¿ç¿¿ëëýý.

III ¿å øàò “Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëàõ ¿å”


Õýí îðîëöîõ âý? Þó õèéõ âý? ßàæ õèéõ âý?

Ìîíèòîðèíãèéí


ªºðñäèéí áîëîâñðóóëñàí

àðãà÷ëàëûí äàãóó

òîäîðõîé äàâòàëòòàé

õèéãäñýí õè÷ýýëèéí

ñóäàëãàà áîëîí

õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã

õèéõ ¿åä õýðýãëýãäñýí

¿íýëãýýíèé õóóäñûí ¿ð

ä¿íä àíàëèç õèéõ, ä¿ãíýëò

ãàðãàõ

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íä õýðõýí

ÿìàð àðãààð àíàëèç õèéæ, ä¿ãíýëò ãàðãàõ âý

ãýäýã íü òà á¿ãäèéí àíõ äýâø¿¿ëñýí çîðèëãî

çîðèëò, áîëîâñðóóëñàí ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñ,

òýäãýýðèéí îíöëîã áîëîîä ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä

áîëîâñðóóëàëò õèéõýýð òºëºâëºñºí àðãà÷ëàëààñ

òàíü õàìààðàõ ó÷ðààñ áèä òºñëèéí õ¿ðýýíä

ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí ìîíèòîðèíãèéí

õóóäñûã àøèãëàí “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ

áýëòãýë ¿å” áîëîí “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã

ÿâóóëàõ áóþó õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿å”-ä

öóãëàðñàí ìýäýý áàðèìòûã õýðõýí áîëîâñðóóëæ

ä¿í øèíæèëãýý õèéñýí áîëîõûã “Ýëåêòðîí

õ¿ñíýãò àøèãëàí õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí

¿ð ä¿íä áîëîâñðóóëàëò õèéõ àðãà÷ëàë” õýñýãò

æèøýýëýí õàðóóëñàí áàéãàà.

Æè÷: Íàéìàí àæëûí õýñãèéíõýí ººðñäèéí

áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó ñóäàëãààíû

¿ð ä¿íä àíàëèç õèéæ, àíõ äýâø¿¿ëýí àæèëëàñàí

çîðèëãî çîðèëòûí õ¿ðýýíä ¿íýëãýý ä¿ãíýëò

õèéæ áàéñàí áîëíî.

Ìîíèòîðèíãèéí


Ñóðãàëòûí

ìåíåæåð,

Áîëîâñðîë,

ñî¸ëûí ãàçðûí

ìýðãýæèëòýí

Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí

áîëîí Áîëîâñðîë, ñî¸ëûí

ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé

õºòëºõ õóóäàñíû

áîëîâñðóóëàëò õèéõ,

ä¿ãíýëò ãàðãàõ (æèøýý

íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí

íýðýýð “Å1”, “Å2”, “¨”

áà “Æ” õóóäàñíû òàëààð

ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí

2 äóãààð á¿ëãýýñ

äýëãýðýíã¿é òàíèëöàíà óó)

Õè÷ýýëèéí

ìîíèòîðèíãèéí I ¿å

øàò áóþó “Õè÷ýýëèéí

ìîíèòîðèíã õèéõ

áýëòãýë ¿å”-ä äýâø¿¿ëñýí

çîðèëãî, çîðèëò áà ¿ð

ä¿íã õàðüöóóëàí ¿íýëæ

ä¿ãíýõ

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñò õèéñýí

áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿í ä¿ãíýëòäýý ò¿øèãëýí

ñóðãóóëèéíõàà ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã

ñàéæðóóëàõ, õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð îëîí òàëò ¿éë

àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ áîëîìæòîé þì.

Áèä ýíý óäààä çàãâàð ñóðãóóëèóäûí õ¿ðýýíä

çîõèîí áàéãóóëæ áàéñàí çàðèì àæëààñ òîâ÷

äóðäàí îðóóëëàà. Ýíý òóõàé “Ìîíèòîðèíãèéí

õóóäàñíû áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿í, ä¿ãíýëòýä

¿íäýñëýí áàãøëàõ àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ ¿éë

àæèëëàãààã õýðõýí çîõèîí áàéãóóëæ áîëîõ

âý? ãýñýí õýñãýýñ óíøèæ òàíèëöàíà óó.

33

Ãóðâàí æèë òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæèëñýí “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë”

òºñëèéí õ¿ðýýíä áèäíèé õèéñýí õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿íäñýí çîðèëãî ìààíü íýã òàëààñ,

ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð ñóðàëöàõóé áîëîí áàãøëàõóéí

õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëàõûí òóëä 8 õè÷ýýë òóñ á¿ðýýð øèíýëýã àðãà ç¿éí äàãóó õè÷ýýë

áîëîâñðóóëàí, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ çàìààð õè÷ýýëýý ñàéæðóóëæ, õàìòðàí ñóðàëöàõ ÿâäàë

áàéñàí þì. Íºãºº òàëààñ, ñóðàëöàõóé áîëîí áàãøëàõóéä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëò õºãæëèéã èëð¿¿ëýõ,

ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëàõ ¿éëä

ñóðàëöàõ, ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ÿâäàë áàéñàí þì.

Èéìä ýíýõ¿¿ çîðèëãî, çîðèëòòîéãîî óÿëäóóëàí ñóäàëãààíû ÿâöàä öóãëàðñàí ìýäýý áàðèìòàä

òîäîðõîé àðãà÷ëàëûí äàãóó ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéñýí áºãººä ¿¿íèé ¿ð ä¿íäýý ò¿øèãëýí

øèíýëýã ñàíàà á¿õèé òîäîðõîé àæëóóäûã çîõèîí áàéãóóëñàí áèëýý.

Èíãýýä áèä Òà á¿õýíä õýðõýí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéñýí áîëîîä áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿í,

ä¿ãíýëòèéã õè÷ýýë ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ, ¿íýëæ õºãæ¿¿ëýõýä ÿàæ àøèãëàæ áàéñàí

òóõàé òàéëáàðëàõûã çîðèëîî. Èéíõ¿¿ òàéëáàðëàõ ÿâöäàà ýëåêòðîí õ¿ñíýãò àøèãëàí ¿ð ä¿íãèéí

áîëîâñðóóëàëò õýðõýí õèéõ òóõàé åðºíõèé çºâëºìæ ºã÷ áàéíà.

Ýëåêòðîí õ¿ñíýãò àøèãëàí õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íä áîëîâñðóóëàëò

õèéõ àðãà÷ëàë

Òºñºë õýðýãæèõ õóãàöààíä ìîíèòîðèíãèéí õóóäñóóä äàõü ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëæ, íýãòãýí ä¿ãíýõýä

íèëýýäã¿é öàã õóãàöàà, õ¿÷ õºäºëìºð òîîöîîëîë õèéõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéñàí. Ýíý ¿éëäëèéã

õÿëáàð÷ëàõ çîðèëãîîð áèä ìîíèòîðèíãèéí õóóäñóóäûã õýðõýí íýãòãýæ áîëîâñðóóëàëò õèéõ

àðãà÷ëàëûã õàðóóëñàí ýëåêòðîí õ¿ñíýãòèéã áîëîâñðóóëñàí þì. Ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëýë,

áîëîâñðóóëàëòàíä àøèãëàãääàã ñòàíäàðò MS EXCEL, MS ACCESS, SPSS ïðîãðàìóóäûã àøèãëàæ

áîëîõ áîëîâ÷ áàãø íàðûí ãàðûí äîð àøèãëàãääàã MS EXCEL ïðîãðàìûã àøèãëàí õýðõýí ºãºãäëèéã

îðóóëàõ, áîëîâñðóóëàëòûã ÿàæ õèéõ áîëîìæòîéã òîãòîîí ýëåêòðîí õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëñàí.

Ýíýõ¿¿ ýëåêòðîí õóâèëáàðûã ôàéëààð ñóðãóóëèóäàä 8 õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éí çºâëºìæòýé õàìò

òàðààãäàæ áóé DVD-ä õàâñàðãàí òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéãàà áºãººä ò¿¿í÷ëýí áàãà àíãèéí áàãø íàðò

çîðèóëàí á¿òýýæ áàéãàà 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä õýðýãëýýíä îðîõ “Áàãøèéí õºãæëèéí Âýá

ñàéò” áîëîí áóñàä áîëîâñðîëûí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà Âýá ñàéòóóäàä äàâõàð

áàéðëóóëàõ áîëíî. Ýäãýýð Âýá ñàéòûí õàÿãèéã æè÷ ìýäýãäýíý.

Áèä ýëåêòðîí õ¿ñíýãòèéã:

1. Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ÿâöàä öóãëàðñàí òîîí ¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàõ ýëåêòðîí

õ¿ñíýãòýíä îðóóëàõàä íýãäñýí ¿ð ä¿í õ¿ñíýãò õýëáýðýýð èëýðõèéëýãäýõ

2. Õ¿ñíýãòèéí ºãºãäëººñ õàìààðàí áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿í ãðàôèê áàéäëààð øóóä

èëýðõèéëýãäýõ áîëîìæòîé áàéõëààð áîëîâñðóóëñàí áîëíî.

Ìîíèòîðèíãèéí õóóäñóóä äàõü ºãºãäëèéã õýðõýí íýãòãýæ, áîëîâñðóóëàëò õèéæ áàéñíûã õè÷ýýë

çààã÷ áàãø õºòëºõ À1 õóóäàñ, àæèãëàã÷ íàðûí õºòëºõ Â1 õóóäàñ, ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿äèéí õºòëºõ

Å1 õóóäàñ äýýð æèøýý áîëãîí ýëåêòðîí íýãòãýëèéí õ¿ñíýãò¿¿ä äýýð òàéëáàðëàæ ¿ç¿¿ëëýý.



34

1 Õè÷ýýë çààõ áàãø àæëûí õóóäàñíû íýðèéã òóõàéí áàãøèéí íýðýýð ñîëèíî. ¯¿íèé òóëä

Õè÷ýýë çààõ áàãø àæëûí õóóäñàí äýýð õóëãàíû çààã÷èéã áàéðëóóëàí õóëãàíû áàðóóí òàëûí

òîâ÷èí äýýð äàðàõàä ãàð÷ èðýõ öýñíýýñ Rename êîìàíäûã

ñîíãîæ áàãøèéí íýðèéã îðóóëíà.

1. Õè÷ýýë¿¿äèéí îãíîîã 2 Õè÷ýýë 1, Õè÷ýýë 2 ...

áàãàíóóäàä ãàðààð îðóóëíà.

2. 3 Õè÷ýýëèéí îíîîã í¿ä á¿õýíä ãàðààð îðóóëàõàä

Äóíäàæ îíîî, Ä¿í áàãàíàíä îíîî òîìü¸îãîîð øóóä

áîäîãäîõ òóë ººð÷ëºõ øààðäëàãàã¿é.

3. Ýõýíä, äóíä, ýöýñò ãàðàõ îíîî àâòîìàòààð áîäîãäîæ,

À õóóäàñíû ¿ð ä¿íã õàðóóëñàí äèàãðàìì øóóä

çóðàãäàíà 4 .

Æèøýý áîëãîæ íýã ôàéëûí õóóäñûã çóðãààñ õàðíà óó.

.

.

.

Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûí ºãºãäëèéã õýðõýí

áîëîâñðóóëàõ âý?

Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ íýãòãýëèéí õóóäñûã Microsoft Excel

ïðîãðàì äýýð A_ negtgeh_huudas.xls (A_ negtgeh_huudas_duntei.xls) íýðòýé ôàéëààð

áîëîâñðóóëñàí. Ýíý ôàéëûã íýýæ, äîîð ºãºãäñºí çààâðûí äàãóó õèéæ ¿çíý ¿¿. Ýíä òóñãàãäñàí

A_ negtgeh_huudas.xls ôàéë äàõü õ¿ñíýãòýä îíîîã îðóóëààã¿é, òà ººðºº îíîî áóþó

ºãºãäëºº îðóóëàõ áîëîìæòîé. Õàðèí A_ negtgeh_huudas_duntei.xls ôàéë äàõü õ¿ñíýãò íü

ºìíº òóðøèãäñàí õè÷ýýëèéí æèøýýí äýýð áîëîâñðóóëàãäñàí áîëíî.

35

.

.

Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ “Â” õóóäñûí ºãºãäëèéã õýðõýí áîëîâñðóóëàõ âý?

Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ íýãòãýëèéí õóóäñûã B_negtgeh_huudas.xls (B_ negtgeh_

huudas_duntei.xls) íýðòýé ôàéëààð áîëîâñðóóëñàí. Ýíý ôàéëûã íýýæ, äîîð ºãºãäñºí

çààâðûí äàãóó õèéæ ¿çíý ¿¿. Ýíä òóñãàãäñàí B_ negtgeh_huudas.xls ôàéë äàõü õ¿ñíýãòýä

îíîîã îðóóëààã¿é, òà ººðºº îíîî áóþó ºãºãäëºº îðóóëàõ áîëîìæòîé. Õàðèí B_ negt-

geh_huudas_duntei.xls ôàéë äàõü õ¿ñíýãò íü ºìíº òóðøèãäñàí õè÷ýýëèéí æèøýýí äýýð

áîëîâñðóóëàãäñàí áîëíî.



36

1. 1 Õè÷ýýë çààõ áàãø1 àæëûí õóóäàñíû íýðèéã òóõàéí áàãøèéí íýðýýð ñîëèíî.

2. Õè÷ýýë çààõ áàãø 1 àæëûí õóóäàñíû õ¿ñíýãò äýõ Àæèãëàã÷ íàðûí îíîîã áàãàíà

áîëãîíä ãàðààð îðóóëíà 3 .

3. Äóíäàæ îíîî, Ä¿í áàãàíàíä îíîî òîìü¸îãîîð øóóä áîäîãäîíî.

4. Â õóóäàñíû ¿ð ä¿íã õàðóóëñàí äèàãðàìì øóóä çóðàãäàíà

Æèøýý áîëãîæ íýã ôàéëûí õóóäñûã çóðãààñ õàðíà óó.

.

.

.

37

” 1” .

” 1” .

Õè÷ýýë çààõ áàãø íàðûí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûí áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð

ä¿íã õýðõýí íýãòãýõ âý?

Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ºãñºí ¿íýëãýýíèé õóóäàñíû íýãòãýëèéã èæèë ìýðãýæëèéí

áàãø íàð, ýñâýë áàãà àíãèéí áàãø íàðûí õ¿ðýýíä õèéíý. ¯¿íèéã A_ negtgeh_huudas_dun-

tei.xls ôàéëûí “Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäñàíä áàéðëóóñàí áîëíî.

“Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäàñíû õ¿ñíýãòýä õè÷ýýë çààñàí áàãø íàðûí íèéò õè÷ýýëèéí äóíäàæ

¿íýëãýýã õàðüöóóëàí õàðóóëñàí. Ýíý äóíäàæ ¿íýëãýý íü òîìü¸îãîîð øóóä áîäîãäîíî.

Æè÷: Áàãø íàðûí ººðèéí õè÷ýýëä ºãñºí ¿íýëãýýíèé îíîîã A_ negtgeh_huudas_duntei.xls ôàéëûí Õè÷ýýë çààõ áàãø 1, 2 ... ãýõ ìýò àæëûí õóóäàñ äàõü õ¿ñíýãòýä ãàðààð îðóóëàõ

¿åä ýíýõ¿¿ “Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäàñíû ¿ð ä¿í àâòîìàòààð áîäîãäîõûã àíõààðíà óó.

Õè÷ýýëèéí íýð, õè÷ýýë çààõ áàãøèéí íýð, îãíîîã ãàðààð áè÷èæ îðóóëíà. Õè÷ýýë çààõ áàãø 1, 2 ... ãýõ ìýò àæëûí õóóäàñ (Sheet) - íû íýð¿¿äèéã áàãø íàðûí íýðýýð ººð÷èëæ áè÷íý.



38

Àæèãëàã÷äûí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûí áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿íã õýðõýí íýãòãýõ

âý?

Õè÷ýýë çààõ áàãø íàðûí õè÷ýýëä àæèãëàã÷äûí ºãñºí ¿íýëãýýíèé õóóäàñíû íýãòãýëèéã èæèë

ìýðãýæëèéí áàãø íàð, ýñâýë áàãà àíãèéí áàãø íàðûí õ¿ðýýíä õèéíý. ¯¿íèéã B_ negtgeh_

huudas_duntei.xls ôàéëûí “Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäñàíä áàéðëóóñàí áîëíî.

“Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäàñíû õ¿ñíýãòýä õè÷ýýë çààñàí áàãø íàðûí íèéò õè÷ýýëèéí äóíäàæ

¿íýëãýýã õàðüöóóëàí õàðóóëñàí.

“Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäàñíû õ¿ñíýãòýä õè÷ýýë çààñàí áàãø íàðûí íèéò õè÷ýýëä

àæèãëàã÷äûí ºãñºí ¿íýëãýýíèé äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëòèéã õàðüöóóëàí õàðóóëñàí. Ýíý äóíäàæ ¿íýëãýý

íü òîìü¸îãîîð øóóä áîäîãäîíî.

Æè÷: Àæèãëàã÷ íàðûí õè÷ýýëä ºãñºí ¿íýëãýýíèé îíîîã B_ negtgeh_huudas_duntei.xls ôàéëûí Àæèãëàã÷ 1, 2 ... ãýõ ìýò àæëûí õóóäàñ äàõü õ¿ñíýãòýä ãàðààð îðóóëàõ ¿åä ýíýõ¿¿

“Åðºíõèé ä¿í” àæëûí õóóäàñíû ¿ð ä¿í àâòîìàòààð áîäîãäîõûã àíõààðíà óó.

” ” .

39

” ” .

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñíû áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿í, ä¿ãíýëòýä ¿íäýñëýí

áàãøëàõ àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã õýðõýí çîõèîí áàéãóóëæ áîëîõ âý?

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí áîëîâñðóóëàëòûí ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí îéðûí áîëîí õýòèéí

õóãàöààíä øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé àñóóäëûã èëð¿¿ëýõ, õýðõýí øèéäâýðëýõ òàëààð çºâëºìæ

ãàðãàõ, îëîëòòîé òàëûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ çýðýã àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ íü ç¿éòýé.

Òºñëèéí äàðàà áèä ¿ðãýëæë¿¿ëýí ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã áîëîâñðóóëñàí ¿ð ä¿í, ä¿ãíýëòäýý

¿íäýñëýí áàãøëàõ àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ, ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ, ñóðãóóëèéí

ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëæ õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé àæèë çîõèîí áàéãóóëàí

àæèëëàæ áàéãàà áîëíî.

Èíãýýä õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä õýðõýí òóñãàæ àæèëëàæ

áàéñàí òàëààð òîâ÷ äóðäàÿ.

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿í, ä¿ãíýëòèéã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä òóñãàí

àæèëëàæ áàéãàà áàéäàë

Õè÷ýýëèéí ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò áîëîîä, ìîíèòîðèíãèéí ýöñèéí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëòûã

òîîí áîëîí ÷àíàðûí àíàëèç õèéõ çàìààð ãàðãàí àâñàí ä¿ãíýëò, çºâëºìæäºº ¿íäýñëýí

ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ áàãø íàðûíõàà çààõ àðãà, óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ àæëóóäûã

çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. ¯¿íä:

1. Îëîëòòîé òàëûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ òàëààð

Òóõàéí áàãøèéí õè÷ýýëèéí õàìãèéí ñàéí áîëñîí áàãö /¿ç¿¿ëýëò/-ã õè÷ýýë çààñàí

áàãø õýðõýí áýëòãýæ çîõèîí áàéãóóëñàí òàëààð áóñàä áàãø íàðò ÿðèóëàõ

Óäàà äàðààãèéí õè÷ýýëèéã àìæèëòòàé ñàéí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà áàãø íàðòàé

áóñàä áàãø íàðûã òóðøëàãà ñîëèëöóóëàõ

¯íýëãýý ºíäºðòýé ¿íýëýãäñýí áàãø íàðààð çºâëºãºº ºã¿¿ëýõ

Òóõàéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãèéí áóñàä ÷èãëýëèéí õè÷ýýë¿¿äýä õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà

õèéõ çàìààð, àðãà ç¿éí øèíý÷ëýëèéã íýâòð¿¿ëýõ

Áóñàä



40

2. Äîãîëäîæ áóé õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã çàñàí ñàéæðóóëàõ òàëààð

Òóõàéí ñýäâèéí çààõ àðãà ç¿éä äàõèí áîëîâñðóóëàëò õèéæ, áàãèéí ººð íýã ãèø¿¿íýýð

çààëãàæ, õàðüöóóëñàí ä¿ãíýëò õèéõ

Õàìãèéí èõ àíõààðàë òàòàæ áóé áàãö / ¿ç¿¿ëýëò/-ã õýðõýí ñàéæðóóëæ áîëîõ òàëààð

ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëàõ

Äîãîëäîæ áàéãàà ò¿ãýýìýë àñóóäëóóäûí õ¿ðýýíä ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ

Áóñàä

¯¿íèé çýðýãöýý õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ áàãèéã ÿíç á¿ðèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýéãýýð ººð÷ëºí

çîõèîí áàéãóóëæ áàéõ íü áàãø íàð áèå áèåíýýñýý õàðèëöàí ñóðàëöàõ, õàìòûí àæèëëàãààã

ºðí¿¿ëýõ, áóñàäòàé ºðñºëäºæ ººðèéãºº õºãæ¿¿ëýõýä íü èõýýõýí òóñòàé áàéëàà.

Ñóðãóóëü äýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéã äîîðõ á¿ðýëäýõ¿¿íòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëæ

áàéíà.

Èæèë ìýðãýæëèéí áóþó íýã òýíõèì ñåêöèéí áàãø íàð õàìòàðñàí

ßíç á¿ðèéí ìýðãýæëèéí áàãø íàð õàìòàðñàí

Òóðøëàãàòàé ñàéí áàãø íàð áîëîí çàëóó áàãø íàð õàìòàðñàí

Õè÷ýýë çààõ áàãø áà ñóðãóóëèéí óäèðäëàãóóäûí õàìòàðñàí ãýõ ìýò

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà, õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã çºâ çîõèîí áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ íü áàãøëàõóé

áà ñóðàëöàõóéä ýåðýã ººð÷ëºëò õºãæëèéã áèé áîëãîõîä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõ íü

ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûí ¿ð ä¿íãèéí ÷àíàðûí áîëîí òîîíû àíàëèç, áóñàä ãàíöààð÷èëñàí

áîëîí ôîêóñ ÿðèëöëàãûí ¿ð ä¿íãýýñ òîäîðõîé õàðàãäàæ áàéãàà áèëýý.

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ò¿¿í äîòðîî õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààã ñóðãóóëü

áîëãîí ººðèéí îíöëîã áàéäàë, îð÷èí íºõöºëäºº çîõèöóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé áºãººä

õýðâýý Òà á¿õýí èë¿¿ òîäîðõîé, äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë îëæ àâàõ, õàìòðàí àæèëëàõûã õ¿ñâýë

àðãà ç¿éí 4 òºâèéí àæëûí õýñãèéí ñóäëàà÷ áàãø íàð áîëîí çàãâàð ñóðãóóëèéí õàìò îëîíòîé

äîîðõ õàÿãààð õîëáîî òîãòîîí àæèëëàõ áîëîìæòîé.

Áàéãàëèéí Óõààíû Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ: [email protected]

Ìýäýýëýë Ç¿éí Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ: http://www.msue.edu.mn/scit

Ìàòåìàòèêèéí Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ: [email protected]

Áàãà Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ: [email protected]

ÓÁ, ÑÁ ä¿¿ðýã, 45 äóãààð ñóðãóóëü: www.45.esurguuli.mn

ÓÁ, ÁÃ ä¿¿ðýã, “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëü: www.setgemj.esurguuli.mn

ÓÁ, ÁÇ ä¿¿ðýã, 97 äóãààð ñóðãóóëü: www.97.esurguuli.mn

Æè÷: Àðãà ç¿éí 8 çºâëºìæèéã äàãàëäàí ãàð÷ áóé DVD òóñ á¿ðýýñ àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿äòýé

õîëáîî áàðèõ õàÿãèéã èë¿¿ òîäîðõîé îëæ ìýäýõ áîëîìæòîé þì.

Èíãýýä áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýëèéí òºëºº õàìòäàà íýãýí ñýòãýëýýð àæèëëàíà ãýäýãò Áèä Òà

á¿õýíä èòãýæ áàéíà.

41

ÕÎ¨Ð. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ ÕÈÉÕÝÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ¯ÍÝËÃÝÝÍÈÉ ÕÓÓÄÀÑ

ªìíºõ á¿ëýãò òà á¿õýíä õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã áîëîîä õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû òóõàé òîäîðõîé

ìýäýýëë¿¿äèéã ºãñºí áèëýý. Ýíý á¿ëýãò õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõýä õýðýãëýñýí ¿íýëãýýíèé

õóóäàñíóóäûã õýðõýí õýðýãëýõ òàëààð òàíèëöóóëàõ áîëíî.

2.1. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõýä õýðýãëýñýí ¿íýëãýýíèé õóóäàñíû òóõàé

Òà áèä ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà òîäîðõîé ¿íýëãýýíèé õóóäñûã

àøèãëàí ¿íýëãýý õèéæ, õè÷ýýëýý øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëæ èðñýí áèëýý. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàãà, äóíä

áîëîâñðîëûí ñàëáàðò òîìîîõîí øèíý÷ëýë¿¿ä õèéãäýæ áàéãàà ó÷ðààñ õè÷ýýëèéã þó ãýæ îéëãîõîîñ

øàëòãààëæ ýäãýýð ¿íýëãýýíèé õóóäñóóä íü ººð÷ëºãäºí øèíý÷ëýãäñýýð ë áàéíà. Òóõàéëáàë, ìýäëýã

íýã õ¿íýýñ íºãººä äàìæäàã ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàë äýýð ñóóðèëàí ÿâàãääàã áàéñàí õè÷ýýëèéí

õóâüä áàãøèéí çààõ àðãà ç¿é, óð ÷àäâàðààñ á¿õ þì øàëòãààëíà ãýæ ¿çýæ áàéñàí áà áàãø òóõàéí

àãóóëãûã ÿìàð îíîâ÷òîé àðãààð ºã÷ áàéíà âý? ãýñýí ºíöãººñ íü õàíäàæ çºâõºí áàãøèéã ¿íýëäýã

áàéñàí. Õàðèí ìýäëýãèéã õ¿í ººðèéí á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààãààð á¿òýýíý ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàë

äýýð ñóóðèëñàí õè÷ýýëèéí õóâüä õè÷ýýëèéã ¿íýëýõäýý ñóðàëöàã÷ ÿìàð ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä

õýðõýí ìýäëýãýý á¿òýýæ áàéíà âý? Áàãø ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãà ç¿éã õýðõýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààã

áóþó áàãø, ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààã õàìòàä íü òýäíèé ¿éë àæèëëàãààíä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéí

¿ð ä¿íä áàðèìæààëàí ¿íýëãýýã ÿâóóëàõ øààðäëàãàòàé áîëñîí. Ýíýõ¿¿ áîëîìæèéã 2006 îíû 5

ñàðààñ ýõëýí ãóðâàí æèëèéí õóãàöààòàé õýðýãæñýí “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí

õºãæèë” òºñºë áèäýíä îëãîñîí þì. Óã òºñëèéí õ¿ðýýíä õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõýä õýðýãëýõ

¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã áîëîâñðóóëæ òóðøñàí áà òóðøèëòûí ¿ð ä¿í áîëîîä òºñºëä õàìðàãäñàí

õ¿ì¿¿ñýýñ àâñàí àñóóëãà ñóäàëãààíä òóëãóóðëàí ñàéæðóóëæ áàéñàí áîëíî. Èéíõ¿¿ ñàéæðóóëàõäàà

ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã áîëîâñðóóëàõàä òàâèãäàõ åðºíõèé øààðäëàãà áîëîîä ñóðàëöàõóéí ñýòãýë

ñóäëàëûí îð÷èí ¿åèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã òîîöñîí áèëýý.

Ãóðâàí æèëèéí äàâòàìæòàé õèéãäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä ñàéæðóóëàãäñàí õè÷ýýëä

ìîíèòîðèíã õèéõ ¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéãààäàà áàÿðòàé áàéíà.

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä òîäîðõîé õóãàöààíä òóõàéí õè÷ýýëèéí òàëààð

õýðýãöýýòýé ìýäýýëýë îëæ àâàõûí òóëä õýñýã õ¿ì¿¿ñ õè÷ýýëä ñóóæ ¿íýëãýý õèéäýã. Òóõàéí

õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä ÿìàð ìýäýýëýë îëæ àâàõ, þóíä àøèãëàõ ãýæ áàéãàà, õýí ¿íýëãýý ºãºõººñ

õàìààðààä ººð ººð øàëãóóðóóä á¿õèé ÿëãààòàé õóóäñóóä áàéõ íü çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. Íºãºº

òàëààñ áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä ýðãýõ õîëáîîòîé ìýäýýëýë àâàõûí òóëä ¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã èõ,

äýýä ñóðãóóëèéí ñóäëàà÷ áàãø íàð, áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí, ñóðãóóëèéí çàõèðàë,

ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿ä, áàãø íàð õºòëºõ þì.

Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã õºòëºõ íü:

õè÷ýýë çààñàí áàãø ººðèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ, öààøèä

øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõäàà þóã àíõààðàõ

àæèãëàã÷ íàð òóõàéí õè÷ýýë çààñàí áàãøèéí àðãà ç¿éãýýñ ñóðàëöàæ, õàðèëöàí òóðøëàãàà

ñîëèëöîõ

ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààíä ÿìàð äýìæëýã õýðýãòýé áàéãàà,ñóðãàëòûí

¿éë àæèëëàãààã õýðõýí ñàéæðóóëæ õºãæ¿¿ëýõ

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõýä õýðýãëýõ ¿íýëãýýíèé õóóäàñ


42

àðãà ç¿é÷èä áàãø íàðò ÿìàð ÷èãëýëýýð ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ

èõ äýýä ñóðãóóëèéí áàãø íàð äóíä ñóðãóóëèéí áàãø íàðò ÿìàð ÷èãëýëýýð çºâëºãºº ºãºõ

çýðýã ìýäýýëë¿¿äèéã îëæ àâàõ çîðèëãîòîé þì.

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿åä õýí ÿìàð ¿íýëãýýíèé õóóäàñ àøèãëàõ òóõàé ìýäýýëëèéã 2.1.1-

2.1.4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä õàðóóëëàà.

Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí õºòëºõ õóóäàñ


¯íýëãýýíèé õóóäàñ Õýðýãëýõ õè÷ýýë Õýí õ¿ëýýí àâàõÕààíà

áàéðøóóëàõ

À1Õè÷ýýë çààõ áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Òºñºëò àæëààñ áóñàä á¿õ õè÷ýýë

Ñóðãàëòûí ìåíåæåð

Ñóðãóóëü

À2Õè÷ýýë çààõ áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Òºñºëò àæèë õè÷ýýë Ñóðãóóëü

ÁÑóðàëöàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäàñ

Ñóóðü áîëîâñðîëûí ò¿âøíèé áàéãàëèéí óõààíû õè÷ýýë¿¿ä

ÁÓ-íû ÇÀÍ

Àæèãëàã÷èéí õºòëºõ õóóäàñ


¯íýëãýýíèé õóóäàñ Õýðýãëýõ õè÷ýýëÕýí õ¿ëýýí

àâàõÕààíà


Â1Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Òºñºëò àæëààñ áóñàä á¿õ õè÷ýýë


ÑóðãóóëüÂ2

Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Òºñºëò àæèë

ÃÕè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ

Á¿õ õè÷ýýë

ÄÕè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ

43

Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õºòëºõ õóóäàñ




Å1

Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â1 õóóäñûã íýãòãýõ ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õóóäàñ

Òºñºëò àæëààñ áóñàä á¿õ õè÷ýýëýýð

Áîëîâñðîëûí ãàçðûí

ìýðãýæèëòýí Áîëîâñðîë-

ûí ãàçàð

Å2

Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â2 õóóäñûã íýãòãýõ ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õóóäàñ

Òºñºëò àæèë

¨Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë

àæèëëàãàà


Ñóðãóóëü

Áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õºòëºõ õóóäàñ




Æ

Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí Å1 áà Å2 õóóäñûã íýãòãýõ áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õóóäàñ

Á¿õ õè÷ýýëÒóõàéí õè÷ýýëèéí

ìýðãýæèëòýíÁîëîâñðîëûí

ãàçàð

Äýýðõ ¿íýëãýýíèé õóóäñóóäààñ “Õè÷ýýë çààã÷ áàãø ººðèéí çààñàí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ “ À

õóóäàñ, “Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ” Â õóóäàñ íü àãóóëãûí õóâüä åðºíõèéäºº àäèë áàéõààð

áîëîâñðóóëàãäñàí þì. Ó÷èð íü òóõàéí õè÷ýýëèéí òàëààðõ òîîí áîëîí ÷àíàðûí ñóäàëãààã

õàðüöóóëàí ãàðãàæ èðýõ çîðèëãîòîé.

Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãä àøèãëàãäàæ áóé ýäãýýð 11 ¿íýëãýýíèé õóóäàñ íü òóðøèëòûí ÿâöàä àíãëè

¿ñã¿¿äýýð êîäëîãäîí õýðýãëýæ áàéñàí áºãººä òºñëèéí õ¿ðýýíä ãàðñàí 8 õè÷ýýëèéí 25 çºâëºìæèíä

ýíý êîäîîðîî òóñãàãäñàí áàéãàà. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé õóóäàñíóóäûã àæëûí õýñãèéí ìîíèòîðèíãèéí

áàãèéí ãèø¿¿ä ìîíãîë ¿ñãýýðýý êîäëîõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýæ äàðààõ áàéäëààð ñîëüæ ººð÷èëñºí

áîëíî.



44

№ ¯íýëãýýíèé õóóäàñíû íýðªìíº õýðýãëýæ

áàéñàí êîäÎäîî õýðýãëýæ

áóé êîä

1Õè÷ýýë çààõ áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

À1 À1

2Õè÷ýýë çààõ áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

À2 À2

3 Ñóðàëöàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäàñ E Á

4 Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ B1 Â1

5 Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ B2 Â2

6 Õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ D Ã

7Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ

D1 Ä

8Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â1 õóóäñûã íýãòãýõ ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õóóäàñ

F1 Å1

9Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â2 õóóäñûã íýãòãýõ ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õóóäàñ

F2 Å2

10Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

H ¨

11Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí Å1 áà Å2 õóóäñûã íýãòãýõ áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õóóäàñ

G Æ

Òóõàéí õè÷ýýë ÿìàð àðãà ç¿é äýýð ñóóðèëàí ÿâàãäàæ áàéãààãààñ øàëòãààëàí ýäãýýð ¿íýëãýýíèé

õóóäñóóä äàõü çàðèì øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàõã¿é áàéæ áîëîõ áºãººä õàìòðàí ÿðèëöààä

ººð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã íýìæ îðóóëàõ áîëîìæòîé þì.

Ò¿¿í÷ëýí òóðøèëò ñóäàëãààíû ÿâöàä áèä ¿íýëãýýíèé õóóäñóóä äàõü áàãöûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã 1-5

îíîîãîîð ¿íýëýí àøèãëàæ áàéñàí áºãººä õýðýãëýõýä õÿëáàð áàéäëûã õàðãàëçàí ¿çýæ ãóðàâ äàõü

æèëä 1-3 îíîîíû ¿íýëãýýã õýðýãëýñýí. Ãýâ÷ ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëàõàä 1-3 îíîî íü íàðèéâ÷ëàë

áàãàòàé áàéñàí ó÷ðààñ ¿íýëãýýíèé õóóäàñíû îíîîã 1-5 áàéõààð ñîíãîí àâñàí.

Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé õóóäñûã àøèãëàõäàà îíîîíû õÿçãààð áîëîí îíîîíä õàðãàëçàõ óòãóóäûã ººð÷ëºí

õýðýãëýõ áîëîìæòîé þì.

45

2.2. Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí õºòëºõ õóóäàñ

Õè÷ýýë çààõ áàãø íü õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿åä ººðèéí çààñàí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõººñ ãàäíà

ñóðàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäñààð ñóäàëãàà àâ÷ ò¿¿íèéõýý ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëæ ñóðãàëòàíäàà

õýðýãëýíý. Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ À õóóäàñ íü À1 áà À2 ãýñýí õî¸ð

õóâèëáàðòàé.

À1. Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

À1 õóóäñûã òºñºëò àæèë õè÷ýýëýýñ áóñàä õè÷ýýë çààõ áàãø íàð õºòëºíº. ªºðèéí íýð, çààñàí

õè÷ýýëèéí ñýäýâ, àíãè á¿ëýã, öàã, îí ñàð ºäºð çýðãèéã òýìäýãëýæ ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéã 1-5

îíîîãîîð ¿íýëýí äóãóéëíà. ßàãààä ýíý îíîîã ºã÷ áàéãàà øàëòãààíàà õàðãàëçàõ ìºðºíäºº

òýìäýãëýí áè÷ýýðýé. Ìºí ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëòýíä òóñãàãäààã¿é áîëîâ÷ ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà

öààøèä çàéëøã¿é àíõààðàõàä õýðýãòýé ñóðàã÷äàä èëýð÷ áóé ººð÷ëºëò, ñàéí òàë, ñóë òàë, ñóë òàëûã

õýðõýí ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé òàëààð ººðèéí ñàíàë áîäëûã “íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ õýñýã“ ãýñýí

õ¿ñíýãòýä òýìäýãëýíý.

Áàãø ººðèéí õè÷ýýëä áîäèòîé ¿íýëãýý ºãºõºä àíõààðíà. Èíãýõäýý ººðèéí çààñàí õè÷ýýëèéí ¿ð

ä¿íã òîîöîæ äàðààãèéí õè÷ýýëä áýëòãýõäýý õààíà þóã àíõààð÷ ñàéæðóóëàõ òàëààñ õàíäàíà.

À1 õóóäñûã íýã á¿ëýã ñýäýâ ýñâýë íýãæ õè÷ýýëèéã çààõ íèéò öàãò òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëýí õºòºëæ

¿ð ä¿íä íü ä¿í øèíæèëãýý õèéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã ñàéæðóóëæ áîëíî.

À2. Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

À2 õóóäñûã çºâõºí òºñºëò àæèë õè÷ýýë çààõ áàãø õºòºëíº. Ýíýõ¿¿ õóóäñûã õºòëºõäºº áàãø

ñóðàëöàã÷äûíõàà ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà, òºëºâøèëä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòººð ººðèéí ñóðãàëòûí

¿éë àæèëëàãààãàà ¿íýëíý.

ªºðèéí íýð, çààñàí õè÷ýýëèéí ñýäýâ, àíãè á¿ëýã, öàã, îí ñàð ºäºð,òóõàéí õè÷ýýëèéí çîðèëòûã

òýìäýãëýæ ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéã 1-5 îíîîãîîð ¿íýëýí äóãóéëíà. ßàãààä ýíý îíîîã ºã÷ áàéãàà

øàëòãààíàà õàðãàëçàõ ìºðºíäºº òýìäýãëýí áè÷ýýðýé.

Òºñºëò àæèë õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éí îíöëîãîîñ õàìààðàí ¿íýëãýýíèé õóóäñûã òóõàéí

ñîíãîñîí ñýäâèéã ñóäëàõ á¿õ öàãèéí õè÷ýýëä ýñâýë ñýäâèéí ýõýíä, äóíä áóþó ÿâöûí òàéëàíãèéí

¿åä, òºãñãºëèéí òàéëàíãèéí õè÷ýýë äýýð õºòºëæ áîëíî. Àëü ÷ òîõèîëäîëä òóõàéí ñýäâèéí õàìãèéí

ýõíèé öàã äýýð 1 áà 4-ð ¿ç¿¿ëýëòèéã áºãëºíº. 2-ð öàãààñ ýõëýí 1-ð ¿ç¿¿ëýëòýýñ áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

áºãëºíº.

À1 áà À2 õóóäñûã õºòëºõºä àíõààðàõ ç¿éë:

Áàãø íü ººðèéí õè÷ýýëýý ¿íýëýõ ¿íýëãýýíèé õóóäàñ (À1, À2)-ûã õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýã ýõëýõýýñ

ºìíº 10-15 ìèíóòàíä á¿ðýí áºãëºæ äóóññàí áàéíà. Õýëýëö¿¿ëãèéí äàðàà øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë

¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã ñóðãàëòûí ìåíåæåð, çààõ àðãûí íýãäýëä áàéðøóóëæ áîëíî.

À2 õóóäñàíä ýíý õè÷ýýëýýð ýçýìø¿¿ëýõ ÷àäâàð (òóõàéí õè÷ýýëèéí çîðèëò) ãýñýí õ¿ñíýãòýíä

õè÷ýýëèéí çîðèëãûã øóóä õóóëáàðëàí áè÷èõ ÿâäàë ãàð÷ áàéñíûã, ìºí õè÷ýýëèéí îíöëîãîîñ

øàëòãààëæ õè÷ýýëýýð ýçýìø¿¿ëýõ ÷àäâàð õýä õýäýí öàãèéí òýìäýãëýëä èæèë áàéæ áîëíî.



46

A1. Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Õè÷ýýëèéí ñýäýâ:

Îãíîî

Áàãøèéí íýð:Àíãè, á¿ëýã, ñóðàëöàã÷èéí òîî

Îíîîíû óòãà: (Õàìààðàõ òîîã äóãóéëààðàé)

5 Ñýòãýë õàíãàëóóí, 4 Åðºíõèéäºº õàíãàëòòàé, 3 Äóíä çýðýã, 2 Ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé, 1 Õàíãàëòã¿é

Áàãö ¯íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¯íýëãýý ¯íýëãýýíèé áîäèò

øàëòãààí

Ýõëýë Óäèðòãàë

1 Ñýäýë òºð¿¿ëæ ñîíèðõîë òàòñàí áàéäàë 5 4 3 2 1

2Õè÷ýýëèéí çîðèëòîî îéëãîìæòîé äýâø¿¿ëñýí áàéäàë

5 4 3 2 1

Àãóóëãà

3Õè÷ýýë áîëîí ñýäýâ õîîðîíäûí çàëãàìæ õîëáîî

5 4 3 2 1

4 Àìüäðàëòàé õîëáîñîí áàéäàë 5 4 3 2 1

5 Àãóóëãûí îíîâ÷òîé áàéäàë 5 4 3 2 1

Àðãà ç¿é

6 Ñóðãàëòûí àðãûã ñîíãîñîí áàéäàë 5 4 3 2 1

7Õè÷ýýëèéí ¿å øàòûã (äèäàêòèê àëõìóóäûí óÿëäàà õîëáîî) îíîâ÷òîé òºëºâëºæ, õýðýãæ¿¿ëñýí áàéäàë

5 4 3 2 1

Õýðýãëýãäýõ¿¿í

8Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé ñîíãîëò, øààðäëàãà õàíãàñàí áàéäàë

5 4 3 2 1

9

Ñàìáàðûã õè÷ýýëèéí àãóóëãà, ñóðàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã õîëáîõóéöààð õºòºëñºí áàéäàë (Õ¿¿õäèéí áîäîë ñàíààã òóñãàæ áàéãàà ýñýõ)

5 4 3 2 1

Õóãàöàà 10 Öàã õóâààðèëàëò 5 4 3 2 1

Õàðèëöàà

11

Ñóðàã÷èéí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí áàéäàë (Íèéò ñóðàã÷äàä õ¿ðòýýìæòýé ýñýõ, ñóðàã÷èéí ñàíàë áîäîë, õàðèóëò ñîíãîëòîíä õ¿íäýòãýëòýé õàíäñàí ýñýõ)

5 4 3 2 1

12Ñóðàã÷èä õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæ, íºõöëèéã õàíãàñàí áàéäàë (¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ, áóñäûã ñîíñîõ)

5 4 3 2 1

¯íýëãýý ä¿ãíýëò

13

¯íýëãýýíèé õýëáýðèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (Áîäèòîé õ¿ðòýýìæòýé,…)

5 4 3 2 1

14Õè÷ýýëèéí ä¿ãíýëòèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (Áîäèòîé, õ¿ðòýýìæòýé,...)

5 4 3 2 1

15Òóõàéí õè÷ýýëèéí çîðèëò áèåëýãäñýí áàéäàë

5 4 3 2 1

47

Íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ õýñýã:

¯íýëãýýíèé õóóäñàíä òóñãàãäààã¿é ç¿éëèéã òýìäýãëýýðýé (Ñóðàëöàã÷äàä èëýð÷ áóé ººð÷ëºëò,

öààøèä àíõààðàõ ç¿éë ãýõ ìýò) .

Æè÷: Á¿ëýã ñýäâèéí ýõýíä, äóíä, ýöýñò ýñâýë íýãæ õè÷ýýëèéí ýõýíä áà ýöýñò ýíýõ¿¿ õ¿ñíýãòèéã

áºãëºõ íü èë¿¿ çîõèìæòîé.

Ñóðàã÷äàä èëýð÷ áóé ººð÷ëºëò

Ñàéí òàë

Ñóë òàë

Ñóë òàëûã ñàéæðóóëàõ

àðãà çàì



48

A2. Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ


Îãíîî

Áàãøèéí íýð:Àíãè, á¿ëýã, ñóðàëöàã÷èéí òîî

Ýíý õè÷ýýëýýð ýçýìø¿¿ëýõ ÷àäâàð



Áàãö ¯íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¯íýëãýý¯íýëãýýíèé áîäèò

øàëòãààí

Ñýäâýý ñîíãîæ, òºëºâëºõ, ñóäëàõ ÷àäâàð

1Õ¿¿õýä, ñîíèðõñîí áîëîí áàãøèéí äýâø¿¿ëñýí ñýäâýýñ ÷ºëººòýé ñîíãîõ

5 4 3 2 1

2Áàãøèéí áîëîí íºõäèéíõºº ñàíààã òóñãàæ òºëºâëºõ

5 4 3 2 1

3Ñîíãîñîí ñýäâýýðýý ñóäàëãààíû àæèë ÿâóóëàõ

5 4 3 2 1

Òºëºâëºãººãºº õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîí áóñàäòàé õàìòðàí àæèëëàõ ÷àäâàð

4Áóñäûí ÿðèàã àíõààðàëòàé õ¿ëýýöòýé ñîíñîæ, îéëãîõ

5 4 3 2 1

5ªºðèéí ñàíàà áîäëîî áóñäàäàà îéëãîìæòîé èëýðõèéëýõ

5 4 3 2 1

6 Ìýääýã ç¿éëýý áóñäàäàà çààæ ñóðãàõ 5 4 3 2 1

7Ñóäàëãààíû ÿâöàä ÿíç á¿ðèéí õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàæ, ñîíèðõñîí ñýäâýýð ÿðèëöëàãà àâàõ

5 4 3 2 1

8Ñóäàëãààíû ÿâöàä áóñàäòàé õàìòðàí àæèëëàõ, íºõäºäºº òóñëàõ

5 4 3 2 1

Ìýäýýëýëä áîëîâñðóóëàëò õèéõ ÷àäâàð áóþó àñóóäëûã øèéäâýðëýõ ÷àäâàð

9 Ìýäýýëëýý îëîí ñóâãààð öóãëóóëàõ 5 4 3 2 1

10Îëñîí ìýäýýëëýýñýý õýðýãòýé ç¿éëýý ñîíãîõ

5 4 3 2 1

11Ñîíãîñîí ìýäýýëëýý ýìõòãýæ, áîëîâñðóóëàëò õèéõ, áóñàä õè÷ýýëýýð îëæ àâñàí ìýäëýãýý àøèãëàõ

5 4 3 2 1

Ñóðñíàà õýðýãëýõ ÷àäâàð

12Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëýý àøèãëàõ, èëòãýõ, òàéëàãíàõ

5 4 3 2 1

13Ñóäàëãààíû ÿâöàä ñóð÷ ìýäñýí ç¿éëýý àìüäðàëä õýðýãëýõ

5 4 3 2 1

49







Ñàéí òàë

Ñóë òàë


àðãà çàì



50

Á. Ñóðàëöàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäàñ

Ñóðàëöàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäñûã ñóóðü áîëîâñðîëûí ò¿âøíèé áàéãàëèéí óõààíû õè÷ýýëä

àøèãëàíà. Ìºí áóñàä õè÷ýýëèéí áàãø íàð ººðèéí õè÷ýýëèéí îíöëîãò òîõèðóóëàí áàãö áîëîí

¿íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ººð÷ëºí õýðýãëýõ áîëîìæòîé.

Ýíý õóóäñûã õè÷ýýë çààõ áàãøèéí óäèðäëàãàí äîð ñîíãîñîí àíãèéí ñóðàëöàã÷äààñ òóõàéí á¿ëýã

ñýäâèéí ýõëýë áîëîí òºãñãºëä áºãë¿¿ëýí àâíà. Ñóðàëöàã÷äàä ¿íýëãýýíèé õóóäñûã áºãëºõäºº

ººðèéí ÷àäâàðòàà òîõèðñîí áîäèòîé ¿íýëãýý ºãºõèéã óðüä÷èëàí òàéëáàðëàæ îéëãóóëñàí áàéíà.

Ñóðàëöàã÷ ¿íýëãýýíèé õóóäñàíä àíãè á¿ëýã, îí ñàð ºäºð, õè÷ýýëèéí íýðèéã òýìäýãëýýä ¿ç¿¿ëýëò

òóñ á¿ðò õàðãàëçóóëàí ººðèéí ñîíãîñîí õàðèóëòûã òýìäýãëýíý.

Õè÷ýýë çààõ áàãø ººðèéí áîëîâñðóóëæ çààñàí õè÷ýýëä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ çîðèëãîîð Á õóóäñûã

àøèãëàõ áà ñóðàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéñíýýð çààñàí õè÷ýýëýýðýý

ñóðàëöàã÷äûí åðºíõèé áà òóñãàé ÷àäâàðò ÿìàð õóâü íýìýð îðóóëñàíàà èëð¿¿ëýõ áîëîìæòîé þì.

Ýíýõ¿¿ õóóäàñíû íýãòãýëèéã õè÷ýýë çààã÷ áàãø ººðºº õèéæ, øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë ñóðãàëòûí

ìåíåæåð áîëîí çààõ àðãûí íýãäýëä áàéðøóóëæ áîëíî.

51

Á. Ñóðàëöàã÷èéí ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäàñ

Õàðãàëçàõ í¿äýíä ãýñýí òýìäýãëýýã õèéãýýðýé.

№ ¯íýëãýýíèé ¿ç¿¿ëýëò

¯ð

ãýëæ

Èõý

íõ

òîõè

îëäî

ëä

Çàð

èì

äàà

Õààÿà

Õýç

ýý ÷

¿ã¿

é

Áàãààð àæèëëàõ

1.1 Áàãààð àæèëëàõ ¿åä àñóóäëûã øèéäâýðëýõ ñàíàëûã ãàðãàäàã

1.2 Õàìòðàí àæèëëàõ ¿åä çîõèîí áàéãóóëàëòûí àñóóäàëä ñàíàëàà õýëäýã

1.3 Ìàíàé áàã ìèíèé ñàíàëûã õ¿ëýýí àâààã¿é ÷ õàìòðàí àæèëëàäàã

1.4 Áè áàã äîòðîî òîäîðõîé àæèë, ¿¿ðýã õ¿ëýýí àæèëëàäàã

1.5 Áàãèéí äîòîð òîãòîîñîí æóðàì, çºâøèëöñºí ç¿éëèéã ñàõèäàã

ßðèëöëàãà

2.1 Áè ººðèéí áîäîë ñàíàëàà áóñäàä èëýðõèéëäýã

2.2 Áè áóñäàä îéëãîìæòîé áàéõààð ÿðüäàã

2.3 ªºðèéí ñîíãîëòûí ó÷ðûã òàéëáàðëàäàã

2.4 Áóñäûã ñîíñîí, òýäíèé õýëæ áàéãààã îéëãîõûã õè÷ýýäýã

Àñóóëò òàâèõ

3.1 Þó àñóóæ ìýäýõ ãýæ áàéãààãàà ºìíº íü áîääîã

3.2 Õýíýýñ àñóóõàà áîääîã

3.3 Àñóóõ ç¿éëèéíõýý æàãñààëòûã ãàðãàäàã

3.4 Õàðèóëòûã òýìäýãëýí àâäàã

3.5 Õàðèóëòûã îéëãîîã¿é áîë äàõèí àñóóäàã

3.6 Õàðèóëòûí òàëààð áóñàäòàéãàà ñàíàëàà ñîëèëöäîã

Ñóäëàí øèíæëýõ àæèë

4.1 Ñîðèë òóðøèëòûã õèéõäýý ÿàæ õèéõýý áîääîã

4.2 Ñîðèë, òóðøèëò õèéõèéí ºìíº èéì ç¿éë áîëíî ãýæ òààìàãëàí áîääîã

4.3 Áè áàãàæ, ìàòåðèàëòàé àðèã ãàìòàé àæèëëàõàä àíõààðäàã

4.4 Ñîðèë, òóðøèëòûí ÿâöûã òýìäýãëýí õºòºëäºã

4.5 ªºðèéí àæèãëàñàí ç¿éëýý òàéëáàðëàõûã îðîëääîã

4.6. ªºðèéí áîëîí áàãèéí ¿ð ä¿íãýý áóñäûíõòàé õàðüöóóëàí æèøèæ, ä¿ãíýäýã

Íýìýëò ìýäýýëýë

5.1 Íýìýëò ìàòåðèàëûã ÿàõ ãýæ óíøèæ áàéãààãàà áîääîã

5.2 Øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë îëæ àâàõûí òóëä îëäîõ á¿õèé ë ìàòåðèàëûã óíøäàã

5.3 Çóðàã áîëîí ¿ãýýð èëýðõèéëýãäñýí ìýäýýëëèéí ñàíààã îéëãîõûí òóëäìàø àíõààðàëòàé õàíääàã

5.4 Îëæ àâñàí ìýäýýëëýý áóñäûí îëñîí ìýäýýëýëòýé õàðüöóóëäàã

5.5 Ìèíèé îëñîí ìýäýýëýë õ¿ññýí ç¿éëèéí õàðèóëò áîëæ áàéíà óó ãýäãèéã áîääîã

Íýýí èëð¿¿ëýõ

6.1 Þó îëæ ìýäýõ ãýæ áàéãààãàà áîääîã

6.2 Øèíý, åð áóñûí ç¿éëèéã ñîíèðõäîã

6.3 Þìñûã ìàø íàðèéí ñàéí àæèãëàäàã

6.4 Õýä õýäýí àæèãëàñàí ç¿éëñýý õîîðîíä íü õîëáîí àâ÷ ¿çäýã

6.5 Àæèãëàñàí ç¿éëñ, ìàòåðèàëûí öóãëóóëãàà ýìõëýí öýãöýëäýã

Òîîöîî õèéõ

7.1 Òóõàéí òîìü¸îíä ÿìàð õýìæèãäýõ¿¿í îðæ áàéãààã áîääîã

7.2 Çºâ íýãæ õýðýãëýõýä àíõààðäàã

7.3 Õèéñýí òîîöîî çºâ ýñýõèéã îëîí òàëààñ íü íÿãòàëäàã

7.4 Òîîöîîíû ¿ð ä¿í þó õýëæ áàéãààã áîääîã



52

2.3. Àæèãëàã÷èéí õºòëºõ õóóäàñ

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ áàãø íàðûí òîî, àæèë ¿¿ðãèéí õóâààðèëàëò, õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ

çîðèëãî çîðèëòîî õýðõýí äýâø¿¿ëñíýýñ õàìààðàí áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà, íèéò ñóðàëöàã÷äûí,

õýñýã ñóðàëöàã÷äûí ýñâýë íýã ñóðàëöàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààã íýã çýðýã áà òóñ òóñàä íü àæèãëàõ

áîëîìæ òóõàéí ñóðãóóëü, àæèãëàã÷ áàãø íàðûí áàãò íýýëòòýé þì. Õè÷ýýë àæèãëàã÷èä çîðèóëñàí

Â õóóäàñ íü Â1 áà Â2 ãýñýí õî¸ð õóâèëáàðòàé.

Â1. Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Â1 õóóäñûã òºñºëò àæèë õè÷ýýëýýñ áóñàä õè÷ýýëèéí àæèãëàã÷ íàð õºòëºíº. Àæèãëàã÷ íü õè÷ýýë

çààñàí áàãøèéí íýð, õè÷ýýëèéí ñýäýâ, àíãè á¿ëýã, îí ñàð ºäºð, ººðèéí íýð, àëáàí òóøààë/

ìýðãýæèë çýðãèéã òýìäýãëýõ áºãººä ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéã 1-5 îíîîãîîð ¿íýëýí äóãóéëíà. ßàãààä

ýíý îíîîã ºã÷ áàéãàà øàëòãààíàà õàðãàëçàõ ìºðºíäºº òýìäýãëýí áè÷ýýðýé.

Àæèãëàã÷èä òóõàéí áàãøèéí íýã á¿ëýã ñýäýâ ýñâýë íýãæ õè÷ýýëèéã çààõ íèéò öàãò Â1 õóóäñûã

òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëýí õºòºëíº. Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõýýñ ºìíº àæèãëàã÷ õè÷ýýë çààõ áàãøèéí

õè÷ýýëèéí õºòºëáºðòýé óðüä÷èëàí òàíèëöñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû ãîë çîðèëãî íü áàãøèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ áèø õàðèí áàãøèéí äýâø¿¿ëñýí

çîðèëãî çîðèëò, ñîíãîñîí àãóóëãà, àðãà ç¿é, àøèãëàñàí ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í çýðýã íü

ñóðàëöàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõàä õýð òîõèðîìæòîé áàéñíûã òîäðóóëàõàä

÷èãëýãäýæ áàéãààã àíõààð÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õýðýãòýé þì.

Â1 õóóäñûã õºòëºõºä àíõààðàõ ç¿éë:

Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûã õè÷ýýëèéí àæèãëàëò õèéõýýñ ºìíº ñóðãàëòûí ìåíåæåðýýñ

óðüä÷èëàí àâñàí áàéíà.

“Àãóóëãà” õýñãèéí 4-ð ¿ç¿¿ëýëòèéã çàðèì õè÷ýýë (òóõàéëáàë, äóíä àíãèéí ìàòåìàòèê õè÷ýýë) áîëîí

òóõàéí õè÷ýýëèéí òîäîðõîé öàãóóä äýýð õºòëºõ íü íèëýýä áýðõøýýëòýé áàéäãèéã àíõààðààðàé

Èéìä ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã áºãëºõäºº òóõàéí õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ò¿¿õ, àõóé, ñî¸ëûí àëü íýãýíòýé

õîëáîæ ºã÷ áàéâàë õàíãàãäëàà ãýæ ¿çýõ íü ç¿éòýé þì.

B1 õóóäñûã õè÷ýýëèéí äàðàà õýëýëö¿¿ëýã ýõëýõýýñ ºìíº 10-15 ìèíóòàíä á¿ðýí ã¿éöýä ãàðãàöòàé

áºãëºæ äóóññàí áàéíà. Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä Â1 õóóäñûã àøèãëàí õè÷ýýëä ºãñºí

¿íýëãýýíäýý òóëãóóðëàí ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëíý. Õýëýëö¿¿ëýã äóóññàíû äàðàà B1 õóóäñóóäûã

ñóðãàëòûí ìåíåæåðò õ¿ëýýëãýí ºãíº.

53

B1. Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ


Õè÷ýýë çààñàí áàãøèéí íýð

Àæèãëàã÷èéí íýð: Îãíîî:

Àëáàí òóøààë /ìýðãýæèë:

Àíãè, á¿ëýã:



Áàãö ¯íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¯íýëãýý ¯íýëãýýíèé áîäèò

øàëòãààí

Ýõëýë Óäèðòãàë

1 Ñýäýë òºð¿¿ëæ ñîíèðõîë òàòñàí áàéäàë 5 4 3 2 1

2 Õè÷ýýëèéí çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí áàéäàë 5 4 3 2 1

Àãóóëãà

3Õè÷ýýë áîëîí ñýäýâ õîîðîíäûí çàëãàìæ õîëáîîã õàíãàñàí áàéäàë

5 4 3 2 1

4 Àìüäðàëòàé õîëáîñîí áàéäàë (ò¿¿õ, ñî¸ë) 5 4 3 2 1

5Àãóóëãûí îíîâ÷òîé áàéäàë ( ýíãèéí, íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò òîõèðñîí ýñýõ)

5 4 3 2 1

Àðãà ç¿é

6 Ñóðãàëòûí àðãûã ñîíãîñîí áàéäàë 5 4 3 2 1

7Áàãøèéí àñóóëòàà òîìü¸îëñîí áàéäàë (ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ áàéãàà ýñýõ, ñóðàã÷äàä îéëãîìæòîé, îíîâ÷òîé, ýíãèéí)

5 4 3 2 1

8 Ñóðàëöàã÷äûã ñóðàõ àðãàä ñóðãàæ áàéãàà áàéäàë 5 4 3 2 1

Õýðýãëýã-äýõ¿¿í

9

Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîñîí áàéäàë (ìýäëýã á¿òýýõýä äýìæëýã áîëæ áàéãàà ýñýõ, àãóóëãàä íèéöñýí ýñýõ, ñóðàëöàã÷äàä îéëãîìæòîé, õ¿ðòýýìæòýé ýñýõ)

5 4 3 2 1

10Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé øààðäëàãà õàíãàñàí áàéäàë (ºíãº, õýìæýý, õàðàãäàõ áàéäàë, àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàñàí ýñýõ)

5 4 3 2 1

11Ñàìáàðûã õè÷ýýëèéí àãóóëãà, ñóðàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã õîëáîõóéöààð õºòºëñºí áàéäàë (õ¿¿õäèéí áîäîë ñàíààã òóñãàæ áàéãàà ýñýõ)

5 4 3 2 1

12Ñóðàëöàã÷èä õè÷ýýëèéí òýìäýãëýëèéã õºòºëæ áàéãàà áàéäàë

Õóãàöàà

13Öàã õóâààðèëàëò (äèäàêòèê àëõìóóäòàé íèéöýæ áàéãàà ýñýõ, öàãòàà áàãòñàí ýñýõ)

5 4 3 2 1

14Ñóðàã÷äàä áîäîõ õóãàöàà õàíãàëòòàé ºã÷ áàéãàà ýñýõ, õàðèóëò èðýõ õóãàöààã òîõèðóóëæ áàéãàà áàéäàë

5 4 3 2 1

Õàðèëöàà

15

Áàãø, ñóðàã÷èéí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áóé áàéäàë (íèéò ñóðàã÷äàä õ¿ðòýýìæòýé ýñýõ, ñóðàã÷èéí ñàíàë áîäîë, õàðèóëò ñîíãîëòîíä õ¿íäýòãýëòýé õàíäñàí ýñýõ)

5 4 3 2 1

16Ñóðàã÷èéí áóðóó îéëãîñîí òîõèîëäîëä áàãøèéí ç¿ãýýñ ó÷èð øàëòãààíûã àíçààð÷ áàéãàà áàéäàë

5 4 3 2 1

17Ñóðàëöàã÷äûí áèå äààí áîëîí õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà áàéãàà áàéäàë

5 4 3 2 1

¯íýëãýý ä¿ãíýëò

18¯íýëãýýíèé õýëáýðèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (áîäèòîé õ¿ðòýýìæòýé)

5 4 3 2 1

19Õè÷ýýëèéí ä¿ãíýëòèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (áîäèòîé, õ¿ðòýýìæòýé)

5 4 3 2 1

20 Ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàë 5 4 3 2 1



54

Íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ õýñýã






Ñàéí òàë

Ñóë òàë


àðãà çàì

55

Â2. Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Òºñºëò àæèë õè÷ýýë íü òàíõèìä ÿâàãääàã áóñàä õè÷ýýë¿¿äýýñ àãóóëãà, àðãà ç¿éí õóâüä ýðñ ÿëãààòàé.

Ýíýõ¿¿ õè÷ýýëýýð ñóðàëöàã÷äûí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, áîëîâñðóóëàõ, èëòãýõ ÷àäâàð õýðõýí

ººð÷ëºãäºæ áóéã áîëîí òýäãýýðèéã óäèðäàí çºâëºí òóñàëæ áàéãàà áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà õýð

îíîâ÷òîé áàéãààã ¿íýëýõ þì.

Â2 õóóäñûã çºâõºí òºñºëò àæèë õè÷ýýëèéí àæèãëàã÷ íàð õºòºëíº. Àæèãëàã÷ íü õè÷ýýë çààñàí

áàãøèéí íýð, õè÷ýýëèéí ñýäýâ, àíãè á¿ëýã, îí ñàð ºäºð, ººðèéí íýð, àëáàí òóøààë/ìýðãýæèë

çýðãèéã òýìäýãëýõ áºãººä ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðèéã 1-5 îíîîãîîð ¿íýëýí äóãóéëíà. ßàãààä ýíý îíîîã

ºã÷ áàéãàà øàëòãààíàà õàðãàëçàõ ìºðºíäºº òýìäýãëýí áè÷ýýðýé.

Òºñºëò àæèë õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éí îíöëîãîîñ õàìààðàí ¿íýëãýýíèé õóóäñûã òóõàéí

ñîíãîñîí ñýäâèéã ñóäëàõ á¿õ öàãèéí õè÷ýýëä ýñâýë ñýäâèéí ýõýíä, äóíä áóþó ÿâöûí òàéëàíãèéí

¿åä, òºãñãºëèéí òàéëàíãèéí õè÷ýýë äýýð õºòºëæ áîëíî. Àëü ÷ òîõèîëäîëä òóõàéí ñýäâèéí õàìãèéí

ýõíèé öàã äýýð 1 áà 4-ð ¿ç¿¿ëýëòèéã áºãëºíº. 2-ð öàãààñ ýõëýí 1-ð ¿ç¿¿ëýëòýýñ áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

áºãëºíº.

Â2 õóóäñûã õºòëºõºä àíõààðàõ ç¿éë:

Àæèãëàã÷ íü õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûã õè÷ýýëèéí àæèãëàëò õèéõýýñ ºìíº ñóðãàëòûí ìåíåæåðýýñ

óðüä÷èëàí àâñàí áàéíà.

B2 õóóäñûã õè÷ýýëèéí äàðàà õýëýëö¿¿ëýã ýõëýõýýñ ºìíº 10-15 ìèíóòàíä á¿ðýí ã¿éöýä ãàðãàöòàé

áºãëºæ äóóññàí áàéíà. Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä Â2 õóóäñûã àøèãëàí õè÷ýýëä ºãñºí

¿íýëãýýíäýý òóëãóóðëàí ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëíý. Õýëýëö¿¿ëýã äóóññàíû äàðàà B2 õóóäñóóäûã

ñóðãàëòûí ìåíåæåðò õ¿ëýýëãýí ºãíº.



56

B2. Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ


Õè÷ýýë çààñàí áàãøèéí íýð

Àæèãëàã÷èéí íýð: Îãíîî:

Àëáàí òóøààë / ìýðãýæèë:

Àíãè, á¿ëýã:



Áàãö ¯íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¯íýëãýý¯íýëãýýíèé áîäèò øàëòãààí

Ñýäâýý ñîíãîæ, òºëºâëºõ,

ñóäëàõ ÷àäâàð

1Ñóðàëöàã÷, ººðèéí ñîíèðõñîí áîëîí áàãøèéí äýâø¿¿ëñýí ñýäâýýñ ÷ºëººòýé ñîíãîñîí áàéäàë

5 4 3 2 1

2Áàãøèéí áîëîí íºõäèéíõºº ñàíààã òóñãàæ òºëºâëºñºí áàéäàë

5 4 3 2 1

3Ñîíãîñîí ñýäâýýðýý ñóäàëãààíû àæèë ÿâóóëñàí áàéäàë

5 4 3 2 1

Òºëºâëºãººãºº õýðýãæ¿¿ëýõ

áîëîí áóñàäòàé õàìòðàí àæèëëàõ ÷àäâàð

4Áóñäûí ÿðèàã àíõààðàëòàé õ¿ëýýöòýé ñîíñîæ, îéëãîñîí áàéäàë

5 4 3 2 1

5ªºðèéí ñàíàà áîäëîî áóñäàäàà îéëãîìæòîé èëýðõèéëñýí áàéäàë

5 4 3 2 1

6Ìýääýã ç¿éëýý áóñäàäàà çààæ ñóðãàæ áàéãàà áàéäàë

5 4 3 2 1

7Ñóäàëãààíû ÿâöàä ÿíç á¿ðèéí õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàæ, ñîíèðõñîí ñýäâýýð ÿðèëöëàãà õèéñýí áàéäàë

5 4 3 2 1

8Ñóäàëãààíû ÿâöàä áóñàäòàé õàìòðàí àæèëëàõ, íºõäºäºº òóñëàñàí áàéäàë

5 4 3 2 1

Ìýäýýëýëä áîëîâñðóóëàëò

õèéõ ÷àäâàð áóþó àñóóäëûã

øèéäâýðëýõ ÷àäâàð

9 Ìýäýýëëýý îëîí ñóâãààð öóãëóóëñàí 5 4 3 2 1

10Îëñîí ìýäýýëëýýñýý õýðýãòýé ç¿éëýý ñîíãîñîí áàéäàë

5 4 3 2 1

11

Ñîíãîñîí ìýäýýëëýý ýìõòãýæ, áîëîâñðóóëàëò õèéõ, áóñàä õè÷ýýëýýð îëæ àâñàí ìýäëýãýý àøèãëàñàí áàéäàë

5 4 3 2 1

Ñóðñíàà õýðýãëýõ ÷àäâàð

12Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëýý àøèãëàõ, èëòãýõ, òàéëàãíàñàí áàéäàë

5 4 3 2 1

13Ñóäàëãààíû ÿâöàä ñóð÷ ìýäñýí ç¿éëýý àìüäðàëä õýðýãëýñýí áàéäàë

5 4 3 2 1

57







Ñàéí òàë

Ñóë òàë


àðãà çàì



58

Ã. Õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ

Õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ Ã õóóäàñ íü õè÷ýýë àæèãëàã÷ íàðò çîðèóëàãäñàí áºãººä àæèãëàæ

áàéãàà á¿õ õè÷ýýë äýýð õºòëºíº. Õè÷ýýëèéí ÿâöàä Ã õóóäñûã õè÷ýýë àæèãëàã÷ á¿ð õºòëºõ ýñâýë

çàðèì àæèãëàã÷ äàãíàí õºòëºõ ýñýõèéã ìîíèòîðèíãèéí áàãèéíõàí çºâëºí øèéäâýðëýæ áîëíî.

Àæèãëàã÷ õè÷ýýë çààñàí áàãøèéí íýð, õè÷ýýëèéí íýð, àíãè á¿ëýã, ñóðàã÷èéí òîî, îí ñàð ºäºð,

õè÷ýýë ýõýëñýí áîëîí äóóññàí öàã, ººðèéí íýð çýðãèéã õ¿ñíýãòýä áè÷èæ áºãëºíº. Õè÷ýýëèéí ÿâöûí

òýìäýãëýëèéã õºòëºõäºº áàãø áà ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààã õàðãàëçàõ õóãàöààòàé íü óÿëäóóëàí

òýìäýãëýíý.

Ã õóóäñûã õºòëºõºä àíõààðàõ ç¿éë:

Ã õóóäñûã íÿãò íÿìáàé õºòëºõ íü õè÷ýýëèéã áîäèòîé ¿íýëæ, ñàéæðóóëàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé.

Àæèãëàã÷ ººðèéí ñàíàë, ñýòãýãäëèéã ñàéòàð òýìäýãëýí áè÷èõ íü õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãèéí ¿åýð

áîëîí äàðàà íü õè÷ýýë çààñàí áàãøèä öààøèä óã õè÷ýýëèéã ñàéæðóóëàõàä èõýýõýí òóñ íýìýð

áîëäãèéã àíõààðàõ íü ç¿éòýé.

Ä. Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ Ä õóóäñûã õýëýëö¿¿ëýã õèéõ ÿâöàä õºòëºíº. Ýíý õóóäñûã

àæèãëàã÷äààñ àëü íýã íü ñîíãîãäîí õºòëºõ áà áàãø áîëîí áóñàä áàãèéí ãèø¿¿äèéí õóâüä õºòëºõ

ýñýõ íü íýýëòòýé þì.

Õè÷ýýëèéí íýð, ñýäýâ, çààñàí áàãøèéí íýð, îãíîî, àíãè á¿ëýã, õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöñîí àæèãëàã÷äûí

íýð ãýñýí åðºíõèé ìýäýýëëèéã òýìäýãëýíý. Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîæ áóé àæèãëàã÷ íàðûí

ñàíàë áîäëûã îéëãîìæòîéãîîð á¿ðýí ã¿éöýä áè÷íý. Õýëýëö¿¿ëãèéí äàðàà Ä õóóäñûã ñóðãàëòûí

ìåíåæåðò õ¿ëýýëãýí ºãíº.

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýëèéã ÷àíàðòàé, ã¿éöýä õºòëºõ íü õè÷ýýë çààñàí áàãø õè÷ýýëýý

óëàì ñàéæðóóëàõàä ÷óõàë õóâü íýìýð áîëäãèéã àíõààðàëäàà àâààðàé.

59

Ã. Õ

è÷ýý

ëè

éí

ÿâö

ûí

òýì

äýã

ëýë

õº

òëº

õ õó

óäàñ

Õè

÷ýý

ëè

éí

íýð

Îãí

îî

Ýõý

ëñý

í ö

àã

Äóó

ññàí

öàã

Õè

÷ýý

ëè

éí

ñýä

ýâÀ

íãè

, á

¿ëýã

Àæ

èãë

àã÷

èé

í í

ýð

Õè

÷ýý

ë ç

ààñà

í

áàãø

èé

í í

ýðÑ

óðàëö

àã÷

èé

í

òîî

Àæ

èãë

àã÷

èé

í à

ëá

àí

òó

øààë/ì

ýðãý

æè

ë

Õóã

à-

öàà

Áà

ãøè

éí

¿é

ë à

æè

ëëàãà

àÕ

óãà-

öàà

Ñóð

àã÷

èé

í ¿

éë à

æè

ëëàãà

àÀ

æè

ãëàã÷

èé

í ñ

àí

àë,

ñýòã

ýãäýë



60

Õóã

à-

öàà

Áà

ãøè

éí

¿é

ë à

æè

ëëàãà

àÕ

óãà-

öàà

Ñóð

àã÷

èé

í ¿

éë à

æè

ëëàãà

àÀ

æè

ãëàã÷

èé

í ñ

àí

àë,

ñýòã

ýãäýë

61

Ä. Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ õóóäàñ

Õè÷ýýëèéí íýð: ………………………………………Àíãè, á¿ëýã:..................Îãíîî: ........................

Õè÷ýýëèéí ñýäýâ: ………………………………………………………………………….......................

Õè÷ýýë çààñàí áàãøèéí íýð: …………………………………………………………………………....

Õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöñîí àæèãëàã÷èä :

..........……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….………

……………………………………………………………………………………………….………………

ßâöûí òýìäýãëýë:

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………................................................................................................

Òýìäýãëýë õºòºëñºí:



62

2.4. Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õºòëºõ õóóäàñ

Å õóóäàñ íü ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿äýä çîðèóëàãäñàí íýãòãýëèéí õóóäàñ áºãººä Å1, Å2 ãýñýí õî¸ð

õóâèëáàðòàé. Ñóðãàëòûí ìåíåæåð íü àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â1 õóóäñûã íýãòãýõäýý Å1

õóóäñûã, àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â2 õóóäñûã íýãòãýõäýý Å2 õóóäñûã àøèãëàæ áîëîâñðóóëàëò

õèéíý. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé õóóäñààð áàãøèéí àðãà ç¿é, ñóðàëöàã÷äûí õºãæèëä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéã

òîîí áîëîí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð ãàðãàíà.

Å1. Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â1 õóóäñûã íýãòãýõ ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õºòëºõ õóóäàñ

Àæèãëàã÷äûí ¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã íýãòãýæ òóõàéí õè÷ýýëèéí òàëààðõ íýãäñýí ¿íýëãýýã ãàðãàõäàà

äàðààõ ç¿éëèéã àíõààðàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:

Áîñîî áîëîí õºíäëºí õîëáîîãîîð ¿íýëãýýã íýãòãýõäýý àðèôìåòèê äóíäàæèéã àâíà. Æèøýýëáýë,

òóõàéí õè÷ýýëä 5 àæèãëàã÷ àæèãëàëò õèéñýí ãýæ ¿çüå. Å1 õóóäñûí 1-ð ¿ç¿¿ëýëòèéã íýãòãýõäýý 5

àæèãëàã÷ òóñ á¿ðèéí 1-ð ¿ç¿¿ëýëò äýýð òàâüñàí îíîîíóóäûí íèéëáýðèéã àæèãëàã÷èéí òîîíä (5-ä)

õóâààíà. Ýíý ìýò÷èëýíãýýð 1 äýõ õè÷ýýëèéí á¿õ ¿ç¿¿ëýëòèéã ãàðãàñíû äàðàà íèéò äóíäàæ îíîî

ãýñýí õýñýãò ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íèéëáýðèéã ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîíä õóâààæ ãàðãàíà.

Å1 õóóäàñíû 1-10 õ¿ðòýë äóãààðëàñàí áàãàíà íü àæèãëàëò õèéñýí íèéò õè÷ýýëèéí öàãèéí òîîã

èëýðõèéëíý.

Ýäãýýð õóóäñóóäûí íýãòãýëèéã ýëåêòðîí õ¿ñíýãò àøèãëàí õèéâýë õÿëáàð äºõºìòýé þì. Ó÷èð

íü àðèôìåòèê äóíäàæèéã òîìú¸îãîîð áîäîæ ¿ð ä¿íã ãðàôèêààð èëýðõèéëýí õàðüöóóëàëò

õèéõ ¿éëèéã õºíãºâ÷èëíº.

Á¿ëýã ñýäâèéí ýõýíä, äóíä, ýöýñò ýñâýë íýãæ õè÷ýýëèéí ýõýíä áà ýöýñò àâñàí Â1 ¿íýëãýýíèé

õóóäàñ äàõü íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ õýñýãò áè÷èãäñýí òýìäýãëýëèéã àøèãëàí õè÷ýýëä ÷àíàðûí

àíàëèç õèéíý.

Ñóðãàëòûí ìåíåæåð íü õè÷ýýë ýõëýõýýñ ºìíº àæèãëàã÷ áîëîí õè÷ýýë çààõ áàãø íàðò ¿íýëãýýíèé

õóóäàñíû òàëààð çºâëºìæèéã òàíèëöóóëæ îéëãóóëñàí áàéíà. Õè÷ýýë ýõëýõýýñ ºìíº ¿íýëãýýíèé

õóóäñóóäûã îëøðóóëàí áýëòãýæ òàðààæ ºãíº.

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí äàðàà õè÷ýýë çààã÷ áàãøààñ À õóóäñûã (øààðäëàãàòàé áîë Á õóóäñûã), õè÷ýýë

àæèãëàã÷ààñ B, Ã, Ä õóóäñûã á¿ðýí ã¿éöýä ãàðãàöòàé áºãëºñºí ýñýõýä íü õÿíàëò òàâüæ õ¿ëýýí àâíà.

Å2. Àæèãëàã÷ õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ Â2 õóóäñûã íýãòãýõ ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õóóäàñ

Å2 õóóäñûã Å1 õóóäàñòàé èæèë àðãà÷ëàëààð õºòºëíº.

¨. Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

¨ õóóäñûã á¿õ áàãø íàð ººðèéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëãýý ºãºõ çîðèëãîîð

õºòºëæ ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà íýãòãýí áîëîâñðóóëíà. ̄ íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàæ ñóðãóóëèéíõàà

ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã áîäèòîéãîîð òºëºâëºõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, ñàéæðóóëàõàä àøèãëàíà. Ýíýõ¿¿

¿íýëãýýíèé õóóäñûã õýäèéä, ÿìàð äàâòàìæòàéãààð õýðýãëýõ, ¿íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

ººð÷ëºõ áîëîìæ íü ñóðãóóëèóäàä íýýëòòýé áàéíà.

63


Õè÷ýýë Áàãøèéí íýð Àíãè Ñóðàã÷èéí òîî

Òóõ

àé

í õ

è÷ýý

ëè

éí

ñýä

ýâ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10



64

Íýãòãýõ íèéò õè÷ýýëèéí òîî 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Äóíäàæ

îíîî

Õè÷ýýëèéí òýìäýãëýë õèéñýí ºäºð

Õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéñýí õ¿íèé òîî

¯í

ýëãý

ýíè

é ø

àëãó

óð ¿

ç¿¿ë

ýëò

á¿ð

èé

í ä

óíäàæ

îí

îî

1 Ñýäýë òºð¿¿ëæ ñîíèðõîë òàòñàí áàéäàë

2 Õè÷ýýëèéí çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí áàéäàë

3Õè÷ýýë áîëîí ñýäýâ õîîðîíäûí çàëãàìæ õîëáîîã õàíãàñàí áàéäàë

4 Àìüäðàëòàé õîëáîñîí áàéäàë (ò¿¿õ, ñî¸ë)

5Àãóóëãûí îíîâ÷òîé áàéäàë ( ýíãèéí, íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò òîõèðñîí ýñýõ)

6 Ñóðãàëòûí àðãûã ñîíãîñîí áàéäàë

7Áàãøèéí àñóóëòàà òîìü¸îëñîí áàéäàë (Ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ áàéãàà ýñýõ, ñóðàã÷äàä îéëãîìæòîé, îíîâ÷òîé, ýíãèéí)

8 Ñóðàëöàã÷äûã ñóðàõ àðãàä ñóðãàæ áàéãàà áàéäàë

9

Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîñîí áàéäàë (Ìýäëýã á¿òýýõýä äýìæëýã áîëæ áàéãàà ýñýõ, àãóóëãàä íèéöñýí ýñýõ, ñóðàëöàã÷äàä îéëãîìæòîé, õ¿ðòýýìæòýé ýñýõ)

10Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé øààðäëàãà õàíãàñàí áàéäàë (ªíãº, õýìæýý, õàðàãäàõ áàéäàë, àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàñàí ýñýõ)

11

Ñàìáàðûã õè÷ýýëèéí àãóóëãà, ñóðàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã õîëáîõóéöààð õºòºëñºí áàéäàë (Õ¿¿õäèéí áîäîë ñàíààã òóñãàæ áàéãàà ýñýõ)

12Ñóðàëöàã÷èä õè÷ýýëèéí òýìäýãëýëèéã õºòºëæ áàéãàà áàéäàë

13Öàã õóâààðèëàëò (Äèäàêòèê àëõìóóäòàé íèéöýæ áàéãàà ýñýõ, öàãòàà áàãòñàí ýñýõ)

14Ñóðàã÷äàä áîäîõ õóãàöàà õàíãàëòòàé ºã÷ áàéãàà ýñýõ, õàðèóëò èðýõ õóãàöààã òîõèðóóëæ áàéãàà áàéäàë

15

Áàãø, ñóðàã÷èéí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áóé áàéäàë (Íèéò ñóðàã÷äàä õ¿ðòýýìæòýé ýñýõ, ñóðàã÷èéí ñàíàë áîäîë, õàðèóëò ñîíãîëòîíä õ¿íäýòãýëòýé õàíäñàí ýñýõ)

16Ñóðàã÷èéí áóðóó îéëãîñîí òîõèîëäîëä áàãøèéí ç¿ãýýñ ó÷èð øàëòãààíûã àíçààð÷ áàéãàà áàéäàë

17Ñóðàëöàã÷äûí áèå äààí áîëîí õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà áàéãàà áàéäàë

18¯íýëãýýíèé õýëáýðèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (Áîäèòîé õ¿ðòýýìæòýé)

19Õè÷ýýëèéí ä¿ãíýëòèéã îíîâ÷òîé ñîíãîñîí áàéäàë (Áîäèòîé, õ¿ðòýýìæòýé)

20 Ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàë

65

Ýõý

íä

Äóí

äÝ

öýñ

ò

Ñóð

àã÷ä

àä

èëý

ð÷

áóé

ººð÷ë

ºëò

Ñàé

í ò

àë

Ñóë

òàë

Ñóë

òàë

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ

àðãà

çàì



66


Õè÷ýýë Áàãøèéí íýð Àíãè Ñóðàã÷èéí òîî

Òóõà

éí õ

è÷ýý

ëèéí

ñýä

ýâ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Íýãòãýõ íèéò õè÷ýýëèéí òîî 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Äóíäàæ

îíîî

Õè÷ýýëèéí òýìäýãëýë õèéñýí ºäºð

Õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéñýí õ¿íèé òîî

¯íýë

ãýýí

èé ø

àëãó

óð ¿

ç¿¿ë

ýëò

á¿ð

èéí ä

óíäà

æ î

íîî

1Ñóðàëöàã÷, ººðèéí ñîíèðõñîí áîëîí áàãøèéí äýâø¿¿ëñýí ñýäâýýñ ÷ºëººòýé ñîíãîñîí áàéäàë

2Áàãøèéí áîëîí íºõäèéíõºº ñàíààã òóñãàæ òºëºâëºñºí áàéäàë

3Ñîíãîñîí ñýäâýýðýý ñóäàëãààíû àæèë ÿâóóëñàí áàéäàë

4Áóñäûí ÿðèàã àíõààðàëòàé õ¿ëýýöòýé ñîíñîæ, îéëãîñîí áàéäàë

5ªºðèéí ñàíàà áîäëîî áóñäàäàà îéëãîìæòîé èëýðõèéëñýí áàéäàë

6Ìýääýã ç¿éëýý áóñäàäàà çààæ ñóðãàæ áàéãàà áàéäàë

7Ñóäàëãààíû ÿâöàä ÿíç á¿ðèéí õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàæ, ñîíèðõñîí ñýäâýýð ÿðèëöëàãà õèéñýí áàéäàë

8Ñóäàëãààíû ÿâöàä áóñàäòàé õàìòðàí àæèëëàõ, íºõäºäºº òóñëàñàí áàéäàë

9 Ìýäýýëëýý îëîí ñóâãààð öóãëóóëñàí

10Îëñîí ìýäýýëëýýñýý õýðýãòýé ç¿éëýý ñîíãîñîí áàéäàë

11Ñîíãîñîí ìýäýýëëýý ýìõòãýæ, áîëîâñðóóëàëò õèéõ, áóñàä õè÷ýýëýýð îëæ àâñàí ìýäëýãýý àøèãëàñàí áàéäàë

12Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëýý àøèãëàõ, èëòãýõ, òàéëàãíàñàí áàéäàë

13Ñóäàëãààíû ÿâöàä ñóð÷ ìýäñýí ç¿éëýý àìüäðàëä õýðýãëýñýí áàéäàë

67

Ýõý

íä

Äóí

äÝ

öýñ

ò

Ñóð

àã÷ä

àä

èëý

ð÷

áóé

ººð÷ë

ºëò

Ñàé

í ò

àë

Ñóë

òàë

Ñóë

òàë

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ

àðãà

çàì



68

¨. Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäàñ

Ñóðãóóëèéí íýð

Áàãøèéí íýð

Îãíîî



¯íýëãýýíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò ¯íýëãýý

À. Ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî

1Ñóðàëöàã÷èéí õºãæëèéã äýìæèõ àðãà ç¿éã íýâòð¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ñóðãóóëü íèéòýýðýý íýãäñýí îéëãîëòòîé áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

2 Çîðèëòîî áèåë¿¿ëýõ òºëºâëºãºº ãàðãàæ, ò¿¿íä ñóóðèëàí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ 5 4 3 2 1

Á. Á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò

3Àðãà ç¿éí øèíý÷ëýëä çàõèðàë áîëîí ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí ç¿ãýýñ óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòààð õàíãàí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

4Ìýäýýëýë ñîëèëöîî íü ò¿ðãýí øóóðõàé áàéæ, ñóðãóóëü íèéòýýðýý àðãà ç¿éí øèíý÷ëýëä èäýâõòýé îðîëöîõ çîõèîí áàéãóóëàëòûã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

5Áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ìàòåðèàëëàã áààçûí íººöèéã ñóðãàëòàä èäýâõòýéãýýð àøèãëàæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

Â. Ñóðãóóëèéí äîòîðõ ñóäàëãààíû áàã

6Àðãà ç¿éã øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä ñóðãóóëü äîòîðõ ñóäàëãààíû áàã áàéãóóëæ òºëºâëºãºº ãàðãàí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

7Ñóðãóóëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí àæëûí ¿ð ä¿í íü ºäºð òóòìûí ñóðãàëòàä íýâòýð÷ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

8Áàãø á¿ð ñóäàëãààíû àæëûã ÷àíàðæóóëæ äýýøë¿¿ëýõèéí òóëä áèå áèåòýéãýý ñàíàë áîäëîî õóâààëöàí õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

9Ñóðãóóëü äîòîðõ ñóäàëãààíû áàãóóäûí íºëººãººð áàãø íàðûí çààõ àðãà ç¿é, óð ÷àäâàð äýýøèëæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

10Áàãø á¿ð õàìðàãäñàí ñóðãàëòûí àãóóëãûã áóñäàä ò¿ãýýæ, õàìòðàí àæèëëàæ, ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

Ã. Íýýëòòýé ñóðãóóëü áîëîõ

11Ýöýã ýõ áîëîí îðîí íóòãèéí èðãýäòýé õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæèéã ýðæ õàéæ, ìýäýýëëèéã õàíãàëòòàé öàöàæ òýäíèé ñàíàë áîäëûã á¿ðýí ä¿¿ðýí õ¿ëýýæ àâ÷ àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

12Õè÷ýýëèéí çîðèëãî áîëîí àãóóëãûí òàëààð îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãà, èðãýä ýöýã ýõ÷¿¿äýä îéëãóóëàí òàíèóëàõ àæëûã õèéæ, õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ

5 4 3 2 1

Ä. Áàãøèéí ìýäëýã ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ

13 Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í, òîíîã òºõººðºìæèéã ¿ð ä¿íòýé àøèãëàæ áàéãàà ýñýõ 5 4 3 2 1

14ªºðèéí ç¿ãýýñ ñàíàà÷ëàí àëèâàà àñóóäàëä õàíäàõ àðãà áàðèë, õàíäëàãûã õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº àíõààðàí àæèëëàñàí ýñýõ

5 4 3 2 1

15Ñóðàëöàãñàä ñóðàõ àðãà áàðèëûã ýçýìø¿¿ëæ, ñóðàõ áàÿð áàÿñàëûã ìýäð¿¿ëýí óäèðäàæ àæèëëàñàí ýñýõ

5 4 3 2 1

16Ñóðàëöàã÷ íýã á¿ðèéí ñàéí òàë, íººö áîëîìæèéã ÷óõàë÷èëæ, òýäíèé îíöëîãèéã õºãæ¿¿ëýõ òàëààð àæèëëàñàí ýñýõ

5 4 3 2 1

17Ñóðãàëòûí á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààãààð äàìæóóëàí áóñàä õè÷ýýë õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîíä àíõààðàë òàâüæ, ººðèéí àðãà ç¿éäýý øèíý îðîëäëîãóóäûã õèéí àæèëëàñàí ýñýõ

5 4 3 2 1

69

2.5. Áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õºòëºõ õóóäàñ

Æ. Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí Å1 áà Å2 õóóäñûã íýãòãýõ áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé

õºòëºõ õóóäàñ

Æ õóóäñûã áîëîâñðîëûí ãàçðûí òóõàéí õè÷ýýëèéã õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí ñóðãóóëèóäààñ õ¿ëýýí

àâ÷ íýãòãýíý. Íýãòãýëèéí ¿ð ä¿í, ä¿ãíýëòèéã ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàæ àæèëëàíà.

Òóõàéí ìýðãýæèëòýí ººðèéí õàðèóöñàí ìýðãýæëèéí õè÷ýýëèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ õ¿ðýýíä

ýíýõ¿¿ õóóäñûã õýðýãëýæ áîëíî. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã òóõàéí ñóðãóóëü ººðèéí õýðýãöýý

øààðäëàãàä òóëãóóðëàí áèå äààí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ õóóäñûã çààâàë

õºòëºõ øààðäëàãàã¿é þì.

Æ. Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí Å1 áà Å2 õóóäñûã íýãòãýõ áîëîâñðîëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õºòëºõ

õóóäàñ

Íýãòãýõ õè÷ýýëèéí

äóãààðÕè÷ýýëèéí ñýäýâ Ñóðãóóëü

Îíöëîã ººð÷ëºëò, ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé ç¿éë

Áóñàä ñóðãóóëüòàé òóðøëàãà ñîëèëöîõ

ç¿éë

Îíöëîã

ªºð÷ëºëò

Îíöëîã

ªºð÷ëºëò



70

ÍÝÐ ÒÎÌÜ¨ÎÍÛ ÒÀÉËÁÀÐ

Íýð òîìü¸î Terminology Òàéëáàð

1Õÿíàëò -

øèíæèëãýýMonitoring

Ìîíèòîðèíã áóþó õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýý íü ¿éë ÿâöûã á¿õýëä íü áóþó ò¿¿íèé ¿å øàòóóä, òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîé èíäèêàòîð, ¿ç¿¿ëýëò õýðýãëýí àëü áîëîõ òàñðàëòã¿é ìºðäºí àæèãëàæ, äýëãýðýíã¿é ìýäýý áàðèìò öóãëóóëàí çàäëàí øèíæèëãýý õèéæ, ñàéæðóóëàõ ¿éë

2Õè÷ýýëèéí õÿíàëò -

øèíæèëãýýLesson monitoring

Áàãøèéí áàãøëàõóé áîëîí ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõóéí õºãæèëä äýìæëýã áîëîõ çîðèëãûí äîð íýãäýí, çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðñîí á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ õàìòðàí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä óðüä÷èëàí áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäñóóäûã àøèãëàí ñóäàëãàà õèéõ çàìààð áàãøëàõóé áà ñóðàëöàõóéä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéã õÿíàí àæèãëàëò õèéæ, ìýäýý áàðèìò öóãëóóëàí, ò¿¿íäýý ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ãàðñàí ººð÷ëºëò, àíõíû äýâø¿¿ëñýí çîðèëãî çîðèëòûí áèåëýëò áîëîí ¿ð ä¿íãèéí òàëààð ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºí çºâëºìæ ãàðãàõ, õýðýãëýõ ¿éë ÿâö

3Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà

(Jugyo Kenkyu)Lesson study

Õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä ÿâàãäàõ ñóðàëöàõóé áà áàãøëàõóéí ¿éëèéí ø¿òýëöýý áà ò¿¿íèé ìåíåæìåíòèéí ñóäàëãàà

4Õè÷ýýëèéí áýëòãýë

ñóäàëãàà(Kyozai Kenkyu)

Study teaching materials

Õè÷ýýëä áýëòãýõ òºëºâëºëòèéí õ¿ðýýíä òàñðàëòã¿é õèéãäýõ òîäîðõîé ¿å øàò á¿õèé êèððèêþëèì (öîãö) ñóäàëãàà;- Õè÷ýýëèéí á¿òýí æèëèéí, óëèðëûí, á¿ëýã ñýäâèéí,

íýãæ õè÷ýýëèéí çîðèëãî, çîðèëòûã íýãòãýæ ýðýìáýëýí òºëºâëºäºãººðºº òîäîðõîé ¿å øàò á¿õèé

- Êèððèêþëèìèéí ¿íäñýí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëîõ àãóóëãà (òóõàéí ñóäëàãäàõóóíû òîãòîëöîîíû áîëîí ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã ýçýìøèëòèéí), àðãà ç¿é, õýðýãëýãäýõ¿¿í, ¿íýëãýýã õàìàðäàãààðàà öîãö,

- Òóõàéí õè÷ýýëèéí áýëòãýëä ºìíºõ õè÷ýýëèéí ÿâö, ¿ð ä¿íãýý á¿òýýë÷ýýð õýðýãëýäýã, ºíººäðèéí õè÷ýýëýýñ äàðààãèéí õè÷ýýëèéíõýý áýëòãýëä õýðýãëýõ ñàíààã îëæ àâ÷ áàéäãààðàà òàñðàëòã¿é øèíæèéã ººðòºº àãóóëñàí áàéäàã.

71


5Àëäààíû

øèíæèëãýý(Tsumazuki)

Stumbling

Äèäàêòèê øèéäýë, àðãà ç¿éãýý ñàéæðóóëàõûí òóëä ñóðàã÷èéí àëäààíä õèéõ çàäëàí øèíæèëãýý“Öóìàç¿êè” ãýäýã íü ßïîí õýëýíä õ¿í ñàíàìñàðã¿éãýýð ÿìàð íýãýí þìàíä á¿äðýõ, òýýãëýõ ¿åä õýðýãëýãääýã, ìîíãîëûí “Áºõ õ¿í á¿ä¿¿í ºâñºíä” ãýäýãòýé óòãà, àãóóëãà îéðîëöîî ¿ã õýëëýã þì.Áîëîâñðîëä “öóìàç¿êè” ãýäýã ¿ã íü õ¿¿õäèéí ñóðàëöàõ ¿åèéí ñýòãýí áîäîõ ¿éë àæèëëàãààíä ãàð÷ áàéãàà áàãà çýðãèéí õàçàéëòûí óëìààñ õ¿¿õäèéí ÷àäâàð èëýð÷ ÷àäàõã¿é áàéãààã îëæ õàðàõ ãýñýí óòãûã èëýðõèéëíý.Àëäààíû çàäëàí øèíæèëãýýíä “concept” “conception” “ mis- conception” ãýñýí íýð òîìú¸î ÷óõàë áàéäàã.Ñoncept-çºâ ¿çýë, çºâ áîäîë, çºâ ñàíàà ãýñýí óòãàòàé.Ñonception-õ¿¿õäèéí ãàðãàæ èðýõ ñàíàà (ýíý íü çºâ ÷ áàéæ áîëíî)-ã èëýðõèéëíý.Ìis- conception-àìüäðàëààñ îëæ àâñàí øèíæëýõ óõààíû õóâüä áóðóó òºñººëëèéã èëýðõèéëäýã.Áàãøèéí àëäààíààñ øàëòãààëæ ñóðàã÷ àëäëàà ãýæ ä¿ãíýñýí áàãøèéí àðãà ç¿é ¿ðãýëæ ñàéæðàõ áîëîìæòîé áàéäàã áîë “Àëäàà áîë õ¿¿õäèéí ë àëäàà” ãýæ ¿çäýã áàãø õýçýý ÷ õºãæèõ áîëîìæã¿é áàéäàã.

6 Ñóðàëöàõóé LearningÝçýìøèõ¿éí ç¿é òîãòëûí äàãóó ñóðàëöàã÷èéí ýðäýì ìýäëýã òóóðâèí á¿òýýæ õºãæèõ òàíèí ìýäýõ¿éí ºâºðìºö ¿éë

7 Áàãøëàõóé Teaching Ñóðàëöàõóéã äýìæèõ, óäèðäàõ ìåíåæìåíòèéí ¿éë

8 Àðãà ç¿é MethodologyÀëèâàà ¿éë ã¿éöýòãýõ áàãö àðãûí åðºíõèé çàð÷èì. Ýíý çàð÷ìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ óð óõààí, îíîë, øèíæëýõ óõààí

9Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã

äýìæèõ àðãà ç¿é

Learning support teaching

methodology

Ñóðàëöàã÷ààð ýðäýì ìýäëýã á¿òýýëãýõ áàãøëàõ ¿éëèéí öîãö øèéäýë (äèäàêòèê øèéäýë)-èéí ýåðýã ººð÷ëºëò áà ò¿¿íèéã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éëèéí, ìàòåðèàëëàã, ñýòãýë ç¿éí îð÷èí íºõöëèéí öîãö ñàéæðàëò

10 Êèððèêþëèì CurriculumÁîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí õýðýãæèëò, ò¿¿íèé õºãæëèéã õàíãàõ íèéë¿¿ëýëòèéí ìåíåæìåíòèéí ¿éë ÿâö

11 Õè÷ýýë LessonÒîäîðõîé çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð ñîíãîñîí àãóóëãûã òºëºâëºñºí õóãàöààíä ñóðàëöàã÷äàä ýçýìø¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýð

12 Íýãæ õè÷ýýë Unit LessonÀãóóëãûí íýãæèéã ýçýìøèõ, ýçýìø¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýð

13Ýýëæèò õè÷ýýë

(Õè÷ýýëèéí íýãæ)40-45 ìèíóò (òºðººñ òîãòîîñîí òîäîðõîé õóãàöàà)-ä íîîãäîõ íýãæ õè÷ýýëèéí õýñýã

14Ñóðàëöàõóéí

ñóäàëãààLearning study

Ýçýìøèõ¿éí ç¿é òîãòëûí äàãóó ñóðàëöàã÷èéí ýðäýì ìýäëýã òóóðâèí á¿òýýæ õºãæèõ òàíèí ìýäýõ¿éí ¿éëèéí ñóäàëãàà

15 Ýçýìøèõ¿é Acquire

¯ã òýìäýã, óõàãäàõóóí õýðýãëýæ õàðüöàõ ñóðàëöàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà íü ãàäààä, õàìòûí, ìàòåðèàëëàã, äýëãýðíã¿é õýëáýðýýñ òîäîðõîé ¿å øàòóóäûã äàìæèí äîòîîä, õóâèéí, ñýòãýöèéí, õóðààíãóé õýëáýðò õóâèðàõ ¿ëé ÿâö


72

ÍÎÌ Ç¯É

1. ×.Ëõàãâàæàâ, Í.Íýðã¿é, Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é, ÓÁ., 1999

2. Ó.Äî¸ä, Í.Íýðã¿é áà áóñàä, Ñóðãóóëü ñî¸ëûí õºãæëèéí øèíý ÷èã õàíäëàãà, ÓÁ., 2002

3. Í.Îþóíöýöýã, ×.Íÿìãýðýë áà áóñàä, Çºâëºìæ III, Õèìè, Êîíòåêñòýä ñóóðèëàí ìýäëýã á¿òýýëãýõ

àðãà ç¿é, ÓÁ., 2009

4. Ò.Ãàíáààòàð, Ö.Äàëàéæàìö áà áóñàä, Çºâëºìæ – III, Ôóíêö, ãåîìåòð á¿ëýã ñýäâ¿¿äèéã

ñóäëóóëàõ àðãà ç¿é, ÓÁ., 2009

5. Í.Îþóíöýöýã, ×.Íÿìãýðýë áà áóñàä, Çºâëºìæ II, Õèìè, Ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàí õèìèéí

ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãà ç¿é, ÓÁ., 2008

6. Àêèòýð¿ Ôóêó÷è, Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà, “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë“

òºñëèéí àíõíû æèëèéí ñóðãàëò ñåìèíàð äýýð òàâüñàí èëòãýë, ÓÁ., 2006

7. Ìàñàõèðî Êàìàòà, Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà, “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà

ç¿éí õºãæèë“ òºñëèéí õî¸ð äàõ æèëèéí ñóðãàëò ñåìèíàð äýýð òàâüñàí èëòãýë, ÓÁ., 2007

8. Õèðîøè Òàêàõàòà. Àëäààíû øèíæèëãýý, “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí

õºãæèë“ òºñëèéí ãóðàâ äàõ æèëèéí ñóðãàëò ñåìèíàð äýýð òàâüñàí èëòãýë, ÓÁ., 2008

9. Ä.Àëòàíãýðýë, Àíãëè - Ìîíãîë òîëü áè÷èã, ÓÁ., 2002

10. Îêñôîðä Àíãëè – Ìîíãîë òîëü áè÷èã, Ìîíñóäàð õýâëýëèéí êîìïàíè, ÓÁ., 2007

11. Cambridge International dictionary of English, Cambridge University Press, 1995

12. Longman dictionary of contemporary English, Foreign language teaching and research press,

China., 2001

13. http://www.dictionary.reference.com

14. http://www.lessonresearch.net


73

Àíõíû òºëºâ áàéäàë òîãòîîõ ñóäàëãàà: Áàãø íàð

Òýìäýãëýë

i. Ñóðãóóëèéí êîä

ii. Ñóäàëãàà àâñàí îãíîî

iii. Ñóäàëãàà àâñàí õ¿íèé êîä

I: Åðºíõèé ìýäýýëýë

1 Íýð

2 Íàñ ___________________________________________

3Áîëîâñðîë, ìýðãýøèë 1. Äóíä 2. Äèïëîì 3. Áàêàëàâð 4. Ìàãèñòð 5. Äîêòîð

Ìýðãýøèë_______________________________________

4 Íèéò áàãøèëñàí æèë æèë

5 ¯¿íýýñ ýíý ñóðãóóëüä áàãøèëñàí æèë æèë

6 Ýíý æèë õýää¿ãýýð àíãè äààæ àâñàí áý? àíãè

7 ªíãºðñºí æèë ÿìàð àíãè äààñàí áý?

8à Ýíý æèë ÿìàð ÿìàð õè÷ýýë çààæ áàéíà âý? /Áàãà àíãèéí áàãø íàð/

A. Õºãæèì á¿æèã, áèåèéí òàìèðààñ áóñàä á¿õ õè÷ýýë

B. Õºãæèì á¿æèã, áèåèéí òàìèð áîëîí áóñàä á¿õ õè÷ýýë

C. Áóñàä ________________________________

8á Ýíý æèë ÿìàð ÿìàð õè÷ýýë çààæ áàéíà âý? /Äóíä àíãèéí áàãø íàð/

9 Äýýðõ õè÷ýýë¿¿äýýñ ººð ÿìàð ÿìàð õè÷ýýë çààæ áàéñàí áý?

10 Äîëîî õîíîãò õýäýí öàãèéí õè÷ýýë çààæ áàéíà âý? Äîëîî õîíîãò öàã

11ªíãºðñºí õè÷ýýëèéí æèëä çààõ àðãàç¿éí òàëààð ÿìàð íýãýí

ñóðãàëòàä õàìðàãäñàí óó?

1. Òèéì 2. ¯ã¿é

Õýðýâ òèéì áîë ÿìàð ñóðãàëòàä õàìðàãäñàí áý?

___________________________________________

12 Áàãøëàõûí õàæóóãààð ººð àæèë ýðõýëäýã ¿¿?

1. Òèéì 2. ¯ã¿é

Õýðýâ òèéì áîë ÿìàð àæèë ýðõýëäýãýý íýðëýíý ¿¿.

___________________________________________

II: Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãàà.

Ñóðãóóëü äýýðõ óóëçàëòóóä. Àñóóëò 17-20-ä õàðèóëàõäàà òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.

Àñóóëò Îãò ¿ã¿é Ìàø öººí Õààÿà Íýëýýä îëîí óäàà Áàéíãà

13Áàãø íàðûí (çàõèðàë, ñóðãàëòûí ìåíåæåð, íèéãìèéí àæèëòàí) óóëçàëò, õóðàë õèéäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

14 Ýöýã ýõèéí çºâëºëèéí õóðàë õèéäýã ¿¿? 1 2 3 4 5

15 Áóñàä ñóðãóóëèéí áàãø íàðòàé óóëçàëò, õóðàë õèéäýã ¿¿? 1 2 3 4 5

16Îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíûõàí çýðýã áàéãóóëëàãóóäòàé óóëçàëò õóðàë õèéäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

17. Áàãø íàðûí õóðàë äýýð þóí òóõàé ÿðèëöäàã âý? 1. Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò2. Ñóðàëöàã÷äûí ñóðëàãà3. Ñóðàëöàã÷äûí õ¿ì¿¿æèë4. Çààõ àðãà ç¿é5. Ñóðãóóëèéí êèððèêþëèì 6. Ñóðàëöàã÷èäòàé õîëáîîòîé ãýíýò ãàðñàí àñóóäëóóä (õàëäâàðò ºâ÷èí, íèéãìèéí àñóóäàë ãì)7. Áóñàä. (áè÷íý ¿¿)

18. Ýöýã ýõèéí çºâëºëèéí õóðàë äýýð þóí òóõàé ÿðèëöäàã âý?1. Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò2. Ñóðàëöàã÷äûí ñóðëàãà3. Ñóðàëöàã÷äûí õ¿ì¿¿æèë4. Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãàà5. Ñóðàëöàã÷èäòàé õîëáîîòîé ãýíýò ãàðñàí àñóóäëóóä (õàëäâàðò ºâ÷èí, íèéãìèéí àñóóäàë ãì)6. Áóñàä. (áè÷íý ¿¿)

19. Áóñàä ñóðãóóëèéí áàãø íàðòàé õèéõ óóëçàëò, õóðàë äýýð þóí òóõàé ÿðèëöäàã âý?1. Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò2. Çààõ àðãà ç¿é3. Ñóðãóóëèéí êèððèêþëèì 4. Ñóðàëöàã÷èäòàé õîëáîîòîé ãýíýò ãàðñàí àñóóäëóóä (õàëäâàðò ºâ÷èí, íèéãìèéí àñóóäàë ãì)5. Áóñàä. (áè÷íý ¿¿)

20. Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õàìààðàëòàé áóñàä áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñòýé õèéõ óóëçàëò, õóðàë äýýð þóí òóõàé ÿðèëöäàã âý? 1. Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò2. Çààõ àðãà ç¿é3. Ñóðãóóëèéí êèððèêþëèì

ÕÀÂÑÐÀËÒ


74

4. Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í áà ñóðãóóëèéí îð÷èí íºõöºë5. Ñóðàëöàã÷èäòàé õîëáîîòîé ãýíýò ãàðñàí àñóóäëóóä (õàëäâàðò ºâ÷èí, íèéãìèéí àñóóäàë ãì)6. Áóñàä. (áè÷íý ¿¿)

Õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ ¿éë àæèëëàãàà. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

21. Òàíàé ñóðãóóëü õè÷ýýëýýñ ãàäóóð ÿìàð ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà çîõèîí áàéãóóëäàã âý? Õýí õýí

îðîëöäîã âý (ñóðàëöàã÷èä, áàãø íàð, ýöýã ýõ÷¿¿ä, îëîí íèéò)? 1. Ñïîðò (Îðîëöîã÷èä _________________________________________________)2. Óðëàã (Îðîëöîã÷èä _________________________________________________)3. Àÿëàë (Îðîëöîã÷èä _________________________________________________)4. Ñàéí äóðûí àæèë (Îðîëöîã÷èä _________________________________________)5. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿ ________________ Îðîëöîã÷èä _____________________)

22. Õè÷ýýëýýñ ãàäóóð ÿìàð òºðëèéí ¿éë àæèëëàãàà çîõèîí áàéãóóëäàã âý?1. Ñïîðò (¿éë àæèëëàãàà ____________________________________________________)2. Óðëàã (¿.à. ______________________________________________________________)3. Àÿëàë (¿.à. _____________________________________________________________)4. Ñàéí äóðûí àæèë (¿.à. ___________________________________________________) 5. Áóñàä (Òîäîðõîé áè÷íý ¿¿ ________________ ¿.à. _____________________________)

Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

23. Òàíàé ñóðãóóëüä áàãø, ñóðàëöàã÷äàä õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíèé ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í áàéäàã óó?1. ¯ã¿é2. Ìàø öººí3. Áîëîìæèéí 4. Íýëýýä îëîí 5. Õàíãàëòòàé

Áàãøèéí ¿íýëãýý. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

24. Áàãøèéí ¿íýëãýý õýð äàâòàìæòàé õèéãääýã âý?1. Îãò õèéãääýãã¿é2. Ñàð á¿ð3. Óëèðàë á¿ð4. Æèëä õî¸ð óäàà5. Æèëä íýã óäàà6. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿) _______________________________

25. Áàãøèéã õýí ¿íýëýõ íü îíîâ÷òîé ãýæ òà ¿çýæ áàéíà âý? Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.

1. Çàõèðàë2. Ñóðãàëòûí ìåíåæåð3. Áóñàä áàãø íàð4. Íèéñëýëèéí ÁØÓÃ 5. Óëñûí Ìýðãýæëèéí Õÿíàëòûí Ãàçàð6. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

26. Áàãøèéã õýðõýí ¿íýëäýã âý? Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó. 1. Õè÷ýýë àæèãëàëòààð 2. Èðöýýð 3. Àíãèéí ñóðàã÷äûí òåñòèéí îíîîãîîð

4. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

27. Áàãøèéí ¿íýëãýýíèé îäîîãèéí òîãòîëöîîíä ñýòãýë õàíàìæòàé áàéäàã óó?1. Òèéì2. ¯ã¿é3. Ñàéí ìýäýõã¿é

III: Ñóðãóóëèéí îð÷èí/óóð àìüñãàë.

Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õàìààðàëòàé òàëóóäòàé õàðèëöàõ òàëààð. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

Àñóóëò Îãò ¿ã¿é Õîâîðõîí Õààÿà Íýëýýä îëîí óäàà ¯ðãýëæ

28 Áóñàä áàãø íàð, ñóðãàëòûí ìåíåæåðòýé õàðèëöäàã óó? 1 2 3 4 529 Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãàòàé õàðèëöäàã óó? 1 2 3 4 530 Ñóðàëöàã÷äûí ýöýã ýõòýé õàðèëöäàã óó? 1 2 3 4 531 Îëîí íèéò, îðîí íóòãèéíõàíòàé õàðèëöäàã óó? 1 2 3 4 532 Íèéñëýëèéí ÁØÓÃ, àðãà ç¿é÷èäòýé õàðèëöäàã óó? 1 2 3 4 5

Äàðààõ õ¿ì¿¿ñòýé õàðèöàõäàà õàðèëöààíû ÿìàð õýðýãñýë àøèãëàäàã âý?

Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.

Í¿¿ð òóëàí

ÓòñààðÇàõèà

çóðâàñààðÈ-ìýéë, ôàêñààð

Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿)

33 Áóñàä áàãø íàð 1 2 3 4 5 ____________34 Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà 1 2 3 4 5 ____________35 Ñóðàëöàã÷äûí ýöýã ýõ÷¿¿ä 1 2 3 4 5 ____________

36 Îëîí íèéò, îðîí íóòãèéíõàí 1 2 3 4 5 ____________

37 ÍÁØÓÃ, àðãàç¿é÷èäòýé 1 2 3 4 5 ____________

Ñóðãóóëüä ¿ç¿¿ëýõ äýìæëýã. Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.

38. ÁÑØÓß, ÍÁØÓÃ, àðãà ç¿é÷èä òàíàé ñóðãóóëüä ÿìàð òóñëàìæ äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã âý?


75

1. Ñóðãàëò ñåìèíàðààð õàíãàõ 2. Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í, òîíîã òºõººðºìæººð õàíãàõ3. Àæèãëàëò õèéæ çºâëºí äýìæèõ 4. Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõàä àðãàç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áîëîí ººðèéí áèåýð îðîëöîõ5. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

39. Ñóðàëöàã÷äûí ýöýã ýõ òàíàé ñóðãóóëüä ÿìàð òóñëàìæ äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã âý?1. Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõàä àðãàç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áîëîí áîëîí ººðèéí áèåýð îðîëöîõ 2. Õàíäèâ ºãºõ (ìºíãº, íîì, áè÷ãèéí õýðýãñýë ãì) çýðãýýð ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿¿ëýõ 3. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

40. Îëîí íèéò, îðîí íóòãààñ òàíàé ñóðãóóëüä ÿìàð òóñëàìæ äýìæëýã ¿ç¿¿¿ëäýã âý? 1. Ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõàä àðãàç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áîëîí áîëîí ººðèéí áèåýð îðîëöîõ 2. Õàíäèâ ºãºõ (ìºíãº, íîì, áè÷ãèéí õýðýãñýë ãì) çýðãýýð ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿¿ëýõ3. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

Áàãø íàðò ¿ç¿¿ëýõ äýìæëýã. Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.

41. ÁÑØÓß, ÍÁØÓÃ, àðãà ç¿é÷èä òàíàé áàãø íàðò ÿìàð òóñëàëöàà äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã âý? 1. Áàãø íàðûí óð ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ äýìæëýã2. Áàãø íàðûí áîëîâñðîëûí òàëààðõ ìýäëýãèéã ñàéæðóóëàõ äýìæëýã3. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

42. Çàõèðàë áàãø íàðòàà ÿìàð äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëäýã âý? 1. Áàãø íàðûí óð ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ àðãà ç¿éí äýìæëýã2. Áàãø íàðûí áîëîâñðîëûí òàëààðõ ìýäëýãèéã ñàéæðóóëàõ äýìæëýã3. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

43. Ñóðãàëòûí ìåíåæåð áàãø íàðò ÿìàð äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëäýã âý? 1. Áàãø íàðûí óð ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ àðãà ç¿éí äýìæëýã2. Áàãø íàðûí áîëîâñðîëûí òàëààðõ ìýäëýãèéã ñàéæðóóëàõ äýìæëýã3. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

44. Ñóðàëöàã÷äûí ýöýã ýõ÷¿¿ä áàãø íàðò ÿìàð äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëäýã âý? 1. Çàðèì õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëàõàä áèå÷ëýí îðîëöîõ 2. Áè÷ãèéí õýðýãñýë, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í ãì 3. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

Ñóðãóóëüä õàíäàõ õàíäëàãà ñîíèðõîë. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

45. Òà ñóðãóóëèéíõàà ìåíåæìåíòýä ñýòãýë õàíàìæòàé áàéäàã óó? 1. Îãò ¿ã¿é2. Áàãà çýðýã3. Çàðèì òàëààðàà4. Ìàø èõ5. Á¿ðýí

IV: Ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð.

Õè÷ýýëèéí áýëòãýë. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

46. Õè÷ýýë çààõûí ºìíº çààâàë õè÷ýýëèéí òºëºâëºãºº áýëòãýäýã ¿¿? 1. Îãò ¿ã¿é2. Öººí óäàà3. Õààÿà4. Áàéíãà5. ¯ðãýëæ

47. Õýðýâ äýýðõ àñóóëòàä ÒÈÉÌ ãýæ õàðèóëñàí áîë äîëîî õîíîãò äóíäæààð õýäýí öàãèéã õè÷ýýëèéí òºëºâëºãºº áýëòãýõýä çàðöóóëäàã âý? __________________ öàã

Õè÷ýýëèéí òºëºâëºãºº áýëòãýõäýý äàðààõ ìàòåðèàëóóäààñ àëèíûã íü õýð èõ àøèãëàäàã âý?

Îãò ¿ã¿é Õîâîðõîí ÕààÿàÍýëýýä

îëîí óäàà¯ðãýëæ

48 Áàãøèéí ãàðûí àâëàãà 1 2 3 4 549 Ýíöèêëîïåäè 1 2 3 4 550 Íîì, DVD, âèäåî êàññåò ãýõ ìýò 1 2 3 4 551 Õóó÷èí õè÷ýýëèéí òºëºâëºãºº 1 2 3 4 552 Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. _______________) 1 2 3 4 5

Õè÷ýýëèéí òºðºë, ¿éë àæèëëàãàà. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.


53Õè÷ýýëèéíõýý öàãèéã àíãè íèéòýä õàíäñàí ¿éë àæèëëàãààíä çàðöóóëäàã óó?

1 2 3 4 5

54 Õè÷ýýëèéíõýý öàãèéã áàãààð àæèëëàõàä çàðöóóëäàã óó? 1 2 3 4 5

55Õè÷ýýëèéíõýý öàãèéã ñóðàëöàã÷äûã áèå äààñàí àæèëëóóëàõàä çàðöóóëäàã óó?

1 2 3 4 5

56Õè÷ýýëèéí ¿åýð àíãèéí äóíäóóð ÿâæ õ¿¿õä¿¿ä îéëãîæ áàéãàà ýñýõèéã ìàãàäëàäàã óó?

1 2 3 4 5

57Òà õè÷ýýëýý áàãààð (íýã õè÷ýýëèéã 2 áà ò¿¿íýýñ äýýø áàãø çýðýã õè÷ýýë çààõ) çààäàã óó?

1 2 3 4 5

58Àíãè íèéòýýð àæèëëàõ ¿éë àæèëëàãààíû äàâóó òàëûã îéëãîæ ìýäýðäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

59Áàãààð àæèëëàõ ¿éë àæèëëàãààíû äàâóóòàé òàëûã îéëãîæ ìýäýðäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

60 Ãàíöààð÷ëàí àæèëëàõûí äàâóóòàé òàëûã îéëãîæ ìýäýðäýã ¿¿? 1 2 3 4 5


76

61. Õè÷ýýë çààõäàà àíãèà èõýâ÷ëýí õýðõýí çîõèîí áàéãóóëäàãàà çóðæ ¿ç¿¿ëíý ¿¿.

Óðä òàë

Àð òàë 1. Õè÷ýýëèéí ¿åä ãîë÷ëîí õààíà çîãñäîãîî ìºí òýìäýãëýíý ¿¿.

Õè÷ýýëèéí ¿éë ÿâö. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

Àñóóëò Îãò ¿ã¿é Õîâîðõîí ÕààÿàÍýëýýä îëîí

óäàà¯ðãýëæ

62Õè÷ýýë äýýðýý ñóðàëöàã÷äàä èë¿¿ èõ ýðõ ìýäýë ºãºõºä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã óó?

1 2 3 4 5

63Ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã óó?

1 2 3 4 5

64 Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í ººðºº õèéäýã ¿¿? 1 2 3 4 5

65Áýëýí áàéãàà ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áîëãîõûí òóëä ººð÷ëºí õýðýãëýäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

66 Ãýðèéí äààëãàâàð ºãäºã ¿¿? 1 2 3 4 5

67. Ñóðàëöàã÷èä ñóðàõ ººð ººð àðãà áàðèëòàé ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðäºã ¿¿? 1. Îãò ¿ã¿é2. Ìàø áàãà3. Õààÿà4. Ìàø èõ5. Á¿ðýí çºâøººðäºã

68. Õýðýâ òèéì áîë ñóðàëöàõ ººð ººð àðãà áàðèëä íèéö¿¿ëýí ººð ººð àðãàç¿éãýýð õè÷ýýëýý çààõûã õè÷ýýäýã ¿¿? 1. Îãò ¿ã¿é2. Õîâîðõîí 3. Õààÿà4. Íýëýýä îëîí óäàà5. ¯ðãýëæ

69. Õè÷ýýëèéíõýý õýä îð÷èì õóâüä íü ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í, òîíîã òºõººðºìæ àøèãëàäàã âý? 1. O%.2. 20% õ¿ðòýë3. 21-40% 4. 41-60%5. 61-80%6. 81-100%

70. Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í, òîíîã òºõººðºìæèéí òàëààð òà þó ãýæ áîääîã âý? 1. Ìàø õýðýãòýé, ¿ð ä¿íòýé2. Õýðýãòýé, ¿ð ä¿íòýé ýñýõèéã ñàéí ìýäýõã¿é 3. Îãò õýðýãã¿é, ¿ð ä¿íã¿é

71.Ñóðàëöàã÷äûí àñóóëòàä õýðõýí õàðèóëäàã âý? 1. Çºâ õàðèóëòûã ºãäºã2. Ñóðàëöàã÷äàä õàðèóëòûã õààíààñ îëæ áîëîëõûã õýëæ ºãäºã (ñóðàõ áè÷èã, òîëü ãì)3. Ñóðàëöàã÷äààð ñýòãýí áîäóóëæ õàðèóëòûã ººðñäººð íü ãàðãóóëàõûã õè÷ýýäýã 4. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

72. Òàíû ºãñºí àñóóëòàä ñóðàëöàã÷äûí ºã÷ áóé õàðèóëòàä õýðõýí õàíääàã âý? 1. Õàðèóëò çºâ, áóðóó ýñýõèéã øóóä õýëäýã.2. Õàðèóëò çºâ áàéâàë óðàìøóóëæ ìàãòäàã. 3. Õàðèóëò áóðóó áàéâàë çýìëýäýã. 4. Áóðóó õàðèóëò ºãâºë èë¿¿ ñàéí îéëãóóëàõûí òóëä íýìýëò äààëãàâàð ºãäºã. 5. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

73. Ñóðàëöàã÷äààð ãýðèéí äààëãàâàð õèéëã¿¿ëýõèéí òóëä èäýâõæ¿¿ëýõ ÿìàð àðãà õýðýãëýäýã âý? 1. Ãýðèéí äààëãàâàð õèéñýí õ¿¿õäèéã óðàìøóóëæ ìàãòäàã2. Òýäíèé ñîíèðõëûã òàòàõ äààëãàâàð ºãºõèéã õè÷ýýäýã 3. Ãýðèéí äààëãàâàð õèéãýýã¿é ñóðàëöàã÷äûã øèéòãýäýã4. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. __________________________________________)

74. ªíãºðñºí æèë àíãèéíõàà õ¿¿õä¿¿äèéí ãýðò äóíäæààð õýäýí óäàà î÷ñîí áý?1. Îãò î÷îîã¿é2. Íýã óäàà 3. 2-3 óäàà

Òàíèõ òýìäýã

1 õ¿¿õäèéí øèðýý

2 õ¿¿õäèéí øèðýý

Ñ Ñàìáàð

Á Áàãø


77

4. 4-5 óäàà5. 6 äýýø óäàà

Õè÷ýýëèéí àãóóëãûí òàëààð. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.


75Ñóðàëöàã÷äûí øèíæëýõ óõààíû ñýòãýëãýýã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä ïðàêòèê àðãà (òóðøèëò õèéõ, áèåýð ¿éëäýõ ãì) õýðýãëýäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

76Õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ñóðàëöàã÷äûí ºäºð òóòìûí àìüäðàëòàé õîëáîõûã õè÷ýýäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

77Çààæ áóé õè÷ýýëèéí á¿ëýã ñýäýâ á¿ðýýð ñóðàëöàã÷äûí õ¿ðýõ çîðèëãûã òîãòîîäîã óó?

1 2 3 4 5

Õè÷ýýëäýý àíàëèç õèéõ òàëààð. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.



78Õè÷ýýëýý çààæ äóóñààä õè÷ýýëèéí òºëºâëºãººãºº ýðãýí õàðæ øààðäëàãàòàé ººð÷ëºëòèéã õèéäýã ¿¿?

1 2 3 4 5

79 Õè÷ýýëèéíõýý òàëààð ñóðãàëòûí ìåíåæåðòýéãýý çºâëºäºã ¿¿? 1 2 3 4 5

80 Õè÷ýýëèéíõýý òàëààð áóñàä áàãø íàðòàé çºâëºäºã ¿¿? 1 2 3 4 5

Ñóðàëöàã÷äûã ¿íýëýõ òàëààð. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.

81. Øàëãàëòûí ìàòåðèàëàà ãîë òºëºâ õýðõýí áýëòãýäýã âý?

1. Ñóðàëöàã÷äûí õè÷ýýë äýýðýý àæèëëàæ áàéñàí äààëãàâðààñ õóóëæ îðóóëäàã2. Ñóðàëöàã÷äûí õè÷ýýë äýýðýý àæèëëàæ áàéñàí äààëãàâðààñ ººð÷èëæ îðóóëäàã3. Ñóðàõ áè÷èã áîëîí áóñàä ìàòåðèàë àøèãëàæ ººðºº çîõèîäîã 4. Øàëãàëòûí áýëýí ìàòåðèàë àøèãëàäàã5. Áóñàä (òîäîðõîé íýðëýíý ¿¿. __________________________________________)

82. Ñóðàëöàã÷äûí ñóðëàãûí àìæèëòûã õýðõýí ¿íýëýõ íü ç¿éòýé âý? Äàðààõ õàðèóëòóóäûã õàìãèéí ÷óõëààñ íü ýõëýí 1-6 òîîãîîð äóãààðëàíà óó. 1. Øàëãàëòûí ä¿í ______2. Õè÷ýýëèéí îðîëöîî ______3. Ãýðèéí äààëãàâàð õèéñýí áàéäàë ______4. Õè÷ýýë äýýð çºâ õàðèóëò ºãñºí õýìæýý ______5. Ãýðèéí äààëãàâðûí äóíäàæ îíîî ______6. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. ______________________________) ______

Àðãàç¿éí òàëààð. Äàðààõ ¿éë àæèëëàãààã ººðèéí õè÷ýýëäýý õýð îëîí õýðýãëýäýãýýñ õàìààðàí 1-6 òîîãîîð äóãààðëàíà óó.

83. Õè÷ýýëýý ãîë òºëºâ õýðõýí çààäàã âý? 1. Õè÷ýýëèéí àãóóëãûã öýýæë¿¿ëýõèéã õè÷ýýäýã ______2. Ñóðàëöàã÷äàä îéëãóóëàõûí òóëä îëîí òºðëèéí ¿ç¿¿ëýí õýðýãëýäýã ______3. Ñóðàëöàã÷äàä òóðøèëò õèéæ ¿ç¿¿ëäýã ______4. Òýäýíä òóðøèëò õèéõýä/áèå÷ëýí õèéõýä òóñàëäàã ______5. Æèæèã á¿ëãýýð ÿðèëöëàãà ÿâóóëäàã ______6. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿. ________________________________ __) ______

Áàãø íàðûí ñóðàëöàõ áîëîìæ. ªºðèéí áîäëûã èë¿¿òýé èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí äóãóéëíà óó.



84 Õè÷ýýëèéí òºëºâëºãººíèéõºº òàëààð çºâëºãºº àâäàã óó? 1 2 3 4 5

85 Àðãàç¿éí òàëààð çºâëºãºº àâäàã óó? 1 2 3 4 5

86 Áóñàä áàãø íàðûí õè÷ýýëä ñóóæ àæèãëàõ áîëîìæ áàéäàã óó? 1 2 3 4 5

87 ªºðèéí õè÷ýýëä õ¿í ñóóëãàæ àæèãëàëò õèéëãýõ áîëîìæ áàéäàã óó? 1 2 3 4 5

88Òàíàé ñóðãóóëüä õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ ãðóïï áàéäàã óó? Õýðýâ òèéì áîë õýð èäýâõòýé àæèëëàäàã âý?

Òèéì¯ã¿é 1

2 3 4 5

89. Õýðýâ àñóóëòàíä ÒÈÉÌ ãýæ õàðèóëñàí áîë ýíý ãðóïï ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã âý? Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.

1. Ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íòýé àðãà áàðèëûí òàëààð ÿðèëöäàã2. Õè÷ýýë çààõ ¿åä áàãø íàðò òîõèîëääîã áýðõøýýë¿¿äèéí òàëààð ÿðèëöäàã3. Ãðóïï äîòðîî õè÷ýýë çààäàã


90 Õ¿¿õäèéí õºãæëèéã äýìæèõ, õ¿¿õýä òºâòýé àðãà ç¿éí òàëààð õýíýýñ çºâëºãºº àâäàã âý? Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.1. Çàõèðàë2. Ñóðãàëòûí ìåíåæåð3. Òóðøëàãàòàé áóñàä áàãø íàð4. ÍÁØÓÃ-ûí àðãà ç¿é÷èä



78

91. Òàíä áîëîí òàíàé ñóðãóóëèéí áàãø íàðò õ¿¿õäèéí õºãæëèéã äýìæèõ, õ¿¿õýä òºâòýé àðãà ç¿éí òàëààð ìýäëýã îëæ àâàõ ñóðãàëò ÿâàãäàã óó? 1. Òèéì2. ¯ã¿é

92. Õýðýâ òèéì áîë ÿìàð áàéãóóëëàãà èéì ñóðãàëò ÿâóóëäàã âý? Òîõèðîõ á¿õ õàðèóëòûã ñîíãîíî óó.1. ÁÑØÓß2. ÍÁØÓÃ3. ÌÓÁÈÑ4. Áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýí5. Áóñàä (òîäîðõîé áè÷íý ¿¿) ______________________________

Àíõíû òºëºâ áàéäàë òîãòîîõ ñóäàëãàà: Äóíä àíãèéí ñóðàã÷èä

Òýìäýãëýë (Ñóäàëãàà àâñàí õ¿í áºãëºíº)


ii. Àíãè, á¿ëýã Àíãè Á¿ëýã

iii. Ñóäàëãàà àâñàí îãíîî

iv. Ñóäàëãàà àâñàí õ¿íèé êîä

Àñóóëòóóäàä õàðèóëàõäàà òîõèðîõ íýã òîîã äóãóéëàõ áóþó òîõèðîõ òîîã íºõºæ áè÷íý ¿¿.


1 Êîä

2 Õ¿éñ 1. Ýð 2. Ýì (Òîõèðîõ òîîã äóãóéëíà óó.)

3 Õýäýí îíä òºðñºí áý? _______ îí (Òîõèðîõ òîîã áè÷íý ¿¿.)

II: Äàðààõ àñóóëòóóäàä õàðèóëàõäàà ººðèéí ñàíàà áîäëûã èë¿¿ èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí òîõèðîõ òîîã äóãóéëíà óó.

ÀñóóëòóóäÎãò ñàíàë íèéëýõã¿é

Ñàíàë íèéëýõã¿é

Ñàéí ìýäýõã¿é

áàéíà

Ñàíàë íèéëæ áàéíà

Ñàíàë ìàø èõ íèéëæ áàéíà

4 Áè ñóðãóóëüäàà ÿâàõ äóðòàé. 1 2 3 4 55 Áè ñóðàõ äóðòàé. 1 2 3 4 5

6 Áè áàãøèéíõàà çààñàí ç¿éëèéã îéëãîäîã. 1 2 3 4 5

7 Áàãø áèäíèéã õè÷ýýë äýýð àñóóëò àñóóõûã äýìæäýã. 1 2 3 4 5

8 Íàìàéã àñóóëò àñóóõàä áàãø àíõààðàëòàé ñîíñäîã. 1 2 3 4 5

9 Ìèíèé àñóóëòàä áàãø õàðèóëò ºãäºã. 1 2 3 4 5

10Õè÷ýýë äýýð áàãø ìèíèé õàæóóä èðæ õè÷ýýëýý ÿàæ õèéæ áàéãààã õàðäàã.

1 2 3 4 5

11 Áèä õè÷ýýë äýýðýý æèæèã áàã áîëîí ÿðèëöäàã. 1 2 3 4 5

12Áèä õè÷ýýë äýýðýý òóðøèëò õèéæ, áàãààð àæèëëàæ, ìýäýýëýë õèéäýã.

1 2 3 4 5

13Áàãø õè÷ýýë äýýð ñóðàõ áè÷ãýýñ ººð íîì ãýõ ìýò ç¿éëñ àâ÷èð÷ õýðýãëýäýã.

1 2 3 4 5

14 Áàãø õè÷ýýë äýýð çóðàã, õ¿ñíýãò àâ÷èð÷ àøèãëàäàã. 1 2 3 4 5

15Áàãø õè÷ýýëèéí ¿åýð àæèãëàëò ãýõ ìýò õèéëãýõýýð áèäíèéã àíãèàñ ãàäàãø àâ÷ ãàðäàã.

1 2 3 4 5

16 Áàãø ãýðèéí äààëãàâàð ºãäºã. 1 2 3 4 5

17 ßìàð íýãýí ç¿éë îéëãîõã¿é áîë áè áàãøààñàà àñóóäàã. 1 2 3 4 5

18Õè÷ýýë äýýðýý ÿìàð íýãýí ç¿éë îéëãîõã¿é áîë áè àíãèéíõíààñàà àñóóäàã.

1 2 3 4 5

19 Áè áàãøòàéãàà ÿðèëöàõ äóðòàé. 1 2 3 4 5

20Áàãø ìèíèé ºãñºí õàðèóëòûã õ¿ëýýæ àâàõã¿é áàéæ ìàãàäã¿é ãýæ áîäñîíîîñ áîëîîä õè÷ýýë äýýð ººðèéí áîäëîî õýëýõã¿é áàéõ òîõèîëäîë ãàðäàã.

1 2 3 4 5

21Çºâ õàðèóëò ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéõ ãýæ áîäñîíîîñ áîëîîä õàðèóëò ºãºõã¿é áàéõ òîõèîëäîë ãàðäàã.

1 2 3 4 5

22 Áè àíãèéíõíààñàà ñóðëàãààð õîöîðäîãã¿é. 1 2 3 4 5

23Áè õè÷ýýë äýýð ãàðãàñàí àëäààíûõàà øàëòãààíûã îëîõûã õè÷ýýäýã.

1 2 3 4 5

24Õè÷ýýë äýýð ¿çñýí ñýäâèéíõýý òàëààð ÿàãààä ãýæ àñóóõ òîõèîëäîë íàäàä îëîí ãàðäàã.

1 2 3 4 5

25ßðèëöàæ áàéõ ¿åä áè àíãèéíõíûõàà õýëñýí ç¿éëèéã àíõààðàëòàé ñîíñäîã.

1 2 3 4 5

26Àíãèéíõíûõàà õýëñýí ç¿éëèéã ñîíññîíû äàðàà òýð òàëààð áè ººðèéí ñàíàëûã õýëäýã.

1 2 3 4 5

27Õè÷ýýë äóóñàõ ¿åä ìèíèé àíõààðàë õè÷ýýëäýý òºâëºðñºí õýâýýð áàéäàã.

1 2 3 4 5

28Ìàíàé àíãèéí á¿õ õ¿¿õäýä àñóóëòàä õàðèóëàõ áîëîìæ èæèë áàéäàã.

1 2 3 4 5

29Áè áàãøèéí àñóóñàí àñóóëòàä àëü áîëîõ ò¿ðãýí õàðèóëàõûã õè÷ýýäýã.

1 2 3 4 5

30Áóðóó õàðèóëò ºã÷ áàéãàà õ¿¿õýä áîë ñóë ñóðäàã ãýæ áè áîääîã.

1 2 3 4 5


79



Ñàéí ìýäýõã¿é

áàéíà



31Çºâ õàðèóëò ºã÷ ÷àäàõã¿é õ¿¿õäýýñ àñóóëò àñóóõã¿é áàéõ íü äýýð ãýæ áè áîääîã.

1 2 3 4 5

32Áè õè÷ýýë äýýð ñóäàëñàí ç¿éëèéíõýý òàëààð èë¿¿ èõèéã ìýäýõèéã õ¿ñäýã.

1 2 3 4 5

33 Áè ãýðòýý õè÷ýýëýý äàâòäàã. 1 2 3 4 5

34Ìàíàé áàãø íàð çààæ áàéãàà õè÷ýýëýý ñàéí ìýääýã ãýæ áè áîääîã.

1 2 3 4 5

35 Ìàíàé áàãø íàð õè÷ýýëýý ñàéí çààäàã ãýæ áè áîääîã. 1 2 3 4 5

36Áè õè÷ýýë äýýðýý ¿çñýí ç¿éëèéíõýý òàëààð ààâ, ýýæòýéãýý (àõ, ýã÷, ä¿¿òýéãýý) ÿðèëöäàã.

1 2 3 4 5

37 Ìàíàé ààâ ýýæ ìèíèé õè÷ýýë, ñóðëàãûí òàëààð ñîíèðõäîã. 1 2 3 4 5

38Ñóðãóóëü äýýðýý ñóð÷ ìýäñýí ç¿éë ìèíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëä õýðýãòýé áàéäàã.

1 2 3 4 5

II: Äàðààõ àñóóëòóóäàä õàðèóëíà óó.

Äàðààõ õè÷ýýë¿¿äýä õýð äóðòàé âý? Òèéì ìàø èõÒèéì ãýõäýý áàãà çýðýã

Õýëýõýä õýö¿¿

¯ã¿é òèéì ÷ èõ áèø

Îãò ¿ã¿é

39 Ìîíãîë õýë 1 2 3 4 5

40 Óðàí çîõèîë 1 2 3 4 5

41 Ìîíãîë áè÷èã 1 2 3 4 5

42 Ìàòåìàòèê 1 2 3 4 5

43 Àíãëè õýë 1 2 3 4 5

44 Ìýäýýëýë ç¿é 1 2 3 4 5

45 Ò¿¿õ 1 2 3 4 5

46 Òåõíîëîãè 1 2 3 4 5

47 Èðãýíøèë 1 2 3 4 5

48 Õºãæèì á¿æèã 1 2 3 4 5

49 Áèåèéí òàìèð 1 2 3 4 5

50 Òºñºëò àæèë 1 2 3 4 5

51 1 2 3 4 5

52 1 2 3 4 5

53 1 2 3 4 5

54 1 2 3 4 5

55 1 2 3 4 5

Òàéëáàð: Áóñàä õè÷ýýëèéã àíãèàñ õàìààð÷ íºõºæ áè÷íý.

Àíõíû òºëºâ áàéäàë òîãòîîõ ñóäàëãàà: Áàãà àíãèéí ñóðàã÷èä

Òýìäýãëýë (Ñóäàëãàà àâñàí õ¿í áºãëºíº)


ii. Àíãè, á¿ëýã Àíãè Á¿ëýã

iii. Ñóäàëãàà àâñàí îãíîî

iv. Ñóäàëãàà àâñàí õ¿íèé êîä

Àñóóëòóóäàä õàðèóëàõäàà òîõèðîõ íýã òîîã äóãóéëàõ áóþó òîõèðîõ òîîã íºõºæ áè÷íý ¿¿.


1 Êîä

2 Õ¿éñ 1. Ýð 2. Ýì (Òîõèðîõ òîîã äóãóéëíà óó.)

3 Õýäýí îíä òºðñºí áý? _______ îí (Òîõèðîõ òîîã áè÷íý ¿¿.)

II: Äàðààõ àñóóëòóóäàä õàðèóëàõäàà ººðèéí ñàíàà áîäëûã èë¿¿ èëýðõèéëýõ õàðèóëòûã ñîíãîí òîõèðîõ òîîã äóãóéëíà óó.



Ñàéí ìýäýõã¿é áàéíà



4 Áè ñóðãóóëüäàà ÿâàõ äóðòàé. 1 2 3 4 5

5 Áè ñóðàõ äóðòàé. 1 2 3 4 5

6 Áè áàãøèéíõàà çààñàí ç¿éëèéã îéëãîäîã. 1 2 3 4 5

7 Áàãø áèäíèéã õè÷ýýë äýýð àñóóëò àñóóõûã äýìæäýã. 1 2 3 4 5

8 Íàìàéã àñóóëò àñóóõàä áàãø àíõààðàëòàé ñîíñäîã. 1 2 3 4 5

9 Ìèíèé àñóóëòàä áàãø õàðèóëò ºãäºã. 1 2 3 4 5

10Õè÷ýýë äýýð áàãø ìèíèé õàæóóä èðæ õè÷ýýëýý ÿàæ õèéæ áàéãààã õàðäàã.

1 2 3 4 5


80



Ñàéí ìýäýõã¿é áàéíà



11 Áèä õè÷ýýë äýýðýý æèæèã áàã áîëîí ÿðèëöäàã. 1 2 3 4 5

12Áèä õè÷ýýë äýýðýý òóðøèëò õèéæ, áàãààð àæèëëàæ, ìýäýýëýë õèéäýã.

1 2 3 4 5

13Áàãø õè÷ýýë äýýð ñóðàõ áè÷ãýýñ ººð íîì ãýõ ìýò ç¿éëñ àâ÷èð÷ õýðýãëýäýã.

1 2 3 4 5

14 Áàãø õè÷ýýë äýýð çóðàã, õ¿ñíýãò àâ÷èð÷ àøèãëàäàã. 1 2 3 4 5

15Áàãø õè÷ýýëèéí ¿åýð àæèãëàëò ãýõ ìýò õèéëãýõýýð áèäíèéã àíãèàñ ãàäàãø àâ÷ ãàðäàã.

1 2 3 4 5

16 Áàãø ãýðèéí äààëãàâàð ºãäºã. 1 2 3 4 5

17 ßìàð íýãýí ç¿éë îéëãîõã¿é áîë áè áàãøààñàà àñóóäàã. 1 2 3 4 5

18Õè÷ýýë äýýðýý ÿìàð íýãýí ç¿éë îéëãîõã¿é áîë áè àíãèéíõíààñàà àñóóäàã.

1 2 3 4 5

19 Áè áàãøòàéãàà ÿðèëöàõ äóðòàé. 1 2 3 4 5

20Áàãø ìèíèé ºãñºí õàðèóëòûã õ¿ëýýæ àâàõã¿é áàéæ ìàãàäã¿é ãýæ áîäñîíîîñ áîëîîä õè÷ýýë äýýð ººðèéí áîäëîî õýëýõã¿é áàéõ òîõèîëäîë ãàðäàã.

1 2 3 4 5

21Çºâ õàðèóëò ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéõ ãýæ áîäñîíîîñ áîëîîä õàðèóëò ºãºõã¿é áàéõ òîõèîëäîë ãàðäàã.

1 2 3 4 5

22 Áè àíãèéíõíààñàà ñóðëàãààð õîöîðäîãã¿é. 1 2 3 4 5

23Áè õè÷ýýë äýýð ãàðãàñàí àëäààíûõàà øàëòãààíûã îëîõûã õè÷ýýäýã.

1 2 3 4 5

24Õè÷ýýë äýýð ¿çñýí ñýäâèéíõýý òàëààð ÿàãààä ãýæ àñóóõ òîõèîëäîë íàäàä îëîí ãàðäàã.

1 2 3 4 5

25ßðèëöàæ áàéõ ¿åä áè àíãèéíõíûõàà õýëñýí ç¿éëèéã àíõààðàëòàé ñîíñäîã.

1 2 3 4 5

26Àíãèéíõíûõàà õýëñýí ç¿éëèéã ñîíññîíû äàðàà òýð òàëààð áè ººðèéí ñàíàëûã õýëäýã.

1 2 3 4 5

27Õè÷ýýë äóóñàõ ¿åä ìèíèé àíõààðàë õè÷ýýëäýý òºâëºðñºí õýâýýð áàéäàã.

1 2 3 4 5

28Ìàíàé àíãèéí á¿õ õ¿¿õäýä àñóóëòàä õàðèóëàõ áîëîìæ èæèë áàéäàã.

1 2 3 4 5

29Áè áàãøèéí àñóóñàí àñóóëòàä àëü áîëîõ ò¿ðãýí õàðèóëàõûã õè÷ýýäýã.

1 2 3 4 5

30Áóðóó õàðèóëò ºã÷ áàéãàà õ¿¿õýä áîë ñóë ñóðäàã ãýæ áè áîääîã.

1 2 3 4 5

31Çºâ õàðèóëò ºã÷ ÷àäàõã¿é õ¿¿õäýýñ àñóóëò àñóóõã¿é áàéõ íü äýýð ãýæ áè áîääîã.

1 2 3 4 5

32Áè õè÷ýýë äýýð ñóäàëñàí ç¿éëèéíõýý òàëààð èë¿¿ èõèéã ìýäýõèéã õ¿ñäýã.

1 2 3 4 5

33 Áè ãýðòýý õè÷ýýëýý äàâòäàã. 1 2 3 4 5

34Áè õè÷ýýë äýýð ¿çñýí ç¿éëèéíõýý òàëààð ààâ, ýýæòýéãýý (àõ, ýã÷, ä¿¿òýéãýý) ÿðèëöäàã.

1 2 3 4 5

35 Ìàíàé ààâ ýýæ ìèíèé õè÷ýýë, ñóðëàãûí òàëààð ñîíèðõäîã. 1 2 3 4 5

II: Äàðààõ àñóóëòóóäàä õàðèóëíà óó.

Äàðààõ õè÷ýýë¿¿äýä õýð äóðòàé âý? Òèéì ìàø èõÒèéì ãýõäýý áàãà

çýðýã

Õýëýõýä

õýö¿¿

¯ã¿é òèéì ÷ èõ

áèø Îãò ¿ã¿é

36 Ìîíãîë õýë 1 2 3 4 5

37 Ìàòåìàòèê 1 2 3 4 5

38 Àíãëè õýë 1 2 3 4 5

39 Íèéãìèéí óõààí/Õ¿í áà íèéãýì 1 2 3 4 5

40 Áàéãàëèéí óõààí/Õ¿í áà áàéãàëü 1 2 3 4 5

41 Ýð¿¿ë ìýíä/Õ¿í áà îð÷èí 1 2 3 4 5

42 Òåõíîëîãè 1 2 3 4 5

43 Ä¿ðñëýõ 1 2 3 4 5

44 Áèåèéí òàìèð 1 2 3 4 5

45 Õºãæèì á¿æèã 1 2 3 4 5

46 Èðãýíøèë 1 2 3 4 5

47 Òºñºëò àæèë 1 2 3 4 5

48 Ìýäýýëýë ç¿é (çºâõºí 5-ð àíãèä) 1 2 3 4 5

Áàÿðëàëàà.

monitoring

Documents

ax c y

ax bx c

s s0 v0 t

longman dictionary

period of time

record ofit

power point