PAYLAIM

MENFAAT TABANA YAYMA TEORS Menfaat szcnn, Trke karl: yarar, kar, fayda anlamna gelmektedir. Her insan, en nce kendisi iin yaamak zorunda olduundan, tm davranlarnn temelinde kendine menfaat salama istei yatar. Bundan kast: Yemek yiyen bir insann, yedii yemek lsnde, kendisi doyuma ular ve dier insanlar bu yemek yeme eyleminde bir menfaat salayamayacandan, sadece yemei yiyen menfaatli olur. Bu yzden her insan, yaaya bilmek iin elde etmek zorunda olduu menfaati; bazen fiziki yapsnn ihtiyacn (Yeme, ime, barnmavs), bazen de sosyal ihtiyacn (arkadalk kurma, sosyal etkinliklere katlmavs) karlamak iin elde etmeye alr. Tm bireylerin, kendilerini doyuma ulatracak bu menfaatleri elde etmek iin, yaam boyunca almas gerekir; eer bunu beceremezseler, kendilerine batan kstlama getirdikleri iin, yaamlarnn sonu olan eylemi gerekletirmi olacaklardr. Menfaatin, birey iin olmazsa olmaz olan tarafn inceledik; birey kendisi iin, menfaat salama eylemini gerekletirirken, dier bireylere de menfaat salayabilir mi? yada birey, bir menfaati elde ettii zaman bu menfaatten, dier insanlara da pay verebilir mi? diye dnmeye alalm. Sorularmza cevap bulmak iin en nce dier canl varlklarn durumlarn incelemek gerekirse; bir meyve fidann rnek verirsek, nasl bir sonuca varabiliriz? Bunun sorgusunu yapmaya alalm; fidann, var olabilmesi iin, bir kere kendisine menfaat salayacak topraa ihtiyac vardr. Fidan, bu ihtiyacn karladktan sonra, varln srekli klmak zorunluluu olaca iin, bu sefer de kendisine menfaat salayacak suya, sya ve havaya ihtiyac olacandan, en nce kendi menfaatini koruma abas olacaktr. Bu temel menfaatlerini salayabildikten sonra, aamal olarak evresine de menfaat salayabilecek duruma geleceinden, ilk bata kendi bykl orannda evresine glge sunacak, bydke bu glge verme orannda geliecektir. Fidan tm geliimini tamamlayp aa konumuna geldii zaman, doal olarak meyve de vereceinden, bu sefer evresine glge art meyve menfaati salam olacaktr. Ancak srekli meyve ve glge verebilmesi iin, kendi menfaatinin de bu oranda srekli olmas gerekir; yani ihtiyac olan suyu, sy havay ve bakm srekli elde edemezse, kendisinin sonu olan eylem gereklemi olacandan evresine menfaat sunamayacak, meyve ve glge veremeyecektir. Biz insanlar da rnee katmaya alrsak, sonu ayn olabilir mi? diye incelersek; insann, bu dnyada var olabilmesi iin, bir kere bu dnyaya ayak basmas gerekir. Dnyaya ayak bast an bu dnyadan menfaat elde etmi olur. Bu menfaati elde ettikten sonra, yaamn srekli klmak iin bu sefer de kendisine menfaat salayacak; fiziki ve sosyal ihtiyalarn karlama zorunluluu olacaktr. Bu temel menfaatleri alabildikten sonra, aamal olarak evresinden bilgi edinecek, edindii bu bilgiler sayesinde evresine de menfaat salayabilecek duruma geleceinden, bydke evresine bilgi menfaati sunacaktr. Ancak evresine srekli bilgi menfaati sunabilmesi iin, kendi menfaatinin de bu oranda srekli olmas gerekir; yani fiziki ve sosyal ihtiyacn srekli elde edemezse, kendisinin sonu olan eylem gereklemi olacandan, evresine de menfaat salayamayacak ve bilgi sunamayacaktr. Temel olarak, insan rnei ve fidan rnei yukarda sorduumuz sorulara cevap verebilmektedir. Ancak temelin tesinde dnmek gerekirse, farkl cevaplarda bulabilecek bir duruma gelebiliriz. Karlatrma yapmak gerekirse: Her insan, evresine ayn oranda menfaat salayamad gibi bu durum dier varlklar iinde geerlidir. nsan, bilgiyi yaayarak elde etmekte olup, kendisini bu bilgilerle ekillendirirken; bilgi, dier varlklarn zlerinde var olup (bilgi kendilerine nceden yklenilmi olduundan), kendileri bilgi renemez ve bu bilginin dnda da kendini ekillendiremez. nsan, kendisine doyum salayacak menfaatleri biriktirip, daha sonraki zamanda kullanabilirken ve kendi nesillerine devrede biliyorken; dier varlklar, kendilerine doyum salayacak menfaatleri biriktiremez, devir de edemez. nsan, evresine menfaat sunma eylemini gerekletirirken, her hangi bir snrlamaya maruz kalmaz ve menfaat sunma eyleminde kendisini istedii standarda ulatrabilir; dier varlklar, kendilerine yklenen bilgi (standard) ne oranda ise; ancak bu oranda evresine menfaat sunabilirler. nsan, kendi menfaatini elde ederken kendi trne ve dier varlklara zarar verebiliyorken; dier varlklar, ne kendi trne, ne de evrelerindeki dier varlklara zarar vermezler. Grld gibi temelin tesinde dnmek gerektiinde insan ve dier varlklar bir birinden farkl klan, temel zellikleri (var olabilme ekli ve varlklarn srekli klmak zorunluluu) deildir. Bunlar farkl klan insanlarn uurlu olarak yaratlmas, dier varlklarn ise uursuz olarak yaratlmasdr. uurun olup olmamas bakmndan insan ve dier varlklarn bilgiyi elde etme ekli, bilgilerinin standart dzeyi deimektedir. Yukarda da belirttiimiz gibi insan bilgiyi yaayarak elde eder ve istedii oranda arttrabilir (uur sayesinde); ancak dier varlklara ise bilgi nceden yklenilmi ve yklenen bilginin oran da sabittir (uursuzluk sayesinde). uurun olmad alana (dier varlklara) baktmzda, bunlarn kendilerinin elde ettikleri bilgi olmadndan ve bilgi kendilerinin yaratlmasyla birlikte var olduundan, yce yaratan; bunlar sistemli ve birbirine uyumlu olarak yaratmtr; eer bunlar sistemli, uyumlu bir ekilde yaratlmasayd ve uurlu olarak yaratlm olsalard; u an yaadmz mekan olmayacak, doal olarak biz de olmayacaktk. uurun olduu alana (insanlara) baktmzda ise; insanlar, bilgiyi yaamlar sresince kendileri elde ettiklerinden, bir de uursuz alan da kendi kontrollerine brakldndan, bunlar elde etme ve kullanma bakmndan tam sistemli ve uyumlu davranamamak da olduundan; kendi tr arasnda dzensizlik ortaya kt gibi, kendi trnn tesin de olan uursuz alann dzenini de bozmaktadr. stn uur sayesinde; hem kendi sistemimizi kurma yetkisi, hem de sistemimizi kurabilmemiz iin uursuz alan (dier varlklar), kontrolmze ve hizmetimize verilmitir. Grld gibi hem kendimizi ynetme hem de dier varlklar ynetme yetkisi bize verilmitir. Ancak, bize verilen bu yetkileri kullanrken, sistemli davranamadmzdan (menfaatler attndan), menfaati elde ederken; kendi trmze ve dier varlklara zarar vermekteyiz. Bizi, dier canl varlklardan farkl klan; bizim, olumsuz menfaat (zarar) sunmamz olmamaldr; bizi, dier canl varlklardan farkl klan, onlardan daha fazla yararl olabilmemiz olmaldr. Bu ekilde stn olduumuz ortaya kar, aa olduumuz deil. Bize verilen stn uur sayesinde, kendi trmz arasnda menfaati yaygnlatrmamz, dier varlklarn da kendi menfaatlerini korumalarna ve evresine menfaat sunmalarna izin vermemiz gerekir ki; hem uurlu alan sistem kazansn, hem de uursuz alann sistemi bozulmasn. Bunu gerekletirirken en byk gerekemiz; bizim kendi menfaatimizin tesinde olan dier insanlarn ve dier varlklarn bizim kadar, kendi varlklarn srdrmek iin, onlarn da menfaate ihtiyac olduunu bilmektir. Eer, bu bilinci elde etmi olursak; hem kendimizin kurmaya alt, hem de daha nceden var olan sistem denge de olacak ve bu bilin sayesinde menfaat tabana yaylm olacaktr. Bunun sonucu olarak da; insanlar arasnda menfaat atmasndan dolay ortaya kan aksaklklar (savalar, kavgalar, hrszlklarvs) olmayacak, dier varlklar arasnda var olan sistemi bozmamz (Hava kirlii, ormanlar yakma, denizleri kirletme, hayvanlara zarar verme vs) olmayacaktr. Ancak bu bilin sayesinde hem kendi trmze, hem de dier varlklara zarar vermeyiz; nk gaye var olann menfaatini koruma olaca iin, bunlara zarar verme noktasnda, kendimize snrlama getirmi oluruz. Kazanyorum, kazandryorum, kazandryor mantkiyle hareket edersek, hem kendi trmz, hem de dier varlklar kazanl olur. Bylece dnyada var olan devletlerin kendi hkmet programlarnda, evrenin korunmas (dsal zarar yok etme abas), i savunma ve sosyal devlet olma gerei olan sosyal adaletin salanmas iin ayrca bir bte ayrlmayaca iin; kamu harcamalar azalr, muhtemelen vergiler der, insanlar daha fazla vergi deme ykmllnden kurtulur, o devlette yaayan insanlarn yaam standartlar da yksek olur. Dnya devletleri, kendi i yaplarn bu bilinle ekillendirdikten sonra, bu bilinci dier lkelere ynelik olarak da uygulama abasna girseler; ister istemez dnyada huzursuzluklar azalr, insanlar gvenli bir ortam bulur, dostluk kardelik havas hakim olur ve dnya yaanlabilecek bir ortam olur. Birey olarak yapmamz gereken, kendi menfaati ihtiyalarmz elde ettikten sonra, elimizde bulundurduumuz g ne oranda ise; o oranla dier insanlara ve dier varlklara ne kadar fayda salayabileceimizi hesaplamamz, hesapladmz bu faydalar araclyla onlara g vermemiz gerekir. Bylece, biz insanlarn var olduundan buyana kurmaya alt sistem denge bulsun, dier varlklar arasnda var olup da, bizim bozduumuz dengeli sistem tekrar hayat bulsun ve her iki sistemin birleimi varlk bulabilsin ki; o da bize menfaat sunabilsin.

Necmettin BEYAZ

Mart 2005 /ADIYAMAN

www.zdusum.net

beyaznecm@hotmail.com