metodyka integrowanej ochrony lucerny siewnej764,lucerny-siewnej-dla-producentow-i... · lucerny...

26
lucerny siewnej Metodyka integrowanej ochrony INSTYTUT OCHRONY ROŚLIN PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ISBN 978-83-89867-81-0 ISBN 978-83-89867-81-0 dla producentów i doradców Poznañ 2012

Upload: others

Post on 21-Sep-2019

13 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

lucerny siewnej

Metodykaintegrowanej ochrony

INSTYTUT OCHRONY ROŚLINPAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

ISBN 978-83-89867-81-0ISBN 978-83-89867-81-0

dla producentów i doradców

Poznañ 2012

INSTYTUT OCHRONY ROŚLINPAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZYDyrektor – Prof. dr hab. Danuta Sosnowska

ZAK£AD UPOWSZECHNIANIA, SZKOLEÑ I WSPÓ£PRACY Z ZAGRANIC¥Kierownik – Dr Stefan Wolny

Opracowanie zbiorowe pod redakcj¹: Dr in¿. Joanny Horoszkiewicz-Janki i Prof. dr hab. Marka Mrówczyñskiego

Recenzent:Prof. dr hab. Jerzy Szuka³a3

Autorzy opracowania:Dr in¿. Joanna Horoszkiewicz-Janka1 (choroby)Dr hab. Natasza Borodynko1, prof. nadzw. IOR – PIB (wirusy)Dr Eliza Gawe³2 (uprawa, zbiór i przechowywanie)Dr Ewa Jajor1 (choroby)Prof. dr hab. Marek Korbas1 (choroby)In¿. Adam Paradowski1 (chwasty)Dr Przemys³aw Stra¿yñski1 (szkodniki, fazy BBCH) 1 Instytut Ochrony Roślin – PIB, Poznañ2 Instytut Uprawy, Nawo¿enia i Gleboznawstwa – PIB, Pu³awy 3 Uniwersytet Przyrodniczy, Poznañ

Korekta redakcyjna:Mgr Danuta Wolna

Program Wieloletni 2011–2015"Ochrona roślin uprawnych z uwzglêdnieniem bezpieczeñstwa ¿ywności oraz ograniczenia strat w plonach i zagro¿eñ dla zdrowia ludzi, zwierz¹t domowych i środowiska"1.1. Aktualizacja i opracowanie metodyk integrowanej ochrony roślin

ISBN 978-83-89867-81-0

Nak³ad: 100 egz.Opracowanie graficzne, sk³ad oraz projekt ok³adki: Mgr in¿. Dominik KrawczykDruk: TOTEM, ul. Jacewska 89, 88-100 Inowroc³aw, www.totem.com.pl

���������I. Wstêp ............................................................................................3

II. Ogólne zasady agrotechniki istotne ��� ������� �������� �������� ...................................................4 1. Stanowisko i p³odozmian ................................................................................5 2. Przygotowanie gleby ......................................................................................6 3. Nawo¿enie zrównowa¿one ............................................................................6 4. Dobór odmiany ...............................................................................................8 5. Siew ................................................................................................................9

III. Regulacja zachwaszczenia ........................................................ 10 1. Najwa¿niejsze gatunki chwastów ................................................................. 10 2. Niechemiczne metody regulacji zachwaszczenia ............................................12 3. Chemiczne metody regulacji zachwaszczenia ................................................13

����������� ���������������������� ������������� ...................................133.2. Systemy wspomagania decyzji ................................................................13���������������� �� ����� ��� ������������ ........................................13���������������� ��������������������� ����� ��� ����� ......................... 15

IV. Ograniczanie sprawców chorób ................................................ 16 1. Najwa¿niejsze choroby ................................................................................. 16 2. Niechemiczne metody ochrony ....................................................................25 3. Chemiczne metody ochrony ..........................................................................28

����������� ���������������������� ������������� ..................................283.2. Systemy wspomagania decyzji ...............................................................29���������������� �� ����� ��� ������������ .......................................29���������������� ��������������������� ����� ��� ����� .........................29

V. Ograniczanie strat powodowanych przez szkodniki .............. 30 1. Najwa¿niejsze gatunki szkodników ...............................................................30 2. Niechemiczne metody ochrony ....................................................................35 3. Chemiczne metody ochrony .........................................................................36

����������� ���������������������� ������������� ..................................36

48 ���������������������!�

Hemmati K. Mclean D.L. 1977. Gamete-seed trans-Gamete-seed trans-!������ "� #�"��"�� !����� $� %�� ��� ���� �"-"����"� ������ !��������������� �����"��"����������&�����������'()�*('–579.

+� %���,�/�����������:�#���;<(��=�$� ���������"�Al-falfa mosaic virus� ��� ���� �!����� �� ��"��"���%���$� ��� ������#��� ����&�����>����(�)��?��–1018.

+ ���������@�/�A���B����@���;;E��F� ����I�����I�-���������&�I�J/��� �����/��(������

A�������O+%"����� +�� �;;<�� Q����� �����%� ����-letniego nawo¿enia obornikiem na stan i pro-%������R� �T���� I���� �� ���/� U�F@� V�-�����/���*����

A���������#�/�=� ����� ��+���;;���J%�� ����@�����-nia Agrotechniczne. Technologie Uprawy Ro-������UF[\�&%�����&�]*'^E?_/��E����

A���������#�/� F"������ A�� �;;��� [�����������technologie produkcji mieszanki lucerny z raj-� ���!� �������!�� ���� ����� ���������/�IUNG Pu³awy. 133 ss.

Jelinowska A. 1994. Lucerna z Trawami. Zalecenia #� ������������ v��������� F� ���� I������UF[\�&%�����&�]*'^E�_/��E����

:�������=�/�\��B����&�/�=�x ��B����#���;;<��v �-�����{� �����V�� �"�����@��x���!�Q������U���=����"�������� ,����� &#I[#=/� U�� ����/�344 ss.

Krzywy E. 1996. Wspó³dzia³anie nawozów mineral-������� �������������)�~[��������!��� ��-��� �����%� ��������]I��,�%��/� ��_��&����/�413 ss.

J�����Q!����I�����I���������E?�E��,Q{QIF/�=�%-����������/�(;����

��R������ ,��� E???�� \������� ���� �������-���� �� @����� =�������� �� F����x������!�Q�� ��� � ������� ���� ����� ����������(*^E???/�UF[\�&%����/��?����

Moraczewski R. 1996. £¹ki i Pastwiska w Gospodar-������I���!��V%������~I�����=\\��/�EE?����

�%��� ���,�� �;'*�� & � ����$�� ��������� "� Alfalfa mosaic virus� �����"��"��"������Phytopathology 55 (abstract).

[�������#�/�Q�� �������A���;(;��,� �����=����-���I�����I����������&�I�J/��� �����/�EE�����

Ostrowski R. 1998. Nawo¿enie u¿ytków zielonych. U�����@��/�: ����/��(/������

&���������,���;<E���� %���������"���"��"�����������"�Alfalfa mosaic virus in Ontario and West-� ���%������,����A��&�����&������;)��;–55.

& %���B���� =�/� ����� =�� E??;�� & ������� >� ���& ������� Q�� ��� I������ UQI� �� &U{/� &���B/�90 ss.

I������\�/�\� ��� A�/�{% �$�����I�/�,% ���������1989. ����!������!����������� �� �����U[I#/�&� ��/�E�;�����

=� ����� ��+�/�\���������;<;��Q� ��������"��� ��-�������%�� ��������T����%����� ����T���-szow¹ przy ró¿nych systemach zbioru. IUNG &%�����&�]�E_/�EE����

=� ����� �� +�/� F"������ A�� �;;��� [��������������������� � %����� �%�� ���� { �������A�/� A���������#�/� :��x���� A�/� J��� ��������/�=� ����� �� +�/� F"������ A�� [�����������technologie produkcji pasz z niektórych ro-����� ������������ ����� =����� UF[\/� &%����)��*�<E/��������

Skrzyniarz H. 1992. Zalecenia Agrotechniczne. Tech-������F� ����I������&�]*�_/���(����

Summers C.G. 1998. Integrated pest management ��� " ���� ��"��"��� U���� ���� &���� ������-!����I�$������)��E(–154.

�������� ��/� �������� ��� �;;��� &�������� �%�� ����� ���������� � ������ �� ����� �� �����������x������� �� �%� ����%�� #���� F�,=� ��� ����JU��]*_�����'�

���� ������!���^� %���O$� ������-!�E<���('_

@���������Q�� ���I��������J����E?�E^E?���>��-��T��� @���������� ,� ��/� =�������� ���,��������I�����F� ��������E?�E�����UU��I-������I��������UQI���&U{/�&���B/��?E����

Zalecenia nawozowe. 1990. Cz. I. Liczby graniczne ������������ ���������������!�� O���!�-� ���!�������UF[\/�&%�����&�]��_/�E'����

47 ���������������������!�

�"#����������������������!�

{������� =�� �;(E�� >�� � ���%����� � ��� � !��-����������%�� �T/����� ���T����!���T����-�����T��,���UU���� ��R�������� ��������-���������������������x�����!����������&�!��&%���*�)�EE��E���

{��� @�� E??*�� I������ !��������� ����-���������%� ����������������<��;����)�~v �-��� �� I������ ���������� > ������������& ������� ���/�{�����O& ������������/�U+#I��Redakcja Agro Serwis 09.

{ ������� A�� �;;��� & �������� ��������� !��-������� �%�� ��� �� � ���!�� �� ���������� �sposobu siewu i nawo¿enia azotem. Pam. Pu³. �?�)�<;��??��

{ �������A�/�\�������/�\%��&�/�V��������:���;;;���� �������������� � ��� ����R�!���� ��������� �-jowych i zagranicznych odmian lucerny. Cz. II. =�������!������ ������&�!��&%�����()��(��<��

{ �������A�/�\�������/�\%��&���;;(���� ��������-������ � ��� ����R�!���� ��������� �������i zagranicznych odmian lucerny. Cz. I. Tempo �� ��%�������������&�!��&%������)��*�*?��

{ ������� A�/� ��������� {�/� J������ =�/� ����%��� #��1996. Plonowanie odmian lucerny mieszañco-�������������������x�������������������&�!��&%����?()�*��'?�

{ �������A���;(������������������ ������������!��� �������������������R��������%�� ����������������������&�!��&%���*;)��*(��<?�

{ ���J�I�/�I���,�#�/�{�����A�I�/�#�������=�/�J����J.W. 1997. #�"��"�� ��� � �� ������� �����!���!�� �� �� ��������� >�� �� V� !��� J. Dairy =����<?)�<����<E'�

{ ������V�/�{ �����V���;;;��v����������� %�������-������� �����!��������������������������-%� ���!������� �� �� ����� ��� !���� ��-�������@�����[�%���#I�: �������()�������

{ ������V�/�&���������/�=����:���;;;���������%�����!���� �� ������ "� !������������ ��� �����chemiczny i rozk³ad bia³ka kiszonek z lucerny. I����[�%���@���E'�]�_)�E���E�E�

�������� +�/� �� �� ��� E??��� & ������R� �%�� ���siewnej (Medicago satiwa L.) do mieszanek ����������������������&�!��&%����E*)�EE*�E�E��

��� ��� A�I�/� ,� ����� I�\�� �;;(�� �� %�� U�"�������Peppers and Other Solanaceous Crops (Vol. I). F��$� �����"�V� ����

� ����>�,���;;?��{���� �������������*�'��U�)��,!���-�%!�"�#�"��"��>��������]>�J��=�%��$����/�>�,��� ���/� �_��E�����v���#&=�& ���/�=���&�%��

V����������/�:%�%����J�/�:�������=��E???�����-��������,��!������I������T�����������E��#I/�&���B/���E����

V�� ��@�/�\�x������@�/����� �@��E??<��,� ���I�����I����������#I�&���B/�E?<�����

V ������ �V�U���;(�. Alfalfa mosaic virus transmission �������� %�����"��"����!������������$���������"��"�������&�����������'�)��?E–105.

Gawe³ E. 2005. Wp³yw terminu zbioru pierwszego ���%� ��� ��������/� ���!��x� � �� ��%��%�����!�������� %��% x����%�����%�!�����%-�� ����{�%���U+#I�E�(^E�<)�EE��E�'�

\����� ��/� { ������ V�� E??<�� F� ���� �� ��� �����-nie lucerny. Instrukcja Upowszechnieniowa nr ��'/�UF[\���&U{�&%����/�*E����

\�������/�{ ������V��E??;��F� ����!����������%�� -ny z trawami. Instrukcja Upowszechnieniowa � ��*�/�UF[\���&U{�&%����/�������

\�������/��% ���A��E??����� ��R���� !������ �-�����!�����%�� ����{�%���U+#I�EE*)��'(��<��

\�����#�A�� �;'E�� J%�� ��� !����� $� %�� ��� { ������ �%-cerne crops. &�����&��������)��'(��(��

+���! ����I�/�V ������I�U�{���;<<��#�"��"��!�����$� %����������" !�J%�� ������=%���#%�� ����)���������� $� ��������� ��� ���������� ��!��� �����#����#�����{�������)��*�*��

+� ���!����O+� !��� \�/� #� ��������� A�� �;;'��& ������� � %� ���� �%�� ���� {��������������J#[>�Q�J#:�=�#\I#/�������

+� ���!����O+� !��� \�/� #� ��������� A�� �;;(��Przewodnik do uprawy traw i mieszanek lu-cerny z trawami. {�������������� J#[>�Q�J#:�=�#\I#/�;�����

3.2. Systemy wspomagania decyzji ............................................................... 37���������������� �� ����� ��� ������������ ....................................... 373.4. Ochrona organizmów po¿ytecznych ......................................................38��*������������� ��������������������� ����� ��� ����� .........................39

VI. Przygotowanie do zbioru, zbiór, transport i przechowywanie .................................................... 40

VII. Fazy rozwojowe lucerny ........................................................... 43

VIII. Zasady prowadzenia ewidencji stosowanych ���$%&������� '������ ............................................................. 46

IX. Literatura uzupe³niaj¹ca ........................................................... 47

WSTÊP 3

I. WSTÊP

Z pocz¹tkiem 2014 roku w Unii Europejskiej wchodzi �����������T����%� ���� ����/�����!��%�� �������-���/��������������!������� �������� ����[���������opracowanie ma s³u¿yæ pomoc¹ rolnikom i doradcom w ich wdra¿aniu w produkcji lucerny siewnej niezale¿-���������� �������������������� �������� ���� ����/�pierwszeñstwo maj¹ metody niechemiczne (agrotech-������/�!����������/�"�������/����������/��������������_/���������T���x������������ ����T��/����������x���� !���� �������R� !��x� ���!����T�� & -��% �� ����������� ���!������� � ��� ��!���������� ����������� �������� ������� � �������� �� %�-

���/����������� ������������� ��� ������%������-�%� � ������x� ���!����T� � ����������/� ��������-nej straty plonu na podstawie prawid³owej diagnostyki �� "���� �������� �%� ���������������"�������� ���������� ���� ����%�T���� ������� ���!�������% �x���� �� ��"����%� �� ������� ������������ � �-����������� ���� ������������������ ����� ��� ����/�����!�� ��%��� �������������� �������� ���� ������������������x�����������������������%������ �����!%���������/������� �����������������������������������������/� ���� ���� ������� �� ��� ���� ��������� ����������

��������������(�)*�����)+�)�-�*-/�(��/#���#2

» %!���x������ ��������������%������� -"����� �������!���������������������%�������������x��� ��������� %��������-����/

» ����!��������� �������% ��������%������-�������� �������������/

» wiedzy o wymaganiach i rozwoju chronionego ���%��%� ������%� �����/

» ��x�%����" !������� ������������ -minach pojawu organizmu szkodliwego oraz rzeczywistej oceny jego nasilenia i dalszego ���%/

» ����!����� �������!����������������� �����!%���������� ���%!���x����������wykorzystania w warunkach konkretnej upra-��/

» ������� �������!������� "������������������������%!���x�����T���������� ����/

» ��x�%�������������������!��� �����-nych miejsca uprawy oraz oceny ich wp³ywu na �������%������ �����!%���������/

» �������� ���������������������������-korzystnych skutków ubocznych podejmowa-���������������� ��� �������������������� �������

����(�)*����)+�)����)���� 5� �#�� �������$���9��/� ���:� ��;���/<�

��9�����9=�9&>������ '������ �?=��� '���=�@�$����� �@:�:��9@%�$���':�� 5��@'>�:�A�>�%�����:�A����?9�:����� ':���@' �%�:�������>���&��@':�B����$�:�B�

��@���@�:�B� ���� ��:�B�����9��:���?>�@����@C��:��%�C���':�<A� =������D�'� ���'%��@'9�� �?��9@'9�%����$�9�C= '���:���$�=��E���%�'%��������� '������ A�

��9@�@��&� �����:���$� �����:��@ '��A������?�@:� �:���@��� ��� =��� ���� ����@����G� ���$���@$�������?$@�A�@����@D�����@����$���9%�#�

���:�� ������� ���)���� '������ ���9��?��@':� ���=�=?����������E��&��=� �G���=���&��9@%�$�����������@�@�>�@=���@� ����E�%�?��%� �:��@ ����=��$?%���#�

46 ����H-���)*�H�������*�H�������)�)*��-+�#)#�#

J���#�����H-���)*�H�������*�H�������)�)*��-+��)HKM*�)+�)�-��)���

��!����� ���'(�%������ �� �T������&� ��!���%��%- �����������I���]��_�� ���?(^E??;�������E�����-��� �����E??;� ��]>���F��J��?;���E�����E??;/��� ���_/����������������� ���� �������T�����T������prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych � ���%����%����!��������� ������ ��� �����

���������!%�������� �R������� ��" !����� ���)� ���-����%� �������� �����/����� �����x�%� �������-��� �����/�������R����� ������ ����� !�����-������� ������%/� ����x� ����������� � ����� ��� ����/� ���x� � ��/� � ������x� �����-������� ����� ��� �����

���-K��H)*����N����H)���)*�H�������*�H�������N��(M*�)+�)�-��)���

L.p.

Term

in w

ykon

ania

zabi

egu

[���

��%�

�����

���

�����

�(o

dmian

a)

Pow

ierzc

hnia

upra

wy w

go

spod

arst

wie

[ha]

����

��R

���

�� ��

���/��

��kt

órej

wyk

onan

o za

bieg

[ha]

Num

er p

ola

@���������� ����� ��� ����

& ��

����

�����

��

���

����

���

��

���

����

����

���

�!��

���

����

�/���

��

�����%

����

���

�% UwagiNa

zwa h

andl

owa

Nazw

a sub

stan

cji

czyn

nej

>��

�����

^���

�� ��

�^��

���%�

���x�

�����

���

V���

� ��

��

��%�

��

������

���

��

War

unki

pogo

dow

e po

dcza

s zab

iegu

=�%�

����

�R��

����

��%

1.

2.

3.

�������x��������������������!����%�%�����R���" !����!����� %���������������������-����%/�"����� �������%� �������� ���������������������%/���� ������������!����%���������� ��� -������� ������%� ����������� ����� �� "�����[����T����� ��������" !�������!��������%���-

���/�����!�T������R��� ��� ���������������-��%� ����x������ ��������� �� ������ ��� �� ������������������ ���������� ���%� ����Ewidencja powinna byæ przechowywana przez okres przynajmniej 3 lat od dnia wykonania za-biegu.

Lucerna

4 )(M��������H-��(�)��+��K�Q

��@'$�� ���$��9'�9��� �� ��� ����'��2

www.ior.poznan.pl �� U�����%��Q�� ���I�������&�B������U�����%��{������

���#:� ���#��U#=� – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

���#=���� #��U#=� �� &�B������U���������Q�� ���I�������[�����������/� G³ówny Inspektorat w Warszawie

www.ihar.edu.pl �� U�����%��+������#���!���������I�������&�B������U�����%��{������

www.ios.edu.pl �� U�����%��Q�� ���� ��������&�B������U�����%��{������

���#=@�#��U#=� �� &�B������@�����+���������U�����%��[�%��O{������

www.etox.2p.pl – Internetowy serwis toksykologii klinicznej

www.coboru.pl �� ,��� �����Q� ���{������I�����F� ������

www.iung.pulawy.pl �� U�����%��F� ���/�[����������\��������������&�B������U�����%��{������

��#�)(M��������H-��(�)��+��K�����)����*�����(�)*����� )+�)�����)����

#��%������ ��� �%��� ��x� �� ��� ������ ��������%� ��T� �%�� ��� ��� ����T���� %��� ������ ���-��������������������x������������!�"����-nej genetycznie o bardzo korzystnym dla ró¿nych gatunków zwierz¹t sk³adzie chemicznym. Jest ona ���������� ���!��������������� �T�/�������������������%�T���x�������������T���� ��������/�!��� ������� ����!���� ��� ����� !����� � ������/� ���)� ���T���������������������������"�������>��������%�� -ny poza wysokimi plonami paszy nale¿y wymieniæ ����R� �������%��%���������������!��-�x�������� ��!����� %���Rhizobium, Bradyrhizobium i Sinorhizobium/���x������!%���%� �������� -nej (w siewie czystym) nie jest konieczne nawo¿e-��������!/���!������������ ���!��!��������x-niej nawoziæ tym sk³adnikiem. Lucerna posiada �%��/�� ��� �����x��������!�� ���������x��-�T����������*�!�����T�������/����������!����������������� ������������������� !����� ������W sezonie wegetacyjnym mo¿e pobraæ oko³o 180 kg N/ha z czego 70% stanowi azot symbiotyczny – darmowy azot zwi¹zany przez odpowiednie dla niej

������������� ���� &�%��� ������x���������-wo¿eniu tym sk³adnikiem lucernika przeznaczone-���������x��%������������������������������!�����-nek lucerniano-trawiastych. >%����� ��R���������� �%�� ������������������!����������� ������������%����!����������� ���-��/���%�������� �����������/�% �!�����������%��x�������������T������������/����������-�������� �!��������� ����������/� ���� ���� ��-����/� ��%����/�� �����/� ������� ���������������-!��/�����!��� ���������!�� ���!��������� �� %������ ������� � ��%� �%�� �x� %� ����� ��x����������������x/������ %�����������������-�%��%� ����� %� %����� � ���� ����x�%�T��� ��x���niekorzystne warunki pogodowe (deszcze lub su-���_� �� � ����� ����������� �%�� ��/� �� � ������-dza w oblocie zapylaczy i ogranicza plon nasion. W zwi¹zku z tym zapotrzebowanie na nasiona lu-�� ����� �������!�������������!� ������� �����/������������� ���R�������� �����������������-nie z okolic Lublina i Kielc.

5 )(M��������H-��(�)��+��K�Q

\#���� ���9%����=]�$�@:�� �

J%�� ��� ��!���� � �����%� �� �� � ��/� ��okopowych na oborniku po zbo¿ach ozimych i ja-rych oraz trawach (tab. 1). Nie nale¿y uprawiaæ lu-cerny przez okres 2 lat po zbo¿ach w których ���������� �%�"% ���I��������%�� �������-����������� ������������������� �����%����������� ���������/������� �������������%� �-��� �%�� ��� �� ���� �������� J%�� ��� �� !��������� �%-cerny z trawami mog¹ powróciæ na to samo pole ��%����������� �����,�x������ ����%� �����������

� ���������������~���%�� ����������!x�������������/�������T���������!�� ���%� ����������%-tek licznego (masowego) wyst¹pienia grzybów �� ���� ������ �� ��� !������� ����� �"�-���/�������T�������������T�������!������� ���� -������ ��T�T��� ���� ��!�"� ������ �� ���symbiozy. Nie nale¿y uprawiaæ lucerny i jej miesza-������������� ��������!��������������� T���-����/����������� ������������������������ -bicydami.

Tabela 1.� & ������R�� ������������%�� �����!����������%�� ������ ���!�

Stanowisko Przedplon

{� ��� ����� � ����/��������!�

� ������������ �����/�������� �/�� ���

Z³e !�������������������/��� T�����

Po lucernie i mieszankach powinny byæ uprawiane ro-�������� ����� �������!�������R���������������� ���Zaorany lucernik pozostawia bardzo dobre stanowisko. Zasiewy jednogatunkowe lucerny eksploatowane �T� � ���� E��� ������ [����x������ ��������� ��%���

��x�!��T����������� �x��!��B� �� ��%� ������������� ����������������������x������������ �%�� -����O� ��������%����%�����x�� ��������������&�����-��x����������x��������!��T������������x��!��B��� ��%� ������������� ����������������������x�

�?��� C� ��=�9@C�:�G ��?=�����^� ������ �����]����%���?�=�$����? %��:� ���=�@�%���@� ����'9�%�����_``�:� #=#:#������=�������? �%��� �?$����9�C� �����>������$�@' �����%����@ ':A�9@'>%��

���@����D����9�C���=�@�=?9@�@�� ��A� ���GD����$��%�:=��%9&��=�@'$�� �������� ��@��2� 1 – pszenny bardzo dobry, 2 – pszenny dobry, 3 – pszenny wadliwy.

�����>��� �G9@���=�@'$�� �������� ��@����?��� C�:�G ��?=�����^� �����>����%�:=��%9&�2�f�m�G'� ��>��$@��$�>�'A�q�m�@>�G����=�9��� '�:�� '���\`�m�=9@� '��&�9%�#�

Wybór stanowiska pod mieszanki powinien byæ zawsze podyktowany wymaganiami lucerny. Mie-������� �%�� ������ ���!��!������x���������R�����������!���������������%�� �x����������������!��O proporcji komponentów w mieszance decydu-�T��� %����!��� �������/������� %�������%��-

szych w ³anie mieszanek powinna dominowaæ lu-�� ��/� ���!����� � ��� ���x������� ����������gleby – trawa. Podczas zmiany warunków wilgot-�������������%����!�������%������ ���%��x��%�na rzecz drugiego komponenta.

44 v��-��)�*)�)*�������-

(]&� ��E�@����@�������{2�K��� �� ��60 otwarte pierwsze kwiaty (sporadycznie w populacji)61� ���T����"��������������)��?����� ������������62 20% otwartych kwiatów63 30% otwartych kwiatów64 40% otwartych kwiatów65� �������"��������������)�*?����� ������������67� �B����"��������������/���x����R�����������������������69� ������"��������������

(]&� ��E�@����@�������}2���@�&��9��D%&�71� �?���� T������T�������T��%��R/��������x�����������T���72� E?���� T������T�������T��%��R/�������������������x����������x��%73� �?���� T������T�������T��%��R/�������������������x����������x��%74� �?���� T������T�������T��%��R/����������x��%����������������x���75� *?���� T������T�������T��%��R/����������������x���76� '?���� T������T�������T��%��R77� (?���� T������T�������T��%��R79� �� T�����T���T�����T��%��R�]�������� ����R_�������������������%" !����

(]&� ��E�@����@�������q2�H���@��� ���9��D%&���� �9�� 81� �?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �82� E?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �83� �?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �84� �?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �85� *?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �86� '?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �87� (?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �88� <?���� T����� ����/��������������!����� �����%/��%��������� �89� ������� ����R)������������� T����%������� T����������!����� �����%��� � ��������%��������� ��]�%����� ����R_

(]&� ��E�@����@�������~2���:���� ��97� ��������!�� ��T99� ��� ����������/�� ����������%

43 v��-��)�*)�)*�������-

J��#�v��-��)�*)�)*�������-

Lucerna (Medicago L.)

KOD OPIS

(]&� ��E�@����@�������`2�K��]%��� ��00 suche nasiona01� ���T�����x��������������03� �������x��������������05 korzeñ zarodkowy wyrasta z nasienia07 kie³ek wyrasta z okrywy nasiennej08� ������� ���������� %��%����� �����������09� �������� ����������x�������� �����x�������]�x�����������_

(]&� ��E�@����@�������\2���@�&�������10� ��������� ���%��������������11� "������� ����������������������)� �����x������ ��������R�]��� ��������!�_� � �%�� �����x������ ������T��]���R�!����� �����x��_12� "���� %���������������������)� �����x���E����R�]��� ��������!�_��%��E��T���]�������!����� �����x��_13� "����� �����������������������)� �����x��������R�]��� ��������!�_��%�����T���]�������!����� �����x��_14� "�������� ��������������������)� �����x��������R�]��� ��������!�_��%�����T���]�������!����� �����x��_15� "������T��������������������)� �����x���*����R�]��� ��������!�_��%��*��T�����]�������!����� �����x��_1.� "����� ���T������19� �����x�����;��%����x������������������]��� ��������!�_��%��;�]������x���_��T����]�������!����� �����x��_

(]&� ��E�@����@�������_2���@�&��5�@��9�<�=C$?�5�]&� '�=C$<30� ���T�������%�������x%31� "������!�x���x���32� "����E�!�x���x���33� "������!�x���x���3.� "����� ���T������39� ���������;��%����x����!�x���x���

(]&� ��E�@����@��������2���@�&��%�����9�� ?51� �����������T������� �������T�������������������T� �������55� ���������� ���������������T������������������T� �������/��������!���x��5.� "����� ���T������59� ���������� �����������/�������������������T�������������/��������!���x��

6 )(M��������H-��(�)��+��K�Q

2. Przygotowanie gleby

Jesieni¹ w roku poprzedzaj¹cym siew lucerny i mie-szanek lucerniano-trawiastych nale¿y dok³adnie ���!��������������R����/��������R���/�����-���R� ��������� "�" �!� �� �����!� ��� ���-��R� �x���!�T��

Zabiegi przygotowuj¹ce pole pod zbo¿a jare z wsiewk¹ lucerny i mieszanek powinny byæ wyko-nane zgodnie z zasadami obowi¹zuj¹cymi dla dane-�����%��%� �������� ������� �x��!������������ -�/��������������x��������T��� �����%)����� ������� ������ ���������� �������� �)�

���������&���:/� ���� ����!�������������)������������������ B/�� ����/�

� ������/����������&���:/� ���� ����!���

Ostatnim zabiegiem wykonywanym jesieni¹ jest ���� ����!��������x���R�E*��?��!/�����-����������������������������x��������&�%� ��x� �%�� ����������x���������� ������ ��-���������� ���������� ���� �������������/� �-���!� �������� ���% %�T� �� �����!�� %� ����!����x/�������/������������� !������������ ��-�� ��B� �����T�� =��������T� %���x� ������� �� ���R���� ����x������� ��������� � �������� � ��� ���-��!������ ����� ��T��� ���� ���"���� ���������� ������� �������%�������������������T������T�� ��������!��%�� ����������x����������-bronowaæ pole – ograniczyæ straty wody poprzez parowanie z gleby i zniszczyæ wszystkie kie³kuj¹ce ��������� [���x����� ��%������� ��x� ��� �����T� �� -���x������������x���R�*��!����� ��� �����-równuje pole agregatem uprawowym.

_#�����G� ���@�&� ���G� �

����G� ���=�@�$9��� ��?��� ��?=����� ����9�������@'9�':�����:��;9@� %���� @� �����:�� ��9�� ���G����� �� @�%��;9@� ������>'A�$�������=�@�$�@�]�G� ��:�=�� ��;���� ���G'����>C�@��= ���^�=�$�=�@�$=�� ��?>�po jego zbiorze. >�%��������x���������������������T�����T/�ale jedynie w wyj¹tkowych sytuacjach przed sie-��!��%�� ��/������������%�����x�������x����-we. Wapno wymaga dobrego wymieszania z gleb¹. Na glebach wymagaj¹cych wapnowania i charakte- ��%�T�������x��� ������T����� ����T�!�����%/�

���%��� ��x� ���x� ����� � ������ � ������� �� " -mie wapna magnezowego. Gleby nie wymagaj¹ce ���������/����� ������T�����x�����T����� ����T�magnezu powinny byæ nawo¿one nawozem ma-gnezowym lub nawozami potasowo-magnezowy-mi w dawkach 80–120 kg MgO/ha.[�� ������ ���x���� �� ����� ������� ����� �������wapnia (tab. 2) bowiem szybciej i intensywniej dzia-³a. Natomiast w warunkach gleb l¿ejszych przydat-�������������������x�����O!���������

7 )(M��������H-��(�)��+��K�Q

Tabela 2. Dawki wapna w t/ha

Zapotrzebowanie =+

(��>����E��:�� ���@?

lekkopiaszczysta

piaszczystogliniasta gliniasta

�)3 �) �)

Du¿e �/?�*/* �/* E/? E/*

� ���� */'�'/� ?/< �/* �/<

Ma³e '/��(/E – ?/< �/?

� ��)�+ �����������A���B�����;;E

����G� ��� ��?��� �  ���!� ���������� ��� !����� ��� �%�� ���!�T� ��R� ������ ���% ����)� � ���/� �������/�gnojowica i kompost. Nawo¿enie naturalne sprzyja rozwojowi ¿ycia mikrobiologicznego w glebie. Do-�����������������������% ������%�����������x��%�� �� ��� ����!� �%/� ���� �%�� ����� ���������w kolejnych latach u¿ytkowania zale¿y od wielko-���� ����������� ������ >� ����������� ���-����B� ������� ���% ������� �������� ��x� ��x���T���!� ����R��%�� �����������R�!���/��������� -��������/���x�������T���������%���!�"� ���-nego oraz wyd³u¿enie okresu u¿ytkowania lucerni-ka. Z nawozami naturalnymi do gleby wnoszone s¹ � ���� !�� ���!�����)� ���%/� "�" %/� ����%/�������/� !�����%/� �%� ������ !�� ���!����/� ���)�� /�����/������/�!���/�!�����/�!�����/���������������x�%�T�������������!��� ��������J%�� �������������������������!�����������������!/�������������/���������x���������?����[^�����[��������� ���������%����x������ ����� ���-����� ���������� T�������!���%�� �x� ������-trzebowanie siewki lucerny. Przy nawo¿eniu nale¿y �� ���R��%���x�������� ��R�� �������������" !�"�" %�������%�����x�%�T�����������������%� ������%�� ��� �� !��������� ���� ������ �� ����� ]�� ���-wie czystym) dawki nawozów nale¿y zmniejszyæ o 30%.

����G� ���E�9E���:J%�� ��� ������� � ����� � ��� � ��������T�����"�" ����������V�" ���������%�%�����x��������/��-zwala to na stosowanie nawo¿enia tym sk³adnikiem �� ����� ��� ������ �� �x� ��� �%� ����%��� ��� ������ �%� ������� %���������/� �� ������dla ca³ego okresu u¿ytkowania lucerny. Dawka ��!������� ����� ����� �����T� ����� �������Q������� ��x� �T� !��T�� ����� "�" %� �������T��������� �����&2O5 w glebie przez okres u¿ytkowa-nia plantacji lucerny. Ekonomicznie uzasadnione jest stosowanie nawozów o wysokiej koncentracji u¿y-tecznego sk³adnika.

����G� ���=���9�:�&����!�����R�� ���� ���������� ������%���������������[�������������!����x�����! �-� ��R/����������������������x������������x������ ����� ��� ������ �� �� ���� I������ ���� ��T��� ��x���� �!� ������� ����� ���� ��R� ���� ������-�����������/���������%��������������x������-nia nawo¿enia potasem w dawce skomasowanej. >����������������!����������!���������x����������x���������%�T�����x����������T���������� %-������� ���������/� �� ����x� �� ��� ��� ��� ������pokosu.

42 ���-()�)*�����H)��N�)��A��N�M�A�������)��Q

Rys. 5.�&����%�����!����!���������������������������!%��������������������%���������� (Gawe³ 2005)

J%�� �x� �� !��������� �%�� ��� �� � ���!�� ��� ����-� ����� ��� !������ ������� ���R� ��������/� �����-piej w godzinach po³udniowych lub po po³udniu �� � ��%� �����R� ���� �x�!� � ���%�� & %�-cja siana z lucerny i mieszanek lucerniano-trawia-stych jest przede wszystkim pracoch³onna i w na-������ �� %������ ���!���������� ��x��� �����/������� �%�� �x� �� !��������� �%�� ��� �� � ���!�� ��-le¿y zakiszaæ. Wskazane jest sporz¹dzanie kiszonek ������������%�����/�����������������%�� �������� %�������� ����� �x�����������������!�������/� �� � ���������� ���� ����������� :����-ki z lucerny mo¿na sporz¹dzaæ ró¿nymi technolo-���!�/���������������������!������ ��������/��� ��!)� ��������T� ��� %� ����� ������ �����-�� ��T� ���� ��T�T� ]���� � �O"����_/� ���������!����� %� �� ������ ]���� � EO"����_/� � ��� %����%)�� ����������T����!��T������������������/�� ��-�����!�� ���� ��T��!�/� ������� ���!�� ���� ��T��-

mi z podbieraczami pokosów. Podczas zakiszania wskazane jest stosowanie dodatków u³atwiaj¹cych "� !������x�!����T��W gospodarstwach ma³ych z kilku do kilkunasto-!��� ��!����������x����� �����������������������%-cerny prasami zwijaj¹cymi oraz przyczepami zbie-raj¹cymi. Po jedno lub dwu dniowym podsuszeniu ����������?��*������ ������%�����!��������-��� �������%�����������x��%�� �����!����������%�� ������ ���!��!��������������R���"���������-�� �����/� �� � ��!���� �����!����� ��� �� ��������otwartych i pó³otwartych. Kiszenie lucerny i mieszanek wymaga stosowania ������ %�������T����� "� !������x� �%�� �����-����T����� ������x�� @������� �� �%�� ��� �� !���������z trawami mo¿e byæ stosowana do produkcji suszu przemys³owego w wysokowydajnych suszarniach zielonek.

41 ���-()�)*�����H)��N�)��A��N�M�A�������)��Q

Rys. 3.��T��������E�����������%�����!�������������������x������%����������]  ��)�\�����E??(_

Rys. 4. £¹czny za 3 lata (2001–2004) plon suchej masy mieszanek lucerny z kupkówk¹ pospolit¹ oraz z kup-����T�������T������� ���T�]  ��)�\�����E??(_�

I�������!�������������%��R�� ��%���������������powolna i dopiero w trzecim roku krótkotrwa³e spa-������]��E���_���������x�� �������������������x-

%��������������!�����������������T�� ����R� ����� �%�� ��� ���� �%�� ����� ](�<� ��� �����%_�(rys. 4).

8 )(M��������H-��(�)��+��K�Q

����G� ���=��]&� �A����������������������������"�" �!�����%-cerniku i w mieszankach lucerniano-trawiastych w dawce skomasowanej (jednorazowo na ca³y okres u¿ytkowania) nale¿y je zastosowaæ wiosn¹ w latach u¿ytkowania po ruszeniu wegetacji. Po-g³ówne nawo¿enie potasem po pierwszym pokosie stymuluje odrost drugiego i trzeciego pokosu. Z regu³y w pierwszym roku u¿ytkowania w ³anie !���������!��%����%�� ��/�����������!�� ��������%�����x�����������������������������;?�

���[^����@��x��������%����%�� ����� %���!�����-���� �� ����x������ ������� %���������� �������� ����x�������� ������ ����� ���%� � �E?� ��� [^��/�a przy bardzo wysokim udziale traw nawet do 150 kg N/ha. Je¿eli do mieszanki z lucern¹ zastosowa-����!��x��T��T��!�������!����� �������%�na azot wystarczy wysiaæ 60 kg N/ha w pierwszym �%� %���������� �� <?� ��� [^��� �� ����x������ ��-������I���T����x����%����������x������x������-nosz¹ce 40% wiosn¹ i po 30% po pierwszym i po drugim pokosie.

f#�H�>&���$:�� '[����x������������������� �����������x%����� ����R�������T� �����������%���� �%�� ������-��������)���lucerna siewna (Medicago sativa L. ssp. sativa) –

������������%� �������� %���������!��%���-tynentalnego i gleb suchych o odczynie zasado-��!/�!������ ����������!������������!�

��lucerna mieszañcowa (Medicago x varia T. Mor-���� _���� �������� ��!� ������/�!������������-!�������������� ��!����������%��x������%��%�do lucerny siewnej.

#��%������ �� I����� ��� Q!���� I����� F� �������,Q{QIF�����%�T���x������ �����!������%�� -���!�����B����)�:!������I��%�� �������������dwie odmiany lucerny siewnej pochodzenia zagra-nicznego i jedna krajowa odmiana tego gatunku Ul-��� /� ��� ����� ��� �������� ����������� !������%�� ������/����� �������������������������� ��-datna do uprawy na nasiona. )$:�� '� @���� ��@ �� =�� ?�D� =�$�> ��� ��%�=��9%��A�=�@'��@':�9D�� ���$=�� ���9@�� �����;robê uwi¹du pêdów, np. werticiliozê powodo;wan¹ przez grzyb Verticilium alboratum. Wprowadzenie do uprawy nowej generacji odmian �%�� ��/�����" !�������������/�!���������������przydatne do wypasania oraz ostatnio wyhodowa-�T�!���x��%�� �����T����� ���!�����R��-

������������������������ ����������������/�poniewa¿ nowe odmiany lepiej plonuj¹ ni¿ odmiany starsze. W mieszankach z lucern¹ mo¿na uprawiaæ kup-����x�������T/���!��x��T��T/������x�������-���T� ]�������T_/� ��� ���x� �T��T/� ��� �������������"���%���%!���� %�������������/�������-���� ������������ ���%�T� � ���������%� ��-tunku trawy do mieszanek.Uprawa w mieszankach z lucern¹ kilku gatunków traw o ró¿nych wymaganiach siedliskowych i na-������/� � ����������� �������� ����� �� ����-�������!�����!� ������% �������R�����x�!��%�� ��/��� ��������������������� ����R��Dobieraj¹c gatunek trawy do mieszanek nale¿y kie- ��R� ��x� ���� ����� �� %���!�� ���������!�/� ������ ���������� �R���%���x�����%�������� ���/����� ����������� ������R��� ����������-�%���� �����������������������������/�������T���/��������������������T���������������� �-�����%�������� ��������������R/�����������!�� �������� �� ������/� � ��R� ��� �� ��/�� ��R����� ��� ������� ��%������������%���-�����%� ����������!/� ��!� ����R� ���%��%� ����� ��R���� !������!������R����������której zale¿y wyjadanie. Najcenniejsze s¹ odmiany ����������� ������������ ���

9 )(M��������H-��(�)��+��K�Q

���9%���$:�� ��$]?����� ��9����?��� '�9��� �����9����� ��������%� ��������������]� ���& ��-��x�� �������������~IQJ[#=��=��������/����� ������!���^� %���O$� ������!�E<���('_

5. Siew&�������x� �%�� ��� �� !��������� �%�� ��� �� � ���-!�� !���� �����R� �� ������� ������!� ]���� �������� ����_��%������R��� ����x��� ��T/�������-�%���������������R�������������"��������=����czysty powinien byæ wykonany przede wszystkim w warunkach mniej sprzyjaj¹cych i odpowiednich ���%� �����%�� ��/������ ���������������������� -minie letnim albo na s³abszych glebach w nieko- ����������� %���������������������&�%� �-�x� �%�� ��� �� ������� ������!� ������� � ��������R�stanowiska wolne od chwastów wieloletnich i upo-rczywych chwastów jednorocznych. �� �%� ����%/� �� �� �����T����� �� %������ �����-������� �%�� �x� �� ������� ������!� ]���� ������ochronnej) i w mieszankach z trawami mo¿na ko-��R���E� ���/����!�����������T����x��!��B������� -������� ��� �������� ����������������x������������/���������� ��������������� ������������-�������\�� ����T��� ��T��������������������x/��%�� �����!�����������T������ ��� %������������ -nianki w roku siewu.A��� ����x� �� ��T� ��� �%�� ��� ������� ����� �R�

�x��!��B/� ��� �� �������� ��x� �� ������ �??��E?� ��^����%�������]�E?���?���^��_��J%�� �x��������x���-� ������ %�����������������������x����������*��<���^��/���� �������� %��������������������������������� %����T�������x��<�E?�������������������W mieszankach dwugatunkowych lucerny z trawa-!�� �����x������ ������ ��x� ���x� ������ ������ ���������!�������������%��%�����������������������-wie czystym. W mieszankach z bardziej agresywnymi ���%���!�� � ��� ���� �%�����T� ������T/� ��� ���!�wynios³ym mo¿na zmniejszyæ ich wysiew do 25% �����%��%��������������%/��� �%�� ������x����R�do 75%. Proporcje wysiewu komponentów mie-szanek zale¿¹ od warunków glebowych oraz klima-tycznych. W warunkach suchszych wskazane jest ���x�������� %����%� �%�� ��� �� !��������� � (*�/����!����������������������� ��������x�����������(*��� �����E*���%�� ������������������������x�����-nami zmieszanymi jednym przejazdem siewnika. W roku siewu w uprawie lucerny i mieszanek bez �������� �����������������������x��������T�� ��������������R��?��*��!���

40 ���-()�)*�����H)��N�)��A��N�M�A�������)��Q

J�#����-()�)*�����H)��N�)��A��N�M�A�������)���������+)*-*����

J%�� �x�%� �����T����������������!�!����� ��-������R����������x���� !���T��������T����� ��������������/��������/��� %�������������������%��%����������� ����T��������������"������ ��-�����/����������x����� ���%������ ���������-sko dla drobiu i trzody chlewnej w chowie ekologicz-nym. Dodatkowo na mieszankach lucerny z trawami mo¿na realizowaæ wypas ró¿nych zwierz¹t. J%�� �x�!����%������R��O������%����%�T��%���

������������ ������� �������� !�������� �����intensywnie wykonuj¹c 4 lub 5 pokosów. Plony z 4 ������ � ��������� ��x� ��� ������x/� ������x� �%��siano. Pasze uzyskane ze zbioru 5 pokosów prze-���������x�������������������%���� ��!�������%����� ������x� ��� � ��� ���������� [������ ��!�x��R/�¿e intensywne u¿ytkowanie zmniejsza plon i skraca okres u¿ytkowania lucernika nawet do 2 lat u¿yt-kowania.

Tabela 12.�,���������������%�� ���]� ���������!���)�:!���/�J%�����/�J����_���������������� -minu zbioru I pokosu

Faza rozwojowa ����� ��?��� '

��� �9?�����:�9'���=�%�9?�������

����� ��^�:�9'����� ��@ ������

��������^���9?�����:�9���

bia³ko ���%��

w³ókno ���%��

Przed p¹kowaniem �'/� '�/' 215 236

Pocz¹tek p¹kowania �;/E *</' 210 271

Pe³nia p¹kowania �;/� *'/� 208 279

Pocz¹tek kwitnienia E�/E *�/� 190 289

]  ��)�\�����E??�/�E??*_

Mieszanki lucerny z trawami w latach pe³nego %�������������� ����x�� ��/����� /�����������x��-� ����/��������%�������������Q��� !�������� %���� ���������%����%���"�������T��%������-����� ���/����������������������T�����T�-wania lucerny. Intensywne u¿ytkowanie zmniejsza plonowanie i skraca okres u¿ytkowania plantacji.

Najwy¿szy poziom plonu suchej masy mieszanek wielogatunkowych z lucern¹ uzyskano w warun-�������� %�����x�����T����*�]������_����E����]��pokosy) (rys. 4). Intensywne u¿ytkowanie miesza-������E����������������������������/����x���� ����R� ������

@C9���^�?G'�%��� ��W badaniach nad spasaniem mieszanek w warun-kach wypasu krótko- i d³ugotrwa³ego porównywa-��������!�����%�� �����J%�����/�J�����]!�����������������_/�:!��������¡��\ ����]!��������%�

%�������� �����������/� ����T��� �� F=#_��:���� �� ����� !��� ��R� �������� ����!/� ����� ���-!����� � ���T/� ����������� ���%�T�T� ������� ��x� -miana Kometa w mieszankach z trawami (rys. 3).

39 )(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

_#�#�*]�����'�$�>&������ �%���=��%��������$%������� '������

U�" !����� ��� ��!��� ��������� ������%� ���� ��� �T�������������� ����� ��� ������& ���������-bór techniki i warunków zabiegu gwarantuje nanie-������������������������ ����� ��� ����������-runkach polowych istnieje ryzyko znoszenia cieczy %�������/� ������ ������� �����R� ������������������������� ������ ��� ����)���� �x�� � � ���%� !%��� ��R� �� ����� �� �����R�

��������� ��"����/��stosowaæ rozpylacze ograniczaj¹ce znoszenie

������� �� �����!� ����x� ����� ��� �%������ �������%�������/

���������x%����!�����R����������������/��� �-��R�%���x�������x������ %�������� %/

����������R� ��������� �� %����� ������� �����!����� �������R� ����x��� � '?�/� ��!-�� ��% ���E*¢,/

��� x��R���T�����������!������'��!^�/���������������R�����������R������������/��������R� � ���)� � ���� ������� ��� ���������-

��/����������� ������������ ��/�������������R��������%���������*?��??��^���

��%� ������%�� �������x�%���������po¿ytecznych gatunków drapie¿nych�]"���&��=� ���B���_

10 ��(��������+*��������

���#���(��������+*��������

\#������G ���9@�����? %������9�&�

=��������� ��� !��%�T� ����x������� ��� ����-rystycznych gatunków chwastów. Z praktyczne-go punktu widzenia w lucernie nale¿y rozró¿niæ zachwaszczenie w roku zasiewu oraz w kolejnych latach uprawy. W pierwszym roku dominuj¹ ga-�%���� ��� ������Q� �������% �����������������%���� ~��� ��� ���������� �� ���� ����� �� ����x������������/� ������ ������ ����� ����� � ���� ��������!�uzale¿niony od skutecznie przeprowadzonej ochro-

����[����������������� �������������T���x�������������������/� �� ���������� � ������������� ����x-powania ograniczaj¹ce rozwój plantacji oraz jej ja-��R� �����T�� U��� ��������R� �� �� ��� ��R�jest znacznie mniejsza ni¿ jednorocznych. Ponad;������?��� ����'9�C=?�D�$��^��@�$%��9=��'%� ��chwasty paso¿ytnicze, nale¿y do nich kanianka koniczynowa i wonna.

Tabela 3. Charakterystyka chwastów jednorocznych

(��? %������9�&� K�&�%�������%���'9�'%�

{������� ��� �����������������/���������x�%�T����������/��������������T���E��������B��� �%/���!%�T��

Chwastnica jednostronna �����x���������������x����������������!��������x%���������������]���� ���������������_/�%� �����

Gorczyca polna ���%����������� �/���!� ���T��/�������������������podczas d³ugich ciep³ych jesieni

Gwiazdnica pospolita ��x������������x�����������%/����������������������%������������%�� ������ �������% ����x

Jasnoty ���%������!%�T��/�����!��������%%�T����% ��������dzia³anie w stosunku do lucerny

Komosa bia³a ���%����!�����!����T���������!�����x�!/���!� ���T��/������������%�����������������������R����% �������

Krzywoszyj polny ]"� ����������_

�� �����% �������/��������������������������%�� �������������� ���������������/�������������������������

Maruna bezwonna gatunek zimuj¹cy bardzo konkurencyjny

Maki ������� �������!%�T/����������������!������������������x�!�T���R����% �������

Niezapominajka polna �%���������� %��������� �������/�!��������������% ���������������x%���� ����������� ��

Przetaczniki ����x�%�T�����������%���/��� �%�%� ����!������% �������/������������������!�� ����� ��������%��������� ����T��%�� ���

Wieloletnia bylica/���x��������������������EO�� �%�%� ��� ]"���#��&� �����_

K�@'��9@'��=�� '/��������"� ����������/��������������������/�����������%� �����%�� ���]"���A. Paradowski)

38 )(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

_#f#�)���� ������ �@:&��=�G'���@ '��

Naturalni wrogowie (drapie¿cy i paso¿yty) nie s¹ �� ������� �� ������ ��T���� �%���R� �����������populacji szkodników do poziomu poni¿ej progów ���!������������������Integrowana ochrona zak³ada prowadzenie ochrony racjonalnej, tzn. �� 9=�9&>� :�%9':�� ��� �'%��@'9�?�D�'� =�G';���@ D�$@��]�� ��^�=�G'���@ ���� ��:�E�? '2����x������������������������������������

liczny i towarzyszy mu pojaw gatunków po¿y-��������� ]!���� %����x��R� � ���������� ��-����%��� ���������������_/

����������� ������������� � ���� �� ��� -����� �� �� ������!� �� !����� ]�%�� !��������/�

����!��������!��������!�_/��!����/� �� ���� � ������ �T� ���������!� ����%�

���%����� ������������ ����/� �� ������ � �-������������/

�������R� ��� ���� ��������/� �� ��T��� %� ���������T����!�� ��������������/

��podczas zabiegów chemicznych nale¿y zapoznaæ ��x�����" !����!��������������� ����� ��� -���������T��!���������������� ��%�� ������������������/

��!����/��� �������� ���������� ��������!���-���������������������������!"�%���

*�?=��������?��� 'A�@�?����� �� �����@ �����'9�C=?�D������? %��9@%�$ �%&�A�=������^�9�C�:��D� �9�C=?�D����@' �%��>�������@ �2����?9'A�>�%����������@'>'����$�>&��@�A�

>��$�� %�A�@]����%�A�>@'������A�:?��&�%��@���$@��?�Aphidoletes, g¹sieniczniki, drapie¿ne =�?9%���%�A�=��D%�A���'@� �����=��%��@��$��D������@D9@�@��5����������'<����@��D9�� ���#

��%� ������%�� �������x�%���������po¿ytecznych gatunków drapie¿nych�]"���&��=� ���B���_

37 )(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

Tabela 11. Zasady prowadzenia obserwacji szkodników lucerny

Szkodnik Zasada obserwacji���:� ��>9�������

Faza rozwojowa ��9%����NN+

Mszyce �����R�������!�������������������organach wegetatywnych

wzrost i kwitnienie{{,+��?�';

Q� �x���� lustracja upraw pod k¹tem uszkodzeñ – ¿er zatokowy

�������� ����������{{,+��?��;

Paciornica lucerniankaPryszczarek lucernowiec

�����R�!%����������p¹kach kwiatowych

rozwój kwiatostanu i kwitnienie{{,+�*?�';

Szkodniki glebowe

lustracja upraw pod k¹tem uszkodzeñ � ����/��� ���/����������]������������������_/�� �����������������������E*¡E*��!/���x���R��?��!

�������� ����������{{,+�?<��;

Zmienik lucernowiecOzdobnik lucernowiec

�����R��!������������larwalnych na wszystkich organach wegetatywnych

wzrost i kwitnienie{{,+��?�';

Aktualnie nie ma w Polsce ustalonych progów eko-�!�������������������������������������%�-���������%�������T����� �%�� �x��& ���� �-

cowane w innych krajach nie maj¹ prze³o¿enia �� � ������� �� %�����/� �������� ��� ����x%� ���odmienny klimat.

_#�#��'9��:'��9=�:��� ���$��'@��A���!����� �x���%�������T������ ���������������� ������ �� ��� ����� �T� �����!�� ���!�-���T��� ���!������ ������� �� �� ���� ������=����!������T��!������� ������%����!�������terminów wykonywania zabiegów (w korelacji

��"��T��� ��%� �����/������T������������� %�-��!������!�_/��������T�%�����R���������T��"�������R� �� � ���������� ��������� ���!���-������ ������ ����!���!%!�

Wiêcej informacji na:���#���#=�@ � #=�A����#�? �#=?���'#=�A����#����#�$?#=�A����#�:��#=�A� ���#:� ���#��U#=�A����#�$�#��U#=�

_#_#�*]�����'�$�>&�����$%������� '������ ���$��%�@��������� ��� �����������������R�������%-alnych zaleceniach opracowanych przez pracow-������ U�����%�%� Q�� ��� I����� �� &�B�������U�����%�%�{����������&�����%��#��%�������� �-���� ������T����� ��� ��� %����� �� �����zwalczania paciornicy lucernianki na plantacjach

������������=��%�T�����!������� ����� ��� -���������������x���R��������� ���� %���T����-���������� �T������������/���������������� ���-�T���%�������������� ����%�]���������!%_�oraz maj¹c na uwadze zakres temperatury opty-!������������������������ ����

12 ��(��������+*��������

(��? %������9�&� K�&�%�������%���'9�'%�

Przytulia czepna���������!%�T��/������!��� �������%�� ���]��������������/�������T�����x_���T��R��� ��������������������/������������x���������������!����� ���%��x

Rdesty ���������� �/�� ���%� ����������������x��������������������!����R

I��������� ���� patrz gorczyca

Tasznik pospolity ���%������!%�T��/�� ������������ �����%�!�������������

Tobo³ki polne patrz tasznik pospolity

Tabela 4. Charakterystyka chwastów wieloletnich

(��? %������9�&� K�&�%�������%���'9�'%�

{����

�������������%����������!������!���� ������!�]��T���/� ����_��{� �����% ����������� �����%����� ������������������ !����� ������������T��/����� ��%��!�������������� ������%�� ����A����!���������!������������x� ��s¹ babki i mniszek pospolity maj¹ce tendencje do zasiedlania !�������������� ���!�������!�� ������%� ������

{�������������

Mniszek pospolity

Ostro¿eñ polny

&� ����������

=�������x��� ����

Szczaw polny

=�������x�������

Szczaw zwyczajny

�#�������:��@ ��:���$'����?������@�����9@�@� ��

Pierwszy rok uprawyW lucernie uprawianej jako wsiewka w roku siewu z za³o¿enia nie wykonuje siê zabiegów pielêgnacyjnych. Je¿eli jednak zbo¿a stanowi¹ce ����x� �� ��T� �� ������T/� ������� ��� ������ ��-���R/����������������!������������%�������-�������� �%�� ��� �� �������� ���������� ��x� ����������*��?��� ���9�� �����9�������@'9�':� ���@������siê bronowania po wschodach, poniewa¿ za;bieg ten niszczy s³abo jeszcze ukorzenione ro;��� '#���%� ������������������� ������!�x�� �x-

dziach mo¿na stosowaæ pielniki. Z zasady pierwszy ���� ����%��� ��x� ��� �%�� ��� �������� �����-rzaæ p¹ki kwiatowe. W przypadku intensywnego @�����9@�@� ��� :�G �� �'%� �^� ��@�� ���;9@�� %�9@� ��� �� �'9�%����� \`m\�� �:. Nie na-����� �������R� ���� ������%� ����� ����/� � ��� ����������!��x������ ���������� �%�� ����J���-����������������x����������������������������-��������������& ��������������B���R/�����%�� ������ ����!�x�� �x����

13 ��(��������+*��������

K���� �������?=���'�� ����x������ ������� ��� ���������� �������T� ��x�przede wszystkim chwasty wieloletnie. Na ogó³ gó- %�T������ ���������� ����!� �%�� ��� �� �T� ������� ��%��������� ����� ��� %�%��R� ������� x�������& ��������������!��!��������!������������%�%-��x������ �%��������������� ������������ ����

�������!������/��������������������������� ���%� ������!�� �����!�/� ������� ��� � �%�T� ������x���!��� ��!���>�������������x���������������-tualne zachwaszczenie.:�����������������������x�%���!���/�����!���-�����/� �� ��� ���� ����T����� �%�� �x� ������� �����-���R/�������x���x���� �����R�

_#���:��@ ��:���$'����?������@�����9@�@� ��

_#\#�/���$'��%����� ������@�> �������=�����9@%�$�������

Dotychczas nie zosta³y jeszcze opracowane.

_#�#��'9��:'��9=�:��� ���$��'@��www.ior.poznan.pl www.iung.pulawy.pl

_#_#�*]�����'�$�>&�����$%������� '������ ���$��%�Lucerna jest uprawiana w siewie czystym oraz mie-����������� �����!���� ��!���������:����;:��@ �������� '��?��� '��>��:?����'�%��=�� ��;����9�� ����9�������@'9�':#

�����@� �������9�&��$�?������ '�����=�� ����������� ��: �������@ '��A�=�@�$��';%9@��]�� ��:� =C$&�� %������'��� :�G �� 9��;9���^�9?>9�� ��C��@' D��9?��:�w dawce 1200 do 1600 g/ha. Zastosowanie preparatu s³u¿y przede ��������!� � ����������� �������%� �x��� �������� �������%� �x���������� @������ �������� ��R� ��-��������"����� ������& ��� ������ ���!������%�� �����������x�������������������������������-tej. Tylko w uzasadnionych przypadkach na plantacji �%�� ���!�����������R����x�E???��^���

���='@�:�$� :�G�� >'^� 9��9��� '� �� =�� ��;cjach jednorocznych i starszych. Zalecany jest ����T� �������T��������������� �����������listopada w dawce 1000 g/ha w celu zwalczania ��������� �%������������ ������/� ���)� ������ �T-

��������/� �������/� � ������ ����/� �����������������/� ��������% �% ��/� ������� ����/��-!��� �����/� !��� ����/� �� ����� �������/� � ��-��������/� � ���%���� ������/� ����/� ��� ���� �� ����/�����������������/������������/����������������/�tobo³ki polne i wilczomlecze.

�����@� �������9�&����$ ������� '��Obie wymienione 9?>9�� ���� �@' �� �9?��:���=��='@�:�$���$ ��@�� ���9]?GD�$��@����@� �������9�&����$ ������� '��#�Mo¿na nimi zwalczaæ ���������x� ����� ��T� �� ����� � ������ ]���%��-����/� �������_�� =%��������� ������� � ����!�� �-siada szerszy zakres zwalczania i niszczy dodatko-wo wiele jednorocznych gatunków oraz wieloletni �� ����������������!����%��������%��R��*??�E???���propyzamidu/ha. ���=�� �������� �9�� '���@�;���� '� ��9�� ���@���E�=;�;��'�? preparat z grupy � �!�������/�����x������������ �������������� �%-cerny. Gatunki prosowate i inne jednoroczne trawy ��������������������"�������� ����������T��%�"����� ��������/��������*?�(*��^����&� �����������

36 )(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

Tabela 10. Agrotechniczne metody ochrony lucerny przed szkodnikami

Szkodnik /���$'���9=�9�>'������ '

Paciornica lucerniankaPryszczarek lucernowiec

��������� ���� �������������� �����!����������/��!������%����������]��������������_/����������������� �����!T/�%�%��x���� ����������������

Q� �x���� � ����������!���/�!�������������������/���������� ���� �������������� �����!����������

Zmienik lucernowiecOzdobnik lucernowiec

��������� ���� �������������� �����!����������/����������������� �����!T

MszyceSkoczki

!�������������������/�� �����������������/���������� ���� �������������� �����!����������

Drutowce&x ���Rolnice

� ����������!���/��������������������/����x��������� !��������%������

Nicienie %�%������ ������� ��������

@��� �x������� ��������� ���� ���������%������������/�~����� ����������%���

/���$����$���� ���!�����������������������x��������������� �najlepszej odmiany do uprawy na danym siedlisku – istotny jest dobór odpowiedniej odmiany pod k¹-tem wymagañ glebowych i klimatycznych (pozwa-���T������������������R��� !��%�����%_������������� %������ ��%��� ���%� ������������T�� ���-czyæ ryzyko strat powodowanych ze strony szkod-ników.

/���$��>�������@ �Metody biologiczne oparte s¹ na zastosowaniu ���� ���� ������ ������������������������-������������� ����%�����x��������� �� �����/������� �x� �����!��������������������% ����!�� ��������%��� "������>������ ����!��������-tów ochrony biologicznej s¹ dzia³ania w kierunku ���������� �� ��� ����� �� � ��� ����� ���-czym.

_#���:��@ ��:���$'������ '

_#\#�/���$'��%����� ������@�> �������=�����9@%�$�������

& �������������������� ���������������� �����-��/�� ������ �!��� ��R�������������� �������%�przewy¿sza ³¹czny koszt zabiegów. Progi maj¹ byæ �!���� � ��� ���!����%� ������� � ������%/�lecz nie maj¹ stanowiæ jedynego kryterium. Wp³yw

!������!������������������%����������������/����)� �� %���� ���!�������/� !����/� �� ���������i nawo¿enie. Zasady i terminy obserwacji szkodni-ków na plantacjach lucerny przedstawia tabela 11.

35 )(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

Okres wegetacji lucerny na jednym stanowisku jest �%��/� ������ ������������ ���%���� !�"��������maj¹ sprzyjaj¹ce warunki rozwoju. Do g³ównych ��������� �������� ��x� :?��&�%�� uszkadzaj¹ce ������/�!�T�������R����������� �������-� ���� ��� ������������ ����������)� paciornica lu;cernianka (Contarinia medicaginis :��""_����prysz;czarek lucernowiec (Asphondylia miki Wachtl.). �� � ����� ���������� ��x���� ������������ !�T�byæ uszkadzane przez oprzêdzika prêgowane;go (Sitona lineatus L.) i wielo¿ernego (S. crinitus Herbst.). S¹ to chrz¹szcze z rodziny ryjkowcowa-����/��%�������<�!!��[��� ��x��������������-stawiaj¹ charakterystyczne z¹bki (tzw. ¿er zatoko-wy). Du¿e znaczenie maj¹ tak¿e owady wysysaj¹ce ������ ����/� ����@:�� �%��?��� ����� (Lygus pu-bescens Reut.= rugulipennis Popp.) i ozdobnik lu;cernowiec (Adelphocoris lineolatus Goeze). Nato-!����� !�����)� :9@'��� �������� (Acyrthosiphon pisum� +� ��_/� zdobniczka lucernowa (Therio-aphis trifolii ������". maculata {%����_���:9@'����?��� ���;������$�@����� (Aphis craccivora :���_/�� ����%���������� ������������%������-������������/�!�T�������� �����R�� ������ %-sy. Dodatkowo w miejscach nak³uæ mo¿e dochodziæ � ��� ����� ��"������ � �������� �� ����� ��������&���!� ����� %!� ���������� ����%�T� ��x� ��-��x�%�T��� ��� %� ������ �%�� ��� skoczki. Ograni-����� ������� ��������� %� ������/� �� �� �����T-ce warunki dla rozwoju szkodników glebowych.

Du¿e straty mog¹ powodowaæ tak¿e obecne w gle-������ ��������� ���������nicienie. Lucerna rosn¹ca �������%���%�������������������� �����������zwie;rz¹t ³ownych/�������������������������& ���������okres wegetacji na plantacjach lucerny mo¿na spo-tkaæ gatunki owadów wielo¿ernych oraz g¹sienice motyli.&����������%� ������ �%�� ��/� �������������x�%�T-���!���/� ������ ������ ������owe³nica lu;cernianka (Subcoccinella vigintiquatour-punctata J�_/���%���������������� ��������%�������������-����������������������� ������������� ������dla upraw lucerny. Podobnie jak uszkadzaj¹cy ko-rzenie opuchlak lucernowiec (Otiorhynchus ligu-stici�J�_/������x�%�T����������������������������������� b³onkówka – gruboudka lucernowa (Bruchopha-gus roddi� \%���_/� ��� ��� �� ��� %�������T� ��������Gruboudka jest gatunkiem szeroko rozprzestrze-����!/������������� �����������������x�������������������T��������������Jednak zmiany klimatu mog¹ sprzyjaæ gatunkom ������%���!/� ����R� �� ��� ��������������/� ��� �� ���� !����� �T� ��x������ �������������� �����%�� ��/��T���������!%���R�������������x�������!����������%���������������U���T������������������� ��B������ ��������-�������������!�R����!������! "����������������������%��%/������� !�������������������-��x����������%� �����] ����E_�

�#�������:��@ ��:���$'������ '

/���$���������� ��@ �������������!������� �����������%� ������%�� ���stanowi¹ kluczowy element w ograniczaniu popu-lacji szkodników (tab. 10). Ma to szczególne zna-czenie w odniesieniu do ich stadiów zimuj¹cych. @������ %� ����� ���������/� ��%�������� � ���-

����T�� ���x������ ����������������������>%���znaczenie ma tak¿e stosowanie prawid³owego ���!���%/� � ���������� ��������� ���� ���� ����������������%� ���������� �����!���-kowatych.

14 ��(��������+*��������

��"�������'������/����������������*�E*��!���!����dawki 100–150 g/ha. W ostatnim roku uprawy je¿e-����� �%������������������������ ]�%���/�������x���

����_/������������� �%���������������������"�--P-etylowy mo¿na zastosowaæ w dawce 200 g/ha.

Zwalczanie kaniankiJedyn¹ substancj¹ czynn¹ wykazuj¹c¹ ujemne dzia-����������������x������� ����!������%��������B�najbardziej skuteczny jest w zwalczaniu kanianki ��������/���� �� �����������x�%����� �%�� ���/�����

równie¿ ogranicza rozwój kanianki koniczynowej ���������>����)��???��*??��^���

H�9'%����>� ��������� �%�� ��� �������� ]� ��� ����� ������zaleceñ dla lucerny mieszañcowej) mo¿na stoso-waæ jon dikwatu. @������ ������� �����R/� ���'?���� T������������ ��� T���/���������� T-���/� �� ����� ��������� �������� I�����������powinno byæ 80% ¿ó³tych nasion. Zalecana dawka ������ �??�'??� �� ��%� �����%^���� =�%������R�������%� �� ����� ����� � ��� �������T�����Zbioru nale¿y dokonaæ 5–7 dni po oprysku.���@�9��9��� �?�=��='@�:�$?�=�@�@�{`�$ �� ��

���� ���� �=�'9%��� '��� ���$%��:� ��� ��� ���'=�9�^�>'$]��� ��=�@�@ ��@�^��=�'9%��� '�������� � ��=�9@C#��� @�9��9��� �?� �� ?� $�%���?A� ����� � ���@����� �@C���A� �� ��%G�� ��9@��%� =��:]����'��� ������ �� =�@�@ ��@�^� $�� 9=�G'���� � �� �� =�9@C���@�� ���A� �G� =�� ?=]'���� _� �'��$ �� �$� @>��;ru. W dziennej diecie ¿ywieniowej krów, owiec, %?�� ?$@��]� =�9@'� $�9'%��� ��� �� �:� $�%���?�:�G���' �9�^�$�����#

& �����������������"�% ����� %/�� ��� ��%���������������������%��%���%�� ���]"���#��&� �����_

15 ��(��������+*��������

_#f#�*]�����'�$�>&������ �%���=��%��������$%������� '������ �

����������!������� ������!���������������-sowaæ w 200–300 l wody/ha. W przypadku jonu di-����%/������ ���%������������������!�����-����R� ���R� � ��^��� � '??� ��� =��%�T�� �� ��������������������� ����������� ���� ��������>�����-��x��������� ��� ����R�� ���������!���������%/���� ��������E/���E/(��� �/�����%�����R�!����!��-�T������x�� %������ �����>�������%�� �"� ������T��B������ ��������� ������� %!������/� ���)� �I��%��>\�<??*/���??*/�<??'/���??'��{������ ������-�����������������R���x�����������)����� �����%��B��������T����<?)�'?�<?��!/����� �����%��B��������T������?)��?�*?��!�

Stosowanie koñcówek typu DG ogranicza znosze-nie cieczy u¿ytkowej i umo¿liwia wykonanie zabie-�%/����� x��R����� %����������������!^������!������� �� ����x�!� ��!�� ��% �� ����-da g³ównie propyzamid. Powinien byæ stosowany �����!����!�� ���������?�� �*¢,/����-�������������!��� !��!�]������ ���^������_��&���� � ����!�� �������� ������ ��x� �� � ��-���%������������������������]���������� ������%����-��R� ������ %���� ������� ��� ����������_/� ��T�������������"����������������/�������B���������x�coraz krótszy.

Rys.

2.��

���x

��

�����

���

����

���

�����

����

����

������

%��

��

/9@'����?��� ���;������$�@������!����� ��R��� ���������������]"���&��=� ���B���_

I�������%�� ����T��� �����������g¹sienic�����%����%�����!�����]"���&��=� ���B���_

16 )(��������������*M*�+)�MN

�J#�)(��������������*M*�+)�MN

\#������G ���9@�������>'

����>'�=���$��� ��=�@�@��=����� 'Pora¿enie lucerny przez grzyby chorobotwórcze :�G�� =���$���^� 9����'� �� =�� ��� �9�� � ���@�:�9���@���� ��#�K��@� ��A������� ��A�]�$'��A�9��D%�����@� �9�� �� :��D� >'^� =���G� �� =�@�@� 9=���;�&������&>#�*� � ���9@':��=������ �?�?:��9@;czono charakterystyki wystêpowania oraz zna;�@� ���\_�����&>A�%�&���:��D��'9�D=�^���?=�������?��� '���%��A���%2��� ���% �@���?��� 'A�>�? �� ��=��:�9���^��������?��� 'A��@�� ��=��:�9���^��?��� '�5�9%���'��@�<A��@�� ��@� ���@ ��%��@� �� �?��� 'A�E?@��'� ����C$ �C�����?��� 'A�%?9��@�>%���?��� 'A�:D�@ ��%�=���$@��'��?��� 'A�:D�@ ��%��@�%�:'�lucerny, rak koniczyny na lucernie, rdza lucerny, 9@����=����A�����������@���?��� '���@���@���9����%#,�x�R� �� ��������� �� ��� ����x�%��� ����� ������������� ������ ��%/����� ����������������%�� �����[��-które z wymienionych powy¿ej chorób mog¹ po-���R� �� ���� �� ��� ����!� �%� %���������/�natomiast inne na starszych plantacjach (3 lata u¿yt-�����������x���_������x����������������!���w latach epidemii powodowaæ znaczne straty. Do �� ��/� ��� ���� ������ ����T������� ��%��� %����� ��������������������!���� ������������������-������ �� %��������������T)�"%�� �������x��x����

lucerny i kustrzebka lucerny. Kustrzebka lucerny wy-��x�%�����x���� ���������� ���%�����������%�� ��/����!����� "%�� ����� ��x������� �%�� ��� ����x�%��������� �������������������� �������������-����� ����x������!� �� ��� �� %� ����� �%�� �������%�����x�� �����������?��*���A����� ����-nie przy epidemicznym wyst¹pieniu danego spraw-cy choroby straty wynosiæ mog¹ nawet 70–80%. Wystêpowanie chorób w poszczególnych la;tach uzale¿nione jest od wielu czynników ta;%���A� ��%2� �@�9� ?G'�%��� ��A� =�@�>���?� =���;$'A� ���� ?� ?=���'A� E�@'� ��@�������A� �$:�� 'A�=]�$�@:�� ?A� 9=�9�>?� ?G'�%��� ��A� ���G�;nia, zastosowanej ochrony w trakcie wegeta;�������@�@$����� ����� �9�� �?G'�'���$��9���?#�,�x�R� �� ��!��������� ���������/� ��� �� !��!��!�"����R� �T� �����!�� ���!����!�� ����� ��-nej ochrony lucerny przed sprawcami chorób. Zna-czenie poszczególnych chorób w uprawie lucerny przedstawiono w tabeli 5. W tabeli 6 zestawiono dla poszczególnych chorób lu-�� ���� ���� ��"������ ��� �� �����T��� ���� ������warunki pogodowe tj. zakres temperatur oraz wil-����R��

��$ ':�@� ����G ���9@'������:� �&��� ������� �������� '������ ���9��=����$]������@=�@ � ��� ��=�$9�������>���&��9=����'������>'#�H��� �@��?:�G������

�]����������� ��@� ��������>'�=�@'�@�9��9��� �?��$=����$ ����:���$#

Istotna w integrowanej ochronie lucerny jest zna-�!�R� ������� �� ��� ��������� � �������� �� �����/� ���� � ����� ��� � ����!�R� � ������� ������� ��"�����/� ������!����������� �������%���patogen i z których dokonuje pora¿enia oraz orien-tacyjnych warunków sprzyjaj¹cych rozwojowi po-szczególnych sprawców chorób (tab. 6). � ���:��^� �>���&�� �'9�C=��� ��� 9=����&������&>���@ ��@ '�9=�9&>�?]������%����� ���@�;

���G� �����>C$@���=�:�� ��=�@'�=�$��:��� �?�decyzji o zwalczaniu sprawców chorób. Prawi;d³owo wykonana lustracja polowa oraz w³a;��������@=�@ � ���=�@����� ��=�$�C����$��'@���o potrzebie wykonania zabiegu lub z jego rezy;gnacji. W tabeli 7 przedstawiono opisy poszczegól-������� ��� �����������������T���!��������pomy³ki z inn¹ chorob¹. Jest to wa¿ne kiedy trzeba zastosowaæ chemiczne zwalczanie sprawców chorób

17 )(��������������*M*�+)�MN

� ���%����%�"%�������/������������������!��U�-��� ������Q�� ���I�������>� ���& �������Q�� -���I������������R������������!�������������

"%�����/���� ������� ������������������� ���!����!�����T��� �x/���� T�����!���������R�

����>'��'��]'�� ��=�@�@����?9����>�%�����*��?9�:� 9@�@��&� ��� @����G��D�':� ?=����:��?��� '�:�G��>'^����?9�:�@��%���?��� '�5Alfalfa mosaic virusA��/J<#�������$@� �A�G���%�]��q`��@ ��$��� '��� � E�%���� =����$@�� @� f;��� ����?=���� ���� ����� '#� �/J� ��9�� ��$ ':� @� ��>��;$@����@�&G ����� '������?9&��=�$��@��C$�:�>�������@ ':A� =�9��$��D�':� ������ ����� �&�#�Oprócz obni¿enia plonów wirus powoduje spa;$�%�@����������>��]%��������� �������@�=����;9@��@$�� ��^�=�@�@�:��� ���=�� �����##�����"��%�������'??����%����� �������(?� -���/�!����)��!� �/����!�����/�������/�� ��/�����& ���� �������x���� ����/�� ������!���T������� %�������%�����x������������������!�������� ��������/��� ��� ���� �� ��� ����%���/� ������� �� !�� ��-pie elektronowym ���=2�����#E��9�E��:E����;$�#��:�=��� ==�=�������'�E����$��U��?9�9�N��:�U���$����/J� �#��:�). �� %���"���������� ��������x���������!�/�������!� ����� �������� �/�����!���T�!��������=���&$� ����&>� >�%���'� '��A� ����C%9@�� @�;gro¿enie dla upraw lucerny stanowi Clavibac-ter michiganensis ssp. insidiosus� 5:�<#� *� ��;tach 60. XX wieku, po raz pierwszy w Polsce, a drugi w Europie, stwierdzono wystêpowanie bakteryjnego wiêdniêcia lucerny, spowodo;�� �� =�@�@� :�#� ��9�� ��� �>��%�� @ ��$?�D�'� 9�C�

�� ������� �>��%�&�� %���� �� ��'��A� =�$��;gaj¹cy obowi¹zkowi zwalczania. �� %� �����/����"��������� �������������������� ���-����T� ��x� � � ����� ����� � ���� ������� %����-��� !�����������/� � ���� ���� �%�� ��������� ���przez uszkodzenia ³odyg powsta³e w trakcie ko-������� ������ [�� ����� ���������� ,!�� �� ���� ��-���� ��x� ��� �� �������!� ��� ���� ���������� ��� �����!��� � ������������ ,� ��� ��x��� ��-��x�%��� �� !��������� � ������� �������/� �������������� ������� ��� ���� ��%�T����� ��x� �������!�� ��-�!�������%��A��� ��%�������!����������x������- ���������������������!%/���� �%�����x���x��x���/��������������������x�����x����Q�������� ������%� �����������������x�%�T������������� %-��!��%��� ����!� �%�����"�������&������� ���������������/�������� ����������������?������&��-�� ����%��� ��x/� ��� ,!�� � ������ ��x� �� ������!�� ������!��� E/*� � </(����� ��������� ������� ������-���� �� ��� �� �% ���� ����� ����������/� ��������� ��-nak ryzyko zawleczenie Cmi z nasionami sprowa-����!�� �� ������� ������ �������� @�� ����x%� ���"���/� ��� �� &����� ��x����R� ��������� !�����%�� ������������!� �%/���������������!���- ������ %� ��� �%�� ��� �� �T��!� ����x�������Cmi. ���=2�����#=�����99#=�� �=�������� #=�� =��%���``}���f};���`��q����~#=$E

Tabela 5. Znaczenie gospodarcze wybranych chorób lucerny w Polsce

����>� �=�����5'< Znaczenie

Antraknoza lucerny Colletotrichum trifolii +

{ %���������!����R��������%�� �� Pleospora herbarum st. kon. Stemphylium botryosum +

,�� ������!����R��%�� ���(askochytoza) Phoma medicaginis syn. Ascochyta imperfecta ++

Czarna zgnilizna korzeni lucerny Chalara elegant syn. Thielaviopsis basicola +

/9@'�������������������������%����%����� �����!�����������]"���&��=� ���B���_

Oprzêdziki��� %�T�� ���������� ��������������%�� ��/����������x������������%�T���� ������������]"���&��=� ���B���_

�:�� �%��?��� ����������%���������� �������%�T��������!�� ����� ]"���&��=� ���B���_

�:�� �%��?��� ������]�� ��_�����%���������� �������%�T��������!�� ����� ]"���&��=� ���B���_

18 )(��������������*M*�+)�MN

����>� �=�����5'< Znaczenie

V%�� �������x��x�����%�� �� Fusarium oxysporum "����� medicaginis +++

Kustrzebka lucerny Pseudopeziza medicaginis "��sp. medicaginis-sativae +++

M¹czniak prawdziwy lucerny Eryspihe pisi "����� medicaginis +

M¹czniak rzekomy lucerny Peronospora trifoliorum "����� medicaginis-sativae syn. Peronospora aestivalis ++

Rak koniczyny na lucernie Sclerotinia trifoliorum ++

Rdza lucerny Uromyces striatus +

=�� ������B Botrytis cinerea +

Werticilioza lucerny Verticillium albo-atrum ++

Zgorzel siewek lucerny Olpidium radicale/�Fusarium ����/�Rhizoctonia spp. ++

+ choroba o znaczeniu lokalnym ++ choroba wa¿na +++ choroba bardzo wa¿na

Tabela 6.� [��������������� ���������� ������"������ ����� �����T����� %������� ���%��� �������� ��

����>� ��&$]��� E�%���

Sprzyjaj¹ce warunki dla rozwoju

��:=����?�� ������ ��^����>'�i powietrza

Antraknoza lucerny

zarodniki konidialne z ����� ��/� ��������������/�nasiona pochodz¹ce z pora¿onych str¹ków

20–25°C

�������������R�powietrza (powy¿ej <?�_/�%������R�����/�wilgotna gleba

{ %���������!����R��������%�� ��

������/� �������� ������� �������������/��� �����konidialne z powietrza

20–25°C �¥���������/�okresowe susze

,�� ������!����R�lucerny (askochytoza)

������/�� ����� �������po¿niwne w glebie poni¿ej 10°C �������������R

19 )(��������������*M*�+)�MN

����>� ��&$]��� E�%���

Sprzyjaj¹ce warunki dla rozwoju

��:=����?�� ������ ��^����>'�i powietrza

Czarna zgnilizna korzeni lucerny resztki po¿niwne powy¿ej 20°C

�������������R������/�� �����susza

V%�� �������x��x����lucerny

�� �������������/�� ���������������/�������/�resztki po¿niwne

20–25°C �������������R

Kustrzebka lucerny zarodniki na resztkach ��������/��� ������ ��� 18–20°C

���x�������������R�powietrza i gleby

M¹czniak prawdziwy lucerny

��!�����/������ ���z zarodnikami 17–25°C �������������R

M¹czniak rzekomy lucerny

������/�� ���������!%�T������ ���������x������� ���� 10–20°C

wilgotna gleba i ��������������R�powietrza

Rak koniczyny na lucernie przetrwalniki w glebie 15–20°C wilgotna gleba

Rdza lucerny ��������������/���!����� 20–25°C �������������R

=�� ������B ��������������/������� 20–25°C

�����������/�%��������� �����]����� ������/�mróz)

Werticylioza lucerny

�� �������������/�������T�����x�� �������� ������� ����� ����/�grzybnia zimuj¹ca w glebie

20–25°C �������������R

Zgorzel siewek lucerny ��������������/�grzybnia w glebie poni¿ej 10°C �������������R�

gleby

30 )(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

J#�)(�����������������)*)H)*��-+���������K)H��K�

\#������G ���9@�����? %��9@%�$ �%&�

J%�� ��/� �� ���� ������/� ���� �� !�����B���/� ����� ����T� ���������T� �� !�x��� ����!�� �� ���� ��%�mo¿e byæ uszkadzana przez wiele gatunków szkod-������]�����;_��@�� ������������������������� ������������!� � �� %����� ������/� ����%� -

����� �������%�� ��������%� �����[����x�����straty na skutek ¿erowania szkodników mog¹ wy-��x���R� ��� ������������ ����������� �%�� ��/� � ��������!����������%���%�������%� ������ ����-�T���������"���������������������������

Tabela 9. Znaczenie gospodarcze szkodników lucerny

Szkodnik, grupa szkodników Znaczenie gospodarcze

G¹sienice motyli ++

Gruboudka lucernowa +

������/������� +++

Nicienie ++

Q� �x���� +++

Opuchlak lucernowiec +

Owe³nica lucernianka +

Ozdobnik lucernowiec +++

Paciornica lucernianka +++

Pryszczarek lucernowiec ++

I�����/��x ���/� %���� ++

���!��� +

�!����� +

Wciornastki +

Zmieniki +++

@��� �x������� ++

+ szkodnik o znaczeniu lokalnym ++ szkodnik wa¿ny +++ szkodnik bardzo wa¿ny

29 )(��������������*M*�+)�MN

_#�#��'9��:'��9=�:��� ���$��'@���www.ior.poznan.pl www.iung.pulawy.pl

_#_#�*]�����'�$�>&�����$%������� '������ ���$��%���� � �����%/� ��� ����������� !�����R� ������������ �������� �����/� ��������� �������x��� �� ���������������������������%�������%�����%������"%�-������/���� ��!��������R��������������������-getacji nale¿y rozwa¿yæ tylko w przypadku takiego ��� ������ �������� �� ��/� ��� �� !�� �������������� ���/���!����� ����R�����%�T���%�� ���x�

� E��:����� ����:����'>��?��]������������ �;%��@�>���?�$�9����@����'%��������$%&������� '������ #�@���� ����� ��" !������!������������-���)� ���%�!������� ������������� �����%���-���������� �������������� �����������/�����-������ ���/�������������%�� �����������������%�������� �� �� � �����%� ��������� � ����� �������������� ���������� �����

_#f#�*]�����'�$�>&������ �%���=��%��������$%������� '������ �� ��� � ���������� ��!����T� ������� �����-������� ������� %�������� ��� �� ����� ��x���� �%�� -������ ��!� ���%/� � ���������� "%�������/� ������� ��x���������� ��������/� ��� �� ����� ���T� ����� ����� �@�������������� ��� ����R/������������-� %� ���� � ��� ����� �� !^�/� �� ��!�� ��% �� ����� ��x�w przedziale od 12 do 25°C. Przy wykonywaniu za-����%/������!����������� %����/����������� -���������������� �!�� ����������� ����x�%������

����������������%���������������������� ������������������ �������>��� ��� �%�� ��������x-������ ���%��� ��x� E??� �^��� ������� %��������� [��-!����/� ��� %����� ��x� � ���������� ����� �������� �!������� �� %!��B� ����� ��/� ���x� �������%��������!�����!�������R���??��^��/���� ��-�%�T��� �����!�����T���%������R����������� ���grzybobójczego.

20 )(��������������*M*�+)�MN

Tabela 7. Objawy chorób lucerny wywo³ywane przez organizmy chorobotwórcze

����>� Objawy/�G�����^�

=�:'�� ����>���&��z inn¹ chorob¹

Antraknoza lucerny

� %����������������� ������%�����%�����������!�����!�����%�� ������� ��������x�����������!�������������������������� ������

"%�� �������x��x����lucerny

{ %���������!����R��������%�� ��

���!�� %�����/����������!������� ������ ������������ ������?/*���!!�����!��!�T����!��R�� �����x���T����� �����x�������������������� ������������%������T�������T/�� �����%�����!�T�%����R������������ ����� T�������� %���������������������� �%�����x���� ���������� ������������������

���������/��%�� �����

Czarna ���!����R�lucerny (askochytoza)

� �������� ��/�� T���������!������������x�����T�����x�����T���������������������/�������x�������������������x� ������������ �����%�%�����T�������/�����/�����/��� T��� �����������na ³odygach i ogonkach plamy s¹ wyd³u¿one i ���!����������������T�������T����x������� ����������������������T��������� �����] ���/����%�����%����_����x��� %�������T/���� ����T���%������T����������������T�������������������

kustrzebka

Czarna zgnilizna korzeni lucerny

��� ������� ���������� ���� %������� ���/�w przypadku silnego pora¿enia ca³y system � �������%��������� �����%����x�R��x%����� �����!��������� ��/� ��������x�T�����!�� ��T

"%�� �������x��x����lucerny

V%�� �������x��x����lucerny

�������� ����T���%�������������x������� �������������!��%�� ��/��������������������������� ��������������� �����/��� �����������!����������������%�� �����x�T����� ������/����T����������T���x�������T���� ���� %�����%�����T��� �����%�!�T�%���������������x���%������������szyjka korzeniowa i korzenie stopniowo brunatniej¹ ������T����"�������������!�� ��T������ �������%������������x������ ��� ����%��x������ ������������������� %������������T����� ����T���������������������������T���������%!� ����� ����

��� ������!����R���%�� ��/��� ���������lucerny

Kustrzebka lucerny

� T�������!����� �����������/����!���� ����/���� � %��������� �������� ���/���� �������� ������/��� ����������!!������ ������ ����������]������������������� ���_������������x�%�T������� �������������x� ���������/�������������������������������� ���!�T�����x���R��������������������/�������/����������� T������� ���%�������������!�������������T���!��������T���

��� ������!����R��lucerny

,��!���!�������!���������������%�� ����T�����-���!�� �������� ������ ���x�kustrzebki ]"������: ���_

@�!�� ��T����x���%�� ��������%�T������� �������� ������ ���x�raka na lucernie (Sclerotinia trifoliorum) ]"������: ���_

���������������!�� ������������������������ �������przez kustrzebkê�]"������: ���_

28 )(��������������*M*�+)�MN

����>�/���$'����� ��@� ��

agrotechniczna hodowlana biologiczna ���:��@ �

Werticylioza lucerny

�������������!�����������!�������������/�skrócenie okresu u¿ytkowania plantacji

odmiany ����x�������� ����

– –

Zgorzel siewek lucerny

��x���� ��������������!���/� ��%���������%���������������siew w optymalnym �� !������� ����������!��� ����������������������������x���R�����%��regulacja zachwaszczenia

– –

obecnie –¦��� ���������zaprawianie nasion

¦����!�� ���$���^��^U�" !����O� �����^����%���� ��O� ��O�� ��O ����

_#���:��@ ��:���$'������ '

Q�������� ��%���� �������!�������/���� ��!�-na by u¿yæ do ochrony plantacji lucerny. Istniej¹ �������%���������������/���� ������� �������-�T� ��%������R� �� ������ �� � ����!�/� ��� �� !�T�powodowaæ choroby w lucernie. Po sprawdzeniu

���� �%��������� ��� ���� ��%�T� "�������������w uprawie lucerny na zasadzie ekstrapolacji mo¿-na by stosowaæ te substancje do walki z g³ównymi sprawcami lucerny.

_#\#�/���$'��%����� ������@�> �������=�����9@%�$�������#��� ������� � ��� %����%� "%�������� ���� %����-niony wskazane jest wykonanie lustracji polowej. ��%� ������%�� ���"���!�� �����!�/������ ����� ������� ���R����������T�%���x��������x��������� ��� ����� "���� ������� �� "���� ���T��%� ����-�������� A���������� �� ��!� � ����/� �������� �������������� �� %����� � ������%� ���� ]��!�� �-�% �/� �������R� ����� ��/� ���/� ����x������� ��_/� �������� ��x����R� �� ������ �� ��� ������� ���%� ��!���� ���x������� ������-���� �%�^�� %!�� ������� ��!�� ��% ��� @�%��������w czasie lustracji pierwszych objawów wskazuj¹-����� ��� �����R� ����x������� �� ����^�� ��-ców choroby mo¿e byæ wskazaniem do wykonania ������%�� [��������� �%�� ����� � ������� �����-

��R�������?���/������ ��������������������������x����R���x�������R��%�� �����������!����%/��T����� ���T��������/���������x� �??� ����� �%��� �-������ ����� ��� �������� ���� ������ ]� ��������� ����%� � ������� ����� ��� ��������� �����-ce powierzchni np. 1 m2 w ró¿nych miejscach pola) ������T����������������/�������x������ ����R��[�� �� ����� ��� ������ ��x� �����R� ������ ���������� �����/�����*��\�������������T���x������������� � ������������x����R� ���R�����������!�������W prawid³owym rozpoznaniu objawów chorób po-!�����xT���" !��������� ������������(��@���-!�R���������� �����������������������-krycie sprawców w uprawie lucerny.

27 )(��������������*M*�+)�MN

����>�/���$'����� ��@� ��

agrotechniczna hodowlana biologiczna ���:��@ �

Kustrzebka lucerny

���������������/���� ����!�x�� �x���/�������%�� ��� ���!���� ���!�/����������������]������������!_/�����uprawiaæ na zbyt wilgotnych �����������/���������������zak³adaæ z dala od starych

odmiany o ���x�������� ����

– –

M¹czniak prawdziwy lucerny

��x���� ����� ����������!��������!������� !�������%��� ����������������������������x���R�����%��� �������������zbioru plantacji � �������������������x

– –

obecnie –

¦��� ���������opryskiwanie przy u¿yciu "%��������(plantacje nasienne)

M¹czniak rzekomy lucerny

%��������������������������/���� ����������������������/�przyspieszenie zbioru plantacji � �������������������x

– –

obecnie –¦��� ���������opryskiwanie przy u¿yciu "%��������(plantacje nasienne)

Rak koniczyny na lucernie

������������� ��� ��������/��optymalne warunki do wzrostu – Coniothyrum

minutans –

Rdza lucerny

zwalczanie wilczomlecza ������]������������ ������ ��_����������������� ��T��������T��������� �����!���������������������resztek po¿niwnych

– –

obecnie –¦��� ���������opryskiwanie przy u¿yciu "%��������(plantacje nasienne)

=�� ������B

��������������� ������������������� ��%�������������������������� ���optymalnym terminie

– –

obecnie –¦��� ���������zaprawianie �����/�opryskiwanie przy u¿yciu "%��������(plantacje nasienne)

22 )(��������������*M*�+)�MN

����>� Objawy/�G�����^�

=�:'�� ����>���&��z inn¹ chorob¹

M¹czniak prawdziwy lucerny

bia³y nalot grzybni i zarodników konidialnych na górnej �� ���������/�������x������� �T���x���� ����������������– owocniki o charakterze przetrwalnikowym

M¹czniak rzekomy lucerny

��� ������ ������� �������%��/���� �������T������������/�� ��������������/���� ����������� ����� ��������!�� ��T���������%�� ���������� ��������� ������ ��������������x�%�T���� ����������!����������������� ����������� ������x������!��� %��% ��� �������� ���������� ������������������� ������x�R��������������x����� �%���/���� ������������������T���x�����������

��� ������B�(pocz¹tkowe objawy)

Rak koniczyny na lucernie

����x�%��������%��E� �%�%������������� ������������x��������T������� ������������������%������T����������������������T�� %���������!������������x�T�����!�� ��T���������� ���������� ������� %�������T����� �����T�����T�������T�� �����T/������ �������%�T���x����� ������� �������x�%�����������

"%�� �������x��x�����%�� ��/��� ���������lucerny

Rdza lucerny

pocz¹tkowo jasne rdzawobrunatne skupienia �� ������������������������� ������ ��������������x���T������� ���]�� ���������������_������x�����(w sierpniu) ciemnobrunatne skupienia zarodników ]�� �����������������_���������� ���!�T���������x���R����������/�����%���������� T����

kustrzebka

=�� ������B

� %��������%�������!����x����� �����%������!�nalotem trzonków i zarodników konidialnych o szarym ���� �����%��� ������������%�����T���� ������������� �������x���� �������x�T�����!�� ��T

m¹czniak rzekomy lucerny w ���T�������"������ �������� ����

Werticylioza lucerny

����x�%�������O������������� �������������������%�� ������x�T������������� ��������������/�������x�������������T�����������x�/�������������T�����������T������ ��� �%��x%� ���� ���������x���T���� �������������������T�����������x���%������� �������� �������������������� �����x�������������� ���������� ���������������������������T��������� ������� ������

"%�� �������x�������lucerny

Zgorzel siewek lucerny

� %���������!������ �������/����������� ������������x�����������!����!%�T�������������������� ���� ���������� ���x�������������� �������!�������R���x��x��������!�� ����� ����

��� ������B/�m¹czniak rzekomy w pocz¹tkowych "������ �������

Rys.

1a.�

���

�x�

���

�����

����

�����

����

���

����

�����

����

����

������

%��

��/��

����

����

�����

�����

�����

����

�����

����

26 )(��������������*M*�+)�MN

Q� ��������������x��������� �����%� ����� �%-�� ��� ����x�%��� ������� �� ��� odpowiednie nawo¿enie. I�����/���� ���T������������-trzone w makro- i mikrosk³adniki nie przechodz¹ dodatkowych stresów zwi¹zanych z brakiem sk³ad-ników od¿ywczych. Warunki stresowe wp³ywaæ !�T�������x���������������� ��������� ���-nie przez sprawców chorób.Wa¿ne jest równie¿ unikanie uprawy lucer;ny w s¹siedztwie koniczyny. Zwi¹zane jest to @��'9�C=��� ��:� ���>?����? %������%��%� �;�@' '����@�%?9��@�>%�#��� �%�^� ���G'�@>'���@C;

9����?=���'��?��� '� ���':�9�:':�9�� ���9%?A��>'� ��� $�=?���^� $�� �@�#� �'�?��� �� ��A� %�&�����9�� =���$��� �� ����:�$@� ��:� �$:���; ��� ������� �� ���>��� =����� &�� �����>���&�;czych.@�� ����x%� ��� ��%����� �����!� � ��������%�� ����������������� %��� ����������������-�������%�������� ��/���������� ������������������������� ������ ��������� ��� ��������� �����-������ @��������� ������ !�������� �����������chorób przy jednoczesnym wykorzystaniu wielu metod s¹ opisane w tabeli 8 przy ka¿dej chorobie.

Tabela 8. Najwa¿niejsze metody ograniczania poszczególnych sprawców chorób lucerny

����>�/���$'����� ��@� ��

agrotechniczna hodowlana biologiczna ���:��@ �

Antraknoza lucerny

� ���!��� ������������unikanie s¹siedztwa plantacji lucerny

uprawa odmian o ���x�������� ����

obecnie –¦��� ������������ �������/�opryskiwanie przy u¿yciu "%�������

{ %���������!����R��������%�� ��

�������������� ������������� ������������������x������ �� ����� ������������������%��������s¹siedztwa lucerny z �������T����%����!����� ���������x������� ����

– –

obecnie –¦��� ���������zaprawianie nasion

Czarna ���!����R�lucerny (askochytoza)

���������������������������������O���������!��� –

bakterie rodzaju Pseudo-monas

obecnie –¦���� ���������zaprawianie

Czarna zgnilizna korzeni lucerny

� ����������!�����optymalne warunki glebowe – – –

V%�� �������x��x����lucerny

krótszy czas u¿ytkowania ����������]������_��*O�������przerwa w uprawie lucerny i koniczyny

uprawa odmian o ���x�������� ����

– –

25 )(��������������*M*�+)�MN

�#�������:��@ ��:���$'������ '�

W zwalczaniu sprawców chorób w integrowa; �������� �����=����9@���%���� ������'%��@'9�';�� ��9D��9@'9�%��� �����:��@ ��:���$'#�H�=��;�����?@�9�$ �� '���=�@'=�$%�����$'�:���$'����okazuj¹ siê niedostatecznie skuteczne wykorzy;9�?���9�C�:���$C����:��@ D�$�����%��@�=����� �;:�#���������������������������!��������!����� ��� �T� �� ����%� ����x��� � ��������� A���� ���������!������������������������B�����!���� �����w odniesieniu do lucerny. Wymienione w tabeli 8 me-tody maj¹ charakter zapobiegawczy. W u¿ytkowa;niu lucerny wykonuje siê kilka zbiorów w czasie wegetacji. W przypadku zagro¿enia wyst¹pienia ����&>� =�@'9=��9@� ��� ���:� ?� @>���?� =�@�����na radykalne przerwanie rozwoju sprawcy cho;roby. Jednak nie zawsze jest to mo¿liwe do wykona-���� ������������x������ �������� ��/���� ����� �������%�����x����������] ����������������%�� -���/�"%�� �������x��x���� �%�� ��� ���� ��������� �%�� -ny). Powinno to byæ wykorzystywane w walce z cho- ��!�� ����x�%�T��!�� �� �%�� �����v��� ������ �������� �������!�� ��x��� ����� ��� ���������� �� %� �-����������������/��������������������������������%-cerny i koniczyny na cele paszowe.

/���$����$���� ��We Wspólnotowym Katalogu Odmian (CCA – ,!!��������%��"�$� ������"��� ��%��% ����������������_�����%�T���x��;��!������%�� ����������/�4 odmiany lucerny piaskowej i 4 odmiany lucerny chmielowej. Pozwala to producentom lucerny na ��������� ���� � !����� ��������� � %� �-��������!� ������/��������������� ����!���%�

/���$��>�������@ �W badaniach laboratoryjnych dobre wyniki uzy-skano z nicieniem Aphelenchus avenae/���� ����%-

tecznie ogranicza³ Fusarium solani oraz Rhizoctonia solani. Niestety w warunkach polowych tej sku-��������� ���� %��� ��x� ����� ��R�� & ����������� ������� ��� � ���������!� ����x�������!����� ��� ���� ���!������� �%�� ��� �� �� %������ ��-boratoryjnych przy pomocy bakterii rodzaju Pseu-domonas. Równie¿ badano wp³yw nadpaso¿yta Coniothyrum minutans na zahamowanie rozwoju sprawcy raka Sclerotinia sclerotiorum. Uzyskiwane �������������������T��/����������������� ������ ��������A��������������!�����R��������wykorzystania tych wyników badañ i wprowadze-nia do integrowanej ochrony lucerny.

/���$���������� ��@ ��Podstawowe znaczenie w metodzie agrotechnicz-���� ��������� �� %� ����� �%�� ��� !��T)� �]����;wy wybór przedplonu i stanowiska, staranne =�@'������ ��� ����A� %����E�%��� '� :������]� �9�� 'A� �=�':�� �� $��� $� '��� ���? %&�� ���G� ��A� =�=��� �� ���@� ���:� ���� �'%�; � ���9���?A��]����������:� '�@>���?�=�%�9&��w uprawie lucerny na paszê, prowadzenie od;powiednich prac pielêgnacyjnych. ����T� �x�w integrowanej ochronie lucerny odgrywa zdro;��� ��^� �'9���� ���� :������]?� 9��� ���A�����������x�R��� ���� ����T������%�� �x�� ��-������ ����� � ��� �� !��� ����!� ������!/� ���� �������)� �� ����� �������� @ ��� ]����� � �����-���_������������T��%�� ��������%�T/���� �-����� ������T��� ��x� ������ �T� �� !�������!�stopniu pora¿ane przez grzyby chorobotwórcze. Materia³ przeznaczony do siewu powinien pocho-dziæ z plantacji nasiennych i powinien przed siewem ��R���� ������]������������������!�����R_�

/���$���������� ��@ ��=������ ������ ��@� �?��>�� �����9=����&������&>�=�@�$���9@'9�%�:�=�@�@�=����$]���������:� �����'%� '�� ����9@'9�%�����@' �����

@��D@� '���@�=�@'������ ��:����>'���=����$@� ��:�?=���'��?��� '#

Rys.

1b.�

���

�x�

���

�����

����

�����

����

���

����

�����

����

����

������

%��

��/��

����

����

�����

�����

�����

����

�����

����