Menaxhimi Fiskal dhe Struktura Drejtuese e Sistemit t Parqeve Arkeologjike n Shqipri

n vmendje t veant:Parqet Arkeologjike: Apolloni dhe Antigone

Nga Prof. Sebastiano Tusa

Mars, 2010

Ky botim u mundsua n kuadrin e Programit t Prbashkt Kultura dhe Trashgimia pr Zhvillim Social dhe Ekonomik, i cili zbatohet bashkrisht nga UNESCO dhe PNUD n bashkpunim me Ministrin e Punve t Jashtme t Shqipris nprmjet Fondit Spanjoll t Arritjes s Objektivave t Zhvillimit t Mijvjearit (OZHM).

Autort jan prgjegjs pr zgjedhjen dhe paraqitjen e fakteve t prfshira n kt botim dhe pr mendimet e shprehura aty, t cilat nuk jan domosdoshmrisht mendimet e UNESCO-s dhe nuk e angazhojn Organizatn.

Emrtimet e prdorura dhe paraqitja e materialit n t gjith kt botim nuk nnkuptojn shprehjen e asnj opinioni nga ana e UNESCO-s n lidhje me statusin ligjor t ndonj shteti, territori, qyteti apo zone t autoritetit t tyre ose n lidhje me prcaktimin e skajeve ose kufijve t tyre.

3

Pr

mbledhje

Prmbledhje

A. Studim mbi menaxhimin fiskal dhe strukturn drejtuese t sistemit t parqeve arkelologjike n Shqipri

Hyrje A.1. Asetet lokale t prfshira n sistemin e parqeve arkeologjike. Origjina dhe zhvillimi i sistemit t parqeve arkeologjike n Shqipri A.2. Organizimi aktual juridik i trashegimise kulturore dhe sistemi i parqeve arkeologjike A.3. Rregullimet e mundshme juridike pr t prmiresuar sistemin e parqeve arkeologjike A.4.a Menaxhimi aktual i sistemit t parqeve arkeologjike : Bordi Kombetar i Parqeve Arkeologjike A.4.b Menaxhimi aktual i sistemit t parqeve arkeologjike : zyrat e administrimit dhe koordinimit t parqeve arkeologjike A.4.c Analiza SWOT e menaxhimit aktual t sistemit t parqeve arkeologjike

A.5 Projekti i menaxhimit t sistemit t parqeve arkeologjike A.6 Burokracia dhe reforma administrative n fushn e menaxhimit t sistemit t parqeve arkeologjike A.7 Prmirsimi i sistemit zonal t parqeve arkeologjike dhe rregullat

prkatese A.8 Asetet aktuale t krkimit shkencor n parqet arkeologjike A.9 Asetet e ardhshme t krkimit shkencor n parqet arkeologjike A.10 Asetet aktuale t konservimit te parqeve arkeologjike A.11 Asetet e ardhshme t konservimit t parqeve arkeologjike A.12 Sistemi fiskal aktual i organizimit t parqeve arkeologjike A.13 Projekti i struktures financiare t organizimit t parqeve arkeologjike A.14 Financime private dhe sponsorizime A.15 Projekti manaxhimit fiskal i dobishm per financimin e organizimit t parqeve arkeologjike A.16 Sistemi i llotarive pr financimin e trashgimise kulturore dhe parqeve arkeologjike A.17 Analiza SWOT e sistemeve t mundshme fiskale pr financimin e organizimit t parqeve arkeologjike

A.18 Projekti i zhvillimit t turizmit pr organizimin e parqeve arkeologjike Propozime t Prmbledhura

B. ApolloniaB.1 Drafti i studimit mbi menaxhimin fiskal dhe strukturen qeverisse t sistemit t parkut arkeologjik n Apolloni: situata aktuale B.1a Skema e propozuar B.1b Menaxhimi fiskal dhe struktura qeverisse B.2 Drafti i studimit pr menaxhimin fiskal dhe strukturn qeverisse t

sistemit t parkut arkeologjik n Apolloni: Propozim B.2a Menaxhimi

4

Pr

mbledhje

B.2b Mbeturinat B.2c Ndrhyrja provizore B.2d Elemente t ndrhyrjes permanente B.2e Komunikimi B.2f Promocioni B.2 g Krkimi shkencor dhe konservimi B.2h Aksesi B.2i Kufijt B.2j Mbivendosja e kompetetencave B.2k Stafi dhe pajisjet

Propozime t Prmbledhura pr Apollonin

C. AntigoneaC.1 Drafti i studimit mbi manaxhimin fiskal dhe strukturen qeverisse t sistemit t parkut arkeologjik n Antigone: situate aktualeC.1a Skema e propozuarC.2 Drafti i studimit pr menaxhimin fiskal dhe strukturen qeverisse t sistemit t parkut arkeologjik t Antigones: Propozim C.2a Menaxhimi C.2b Aksesi C.2c Pritja C.2d Krkimi shkencor dhe konservimi C.2e Komunikimi dhe eventetC.2f Stafi dhe pajisjet C.2g Kufijt

Propozime t Prmbledhura pr Antigonen

Shtojca N.1 Rregullorja mbi Mnyrn e Aplikimit te Kufizimeve dhe Pengesave Ligjore ne Parkun Arkeologjik t Selinunte-s dhe shpells s Cusa-s

Bibliografia , dokumentat dhe ligjet

Administratort publike , profesoret , profesionistt e fushs etj t intervistuar

Recare vincoli divieto vigento

5

Hyrje

Qllimi i ketij studimi nuk sht prshkrimi i sistemit t parqeve arkeologjike n gjndjen q ato jan sot , perkundrazi , sht nj studim i thell dhe shum i qart i parqeve kryesore ku trajtohen probleme q kushtzojne zhvillimin e frytshm dhe korrekt t parqeve arkeologjike drejt standarteve t mira kulturore dhe turistike.

Shtrohen disa probleme t prgjithshme si : aspekte fiskale, menaxhuese, apo probleme t siguris e m tej jepen rekomandime t prgjithshme q mund t aplikohen n t gjith sistemin e parqeve arkeologjike n Shqipri. Trajtohen n mnyr t veant problemet q kan t bjn me dy parqet e przgjedhura pr ndrhyrje : Apollonia dhe Antigonea t cilat trajtohen n nj studim t veant dhe jepen rekomandime specifike.

T gjitha situatat trajtohen n mnyre dialektike , duke treguar problemin dhe duke ofruar zgjidhje, q vijn nga eksperienca personale , por edhe nga njohurite e gjra rreth parqeve arkeologjike n gjith botn. Prtej kuadrit shkencor t bazuar n njohurit e marra nga bibliografia jo shum e pasur n kt tematik , eksperienca personale n menaxhimin e parqeve arkeologjike sht burimi kryesor dhe baza nga e cila vijn propozimet pr zgjidhje. Eksperienca personale e puns n menaxhimin e parqeve arkeologjike sht shum e rndsishme , absolutisht e nevojshme , pasi vetm duke u prballur me problemet e dits mund te merren njohurit e vrteta q ndihmojn n zgjidhjen e problemeve.

Kjo eksperienc bhet m e vlefshme dhe absolutisht e rndsishme kur bazohet n prvoja reale n menaxhimin e parqeve arkeologjike t s njjts natyr dhe kultur si dhe t njjtit mjedis social dhe natyror si jan jugu i Italis dhe i Shqipris , q i prkasin t njjtit civilizim klasik mesdhetar.

Apollonia dhe Antigonea kan kapituj t veant q trajtojn kto dy pika t mrekullueshme dhe ku analiza e riskut do t jet baza pr do aktivitet tjetr q synon zhvillimin real me qllim zgjidhjen e problemeve urgjente q ndikojne negativisht n gjndjen sociale aktuale duke kontribuar n rritjen e standardit t parqeve e pr pasoj edhe rritjen e interesit t vizitorve.

Studim mbi menaxhimin fiskal dhe strukturen qeverisese te sistemit te parqeve arkeologjike ne Shqiperi

6

Menaxhim

i Fis

kal dhe S

truktu

ra D

rejtuese e

Sis

tem

it t

e P

arq

eve A

rkeolo

gjike n

e S

hqip

eri

Koncepti origjinal i parkut arkeologjik bazohet n nevojn pr t mbrojtur nj zon t prcaktuar mir nga ndrhyrjet e rrezikshme nga jasht me qllim zhvillimin e nj funksioni t sakt ruajts dhe didaktik. N mnyre t sintetizuar , diferenca me nj zone normale arkeologjike sht se parku krkon mbrojtje t gjurmve arkeologjike jo vetm t nj zone t kufizuar , por t nj siprfaqe m t gjer ku prfshihet dhe koncepti historik. N ditt e sotme parku arkeologjik shte nj vend , vlerat t cilit bazohen jo vetm n gjurmt monumentale, por edhe n kontekstin natyror dhe mjedisor.

N kt kontekst sht me vend prkufizimi i parkut arkeologjik i shprehur n nj nga ligjet m t prparuara t bots pr mbrojtjen e trashegimis kulturore : Dekreti Italian Dekreti legjislativ i 22 janarit 2004, nr. 42. Ligji pr trashgimin kulturore dhe peisazhet ,Neni 101 i ligjit nr 137dat 6 korrik 2002 (t njohur edhe si Kodi Urban). N Nenin 101 specifikohet qart diferenca mes parkut arkeologjik , zons arkeologjike dhe kompleksit monumental.

Le te shohim se si i shpreh legjislacioni italian kto prkufizime q mund t merren si shembull pr t prcaktuar dhe diferencuar t tre situatat. Deri tani ky sht prkufizimi m korrekt i shprehur ndonjhere n ligj :

N ditet e sotme , megjithse parqet e vrteta arkeologjike jan shum t pakta n bot, koncepti i parkut arkeologjik po ndryshon drejt nj perspektive t re q nuk bazohet vetm n aspektet mbrojtse , por edhe n zhvillimin ekonomik si dhe n prmirsimin e cilsis s jets s popullsis. Kjo do t thot q koncepti i parkut arkeologjik nuk mund t kufizohet vetm n rregullat mbrojtse strikte , por duhet trajtuar n nj perspektiv sistemike pr t plotsuar nevojat e popullsis. N kt kuptim, shmbulli m i mir i nj parku arkeologjik q u kthye n pak vjet n motorr t vrtet zhvillimi ekonomik territorial sht Parku Arkeologjik i Bibraktit n Franc1.

Ky vend sht shum i rndsishm edhe pr historin e arkeologjis pasi ktu Joseph Dchelette, autori i s famshmes Manuel dArchologie, ka grmuar gjat viteve 1897 - 1907. Sot Mont Beuvray njihet si Bibrakti i lasht. Ky sht

1 Bibrakti ishte nj opidium Golian (qyteti i fortifikuar Late Iron Age (La Tene culture), kryeqyteti i Aedui dhe nj nga kodrat m t rndsishme t Golit , vendosur afr Autun ne Burgundi (France). N vitin 58 para Krishtit n kt vend Jul Cesari mposhti Helevtij, por n vitin 52 Para Krishtit n Bibrakt Vercingetorix u shpall kreu i koalicionit Go22lian. Pak dekada m von Romaket pushtuan Golin , Bibrakti u braktis n favor te Autun, 25 kilometra larg. Pa nj vendosje t prheshme q mund t shqetsonte zonn Bibrakti mbeti atje pr tu rizbuluar nga arkeologjia moderne.

A.1. Asetet lokale t prfshira n sistemin e parqeve arkeologjike. Origjina dhe zhvillimi i sistemit t parqeve arkeologjike n Shqipri

1. Sipas ktij ligji institutet dhe vendet e kulturs jan muzeumet, bibliotekat, arkivat, zonat arkeologjike dhe parqet, komplekset monumentale. 2. .. d) zon arkeologjike sht nj vend n t ciln gjnden fosile apo objekte dhe/apo konstruksione q i prkasin kohs parahistorike apo lashtesise , e) park arkeologjik , eshte nje kontekst arkeologjik ne te cilen ndodhen mbetje arkeologjike t rndsishme me vlera histor