mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · wanakamati wa...

19
Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza (IDDSI) na maelezo yake vimesajiriwa na CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International License https://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/ 10 Oktoba, 2016 1 VYAKULA VINYWAJI Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza (IDDSI) Imetafsiriwa na kikundi cha watanzania wanaojishughulisha na taaluma ya lishe: Alice G. Temu, PhD, Registered Dietitian, Golden Life Management, Canada Agnes C. Kihamia, MSc., Nutrition Specialist, NORCAP/UNICEF, Afghanistan Peter S. Mamiro, PhD, Nutritionist & Food Scientist, SUA, Tanzania Juni 2017 UTANGULIZI Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International VYA KAWAIDA VYEPESI SANA LAINI NA UKUBWA WA TONGE LA KUNG’ATA VILIVYOSAGW A NA VITEPE VYEPESI VIZITO KIDOGO VIZITO KIASI VIZITO SANA VYA MAJIMAJI VILIVYO PONDW A

Upload: others

Post on 29-Feb-2020

6 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

1

VYAKULA

VINYWAJI

Mfumonamaelezoyakinayampangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)

Imetafsiriwanakikundichawatanzaniawanaojishughulishanataalumayalishe:AliceG.Temu,PhD,RegisteredDietitian,GoldenLifeManagement,CanadaAgnesC.Kihamia,MSc.,NutritionSpecialist,NORCAP/UNICEF,Afghanistan

PeterS.Mamiro,PhD,Nutritionist&FoodScientist,SUA,Tanzania

Juni2017

UTANGULIZI

Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo ya kumeza “The International

VYA KAWAIDA

VYEPESI SANA

LAINI NA UKUBWA WA TONGE LA

KUNG’ATA VILIVYOSAGWA NA VITEPE

VYEPESI

VIZITO KIDOGO

VIZITO KIASI

VIZITO SANA VYA

MAJIMAJI

VILIVYOPONDW

A

Page 2: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

2

DysphagiaDietStandardisationInitiative(IDDSI)”ulizinduliwamwaka2013kwamadhumuniyakuanzishaistilahinaufafanuzimpyawakimataifakuelezeaurekebishajiwauepesiwavyakulanauzitowavinywajivinavyotumiwanawatuwalionamatatizoyakumezawaumriwowote,katikampangiliowahudumayeyote,nautamaduniwowote.

Miakamitatumfululizoyakaziiliyofanywanakamatiyakimataifayaviwangovyavyakulakwawatuwenyematatizoyakumeza,imetoanakalayamwishoyamfumowaviwangovyavyakulakwawatuwenyematatizoyakumezaambaounahatuazaviwango8,kuanziahatuayachinimpakajuu(0-7).Viwangohivyovinatambulikakwakutumianamba,maandishinarangi.

NakalahiiinatoamaelekezoyaviwangovyotevyaIDDSIkwaundanizaidi.Vielelezivinadhihirishwananjiarahisizavipimoambazozinawezakutumiwanawatuwenyematatizoyakumeza,wahudumu,madaktari,wataalamuwahudumazachakula,amaviwandakuthibitishaviwangovyavyakulavinavyofaa.

NakalahiiinabidiisomwepamojananakalazanjiazaupimajiwaIDDSI,uthibitishajiwaIDDSI,nanakalazamaswaliyanayoulizwamarakwamara(http://iddsi.org/framework/).

Kamatiya IDDSI inapendakutambuahamunaushirikianowa jumuiyayakimataifa, ikiwanipamojanawagonjwa, wahudumu, wataalamwa afya, viwanda, vyama vya wataalam na watafiti. Pia tunapendakuwashukuruwadhaminiwetukwamsaadawaowahalinamali.

Tafadhalitembeleatovutihiiwww.iddsi.orgkwamaelezozaidi

KamatiyaIDDSI:

Wenyeviti:PeterLam(Kanada)naJulieCichero(Australia); Wanakamati:JiansheChen(China),RobertoDantas(Brazili),JaniceDuivestein(Kanada),BenHanson(Uingereza),JunKayashita(Japani),CarolineLecko(Uingereza),MershenPillay(ZAF),LuisRiquelme(Marekani),SoenkeStanschus(Ujerumani),CatrionaSteele(Kanada).

Wanakamatiwazamani:JoeMurray(Marekani)

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)nichombokinachojitegemeanasikwaajiliyakupatafaida.IDDSIinashukuruidadikubwayamashirikanaviwandakwamsaadawakifedhanakadhalika.WadhaminihawajashirikishwakatikakubuniwalakutengenezamfumohuuwaIDDSI.

UtengenezajiwaIDDSI(2012---2015)IDDSIinapendakutambuanakushukuruwadhaminiwafuataokwamsaadawaowahalinamalikuwezeshautengenezajiwamfumowaIDDSI:

• NestléNutritionInstitute(2012---2015)• NutriciaAdvancedMedicalNutrition(2013---2014)• HormelThick&Easy(2014---2015)• Campbell’sFoodService(2013---2015)• apetito(2013---2015)• Trisco(2013---2015)• FoodCareCo.Ltd.Japan(2015)• FlavourCreations(2013---2015)• SimplyThick(2015)• Lyons(2015)

UtekelezajiwamfumowaIDDSIunaendelea.IDDSIinashukurusanawadhaminiwotewanaosaidia

Page 3: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

3

utekelezaji.http://iddsi.org/about---us/sponsors/

Page 4: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

4

Maelezo/Tabia

• Kinatiririkakamamaji• Mtiririkowaharaka• Unawezakunywakwanjiayaainayeyoteya

chuchu,kikombe,aumrijaipasavyokulingananaumrinauwezo

Mantikiyamumbileinayofaakwakiwangohikichawororo

• Uwezowakumuduvimiminikavyaainazotekwausalama

Njiayaupimajihttp://iddsi.org/framework/drink-testing-methods/IDDSIFlowTest*UpimajiwamtiririkowaIDDSI

Kimiminikakinatiririkakupitianchayabombalasindanolamililita10ndaniyasekunde10bilakuachamabaki(angaliamaelekezoyaupimajiwamtiririkowaIDDSI*).

0 VYEPESI SANA

Page 5: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

5

Maelezo/Tabia

• Kizitokulikomaji• Kinahitajijuhudikidogokunywakulikokimiminika

chepesisana• Kinatiririkakwenyemrija,nchayabombala

sindano,chuchu• Sawanauzitowamaziwayachupayawatoto

wachangaMantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Zaidisanakinatumikakwawatotowodogokamakinywajikinachomiminikataratibulakinikinapitakwenyechuchu.Kutiririkakwenyechuchukuzingatiwekulingananakesinakesi

Njiayaupimajihttp://iddsi.org/framework/drink-testing-methods/IDDSIFlowTest*UpimajiwamtiririkowaIDDSI

• Kimiminikakinatiririkakupitianchayabombalasindanolamililita10nakuachakiasichamililita1–4ndaniyasekunde10(rejeamaelekezoyaupimajiwamtiririkowaIDDSI*).

1 VYEPESI

Page 6: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

6

Maelezo/Tabia

• Kinatiririkakutokakwenyekijiko• Kinanyweka,kinamiminikaharakakutokakwenyekijiko,lakini

taratibukulikokinywajichembamba• Juhudiinahitajikakunywakinywajichauzitohuukwakutumia

mrijawakawaida(mrijawakawaidawenyemzingowainchi0.209aumilimeta5.3)

Mantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Kamavinywajivyepesivitatiririkakwaharakavidhibitiwekwausalama,vinywajivizitokidogosanavinatiririkakwamwendomdogokidogo

• Inafaaikiwauwezowakuzungushaulimiumepunguakidogo

Njiayaupimajihttp://iddsi.org/framework/drink-testing-methods/IDDSIFlowTest*UpimajiwamtiririkowaIDDSI

• Kimiminikakinatiririkakupitianchayabombalasindanolamililita10nakuachakiasichamililita4–8ndaniyasekunde10(rejeamaelekezoyaupimajiwamtiririkowaIDDSI*).

2 VIZITO KIDOGO

Page 7: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

7

Maelezo/Tabia

• Vinawezakunywewakutokakwenyekikombe• Juhudiinahitajikakunyonyakutokakwenyebomba

lamrijawakawaidaaumrijampana(mrijampana=inchi0.275aumilimeta6.9)

• Haviwezikunyonywa,kupangwawalakufinyangwakwenyesahani

• Haviwezikuliwakwakutumiaumakwasababukitadondokakupitiamianyakatiyamenoyauma

• Vinawezakuliwakwakutumiakijiko• Havihitajimchakatowamdomowalakutafunwa-

vinawezakumezwamojakwamoja• Vyepesibila‘vipande’(mabonge,nyuzinyuzi,

vipandevyamagandaaungozi,chembechembezamifupamwororoaumfupamigumu)

Mantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Kamaulimihauwezikumuduvinywajivizitokidogo(Kiwangocha2),KiwangohikichaVyaMajimaji/VizitoKiasikinawezakufaa

• Kinachukuwamudazaidimdomoni• Kinahitajijuhudikuzungushaulimi• Wenyemaumivuwakatiwakumeza

Njiayaupimajihttp://iddsi.org/framework/drink-testing-methods/andhttp://iddsi.org/framework/food-testing-methods/IDDSIFlowTest*UpimajiwamtiririkowaIDDSI

Kimiminikakinatiririkakupitianchayabombalasindanolamililita10nakuachakiasichazaidiyamililita8ndaniyasekunde10(rejeamaelekezoyaupimajiwamtiririkowaIDDSI*).

Jaribiolakudondoshamatoneyamtiririkowavyakulakwauma

• Kinadondokataratibukupitiamianyakatiyamenoyauma• Menoyaumahayaachialamasafi• Kinasambaakamakikimwagwakwenyeeneolililosawasawa

Jaribiolakugeuzakijikojuuchini

• Kinamwagikakwaurahisikutokakwenyekijikowakatikimegeuzwajuuchini,hakinganganiikwenyekijiko

Jaribiolavijitivyakulia • Vijitivyakuliahavifaikwawororohuu

Jaribiolakidole

• Haiwezekanikushikasampuliyachakulahikikwakutumiavidole.Hatahivyo,ukikishikachakulahikikinapenyakiurahisikatiyakidolegumbanavidolevinginenakuachaalamazamabakiaumnatokwenyevidoleulivyotumiakukishika.

Ainayavyakulamaalumau Orodhayavyakulavifuatavyoinawezakufaakatikakiwangocha3cha

3 VYA MAJIMAJI VIZITO KIASI

3

Page 8: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

8

mifanomingine(Orodhahiihainakikomo)

UpimajiwaIDDSI:• Chakulachakwanzachamtotomchanga(ujiwamcheleama

matundayaliyosagwa)• Mchuzi• Majimatamuyamatunda

JaribiolaumakupimamtiririkowaIDDSI:

Kinadondokataratibukwamatonekupitiamianyakatiyamenoyauma

MAJIMAJIVIZITOKIASI

Page 9: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

9

Maelezo/Tabia

• Kwakawaidahuliwakwakijiko(kwaumainawezekanapia)

• Haviwezikunywewakwakikombe• Haviwezikunyonywakwamrija• Havihitajikutafuna• Vinawezakuvutwa,kupangwaaukusongwa• Vinatiririkataratibukwendachinilakinihakiwezi

kumwagika• Vinaangukakutokakwenyekijikokikiinamishwa

chininakinaendeleakushikiliasurayakekwenyesahani

• Hakunamabonge• Havinati• Sehemuyamajihaitenganinasehemungumuya

chakula

Mantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Kamaudhibitiwaulimiumepunguakwakiasikikubwa,kiwangohikikinawezakuwarahisikumudu

• KinahitajinguvukidogoyakuinuaulimikulikokwavyakulaVilichosagwanaVitepe(kiwangocha5),LaininaUkubwawaTongelaKung’ata(kiwangocha6)naVyaKawaida(kiwangocha7),lakinizaidikulikoVyaMajimaji/VizitoKiasi(kiwangocha3)

• Hakihitajikung’atawalakutafuna• Kuongezekakwamabakinihatarikamakinanata• Chakulachochotekinachohitajikutafunwa,kukusanywana

kutengenezatongehakifai• Wenyemaumivuwakatiwakutafunaaukumeza• Wenyemapengo,menobandiayasiyotoshavizuri

Njiayaupimajihttp://iddsi.org/framework/drink-testing-methods/andhttp://iddsi.org/framework/food-testing-methods/IDDSIFlowTest*UpimajiwamtiririkowaIDDSI

• Hakunamtiririkoaumatonekupitianchayabombalasindanolamililita10baadayasekunde10(rejeamaelekezoyaupimajiwamtiririkowaIDDSI*).

4 VILIVYOPONDWAPONDWA VIZITO SANA

4

Page 10: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

10

Jaribiolamgandamizowauma

• Menoyaumayanawezakuachaalamayamichiriziyaumbolaumajuuyausowachakulana/aukubakinaalamayamgandamizokutokakwenyeuma

• HakunamabongeJaribiolakudondoshamatonekwauma

• Sampuliinakaakamamlima/rundojuuyauma,kiasikidogokinawezakupitakatiyamianyayamenoyaumanakuundakitukamamkia,lakinihakiwezikupitakatiyamianyayamenoyaumaaukuendeleakudondoka

Jaribiolakugeuzakijikojuuchini

• Kinadondokakwaurahisikutokakwenyekijikokikigeuzwajuuchini,hakigandikwenyekijiko

Jaribiolavijitivyakulia

• Vijitivyakulia• havifaikwawororohuu

Jaribiolavidole• Haiwezekanikushikasampuliyavyakulahivikwavidole.Hata

hivyo,wororohuuunatelezakwaurahisikatiyakidolegumbanavidolevinginenakuachaalamayamabakiyachakula

Viashiriakuwasampulininzitosana • Hakidondokikutokakwenyekijikokikigeuzwajuuchini

Vyakulamaalumuaumifanomingine

Ainazifuatazozinawezakuwazinafaakwakiwangocha4chaIDDSI:• Vilichopondwapondwavinafaakwawatotowachanga(kwamfano,

nyamayakusaga,ujimzito)

IDDSIJaribiolakuangushamatonekwauma:

Jaribiolakugeuzakijikojuuchini:Chakulakinabakinaumbolakekwenyekijiko;sioimaranahakinati;chakulakidogokinabakikwenyekijiko

KiasikidogokinawezakupitanakuundakitukamamkiachiniyaumaHakiundidonge,hakipiti,hakitiririkiwalakuendeleakudondoka

kupitiamianyayamenoyauma

Kinakaakamamlimaaulundojuuyauma

Page 11: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

11

Maelezo/Tabia

• Vinawezakuliwakwakijiko• Maranyinginevinawezakuliwanavijitivyakulia,ikiwamtu

anawezakumudukutumiamikono• Vinawezakuchotwanakuumbwa(mfanowaumbolampira)

kwenyesahani• Laininavitepebilamajimajipembeni• Mabongemadogodogoyanayoonekanakwenyechakula

(ukubwawamilimeta2-4kwawatoto;milimeta4kwawatuwazima)

• Nirahisikusagamabongekwaulimi

Mantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Havihitajikung’ata• Vinahitajikutafunwakidogo• Nguvuyaulimipekeyakeinawezakutumikakuvunjavipande

vidogolainivyawororohuu• Nguvuyaulimiinahitajikakusukumatonge• Wenyemaumivuauuchovuwakatiwakutafuna• Wenyemapengoaumenobandiayasiyotoshavizuri

Njiayaupimaji

http://iddsi.org/framework/food-testing-methods/

Jaribiolamgandamizowauma

• Vikigandamizwanaumavipandevinapitakwaurahisikatikatiyamianyayamenoyauma

• Vinawezakusagwakwaurahisinamgandamizomdogowauma(shinikizohalitakiwikufanyaukuchawadolegumbakupaukakuwamweupe)

Jaribiolakudondoshamatonekwauma

• Sampuliiliyochotwainakaakamabongeaumlimakwenyeumanahaiwezikupitakwaurahisiaukuendeleakutiririkakatiyamianyayamenoyauma

Jaribiolakugeuzakijikojuuchini

• Kinamshikamanowakutoshakushikiliasurayakekwenyekijiko• Kijikokilichojaalazimakidondokekamakikigeuzwajuuchini,

kikigeuzwakwaupande,amakikitingishwakidogo;sampulilazimaiteremkekwaurahisinakuachachakulakidogosanakwenyekijiko,yaanisampulihaipaswikunata

• Kiasikilichochotwakinawezakusambaaamakushukakidogosanakwenyesahani

Jaribiolavijitivyakulia

• Vijitivyakuliavinawezakutumikakuchoteaaukushikiliawororohuuikiwasampuliinaunyevunaimeshikamananamtuanawezakumudukutumiavijitivyakulia

Jaribiolavidole

• Nirahisikushikasampuliyawororohuukwakutumiavidole;ndogolaini,chembezamviringozinawezakusagwakwaurahisikwavidole.Chakulahikikitapelekeahisiayaunyevunaalamayamajimajikwenyevidole.

5 VILIVYOSAGWA NA VITEPE

Page 12: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

12

Vyakulamaalumuaumifanomingine:

NYAMA• Iliyosagwalainisanaaukukatwavipandevidogovidogosana,msagolaini

(vipandeukubwawamilimeta2-4)• Hutumikanamchuzimzitosana,laininaambaohaumiminiki• Kamawororohuuhauwezikusagwanakuwalainiinatakiwaupondwepondwe

SAMAKI• Iliyopondwakwenyesosiaumchuzilaininamzitosanausiomiminika

TUNDA• Hudumiatundalililopondwapondwa• Chujamajimajiyamatundayaziada

NAFAKA• Nzitosananalainiyenyemabongelaini(milimeta2-4)• Wororouliolainishwakikamilifu• Maziwaamamajiyeyoteyanatakiwayasitenganenanafaka.Chujamajiya

ziadakablayakuhudumiaMKATE

• Mkatewenyejeliauulioloanaambaounaunyevusananaumechovywakwenyejeli

• Usitumiemkatewakawaidawalamkatemkavuisipokuwakwaushauriwamtaalamuwamamboyamatatizoyakumeza

MCHELE• Siowakunataauwakuganda(hasamchelemfupi)nausiwenachembechembe

mojamojaambazozimetenganawakatiukipikwanakupakuliwa(haswamchelemrefu)

Tumianafasikatiyamianyayamenoyaumakuamuakamavipandevilivyosagwanisawaausisawana(kwawatotokiasichamilimeta2hadi4,milimeta4kwawatuwazima)

Page 13: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

13

Maelezo/Tabia

• Vinawezakuliwakwauma• Vinawezakusagwa/kuvunjwavunjwakwamgandamizowauma,

kijikoauvijitivyakulia• Visuhavihitajikikukatavyakulahivi,lakinivinawezakutumika

kujaziaumaaukijiko• Kutafunakunahitajikakablayakumeza• Laininavitepebilakutofautishasehemuyamajimajinasehemu

ngumuyachakula• Vipandevyaukubwawakiwangochatongekufuatanana

uwezowakutafuna• Watoto,• Watuwazimavipandeukubwawamilimeta15=sentimeta

1.5

Mantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Havihitajikung'ata• Vinahitajikutafunwa• Nguvuyaulimiinahitajikakuzungushachakulakwaajiliya

kutafunanakuwekachakulamdomoniwakatiwakutafuna• Ulimiunahitajikakuzungushatongekwaajiliyakumeza• Wenyemaumivuauuchovuwakutafuna• Wenyemapengoaumenobandiayasiyoyotoshavizuri

Njiayaupimaji

http://iddsi.org/framework/food-testing-methods/Jaribiolamgandamizowauma • Mgandamizokutokakwenyeumaulioshikwakwaupandeunaweza

kutumikakukatawororohuuvipandevidogovidogo• Wakatisampuliyachakulayenyeukubwawakidolegumba(kama

sentimeta1.5kwasentimeta1.5)inagandamizwakwakutumiamgongowaumakiasikwambakidolegumbakinapaukanakuwacheupe,sampuliinasagikanakubalikaumbo,nahairudiikatikaumbolakelaawaliwakatiumaumeondolewa

Jaribiolamgandamizowakijiko

• Mgandamizokutokakwenyekijikokilichoshikwakwaupandekinawezakutumikakukatawororohuuvipandevidogovidogo

• Wakatisampuliyenyeukubwawakidolegumba(kamasentimeta1.5kwasentimeta1.5cm)inagandamizwanamgongowakijiko,sampuliinapondekanakubadilikaumbo,nahairudiikatikaumbolakelaawaliwakatikijikokimeondolewa

Jaribiolavijitivyakulia • Vijitivyakuliavinawezakutumakuvunjawororohuukatikavipandevidogovidogo

Jaribiolavidole • Tumiasampuliyenyeukubwawakidolegumba(kamasentimeta1.5kwasentimeta1.5).Inawezekanakusagasampuliyawororohuukwa

LAINI NA UKUBWA WA TONGE LA

6

Page 14: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

14

kutumiamgandamizowavidolekiasikwambakidolegumbanavidolevinginevinapaukakuwavyeupe.Sampulihaitarudiaumbolakelaawaliwakatiumeachakugandamiza.

Vyakulamaalumuaumifanomingine:

NYAMA • Nyamailiyopikwa,lainiisiyozidiukubwawasentimeta1.5kwasentimeta1.5• Kamahaiwezikuhudumiwakwawororohuuhauwezikatikaukubwawasentimeta1.5kwasentimeta1.5,

hudumiailiyosagwanayenyeunyevunyevuSAMAKI

• Samakiiliyopikwalainiyakutoshakuvunjwavipandevidogovidogokwauma,kijikonavijitivyakulia• Hakikishahakunamifupa

MSETO/MCHUZI/SOSI• Mchuzilazimauwemzito• Unawezakuwananyama,samakiamaembogambogakamabaadayakupikwanilainivipandehavizidi

ukubwawasentimeta1.5kwasentimta1.5• Hakikishahakunamabongemakubwa

MATUNDA• Tumiayaliyosagwa• Sehemuyakambakambayatundahaifai• Chujajuisiyaziada• Tathminiuwezowamtukulamatundayenyemajimengi(mfanotikitimaji)ambapojuisiinatenganana

sehemungumuyatundamdomoniwakatiwakutafunaMBOGAMBOGA

• MbogambogazilizopikwakwamvukeaukuchemshwazenyeukubwawaSentimeta1.5kwasentimeta1.5baadayakupikwa

• MbogambogazakukaangamaranyingihuwangumunasiolainiNAFAKA

• Nyororonayenyemabongelainiyasiyozidiukubwawasentimeta1.5kwasentimeta1.5inakubalika• wororoumelainishwakikamilifu• Majiyaziadalazimayakaushwe

MKATE• Hakunakutumiamkatempakamtuamefanyiwatathmininamtaalamuwamatatizoyakumezakuona

kwambainafaa,kwamisingiyamtubinafsiMCHELE

• Usiwenachembechembe/chenga,wakunataauwakuganda

• Ukuchawakidolegumbaunapaukakuwamweupe• Sampuliinasagwanahairudiisurayakeyaawaliwakatimgandamizoumeondolewaauwakatiumeacha

kugandamiza

Page 15: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

15

LAINI NA UKUBWA WA TONGE

Ukuchawakidolegumbaunapaukakuwamweupe

Sampuliinasambaratikanakuharibika,nahairudiisurayakeyaawaliwakatimgandamizoumeondolewa

Page 16: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

16

Maelezo/Tabia

• Vyakulavyakawaida,vyakulavyakilasikuvyamifumombalimbaliambayovinafaakimaendeleonakwaumrisawia

• Mbinuyeyoteinawezakutumikakwakulavyakulahivi• Vyakulavinawezakuwavigumu,vyakutafunikaamalainikiasilia• Ukubwawasampuliyangaziya7haunavipingamizi,kwahiyo

vyakulavinawezakuwanaukubwambalimbali• Vipandevidogoauvikubwakulikomilimeta8(Watoto)• Vipandevidogoauvikubwakulikomilimeta15sawana

sentimeta1.5(Watuwazima)Hakunavikwazovyawororokatikangazihii• Nipamojanavipandevigumu,vyakutafunika,vyenye

nyuzinyuzi,vikavu,auvinavyomeguka• Nipamojanavyakulaambavyovinambegu,nyuzinyuzindaniya

ngozi,magambaaumifupa• Nipamojanavyakulanavinywajivyanamnambiliamanamnaya

mchanganyiko

Mantikiinayofaakwakiwangohikichauzito

• Uwezowakung'atavyakulavigumuaulaininakutafunakwamudawakutoshakiasikwambakuundamshikamanolainikamatongeambalolikotayarikumezwa

• Uwezowakutafunavyakulavyamifumoyotebilakuchokakiurahisi

• Uwezowakuondoamfupaaumifupalainimdomoniambayohaiwezikumezwakwausalama

Njiayaupimaji

Haihusiani

VYA KAWAIDA

7

Page 17: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

17

Maelezo/Tabia

• Vyakulaambavyovinaanzakamawororofulani(mfanokigumu)halafuvinabadilikakuwawororomwinginehasawakativinaunyevu(mfanomajiaumateyametumika),auwakatimabadilikoyahaliyajotoyametokea(mfanokupashajoto)

Mantikiyamaumbileinayofaakwakiwangohikichauzito

• Havihitajikung'ata• Vinahitajikutafunwakidogo• Ulimiunawezakutumikakuvunjavyakulahivimarajoto

linapobadilikaaukwakuongezaunyevu/mate• Inawezakutumikakwaajiliyakufuatiliamaendeleoauujuziwa

kutafunaupya(mfanomaendeleoyakutafunakwawatotonawalemavu,kujifunzatenakutafunabaadayakiharusi

Njiayaupimaji

http://iddsi.org/framework/food-testing-methods/Jaribiolamgandamizowauma • Baadayaunyevuaujotokutumika,sampuliinawezakuharibiwa

surakwaurahisinabilakurudiasurayakeyaawaliwakatiunapoachakugandamizanauma.

• Tumiasampuliyenyeukubwawaukuchawakidolegumba(makadirioyasentimeta1.5kwasentimeta1.5),Wekamajimililita1kwenyesampulinakusubiridakikamoja.Gandamizakwakutumiamgongowaumampakakidolegumbakipaukenakuwacheupe.Sampuliniyachakulachampitoikiwabaadayakuondoamgandamizowaumaauukiachakugandamizanauma:

• Sampuliimepondwanakusambaratikanahaionekanikatikasurayakeyaawali.

• Auimeyeyukakwakiasikikubwanahaionekanitenakatikasurayakeyaawali(mfanovipandechabarafu).

Jaribiolakugangamizanakijiko • Kamahapojuu,tumiamgongowakijikobadalayauma.

Jaribiolavijitivyakulia

• Tumiasampuliyenyeukubwawaukuchawakidolegumba(makadirioyasentimeta1.5kwasentimeta1.5),wekamajimililita1kwenyesampulinausubiridakikamoja.Sampuliinatakiwaivunjikekwaurahisikwakutumiavijitivyakuliakwakugandamizakidogo.

Jaribiolavidole

• Tumiasampuliyenyeukubwawaukuchawakidolegumba(makadirioyasentimeta1.5kwasentimeta1.5),wekamajikwenyesampulinausubiridakikamoja.Sampuliitasambaratikakabisakwakusuguasampulikatiyakidolegumbanakidolechakunyooshea.Sampulihaitarudiasurayakeyamwanzo.

Vyakulamaalumuaumifanomingine:Wororohuunipamojana,nasiotu:

VYAKULA VYA MPITO

Page 18: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

18

• Vipandevyabarafu• Barafukamaimefanyiwatathmininamtaalamuwamamboyakumezanainafaa• Kipandechajeliyakijapaniyamafunzoyakumezaukubwawamilimeta1kwamilimeta15• Mkate(pianipamojanamkatewakushirikiwakidini)• Mkatewaunaotumikakushikiliabarafu• Baadhiyabiskuti• Chipsizaviazi–ainayakusagikatu(mfanoPringlesambazonichipsizilizotegenezwakwamchanganyikowa

ungawaviazinangano)• Biskuti• Chipsizenyeladhayasamakikamba

MifanomaalumuinayotumikakwawatotoauwatuwazimakudhibitimatatizoyakumezaVyakulavinavyopatikanakibiasharaambavyonivyawororowampitovimeonyeshwakatikapichahapachininipamojana,nasiotu:

• VeggieStixTM• CheetoPuffsTM• RicePuffsTM• BabyMumMumsTM• GerberGraduatePuffsTM• Mifanoyavyakulavyampito• Cheesepuffs• Wafers

Mifanoyavyakulavyampito• Cheesepuffs

• Wafers

Kipandechajeliyakijapaniyamafunzoyakumeza–tambuaukubwaumekatwawamilimeta1kwamilimeta15http://image.rakuten.co.jp/iryosyoku/cabinet/03511530/03511532/img59981825.jpg

UkuchawakidolegumbaumepaukakuwamweupeSampuliimesagwanakuvunjika,nahairudiisurayakeyaawalimgandamizoukiondolewaauunapoachakugandamiza

Page 19: Mfumo na maelezo ya kina ya mpango wa kimataifa wa viwango … · 2017-12-14 · Wanakamati wa zamani: Joe Murray (Marekani) Mpango wa kimataifa wa viwango vya chakula kwa wenye matatizo

Mpangowakimataifawaviwangovyachakulakwawenyematatizoyakumeza(IDDSI)namaelezoyakevimesajiriwana

CreativeCommons Attribution---Sharealike 4.0 International Licensehttps://creativecommons.org/licenses/by---sa/4.0/

10Oktoba,2016

19

Ukuchawakidolegumbaunapaukakuwamweupe

Sampuliinasambaratikanakuharibika,nahairudiisurayakeyaawaliwakatimgandamizoumeondolewa