meclisler - wordpress.com · •devletin bu úekilde bölünüúü, montesquieu‟dan (1689-1775)...
TRANSCRIPT
Meclisler
1
Meclis, kanun koyucu, parlamento
Devlet mekanizması içinde kritik role sahip
Halkı temsil ettiğine inanıldığı için özel bir saygı ve statüde
muamele görürler.
Statü açısından yürütme ve yargının öndedir
Halkı temsil iddiasında olan siyasetçilerden oluşur
Ulusal meselelerin tartışıldığı müzakere odaları
Resmi olarak yasa yapma yetkisi donatılmış kurum
2
Son yüzyılda meclislerin gücünün zayıfladığı gözlenmektedir.
Eleştirel olarak bakıldığında sadece başka yerlerde alınan
kararların onay makamı olarak görev yaptıkları kabul
edilmekte ve «el kaldır-indir» faaliyetinin yürütüldüğü
konuşma mekanlarına indirgendiklerini söylemek
mümkündür
3
Uygulamada aynı fonksiyonlara sahip siyasi organlar farklı
şekillerde isimlendirilmektedir:
Kongre (ABD)
Milli meclis (Fransa)
Temsilciler meclisi (Japonya)
Parlamento (Singapur)
Milletvekilleri kongresi (İspanya)
Millet Meclisi (Türkiye)
4
Genel olarak „Meclis, kanun koyucu, parlamento‟ olaraksınıflanırlar.
En genel anlamda insanların bir araya gelmesi vetoplanmasıdır (ör: Okul meclisi vs.)
Siyasi olarak meclis, (genel olarak) halk tarafından seçilmiş vehalkın vekili olarak görülen, halkın temsili ve halkın yönetimianlayışından çıkmış kongredir.
Çift meclisli de olabilir (halk tarafından seçilmiş) tek meclisiçinde kullanılır
Biz meclis kavramı ile hem siyasi anlamında, hem yasa koyucuhem de parlamento anlamında kullanmaktayız.
5
Meclisi sadece yasa koyucu olarak değerlendirdiğimizde devletinüç farklı fonksiyonu şu şekilde tasnif edilebilir: Yasama:Yasayı yapan yasa koyucu, yasa ihdas eder
Yürütme:Yasayı yürürlüğe koyar, yasayı yürütür
Yargı:Yasayı yorumlar, yasanın anlamı konusunda hüküm verir.
• Devletin bu şekilde bölünüşü, Montesquieu‟dan(1689-1775) (Kanunların Ruhu) bu yana devletinüzerinde analiz edildiği temeli oluşturur.
• Kuvvetler ayrılığı doktrini
• Devlet gücünü bölerek despotizme giden yolunengellenmesi amacını güder.
6
Ancak gerçekten böyle midir? Devlet böyle mi işlemektedir?
Yasa yapma yetkisi sadece yasamanın tekelinde midir?
Kararname, yönetmelik, yönerge gibi araçlarla doğrudan
olmasa bile yasa yapma süreci el değiştirmektedir veya etkiye
maruz kalmaktadır
7
Öte yandan, yasa çıkarmak meclisin fonksiyonlarından sadece
biridir ve ille de en önemlilerinden biri olmak zorunda değildir.
Bu yönüyle, yasama teriminin daraltıcılığından kaçınmak için
parlamento terimi kullanılmaktadır
Fransızca parler (konuşmak) kelimesinden gelir
Yasama yetkileri ve temsil özelliklerinin yanında müzakere
odalarıdır.
Siyasi meselelerin danışıldığı, açıkça tartışılabildiği, her yönüyle
değerlendirildiği forumlardır.
8
Parlamenter Sistem ve Başkanlık
Sitemi
- Meclis ile yürütme arasındaki ilişki bir siyasi sistemin en önemliözelliğidir.
- İstisnai durumlarda ayrı bir yürütme organı olmaksızın her ikiyetkinin meclise verildiği „meclis hükümeti‟ ortaya çıkabilir
- Fransız Devriminde Robespierre ve Jakobenlerin yönetiminde kısasüre uygulanmıştır.
- Ülkemizde de ilkTBMM‟de uygulanan sistemdir.
- Siyasi partilerin olmadığı, meclis başkanının aynı zamandahükümetin başı olarak görev yaptığı, kuvvetler birliği ilkesininhakim olduğu bir yönetim tarzı.
- Bakanlar meclis içerisinden oylama yöntemi ile seçilir
- Komünist rejimlerde de benzer bir durum söz konusudur
9
10
Yürütmenin Başı Yönünden Devletler
1.Parlamenter Sistem
SEÇMENLER
PARLAMENTOBAŞBAKAN
BAKANLAR
11
Parlamenter Sitem ve Başkanlık
Sistemi
İstisnai durumlar haricinde meclis-yürütme ilişkisi iki
kurumsal düzenlemeden birine uyar: parlamenter sistem
veya başkanlık sistemi
Liberal demokrasiler çoğunluğu parlamenter hükümet
sistemini benimsemiştir
Kökleri İngiliz Parlamentosu sistemine (Westminster tarzı)
dayanır.„Parlamentoların anası‟. 13. ve 14. yy.
Silahşorlar ve kasaba temsilcileri ile baronlar ve kilise
üyelerini temsil etmek üzere Avam Kamarası ve Lordlar
Kamarası.
12
Parlamenter Hükümet
- Parlamenter yönetim sistemi olarak da adlandırılan bu sistem
hükümetin parlamentoya hakim olduğu ve bu şekilde yasama
ve yürütme güçlerinin içiçe geçtiği sistemlerdir.
- Özellikleri:
Hükümetler meclis seçimlerinin sonucu ve parti temsil gücüne
orantılı oluşur, ayrı bir icra organı yoktur
Hükümet üyeleri genellikle meclis içerisinden ve çoğunluğu
sağlayan partiden oluşur
Hükümet meclise karşı sorumludur, güveni kaybettiğinde düşer
Hükümet erken seçim kararı alarak meclisi fesih edebilir
Hükümetin başkanı parlamento üyesidir ayrıca bir başkan vardır
13
Parlamenter Sitem ve Başkanlık
Sistemi
Benzer parlamenter sistemler Almanya, İsveç, Hindistan,
Japonya,Y. Zelanda‟da çıkmıştır
Temel özelliği yasam ile yürütmenin iç içe geçmiş olması
Hükümet meclis içinden çıkar ve ona karşı sorumludur
Etkin ama sorumlu hükümet anlayışı
Meclisin güvenine yaslanır
Hükümetle bu güçle her şeyi yapabilir
Ancak meclisin güveni olduğu sürece bu durum devam
eder
Teoride üstün olan meclistir çünkü «hükümeti devirme
gücünü» elinde bulundurmaktadır14
Parlamenter Sitem ve Başkanlık
Sistemi
Ancak teorideki bu durum uygulamaya tam yansımayabilir
Parlamenter hükümet sistemi yürütmenin egemenliği
sorununu beraberinde getirebilir
Sıkı parti disiplini, oransız seçim sistemi?? meclisi kontrol
altına almasına sebep olabilir
İngiliz hükümeti seçilmiş bir diktatörlüktür (Lord Hailsham)
15
Parlamenter Sitem ve Başkanlık
Sistemi
Parti sistemlerinin çok parçalı olduğu ülkelerde parlamenter
sistem zayıf ve parçalı hükümetler ve devamında da siyasi
istikrarsızlık üretebilmektedir
Çok kısa zaman dilimlerinde çok fazla hükümet
değişikleriyle sonuçlanabilir.
Fransa 1945-1958 arasında 25 hükümet
Türkiye 1971-1980 arası 11 hükümet, 99-02 arası 12
hükümet
Hükümet değişimi her zaman seçim anlamına
gelmemektedir.Ancak istikrarsızlık demektir.
16
Parlamenter Sitem ve Başkanlık
Sistemi Parlamenter sistemin alternatifi başkanlık sistemi.
Kuvvetler ayrılığı doktrininin sıkı sıkıya uygulanmasına dayanır.
Ayrı personel, örgütlenme, bütçe vb.
Kongre (Capitol Hill)
Başkanlık (Beyaz Saray)
Yüksek mahkeme
Meclis ve yürütmenin birbirinden tamamen bağımsız olmaları
Ayrı ayrı seçilmeleri
Klasik örneği ABD
İngiliz monarşisinin etkilerini atmak isteyen ve güçlü iktidar
olmasını istemeyen „kurucu babalar‟ ABD‟de kontrol-denge
(checks-balances) sistemini kurmuştur17
BAŞKANLIK SİSTEMİ
SEÇMENLER
YASAMA ORGANIBAŞKAN
HÜKÜMET
18
Parlamenter Sitem ve Başkanlık
Sistemi Birbirlerinin gücünü sınırlayabilmektedirler: ör: Kongre yasa yapabildiği
halde başkan bunu veto edebilmekte
Ancak Kongre 2/3 çoğunlukla tekrar çıkarabilmekte, vetoyu aşabilmekte
Başkan yürütme ve yargının üyelerini atayabilmekte
Bu atamalar Kongre‟nin üst meclisi olan Senatonun onayından geçmektedir
ABD tarzı sistem büyük ölçüde Latin Amerika ile sınırlıdır
Fransa‟da ise yarı başkanlık sistemi işletilmektedir. Melez sistem.
Başkanlık sistemin ana üstünlüğü yasamayı yürütmeden ayırarak bireysel hakve özgürlükleri korumaya yardım eden iç gerilimler yaratabilmesidir.
Temel eleştiri ise yürütme ve yasama kollarını mücadeleye davet etmesi vehantallığa sebep olabileceği yönündedir.
Özellikle başkanla kongrenin farklı siyasi partilerden olması durumunda bumücadele daha çetin yaşanmaktadır.
19
Meclislerin Fonksiyonları Sadece müzakere odası ve temsil organı olarak görmek meclislerin
gerçek anlamını gizler.
Meclisler yönetimle halk arasında bir iletişim kanalıdır. Yönetimindesteklendiği fakat aynı zamanda toplumun talep ve kaygılarınacevap vermeye zorlandığı bir aracıdır.
Meclisler devletten devlete farklı olmakla birlikte aşağıdakifonksiyonları icra eder:
Yasama
Temsil
İnceleme ve teftiş
Siyasete katma ve eğitme
Meşruluk
20
Meclislerin Fonksiyonları
Yasama
Meclislerin ana fonksiyonudur. Meclis teklif edilen yasaların açıkça tartışılabileceği bir yerdir.
Meclisler, halkın yasaları kendilerine mal ettikleri fikrini uyandıracak şekildeoluşturulmuşlardır.
Ancak meclisler yasama yetkisini tekelinde bulundurmamaktadır
Çok az oranda pozitif yasama yetkisi kullanırlar. Yasa teklifleri büyük ölçüde yürütmeorganından gelmektedir
TBMM‟de de kanun teklifleri büyük çoğunlukla hükümet tarafındanhazırlanmaktadır
ABD kongresinde müzakere edilen yasaların %80‟i başkanlık tarafındanhazırlanmıştır
Büyük oranda meclislerin yasama yetkisi negatif yasama yetkisidir, teklif edilenlerionamak, değiştirmek veya ret etmek.
Kanunlar meclisler tarafından yapılmaktan çok, meclisler tarafındankabul edilmektedir.
21
Meclislerin Fonksiyonları
Temsil
Yönetimle halk arasında irtibat sağlayarak temsilde önemli
rol oynarlar. (kimin temsili? halk, seçim bölgesi, sosyal sınıf,
sermaye grupları, parti mensupları..)
Mütevelli/vesayet modeli
Delegasyon
Vekalet
Benzeyiş
22
Meclislerin Fonksiyonlarıİnceleme ve teftiş
Meclislerin yasama ve temsil fonksiyonlarının aksine yürütme erkini sınırlama ve kontrol etmeyeteneklerine daha fazla vurgu yapılır
Başlıca rolü sorumlu ve hesap sorulabilir hükümetler meydana getirmek için inceleme organıhaline gelmektedir.
Pek çok meclis bunun için kurumsal mekanizmalar geliştirmiştir
Örn:TBMM‟de «denetim» başlığı altında Yazılı sözlü soru önergeleri
Genel görüşme önergeleri
Meclis soruşturması önergeleri
Meclis araştırması önergeleri
Gensoru önergeleri
İngiltere Avam Kamarasında Sorgulama Dönemi. Bakanların düzenli olarak sözlü ve yazılısorgulanması
ABD Kongre «hearings» canlı yayınlar.
Komisyonlar oluşturulması
Hesap sorma istemi her zaman etkili olmayabilir. Parti disiplini müsaade etmeyebilir
Meclis ayrıca yürütme erkinden bilgi elde edebilir. Bilgi güçtür ve bilgi olamadan tam incelememümkün olmayacaktır.
23
Meclislerin Fonksiyonları
Siyasete katma ve eğitme
Meclisler siyasete insan katmanın en önemli kanalları olarak
iş görürler
Bu durum «onay makamı» rolü oynayan meclislerde daha az
görülür ve icra organını dışardan atayan başkanlık
sistemlerinde daha az görülür
Siyasi müzakere ve politik analiz tecrübesi kazandırmaktadır.
Retorik sanatı iyi ancak bazen sadece konuşmayı öğrenirler
yürütme bilgi ve becerisine çoğunlukla fırsat bulamazlar
(((
24
Meclislerin FonksiyonlarıMeşruluk
Halkı sistemi „dürüst‟ bir düzen olarak görmeye teşvik ederek
rejimin meşruluğunu artırmak
En otoriter ve totaliter devletlerde bile hiçbir etkisi/yetkisi
olmamasına rağmen meclislerin hoş görülmesinin sebebi budur
Watergate skandalı, istifa müessesesi
25
Meclislerin Yapısı
Meclisler oluşumları açısından da farklıdır
Üyelerinin seçilmiş, atanmış veya miras yoluyla belirlenmesi
Seçimle geliyorsa bu nüfus bazında mı bölge azında mı
olmaktadır
Oy verme hakkı herkes için mi
Seçim sistemleri
Meclislerin büyüklüğü
Bir meclis mi iki meclis mi vs.
26
Meclislerin Yapısı
Bir Meclis mi İkili mi?
Büyük çoğunluk ya bir ya iki meclislidir (Yugoslavya bir ara 5 meclisliolmuş, G.Afrika 3)
Tek meclisli parlamentolara (ünikameral) doğru 2. Dünya Savaşındansonra genel bir kayış vardır. «Eğer ikinci meclis birinciyle aynı görüşteyse zaten gereksizdir; eğer farklı
görüşteyse o şey zararlıdır»
Küçük ve birbirine tutkun toplumların ihtiyaçlarını karşılamada dahaetkin.
İki meclisli sistem, esas olarak birinci meclisin demokratik eğiliminidengede tutacak bir araç olarak düşünülmüştür. Temelde çoğunluğusağlayan hükümetin azınlıkları da içine alacak şekilde bir uzlaşı sağlamakveya kontrol altında tutmak amacıyla tasarlanmıştır.
Denetim alternatifleri: ikinci meclis veya denetleyici kurumlar (AYM vb.)
27
Meclislerin Yapısı Bir Meclis mi İkili mi? Meclisler içinde yürütme ile meclis arasında kontrol ve dengeyi
güçlendirmek için çift-meclislilik liberal anayasacılığın bir ilkesi olarakgörülmüş
Federal devlet için temsili avantajı da söz konusudur Dünyada 16 federal devletin hepsi çift meclisli 14‟ünde ikinci meclisler eyaletleri veya bölgeleri temsil eder. Birinci
meclisler bütün ülkeyi temsil eder.
Eyaletler eşit temsil edilebilir (ABD, Avustralya, İsviçre) veya nüfusa göretemsil olabilir (Avusturya,Almanya)
İkinci meclisler bazı federal olmayan devletlerde de bölgesel farklılıklarıhalletmek amacıyla kullanılmaktadır.
Dünya genelinde her iki tarz yapı da (tek, çift) yaygındır
Meclislerin yetkileri de değişiklik göstermektedir (simetrik çift meclis/asimetrik çift meclis).
28
Meclislerin Yapısı
Bir Meclis mi İkili mi?
İkinci meclislerin büyük çoğunluğu halk otoritesinin mahalli
olarak görülen birinci meclislere anayasal ve siyasi olarak tabidir.
İki meclisliliğin güçlü versiyonu, büyük ölçüde eşit yetkilere
sahip çift meclisli parlamentolarda bulunmaktadır
Yasamanın parçalanmasının dezavantajı iki meclis arasında
anlaşmazlık ihtimalidir. Kilitlenmeyi önlemek için farklı
mekanizmalara ihtiyaç duyulabilir.
ABD‟de iki meclisin kıdemli şahsiyetlerinden oluşan kongre
komisyonu oluşturulur
29
Meclislerin Yapısı
Bir Meclis mi İkili mi?
İkinci meclisler ihtilaflı veya radikal bir düzenlemenin geçmesini
zorlaştırması bakımından anayasal yapıyı, kişisel özgürlükleri
savunduğu müddetçe takdir edilecek bir durumdur. Denge
unsuru olurlar.
Ancak birinci meclislerin önünü tıkadığı, değişimi engellediği
durumlarda da muhafazakar-statükocu siyasi eğilimi desteklemiş
olurlar.
30
Cumhuriyet Senatosu (1961-1980) İki meclis sistemi ülkemize yabancı değil 1876 Kanun-i Esasiyle oluşan
meclis-i umumi Ayan meclisi ve Mebusan meclisinden kurulmuştur
60 ihtilalinden sonra TBMM‟nin yanı sıra ikinci bir meclis olarak Cumhuriyet Senatosu kurulmuştur.
Cumhuriyet Senatosunun kuruluşunun temel gerekçesi, daha çokyasamanın etkili ve verimli işleyeceği düşüncesine dayandırılmıştır.
3 tür senatörlük bulunmaktaydı : 21 Tabii üye (MBK üyeleri ve eski cumhurbaşkanları) 150 seçimle gelen (6 yıl 2 yılda bir 1/3 değişiyor) 15 Cumhurbaşkanı ataması (6 yıl) Tabii üyelik devamlı tartışma konusu olmuştur.
Görevleri Denetim, inceleme: Soru, genel görüşme, senato araştırması Yasaların teklifi görüşülmesi Bütçe görüşmeleri Anayasa değişiklikler (her ikisinini 2/3‟ü)
31
Meclislerin Yapısı Komisyon Sistemi
Hemen hemen bütün meclisler bir tür komisyon sistemine sahiptir
Komisyon kullanma eğilimi modern siyasetin ayırt edici özelliklerinden bir olarak görülmektedir.
Parlamentolar konuşma mekanları olmasına karşılık, komisyonlar iş görme yeridir.
Yasama sürecinin gerçek merkezi olarak kabul edilirler
“Oturum halindeki kongre halka gösteriş için toplanan kongredir. Komisyon odalarında çalışan kongre ise gerçek kongredir” (W.Wilson)
Güçlü meclisler güçlü komisyonlar, zayıf meclisler zayıf komisyonlara sahiptir
32
Meclislerin Yapısı
Komisyon Sistemi
Komisyonlar temelde üç fonksiyona sahiptir:
Birincisi: Yasal düzenleme ve finans ile ilgili teklifler konusunda
ayrıntılı mütalaalar yapabilmeleri
Böylece meclisin yükünü hafifletir ve meclis genel kurulunda
daha tam ve doğru inceleme yapılmış olur
Bu görev Daimi Komisyonlarca gerçekleştirilir
33
34
Meclislerin Yapısı
Komisyon Sistemi
İkincisi: Devlet yönetimini araştırmak ve yürütme erkinin
kullanımını gözlemlemek üzere kurulabilir
Bu tür komisyonlar kalıcı ve uzmanlaşmış olmalıdır. Çünkü
uzmanlık bilgisi gerektirir
Üçüncüsü: O işe mahsus (ad hoc) komisyonlar. Kamuyu
ilgilendiren meseleleri soruşturma üzere kurulurlar (TBMM‟de
1983 sonrası dönemde 120‟nin üzerinde komisyon
kurulmuştur).
35
Meclislerin Yapısı Komisyon Sistemi
ABD Kongresi dünyanın hiçbir yerinde olmadığı şekilde güçlükomisyonlara sahiptir
Diğer birçok ülke meclisi tarafından da örnek model olduğu ilerisürülür
Bu komisyonların gücü: uzmanlaşmış olmalarından, daimi üyelikten,fon temini ve uzman tavsiyesine ulaşma konusunda sınırsız destektenkaynaklanır. Bu durum onların bürokrasinin uzmanlığına üstüngelmesini sağlar.
Daha da önemlisi komisyonların Başkanlıktan bağımsız ve zayıf partisistemine sahip olmasıdır.
Parti disiplinin ve hakim partinin olduğu durumlardakomisyonlarında fonksiyonları etkisiz olabilmektedir.
36
Meclislerin Performansı
Meclisler Siyaset Üretir Mi?
Meclisler kamu siyasasını etkileme gücü, performansı
yönüyle üç kategoriye ayrılır:
1. Büyük özerklik elde etmiş ve siyasa üzerinde aktif bir etkiye
sahip, siyasa üretici meclisler
2. Siyasayı sadece yürütmenin inisiyatiflerine tepki göstererek
dönüştüren , siyasayı etkileyici meclisler
3. Çok küçük bir etkisi bulunan veya sırf yürütmenin
kararlarının onay makamı olan icra egemenliğindeki
meclisler
37
Meclislerin Performansı1. Siyasa Üretici Meclisler
Siyasa üretici meclisler azdır.
Öncelikle anayasal otorite ve saygıyı elinde bulundurması
gerekir.
Yürütme erkinden tam bağımsız olmalıdır.
Kararlaştırılmış faaliyeti üstlenecek örgütsel tutarlılığa sahip
olmalıdır.
Modern dönemde bu anlamdaki bir meclise örnek olarak
ABD kongresini gösterenler vardır.
Buna rağmen gittikçe Beyaz Saraya bir bağlılık sergilediğini
söyleyenler de vardır.
38
Meclislerin Performansı2. Siyasayı etkileyici meclisler
Parlamenter sistemlerde meclisler siyasa üretmekten ziyade
siyasayı etkileme rolünü icra ederler
Meclis yürütme ilişkileri parti bölünmeleri şeklindedir.
Özellikle tek parti çoğunluğu durumlarında, parlamenter
sistemin ana dinamiği „muhalefet siyaseti‟ olarak adlandırılır
Hükümet bir yasam programı ortaya koyar, buna karşılık
meclis esas itibari ile reaktif rol oynar
Bu şartlarda meclisin siyasayı etkileme gücü partilerin
gücüne bağlıdır
39
Meclislerin Performansı3. Yürütme kontrolünde etkisiz meclisler
Bir tek partinin uzun süreli hakimiyetine alışmış parlamenter
sistemler çoğunlukla zayıf veya yürütmenin egemenliğinde
olan meclislere sahiptir.
Marjinal meclislerin daha az muğlak örnekleri komünist
rejimlerde ve gelişmekte olan ülkelerde olur. İktidardaki
komünist partilerin sıkı kontrolü, meclisleri sadece onay
verme makamında tutar.
40
Meclisler Niçin Güç Kaybetmektedir?
Meclislerin güç kaybetmesi yeni bir durum değildir
19. yy. sonlarından itibaren meclislerin yürütme organına ve
bürokrasiye karşı güç kaybettiği endişesi ifade edilmektedir.
20 yy. boyunca meclislerin güç ve statülerinin değiştiği ve
genellikle daha kötüye gittiği konusunda genel bir mutabakat
vardır.
41
Meclisler Niçin Güç Kaybetmektedir?
Disiplinli siyasi partilerin ortaya çıkışı Genel meclisten ziyade grup toplantıları vb. önem kazanıyor
Cüsseli hükümetlerin inkişafı Bürokrasi
Büyük programlar hazırlamak bireyleri aşmakta
Hükümet işinin yasal ve işleyiş olarak karışıklığı
Liderlik eksikliği
Meclis başkanlarının rolü
Çıkar grupları ve medya gücü
Toplumsal taleplerin dile getirilmesi konusunda menfaatgrupları (STK‟lar gibi) ve medyanın daha etkili olduğu iddiası
42
Meclisler Yükselişte mi? Meclislerin güç kaybettiği görüşü genel kabul görmesine karşılık
İletişim mekanizması olarak daha önemli hale geldikleri
konusunda pek çok insan mutabıktır
Tv‟lerin meclis toplantılarını yayınlamaya istekli olması
Kamusal görünümlerinin artması
Müzakere aracı ve denetim masası olarak güçlenmelerine yardımcı
olmuştur
Kitle iletişim araçları meclislerin derecesini aşağı düşürebileceği
gibi onları yüceltebilmektedir.
Aynı şekilde meclis çalışmalarının profesyonelleşmesi yönünde bir
eğilim de mevcuttur.
43