mayala ve turkluk.pdf

8/11/2019 mayala ve turkluk.pdf

1/361


2/361

AHMET YESEV NVERSTESMTEVELL HEYET BAKANLII

MAYALAR veTRKLK

Yrd.Do.Dr. smail DOAN

Mays-2007


3/361


4/361

III

NDEKLER

NDEKLER.................................................................................................................................... III

SZ BAI .............................................................................................................................................IX

SUNU............................................................................................................................................... XIII

KISALTMALAR................................................................................................................................ XV

THAF...............................................................................................................................................XVIIAMERKA YERL HALKLARI HAKKINDA GENEL BLG....................................................... 1

Kuzey Amerika Yerlileri................................................................................................................ 1

Meksika ve Orta Amerika Yerlileri ............................................................................................... 2

Gney AmerikaYerlileri ............................................................................................................... 2

Amerika Ktas Yerli Halklarnn Trklkle likileri................................................................... 2

Amerika Yerli Halklar ve Trklkle Balantlar Konularnda Yaplan almalar....................4

GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK ve TRK DL .................................................................. 11

Gne Dil Teorisi........................................................................................................................ 12

Tahsin Mayatepek ve almalar .............................................................................................. 15

MAYALAR........................................................................................................................................... 23

Mayalarla lgili Yanl Bilgilendirmeler .................................................................................... 23

MAYA TARH ve CORAFYASI...................................................................................................... 26

n Maya Dnemi (M.. 10.000-3.000)..................................................................................... 26

Eski Maya Dnemi (M.. 3.000-400)........................................................................................ 27

Klasik Maya Medeniyetinin Kurulu Dnemi (M.. 400-M.S. 250)......................................... 27

Klasik Maya Medeniyetinin Gelime Dnemi (M.S. 250- 800)................................................. 27

Klasik Maya Medeniyetinin k Dnemi (M.S. 800-950)..................................................... 28

Baka Medeniyetlerin Ynetiminde Olduu Dnem (M.S. 950-1526)...................................... 28

spanyol gali (1526) ................................................................................................................. 28

Bugnk Mayalar ve Maya Corafyas...................................................................................... 29

Maya Tipleri................................................................................................................................ 30

MAYALARDA BLM....................................................................................................................... 33

Takvim Sistemi............................................................................................................................ 33

Maya Gkbilimi ......................................................................................................................... 35

MAYALARDA SANAT...................................................................................................................... 37

Maya Mavisi................................................................................................................................

39Maya Dokumas.......................................................................................................................... 40

Dokuma tezgh .......................................................................................................................... 40


5/361

IV

MAYA DLNN GRAMER ZELLKLER .................................................................................. 84

SES BLGS........................................................................................................................................ 87nller ....................................................................................................................................... 87

a nls ............................................................................................................................. 87

a nls ............................................................................................................................. 87a nls ............................................................................................................................. 87aa nls ............................................................................................................................. 87e nls .............................................................................................................................. 87e nls ............................................................................................................................. 88e nls.............................................................................................................................. 88ee nls ............................................................................................................................. 88 nls ............................................................................................................................. 88i nls ............................................................................................................................. 88i nls ............................................................................................................................. 89i nls ............................................................................................................................. 89ii nls ............................................................................................................................. 89o nls ............................................................................................................................. 89oo nls.............................................................................................................................. 89o nls ............................................................................................................................. 90oo nls ............................................................................................................................. 90 nls ............................................................................................................................. 90u nls ............................................................................................................................. 90u nls ............................................................................................................................. 90u nls ............................................................................................................................. 90uu nls .............................................................................................................................. 91

nl Uyumlar........................................................................................................................... 91nl uyumunun bozulduu haller......................................................................................... 92nszler ..................................................................................................................................... 92

b nsz ............................................................................................................................ 92ch nsz ............................................................................................................................. 93ch nsz ............................................................................................................................ 93d nsz ............................................................................................................................ 93h nsz ............................................................................................................................ 93j nsz ............................................................................................................................ 93k nsz ............................................................................................................................ 93k nsz ............................................................................................................................ 94l nsz ............................................................................................................................ 94m nsz ............................................................................................................................ 94n nsz ............................................................................................................................ 94p nsz ............................................................................................................................ 95p nsz ............................................................................................................................ 95s nsz ............................................................................................................................ 95t nsz ............................................................................................................................ 95t nsz ............................................................................................................................ 95ts nsz ............................................................................................................................ 96ts nsz ............................................................................................................................ 96

tz nsz ............................................................................................................................ 96tz nsz ............................................................................................................................ 96w nsz ............................................................................................................................ 97


6/361

V

x nsz ............................................................................................................................ 97y nsz ............................................................................................................................ 97

SES OLAYLARI.................................................................................................................................. 98

nllere ait ses olaylar ............................................................................................................ 98

Vurgusuz orta hece dmesi..................................................................................................... 98

nsz tremeleri ...................................................................................................................... 98# h tremesi ........................................................................................................................... 98# y tremesi ........................................................................................................................... 98# w tremesi .......................................................................................................................... 98

# p tremesi ........................................................................................................................... 98

nszlerde Nbetlee Kullanm .............................................................................................. 99

Gme(Metatez) .................................................................................................................... 99

EKL BLGS ................................................................................................................................ 100

MAYA DLNDE KELME YAPMA YOLLARI ................................................................ 100

Birleik simler .................................................................................................................. 100

Tabiat Taklidi Kelimeler ................................................................................................... 100

kilemeler Yoluyla Kelime Yapma ................................................................................... 100

Ekler Yoluyla Kelime Tretmeler .................................................................................... 100

- ak/ -ak/ -ah/-ek eki ..................................................................................................... 101- ik/-uk eki ..................................................................................................................... 101- al/el eki ........................................................................................................................ 101- che eki ........................................................................................................................ 101- il/ul eki ........................................................................................................................ 101- in eki............................................................................................................................. 101- inah eki ........................................................................................................................ 101- kil eki .......................................................................................................................... 102- LaK (lak/lah, tak/tah, nak/nah) eki .............................................................................. 102- lik / luk / lok eki .......................................................................................................... 102- sik eki .......................................................................................................................... 102- sil /tsil / tzil / sol eki..................................................................................................... 102- tal eki : ......................................................................................................................... 102

- yah eki.......................................................................................................................... 102

SM EKMLER ........................................................................................................................... 103

okluk eki................................................................................................................................ 103

Olmak yardmc filinin Maya dilinde kullanl ................................................................ 103

Soru kelimeleri ........................................................................................................................ 103

Maya dilinde mastar (infnitive) ekilleri ............................................................................. 103

Eksiz Mastar ........................................................................................................................... 103

- k / - h eki ..................................................................................................................... 103

- l eki............................................................................................................................... 104

- mak eki ........................................................................................................................ 104- tik eki .......................................................................................................................... 104


7/361

VI

Maya Dilinde Hece ................................................................................................................. 104

Maya Dilinin Say Sistemi...................................................................................................... 104

MAYACA LE TRKE ORTAK KELMELERN TAHLL................................................... 106aal / alik ................................................................................................................................. 106

aal ............................................................................................................................................. 106aal / al ...................................................................................................................................... 107aban........................................................................................................................................... 107akaan / akaknak ..................................................................................................................... 107akam .......................................................................................................................................... 108akan ........................................................................................................................................... 108akat ............................................................................................................................................ 108aktub.......................................................................................................................................... 108awat .......................................................................................................................................... 108baak / bak ................................................................................................................................. 109baalche.................................................................................................................................... 109baach / beech............................................................................................................................ 109balam / balan / balam / balum................................................................................................. 110bat............................................................................................................................................ 110baatz / beatz/baats (bee) ....................................................................................................... 111bah............................................................................................................................................. 112bakam........................................................................................................................................ 112bal / balinah .............................................................................................................................. 113beetik......................................................................................................................................... 113bekech ..................................................................................................................................... 114bik / biki / bikix / bixi................................................................................................................ 114

bik............................................................................................................................................. 114bilim.......................................................................................................................................... 114bin.............................................................................................................................................. 115bits/ biit ( biz )......................................................................................................................... 115bok............................................................................................................................................. 115bolay ......................................................................................................................................... 115bon / bonik / boon..................................................................................................................... 115boch........................................................................................................................................ 116bul / buul .................................................................................................................................. 116buts / buutz.............................................................................................................................. 116buuh........................................................................................................................................... 117cheel / chel (al, el, il)......................................................................................................... 117chilib (ilib).............................................................................................................................. 117chlik......................................................................................................................................... 117chaak / chachak / chak .............................................................................................................. 119chak ......................................................................................................................................... 120chalmal...................................................................................................................................... 120che / cheche ........................................................................................................................... 120cheem / chem............................................................................................................................. 120chich.......................................................................................................................................... 121chowak ..................................................................................................................................... 121

chuun......................................................................................................................................... 121eal .............................................................................................................................................. 121ensik......................................................................................................................................... 122


8/361

VII

eex / et / et............................................................................................................................... 122ep .............................................................................................................................................. 122hax ............................................................................................................................................ 122ich / ichil / wichil ...................................................................................................................... 122iik / ik ....................................................................................................................................... 123

ikim ........................................................................................................................................... 123

im............................................................................................................................................... 123

itsin........................................................................................................................................... 124

ix / wix....................................................................................................................................... 124

kak/ kak .............................................................................................................................. 124

kal............................................................................................................................................. 125

kamas ....................................................................................................................................... 125

kax / kaz / kas ......................................................................................................................... 125

keken / keken .................................................................................................................... 126kex / keex / kexik ................................................................................................................. 127

kin / kiin / kin ......................................................................................................................... 127kooch / chuch ...................................................................................................................... 127koba......................................................................................................................................... 128kop ........................................................................................................................................... 129kuukum / kuukul / kukul .................................................................................................... 129kabah........................................................................................................................................ 130kalak ......................................................................................................................................... 130keh / keh / keh / ceeh ........................................................................................................... 130kom .......................................................................................................................................... 130koos / kos / kots / kox ............................................................................................................... 131kuch / kuuch............................................................................................................................. 131kukuluk ...................................................................................................................................... 131

kukut ......................................................................................................................................... 131

mamak ....................................................................................................................................... 131

meex / meex ............................................................................................................................ 132

miis / mis .................................................................................................................................. 133

ok .............................................................................................................................................. 133ok / ook...................................................................................................................................... 133oos / us....................................................................................................................................... 134otzil / otsil................................................................................................................................ 134oox / ox ..................................................................................................................................... 134

otoch / wotoch / yotoch ............................................................................................................ 134pilis / piliz ............................................................................................................................. 134sak ............................................................................................................................................. 135

sap............................................................................................................................................. 136sats ............................................................................................................................................ 136

semet ........................................................................................................................................ 136

sis / sis ...................................................................................................................................... 136

siklik ......................................................................................................................................... 136

sipit ........................................................................................................................................... 137son............................................................................................................................................. 137sul .............................................................................................................................................. 137

suu ............................................................................................................................................. 137

tuban....................................................................................................................................... 138


9/361

VIII

taasik / tasah ............................................................................................................................. 138tak / tek ..................................................................................................................................... 138tos.............................................................................................................................................. 138tot............................................................................................................................................... 138tsoocts / tzootz / tsots.............................................................................................................. 139tul............................................................................................................................................... 139tumbuluk .................................................................................................................................. 139tus ............................................................................................................................................. 140tuy .............................................................................................................................................. 140u ................................................................................................................................................ 141

ul ............................................................................................................................................. 141

wakax ....................................................................................................................................... 141

xach .......................................................................................................................................... 143xiw / xiw .................................................................................................................................. 143

xok / xook.................................................................................................................................. 143

ya / yak/ yakunah..................................................................................................................... 144yaax / yax/ yaax / yax / yax .................................................................................................. 145

yax kin...................................................................................................................................... 145

yey ............................................................................................................................................. 145

yok ........................................................................................................................................... 146

MEKSKADA TRKE KAYNAKLI YERLEM BRMLER ADLARI ............................ 147

MAYACA TRKE SZLK......................................................................................................... 151

SONU................................................................................................................................................ 195

BBLYOGRAFYA ........................................................................................................................... 197

ALBM .............................................................................................................................................. 233MAYALARIN KIDA YAZILI ESERLER ........................................................................ 235MAYA HEYKEL VE ABDELER .......................................................................................... 238MAYA SERAMK SANATI .................................................................................................... 251MAYA ALTIN LEME SANATI ........................................................................................... 256MAYA ALGILARI ................................................................................................................ 259MAYA ANTK EHRLER .................................................................................................... 263ALTUN HA............................................................................................................................... 265BONAMPAK............................................................................................................................ 268CHCN TZ.......................................................................................................................... 272

CAHAL PECH.......................................................................................................................... 281KABAH..................................................................................................................................... 284KARAKOL ............................................................................................................................... 288KOBA........................................................................................................................................ 292PALENQUE (Lakamha) ........................................................................................................... 296SEYBAL ................................................................................................................................... 302TKAL (Mutul) ......................................................................................................................... 306TULUM..................................................................................................................................... 311UXMAL.................................................................................................................................... 316XUNANTUNCH..................................................................................................................... 324YAXCHLN........................................................................................................................... 327YAX HA.................................................................................................................................... 330BUGNK MAYALAR ......................................................................................................... 335


10/361

IX

SZ BAI

2004 yl Hazirann son gnleri Trkistanda akam zeri Ahmet Yesev Trbesinin karsn-

da, Nevruz lokantasnda otururken telefonum ald; arayan Mtevelli Heyet Bakanmz Namk

Kemal Zeybek Bey idi. Bir gn nce okumu olduu Mayalarla ilgili kitaptan etkilendiini, be-

nim bunlar hakknda bilgi sahibi olup- olmadm ve ne dndm sordu. Ben de, telefonda

anlatlabilecek kadar olan bilgilerimi aktardm; birka gn sonra Ankarada olacam syledim.

Cevap kesindi; Hocam, ayn ikisi Cuma gn sizi bekliyorum mutlaka demiti. 2 Temmuz

2004te Ankarada, Mtevelli Heyet Bakanl Binasndaki, Bakanlk odasnda, Prof. Dr. Reat

Genin yannda Zeybek Bey; Atam Bumin Kaandan aldm grevi, sizin omuzlarnza tevdi

ediyorum dediinde, niversitenin Trk Kimdir? Projesini balatm olduk.

Bu projede, Trk Kimdir? sorusuna cevap arayacaktk. Trkln Asya, Avrupa, Sibirya,

Kafkasya ve Yeni Ktadaki izlerini arayp, yaayan kavimlerle Trklk arasndaki balantlarn

inceleyecektik.

Proje kapsamndaki ilk almamz, Romanya ierisinde yaayan 800.000 nfusa sahip Se-

keller oldu. Bu konuda yaptmz aratrma ve inceleme sonularn Atillann Torunlar Sekel-

ler ad altnda 2005te yaymladk.

Trkln Asya ve Avrupa ktalarndaki izleri hakknda az ya da ok yazl kaynaklar vard.

stelik bu corafyay bildiimizden, saha aratrmalarnda nelerle karlaabileceimizi, nere-

lerden yardm alabileceimizi biliyorduk. Bu kez, Trk bilim adam sfatyla Yeni Ktada da

Trkln izlerini arayacaktk.

Yeni Ktada Trklk dediimizde, hemen karmzda Kzlderililer ile ilgili bilen bilmeyen

birok kimsenin yorumlarda bulunduunu, bu konuda mthi bir bilgi kirlilii olduunu grdk.

Mayalar ile ilgili bilgiler ise daha ok iin mistik ynleri, bilinmezlikleri zerine kurgulanan ha-

yali ve uydurma bilgilerdi.e, konu hakknda daha nce yaplm olan almalar tespitle baladk. Bu almalar ieri-

sinde, bilim temeline dayanmayan uydurma havadisleri ve kaynaklar elemeye altk.

Karmza kan tablonun zlmesi olduka zordu. Yurt dnda yaymlanan eserlerin ou,

ngilizce ve spanyolca idi. Bu eserlerde smrgeci-istilac gler, Mayalar kendi llerine gre

ilkellik ve neredeyse yamyamlkla tasvir etmekte, ancak, karlarndaki medeniyet seviyesinin

ykseklii karsnda da zaman zaman samimi itiraarda bulunmakta; salam bilgiler de vermek-

teydiler. Bu bilgileri elemek gerekiyordu.

Konu hakknda Trkiyede ise Gazi Mustafa Kemal Atatrkn dil ve tarih almalar sra-

snda yapt bir grevlendirme sonucu gelen, ak olmayan bilgilere dayal grler bulunmak-

tayd. Gazi Mustafa Kemal Atatrkn, Meksikaya 1932de Bykeli olarak grevlendirdii


11/361

X

Tahsin Mayatepekin raporlar ve bu raporlarda bahsettii James Churchwardn 1931-1934 aras

yaymlad Mu Ktas ile ilgili teorilerinin yer ald kitaplardr.

Gazi Mustafa Kemal Atatrk, bahsi geen bu eserleri Trkeye evirtip okumu ve bir daha

da ilgilenmemitir. Buna ramen bu konu, zaman zaman Trkiyede, zellikle magazin haberleri

arasnda abartlp, bilinmezlikler ardna atlan bir konu olmutur.

Neticede Trkiyede bilinen, Mayatepekin raporlarnda bahsettii tepe kelimesi ve James

Churchwardn Mu Ktas teorisine dayal efsanelerdi. Fakat, zellikle Trk bilim adam

Reha Ouz Trkkan bata olmak zere, Osman Nedim Tuna, Abdlmecit Doru ve daha ok

halkbilimi asndan aratrmalar yapan Ahmet Ali Arslann almalar, dierlerinden farkllk

arz ediyordu. Bunlar da dorudan Mayalar hakknda yaplan almalar deildi.

almamzn bize rehber olabilecek yurt ii ve yurt d yaynlarn tespitinden sonra, saha

aratrmas safhas balamt. 2005 Nisan-Temmuz aras Meksika merkezli Guatemala, Belize,

Elsalvador ve Hondurasta bulunan Mayalar bata olmak zere Amerika yerli halklar ile Trk

kltr arasnda benzerlikler, ortaklklar zerinde aratrmalar yapmak zere yola ktk. Ancak,

Elsalvador ile Hondurasa gidemedik. Nfus ve arkeolojik malzeme younluunu dikkate ald-

mzda Meksika, Guatemala, Belize yeterli grld.

Meksikada, bata Meksico City olmak zere Ohaka, Merida, epaz, Tuhla Gutti, Palenque,

Kankun, Tulum, etamal ehirleri ve evreleriyle beraber btn Yukatan blgesini tarayp, Maya

Antik ehirlerinde bulunduk. Buralarda konuyla ilgili almalar yapan niversite ve Aratrma

Enstitleri ile grtk. Meksika ierisinde Palanque, Bonampak ve Meridada yerli ahaliyle biz-

zat grmeler yaparak, soruturma ve derleme metotlaryla bilgi topladk.

Belizede bulunan 12 Maya Antik ehrinin tamamn grp, mzelerde incelemelerde bulundukGuatemalada, Tikal antik Maya ehri bata olmak zere, Yaha, Flores, Peten blgesinin

tamam, Atitlan ve Guatemala City ile Antik Guatemala ehirlerini gezip, mzelerinde inceleme-

lerde bulunup, zellikle Peten blgesi Mayalar ile birebir grmeler yaptk.

ay sren saha aratrmamzda, yaklak 8.000 km. yol kat edilmi olup, 10.000 civarnda

fotoraf ekilmitir. Mmkn olduunca, ktphanelerde bulunan eserlerin fotokopileri ile sat-

ta bulunan, konu ile ilgili nem arz eden eserleri satn alp incelemelerimizde kullanmaya gayret

sarf ettik.

Saha almas sonras elde ettiimiz bilgileri, konumuz erevesinde deerlendirme safha-

s balamt. almamzda konu sralamas dorultusunda nce Amerika Ktas Yerli Halklarhakknda baz temel bilgiler ile bu konuda yaplan almalar hakknda, okuyucuya n bilgi ver-

meye gayret ettik.

Konu hakknda Trkiyede bilinen, zellikle Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Tahsin

Mayatepekin almalarnn esaslarn, bilim gr erevesinde ksaca sunmaya altk.

Yaptmz alma, zellikle bir Maya Tarihi, Etnografyas, Kltr almas deildi. Do-

laysyla Mayalarn tarihleriyle ilgili teferruatl anlatmlara girmediimiz gibi, Mayalarn etnik

yaps, bilimlik aratrmalarndaki ayrntlar, inan sistemlerinin incelikleri gibi konular zerinde

de fazlaca durma ihtiyacn hissetmedik. almamzn temel amac; Mayalar ile Trklk arasnda

balant olup-olmadna ynelikti. Bu sebeple Maya tarihi hakknda geni bilgi vermek yerine,

okuyucuya Mayalar hakknda kir verebilecek lde Mayalarn tarihi, corafyas ve Mayalar


12/361

XI

hakknda verilen yanltc bilgileri dzeltecek bilgileri sunmaya gayret ettik. Yine Maya bilim ve

sanat hakknda, Trklkle balantlar kurabileceimiz konular ele almaya altk.

Maya dilinin gramerini, eldeki malzeme erevesinde deerlendirip, zelliklerini gstermeye

altk. Daha nce yaplan almalarn hi birisinde, bizim ele aldmz metot kullanlmam;

Maya dilinin yaps bu ekilde incelenmemitir. Burada, konu ile ilgili nceki almalar gz

nnde tutulmu olup, deerlendirmelerin tamam bize aittir. Bu blmde adeta Trkenin bir

lehesi ya da aznn gramer zellikleri incelenir gibi konu ele alnm, Trklk Bilimi Aratr-

malarnda kullandmz diyalektoloji yntemi uygulanm, Maya dilinin ses ve ekil bilgisi ele

alnm olup, cmle yapsna girilmemitir.

Maya Dili ile Trkede bulunan ortak kelimeler blmnde 116 kelime, madde ba olarak

ele alnp, alt balklarla beraber yaklak 300 kelimenin etimolojik incelemesini yaparak, bu

kelimelerin ayn kkten geldiini gstermeye altk. Bu etimolojik almada, bilimin btn

ltleri gz nnde tutulmutur. Akabinde, Meksikada bulunan Trke kaynakl yerleim bi-

rimlerinin adlar hakknda ksaca bilgi verip, listesini de ekledik.

almamza, kendi hazrladmz yaklak 2.800 maddelik Mayaca-Trke bir szlk de

ilave ettik.

Bibliyografya blmnde, grp kullandmz eserler dnda, haberdar olduumuz ya da

konu ile ilgilenenlere hazr kaynak olmas asndan 800 akn eser listelenerek, okuyucunun

hizmetine sunulmutur.

Eserin Albm Blmnde, Mayalarn Kda Yazl Eserleri, Heykel ve Abideleri, Seramik

ve Altn leme Sanatlarnn rnekleri ile Maya alg aletlerini gsteren blmler konulmutur.

Yine Albm blmnde, Maya Antik ehirlerinden grntler ile gnmz Mayalar hakkndabilgi verebilecek resimler eklenmitir.

ok farkl dillerden oluan kaynaka bata olmak zere, sahann zorluu dikkate alndnda

yaptmz yanllklar ve eksiklerin hogryle karlanacan umuyorum.

Bizi ktalar tesine gnderip Gazi Mustafa Kemal Atatrkn bilim ve Trklk yolunda ara-

trmalarnn devamn salamamza, bir Trk Bilim adam olarak bu sahada yaplan ilk bilimlik

eseri ortaya karmamza vesile olan Namk Kemal Zeybektir. ahsmza gvenip, boynumuza bu

kutsal yk vuran Sayn Zeybek ile Ahmet Yesev niversitesinin bize inanan ynetici kadrolar-

na, dnyann br ucunda yalnzlk ve yoksulluk iinde brakmayan Zafer Kibara, yazmalarm

titizlikle takip eden Gkad zkaynar ve Burin Erdala burada teekkr etmek, benim iin zevklibir grevdir.

Eserin yaymlanmas aamasnda en az benim kadar heyecan duyup emei geen ve kitab bas-

kya hazrlayan Mustafa Yeilyurta gnl dolusu sevgilerimi burada belirtmek istiyorum.

Akademik hayatmn hemen her safhasnda yanmda olup, bilgeliinden istifade ettiim, bu

almamda da bana gvenini eksik etmeyerek destek olan; eseri inceleyip, Sunu yazsn yaz-

ma inceliini gsteren Hocam Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasuna, daha sonraki almalarmda

da Grkl Tanrnn izin verdiince Trkle hizmetten baka bir amacm olmayaca szn

vererek, kranlarm arz ediyorum.

Meksikada, Trk Bykeliliinde scaklk ve misarperverlik grdk. Eliliimizin per-

soneline, zellikle Antalyann Tahtac Trkmenlerinden Trklk ve vatan akyla yanan dostum


13/361

XII

Ali Karabulut, seyahat irketi sahibi olan Adanann yaz delikanls Necmettin Tra, Belizede

otel ve gazinolarda alan Trk asll personelden Cengiz avdar, Murat Kalander, Blent Ye-

ilyurt, Binali Akka, Hlya-Mehmet Baaran ve adn u an hatrlayamadm dostlarm, bize

gnllerini, evlerini atlar, Belize ve Guatemalada yol arkadam olan smail Tan Sander ile

hepsinin burada adlarn anarak, saolun dostlar diyorum.ngilizce eserlerden yararlanabilmemizde zaman kazandran Ahmet Yesev niversitesi ngi-

liz Dili ve Edebiyat Blmnden rencilerim Fatih Sarkan ile Fahri Grpnara, kendilerinin

de ileride yapacaklar akademik almalar grme arzusuyla teekkr ederim.

niversitenin yeni yaplanmasnda Mtevelli Heyet Bakanlna atanan Emekli Orgeneral

etin Doan ve Genel Koordinatr E. Haldun Solmaztrk, eserin Trklk bilimi aratrmalar

nemine binaen yaymlanmasn azu ettiler ve bunun iin her trl kolayl saladlar. Saol-

sunlar.

Eer bu esere tebrik ve alk gelecekse, bunlarn boazmdan haram lokma geirmeyen ba-

bam h Mehmete, haram st emzirmeyen anam Habibeye, akllar erdiklerinden bu yana ba-

balarnn daima yurt dndan gelmesini bekleyen kzm Yeliz ile olum Kutlukkaana ve onlara

yokluumda babalk da yapan anneleri Emire Doana gelmesini arzu ediyorum.

Eserin Trklk lemi ile Trklk Bilimi Aratrmalarna faydal olmas dileiyle.

Palaque / Krehir / Trkistan 2005-2006 Yrd.Do.Dr. smail DOAN


14/361

XIII

SUNU

Yrd.Do.Dr. smail Doan, saha almalarna devam ediyor. Kafkasyadaki Gktrk (Ru-

nik) aretli Yaztlar, Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Yaztlar ve Atillann

Torunlar Sekellerden sonra imdi de Mayalar ve Trklk. Dnyann bir ucunda da olsa

Trkln izlerinin peinde Dr. Doan. Bu defa Orta Amerikada, Meksikada, Belizede, Yu-

katan yarmadasnda. Onbin, belki de yirmibin yl nce Asyadan Amerika ktasna gm olanMayalar arasnda Trkln izlerini aratryor.

Kzlderililer ve zellikle Mayalar, biz Trklerin her zaman ilgisini ekmitir. Belki de mazl-

mun yannda olma zelliimiz, Amerikan lmlerinde durmadan ezilen, ldrlen, yok edilen K-

zlderililerle bizim aramzda bir merhamet kprs oluturmutur. Bu sebeple, onlar hep kendi-

mizden birileri olarak grdk. Atatrk dneminde Trkiyenin Meksika bykelisi Tahsin Bey,

tepekkelimesinin, Mayalarda tepe anlamna geldiini ve daha birok benzer zellii raporlarla

Ankaraya yollad zaman, ok heyecanlandk; Tahsin Beye Mayatepek soyadn verdik. smail

Doan eserinin giriinde, Kzlderililere ilgimizin tarihesini de veriyor. Osman Nedim Tuna,

Mecit Doru, Ahmet Ali Aslan ve Reha Ouz Trkkann almalar. Bu arada hi bilmediimizbir balant da, Amerikadan Trk dnyasna doru kurulmu. Otto Rerigu adl bir Amerikal,

Kazanl Tatar bilgini ve Kazan limler Akademisi Bakan brahim Halne 1860larda uzunca bir

mektup yazarak, Kzlderili dilleriyle Trkede ortak olduunu dnd kelimelerin listesini

gndermi. Fakat brahim Haln lp de onun yerine lminskiy adl misyoner oryantalist geince,

Rerigunun mektubu, umursamaz bir ilgisizlik dnyasnda kaybolmu.

smail Doan, 2005 Mays ile Eyll arasnda, da tepek dolaarak Mayalarn l, Kie, La-

kondon kabileleri arasnda onlarn dillerini anlamaya alm; hallarn, kilimlerini resimlemi;

Maya medeniyetinden kalma ehirlerin fotoraarn ekmi. Elimizdeki kitap bylece bir ara-

trma eseri olmann yannda, bir albm nitelii de kazanm. Esasen inceleme ve resim yoluyla

tespit, Doann almalarnn balca zelliklerinden biridir.

Mayalar ve Trklk, Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi, Gazi Mustafa Kemal

Atatrk ve Trk Dili, Maya Tarih ve Corafyas, Mayalarda Bilim, Mayalarda Sanat, Maya

Dilinin Gramer zellikleri, Maya Dilinde Kelime Yapma Yollar, Mayaca ile Trke Ortak Ke-

limelerin Tahlili, Meksikada Trke Kaynakl Yerleim Birimi Adlar, Mayaca-Trke Szlk,

Bibliyografya, Albm blmlerinden oluuyor. zellikle 116 kelimenin Trkeyle benzerlii-

nin gsterildii Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili ile Mayaca-Trke Szlk b-

lmleri ilgi ekici. Dikkatli bir gzle szle baktmzda, baz kelimeler arasndaki benzerlik,

hemen ilgimizi ekiyor. Amak, delmek anlamndaki ach,rmak, glet anlamndaki akaan,

batrmak anlamndaki banah,ok, okluk anlamndakichokve daha pek ok kelimeyi buna


15/361

XIV

rnek olarak verebiliriz. Doan, bunlar tek tek ele alm; eski ve yeni Trk lehelerindeki ben-

zer biimleriyle karlatrm ve baz sonulara ulam. Bu sonularn bir ksm, hatta biro-

u tartlabilir. Ancak ortada asla ihmal edilmemesi gereken benzerlikler var. Dr. Doan, saha

almasndan sonra Alfredo Barrera Vasquesin Diccionario Maya, Maya-Espaol, Espaol-

Maya, Mexico, 2001 ve John Montgomerynin Maya (Yucatec) Dictionary and Phrasebook,New York, 2004 adl szlkleriyle, benzer baz szlkleri ve Amerikan yerlileri zerindeki baz

eserleri inceleyerek cesaretle bu benzerlikler zerine gitmi; bence, Trke-Mayaca karlatr-

malarna nemli bir balang yapmtr.

Trk dilci ve tarihileri bugne kadar -birka istisna dnda-, dilimizin ve tarihimizin hep

bilinen devirleri zerinde durdular. Uzak gemi ve uzak ilikiler, bilim adamlarmzn gndemine

pek girmedi. Oysa Macarlar, dillerinin 3-4000 yl ncesine uzanyorlar; Hint-Avrupallar 7-8000

yl nceki Proto-Hint-Avrupa dilinin rekonstrksiyonunu yapyorlar. Hatta Rusya ve ABDde b-

yk aile teorileri kurularak, insan dilinin kklerine inilmeye allyor. Bence Trk bilim adamla-

rnn da uzak gemi ve ilikilere eilmelerinin zaman gelmitir ve ite smail Doan, bu eseriyle,bu alanda nemli bir adm atmtr. Talebem olduu iin onunla gurur duyuyorum ve elimizdeki

gzel almas dolaysyla kendisini tebrik ediyorum.

Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun


16/361

XV

KISALTMALAR

# : Hangi sesin nnde kullanlyorsa o sesin kelime banda, eer arkasnda kullanlyorsakelimenin sonunda olduunu ifade eder.

~ : alternans iareti.

< > : ses deiim ya da geliim ynn gsterir.

Alt. : Altay Trkesi.Ar. : Arapa.

Azr. : Azerbaycan Trkesi.

Balk. : Balkar (Karaay Malkar) Trkesi.

Bk. : Bakurt Trkesi.

BT : Bat Trkesi.

BU : Umar, Bilge, Trkiyedeki Tarihsel Adlar, nklp Kitapevi, stanbul, 1993.

Clauson : Sir Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish,Oxford, 1972.

ag. : aatay Trkesi.

v. : uva Trkesi. : Eski Trke kelime kknde kullanlan palatal d sesi.

DB : Manzano, J.R. Bastarrachea, Diccionario Basico Espaol Maya Espaol, mpresoy Hecho en Yucatan, Mexico, 1992.

Dial. : dialekt.

DLT : Divan Lgat-it Trk, Besim Atalay evirisi, TDK Yaynlar, Ankara, 1986.

DM : Vsques, Alfredo Barrera, Diccionario Maya, Maya Espaol, Espaol Maya,Editorial Porra, Mxico, 2001.

DS : Derleme Szl, TDK Yaynlar, Ankara, 1972

DTO : M. Pavet de Courtelle, Dictionnaire Trk Oriental, Paris, M DCCC LXX.

DtS : Nadelyaev, V. M., Drecnetyurkskiy Slovar, Leningrad, 1969.

EP : Diaz-Bolio, Jose, Vocabularo Espaol Maya, Merida, Yucatn, 1975.

Erm. : Ermenice.

ETSV : Alylmaz, Do. Dr. Cengiz, Eski Trkenin Sz Varlnn Dz ve Ters Dizimi,Kurmay Yaynlar, Ankara, 2004.

Far. : Farsa.

Gag. : Gagauz Trkesi.

H.E. : Hasan Eren, Trk Dilinin Etimolojik Szl, Ankara,1999.

Hak. : Hakas Trkesi.

HK : Hseyin Kazm Kadri, Byk Trk Lgati, 4 cilt, stanbul 1927 1945.HZ : Zlkar, Prof. Dr. Hamza, Trkede Ses Yansmal Kelimeler TDK Yaynlar,

Ankara, 1995.


17/361

XVI

KB : Reit Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig, ndeks III, TKAE, stanbul, 1979.

KKal. : Karakalpak Trkesi.

KM-OS : Goiyaeva, S. A., Cynev, H. ., Karaay-Malkar Orus Szlk, Moskva, 1989.

Koy. : Koybal Trkesi.

Kry. : Karaay Malkar Trkesi.Krg. : Krgz Trkesi.

Krm. : Karaim Trkesi.

KTat. : Krm Tatar Trkesi.

Kum. : Kumuk Trkesi.

Kzk. : Kazak Trkesi.

MDP : Montgomery, John, Maya (Yucatec) Dictionary and Phrasebook, H. Boks, Inc., NewYork, 2004.

Mo. : Moolca.

MS : Litzinger, W.,- J., Bruce, R. D., Maya Tan Spoken Maya, Introduction to GrammarCommon Phrases Special Vocabularies English Maya Glossary, EdicionesEuroamericanas, Mxico, 2002.

Nog. : Nogay Trkesi.

: sesin dtn gsterir.

OFar. : Orta Farsa.

OY : Tekin, Prof. Dr. Talat, Orhon Yaztlar, TDK Yaynlar, Ankara, 1988.

zb. : zbek Trkesi.

R : Rumca.

Sag. : Sagay Trkesi.SDD : Trkiyede Halk Azndan Sz Derleme Dergisi, Trk Dil Kurumu Yayn, stanbul,

1939.

Sevortyan : . . , , , 1974.

Tar.S. : Tarama Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988.

Tat. : Tatar Trkesi.

TBAS : Baytop, Prof. Dr. Turhan, Trke Bitki Adlar Szl, TDK Yaynlar, Ankara,1997.

TDK : Trk Dil Kurumu.

Tel. : Telet Trkesi.

TKAE : Trk Kltrn Aratrma Enstits.

TLS : Karlatrmal Trk Leheleri Szl, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1992.

Trk. : Trkiye Trkesi.

Trkm. : Trkmen Trkesi.

TRS : Tatarsko Russkiy Slovar, Moskva, 1966.

TS : Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara, 1998.

Tung. : Tunguzca.

Tuv. : Tuva Trkesi.

Uyg. : Uygur Trkesi.

Yak. : Yakut Trkesi.

Yun. : Yunanca.


18/361

Trkn lmsz nderi,

Gazi Mustafa Kemal ATATRKe

ithaftr.


19/361


20/361

nsann Kuzey Amerikaya ayak bast ilk tarih kesin olarak bilinmemekle birlikte, ilk gler, yak-lak 30-40 bin yl nceki son buzul dnemine kadar gtrlr. Yeni kta olarak adlandrlan Amerika

Ktasnn (Kuzey-Orta ve Gney) yerli halklarnn, Anakara olarak kabul edilen Asyadan, ounluklaBerring boaz yoluyla buraya deiik zaman dilimleri ierisinde gtkleri varsaylr.

Berring boazndan geilerin iki ya da daha farkl zamanlara dayand dnlr. Birincisi, henzBerring boaznn sular altnda kalmadan nce, kara paras olduu dnemlerde; ikincisi, Berring boaz-nn, yerkredeki buzlarn erimesiyle sular altnda kaldktan sonraki dnemlerde olduudur. Bu dnemleriinde boazn, kn donduu zamanlarda kzaklarla, yazn buzlarn zld zamanlarda ise kayklarlageildii dnlmektedir.

Bunun yannda, Hans Breur, Pasik okyanusu yolu ile Asyadan g olduunu syler1. Bu konudakitm grleri verip deerlendiren Prof. Dr. Reha Ouz Trkkan, Anakaradan Amerika ktasna gleri u

ekilde sralamaktadr2

.M.. 40.000 30.000: Berring boazndan buzul dneminde yaya olarak geiler. Australoyid tipler.

M.. 25. 000: Ayn yolla ikinci geiler. Negroit tipler.

M.. 18.000 9.000: Ayn yolla Eskimo ve Aleutlarn geileri.

M.. 5.000:Ayn yolla yeni gler. n-Mongoloyit tipler.

M.. 3. 000: Berring boazndan teknelerle geiler. lk Trkler dier bir deyile n Trkler.

M.. 2.000 1.000: Berring boazndan kzak ya da kayklarla Na-Denelerin bir ksm.

M.. 1.200: Akdeniz Cebelitark - Atlas Okyanusu yolu ile gelen gler. Turskalar.

M.S. 1001: Vikinglerin gelii.

Bu glerin deiik dnem ve yollardan geldii, gleri farkl kavimlerin yapt konusunda biz dehemkiriz. Yaptmz aratrma ve incelemelerde elde ettiimiz bilgiler, bu grleri dorulamaktadr.

Amerika ktasnn yerli halklarn, Kuzey Amerika Yerlileri, Meksika ve Orta Amerika Yerlileri veGney Amerika Yerlileri olmak zere ana grupta snandrabiliriz3.

Kuzey Amerika Yerlileri: lk Avrupallar, Kuzey Amerikaya ayak bastnda, ktada yaklak 240kabile yayordu. ABDli antropolog Alfred Louis Kroeberin aratrmalarna gre ktann, Meksikannkuzeyinde kalan kesiminde km kareye den yerli nfusu, blgelere gre yleydi: California 43,4 kii;Byk Okyanusun Kuzeybat kys 28,3 kii; bugnk ABDnin gneybats 10,7 kii; Columbia-Fra-

1 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz,Kzlderililer ve Trkler, Bir Tarihin, Bir Dramn Hikayesi, E Yaynlar, 4.b, Kasm 2003, stanbul, 75. s2 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e.,77-81.s

3 http://www.nativearts.8m.com/amerika.htm

AMERKA YERL HALKLARI

HAKKINDA GENEL BLG


21/361

2

Mayalar ve Trklk

ser rmaklar blgesi 7,15 kii; dou blgesi 6,95 kii; Kuzeykutbu kylar 4,02 kii; Byk Havza 2,47 kii; kuzeyblgeleri 1,35 kii. Bugnk ABD ve Kanada toprakla-rnda toplam nfus 1 milyonu biraz at halde, Meksika

ve Orta Amerikada yaayan yerlilerin says 5 milyondolayndadr.

Edward Sapirin snamasna gre, KuzeyAmerikada alt dil ailesi ayrt edilebilir: Eskimo-Aleut

dilleri, Algonquan-Wakashan dilleri, Na-Dene dilleri, Pe-nutian dilleri, Hokan-Siouan dilleri ve Aztek-Tanoan dille-

ri4. Joseph H. Greenberg de Amerika yerli halklarnn dilleri-ni, yandaki haritada grld gibi tasnif eder5.

Meksika ve Orta Amerika Yerlileri: Meksikada bu-lunan Comsin Nacional Para El Desarrollo De Los

Pueblos ndigenas adl kuruluun verdii bilgileregre, 97.5 milyon nfusu bulunan Meksikann, 12.7

milyonu yerli halktr. Yine ayn kuruluun verdii bilgi-lere gre, 62 yerli dili konuulmaktadr. Bunlarn bir ksm

1.448.936 Nauatl, 799.696 Maya, 444.498 Mixteco, 452.887Zapoteco, 297.561 Tzotzil, 3.000 Torahumara v.b. yerlileridir.

Buna Orta Amerikada bulunan Siyu, Keua, Dakato, Apa-i ve dier yerli halklarn da eklemek gereklidir.

Meksikada kullanlan yaklak 12.000 yerleim birimi arasnda 1200den fazla Trke kaynakl keli-

meler kullanlmaktadr. Bu isimler daha ok Nahuatl ve Torahumara yerli ahalinin yaad, orta ve kuzeyile kuzey dou Meksika blgesindedir6.

Gney Amerika Yerlileri: Berring boaz yoluyla Asyadan Amerikaya gelen gmenler, kuzeyigneye balayan doal kpry de aarak, M. 6000de Tierra del Fuegaya ulamlar, And Dalar ze -rinden btn ktaya yaylmlardr. Gney Amerika yerlilerinin doal evre ile kurduklar iliki, bu ilikiyikurmak iin gelitirdikleri teknoloji trleriyle belirlenebilir. Tarih ve teknoloji kantlar, Gney AmerikaYerlileri arasnda balca drt toplum ve kltr rgtlenme tr ortaya karmtr: Orta And blgesindesulamaya dayal kltrler; Kuzey And blgesinde ve Antiller evresinde reislie dayal toplumlar; tropikormanlar blgesinde iftilie dayal kyler; gneyde ise gebe avc-toplayc topluluklar.

Gney Amerikada konuulan yerli dilleri; ipa, And-Ekvator, Geypano-Karip ve Hokan aileleri ola -rak snandrlr7.

Amerika Ktas Yerli Halklarnn Trklkle likileri: Asyadan Amerikaya gler srasnda bah-sedilen kavimlerin, Trklkle balantlar dikkat ekmektedir.

lk olarak, Hans Breuerin Olmek ve Chavin kltrleri ile inin ilk slalelerinden ular arasndabalant kurmas dikkat eker8. ular, uzun yllar ini ynetmi olan en eski bir Trk hanedan soyudur.

4 Greenberg, Joseph H., Language in the Americas, Stanford University Press, California, 1987, 41.s

5 Greenberg, Joseph H., a.g.e.,387. s

6 Geni bilgi iin bkz. Meksikadaki Trke Yer Adlar bahsi.7 http://www.nativearts.8m.com/gamer.htm

8 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e.,52.s

Resim 1:J. H. Greenbergin dil tasnifi haritas


22/361

kinci olarak M.. 1.200, Akdeniz Cebelitark - Atlas Okyanusu yolu ile gelen gler. Turskalar9teorisinde geen Turskalar, dier adyla Etrskler dikkati eker. Avrupada Etrskler hakkndaki tartma,ngiliz seyyah George Dennisin 1848 ylnda yaynlam olduu seyahatnamesindeki10kaytlardan sonrabalar. Adile Aydann Fransada yaynlad11Etrskler hakkndaki eserini Etrskler Trk m idiler?12

adyla yaymlamasndan sonra, Trkiyede de dikkatler konuya ekilmeye baland. Adile Aydann ba-

latt Etrsklerin Trkl hakkndaki13tartma, devam etmektedir14. Her ne kadar Etrsklerin dorudandoruya Trk olduklar tartma konusu ise de bugn artk Etrsklerin Trklkle sk bir balar olduukri, baz taraftarlar bulmaktadr.

M.S. 500-300 tarihlerinde Berring boazndan teknelerle baz Hun boylarnn Amerikaya ulat15yolundaki gr de Trklk balantldr.

Amerika ktasna Kolombdan yaklak 500 yl nce Norve ve zlandadan baz gemiler, Atlas Okya-nusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlanda kmtr. Bu Vikingler arasnda Tirker adlTrk olduu tahmin edilen bir kiinin bulunmas, dikkat ekicidir16. Vikinglerin kullandklar Futhark ola-rak adlandrlan yaznn, Gktrk yazsnn bir versiyonu olmas mmkndr17. Futhark ile zellikle sve,

Norve ve Danimarkada yaklak 3500 ta zerinde yazlar yazlmtr. Bunlar ierisinde en ilginci ise1599 tarihli Nagyszombati Haritalardr. Dorok Mzesi mdr Szepessy Geza, 1955 ylnda Estergonlubir retmenden drt harita satn alr. retmenin ifadesine gre bu haritalar 1945 ylnn Mart aynda birAlman vermitir. Szepessy Geza, A nagyszombati VINLAND terkep elkerlesenek trtenete. MagyarTrtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s. adl eseri ile bunu nereder. Bu haritalardan birininalt ksmnda, 1599 tarihiyle birlikte Gktrk (Futhark) iaretleri bulunmaktadr. Bu harita, VikinglerinAmerikaya gidi yolunu gsterir. Burada, haritadaki yazy da dikkate aldmzda, Vikingler vastasylayaplan gleri Trklkle ilikilendirmek mmkndr. Resim 2de bahsi geen harita grlmektedir18.

Tarihteki bu ipularnn yannda bugn hl yaamakta olan yerli halklar zerinde yaplan almalar-

dan hareketle, Amerika ktasnn yerli halklar ile Trklkle ilikilendirebileceklerimiz konusunda kar-

mza genel olarak u tablo kmaktadr. Tabii bu grmz, imdiye kadar konu hakknda yaplan al-malarn genel deerlendirmesidir.

Amerika ktasnn kuzeyinden baladmzda, bugnk Kanada snrlarnda yaayan Dene ya da Na-Dene19yerli halklar, Kanadann gney kesimleri ve bugnk Birleik Amerika snrlarnda kalan Dakota,Siyu, Keua yerli halklar bata olmak zere, irili ufakl Kzlderili olarak adlandrlan muhtelif kabileleri,Trklkle ilikilendirmek mmkndr. Ayrca Amerikann Tennesse blgesinde yaayan, birka asr nceKaraip adalarna terk edilen Trk denizcilerinin, Kuzey Amerikaya gtkten sonra Kzlderililer ile ev-lenmelerinden doan ocuklarn oluturduu Melulcanlar20da saymak gereklidir.

9 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e.,78.s10 Dennis, George, The Cities and Cemeteries of Etruria, Londra, 1848 (Romence: Moroianu, Ersilia,Lumea etruscilor, 2.c, Bucure-

ti,1982).

11 Ayda Adile, Les Etrusques etaient-ils des Turcs? Imprimerie Dauer, Paris, 1971.

12 Ayda, Adile,Etrskler Trk m idiler?,Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay., Ankara, 1974.

13 Ayda, Adile, Trklerin lk Atalar, Ayyldz Matbaas, Ankara, 1987.

14 Diker, SelahiAnadoluda On Bin Yl, Trk Dilinin Be Bin Yl,zmir, 2000, 124. s.

15 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e.,52.s

16 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e., 39. s

17 Geni Bilgi iin bk. Yrd. Do. Dr. Doan, smail,Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Eserler Albm, TDK Yaynlar, Ankara,2000, Futhark Blm

18 Yrd. Do. Dr. Doan, smail, a.g.e.,255 numaral resim.

19 Stewart, Ethel G.,Dene ve Na Dene Kzlderilileri, Cengiz Handan Amerikaya Kaan Trkler 1233 M.S., eviren: Eref Bengizbilen, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul, 200, 1-490. s

20 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e,42.s

3

Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi


23/361

4

Mayalar ve Trklk

Meksika ve Orta Amerika blgesinde yani Belize, Guatemala, Elsalvador, Honduras gibi lke snrlarierisinde, bata bugn genel olarak Maya olarak adlandrlan halklar olmak zere (ki Mayalar ierisindeTrklkle dorudan ilgilendirebileceimiz Kie ve ller gelmektedir), Meksico City ehrinin kuzeyinde,ehre yaklak 90 km mesafede bir blgede yaayan Torahumaralar ve Azteklerin devam saylan, Dou vemerkezi Meksika ile Kuzey Dou Meksikada yerleik Nauatl yerlilerini de Trklkle ilikili sayabiliriz.

Gney Amerika blgesinde, nkalarn devam olan halklarn bir ksm ile de Trklk ilikilendirilir,ancak bu konuda yaplan almalar olduka azdr. Gney Amerika yerlilerinin Trklkle ilikilendirilme -si, nka kltrnn Maya ve Aztek kltrne benzemesi sebebiyledir. Bu konuda maalesef dorudan biralma bulunmamaktadr.

Bu halklar, dillerinde bulunan yeteri saydaki Trke kelimeler, yaay ve inanlar ile muhtelif ben-

zerlikler ve ortaklklarn ortaya konmas sonucunda Trklkle ilikilendirilmektedir. Bu ilikilendirme,dorudan doruya Trk soylu olduklar tezinin yannda, Trklerin, bu halklar ile ok nceleri ya birlikteya da komu olarak yaam olduklarn da akla getirmektedir. Bahsi geen yerli halklar, dorudan doru-ya Trk soylu olmasalar bile, eldeki bulgulardan, bunlar ierisindeki baz katmanlarn dorudan Trklklebalantl olduu anlalmaktadr.

Bu benzerlik ve ortaklklarn ise tesadf olmad, eldeki bilgi ve bulgular, bilimin nda deerlen-dirildiinde aka grlmektedir.

Amerika Yerli Halklar ve Trklkle Balantlar Konularnda Yaplan almalar:Amerika yerlihalklar ve Trklkle balantlar hakknda yaplan aratrma, inceleme ve deerlendirme almalar yenideildir.

Amerika yerli halklarnn menei konularnda ilk kez 16. yyda Edward Brarewood adl bir ngiliz,Berring Blgesini gstererek, Tatarlarn elinde olan Asyann Kuzeydou kara paras, Amerikaya gei

Resim 2: Vikinglerin Amerikaya gelilerini gsteren harita


24/361

yolu olmutur diyerek21, dolayl da olsa Trklkle balan-tlarndan bahseder.

Daha sonra 1672 ylnda Londrada John Josselyn,New-Englands Rarities Discovered adl dergide, Dakota

yerlilerinden Mohawk Kzlderililerinin dillerinin Tatarcaile benzerliinden bahseder22. John Josselyn, dilin Trkeile ayn olduunu da iddia eder.

1800lerde Von Humboldt, Amerika yerli dillerindenderledii 137 kelime kknn, Ural Altay Dil Ailesindebulunan dillerle, hatta zellikle Uygurca ile izah edilebi-leceini bildirir23.

Bu almadan sonra Otto Rerigunun yapm oldu-u aratrmalar ve bu konuda Kazan limler Akademisine

yazm olduu mektuplar, dikkat ekicidir.Philedelphiada yaayan Otto Rerigu24, 1861 ylnda,

Kazan limler Akademisinin bakan brahim Halne 25,Arap hareriyle ve Kazan Tatar Trkesi ile yazlm birmektup gnderir26. O. Rerigu, F. L. O. Rochrig27, R. J. AWilliamson28, S. R. A. Riggs29ve benzeri kaynaklardan ya-rarlanarak Siyu, Keua ve Dakota yerlileri ile Mayalarndillerindeki Trke benzerlikleri belirlemi ve bunlar yaza-rak, Kazan limler Akademisinden yardmlama istemitir.

Resim 3:John Josselynin makalesinin Ancak o sralarda Haln lm, 6 ubat 1861 tarihin-

kt dergi kapa30 de Kazan limler Akademisinin bana N. . lminskiy31

gemitir. N. . lminskiy, Otto Reriguya herhangi bir cevap yazmaz. Cevap alamayan Otto Rerigu, 1863ylnda tekrar bu kez Rusa bir mektup daha yazar32. Otto Rerigu, bu mektubunda da, Philedelphiannbir kartpostal zerindeki fotorafn da gnderir; fotorafn kenarlarna not derek yerli halkn yaadblgeleri de gsterir. Otto Rerigunun srarl mektuplarna karlk lminskiy, nihayet bu konuyla ilgilen-mediklerini belirten bir cevap yazar33.


22 , .., ,,1996, 71. s


24 Frederih Luiss Otto Rerigu (1827-1941), NewYork ve Washington, Pennsylvania eyaletlerinde Profesr olarak grev yapar; tp doktoruve arkiyatdr.

25 brahim Haln; Azbuka ve Grameri, Kazan 1809, Cengiz Han ve Aksak Timurun Hayat, 1822, adl eserlerin yazar olup uzun yllarKazan limler Akademisi Bakanl yapmtr. Halnler tannm bir ailedir. brahim Halnin dedesi Sagit Haln eitim bilimcidir.arlk dnemi Rusyas, Sagit Halnin, eitim metodlarn Rus eitim sistemine uygular. brahim Halnin olu shak Haln de tannmbir bilim adamdr.

26 , .., a.g.e22.S

27 Rochrig, F.L.O., The Language of the Dakota or Siox Indians, Washington, 1772, 19. s

28 Williamson, R. J.,English Dakota School Dictionary, Topy Ouye Press, 1766, 144 . s

29 Riggs, S. R. A.,Dakota English Dictionary, Washington, Government Printing Ofce, 1790 X-665. s

30 , .., a.g.eekler blmnden31 N. . lminskiy, mehur Alman asll Yahudi dilbilimci Jakop Kerrin yetitirdii, papaz dilbilimcidir. Orta Asya ve Sibirya halklar

zerine yapt almalarla tannmtr. Sovyet Rusyann igal ettii Orta Asya ve Sibirya halklarnn her birine ayr ayr Kiril asllalfabe kabul ettirilmesi krinin sahibidir. Leningratta Pukin Kltr Evi olarak adlandrlan mzede Kazan limler Akademisindengetirilmi N. . lminskinin de arivi bulunmaktadr. , .., almasnda bu arivde

Otto Rerigunun mektuplarn 141/73 kayt numarasyla bulur. Bu bilgiler den alnmtr.32 , .., a.g.eekler blm.

33 , .., a.g.e4-60.S

5



25/361

6

Mayalar ve Trklk

Otto Rerigu mektuplarnda, Siyu ya daDakotalarn Ural-Altay dil ailesinden olabi-leceini ifade eder. Bunlarn Dou Avrupa,Sibirya ve Orta Asya halklaryla benzetiini,Orta Avrupa Fin Uygur ailesiyle de benzerlik-leri olduunu syler.

17-18. yy.da Missouri nehirleri ve Mis-sisipi arasndaki steplerden Skalistih dana,Kaliforniya ve Arkansas blgelerinde yaa-m olan Siyularn, Dakota, Mandan, Vinne-

bagu, Jidatsa, Apruka gibi diyalektleri bulun-maktadr.

Siyular; 1862, 1872, 1890 yllarnda Ame-rikal ynetimlerce gruplar halinde ge zor-landlar. En son 1963 ylnda 77.000 civarndaSiyu, Kuzey ve Gney Dakota, Karina, Mon-tina, Nebraska gibi birbirinden uzak blgelereyerletirildiler. Bir ksm Kanadann eyaletle-rine gtler. Onlarn tarihleri, destanlar, halkinanlar, folklorlar zerinde F.Kuper, M.Rid

gibi aratrmaclar alt34.

Otto Rerigu, Siyu dilindeki sap-sapa kap-kara, cet-cera kpkrmz gibi Trke mantkl ikileme-lere dikkati eker. Siyu dilinde yn gsterme grevinde kullanlan son ek +ta/+te ekini, Trk lehelerin -de kullanlan yn gsterme edat grevindeki yakta ile benzetirirken, Siyu dilindeki +sa / +se ekiniTrkedeki balk, mleki rneklerindeki meslek yapm eki olan +I ile birletirmektedir.

Siyu dilinde kullanlan wakan hakan kelimesindeki kelime ba #w nsznn, Trke kelime ba# K sesi ile denk olduunu, wakan < kagan deiimi eklinde gelitiini ifade eder.

Otto Rerigu, elindeki kaynaklardan Trke ile ilgili grd kelimeleri de tarayarak bir liste halinde

vermitir. Siyu, Keua ve Maya dilleri iin vermi olduu rnekler unlardr:

34 , .., a.g.e, 16-18.s

Resim 4: Otto Rerigunun Kazan limler Akademisine yazd Arap alfabesi ile Tatar Trkesi mektuptan rnekler

Resim 5: Otto Rerigunun Kazan limler Akademisine

gnderdii Rusa mektup


26/361

Siyu Dilinde Anlam35 Trk Dilinde

ate baba ata / aga / eti

bagana direk bagana

baha yal adam baba, babay

ekta ne tarafta yaktau imek iv/imek

ik iki iki

ine kk karde eni/ine/iney

ii i orta i/ie/i orta

kan damar kan

kanke hat,yol ang kayak yolu, pist

kapo, kapaho kapmak kapuv

kapun srmak, kovmak kabuv / kapmak

meme meme meme / emekmi ben ben / min

sa/se +I +CI

sosok yal adam kke

ta / -ta +A ul yakta (tarafta)

tani armak tangi

wakan hakan kagan

yasu/yaco ceza/yasak yasav

yudek boaz/yutak yutak

yuhep yutma/yutu yutu/yutuvyuta yemek yota, yotuv

Keua Dilinde Anlam Trk Dilinde

acikya alma, ak ak

ari zayf ark

as az az

as az, ok deil az

ba maymun biin

baldz baldz baldz

bil bilmek bilmekboya boya boya

bulan dnmek buram

agla sakal sacal

al kaya sal

ani say, tutar san

i kenar, u ik

uba sa tk, e

ur durmak durmak

i, i meyve suyu, imelik su i/i

35 Eserde kelimelerin anlamlar Rusa olarak verilmitir. Rusadan Trkeye tarafmzdan evrilmitir.

7



27/361

8

Mayalar ve Trklk

Keua Dilinde Anlam Trk Dilinde

ike iki iki

ipa apa apa

ipa hala apa

kaa gmek, gemek gmek, gemekkaun gelin katun

kali kaln kaln

karwn karn karn

kasa kesmek kesmek

khapao kaba kaba

khipu ip ip

kiiol glmek gl-, kl-

ko srmek, kovmak ko- /komak

kok gkyz kk

kol,gol kurtarmak kurtar

ku koymak koymak

kuli kl kl

kua ku ku

la -la/ile -la/ile

mi m mI

misi kedi miik

na ne? ne

ori hrsz ugru, ogr

paku bakmak bakmak

por yakmak, kor rt

poy oyun, oynamak oy-

pulut duman bulut

pus akan su, dkmek us

sat sat satmak

sunga sonuncu son

sunka sakal sukal

ar, ar tutmak ar/apulcu

tak dahi dah

takhla talmak/dalmak talmak/dalmak

ta tamak ta-, tauv

tata, tayta baba ata, dada

tawga ta/da ta/da

tawga yn, tepe taw, ta, da

tok paralamak, dokumak toku

tuka tkrme tkrmek

uuk minicik, kk kk

wage amca, day aga


28/361

Maya Dilinde Anlam Trk Dilinde

aak akmak, ak akmak, ak

aak ak/beyaz ak

akan aga/day aga

al erkek ocuk ul/olanba balk balk

bagir ggs bagr

bet bitmek bitmek

bikgit gen adam yiit

bikil barsak barsak

bilim bilinen, iaret bilim

bin birlikte, ile men

bin ben min/bin

bolan kalabalk bol, molbox plak bo

bul kpk, dalga buram, bora

bulmak burmak burmak

aak ok gzel iek

alan ylan ylan/alan

ik it duvar it/ik

opol bozulmu apur, bozulmu

ul su ul/su

dur durmak/hareketsiz kalma durmakiil ieride i/mide

iin kuyu iiv

ik iki iki

imi kadn memesi imi/emek

imi yae ya yemi yemi

kanil kan kan

kat kattrmak katmak / katu

keh geyik kiyik

kem gemi/kayk kemikil gelmek, yaknlamak kil/kilu

ko ku ku

ku koku koku

ku yk g/k

mool bol,ok bol

muluk zengin yl bolluk

oo a/yemek a

pa, pao su su, hu

polok dolu, besili big/ulug

poy oyuncak oynamak

agan aa eidi agan

9



29/361

10

Mayalar ve Trklk

Maya Dilinde Anlam Trk Dilinde

agan aa eidi agan

ukul ev, oda akr/ukur

ti srmak, batrmak ti/di

tik ayakta durma diktoqmaq eki, tokmak tokmak

tuy sa dy/ty

u ay ay

uayoh uyuklamak uyumak

vat krmak vatur/krmak

wa ama-alma amak

yaklel alev, yanmak yakmak

ya kin yeni gn ya kn/yeni gn

Otto Rerigu, bu kelime listelerinin yannda, Yukatan yarmadasnda, Koto, lan, Tulum, Yal, -mul, Tas, Yap / Tepi, Ka, aman-sama, igen, Sayl gibi Trke kaynakl olduunu ifade ettii yeradlarn da rnek verir36.

Toung De Kien, 1924de Rioda toplanan 20. Amerikanistler Kongresinde, in kayna tezini ileri s-rerken, bunu, Trk soyundan olan ularn zamanna balar ve Amerika yerlilerini Altayl diye tanmlar37.

Amerika yerlilerinin Trklkle balantlar konusunda, yukarda bahsettiimiz almalar dnda, de-iik zaman dilimlerinde, az da olsa gnmze dek sren almalar yaplmtr. Trkiyede bu konuylailgili almalaryla tannan 1944 ylnda Hseyin Nihal Atszn liderliindeki Trk hareket ierisindeyer alan, Trk ilim adam Reha Ouz Trkkan, kendisinin ve bakalarnn bu konuda yapm olduklar

almalar,Kzlderililer ve Trkler; Bir Tarihin, Bir Dramn Hikayesiadl eserinde genie vermitir38.Prof. Dr. Osman Nedim Tuna, Trk Dili Dergisinde yazd, Kelimeler Arasndabalkl seri yaz-

larnda, baz kelimelerin aklamalarn yaparken, Amerika yerli halklarn dillerindeki kelimelerle benzer-likleri gstermi; Trkln Amerika ktasna ulamas ile ilgili muhtelif grlere de yer vermitir39.

Bugn Kanada snrlar ierisinde yer alan, kendileri iin ayrlm muhtelif kamplarda yaayagelenDene ve Na-Dene yerlilerinin, M.S. Cengiz Handan Amerikaya kaan Uygur Trkleri olduunu ifadeeden Ethel G. Stewartn, Dene ve Na-Dene Kzlderilileri40adl almas da dikkat ekicidir.

Amerika yerlileri ile Trklk arasndaki balantlar hakknda Cumhuriyet dneminde resmi almala -r Atatrk balatmtr. Atatrkn Trk Kimdir? sorusuna cevap arayan bilimsel yaklam ve araylar,

1931de Trk Tarihi Tetkik Cemiyetini kurarak, yaplacak aratrmalara da zemin hazrlamt.Son zamanlarda, Colonel James Churcwardn, Kaybolmu Mu Ktas, Munun ocuklar,

Munun Mukaddes Sembolleri adl eserlerinin Trkeye aktarlmas ile Meksika ve Amerika ktasn -daki Trk izlerini renme merak da yeniden balamtr. Ancak gnmzde benzeri konulardaki al-malar, maalesef magazin haberi deeriyle okuyucuya sunulmakta, iin bilimsel yn dikkatlerden uzaktutulmaktadr.

36 , .., a.g.e35.s

37 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e.117. s

38 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e.116-121. s

39 Prof. Dr. Tuna, Osman Nedim,Kelimeler Arasnda, Trk Dili Dergisi, Ocak 385 S., 1984, 40.s; ubat 386 S., 1984, 86.s; Mart 387 S.,1984, 150.s; Nisan-Mays 388-389 S., 1984, 230.

40 Stewart, Ethel G.,Dene ve Na-Dene Kzlderilileri, Cengiz Handan Amerikaya Kaan Trkler 1233 MS, Trk Dnyas Aratrma-lar Vakf Yaynlar, stanbul, 2000 (eviren: Eref Bengi zbilen)


30/361


31/361

12

Mayalar ve Trklk

Trk ulusunun eskiliini dorulayan ve Atatrkn zerinde derin bir etki brakan ilk kitaplardan biri-Necip smn Trk Tarihinden (1900), Merutiyet yllarnda Trk Yurdunda yaymlanan baz ma-kalelerden, B. Carra de Vauxnun 1911deki Etrusk Dilinden, Ruen Erefin 1930da Atatrkn buy-ruuyla Lon Cahunden evirdii Fransada Ari Dillere Tekaddm Eden Lehenin Turan Meneive Sadri Maksudinin 1931deki Trk Dili iin adl eserinden sonra - ngiliz arkeologlarndan LeonardWoolleynin ngilizce asl 1927de, Franszcaya evirisi de 1930 Hazirannda kan Smerliler adleseridir. Bunun bir yerinde (s. 14-15) geen Smerliler, etimoloji bakmndan olmasa bile, herhalde yapbakmndan Turanl eski Trkeye benzeyen, bitiken tipte bir dil konuurlard. cmlesi, Atatrke biripucu vermi, bu alanda etimoloji de yaplm ve mesela Tanr, gk anlamna gelen Smerce dingirileTrkedeki tengri, Tanr kelimeleri karlatrlmtr44.

Gazi Mustafa Kemal Atatrk, dnyada Trklkle ilgili ne varsa ilgilenmitir. 1926 ylnda Bak Tr-koloji Kurultayna bilim adamlar gnderen Atatrk, Basklarla ilgili almalar yapmak zere HamitZbeyr Koay, Gagauz Trklerinin yaad yerde Trke dersler veren mektepler amak zere RtEfendiyi, Kafkasya Trkl hakknda inceleme ve aratrma yapmak zere smail Berkok ve MustafaButbay, Afganistana, rana ve Meksikaya mer Tahsin Efendi45v.b. grevlendirmitir.

Gne Dil Teorisi:Son olarak ta 1935 baharnda, Avusturyal dilcilerden H. F. Kvergi, Trkeyi,S. Freudun psikanaliz grne gre aklayan, ses sembolizmine dayanan ve Trk Dillerindeki Bazelerin Psikolojisi adn tayan 41 sayfalk yazsn Atatrke gndermitir. Bunlarn etkisiyle de 1935gz aylarnda Gne-Dil Teorisi ortaya kmtr.

H. F. Kvergiin aslnda daha nce Almanlarn Ay Dil Teorisine benzeyen grleri zerine bata H.R. Tankut, . Nemci Dilmen v.b. kimseler Gne Dil Teorisini gelitirmeye almlardr.

Teorinin temeliA seslerine dayanmaktadr. Trke ve dnya dillerindeki kelimelerin tamamnn bukkten tredii iddia edilmektedir. Aada brahim Nemci Dilmenin teoriyle ilgili grleri verilmitir46.

GNE-DLTEORSNN ANA HATLARI

TEZNE BALI GRAFKLER VE ANALZLER

Tezi Yazan: . N. DLMEN

1. ANA KK VE PRENSPAL KKLER

Anakk:V. +

Birinci derece Prensipalkkler

V. + (y,g,k,h) (v,h,m,p,h)

kinci derece Prensipalkkler

V. + (t, d, u, l, r) (s, , c, , z,j)

a ay, ag, ak, ah, av, ab, am, ap, af at, ad, an, al, ar, as, a, ac, a, az, aj

o oy, og, ok, oh, ov, ob, om, op, of ot, od, on, ol, or, os, o, oc, o, oz, oj

u uy, ug, uk, uh, uy, ub, um, up, uf ut, ud, un, ul, ur, us, u, uc, u, uz, uj

y, g, k, h, v, b, m, p, f t, d, n, l, r, s, , c, , z, j

e ey, eg, ek, eh, ev, eb, em, ep, ef et, ed, en, el, er, es, e, ec, e, ez, ej

y, g, k, h, v, b, m, p,f t, d, n, l, r, s, , c, , z, j

y, g, k, h, v, b, m, p, f t, d, n, l, r, s, , c, , z, j

i iy, ig, ik, ih, iv, ib, im, ip, if t, id, in, il, ir, is, i, ic, i, iz ij

44 Daha sonra bu kelimenin Trke kaynakl olduunu Prof. Dr. Osman Nedim Tuna ispatlamtr.45 Konuyla ilgili geni bilgi iin bkz., Tahsin Mayatepek ve almalar blmne

46 Kiriiolu, Do. Dr. Fatih,Atatrk Dnemine it Baz Belgeler, Trk Dili, 2001/II, 600. S., Aralk 2001, Ankara, 765-767.s


32/361

13

Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Trk Dili


33/361

14

Mayalar ve Trklk


34/361

Tahsin Mayatepek ve almalar: Tahsin Mayatepek, bir vesile ile Gazi Mustafa Kemal Atatrk ile

grmesinde47, Orta Amerika ktas yerli halklarnn, zellikle Meksika ve civarnda yaayan Mayalarn

dillerinde Trke kelimeler bulunduunu, Trk dili hakknda yaplan almalarda bunlarn da dikkate

alnmas lazm geldiini syler.

Mayatepekin bu szleri zerine Gazi Mustafa Kemal Atatrk, kendisini 1932 ylnda Meksikaya, bukonularda da aratrmalar yapmas iin Bykeli olarak grevlendirir.

Baz kaynaklar Tahsin Mayatepekin emekli general olduunu sylemektedirler; ancak, Peru Fahri

Bakonsolosu olan torunu Osman Mayatepek ile yaplan syleide ve Tahsin Mayatepekin yapt ara-

trmalar konu alan48bir makalede, mer Vehbi Paann olu, tarihi ve diplomat olarak tantlmaktadr.

1949 ylnda emekli olan Tahsin Mayatepek, 1959 ylnda stanbulda vefat etmitir.

Mayatepek, Meksikada yapt inceleme ve gzlemlerini zaman zaman Gazi Mustafa Kemal Atatrke

raporlar halinde gnderir. Bu raporlarn bir ksm, imdi Trk Dil Kurumu ve Cumhurbakanl arivle-

rinde bulunmaktadr49.

O zamanki Trk Dil Kurumu Genel Sekreteri brahim Nemci Dilmenin istei zerine, Gazi MustafaKemal Atatrke yazd raporlarn birer kopyasn Trk Dil Kurumuna da gnderir.

Mayatepekin gnderdii bu raporlar arasnda, Trkiyede daha ok dikkati ekeni ise ilk kez 7. rapo-runda bahsettii, 19. yzylda yaam ngiliz silahl kuvvetlerinde albay, aratrmac James Churchwardn1931-1934 aras yaymlad Mu Ktas ile ilgili teorilerinin olduu kitaplardr.

Mayatepek, raporlarnda, Kuzey Amerikada Teksas Eyaletinde yaayan Atakafa adl halkn dilinde 25Trke kelime bulunduunu, Meksikada yaayan yerli halklar hakknda yaymlanm muhtelif eserlerdebaz Trke kelimelere rastladn, Peru dilcilerinden Pablo Patronun eserlerinde geen Kiua ve Aymaradillerinde bulduunu iddia ettii Asuri ve Smer kelimelerinden bahseder50.

8 inci Rapor

imdiki Amerikada (Texas) eyaletindeki

Yerlilerin konutuklar (ATAKAPA) dilinde Bulduum Trke szler:

Atakapa dilinde Trkede karl

OY . Uyumak

UK .. Byk

ET .. te

AKNA .. Aknt

AK .. Su

KUTS .. Komak

PAY .. Pay etmek, taksim etmek

YA .. Yemek

TSK .. Sekiz 8 adedi

UTS .. U, nihayet, son

TET .. ATA

47 Baz kaynaklarda Tarih Kongresine sunduu bir tebli ile; baz kaynaklarda ise bizzat Gazi Mustafa Kemal Atatrk ile yapt gr-melerde diye bahsedilir.

48 Sezer, Kemal; nsall, Emre, Ergenekon mu, Mu mu?; Atatrk Dedeme ok nanyordu, Yeni Ak tel, 2-8 Austos, 3. say, 22-28. s.

49 Mayatepekin bu ve benzeri yazmalar, Dileri Bakanl arivinde olmad gibi, Meksikadaki Bykeliliimizin arivinde debulunmamaktadr. Daha dorusu Eliliimizde 4 yldan daha geriye giden, hibir kayt yoktur.

50 www.tdk.gov.tr,ariv Tahsin Mayatepekin yazmalar blm.

15



35/361

16

Mayalar ve Trklk

KIZ . Kz

NL . Nine, byk anne

ILI . Ilca, szmzde scak anlamnda olan ILI szmzle ayndr. ILI atakapa dilinde scak manasndadr.

POK . Avuc

HU . Okumak

KEM . Gemi

TA . ay, rmak

LAT . Alt, 6 adedi

YOL . Oul

ts . st, zerine

PAN . Pencere

LU . Yl, sene

Peru ve Bolivyada konuulan Kiua ve Aymara dillerindeki Asuri ve Smer kelimelerinin bulunduu-nu ifade ettii 10 numaral raporda Mayatepek, aadaki rnekleri verir.

10 uncu rapor (S U R E T)Peru ve Bolivya yerlilerinin konuduklar(Kiua) ve (Aymara) dillerinde bulunan

(ASUR) ve (SMER) szleri:

Peru dilcilerinden Pahle Patron namndaki mellin Lima ehrinde 1900 senesinde ner ettii (OR-

GEN DEL KECHUA Y DEL AYMARA) namndaki spanyolca eserde Peru ve Bolivyada konuulan Ki-

ua ve Aymara dillerinde numaileyhin bulunduu Asur ve Smer szlerinin mhim bir miktarn numune

olarak aada arz ediyorum:

Trkede Asuri dilinde Smer D. Kiua D. Aymara D.

ATA . AD ve ADDA TATA TATA

BABA ABU . AUKA AUK

BABA . A YAYA

Er, Erkek UHO URKO URKO

KRAZ, lke MATU MA MATMAK MAMAN

Trkede

Asuri dilinde

Smer D.

Kiua D. Aymara D.

Arslan UMU . PUMA PUMA

KU .. GU Pisku, Piin Pisku, Piin

YER, Mahal .. K KT ..

ADAM . . KUM RUNA ..

Bina, naat ... PN PPTOK ..

Ev inasnda kul- .

lanlan kam

KAPU LAH .. KLKA


36/361

Colonel James Churchward ve Mu Ktas:Trkiyede ilk kez, Mayatepekin 29 ubat 1936 ylnda

yazm olduu 7 numaral raporda ad geer51.

Mayatepekin verdii bilgilere gre bu zat, genliine rastlayan 1868 ylnda Hindistana gelmi, ngi-

liz Hkmetinden ald emir zerine de Himalaya eteklerindeki Ayhodya Budist Manastrna gitmitir52.

51 www.tdk.gov.tr,ariv Tahsin Mayatepekin yazmalar blm.

52 www.tdk.gov.tr, ariv Tahsin Mayatepekin yazmalar blm.

17



37/361

18

Mayalar ve Trklk

Colonel James Churchward

1868de, eski dinlerin kkenleri

hakkndaki aratrmalar dorul-

tusunda Tibetteki manastrlar

dolarken, yolu Bat Tibette birmanastra der. Bu manastrn,

Byk Rahipler Kardeliinin

nde gelen yelerinden olan ba

rahibi Rishi, Churchwarda, g-

nmzden 15 bin yl nce yazl-

m Naacal Tablet

mayala ve turkluk.pdf

Documents