Metode istraživanja (Nijaz Mesihović)

Posmatranje kao istraživačka metoda pomoću koje hoćemo da dođemo do određenog broja za nas važnih podataka, prije svega je planska i organizirana djelatnost istraživača koje bi trebala da rezultira zadovoljavajućim brojem podataka na bazi kojih bi bilo moguće pristupiti testiranju postavljenih teza.

Posmatranje bi trebalo dati odgovor na nekoliko značajnih pitanja od koje izdvajamo tri: 1. Pitanje posmatrane pojava 2. Pitanje mjesta i vremena posmatranja. 3. Pitanje načina posmatranja.

Konačni cilj svakog posmatranja je dijagnoza, tj. utvrđivanje aktivnosti, ponašanja, odnosa, rituala, običaja ljudi koji su predmet posmatranja.

Podjela posmatranja kao istraživačke metode:

1. posmatranje s participacijom2. neparticipativno posmatranje

Da bi odigralo predviđenu ulogu u istraživačkom procesu posmatranje treba da karakterišu sljedeće osobine: a) planiranje, b) cilj, c) aktivnost i d) sistematičnost.

Istorijska metoda svrstava se u grupaciju eksplikativnih metoda kojima je cilj da objasne neku društvenu pojavu imajući u vidu istorijsku pozadinu uzrokovanja te pojave.

Istorijska metoda se često koristi u društvenim istraživanjima koja se temelje na istorijskoj građi.

Komparativna metodaKomparativni metod u društvenim znanostima slijedi samo težnju ljudskog duha prema upoređivanju.Pomoću komparativne metode ispituju se sličnosti i razlike između dvije ili više kompariranih pojava s namjerom da se upoređene pojave tipologiziraju i klasificiraju.

Genetička metodaGenetičkom metodom istraživači teže otkriti genezu neke pojave, procesualnu dimenziju nastanka, trajanja i nestanka, društvene pretpostavke za genezu i metamorfozu jedne pojave iz početne, preko forme trajanja, do forme kada jedna pojava iščezava.

Funkcionalna metodaPrimjena ove metode podrazumijeva shvatanje društva kao cjeline konstituirane od dijelova u međusobnoj interakciji i ta cjelina posjeduje samoregulirajuće mehanizme koji potpomažu reprodukciju društva.

Strukturalna metodaNeosporno je da se strukturalna metoda veze za pojam strukture koji je jedan od ključnih pojmova moderne društvene i prirodne znanosti. Nesporazumi oko postojanja strukturalne metode kao posebne metode u društvenim naukama vezani su za različite definicije pojma strukture.

Danas prilikom pokušaja definiranja pojma strukture susrećemo se sa dva tipa definicija:1. Intencijska definicija (određuje pojam strukture kao organiziranu cjelinu s mnoštvo obilježja koja izražava sistem koji se može odrediti pomoću niza međusobno zavisnih strukturalnih obilježja.)2. efektivna definicija (teži identificirati konstitutivne elemente strukture pomoću logičke konstrukcije, elemente koji su dostupni posmatračkoj djelatnosti istraživača)

Sistemski pristup ili sistematska analiza veže se za opštu teoriju sistema kao naučne metode istraživanja društvene pojave.U okviru ovog metodološkog pristupa mogu se uočiti dvije razlicite orijentacije: 1. strukturalno-funkcionalistička orijentacija Talkota Parsonsa i sljedbenika .2. orijentacija koja se naslanja na teoriju informacija i kibernetika K.Deutscha, D.Eastona, L. Melha i dr., koju možemo nazvati kibernetska orijentacija.

Dijalektička metodaVeže se za filozofske analize starogrčkog filozofa Sokrata i druge tadašnje značajne filozofe.Suština ovog metodološkog pristupa je shvatanja društva kao totaliteta, cjeline koja je struktuirana i funkcioniše na suprotnostima, protivriječnostima i antagonizmima koji se manifestuju kroz mnoštvo procesa kojima se pridaje metodološki primat u odnosu na uspostavljene odnose.

Terenska istraživanja omogućavaju istraživačima da na mjestu događaja i manifestovanja pojava istraže čitav splet društvenih prilika koji određuju karakter i manifestantne forme pojave o kojoj je riječ.Pomoću terenskih istraživanja istraživač može zahvatiti širok spektar društvenih pojava i dobiti relativno veliki i za istraživača značajnih informacija kvalitativnog i kvantitativnog karaktera.

Monografska metodaMonografija prije svega predstavlja pokušaj produbljenog i svestranog opisivanja konkretne pojave, pokušaj da se na deskriptivnoj razini naučnog saznanja konkretna pojava „zahvati“ iz više uglova i da se dobijene informacije i saznanja uklope u preferirani teorijski okvir i na taj način dođe do naučno prihvatljivog objašnjenja istraživane konkretne pojave.

SociometrijaPosredstvom sociometrijske metode teži se istraživanju međusobnih odnosa i interakcija intragrupnog karaktera stavljajući u fokus intencije, osjećanja i ponašanja pojedinih članova grupe prema drugim članovima.

Studije slučaja Predmet studije slučaja obuhvata široki spektar društvenih pojava koje nastaju kao rezultat interakcije pojedinaca i grupa različitim društvenim okvirima kao što su organizacije, institucije, pokreti i sl.Posredstvom studije slučaja moguće je pratiti mnoštvo pojava kroz određeni broj slučajeva kojom prilikom istraživač može dobiti relativno veliki broj različitih, detaljnih, i širokoobuhvatnih informacija.

Anketa

Svrstavana ponekad u metode, a ponekad u tehnike istraživanja anketa je bez sumnje moćno sredstvo za prikupljanje podataka u društvenim istraživanjima.U principu anketa se zasniva na tzv. anketnom upitniku, pa istraživači trebaju posebnu pažnju posvetiti konstrukciji anketnog upitnika.U okviru ankete moguće je identifikovati sljedeće postupke: 1. priprema ankete,2. konstrukcija anketnog upitnika, 3. odlazak anketara na teren – anketiranje,4. priprema podataka za analizu – tipologija i klasifikacija, 5. analiza i interpretacija rezultata ankete i 6. prezentacija i publikovanje rezultata ankete

IntervjuJedna od često upotrebljavanih metoda u društvenim istraživanjima pomoću koje istraživači teže prikupiti dovoljan broj relevantnih informacija o pojavi koja je predmet istraživanje je intervju.Intervju predstavlja govornu ili pismenu komunikaciju između dvije ili više osoba s ciljem prikupljanja informacija o mišljenjima, činjenicama, stavovima sagovornika o nekoj društvenoj pojavi.To je također i jedna kompleksna interakcija između voditelja i sagovornika , pri čemu se ostvaruje intelektualni i emocionalni kontakt.

EksperimentMetodom eksperimenta pokušava se ispitivati neka društvena pojava u artificijelnim, kreiranim uslovima od strane eksperimentatora, uz izoliranje i modifikovanje ispitivane pojave i uz nastojanje da se istraži relacija uzrok/posljedica, dakle, da se istraži odnos između uslova koji uslovljavaju ili određuju istraživanu pojavu.Eksperiment se može odvijati u laboratorijskim i prirodnim uslovima.

Analiza sadržaja predstavlja jednu od analitičkih metoda pomoću koje se teži podvrći proučavanju najčešće tekstualnih dokumenata iako predmet analize sadržaja mogu biti filmovi, fotografije, audio i video trake itd.Analiza sadržaja u principu se odvija u dvije faze: 1. izbor kategorija (klasa) i 2. kvantificiranje sadržaja.

Idealni tipMisaone logičke operacije koje prethode konstruiranju idealnog tipa kao modela pomoću kojeg se teži objasniti neka pojava su klasifikacija i tipologizacija.Klasifikacija je misaona operacija pomoću koje se neka obilježja pojava ili neke pojave svrstavaju u kategorije, razrede ili klase na bazi zajedničkih osobina s ciljem lakšeg proučavanja tih karakteristika ili pojava. Na bazi klasifikacije stvaraju se tipovi koji su rezultat uopštavanja određenih obilježja i karakteristika neke pojave i koji služe za upoređivanje pojave onakve kakva se manifestuje u društvenoj stvarnosti.