HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:3 E diel, 20 janar 2013E diel, 20 janar 2013E diel, 20 janar 2013E diel, 20 janar 2013E diel, 20 janar 2013

MARTIN CAMAJ: KAM VENDOS MOS ME MARTIN CAMAJ: KAM VENDOS MOS ME MARTIN CAMAJ: KAM VENDOS MOS ME MARTIN CAMAJ: KAM VENDOS MOS ME MARTIN CAMAJ: KAM VENDOS MOS ME U PERZI NDER DALLAU PERZI NDER DALLAU PERZI NDER DALLAU PERZI NDER DALLAU PERZI NDER DALLAVERE POLITIKEVERE POLITIKEVERE POLITIKEVERE POLITIKEVERE POLITIKE

MARTIN CAMAJ NE 1957Një letër dhe një studim i panjohur mbi KosovënNjë letër dhe një studim i panjohur mbi KosovënNjë letër dhe një studim i panjohur mbi KosovënNjë letër dhe një studim i panjohur mbi KosovënNjë letër dhe një studim i panjohur mbi Kosovën

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Një studim për Kosovën nëregjimin e Titos, menjëherë pas viteve që pasuan

Luftën e Dytë Botërore, kur ajombeti nën jugosllavi. Martin Camaj,32 vjeçar, e shkroi këtë shënim mbiKosovën sipas kërkesës së MustafaKrujës. Studimin ia ka dërguar tëshoqëruar me një letër, ku ai zbu-lon shumë ndjesi personale dhe in-formacione të vyera biografike mbikëtë periudhë të jetës së tij. Camaj,ndodhej në Romë, me gruan Ninën,e cila ishte e sëmurë, ndërsa ai nënjë moment mjaft dëshpërues mbitë ardhmen e karrierës së tij. Ajoçka kishte lënë pas krahëve Sh-qipëria, në regjimin komunist dukejse ishte një kapitull i mbyllur përtë, por edhe periudha e studimevefilologjike me prof. Bariqin, janëndërprerë. Ëndrra e tij është të vi-jojë në rrugën e studimeve, dhe edeklaron hapur dhe në këtë letër senuk ka asnjë dëshirë të përzihet në

çështje politike. Studimi i tij mbiKosovën, po ashtu ofron informa-cione e analiza të vyera mbi tablonëe jetës shoqërore, kulturore dhe mbitë gjitha politike në Kosovën e mbe-tur nën regjimin e Titos. Çka ofron-te tabloja e Revolucionit Komunistnë Kosovë, çfarë politikash po gatu-ante udhëheqja e ish-Jugosllavisëndaj shqiptarëve, si depërtuanmalazezët në tokat e bejlerëve tëpasur kosovare dhe si u manipuluapopulli i varfër kosovar, duke i of-ruar një pjesë të tokave të kon-fiskuara. Duke mos e zhvilluar in-dustrinë në Kosovë, por dukeshfrytëzuar deri në ekstrem pasur-itë natyrore të saj që cilat dërgo-heshin në serbi, Kosova mbeti evarfër, e kjo situatë, sipas Camajtbëri që vendasit të shpërnguleshine të kërkonin punë gjetkë në ven-det e ish-Jugosllavisë. Ja çfarë sh-kruan Camaj në mendimet e tij mbiKosovën: “Mosindustrializimi i këtijvendi ka shkaktuar “pecallben” tekshqiptarët...

Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjergj, Meksh, Bue... Gjergj, Meksh, Bue... Gjergj, Meksh, Bue... Gjergj, Meksh, Bue... Gjergj, Meksh, Bue... Ato kanë arriturAto kanë arriturAto kanë arriturAto kanë arriturAto kanë arritur

deri në ditët tona qoftë si emra vetjakë,deri në ditët tona qoftë si emra vetjakë,deri në ditët tona qoftë si emra vetjakë,deri në ditët tona qoftë si emra vetjakë,deri në ditët tona qoftë si emra vetjakë,ashtu edhe në toponimi, në emërtimeashtu edhe në toponimi, në emërtimeashtu edhe në toponimi, në emërtimeashtu edhe në toponimi, në emërtimeashtu edhe në toponimi, në emërtime

që lidhen me ndërtime kulti…që lidhen me ndërtime kulti…që lidhen me ndërtime kulti…që lidhen me ndërtime kulti…që lidhen me ndërtime kulti…

Antroponimia iliro-shqiptare mbetet një

fushë me rëndësi për stu-dimin e gjuhës shqipe dhevazhdimësinë e saj ngailirishtja, me ndikim dhenë historiografi. Me gjithërëndësinë që ka ajo, men-dojmë se mbetet shumëpër t'u bërë në këtë lëmë.Do të ishte një ndihmesë emadhe për studiuesit, bot-imi i të gjithë emrave, qëruhen në arkivat e qen-drave kërkimore, në radhëtë parë si material bruto nëinternet, ose të jetë dis-ponibël në format elek-tronike, përfshirë këtu dhetoponiminë e trevave ilire-shqiptare (makro dhe mik-rotoponimi), që do të për-bënte një lëndë bazë dheme vlerë, për studimet

antroponimike dhe daljene saj nga disa korniza tëngushta e gjykimesh sipër-faqësore që përsëriten.Studimet e derisotme, nënjë vështrim të parëpërgjithësues, kanëtreguar se emrat vetjakëmesjetarë të shqiptarëvenë tërësinë e tyre para-qiten karakteristikë dhe tëdallueshëm vetëm për et-ninë tonë, duke u përdorurnë këto forma vetëm prejtyre, duke u veçuar qartënë këtë mënyrë nga popujte tjerë, në radhë të parënga fqinjët. Siç kanëtreguar me kohë studiues-it, ato vijnë nga dy burimekryesore: emra të burimitvendas (ilire, iliro-sh-qiptare dhe shqiptare) dheemra të huazuara (laikëdhe fetarë). Në këtë...

Populli shqiptar në situata të vështira gjith-

një ka thirur kongrese dhekuvënde mbarëkombëtare.Këtu bën pjesë dhe Kon-gresi i Lushnjes i mble-dhur në përfundim tëluftës së parë botërore i cilinuk u thirr që të përcak-tojë programin e levizjeskombëtare shqiptare, poru thirr që të organizonteqëndresën kundër planevetë fuqive të mëdha fituesetë pas luftës. Në treg qenxjerrë pavarësia e vendit,dhe qenë hartuar plane nëdëm të interesave të ven-dit, pavarësisë dhe sovran-itetit. Për këtë qëllim Kon-gresi reagoi me anëprotestash kundër planeveanti shqiptare që iu u çuanFrancës, Italisë, Britanisë,

SHBA për të kundërshtu-ar planet e fuqive të mëdhadhe të shteteve fqinje dhetë korrigjonte padrejtësitëqë nga kongresi i Berlinite deri ke Konferenca eAmbsadorëve e vitit 1913.Këtë mision do ta merrtedelegacioni i çuar nga kon-gresi në konferencën epaqes që do të luftonte përprogramin maksimal. Kjoide mbështetej nga disafaktorë, si e drejta e popu-llit shqiptar për jetë ko-mbëtare, të lirë të pavaru-ar; njohje ndërkombëtare eShqipërisë tetë vjet mëparë si shtet sovran dhe ipavarur njohur nga gjash-të fuqitë europiane. Erëndësishme ishte se pro-grami bazohej në faktin segjatë luftës së parëbotërore shteti...

Parlamenti i dalë nga KongresiParlamenti i dalë nga KongresiParlamenti i dalë nga KongresiParlamenti i dalë nga KongresiParlamenti i dalë nga Kongresi i Lushnjes do të ishte organi i Lushnjes do të ishte organi i Lushnjes do të ishte organi i Lushnjes do të ishte organi i Lushnjes do të ishte organi

kryesor i pushtetit legjislativ dhekryesor i pushtetit legjislativ dhekryesor i pushtetit legjislativ dhekryesor i pushtetit legjislativ dhekryesor i pushtetit legjislativ dhenjë nga pjesët themelore të regjimitnjë nga pjesët themelore të regjimitnjë nga pjesët themelore të regjimitnjë nga pjesët themelore të regjimitnjë nga pjesët themelore të regjimit

parlamentar në Shqipëriparlamentar në Shqipëriparlamentar në Shqipëriparlamentar në Shqipëriparlamentar në Shqipëri

Aqif Pashë ElbasaniAqif Pashë ElbasaniAqif Pashë ElbasaniAqif Pashë ElbasaniAqif Pashë Elbasanihimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjes

Një tregim për një personazh të veçantë.Një tregim për një personazh të veçantë.Një tregim për një personazh të veçantë.Një tregim për një personazh të veçantë.Një tregim për një personazh të veçantë.Shkruar nga Bahri Myftari, proza ështëShkruar nga Bahri Myftari, proza ështëShkruar nga Bahri Myftari, proza ështëShkruar nga Bahri Myftari, proza ështëShkruar nga Bahri Myftari, proza ështëshkëputur nga libri "Pashai Elbasanit",shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit",shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit",shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit",shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit",

një libërnjë libërnjë libërnjë libërnjë libër, kushtuar dy figurave të mëdha,, kushtuar dy figurave të mëdha,, kushtuar dy figurave të mëdha,, kushtuar dy figurave të mëdha,, kushtuar dy figurave të mëdha,Ismail Qemalit dhe Ismail Qemalit dhe Ismail Qemalit dhe Ismail Qemalit dhe Ismail Qemalit dhe Aqif Pashë ElbasanitAqif Pashë ElbasanitAqif Pashë ElbasanitAqif Pashë ElbasanitAqif Pashë Elbasanit

○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17○ ○ ○ ○

faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18○ ○ ○ ○

faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16

Emra vetjakëEmra vetjakëEmra vetjakëEmra vetjakëEmra vetjakëmesjetarë tëmesjetarë tëmesjetarë tëmesjetarë tëmesjetarë tëshqiptashqiptashqiptashqiptashqiptarrrrrëveëveëveëveëve

Kongresi iKongresi iKongresi iKongresi iKongresi iLushnjes, fillimet eLushnjes, fillimet eLushnjes, fillimet eLushnjes, fillimet eLushnjes, fillimet eparlamentarizmitparlamentarizmitparlamentarizmitparlamentarizmitparlamentarizmit

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

Prof.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër Meksi

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

Libri "Tepër e thjeshtë" i NdueGjikës sjell përvojën e një

prozatori që ka hyrë pa shumëbujë në rrugën e prozës me vëlli-met e tij me tregime, por edhe me

tej tregimi shqiptar gjetirrëfimtarë të tillë si Naum Priftidhe Sotir Andoni, pastaj dheDhimitër Xhuvani e Teodor Laço.Pas disa përmbledhjeve me tre-gime nga Lazër Stani e FarukMyrtaj tregimi sot i...

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Ndue Gjika, Mustafa Kruja Merlika në tubim me KosovarëtNdue Gjika, Mustafa Kruja Merlika në tubim me KosovarëtNdue Gjika, Mustafa Kruja Merlika në tubim me KosovarëtNdue Gjika, Mustafa Kruja Merlika në tubim me KosovarëtNdue Gjika, Mustafa Kruja Merlika në tubim me Kosovarëtromanin "Prapësia". Ndue Gjikalëvron me shumë ngulm prozën eshkurtër, këtë zhanër të letërsisëqë tek ne ka një histori të gjatë qëme tregimet e M. Frashërit, tëmjeshtrave të njohur si MitrushKuteli dhe Ernest Koliqi. Edhe më

Nga Sadik BejkoNga Sadik BejkoNga Sadik BejkoNga Sadik BejkoNga Sadik Bejko

Në foto:(Majtas)

Nga e majta(i dyti) Lin Delija,

(i pesti) M. Camaj,i gjashti Viktor

Koliqi. Foto e vitit1957, vit kur u

shkrua ky studimdhe kjo letër

(Djathtas) MustafaKruja Merlikanë tubim meKosovarët

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 20 janar 201314

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom EPISTOLAR

KKKKKONTRIBUTIONTRIBUTIONTRIBUTIONTRIBUTIONTRIBUTI SISISISISI AAAAATDHETTDHETTDHETTDHETTDHETARARARARAR

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

...d.m.th. shpërndarjen e shqiptarëve nëpërtanë shtetin për të gjetë punë, sidomos nëkohën e dimnit. (Në dimnin e vjetit 1956vetëm në Beograd ka pasë ma se 14.000punëtorë krahi shqiptarë tue përfshi edhespataxhit”... Mjaft ngacmuese është analizaqë Camaj bën për jetën shoqërore dhe kul-turore në Kosovë, duke i bërë këto “shënime”mjaft grishëse për t’i lexuar prej kujtdo.“RILINDASI” i sjell më poshtë për lexuesitkëto shënime dhe letrën e Camaj, të plota,zbardhur me besnikëri nga origjinali. Letraështë gjendur në arkivin e Mustafa Krujës.

vijon nga faqja 13

LetraRomë, 15 / 3 / 57Romë, 15 / 3 / 57Romë, 15 / 3 / 57Romë, 15 / 3 / 57Romë, 15 / 3 / 57Fort i nderti dhe i dashuni Mustafa,Fort i nderti dhe i dashuni Mustafa,Fort i nderti dhe i dashuni Mustafa,Fort i nderti dhe i dashuni Mustafa,Fort i nderti dhe i dashuni Mustafa,Po i përgjegjem dëshirës suej shum vonë.

Ju lutem me më falë. Arsyenat janë të shumtaqë s'mujta t'iau pregadis me kohë nji mendimtemin mbi gjendjen kosovare. Kam pasë gruenshum të smuet dhe vetë isha shum i tronditunmbasi ende nuk po shof ngjasë të mirë për njisistemim të përkohshëm deri sa të vijë dita eemigrimit. Prof. Koliqi më ka ndihmue sa kamujtë, por unë jam shum larg dëshirës dheqëllimit tem në jetë: që të vijoj studimetfilologjike shqipe të fillueme me prof. Bariqin.

Këtu po iu mbylli dhe ato pak mendime mbiKosovë. I shkrova pa ndonji përpunim stili asegjuhe, ashtu si më erdhën, si t'isha qenë tuebisedue me ju kambkryq, shqiptarçe. Nësemund të më shkrueni, shfaqni ju lutem men-dimin tuej mbi këto faqe tue më pyetë mbindonji send që nuk mund ta keni të kjartë. Ekam pasë shum vështirë me iau përmbledhënë pak fjalë mendimin tem mbi Kosovë, psekam jetue shum në Jugosllavi, sigurisht kamshum me thanë mbi ket vend, pse për me anal-izue çashtjen tonë atje, duhet me njoftë mirëdhe Jugosllavin e soçme. Çashtja kosovare du-het studjue dhe shikue në shum pikpamje, aqma tepër ata që shkruejnë mbi të në Prendimsod haptas ndër publikacjone të ndryshme.Pozitën teme në Jugosllavi iau kanë zbuluejugosllavëve shqiptarët në Prendim, tue mëlëvdue në shtyp dhe letra, të cilat iau dër-gojshin njerëzve në Jugosllavi. Atyne që bajnëkëso gabimesh iau kam thanë aqik.

Kjo lloj politike ase problematike don sh-kencatarë sikurse jeni ju, që njifni mirë të kal-uemen dhe studjoni shkencatarisht të tash-men. Me këtë nuk due të iu thërras që të shk-rueni mbi këso gjanash ju, por kënaqem që in-teresoheni për çashtjet tona kombtare pse keminevojë, ase ma mirë, kanë nevojë njerzit qëmerren me kso problemesh me u këshillue nëshum pikpamje nga të vjetrit, nga shken-catarët e historjanët, gja që vetë komunistat erij e bajnë. Prandej me sinqeritetin ma të madhu them se rinija e andejshme u don pse ke juka diktue ndershmenin n'idealin kombtar,flijimet tueja për ket ideal e sidomos dijen ejuej pse talentet e lindun për intriga né na çojnëtë vjelltë.Më shkrou dhe Genci për ju dhe ukënaqa për fjalët që tha mbi ju se jeni plot en-ergji e se punoni për shkencën shqiptare. Juuroj jetë, shëndet e punë të mbara me gjithëzemër.

Unë e kam vendosë nji herë e mirë mos meu përzi ndër dallavere politike, mbasi nuk nd-jej kurfarë vokacjonit për ket drejtim. Dëshirama e madhe e emja asht me vijue profesjonintem.

Ju përshëndes përzemërsishtMartiniTë fala shum NinaP.s. A i muert librat që iau dërgova për Ze-

fin? Abonimi i Gencit në Tempo?

StudimiÇASHTJAÇASHTJAÇASHTJAÇASHTJAÇASHTJA KOSOV KOSOV KOSOV KOSOV KOSOVAREAREAREAREAREÇashtja kosovare mundet me u vrejtë, në

të vërtetë dhe ashtu si vrehet, në pikpamje tëndryshme, mun dhe nga vetë shqiptarët nac-jonalista. Qe, p.sh. emigracjoni këtu në Pren-dim qenka i damë dysh për sa i përket çash-tjes kosovare: " luftë dhe alarmim pse mbaroiKosova!" bertitka nji pjesë. Nësa pjesa tjetërqenka e mendimit që mos të bahet fort zhur-më rreth kësaj çashtje, por të pritet nji mo-ment ma i pershtatun ase ma aktual për të bandonji veprim diplomatik. Pak a shum dhe nëShqipni nacjonalistat ndahen po në dy opin-jone. Gjithkush asht kureshtar me dijtë, porma tepër se askush jugosllavët, se çka men-don qeverija e soçme shqiptare mbi ket çash-tje. Mbas mendimit tem ata të Tiranës nukkanë qëndrim të caktuem në ket mes, pse ata,si në çdo gja tjetër, janë të mvarun prej rusëve.Asht e vërtetë se rusët ma-chiavelista nacjonalizminshqiptar e shfrytzojnëndër rasa të ndryshme simjet presjoni kundraJugosllavis, por rusët nëkurrnji rasë nuk kanë meqenë në favor të sh-qiptarëve të Kosovës. Çkamendojnë jugosllavët? Sipartija komunistejugosllave ashtu dhe çdorrymë tjetër mbrendakëtij shteti qi ka në pro-gram nji pushtet jugosllav,qofshin kta dhe kroatë asesllovenë, nuk e lëshon Ko-sovën pa gjak e luftë. Kos-ovarët ket gja e dijnëshum mirë, prandej çdointelektual dhe njeri qëmendon realisht ndër sh-qiptarët nën Jugosllavi eka humbë shpresën në fu-qin fizike dhe u mbetet meshpresue se ishalla ka meardhë nji ditë kur fuqitë e mëdha, për interesatë veta, kanë me urdhnue jugosllavët që tërrinë në caqet e veta e t'i lanë shqiptarët mejetue si donë ata. Me ket mendim bashkohemdhe unë, megjithse asht mjaft fatalist. Koso-varët shqiptarë bajnë detyrën e vet: mundohenme ruejtë ata çka kanë me të gjitha forcat eveta. Masa e intelektualve të rij, pergjithsisht,lot nji politikë "bashkimi dhe vllaznimi", gjaqë nuk asht aspak bindëse për kurrnji grupetnik në Jugosllavin e soçme! Asht interesantme u gjete në qytetin e Prishtinës në kohë tëmbrames kur populli del në shëtitore: nukmundesh me e gjetë nji grup të përziem serbë

e shqiptarë, por fare janë të ndamë dyshë, nënji anë serbët e në nji anë shqiptarët.Udhëheqsija e partis, përkundra asht nji klikëkrejtsisht e izolueme e perzieme me dy kombë-sinat pa dallim. Por, për t'iau paraqitë gjend-jen kosovare ase shqiptare në Jugosllavi, du-het hjedhë nji sy fakteve historike ç'prej 1945deri në sod, tue vu në dukje shkurtimisht dheshkaqet.

Revolucjoni komunist në KosovëRevolucjoni komunist në KosovëRevolucjoni komunist në KosovëRevolucjoni komunist në KosovëRevolucjoni komunist në KosovëRevolucjoni komunist në Kosovë ka qenë

krejtësisht specifik, shikue nga Titoja me shokëqyshë atëherë nën prizmin nacjonal. Në tëvërtetë ky revolucjon ka realizue këto masa:

I. Hakmarrje e serbëve, malazezve e maqe-donasve kundra shqiptarëve që u përpoqën tëbajnë Shqipnin e madhe. Ket gja ata e kryenme dorën e shqiptarëve. ( shi. Albanskijugoslovenski - V. Dedjer).

II. Shtypja e beglerëve, tregtarve dhe sh-tëpijave të para shqiptare dhe marrja e tokave

A) Fryma konservatore "po na i dau shkautokat e parisë shqiptare e nesër njisoj kanë mena i marrë pse iau ka lanë baba".

B) Fryma e kolektivizimit komunist nëkundërshtim me individualizmin e fshatarittonë (gja analoge dhe në Malsin e Shkodrës,ku as dy % nuk kanë përfitue nga reformaagrare).C)Kosovari psikologjikisht e ka ndie ve-hten plotsisht të mujtun tue ra për së dytit nërobni, prandej nuk ka pasë zemër të kërkojëpërfitim prej beneficeve të revolucjonit si ele-menti ma i vorfën në Jugosllavi. Karakteris-tikë kryesore në mardhanjet e shqiptarëve etë qeverisë jugosllave asht mosbesimi reciprok.

Fakte vërtetuese: moskujdesi i qeverisë qënë Kosovë e Metohi të ngrihen fabrika, elek-trane ase të hapen udhë të reja si në Krahinate tjera jugosllave.. Nga ana tjetër ky vend ashti mbushun me landë të para që nuk përpuno-hen në vend, por trasportohen në Serbi, gja kjokrejt në kundërshtim me parimin Marxisto -leninist. Mos të harrohet dhe se Kosmeti asht

zyrtarisht Krahinë autonomeprandej duhet të kishte njiautonomi ekonomike. Mosin-dustrializimi i ketij vendi kashkaktue "pecallben" tek sh-qiptarët d.m.th. shpern-damjen e shqiptarëve nepertanë shtetin për të gjetë punë,sidomos në kohën e dimnit.(Në dimnin e vjetit 1956vetëm në Beograd ka pasëma se 14.000 puntorë krahishqiptarë tue perfshi edhespataxhit. U dokumentue menji reportazhë pregatitë ngadisa studenta shqiptarë nëBeograd nergut për revistëne ilustrueme ZANI I RINIS.Ky artikull qe censurue dhendalue.)

Nga të gjithë këta na da-lin disa pyetje: a thuejugosllavët ase ma pikërishtkomiteti qendruer i partiskomuniste jugosllaveparashef se do t'a humbi

Kosovën nji ditë, prandej nuk derdh kapitalnë te, por e shfrytzon? A thue Kosmeti nuk ashtvend strategjik ushtarakisht i përshtatun perzhvillim industrijal, dhe se në në rasën e ndojlufte ata kishin me e humbë për së shpejti?Kjo e fundit ka ma ngjasë sepse ata në tëvërtetë krejt industrin e randë, sidomos indus-trin ushtarake, e kanë perqendrue në krahi-nat malore të Bosnes, mirë e mprojtun ngaLindja e nga Prendimi. Por asgjamangut kjonuk e justifikon moskujdesin për Kosmet, psenë të njajtin pozicjon strategjik gjindet edheMaqedonija e cila ka përfitue ma tepër se çdokrahinë tjetër jugosllave në ngritjen dhe për-

MARTIN CAMAJ NE `57Një letër dhe një studimi panjohur mbi Kosovën

E harton pas kërkesës së Mustafa Krujës. StudimiE harton pas kërkesës së Mustafa Krujës. StudimiE harton pas kërkesës së Mustafa Krujës. StudimiE harton pas kërkesës së Mustafa Krujës. StudimiE harton pas kërkesës së Mustafa Krujës. Studimitrajton çështje si: Revolucjoni komunist në Kosovë,trajton çështje si: Revolucjoni komunist në Kosovë,trajton çështje si: Revolucjoni komunist në Kosovë,trajton çështje si: Revolucjoni komunist në Kosovë,trajton çështje si: Revolucjoni komunist në Kosovë,

Gjendja shoqnore e shqiptarëve dhe Gjendja kulturore...Gjendja shoqnore e shqiptarëve dhe Gjendja kulturore...Gjendja shoqnore e shqiptarëve dhe Gjendja kulturore...Gjendja shoqnore e shqiptarëve dhe Gjendja kulturore...Gjendja shoqnore e shqiptarëve dhe Gjendja kulturore...

Në foto: Nga e majta (i dyti) Lin Delija, (i pesti) M. Camaj, i gjashti ViktorKoliqi. Foto e vitit 1957, vit kur ushkrua ky studim dhe kjo letër

të tyne për t'iau shpërndá kryesisht malazezve,tue qenë këta i vetmi element që mund t'u ba-jnë ball shqiptarëve, dhe tepricën tjerëve fs-hatarëve shqiptarë të vorfën, me qëllim me iafrue dhe me i zbutë tue ba me harrue skenate përgjakshme. Nga shpërndamja e tokave sh-qiptarët nuk kanë përfitue për këto arsye:

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 20 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI EPISTOLAR

Camaj: Kam vendosmos me u përzi ndër

dallavere politike

Letra zbulon mendimet dhe ndjesitë e Camajt të ri, ende pa shkuar në Gjermani,Letra zbulon mendimet dhe ndjesitë e Camajt të ri, ende pa shkuar në Gjermani,Letra zbulon mendimet dhe ndjesitë e Camajt të ri, ende pa shkuar në Gjermani,Letra zbulon mendimet dhe ndjesitë e Camajt të ri, ende pa shkuar në Gjermani,Letra zbulon mendimet dhe ndjesitë e Camajt të ri, ende pa shkuar në Gjermani,në kohën kur jetonte në Romë me bashkëshorten Ninën e cila ishte e sëmurë...në kohën kur jetonte në Romë me bashkëshorten Ninën e cila ishte e sëmurë...në kohën kur jetonte në Romë me bashkëshorten Ninën e cila ishte e sëmurë...në kohën kur jetonte në Romë me bashkëshorten Ninën e cila ishte e sëmurë...në kohën kur jetonte në Romë me bashkëshorten Ninën e cila ishte e sëmurë...

parimin industrijal dhe ekonomik. Sod rrallëmundesh me gjetë maqedonas nëpër vende aserepublika tjera tue kërkue punë, si para lufte.Partija komuniste jugosllave e ka shpëtue ketpopull, i cili u gjinte në kapërcyell mes dy ko-mbsive që dojshin me e pervetsue: serbët e bull-garët luftojnë tash dheta vjet rreth këtij venditë vorfën për t'a asimilue tue shtypë çdo indi-vidualitet të tij me mënyrna shovene. Maqe-donasit sod e ndiejnë vehten të lirë kombtar-isht: kanë gjuhën e vet, kulturën e vet (letërs-in, universitetin dhe folklorën e vet me kangëte bukura). E pra ky popull dhe qeveri maqe-done sjellet me shqiptarë ma keq se çdo gruptjetër etnik nën shtetin jugosllav. Psikologjik-isht asht fare e kuptueshme nji gja e tillë: atatue qenë hala të ligësht dronë edhe hijen e vet.Mbasi ra fjala dhe mbi antagonizmin dhe sho-venizmin mes këtyne kombësive ballkanike,due të shprehi nji ide dhe deshirë qi i rrin nëzemër çdo intelektualit të ri ballkanas: zhdukjae anmiqsinave dhe idenave mes kombsivettona. E vetmja mënyrë dhe rrugdalje asht njikonfederacjon ballkanik, që nji ditë, natyrishtnë kushte tjera shoqnore dhe ekonomike, dotë vijë. Do të vijë atëherë kur Ballkani të in-dustrijalizohet ase ma mirë atëherë kur bujqttue punue tokën me mjete moderne kanë meprodhue për vehte mjaft bereqet dhe kanë mee ndie nevojën e hapsis për të shpërnda pro-dhimet e veta. Por sod Ballkani asht nji vendmizerje, ku njerzit ase kombet, tue pasë barkunthatë, kujtojnë se ia ka fajin ai i vogli që ashtgjallë, prandej bahet bishë karshi tëligshtit.Masa e re ka fillue t'interesohet shumpër mjeshtrina të ndryshme vetëm tash në ko-hët e fundit. Nësa kora e vjetër vazhdon të qin-drojë n'at lëvozhgën e vet që asht fanatizmifetar dhe nacjonal, rinija shkon tue humbë faredhe ndjenjat fetare, kështu që sod shumica eintelektualve të rij o asht injorante dhe indifer-ente ndaj fés ose ateiste. Puntorija e minier-ave (puntorija hamalle) e sidomos ajo e Trepçes80 % asht shqiptare. Tash së fundit në Trepçëkanë shkue dhe tre inxhinjera shqiptarë, shokëtë mij nga Universiteti. Përsa i përket lanjesmbas dore të Kosmetit në lamën e industrijali-zimit elaborues nuk dij çka me thanë. Nga njiqëndrim i tillë i jugosllavëve, mund të na dalinvetvetiu dy pyetje: a thue këta do t'a parasho-fin se nji ditë kanë me humbë ket krahinë,prandej nuk derdhin kapital në te dhe vetëmmendojnë t'a shfrytzojnë? A thue Kosmeti nukasht vend strategjik ushtarakisht i përshtatunpër zhvillimin industrijal dhe në rasën e ndonjilufte ata kishin me e humbë për së shpejti? Kjoe fundit kishte me qenë ma e arsyeshme po mostë bante kontrast pozicjoni i Maqedonis që,megjithse në rasë lufte kishte me ra e para, kapërparuema tepër se çdo krahinë tjetërjugosllave në ngritjen dhe përparimin industr-ijal dhe ekonomik. Megjithkte maqedonasit janëdiskriminatort ma të mdhaj karshi shqiptarëvetë cilët hjekun të zit e ullinit nën ta. Mun maqe-donasit me ne janë tregue shum brutalë dhe tëparët kanë fillue me i tëbue shqiptarët për Tur-ki. Në lidhje me qindrimin ekonomik që mbajnëjugosllavët me shqiptarët ase me Kosovë unëkam ket mendim: nuk donë që Kosmeti të përp-arojë fort, kështu që të mbesë gjithmonë imvarun prej tyne. Nga ana tjetër as nji Kosmet"xhungla" nuk u intereson per shumë arsyenaqë kuptohen kollaj.

GJENDJA SHOQNORE EGJENDJA SHOQNORE EGJENDJA SHOQNORE EGJENDJA SHOQNORE EGJENDJA SHOQNORE E SHQIPT SHQIPT SHQIPT SHQIPT SHQIPTARËVE NË KOSMETARËVE NË KOSMETARËVE NË KOSMETARËVE NË KOSMETARËVE NË KOSMETAsht shum e natyrshme që nji shoqni, e cila

mbrenda 15 vjet ka kalue nëpër nji luftë dhenëpër nji revolucjon të hatashëm, të ketë pësuendryshime shum të mëdha. Thanja e ndonjidefinicjonit në ket mes nga unë nuk kishte meqenë me vend, mbasi, tue qenë me mish e me

shpirt për gjeneracjonin e ri, sigurisht do tëjepsha diçka shum subjektive. Shqiptarët e rije të vjetër në Jugosllavi i bashkon, përgjithë-sisht, nji mendim i përbashkët: lirija kombtare.Të parët janë militanta, të dytët nuk donë kom-promise dhe e evitojnë "shkan" në çdo mënyrë. Tetë dy palët asht nji tendencë e aqikët: donë meqenë ata vetëm zota të Kosovës, prandej jam ibindun se nuk kishin me ra dakord as me sh-qiptarët e Shqipnis së nesërme. Për sa i perketdallimit të mbrendshëm po paraqes nji mendimsuperficial të serbëve të Kosovës. Këta intimishtmes tyne shqiptarët i ndajnë në tri kategori :"arnauti" shqiptarët katundarë të tipit të vjetër,me plis të bardhë në krye, gadi me e perpijëserbin në të parën rasë; "šiptari" janë shqiptarëtme pantallona e xhaketa, mësue-sa, nënpunsa etj.; "albanci" sh-qiptarët e ardhun prej Shqipnise të ngulun në Kosovë. Ky ashtnji dallim populluer e shum su-perficial, por shum interesantkur merret para syshë se prej kujasht bâ.

GJENDJAGJENDJAGJENDJAGJENDJAGJENDJA KUL KUL KUL KUL KULTURORETURORETURORETURORETURORESuksesi ma i madh asht në

lamën e arsimit dhe të kulturës.Poqese shkon njeriu në vend,shef gjith këto shkolla, sidomost'ulta, mbetet i habitun. Gjajaqë të ban ma tepër përshtypjeasht zelli i arsimtarëve që menji rrogë shum të vogël punojnënatë e ditë me nji vetmohim të çuditshëm.Prandej nuk duhet të na habisin qëndrimi isllavëve që nuk na donë as na kanë dashtëkurr të mirën e që përpiqen me çdo mënyrëme i paksue. Mjerisht ata janë kujtue se sh-kolla në shqiptarë asht ba dhe nji symbol ase,ma mirë me thanë, nji mjet për me shprehëndjesitë kombtare. Kisha me thanë (dhe nukjam i vetëm në ket gjykim) se Beogradi gjin-det para nji problemi shum të madh se si mee ndalë ket zhvillim që ata e quejnë "anor-mal". Ai proçesi i shtërngimit, që filloi meshpalljen e turqve në Kosmet dhe mandej meemigrimin e tyne, me gjyqet e trillueme "irre-

dentistash" dhe "kominformbyroistash", nukka mbarue ende. Njerzija shqiptare tash sëfundit ka fillue me u lodhë, pse ju e dini sejeta me pushkë në faqe gjithnji mund t'i merz-itet çdo idealistit. Ket gjendje shpirtnore ekam provue dhe unë, sidomos kur më mby-llën derën e çdo bashkpunimit me revistashqipe ase mundsin e botimeve në vehte. Or-ganet (UDB, komitetet e partive etj.) që mer-ren me demaskimin e elementave "të rrezik-shëm" dijnë me i lujtë kaq mjeshtrisht spilcatdhe intrigat sa që nuk e din se kah të erdh ekeqja. Me shum mjeshtri ia dalin dhe me sh-tij grindje, mosbesim mes intelektualve sh-qiptarë, të cilët tash në kohët e fundit kanëfillue me zanë mend pak, sidomos me mbyll-

jen e Institutit albanologjik nëPrishtinë dhe me gjyqet e tril-lueme. Tue lanë në njanën anë sh-kollat pse aktiviteti i tyne ashttashma shum i njoftun, Kosova kapërparue shum në pikpamje kul-turore shqiptare nëpërmjet të the-atrave dhe grupeve folkloristike.Kemi theatrin shqiptar profes-jonal të Prishtinës, i quejtun "the-atri i krahinës autonome Kos-met" i cili jep shfaqje në gjuhënshqipe nëpër tanë Kosmetin dheMaqedonin. Tri herë bile kanëqenë dhe në Beograd theatratprofesjonalë të Shkupit, Mitrov-icës e Pejës. Në Prizrend dhe nëtë tana qytetet e tjera ku gjindet

shkolla e mesme në gjuhën shqipe funkc-jonojnë grupet artistike, ku jepen shfaqje the-atrale e folkloritike (kërcime popullore sh-qiptare, kangë me melodinat e bukura koso-vare). Deri në vitin 1954 Kosova ka pasë dhegrupin artistik ase folkloristik, që mandej ushkri në ate të Serbis. Kërcimet e bukura tëKosovës shqiptare (kërcimi i Rrugovës rrethnuses me shpata, Shota - kërcimi i djalit dhei vajzës me ritmin e gjallë e lirik) kanë ba përvehte të tanë publikun jugosllav dhe kanëfitue rekordin si në Jugosllavi ashtu dhe nëEuropë dhe Azi. Më ka pasë ba përshtypje tëhatashme në sallën "Kolar?ev" të Beogradit

kur duelën në skenë shqiptarët me veshjen ebukur të malsorëve të Rrugovës dhe me shpa-ta të hjekun filluen dyluftimin për nusen. Nëkërcim i ndiqte vetëm tupani, kështu që kurlëshoshin kambën për tokë u dridhte krejt sal-la. Ishte e para herë që u jepte nji shfaqje etillë në Beograd me 1949 (tetuer), prandej pub-liku u entuziazmue për së tepërmi. Koreografëtderi tash vonë nuk kanë ba asnji ndryshim,por i kanë lanë ashtu si kanë qenë origjinale.Folklora deri tash ishte nji mjet që qeverija eperdorte për njofjen dhe afrimin e popujve"jugosllav" mes tyne. Mirëpo nji gja e tillë nena ka vleftë shum pse gjeneracjoni i ri jugosllavasht në evolucjon e sipër dhe vjen kadalë kad-alë tue ndrrue mendimin e etënve mbi sh-qiptarë. Unë kam pasë shum shokë e miqmocatarë të mij e që sot janë doktora, inzhin-jera etj. që simpatizojnë dhe flasin e pohojnëse populli shqiptar asht elementi ma i shty-pun në Ballkan. Por asgjamangut unë jamplotësisht i bindun se çdo qeveri që të vijë nëBeograd ka me luftue deri në pikën e funditpër Kosovë. Tash së fundit janë gjetë dhe disaminjera të reja me metale shum të kush-tueshme dhe krejt fusha e Kosovës asht e ven-dosun mbi qymyr gurit; po e lamë Trepçën dhepyjet e Kosovës që shfrytzohen gazep. Unë jami mendimit se popujt e Ballkanit janë shumafër pse kanë dhe nji influencë kulture e his-tori të përbashkët, por mjerisht sod për sodjemi të shtrënguem dhe na me qenë shovena.Në këto kushte zhvillimi njerzit nuk mundenme mendue ndryshej.Fitorja ma e madhja nëpikpamje të kulturës ka qenë Instituti alban-ologjik i Prishtinës. Qe hapë në vjetin 1953 mendihmën e Millovan Gjilasit. Ky burrë i kapasë dashtë fort shqiptarët, shum kush thotëbile se dhe ai asht vetë me origjinë shqiptare.Mbasi kishte ra prej pozite, jam njoftë me tenë bibliotekën kryesore të Beligradit po ba-hen 15 muej. Në bisedë e sipër më pyeti sishkon Instituti i Prishtinës. Fill mbas kësajpyetje nuk mujta me ndejë pa ia shprehë sim-patin e shqiptarëve për te. Shtova se ndërne flitet se ai asht origjinë shqiptare e se nëMalsi kemi plot njerz me emnin Gila. "Unëjam Vasojeviq" m'u pergjegj e "sigurisht kamgjak shqiptari në vehte së pakut nepermjetgrave që ia kemi grabitë njani tjetrit." Dhe fil-loi me qeshë. Më foli dhe mbi historin e Va-sojeviqve e malësorve, pse ai asht njeri mekulturë të madhe. Si fëmijë kishte ruejtë bak-tit me çobajt e Kelmendit dhe në fund më folikundra politikanëve që ndajnë popujt. Insti-tuti posa ka pasë fillue punën: u mblodhmbrenda nji kohe të shkurtën nji mori kangëshe prrallash, që më duket i kanë hjedhë të gjithanë kosh. Kur ishte tue u organizue, ka ra shpeshdhe biseda mbi ju. Kryetarit Elhami Nimanit ikam folë shpesh për ju. "Sa të fillojmë botimin eanualit" më pat thanë "do të ta grishim të marripjesë." Edhe ndër komunista kosovarë keni njësimpati shum të madhe, pse këta (shumica) parasë gjithash janë shqiptarë. Por Instituti në fjalë,në të vërtetën mbaroi edhe për mend të sh-qiptarëve e, mbasi nga fillimi prej shumkuj nëBeograd nuk qe pa me sy të mirë, gjetën shkaqeme e mbyllë, aq ma tepër kur u dinte nga të gjithëse asht hapë me ndihmën e Gjilasit. Tash qend-rat ma të nalta mbi studimet shqiptare janëgrupi albanologjik i Beogradit me tre profeso-ra: V. Dancetoviq, Idriz Ajeti, Anton Çeta; metre vetë në specializim mbas laurës, Dragan Mi-coviç, Enver Gjergjeku e Abdullah Zajmi; meafër 70 nxanës gadi të githë shqiptarë. Ky ashtgrupi ase kathedra ma e fortë albanologjike jas-hta vendit. Bariqi, si u kam shkrue, asht kry-etar i Institutit Balkanologjik në Sarajevë dhe80 % të studimeve që dalin në anualin që ashtnë shtyp janë mbi shqiptarë.

Romë 15 /III/ 1957Romë 15 /III/ 1957Romë 15 /III/ 1957Romë 15 /III/ 1957Romë 15 /III/ 1957

Revolucjonikomunist në

Kosovë ka qenëkrejtësisht

specifik, shikuenga Titoja meshokë qyshëatëherë nën

prizmin nacjonal

Mustafa Kruja Merlika në tubim me Kosovarët

www.shqiptarja.com E diel, 20 janar 201316

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom TREGIM

PPPPPERSONAZHIERSONAZHIERSONAZHIERSONAZHIERSONAZHI PPPPPROZAROZAROZAROZAROZA

Aqif Pashë ElbasaniAqif Pashë ElbasaniAqif Pashë ElbasaniAqif Pashë ElbasaniAqif Pashë Elbasanihimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjeshimni i dorëheqjes

TTTTTregimi është shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit", një libërregimi është shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit", një libërregimi është shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit", një libërregimi është shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit", një libërregimi është shkëputur nga libri "Pashai Elbasanit", një libër,,,,,kushtuar dy figurave të mëdha, Ismail Qemalit dhe kushtuar dy figurave të mëdha, Ismail Qemalit dhe kushtuar dy figurave të mëdha, Ismail Qemalit dhe kushtuar dy figurave të mëdha, Ismail Qemalit dhe kushtuar dy figurave të mëdha, Ismail Qemalit dhe Aqif Pashë Elbasanit.Aqif Pashë Elbasanit.Aqif Pashë Elbasanit.Aqif Pashë Elbasanit.Aqif Pashë Elbasanit.

Bahri MyftariBahri MyftariBahri MyftariBahri MyftariBahri Myftari

Dimri i atij viti ishte i pashembullt.Një të ftohtë të tillë, pak njerëz ngaata që patën mbetur gjallë, mund ta

kujtonin. Shi, borë, ngrica e, mbi të gjithanjë era e sertë që hungërinte dhe ulërintenatën dhe ditën. Qyteti, gjithëherë ishte dal-luar për erën, era e Krastës e quante, po kjoe tanishmja veç rrugës nga vinte, nuk kish-te gjë të ngjashme,madje, kur prej të keqes,përpiqeshin të bënin krahsimin, era eKrastës u sillte në mend flladin e luleve, aqi pranishëm poshtë këmbëve të teqesë..Edheatë natë janari hidhëtina e të ftohtit dhe egër-sia e erës, ishte e njëjtë me atë të ditëvë dhenetëve të shkuara.Për gjatë natës së fundit,nuk u vu gjumë në sy.Nuk pati qetësim dheprehje as për njerëzit, as për kërkend qëmbahej gjallë prej frymës së perëndisë..TeNamazgjaja njëra nga selvitë e famshme, ugjetë e shtrirë përdhe. Ishte më e vjetra, megjysmën e trupit e tharë, e bërë kockë, iku,iku duke marrë me vete historinë e saj dhje-tra e qindra vjecare. "Ogur i keq!"thanëqytetarët. Pashai i Elbasanit që në atë kohëkryente edhe detyrën e Prefektit u përpoqta fshihte trishtimin. Pasi bëri dy -tri hapatë ngadalta,u kthye për nga turma.Gati t'uthoshte, "qytetarët e mi të mirë, nuk ështëogur, nuk është paralajmërim, pasi e keqjaka ardhur, na ka mbërthyer trupin dhe shpir-tin, na ka zenë zemrën dhe mendjen!". Nukfoli,asgjë nuk tha! Nuk donte tu shtynte mëthellë mërzitjen, veç ama vetëvetes nukmund t'i fshihej. Vetëvetja përpëlitej e për-pëlitej! Ditë më parë qe informuar direkt sekryetari i qeverisë, i qeverisë së tij , IsmilQemalit i patën kërkuar të jepte dorëheqjendhe, për tu realizuar kjo kërkesë, duhej edhefima e zotërsë së tij, Pashës. Kurrë!Kurrëne kurrës,tha nëpër buzë. Ai është krijuesi iatdheut,është babai i kombit le të mbidhetkombi e të firmos! Le të mblidhet tërëatdheu,le të mbidhet kombi,shqiptarët ngajanëe nga nuk janë,të shohim nëse do të kenëkëllqe të mbajnë mbi shpinë një turp të tillë!Jo ,jo firma ime nuk do të jetë,kurrë nuk dotë hidhet mbi atë copë...solli ndëmend caemra që s'patën hezituar aspak të firmosninata copë letër dhe ndjeu neveri.

Më vonë akti i dorëheqes së Kryeminis-trit mori dhenë, flututoi tej kabinetit, prejzyrave të ministrave, prej zyrave telegrafike.Në krye u vunë fuqtë e Mëdha, ato dolën mevendimin e përbashkët se gjithë ai proçesbëhej për hir të së mirës, për vendin që turuhej orekseve dhe babëzisë se fqinjëve që,pa dyshim, dihej nga të gjithë se po prehnindhembët për të kafshuar copa shqipërie athua nuk qenë të plotësuar e të kënaqur meç'patën rrëmbyer e: përfituar! Domosdo mendihmën e atyre fuqive që u dashkan ' të nashpëtojnë!" Mos qofsh kurrë i vogël,thaPasha,duke iu afruar arsyetimit dhe llogjikëstë të mëdhenjëve të asaj bote. I ngushulluardisi e disi që qetësonte qe një prpozim dalëprej kancelarive të të Mëdhenjëve që, për tëqeverisur e drejtuar vendin të gjendej njëmbret a princ i huaj,do zoti,qëllojnë nëshenjë,zghedhin një Ismail Qemal tjetër prejrrace evropiane,të cilës edhe vetë i përkasim..Këtu, ndër këto dete,fusha e mal, nuk ka njëIsmail bej të dytë!Të më falin,po hë për hënuk njoh një të dytë! Rreshtoi disa syresh qëi njihete goxha mirë.Ata në krye i nisën punëtmirë e bukur, po me pas,më pas.. me të dalëpushteti, kolltuku e, patjetër mundësia përmall e pasuri, jo vetëm që po fluturonin prejaktit që pritej të bënte kryeministri, po nx-

orrën "Pa din e pa iman" lëkurën nëshitje.madje edhe në sytë e atyre që mbaninthikën ndër dhembë. Pse, pse ta shkelmojnëvlerën, vlerat që me aq mund i krijuan?Mjerëhistoria sa vështirë do ta ketë me ta! Pashainuk dinte të urrente,po dinte fare mirë t'ivinte kujtdo kufirin te thana. Njëri nga kysoj, në një gazetë të vetën, kishte shkruar se"Qeveria e Elbasanit dhe toskët duan të nakthejnë në kaur!". Me këta lloj zabërhanëshnuk shkohet as deri atje ku shkon mbreti nëkëmbë, tha gjithë përçmim dhe, aty për atyvendosi të mos bëntë asnjë veprim,të mos fir-moste largimin e Heroit që veç e kishtekryeministër, e kishte edhe mik për kokë.Ishte anë e kënd e mirënjohur adhurimi dhekonsiderata e Plakut të Vlorës pët të vëllaiim i drejtohej. "...se çvend do të kem unë nëhistori,këtë unë nuk e di. Sa për ju, Emrijuaj i shkëlqyer si patriot, do të mbetet i sh-kruar në faqet e ndritura të historisë sonë".Ai që bëri vetë historinë,ai që e ngriti his-torinë e që e lartësoi me Skënderbeun,ja,jaç'na thotë e ç'na mëson!?.Kurrë nuk mbajtigjë për vete ky njeri,Edhe këtë vepër, që edi i madh e i vogël se është e tija,do të na ijap të gjithëve.Në fillim të javes Prefektit,i mbërriti nja telegram prej Qeverisë qëmbante vetë firmën e Kryeministrit. Pashau gëzua! Mendoi për mirë.Ndoshta diçkapati ndërrur. Ishte telegram pune. "..Të dër-gohet një komisar i lartë në Korçë ,cili do tëketë një kompetencë të gjerë...Këtë detyrëdëshiroj t'jua ngarkoj zotërisë suaj si një detyrësuplimentare..." Telegram pune! Po, po nuk ugabova! I gëzohej telegramit si të qe dhuratëshumë e çmuar! Telegrami sikur e qetësonte.Paskësh qenq me mend që nuk qe ngutur, se qetreguar i drejt dhe i saktë për refuzimin e fir-mosjes së asaj dorëheqjeje të mallkuar. Do t'imbetej merak për jetë po të kishte vepruarndryshe!Do ti mbete turpi ndër vite të largtaDoti mbetej njollëa e pabesisë.Nuk do të kishtekohë ta ndreqte dhe historia do ta ndiqte këm-ba këmbës. Mirëpo, gëzimi nuk vajti gjatë. Atëveprim që ia kërkun miq dhe armiq,atë vep-rim që duhet ta bënte vetë ,e bëri vetëKryeministri.E bëri kryeministri! Ai publikishtdeklaronte:.. "Ju bëj të ditur se ditët që më kanëmbetur nga jeta ime do t'i vë në shërbim të atd-heut dhe ju porosis sinqerisht t'shtroheni tëgjithë urdhrave, ashtu siç është dëshira ime, tëNderuarit Komision Ndërkombëtar që mori mbivete administrimin e vendit me qëllimdashamirës për t'i dhenë fund agresionit tëjashtëm dhe trazirave të brendshme. Ju themlamtumirë dhe lëshoi ndër duart e perëndisëatdheun dhe kombin!".

Pasha i gjendur në dhomën e madhe tëmiqëve, shkoi në krye dhe u ul te kulltukunga shiheshin vetëm majët e selvive, të cilat,ndonëse era poshtë çirrej dhe bërtiste,lartqe ngjitur sikur donte t'i ledhatonte. .E lexoidhe e rilexoi disa herë telegramin.Nuk podonte ta hiqte prej doreNu largonte as sytëas mendjen prej saj.. Më në fund, tha qetë-qetë: I lavdishëm, kur e bëre atdheun,ilavdishëm edhe tani që po largohesh!

Aqif Pashë Elbasani

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 20 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI STUDIMI

AAAAANTROPONIMIANTROPONIMIANTROPONIMIANTROPONIMIANTROPONIMIA SHQIPTSHQIPTSHQIPTSHQIPTSHQIPTAREAREAREAREARE

Emra vetjakëEmra vetjakëEmra vetjakëEmra vetjakëEmra vetjakëmesjetarë tëmesjetarë tëmesjetarë tëmesjetarë tëmesjetarë tëshqiptarëveshqiptarëveshqiptarëveshqiptarëveshqiptarëve

Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri, Dede,Gjergj, Meksh, Bue, Dodë, Mëhill, KolëGjergj, Meksh, Bue, Dodë, Mëhill, KolëGjergj, Meksh, Bue, Dodë, Mëhill, KolëGjergj, Meksh, Bue, Dodë, Mëhill, KolëGjergj, Meksh, Bue, Dodë, Mëhill, Kolë

e shumë të tjerë. e shumë të tjerë. e shumë të tjerë. e shumë të tjerë. e shumë të tjerë. Ato kanë arritur deri në ditët tonaAto kanë arritur deri në ditët tonaAto kanë arritur deri në ditët tonaAto kanë arritur deri në ditët tonaAto kanë arritur deri në ditët tonaqoftë si emra vetjakë, ashtu edhe në toponimi,qoftë si emra vetjakë, ashtu edhe në toponimi,qoftë si emra vetjakë, ashtu edhe në toponimi,qoftë si emra vetjakë, ashtu edhe në toponimi,qoftë si emra vetjakë, ashtu edhe në toponimi,

në emërtime që lidhen me ndërtime kulti…në emërtime që lidhen me ndërtime kulti…në emërtime që lidhen me ndërtime kulti…në emërtime që lidhen me ndërtime kulti…në emërtime që lidhen me ndërtime kulti…

Aleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër MeksiAleksandër Meksi

Antroponimia iliro-shqiptare mbetet njëfushë me rëndësi për studimin e gjuhësshqipe dhe vazhdimësinë e saj nga ilirish-

tja, me ndikim dhe në historiografi. Me gjithërëndësinë që ka ajo, mendojmë se mbetet shumëpër t'u bërë në këtë lëmë. Do të ishte një ndih-mesë e madhe për studiuesit, botimi i të gjithëemrave, që ruhen në arkivat e qendrave kërki-more, në radhë të parë si material bruto në inter-net, ose të jetë disponibël në format elektronike,përfshirë këtu dhe toponiminë e trevave ilire-sh-qiptare (makro dhe mikrotoponimi), që do të për-bënte një lëndë bazë dhe me vlerë, për studimetantroponimike dhe daljen e saj nga disa kornizatë ngushta e gjykimesh sipërfaqësore qëpërsëriten. Studimet e derisotme, në një vësht-rim të parë përgjithësues, kanë treguar se emratvetjakë mesjetarë të shqiptarëve në tërësinë e tyreparaqiten karakteristikë dhe të dallueshëmvetëm për etninë tonë, duke u përdorur në këtoforma vetëm prej tyre, duke u veçuar qartë në këtë mënyrë ngapopujt e tjerë, në radhë të parë nga fqinjët. Siç kanë treguar mekohë studiuesit, ato vijnë nga dy burime kryesore: emra të burim-it vendas (ilire, iliro-shqiptare dhe shqiptare) dhe emra të hua-zuara (laikë dhe fetarë). Në këtë grup të dytë, mbizotërues gjatëmesjetës, një vend të rëndësishëm zënë emrat e nomenklaturëskishtare, të përdorura e të transmetuara që në shekujt e parë tëkrishterimit zyrtar në trajta karakteristike të gjuhës sonë. Këtaemra që dëshmohen gjatë Mesjetës së Mesme duket se u formuantë tillë në trajtat bazë të tyre që gjatë shekujve të Antikitetit tëVonë dhe Mesjetës së Hershme. Si Gjin, Gjon, Gjokë, Lekë, Meri,Dede, Gjergj, Meksh, Bue, Dodë, Mëhill, Kolë e shumë të tjerë.Ato kanë arritur deri në ditët tona qoftë si emra vetjakë, ashtuedhe në toponimi, në emërtime që lidhen me ndërtime kulti. Përsa i përket dokumentacionit historik ku takohen këta emra, aivjen nga Mesjeta e Mesme e sidomos nga regjistrimet venedikasee turke të shekujve XV-XVI. Qysh nga rasti i parë që njihet, ipërdorimit të një emri shqiptar (Leka- udhëheqës i revoltës sëbogomilëve në shekullin e X-të në Bullgari), e deri në mesjetën evonë, lista e emrave vetjakë të shqiptarëve që dalin në dokumen-tacionin historik është mjaft i madh. Ato gjenden në gjithë habi-tatin e shqiptarëve nga Antivari e deri në gjirin e Ambrakisë e jovetëm aty, por edhe në trevat e diasporës historike. Ato dalin filli-misht si emra vetjakë, ndërsa më vonë dhe si emra të familjeveapo të fisit (mbiemra). Shumë prej tyre me kohë zhduken, të tjerëfillojnë të përdoren. Ky grup emrash vetjakë ndër të tjera, meri-ton të studiohet dhe nga gjuhëtarët, për ndryshimet që kanë pë-suar në kohë në gojë të shqipfolësve, si fjalë që vijnë qysh ngamesjeta e hershme dhe përherë në gojë të shqiptarëve. Topono-mastika, ndër to emërtimet e ndërtimeve të kultit dhe vendet eemërtuara sipas personave (pronarë, banorë apo histori të lidhu-ra me ta), emrat e njerëzve në dokumentacionin historik e mbitë gjitha në defterët osmane të trojeve të banuara nga shqiptarët,tregojnë për një përdorim të këtyre emrave në këto forma tek igjithë etnosi arbëror. Me interes është gjithashtu njohja e parapël-qimeve për emrat vetjakë për krahina të veçanta dhe lidhja etyre me pajtoret e kultit. Në këto radhë duam të kontribuojmëpër sqarimin e problemit se kujt i përkasinkëta emra ndër shqiptarët, përderisa studi-ues të veçantë i kanë lidhur ato vetëm mepopullsinë e besimit katolik, duke u nisur ngapërdorimi sot i tyre, kryesisht vetëm nga pop-ullsia e besimit katolik. Gjetja e këtyre em-rave në toponimi dhe në defterët osmane nëgjithë Shqipërinë e Jugut, përherë ortodoksedhe të palidhur në aspektin kishtar me Perën-dimin, qysh në prag të pushtimit osman,d.m.th pa filluar emigrimet brenda trojeve sh-qiptare si dhe në diasporën më të hershme, ehedh poshtë këtë mendim pa lënë vend përgjykim të kundërt. Njëherazi hidhet poshtëdhe teza e gabuar se popullimi me shqiptarë i trojeve jugore tëArbërisë Mesjetare ka ndodhur pas pushtimit osman. Sigurishtqë migracion të brendshëm ka pasur por jo si një dukuri masive.Njohja e historisë së organizimit administrativ kishtar në trojete shqiptarëve na ndihmon për ta ndriçuar këtë problem. Ngastudimet na rezulton se për sa kohë që kisha e shqiptarëve ishtee inkuadruar në struktura administrative të perandoriveshumëkombëshe, përdorimi i emrave vetjakë të nomenklaturëskishtare sipas gjuhës së secilit komb, nuk përbënte ndonjë prob-

lem, madje ishte një praktikë e zakonshme e gjithë botës së krish-terë. Për Patrikanën e Kostandinopojës gjatë periudhës bizan-tine, asnjëherë nuk u shtrua ky problem e po kështu dhe përkishën e Romës, nga e cila varej Shqipëria e Veriut nëpërmjetTivarit duke filluar nga shek. XI. E njëjta mund të thuhet përtrojet në Shqipëri të Mesme dhe të Jugut që vareshin nga Patri-kana e Ohrit. Por situata historike, gjatë së cilës ishin në për-dorim emrat vendas të nomenklaturës kishtare, ndryshoi nëfillim të shek. XIII, kur pas pushtimit të trojeve verilindore të

shqiptarëve, nga shteti serb i Rashësme Stefan Nemanjën (viti 1198) u kr-ijua Patrikana e Pejës (1217), e cila ukrijua si kishë kombëtare e serbëve.Patrikana e Pejës përfshiu në juridik-sionin e saj peshkopatat që deriatëherë vareshin nga patrikana eOhrit. Që nga kjo kohë dëshmohenraste të shumta të intolerancës fetaretë ushtruar nga kisha serbe në trojete Shqipërisë veriperëndimore të përf-shira ndërkohë në kishën e Romësnëpërmjet kryepeshkopatës së Tivarit,të cilës në shek. XV-XVII i varet dhe

peshkopata katolike e Prizrenit. Patrikana ortodokse e Pejësduket se kërkonte që emrat t'i përmbaheshin trajtës në të cilënshqiptohen dhe shkruhen nga popullsia sllave, pra sipas nomen-klaturës së tyre kishtare. Për pasojë shqiptarët filluan, edhe medetyrim, të marrin edhe emra të nomenklaturës kishtare sllave,pra të pagëzohen me to dhe të thirren me to. Regjistrat turke edëshmojnë këtë dukuri, ashtu siç ndodh dhe e kundërta, qëmegjithëkëtë, një numër i madh shqiptarësh vazhdon të mbajëemra karakteristikë të vetat, një pjesë e mirë e të cilëve rrjedh

nga emra shenjtorësh. Kërkesa për marrje të em-rave sllave duhet të ketë qenë me dhunë dhe jopa synime asimilimi. Rezistenca për të dhe poli-tika armiqësore nacionale dëshmohet dhe mekthimin masiv të shqiptarëve në fenë islame qyshnë periudhën e parë të pushtimit osman, ndër tëtjera dhe si mjet për t'u dalluar nga jo shqiptarët.Në Shqipërinë e Mesme dhe atë të Jugut këtoemra u ruajtën për një kohë më të gjatë, deri nëshek. XVIII-XIX, kur nga ana e Patrikanës sëStambollit, pas suprimimit të asaj të Ohrit nëvitin 1776, kemi fillimin e një politike greqizuesedhe identifikimin e ortodoksit me grekun, poli-tikë që me sa dukej përkrahej dhe nga Porta eLartë. Megjithëkëtë, në gjuhën e folme shqipe em-rat e shenjtorëve qoftë për ditën e kremtimit tëtyre, qofte si emërtim i kishës me atë pajtor janënë shumë raste sipas emrave mesjetarë shqiptarë:Shën Mëri, Shën Gjergj, Shën Mitër, Shën Koll,etj. Të gjitha këto dukuri dëshmohen më së mirinë Defteret e kohës dhe burime të tjera doku-mentare. Pra, kjo kategori e emrave mesjetarë

shqiptarë e ka zanafillën në shekujt e parë të krishterimit zyr-tar dhe fillimet e Mesjetës. Ato janë në përdorim të gjerë nga egjithë popullsia shqiptare. Këta emra janë pra, mbarëshqiptarëdhe kanë hyrë shumë shekuj përpara skizmës së shekullit tëXI-të, dhe për këtë arsye nuk duhet të lidhen vetëm me populls-inë e besimit katolik. Ato u mënjanuan, duke u zëvendësuarnga emra të nomenklaturës së kishës sunduese, përkatësishtslave në Shqipërinë Verilindore dhe me emra të nomenklaturësgreke (jo bizantine) në Shqipërinë e Jugut dhe të Mesme. Kymënjanim detyrohej e lehtësohej dhe nga përdorimi i gjuhës sesunduesit si gjuhë e shkruar në kontaktin e shqiptarëve meadministratën dhe kishte, në të njëjtën kohë, synime të qartaafatgjata asimilimi, për sa kohë që nuk shkruhej masivisht gju-ha shqipe. Pra sa herë që peshkopatat në trojet e shqiptarëveishin të inkuadruar në një kishë të shtetit shumëkombësh osenë një kishë që përfshinte kombe të ndryshme, ishin në për-dorim emrat mesjetarë të shqiptarëve, po kështu, kur kisha sh-trihej në shumë shtete. Një gjë e tillë vështirësohej deri në mën-janim, kur kisha ishte e një shteti me synime të qarta kombëtaree deri në antishqiptare. Siç vërejtëm më lart, ka ardhur koha ehartimit të një Fjalori historik të emrave vetjakë të shqiptarëvegjatë Mesjetës. Kjo sot është e mundur, sepse burimet dhe doku-mentacioni historik në dorë të studiuesve është i madh. Këtupërfshihen dokumentet historike të botuara në Acta Albaniae,Kadastri venedikas i Shkodrës, Defteret e periudhës osmane, sitë botuarat ashtu dhe ato që janë të përkthyera dhe presin bot-imin, Relacionet e misionarëve të Vatikanit, Acta Albaniae Ven-eta, Sixhilatet e shumë të tjera të shpërndara në botime të ndry-shme e të tjera ende të pabotuara. Pjesën më me vlerë për stu-dim e paraqesin emrat që rezultojnë deri në fund të shekullit tëXV-të, pra përpara pushtimit dhe lëvizjeve të popullsisë që pa-suan. Me të njëjtin interes do të ishte dhe studimi i emrave tëhuazuara gjatë Mesjetës së Vonë, ku vërejmë të njëjtat dukuri sinë periudhat e mëparshme, d.m.th. emrat e rinj dhe ato të fesëislame përdoren dhe ndryshohen në kohë sipas rregullave tëgjuhës shqipe dhe mënyrës së përdorimit të emrave nga sh-qiptarët, duke u shkurtuar dhe si të tilla më vonë kalojnë dhe

në mbiemra. Studimi i antroponimisë shqipeme kritere të rrepta shkencore është një ndër-marrje e rëndësishme e cila fillon me eviden-timin e tyre nga botimet e derisotme të buri-meve dhe dokumentacionit historik, dhe qëduhet të vazhdojë me kërkime të mëtejshmenë arkiva. Më tej këto materiale duhet të vi-hen në dispozicion të të gjithëve, për tu vësh-truar dhe analizuar nga këndvështrime tëndryshme. Kuptohet që do të jenë gjuhëtarëtata që duhet të japin të parët mendimet e tyrepër përkatësinë gjuhësore të këtij fondi em-rash vetjakë dhe rrugën e formimit të tyre nëtrajtat që i kemi ne në dokumentacionin his-

torik si edhe sot. Studimet për emrat vetjakë shkencorë do tëshmangin dhe interpretimet jo të drejta shkencore për prob-leme që lidhen me emrat e shqiptarëve të huazuara nga nomen-klatura fetare. Por gjithnjë, kusht themelor për studime realedhe të besueshme mbetet evidentimi dhe vënia në dispoziciontë studiuesve dhe publikut të fondit të këtyre emrave të për-dorura në trojet e shqiptarëve dhe emrave në përdorim gjatëshekujve nga diaspora historike.

“Studime albanologjike” Shkup, 201“Studime albanologjike” Shkup, 201“Studime albanologjike” Shkup, 201“Studime albanologjike” Shkup, 201“Studime albanologjike” Shkup, 20111111

Zanafillën e kanë nëshekujt e parë tëkrishterimit zyrtar

dhe fillimet eMesjetës. Janë emra

mbarëshqiptarë

Ky grup emrashvetjakë ndër të tjera,meriton të studiohetdhe nga gjuhëtarët,për ndryshimet që

kanë pësuar në kohë

Prirozi, “Luftëtari shqiptar”, 1845, litografi, Muzeu i Qipros, Greqi

www.shqiptarja.com E diel, 20 janar 201318

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORI

PPPPPERERERERERVJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII 100- 100- 100- 100- 100-TËTËTËTËTË

KONGRESIFillimet e

parlamentarizmitnë Shqipëri

I LUSHNJESProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi NaskaProf.dr Kaliopi Naska

Parlamenti i dalë nga Kongresi i Lushnjes do të ishte organi kryesor iParlamenti i dalë nga Kongresi i Lushnjes do të ishte organi kryesor iParlamenti i dalë nga Kongresi i Lushnjes do të ishte organi kryesor iParlamenti i dalë nga Kongresi i Lushnjes do të ishte organi kryesor iParlamenti i dalë nga Kongresi i Lushnjes do të ishte organi kryesor ipushtetit legjislativ dhe një nga pjesët themelore të regjimitpushtetit legjislativ dhe një nga pjesët themelore të regjimitpushtetit legjislativ dhe një nga pjesët themelore të regjimitpushtetit legjislativ dhe një nga pjesët themelore të regjimitpushtetit legjislativ dhe një nga pjesët themelore të regjimit

parlamentar në Shqipëri. parlamentar në Shqipëri. parlamentar në Shqipëri. parlamentar në Shqipëri. parlamentar në Shqipëri. Ai do të zgjidhte detyra të rëndësishme nëAi do të zgjidhte detyra të rëndësishme nëAi do të zgjidhte detyra të rëndësishme nëAi do të zgjidhte detyra të rëndësishme nëAi do të zgjidhte detyra të rëndësishme nëhartimin e ligjeve të reja, të cilat do t'i përgjigjeshin kushteve të vendit.hartimin e ligjeve të reja, të cilat do t'i përgjigjeshin kushteve të vendit.hartimin e ligjeve të reja, të cilat do t'i përgjigjeshin kushteve të vendit.hartimin e ligjeve të reja, të cilat do t'i përgjigjeshin kushteve të vendit.hartimin e ligjeve të reja, të cilat do t'i përgjigjeshin kushteve të vendit.

Populli shqiptar në situata tëvështira gjithnjë ka thirurkongrese dhe kuvënde

mbarëkombëtare. Këtu bën pjesëdhe Kongresi i Lushnjes i mbledhurnë përfundim të luftës së parëbotërore i cili nuk u thirr që të për-caktojë programin e levizjes ko-mbëtare shqiptare, por u thirr qëtë organizonte qëndresën kundërplaneve të fuqive të mëdha fituesetë pas luftës. Në treg qe nxjerrë pa-varësia e vendit, dhe qenë hartuarplane në dëm të interesave të ven-dit, pavarësisë dhe sovranitetit. Përkëtë qëllim Kongresi reagoi me anëprotestash kundër planeve anti sh-qiptare që iu u çuan Francës, Ital-isë, Britanisë, SHBA për të kundër-shtuar planet e fuqive të mëdhadhe të shteteve fqinje dhe të korri-gjonte padrejtësitë që nga kongre-si i Berlinit e deri ke Konferenca eAmbsadorëve e vitit 1913. Këtëmision do ta merrte delegacioni içuar nga kongresi në konferencëne paqes që do të luftonte për pro-gramin maksimal. Kjo ide mbësh-tetej nga disa faktorë, si e drejta epopullit shqiptar për jetë ko-mbëtare, të lirë të pavaruar; njo-hje ndërkombëtare e Shqipërisëtetë vjet më parë si shtet sovrandhe i pavarur njohur nga gjashtëfuqitë europiane. E rëndësishmeishte se programi bazohej në fak-tin se gjatë luftës së parë botëroreshteti shqiptar kishte qëndruarneutral siç qe përcaktuar në v.1913 nga fuqitë. Shqipëria nuk ijepte askujt llogari dhe nuk i dety-rohej asnjë fuqie. Kërkesën përrishikim të kufijve e bazoi në luftënpër liri kombëtare dhe respektimtë parimeve të kombësisë dhe vetv-endosjes së popujve.

Kongresi i Lushnjes protestoidhe për shkeljen e parimeve tëshpallura nga presidenti i SHBAdhe përfaqësuesit e shteteve tëantatës.

Programi i kongresit të Lush-njes qe vazhdimi i zbatimit të pro-gramit kombëtar dhe kritika e bërëqeverisë së përkoshme të Durrësitqe pikërisht se veprimtaria e kësajqeverije doli jashtë tagrit të pro-gramit kombëtar që ja kishte dhënëkongresi i Durrësit.

Kongresi i Lushnjes është njëngjarje e shënuar në historinë epopullit shqiptar, sepse rimëkëm-bi shtetin shqiptar, në kohët më tëvështira pas Luftës së ParëBotërore dhe i hapi rrugën zhvil-limit të një lëvizjeje të re demokra-tike në vend. Pavarësia e shpallurmë 28 nëntor 1912 u riafirmua dhenjë herë nga ky kongres, i cili i dhatë drejtën shtetit shqiptar të qever-isej pa mandat dhe pa protektorattë huaj. Me rimëkëmbjen e shtetit,Kongresi i Lushnjes përcaktoi dheparimet kushtetuese të tij, qëgjetën zbatim në veprimtarinë eorganeve që zgjodhi ai, siç qenëqeveria e re me Sulejman Delvinënnë krye dhe zgjedhja e Këshillit të

Naltë dhe e Senatit.Një akt tjetër me rëndësi i Kon-

gresit qe dhe aprovimi i bazave tëKanunores së Këshillit të Naltë, qëkishte karakterin e një kushtetutee që u quajt dhe Statuti i Lushnjes.Në Statut saksionoheshin bazatkryesore të organizimit shtetëror.Ai ishte një nga aktet më të rëndë-sishëm kushtetues në historinë eshtetit shqiptar. Prania e tij u ndjegjatë tërë periudhës së lëvizjes

lamentar ndonëse me kufizime fil-lon me krijimin e Shtetit të pavar-ur Shqiptar. Bazat e para të orga-nizimit të shtetit shqiptar dhe ak-tet e tij të para legjislative janë për-caktuar me vendimet e Kuvenditkombëtar të Vlorës, i cili shprehuvullnetin e të gjithë kombit dhe ubë organi më i lartë i shtetit sh-qiptar mbajtësi dhe shprehësi i sov-ranitetit shtetëror, prandaj dhevendimet e tij kishin vlerën e ven-

nuk kishte të drejtë të shkarkonteministrat por qe si një organ këshil-limi dhe kontrolli ndaj qeverisë. Poti referohemi Sami Frashërit përkarakterin e pleqësisë dhe të ko-mpetencave të saj ai e përfyturon-te pleqësinë si një organ me kompe-tenca më të gjera dhe kryetarin esaj në rolin e kryetarit të shtetit.Shteti i pavarur shqiptar u krijuasi një shtet me sistem parlamen-tar ku rolin e parlamentit e plotë-

hëzgjatja e shkurtër.Me ardhjen e princ Vidit në Sh-

qipëri statuti organik i Shqipërisëi miratuar nga gjashtë fuqitë emëdha parashikonte ekszistencën enjë asambleje kombëtare e cila dotë qe organi ligjëvenës ku nëkuadrin e pushtetit të saj do të hy-nin ndryshimi i ligjeve të princi-patës, ligjet buxhetore traktatatet,marrëveshjet. Kjo asamble nëpërgjithësi pasqyronte praktikënkushtetuese të vëndeve parlamen-tare, por po të analizosh demokra-tizimi i jetës parlamentare ishteshume i kufizuar. Për shkak tëpushteteve shumë të gjëra që kish-te princi. Duke gjykuar nga kompe-tencat kjo asamble nuk ishte as or-gan i lartë dhe as organ me tëvertetë përfaqësues por thjesh njëorgan legjislativ. Me kompetenca tëkufizuara. Me fillimin e luftës sëparë botërore veprimtaria e saj par-lamentare praktikisht qe e pamun-dur, pasi Shqipëria u pushtua ngaushtritë ndërluftuese në këto rre-thana jo vetëm praktikisht u elem-inua shteti i pavarur shqiptar poru vu në rrezik dhe tërësia e terri-toreve të tij të cunguar nga ven-dimet e konferencës së ambasa-dorëve të v. 1913. Një hap ka qenëdhe kongresi i Durrësit më 25 dh-jetor të 1918 i cili vendosi krijimine një qeverije të përkohëshme kuprogrami i saj qe mbarëkombëtarpërsa i përket rimëkëmbjes së sh-tetit shqiptar.

Emërtimi pleqësi që u përdor atyekujvalent me senatin po dhe këtujo në kuptimin e një dhome të dytë,ishte një organ këshillimor i qever-isë i varuar nga ajo e cila i përcak-tonte dhe mënyrën e zgjedhjes por icaktonte dhe kryetarin e nën krye-tarin.. Në të vërtetë këto si kongre-si dhe senati nuk shënuanrimëkëmbje të shtetit të pavaruar

demokratike të viteve 1920-1924.Kongresi i Lushnjes ka meritën

në krijimin e senatit, këtij organitë lartë të shtetit shqiptar që ve-proi krahas organeve te tjera tërendësishme që u zgjodhën siç qeqeveria dhe Këshilli i Naltë i Sh-tetit.

Po të bëjmë një vështrim të sh-kurtër në Shqipëri sistemi par-

dimeve kushtetuese sanksionontevullnetin e popullit për shkëputjenga perandoria osmane dhe kr-ijimin e një shteti të pavarur.

Çështja e karakterit të pleqësisëqë u përcaktua nga kuvendi ko-mbëtar i cili pranoi pikëpamjen sepleqësia nuk ishte senat në kup-timin e një dhome të dytë të parla-mentit dhe as një këshill shteti që

sonte kuvendi kombëtar dhe ngelisi organi më i lartë i shtetit. Kar-akteristike qeveria në bazë të push-tetit që i kishte deleguar kuvendipërqëndroi në duar e saj gjithëpushtetin shtetëror ekzekutiv dhelegjislativ. Kuvendi kombëtar ish-te embrioni i një parlamenti kufiz-imet vinin që nga mënyra e caktim-it të delegatëve në kuvend dhe ko-

Në foto: Qeveria e dalë nga Kongresi i Lushnjes duke hyrë në Tiranë

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 20 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

shqiptar dhe nuk mund të quhej dheorgan përfaqësues kombëtar , këtërol e luajti Kongresi i Lushnjes. Dheorganet e krijuara prej tij një ndërto senati. Senati përbëhej nga 37anëtarë të zgjedhur nga Kongresisipas propozimit të delegatëve tëprefekturave në bazë të numrit tëpopullsisë (një përfaqësues për 20mijë banorë). Ky do të kryente vep-rimtari legjislative, pra të gjitha lig-jet e miratuara prej tij do të merr-nin fuqi të plotë. Kishte edhe tëdrejtën e emërimit dhe të shkarkim-it të qeverisë dhe ushtrimin e kon-trollit mbi të. Qeveria paraqitej paratij për votëbesim. Në veprimtarinëe tij Senati duhej të mbështetej mbiparimet kushtetuese të vendosuranga Kongresi i Lushnjes. Ai qe i pa-varur nga Këshilli i Naltë dhe zintevendin e parë në organet më të lar-ta shtetërore. Ai ishte një parlamentme kompetenca të gjera. Me shtrir-jen e shpejtë të pushtetit të qever-isë së re të dalë nga Kongresi i Lush-njes në krahinat e ndryshme të ven-dit, u vendos më 5 shkurt 1920shpërndarja e delegatëve të Kon-gresit dhe thirrja e Senatit. Përherë të parë në historinë kombëtareu ngrit një organ i tillë përfaqsues.Mbledhja e parë e këtij organi tërëndësishëm shtetëror, që kishte nëduart e tij pushtetin legjislativ, ubë më 27 mars të vitit 1920. Pikër-isht kjo datë shënoi fillimin e punëssë Senatit, i cili, siç u përcaktua nëKongresin e Lushnjes, ishte organipërfaqësues i shtetit, pra parla-menti, i cili, që me krijimin e tij ederi në mbledhjen e AsamblesëKushtetuese, do t'i zhvillontepunimet në një dhomë të vetme, imirëfilltë monokameral. Me ko-mpetencat e gjëra që kishte KëshilliKombëtar mund të themi që regji-mi që vendosi Kongresi i Lushnjes iafrohej një regjimi asambleje i njo-

hur në perriudha të caktuara nëvënde si Franca.

Në vendimet e Lushnjes ky or-gan u quajt Senat nën ndikimin engjarjeve të mëparshme të jetëspolitike të vendit tonë, sidomos tëKuvendit të Vlorës, ku ishte ven-dosur krijimi i një senati. (Këtëterm e ndeshim dhe në botimin eSami Frashërit "Shqipëria ç'kaqenë, ç'është e ç'do bëhet"). Pra siçshihet, emri Senat nuk përdorejnë kuptimin e Dhomës së Lartëtë parlamentit. Duke u nisur ngaky fakt, për të bërë dallimin mi-dis emrit dhe funksionit ensencialqë do të kishte, që në mbledhjen eparë të tij u bënë saktësime, dukee quajtu si "të parin parlament ko-mbëtar", siç u cilësua në përshën-detjen e Këshillit të Naltë me ras-tin e fillimit të punimeve të tij. Nëmbledhjen e katërt, më 31.3.1920,u bë dhe përcaktimi i plotë i këtijorgani shtetëror, trajta parlamen-tare dhe emri "Këshill Kombëtar",si dhe vula me emërtimin e tij. Mekëtë emër do të funksiononte par-lamenti shqiptar nga dita e parëe hapjes e deri në prag të Asam-blesë Kushtetuese, në janar 1924.

Parlamenti i dalë nga Kongre-si i Lushnjes do të ishte organikryesor i pushtetit legjislativ dhenjë nga pjesët themelore të regjim-it parlamentar në Shqipëri. Ai dotë zgjidhte detyra të rëndësishmenë hartimin e ligjeve të reja, tëcilat do t'i përgjigjeshin kushtevetë vendit. Për kohën dhe vësh-tirësitë që po kalonte Shqipëria,do të vazhdonin të përdoreshinakoma ligjet ekzistuese, të cilat dotë përshtateshin dalëngadalë nëpërputhje me ndryshimet që do tëndodhnin, deri në miratimin eligjeve të reja.

*) Universiteti ILL*) Universiteti ILL*) Universiteti ILL*) Universiteti ILL*) Universiteti ILLYRIAYRIAYRIAYRIAYRIA

TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

Anni Rapinoja, nëAnni Rapinoja, nëAnni Rapinoja, nëAnni Rapinoja, nëAnni Rapinoja, nëShën Palin ShqiptarShën Palin ShqiptarShën Palin ShqiptarShën Palin ShqiptarShën Palin Shqiptar

Kur gjineshtra kthehet në vepër arti kontemporanKur gjineshtra kthehet në vepër arti kontemporanKur gjineshtra kthehet në vepër arti kontemporanKur gjineshtra kthehet në vepër arti kontemporanKur gjineshtra kthehet në vepër arti kontemporan

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito

Në vitin 2009, artistja finlandez AnniRapinoja jetoi për disa javë në

Shën Palin Shqiptar, në kuadër të njëprojekti të mbështetur nga Rajoni i Ba-zilikatës, nga Ministria e ZhvillimitEkonomik dhe nga Ministria e Kul-turës. "Arte Pollino" quhej projekti icili lindi për të eksperimentuar formatë reja bashkëpunimi mes artistëvedhe komunitetit lokal dhe për tëveçuar forma bashkëpunimi me reali-tetin artizanal të kontekstit të Polli-no-s.

Rapinoja realizoi atë që e quajti"Skycleaner" (Qiellpastrues), duke ri-elaboruar në mënyrë kontemporane njëaktivitet tipik të komunitetit shqiptar:përpunimin e gjineshtrës.

Transformimi i gjineshtrës ishtenjë nga aktivitetet kryesore të punëssë dorës të komunitetit italo-shqiptar.Në pjesën e dytë të shekullit XV u kr-ijuan vendbanimet e shqiptarëve nëItali. Njerëz që vinin nga zona të ndry-shme të Shqipërisë, mbërritën, nëperiudha të ndryshme, duke u vendo-sur edhe në Bazilikatë dhe formuankolonitë e tyre në vendet ku më paslindën Shën Kostandini Shqiptar,Shën Pali Shqiptar, Barile, Maschito,Brindisi di Montagna, Massa Lombar-da, që më pas u quajt Ginestra(gjineshtër), pikërisht nga emri i bimësqë mbin bollshëm në këtë zonë. Idea eartistes ishte ajo e vlerësimit të një prejtraditave popullore më antike të tëParkut duke realizuar një seri fshe-sash gjineshtre të ngulura në tokë e tëkthyera drejt qiellit, gati si një thirrjepër një qiell më të pastër që lidh sim-bolikisht fshatin evogël të Shën Palitme çështjen globaletë ndotjes atmosfer-ike dhe shfrytëzimittë burimeve natyrore.Artistja finlandeze, elindur në vitin 1949,në fakt, realizon ve-pra që kombinojnënatyrën dhe artin.Veprat e Anni Rapino-ja janë ekspozuar nëmuzeume e galeri tëEuropës (Itali, Austri,Finlandë, Belgjikë,Suedi, Norvegji) dhetë Botës (ShBA, Aus-trali).

Sipas artistes, arti duhet të jetë injerëzve dhe jo një gjë abstrakte dhe epakapshme. Përmes vizionit të saj të ar-tit dëshironte të krijonte lidhjen mes dyrealitetesh që zakonisht konsiderohensi të largëta: ajo e artit kontemporandhe ajo e një konteksti lokal, duke për-dorur për këtë qëllim një element tëkulturës vendase: gjineshtrën.

Kur sparta u bë nj'shurbesKur sparta u bë nj'shurbesKur sparta u bë nj'shurbesKur sparta u bë nj'shurbesKur sparta u bë nj'shurbesi artës kontemporaneai artës kontemporaneai artës kontemporaneai artës kontemporaneai artës kontemporanea

Në vitin 2009 artistja finllandezë Anni Rapino-

ja ndënj dica jav Shën Palpir nj'pruxhet i bër bashk kaRexhjuna e Basillikatës, kaMinistria i Svillupit Ekonomike dhe ka Ministria i Shurbise-

vet Kullturalli.Ëmri i ktij prux-heti klje 'Arte Pol-lino' e u le pirt'gjëjn forma t'reae bashkëpunimndër artistet ekomunitatatetllokalle, dhe pirt'gjëndshin for-ma t'rea i artiza-natit pir Pulinin.

Ashtu Rapi-noja reallizoj"Skycleaner"dhe pa me nj'síkontemporaneonj'shurbes tipik ikatundit ar-

bëresh: si maniohet sparta.Kjo klje, ndër gjith aktiv-

itetet, ajo më e vler e ka-tundevet arbëreshë. Nët'dijten gjims e shekullit XVu len dica ndër katundet ar-bëreshë. Gjind çi vijn kaxon t'ndrishme e Shqipër-js, kta erdhtin dhe në

Basillikat e ktu krijuan dicakatunde: Shën Kostandinin,Shën Palin, Barillin, Mash-qitin dhe Masa Llombarda, çipra thirrtin Zhura, si ëmri iasaj lulje çi rritet tek kjo xon.

Atë? çi bëri kjo artiste kljezbulimi e njëj tradicjone evjeter e Parkut e për kujtimbëri fshiasa spartje t'kalluratek bota çi ruanjen qiellen,sikundra t'ish nj'thirrem pirnj'qiell më pastru, ë sikunalidh Shën Palin me gjithjeten pir risorsat naturalle.

Artistja finllandezë u le në1949 dhe bëri shum shurbisepir naturen. Shurbiset e sajgjënden në muzet e gjith Eu-ropës (Itali, Austri, Fin-llandë, Bellgjikë, Suedi dheNorvegji) dhe në muzet egjith jetes (Shtetet e Bash-kuara, Australli).

Pir artisten, arta kat jet egjindjes jo nj'shurbes ab-strakt. Ajo do t'bënj nj'lidhjendër di realltata çi duken llar-gu: ajo e artës kontemporaneae ajo e komunitatavet llokalle,tue maniuar nj'shurbes i ksajkullturës: sparta.

TTTTTraduzioneraduzioneraduzioneraduzioneraduzioneMaddalena ScutariMaddalena ScutariMaddalena ScutariMaddalena ScutariMaddalena Scutari

Në foto:Godina ku

u mbajtKongresi iLushnjes

www.shqiptarja.com E diel, 20 janar 201320

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom KRITIKA

PPPPPOETIOETIOETIOETIOETI IIIII PROZËSPROZËSPROZËSPROZËSPROZËS

NDUE GJIKAPesha e jetës

nën transparencëne rrëfimit të matur

Ndue Gjika është poet i prozës në arritjet e tij më të mira. Ndue Gjika është poet i prozës në arritjet e tij më të mira. Ndue Gjika është poet i prozës në arritjet e tij më të mira. Ndue Gjika është poet i prozës në arritjet e tij më të mira. Ndue Gjika është poet i prozës në arritjet e tij më të mira. Ai e rrok jAi e rrok jAi e rrok jAi e rrok jAi e rrok jetën së brendshmi. Por kryesorja është poezia e vizatimit të ndjenjaveetën së brendshmi. Por kryesorja është poezia e vizatimit të ndjenjaveetën së brendshmi. Por kryesorja është poezia e vizatimit të ndjenjaveetën së brendshmi. Por kryesorja është poezia e vizatimit të ndjenjaveetën së brendshmi. Por kryesorja është poezia e vizatimit të ndjenjave

në dramacitetin e tyre kundërthënës e kapërthyes. Një poet i ndjenjës...në dramacitetin e tyre kundërthënës e kapërthyes. Një poet i ndjenjës...në dramacitetin e tyre kundërthënës e kapërthyes. Një poet i ndjenjës...në dramacitetin e tyre kundërthënës e kapërthyes. Një poet i ndjenjës...në dramacitetin e tyre kundërthënës e kapërthyes. Një poet i ndjenjës...

nga Sadik Bejkonga Sadik Bejkonga Sadik Bejkonga Sadik Bejkonga Sadik Bejko

Libri "Tepër e thjeshtë" iNdue Gjikës sjell përvojëne një prozatori që ka hyrë pa

shumë bujë në rrugën e prozës mevëllimet e tij me tregime, por edheme romanin "Prapësia". Ndue Gji-ka lëvron me shumë ngulmprozën e shkurtër, këtë zhanër tëletërsisë që tek ne ka një historitë gjatë që me tregimet e M.Frashërit, të mjeshtrave të njohursi Mitrush Kuteli dhe Ernest Koli-qi. Edhe më tej tregimi shqiptargjeti rrëfimtarë të tillë si NaumPrifti dhe Sotir Andoni, pastaj dheDhimitër Xhuvani e Teodor Laço.Pas disa përmbledhjeve me tre-gime nga Lazër Stani e FarukMyrtaj tregimi sot i ngjan asajvjollcës së fshehur që ka ndrojtjetë ngrejë krye. Romanet, libripublicistik, apo historia si rrëfimdivulgativ në dhënien e biografivetë personazheve historike kanëzenë mesin e fushës. Tregimi kambetur anash.

Nuk është kjo arsyeja psendalemi te ky libër i Ndue Gjikës.Në librin "Tepër e thjeshtë" vjennjë prozë që e ka afirmuar autor-in si një nga tregimtarët me pru-rje të arrira në vitet e fundit. Lib-ri përmban 19 tregime dhe tri

novela. Në këto tregime Ndue Gji-ka nuk ka bërë atë që shumëprozatorë në këto vite, të ndikuarnga leximet, iu drejtuan tekni-kave të groteskut a të fantastikes,në kërkim të risive teknike e tem-atike. Ndue Gjika ka ecur nëpërnjë rrugë të njohur edhe më parënga tradita jonë tregimtare. Tëjetë i mbështetur në jetën epërditshme. Prozaiken, të përdit-shmen që të ngjan e rrafshët rrehta ngrejë në nivelin e prozës ar-tistike. Dhe jeta në të vërtetat esaj nuk është te çuditë, as te per-sonazhet e çuditshëm por te endodhura që e jetojmë ti dhe unëme të tjerë. Kjo pikënisje të ng-jan më e rrezikuara për të bërë

Ndue Gjika ka ecurnëpër një rrugë të njohuredhe më parë nga traditajonë tregimtare. Tëjetë i mbështetur nëjetën e përditshme

art që të godasë, që të joshë e tëthërrasë brenda faqeve të një lib-ri. Por Ndue Gjika në tregimet mëtë mira kësaj ia ka arritur. E përkëtë dëshmojnë tregime të tilla si:Marrëzi, Cigania, Hapa në jetë,Lulet e shegës, Dimensioni zero,Burri me trastë.

Në tematikë tregimet e tij janëtë larmishëm. Ka disa prej tyreqë sjellin Mirditën me koloritin esaj të veçantë të tipave dhe tëmbartjeve prej historisë dhe mi-tologjisë vendore. Diku diku vijnëdhe reflekset e kantiereve të

dikurshme të ndërtimit. Më tejsheh brenga të gëlltitura tënjerëzve që drama e burgut u ësh-të dyllosur si damka që nuk do tëshlyhet kurrë. Pastaj dhe emi-granti shqiptar në Greqi e në Ita-li. Duket si një shtrirje e mirë përtë brendësuar lëndën e një librime tregime. Por këto, nëse e thye-jnë dhe e pasurojnë me ngjyra li-brin, nuk janë vlera e vërtetë eprurjeve të tij. Do të veçoja këtunjë tregim që me të vërtetë mundtë të japë kuriozitetin që ta lex-osh deri në fund prej temës së tij.

Është tregimi "Hapa në jetë". Njëmirditor, Marku, hyn në radhët epartizanëve dhe merr rrugët përnë Jug bashkë me shumë ngabashkëfshatarët e tij. Është njëtip që rend drejt një bote krejt tëpanjohur, jo aq si mjedis, por simarrëdhënie. Jeta e vështirë,uria, lodhja, disiplina, të qenit sii huaj ndaj këtyre partizanëve,nga ana tjetër djali i bajraktaritdhe gjithë mjedisi i vendit që nuki ndahen. Aftësia e tij që të për-shtatet po dhe që të mbetet vetja.Kalimi nga Saranda në Shkodër.

Pastaj shkon në shtëpi dhe gjennusen e panjohur. E kishin mar-tuar pa ia thënë, sipas zakonit.Është një novelë që ndryn sinop-sin e një romani. E lexon dhemerr një informacion të ri. Dheprapë mbetet diçka që nuk thu-het. Dhe kjo e pathënë e bën mëtë plotë enigmën e një jete që emerr njeriun rrëshqanë e ai du-het të përshtatet në rrëshqitë.Asgjë më shumë. Autori nuk ndë-rhyn, vetëm paraqet. Mbase kyishte realiteti, e vërteta "e thjesh-të" e Markut. Mbase është dhe njëmetaforë për jetën e ne tëgjithëve.

Por as kjo plotëria e jetës dhee informacionit nuk është karak-teristika kryesore e prozës sëNdue Gjikës.

Ndue Gjika është poet i prozësnë arritjet e tij më të mira. Ai errok jetën së brendshmi. Herë sinjë rrëfim në vetë të parë. Porkryesorja është poezia e vizatim-it të ndjenjave në dramacitetin etyre kundërthënës e kapërthyes.Një poet i ndjenjës. Dhe kjo ështëlënda e lëngu i prozës së tij. Edhevizatimi i pejsazhit, i momentit,është në ndihmë të zbërthimitpsikologjik. Fraza është e sh-kurtër dhe e ngjeshur. Fjala vjen

e ngyruar me frazeologji e me fig-uracion të freskët. Dhe pejsazhimerr dritë e orkestrohet në to-nalitetet e ndjeshmërisë së per-sonazheve. Dinakëritë e poezisëe quan këtë mjeshtëri Markezi.Fol patjetër për motin e klimën,porosiste Hemingueji. E pratepërt e thjeshtë ngjarja pormagjia e tregimit tepër e vështirëpër t'u endur e hollë dhe e tendo-sur sa të mos griset. Në ndonjëtregim (novelë) përdoret simboli.Druri dhe fruti i shegës janë bosh-ti i rrëfimit sa dramatik aq dhepoetik te tregimi "Lulet e shegës".

Me këto procedime krijueseNdue Gjika ka siguruar një përvojëqë premton për një vazhdim të sig-urtë në rrugën e tij si prozator

Është një novelë qëndryn sinopsin e njëromani. E lexon dhemerr një informacion tëri. Dhe prapë mbetetdiçka që nuk thuhet

Ndue Gjika