Maliye TeorisiU.DndarMaliye Bilimi Bamsz Bilim Dal Gr: Seligman, Jeze, Allix, Einaudi, Flora, Tangora, Garloff, Goldscheid, Terhalle, Lotz Anglo-sakson literatrn bir blmnde maliye Pigou-Ekonomi:Mikro-Makro Ekonomi Trotobas-Hukuk: Kamu Hukuku iinde incelenmesini nerir Goldscheid-Sosyoloji: maliye tarihini inceleyerek, maliye sosyolojisini kurmu ve maliye ilminin sorunlarna sosyolojik adan yaklamtr. W.J. Nordhaus-Siyaset-Politika: Politik EkonomiYapsal ereve Mali Olay: Kamu tarafndan gelitirilen aralarn bizzat kendi tarafndan kullanlmas sonrasnda ortaya kan olaylara mali olay denir. Mali Yap: Kamu Gelirleri Yapsal Analizi, Kamu Harcamalar Yapsal Analizi, Mali Kurum ve Kurulular Mali Kurumlar/Ajanlar: Politikac: Oy Maksimizasyonu ve Politik izofreni Semen: Fayda Maksimizasyonu ve Bedavaclk Brokrat: Bte Maksimizasyonu, Bro GeniletmeTanm Bastable: Her ynetim biriminin yklendii fonksiyonlar gerekletirebilmesi bakmndan mal ve hizmet retiminin srdrlmesi ve kaynaklarn kullanm ile ilgili bir alandr Henry Carter Adams: Kamu harcamalar ve gelirlerine ynelik uygulamalar ile bunlardaki btn deiimlerin aratran alan. Kamu Maliyesi, mali mevzuat ve mali ynetim ilkeleri ile kamu gelir kaynaklarn ilgilendirdiini, kamu harcamalarn, bteyi, mali kurulular, kamu mallarn, vergilemeyi ve kamu borlanmasn kapsar. Harley Leist Lutz: Kamu ya da devletin fonksiyonlarn ynlendirmek iin kaynaklarn salanmas, kullanm, korunmas ile ilgilidir Harold M. Groves: Devlet gelir ve harcamalar ile ilgili bilim daldr William J. Shultz: Kamu kurulular tarafndan eitli fonlarn salanmas ve kullanm ile ilgili teknikleri, prensipleri, olaylar inceler Paul Studenski: Dar anlamda, kamu gelirleri, ynetimi ve harcamas ile ilgili bir bilim dal; geni anlamda ise toplum ihtiyalarnn karlanmas ve ekonomik etkiler yaratabilmesi iin yetkili kurulular tarafndan fonlarn ve dier ekonomik kaynaklarn salanmas ve kullanm ile ilgili bir bilim William Withers: lke ekonomik hayat zerinde vergilemenin, harcamalarn ve borlanmann etkilerinin incelenmesi, kamu ekonomik kurulular ve kamu ekonomisi ile ilgili bulunduu Geleneksel Yaklam Kurumsal Yaklam: Devlet faaliyetlerini hukuki ve idari bak asndan incelemektedir. Yapsal Yaklam: Kamusal faaliyetlerin ekonomik analizi Deiim Yaklam: Kamusal faaliyetlere piyasa yaklam MCk=T Refah Yaklam: Eski ve Yeni Refah Teorisi yaklamna kamu kesiminin eklenmesi Gelir Yaklam: Fonksiyonel Maliye yaklam olup; kamusal faaliyetlerin milli gelir zerindeki etkilerinin incelenmesi zerine kuruludurModern Yaklam Geleneksel-Hukuk Yaklam: Allix, Jeze,Trotobas, Griziotti,Tangorra, Hansel, svirede Blumenstein tarafndan desteklenen gre gre maliye disiplini hukuk bilimi kapsamnda incelenmektedir. Tangorra, maliye ilminin ancak mali hukuk ile birlemesi halinde tatmin edici sonulara ulaabileceini ileri srmektedir. Blumestein, maliye disiplinini tamamen hukukiletirerek vergi hukukunun temellerini kurmulardr. Anglo-sakson -Ekonomik Yaklam: Pigou, Dalton, Hicks, Peacock Hansen, Lindholm, Somers, Adler, Musgrave ve Due gibi tarafndan gelitirilmi; Barrere, Tabatonie ve Brochier gibi avrupal maliyeciler tarafndan benimsenmi bir yaklamdr. Bu anlamda mali olaylar ekonomi bilimi snrlar iinde incelenmektedir. Siyasal-Sosyolojik Yaklam: Cossa, Conigliani ve Seligman yaklamn nclerindendir. Yapsal-Sosyolojik Yaklam: Colm-Hilzener, Hinrichs vergi yaps-sosyal yap ilikisi analizleri bu almalar bir rnektir. Politik Yaklam: Downs, Olson, Buchanan ve Tullock gibi iktisatlar siyasal analizin nclerindendirAnayasa Teorisi Bireyci: Bireyi n planda tutan anayasa anlaydr Szlemeci: Anayasay birey-devlet arasnda sosyal kontrat olarak gren yaklamdr Cebir: Devletin tek tarafl yaptrm gcn kullanarak hazrlad bir belge olarak gren yaklam Devlet Teorisi ada Muhafazakar (Fredmanc) Devlet Yaklam: Fredmann devletlk yaklam rekabet kaptalzm olarak ta adlandrlr ve devletn ekonomiye mdahalesne ilke olarak kardr. Ekonomide devlet bireysel zgrlkler tehdt etmemelidir; bunun iin ekonomide devletn faalyet alanlar snrlandrlmal ve dar tutulmaldr, dahas devletn gc datilmaldr. ada Lberal (Galbrathn) Devlet Yaklam: Galbrathe gre rekabet kaptalzm ortadan kalkmtr ve byk lekl firmalar piyasaya hakm olmutur. Bu nedenle piyasa mekanizmas ekonomik hayat ynlendreblme nteln kaybetm ve piyasa mekanizmas yern firma boyutundak planlama mekanizmasna birakmtr. Byk lekl firmalar kamu oyunu kazanarak ktsat politikasn kend amalar ynne evrebilecek gtedr. Modern devlet, bu dev letmelern ihtiyalar ve amalarn karlamaldr. Devlet Teorisi Sosyal Demokrat Devlet Anlay: Lberal yaklama radkal elemanlar katarak Bat ekonomilerne nemli hizmet verm olan sosyal demokrat yaklama, radkal yaklama lberal elemanlar katarak daha desantralze ve piyasa veriler ile leyen sstemler yaratmaya alan dnrler tarafndan ortaya atilmtr ve piyasa sosyalzm olarak ta adlandrlmaktadr. znde lberal yaklam arlkl olan, fakat radkal grlerden de yararlanan sosyal demokrat yaklamda kamu harcamalar bireylere frsat etl salarken, sadece radkal anlamda sstem rahatlatc sosyal masraf tr harcamalar yapmamakta, ayn zamanda emen yenden retim Maliyetn sosyalletrme ilevi gren bir sosyal tketm tr harcama da yapm olmaktadr. Bylece bir yandan sosyal adalet salanrken, der yandan da sermayenn getrsne katkda bulunulmaktadr. Radkal (Marksst) Devlet Yaklam: Marksst devlet kuramnn teorisyenler Marx ve Engels ve Lenndr. Bu yaklamda devlet, snf atmasn denetleme htyacndan domaktadr. Yen sosyalstlere gre se, kamu kesimi zel sektrn marjnal bir tamamlaycs del, zel sektrn ley iin gerekl koullar hazrlayan ve sstemn ley sonularn zen, haffleten ya da merulatran gerekl kouldur. Yen sosyalstler devletn faalyetlern zel kesmde sermaye birikimne katkda bulunmak, Maliyetler sosyalletrmek ve sstem yumuatarak merulatrmak olarak zetlemektedrler. Fon TeorisiGrnrde Nedenler Hzl karar alma ve uygulama gerei, Btenin yllk olma ilkesinin getirdii snrlamalar ve ngrlmeyen durumlara zamannda mdahale etme gereinden oluan bte kurallarnn dar snrlarn ama gerekesi, Ademi tahsisi ve giderlerin denekler halinde tahsisi gerei bte dna karma aralarnn yetersiz grlmesi ve yeni kaynaklarn harekete geirilmesi gerekeleridir. Kamusal mal-hizmet retiminde srekliliin salanmas, nakit ak sorunlarnn giderilmesi, Ynetsel esneklik ve kararlama maliyetlerini drmek sistemin grnr gerekelerindendir. Kamusal hizmetlerin grlmesi ve kamu harcamalarnn denmesindeki karar srelerinin merkezi nitelii ve uzun olmas-yava ilemesi, Nakit ihtiyac ve kamu sektrndeki nakit yetersizlii nedeniyle yaanan sorunlarn giderilmesi, Brokratik-krtasiyeciliin yol at ynetsel etkinsizliin giderilmesi *mali mevzuattaki snrlamalar *mevcut kaynaklarn yetersizlii nedeniyle yeni kaynaklarn kamu ekonomisine aktarlmasFon Teorisi Gerekte Nedenler Kamu gelir-giderlerinin merkezilemesi eilimi, Bteleme ilkelerinin dna tama istei, Gler ayrl ilkesini yrtme lehine bozma arzusu, Denetimden ka, bte aklarnn makyajlanmas, Kitlerin ilevsizletirilmesi Kamusal cret politikasn kontrol amalar saylabilir. Keyfiliin cazip olmas Fon Teorisi Bte i Fonlar Btede tertibi olan ve mali kaynaklarn bte deneklerinden alan ancak denein kullanm bakmndan harcama kalemlerine ayrlmayp toplu denei olan fonlardr. rtl denek dndaki tm bte ii fonlar Maliye Bakanl btesinden denek alr. Bte ii fonlarda ortak olan hususlar harcamalarn temel mali mevzuat kapsam iinde tutulmu olmas ve Saytay denetimine tabi olmasdr. Bte ile ilintili fonlar: Bteden tamamen, ksmen veya dolayl olarak kaynak salayan, gelir fazlasn bteye kaynak aktararak bte ile karlkl hareket halinde olan fonlardr. Genel bteye kaynak aktarm yl sonu bakiyelerin aktarm, gelir kaynaklarnn ksmen aktarlmas gibi yollarla gerekleir. Bte D Fonlar:Kaynaklarn ksmen veya tamamen bteden karlayan, fon aklarnn bte kaynaklarndan kapatlmas yoluyla finanse edildii, bir defalk veya srekli-sreksiz deneklerle bte-vergi gelirlerinden pay alan ancak byk ounluu itibariyle bte d gelir kaynaklarna bal olan, harcamalarn bte yasasnn ve dier mali yasalarn dnda kendi zel mevzuatlarna gre yapabilen fonlardr. Gizli Fon: Gizli fonlarn kayna ounlukla, maa ve cretler zerinden yaplan kesintiler ile kamu-iveren katklarndan veya baz vergi ve vergi benzeri gelirlerden alan gizli fonlarn grnrde amac tasarrufu tevik etmek, yardm veya katk ise de gerekte amac kamu kesimi finansman aklarn dk maliyetlerle kapatmak, i bor yapsn uzun vadeye yaymak, bte dna kaynak aktarmak ve cret artlarn bir lde trplemektir KT Teorisi DT+KK KTler yumuak bte snrl iletmelerdir. KTler zel mal retirler KT gelirleri Gayrisafi Ticaret Fazlas olarak adlandrlr ve gelir fazlas hazineye aktarlr KT yatrm kararlar planlama tarafndan vize edilir KT Teorisi DT Sermayesinin tamam devlete ait iktisadi alanda ticari esaslara gre faaliyet gstermek zere kurulan KTler KK Sermayesinin tamam devlete ait, tekel niteliindeki mallar ile temel mal ve hizmet retmek ve pazarlamak zere kurulan KTler Messese Sermayesinin tamam Messese KTe aitbal iletme veya iletmeler topluluu Bal Ortaklk Sermayesinin yarsndan fazlas KTe ait olan iletmeler topluluundan oluan Aler tirak Sermayesinin %15-%50si KTlere ait olan iletmeler letme KT fabrika ve dier retim birimleri KT TeorisiSorun: Vekalet Sorunu: Yneticiler siyasi irade tarafndan atanr ve ynetim kurullar siyasilerden oluur Mlkiyet Sorunu: X-Etkinsizlik: Ekonomik ve Teknolojik Etkinlik var ancak; Ynetsel Etkinlik yok zm: zelletirme: Blok Sat Halka Arz hale Yntemi Fiyatlandrma Ynetimin Devri Zararlarn Azaltlmas: Fiyat ve Tarife Farkllatrma Etkinlik: Reglasyon-DereglasyonKamusal htiya Teorisi Ferdiyeti Yaklam: Ferdiyeti yaklamda, kolektif ihtiyalar bireylerin toplum halinde yaamalarndan doan bireysel ihtiyalardan baka bir ey deildir. Bu yaklamda toplumsal nitelikteki ihtiyalarn bireysel ihtiya olduu varsaylmaktadr. Daha teknik bir deyile kolektif ihtiyalar, zel mallar gibi bireylerin fayda fonksiyonlarnda yer alr ve bireyler bu ihtiyalarn tatmininden bir fayda salarlar. Organik Devlet Gr: iktisadi organizasyonun banda bulunanlarn toplumsal olarak kabul ettii ve karlanmasnn toplumsal fayda yaratacan umduklar ihtiyalar kolektif ihtiyalardr. Kamusal htiya Belirlenmesi Eml Saxa gre kolektif ihtiyalar, bakalarna yarar salayan ve salamayan ihtiyalar olarak ikiye ayrlr. Bakalarna yarar salayan ihtiyalar dsallk yaratan mal ve hizmetlerle karlanrken, bakalarna yarar salamayan ihtiyalar bireye fayda salayan mal ve hizmetlerle karlanr. Enrco Barone kolektif ihtiyalar, zel taleb bell olan ve bell olmayan ihtiyalar eklinde snflandrmaktadr. zel taleb bell olan ihtiyalar karlayan mallar blnebilir mallar ken, zel taleb bell olmayan ihtiyalar tatmin eden mallar blnp, eklenemeyen mallardr. *Fredrch Von Weser, kolektif ihtiyalar tahsis edilebilir ve tahsis edelemez ihtiyalar olmak zere iki grupta toplamaktadr. Tahsis edilebilir ihtiyalar, devletn zel sektr firmas gibi retip, piyasaya arz ettii mallarla karlanrken, tahsis edilemeyen ihtiyalar, merkezi otortenn bireysel tercihler dikkate almadan retilmesinde toplumsal yarar grd mal ve hizmetlerle tatmin edilir. Kamusal Mallar Teorisi Blnmezlik, Tketimde Rakip Olmama, Tketimden Dlanmazlk, Birlikte/Ortak/Eit Tketim, Marjinal Maliyet Fiyatlandrmas Yaplamaz Sorunlar: Bedavaclk, Sosyal-Bireysel ncelikler Sarmal, Sosyal Refah D Kamusal Mallarn Snflandrlmas Fayda Tamalar Yerel Blgesel Ulusal Uluslararas Buchanan: Blnmezlik Derecesi Sosyallik Derecesi M.Peston: Tketimde Rakip Olma Tketimde Dlanmazlk G.Terny: A grubu (retim-Tketim-Dsallk-Nitelik) ve B grubu (Vesayet Altnda Olan/Olmayan) Kamusal Mallar Trleri Samuelson Tam Kamusal Mal: Blnmez, Ortak Kullanm, Vergilerle Finansman, Tketimden dlanmazlk, (Adalet, Gvenlik, Savunma). Yar Kamusal Mal: Harlarla finanse edilir (eitim ve salk) tibarl Mal (Merit-Erdemli Mal): Bilgi eksiklii ve irrasyonel davran kalplarn deitirmek, siyasal tercihler nedeniyle retilen mallar-TOK Konut retimi Yar zel Mallar: KTler tarafndan retilen mallar olup fiyat karlnda satlr Todd Sandler-Klp Mallar: Vakf, Dernek, Klpvb. gnll kurulular. Kamusal Mallarn Finansman Tam Kamusal Mallar -Vergileme Yar Kamusal Mallar- Har Erdemli Mallar -Fiyatlandrma KT rnleri -Fiyatlandrma Kamu Ekonomisinde Denge Ksmi Denge Yaklamlar: Lindahl Gnll Deiim Modeli ve Bowen Pazar Benzeri Modeli Genel Denge Modelleri: Samuelson Tketim Olanaklar Yaklam, Richard&Peggy Musgrave Bte Yaklam, Pigou Refah Yaklam, Galbraith Sosyal Denge Yaklam, Johnson Marjinal Fayda-Maliyet YaklamKamu Ekonomisi Sektrleri A. Barrereye gre kamu ekonomisinde balca sektr vardr Kamu Hizmetleri Sektr, geni anlamda kamu yararna sahip hizmetler reten genel ynetm Kamu letmeleri Sektr: zel yarara sahip mal ve hizmet reten retim birimleri * Kamu Mdahalecilii Sektr: Piyasa ekonomisi ile zorlayc ekonomiyi birbirine balar.Kamusal Arz-Talep Arz: kamusal arzn belrleyc zellii kamusal retim del, bedelsz sunumdur. Kamusal mallar arz ksa dnemde talebin zerindedir ve atl kapasite vardr. Zamanla kullanm younluu artar ve skklk maliyeti ortaya kar. Talep Herhangi bir kamusal mala ilikin talebi belirleyen faktrler bireysel zevk ve tercihler(ZT), kamusal mallarn dolayl fayda-Maliyetleri konusunda haberdar olmalar (I), toplumsal deer yarglar (D), kamu kesimine duyulan gven-tereddt derecesi(GT) ve gelir dzeyi (Y) olmak zere be balk altnda toplanmaktadr. D=f(ZT,I,D,GT,Y,T) Maliyet: Ck=f(Hizmetten Yararlananlarn Says, Hizmetin Yayld Alann Genilii, Girdi Fiyatlar,Sunulan Hizmet Miktar, Hizmet Kalitesi) Fiyatlandrma: Kamusal mallarn sfr fiyatla arz yerine fiyatlandrlmas kaynak israfn nleme, adalet ilkesi, etkinlik ve gelir etkileri nedeniyle gereklidir. Selma J. Mushkin. Arz-Talep Dengesi: Ksa Dnemde: Sk>Dk Uzun Dnemde: Sk kgelirT=tY=-c/(1-c+ct) > kharcamavergileri= -c/(1-c+t) Uzun Dnemli Byme zerindeki Etki: K/H orann drmek veya H/K orann ykseltmek Hzlandran Etki: It = v.[GtE - Gt-1] Sermaye/Hasla Katsays: Kaynak htiyac=planlanan byme*sermaye/hasla oran- tasarruf oran Kamu Harcamalar PolitikasKamu Gelirleri PolitikasKamu Borlanma PolitikasKamu Harcamalar Dar Anlamda: Merkezi Bte Geni Anlamda: Merkezi Ynetim Btesi+Mahalli dareler Btesi+KT Btesi+Dzenleyici Denetleyici Kurumlar Btesi+Sosyal Gvenlik Kurumlar Btesi Geleneksel Snflandrma Yntemleri Organik (dari) Snflandrma: Bakanlk dzeyinde Fonksiyonel Snflandrma: Genel-Ekonomik-Sosyal Harcamalar Hukuki Snflandrma: Genel Bte, zel Bte, Dzenleyici ve Denetleyici Kurum Btesi ekli Snflandrma: Yllk-Gelecek Yllara Taan, Kesin-Geici Mal/Hizmet Alm Giderleri-Transfer Giderleri Verimli-Verimsiz Giderler Cari-Yatrm Giderleri Gideri Yapan Birimleri Gre Ayrm Adi-Olaanst Giderler Ayrm Zorunlu-htiyar Giderler AyrmModern Snflandrma Yntemleri dari Snflandrma (Organik Snflandrma): Devletin yaps, organlar, ifa ettii fonksiyonlar gz nne alnarak yaplan tasniftir. Cumhurbakanl, Yargtay, Saytay, TBMM, Bakanlklar Fonksiyonel Snflandrma: Yaplan giderlerle ulalmak istenen hedefler arasndaki iliki dikkate alnarak yaplan snflandrmadr. Ama hizmet maliyetlerini grmek, karlatrma yapmak ve etkinlik-verimlilik analizleri yapmaktr. Genel Hizmetler, Sosyal Hizmetler, Ekonomik Hizmetler, dari HizmetlerModern Snflandrma Yntemleri Ekonomik Snflandrma: Snflandrma anahtar yaplan kamu harcamasnn ekonomik deikenler zerindeki etkisidir. Bu ayrm ilk olarak A.C. Pigou yapmtr. H. Dalton ve Alman iktisat Colm bu yaklam benimseyen iktisatlar arasnda yer almaktadr. Reel-Gerek Giderler, Transfer Giderleri ayrmndan oluur. Reel Harcamalar, maa-cretler, demirba almlar Transfer Harcamalar: Dolaysz-Dolayl Transfer Harcamalar (Dolaysz Transfer Harcamalar fertlerin gelirini dorudan artran transferler olup; maluliyet aylklar, fakirlere yaplan yardmlar, sosyal hizmetler ve yardmlardan oluur; Dolayl Transfer Harcamalar Tketici Ynnden mal-hizmet fiyatlarnn dmesi amacyla verilen transferler, retici Ynnden ise maliyetleri drmek iin verilen vergi iadesi, yatrm indirimi, hazine teviklerinden oluur), Verimli-Verimsiz Transfer Harcamalar (Yatrm Tevikleri gibi devletin ekonomide kapasite artn desteklemek iin verdii verimli veya ekonomide yeni kapasite yaratmaya ynelik olmayan sosyal amal verimsiz transferler) ve Gelir-Servet/Sermaye Transferi (aylk,cretler gelir, sava tazminatlar, mesken yardmlar servet transferi) Modern Snflandrma Yntemleri Cari-Yatrm/Sermaye Tekili-Transfer Harcamalar Ayrm: Cari Giderler, maa-cret demeleri gibi Adi Cari veya eitim-salk gibi Kalknma Carileri eklinde snflandrlr. Yatrm Harcamalar yeni ve yenileme yatrmlarndan oluur. Trkiyede Transfer Harcamalar ktisadi Transferler (KTlere yaplan transferler), Mali Transferler (Genel Bteden zel Btelere yaplan aktarmlar), Sosyal Transferler (Sosyal Gvenlik Kurulularna yaplan aktarmlar) ve Bor Faiz demeleri eklinde snflandrlmaktadr. Verimli-Verimsiz Giderler Ayrm: (1) Milli Gelir ve (2) Net Sosyal Fayda zerindeki etki dikkate alnarak yaplan ayrmdr. Milli Gelir kriteri dikkate alndnda askeri harcamalar verimsiz; iktisadi transferler verimli harcamalardr. NSF kriteri dikkate alndnda ise askeri harcamalar verimli; Bor Faiz demeleri verimsizdir. Karlkl-Karlksz Kamu Harcamalar Ayrm: H. Dalton tarafndan yaplan bu snflandrmann esas kamunun yaplan harcama karlnda mal-hizmet alp almaddr. Modern Snflandrma Yntemleri retim Kapasitesini Artran-Artrmayan Harcamalar Ayrm: A.C. Pigou tarafndan yaplan bu snflandrmada kamu harcamalar ekonominin retim kapasitesini artrma nitelii esas alnmaktadr. Merkezi-Yerel Ynetim Giderleri Ayrm: Genel Bte+zel Bte+Dzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Btesi toplam merkezi ynetim btesi harcamalarn vermektedir. Yerel Ynetim Giderleri, l zel dareleri, Belediyeler ve KYlerden olumaktadr. Olaan/Adi ve Olaanst Giderler Ayrm: Devletin cari giderleri ile ilgili olan harcamalar adi harcamalar ve her yl tekrarlamayan ancak faydalar devamllk gsteren harcamalar olaanst harcamalardr. Kamu Harcamalarnn Saladklar Faydalara Gre Snflandrlmas: Alman iktisat Cahn tarafndan yaplan bir ayrmdr. Snflandrmada kamu harcamalarndan salanan fayda esas alnmtr. Topluma Fayda Salayan Harcamalar (milli savunma, adalet gibi kolektif mal-hizmetler iin yaplan harcamalar), Kategorik Fayda Salayan Harcamalar (gelir tabanl fakirlere yaplan ayni-nakdi yardmlar ile yatrm-giriimcilere salanan ayni-nakdi haklar), Spesifik Ancak lke Genelinde Fayda Salayan Harcamalar (yol, kpr, tapu, trafik vb.) ile Kiisel Fayda Salayan Harcamalar (KT retimi) Kamu Harcamalarnn Art Grnte Art Nedenleri: Grnte Art Nedenleri=f(Nfus, Enflasyon, Monetizasyon, Otokonsomasyon, Bte Usullerindeki Deiiklikler, lke Snrlar) 1. FGS Deimeler: Parann satnalma gcndeki deimeler 2. Kamusal rgtlenme Biiminde Deiiklikler: Bteleme yntem ve tekniklerinde deiiklikler 3. lke Snrlarnn Deimesi 4. Nfus Deiiklikleri 5. Kamulatrma ve Devletletirme 6.Kamu Hizmetlerinin zel Sektre halesiKH Art Gerekte Art Nedenleri: Gerekte Art Nedenleri=f(Ekonomik Nedenler, Devlet Anlay, Teknoloji, Nfus, Sosyal Nedenler, Askeri Nedenler, Politik Nedenler) *Ekonomik Nedenler: Kamusal mallarn retim Maliyetlerinin artmas Kamusal mal-hizmetler paketinin genilemesi Hizmet kalitesindeki artlar Tam Kamusal Mallarn varl Yar Kamusal Mallara Ynelik Talebin Artmas lek Ekonomileri-Doal Tekel Durumu Dsallklarn dzeltilmesi Ekonomik stikrarszlklar Mali Aldanma Ekonomi politikas hedeflerinin realize edilmesi Keynezyen ktisat Politikalar *Sosyal Nedenler Blgesel gelimilik farkllklar Konut sorunu Su Ekonomisi boyutlarnn artmas Sosyal yardm-hizmetlerin refah devleti grevleri arasnda yer almas Sosyal gvenliin finansman Sosyal tazminler *Teknolojik Nedenler *Demografik Nedenler: Nfus Art, Nfus Yaps/Bileimi *Askeri Nedenler: Sava ve Savunma Harcamalarn Artmas - Politik Nedenler Savunma-gvenlik ihtiyac stihbarat gerei Seim Ekonomisi Siyasal Yozlama Rant Kollama faaliyetleri Bask-kar gruplarnn etkisi Brokrasi-Krtasiyecilik KH Artn Aklayan Teorik Grler Yasa Olduu Gr: Wagner Kanunu ve Peacock&Wisemman Yaklam Sosyal Refah Art Gr: Pigou ve Daltonun vergilemeden salanan marjinal gelirin harcanmasnn yarataca sosyal fayda ile mkellefe olan maliyetin eitlenmesi suretiyle refah art salanmas kamu harcamalar yoluyla yukarya doru itilmektedir. Maksimizasyon Yaklamlar: Downs, Buchanan ve Tullock, kamu harcamalarnn artn politik ajanlarn davran gdsne balamaktadr. Dalm Politikas Yaklam: T. W. Hutchinson ekonomide yeniden gelir dalm politikalarnn kamu harcamalarnda art yaratt grn savunur. Gelime Ekonomisi Yaklam: Rostow kamu harcamalarnn artn ekonomik gelime konusunda devletin stlendii role balarken; Musgrave ekonomik byme ihtiyacnn kamu harcamalarn artrmak yannda bileimi zerinde nemli etkisi olduunu savunur. Trkiyede Kamu Harcamalarnn Snflandrlmas Cari Harcamalar Cariler: Maa+cret+Yolluk+Avans Cari Transferler: Sosyal Gvenlik Prim demeleri Yatrm Harcamalar Sermaye Tekili Yatrm Transferleri: Danmanlk, Teknik Destek Transfer Harcamalar Hazine Yardm Grev Zararlar Sosyal Transferler SbvansiyonlarKamu Gelirlerinin Snflandrlmas Cebrilik Asndan(G.Jeze ve . Pelin): Cebri+htiyari Gelirler. Vergi, Har, Ceza ve Tazminatlar cebri dierleri ihtiyari Salandklar Kaynan Nitelii Asndan: zel Ekonomi Gelirleri+Kamu Ekonomisi Gelirleri Gelirin Sreklilii Asndan: Olaan+Olaanst GelirlerKamu Geliri TrleriVergi: Devletin yaptrm gcne dayanarak tek tarafl ve karlksz olarak deme gcne dayal olarak ald paralar (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, KDV)Har: Bir kamu hizmetinden yararlanmak iin yararlanma ilkesine gre alnan paralar (Tapu Harc, Diploma Harc, Mahkeme Harc, renim Harc9Resim: Bir kamu hizmetini sunma veya bir kamusal kayna iletme bedeli olarakdenen paralar (Rhtm Resmi, Maden Ocaklar Resmi)erefiye: Alt-styap yatrmlar nedeniyle tanmaz deerlerinde meydana gelen art karlnda daha ok yerel ynetimler tarafndan tanmaz sahiplerinden tahsil edilen paralarKatlma Pay: Alt-st yap yatrmlar maliyetlerinin tanmaz sahipleri arasnda tanmaz rayi bedellerinin %5ini amayacak ekilde paylatrlmasdrParafiskal Gelirler: Sosyal gvenlik kurulularna iveren ve ii sfatyla yaplan prim demeleriPara-Vergi Cezalar: Mlk-Teebbs Gelirlerizelletirme GelirleriKT ve Fon GelirleriBorlanma GelirleriEmisyon Gelirleri: Senyoraj hakk gelirleridirTanm Hough Dalton Kamu otoritesi tarafndan kabul ettirilen zorunlu bir ykmllktr. Taussig Devletin dier ykmllklerinden ayrlm olarak vergi ykmls ile kamu otoritesi arasnda direkt bir karlk bulunmayan Lucien Mehl Devletin yerel ynetem ve kamusal gce sahip dier topluluklarn grdkleri kamu hizmetlerinin gerektirdii giderleri karlamak zere esas olarak gerek ve zel hukuk tzel kiilerinden ve baz kamu hukuku tzel kiilerinden belli bir yarar karl olmakszn onlarn mali glerine gre kamu zoruyla kesin olarak ald paralardr.Meydan Larousse Devletin veya yerel ynetimlerin ihtiyalar iin harcanmak amacyla kanunlara uygun olarak halktan dorudan doruya veya baz maddelerin fiyatlarna eklenerek alnan paralardr. Hukuki anlamda ise, kamu giderlerini karlamak iin kiilerden mali glerine gre alnan paralardr. F.NeumarkDevlet veya devredilmi vergilendirme yetkisine sahip dier hkmi ahslarnca siyasi zorunluluk altnda ve karlksz olarak fertlere yaplmas gerekli olan her bir demenin koullar zellikle eidi, ls, nedeni ve zaman genel kanun hkmleri erevesinde olmak zere genellikle otoriter ekilde o demeleri kabul eden yer tarafndan saptanan dentilerdir. O.DikmenDevlet-devredilmi vergilendirme yetkisine sahip kamu hkmi ahslarnca fert veya kurumlardan hukuki zorunluluk altnda belirli kurallara gre ve karlksz olarak alnan para tutarlardr. N. SayarKamu tzel kiilerinin masraflarn yapmak iin, zel bir karlk bahis konusu olmakszn fertlerden aldklar cebri hissedir. Vergi, kamu tzel kiilerinin hizmetlerini yapmak iin mkelleflerden iktidarlar ile ll ve karlksz olarak muayyen kaidelere gre almalar gereken kanuni ve cebri bir hissedir H. NadaroluVergi, devletin veya devletten ald yetkiye dayanan kamu tzel kiilerinin geni anlamdaki kamusal faaliyetlerinin gerektirdii harcamalar karlamak veya kamusal grevlerinin gereklerini yerine getirmek amacyla yasal esaslara uymak kaydyla ve hukuki cebir altnda, zel bir karlk vaadi olmakszn geri vermemek zere gerek kiilerle gerek olmayan kiilerden aldklar parasal tutarlardrVerginin Seyri htiyari yardm-zorunlu yardm-zorunlu mkellefiyet zel-Yar zel-Yar Kamusal nitelikten tahsili-harcanmas kamu hukukuna dayal demeler Arizi-olaanst kaynaktan-olaan mali kaynak Tahsis ilkesinden-ademi tahsis ilkesine Ayni-bedeni nitelikten parasal nitelie Yardmc finansman aracndan-asli finansman aracna Vergileme Yaklamlar Faydalanma-Mbadele Kuramlar: Mekanik devlet grn benimseyen faydalanma-mbadele kuram savunucularn balk altnda incelemek olasdr. Fiyat-Vergiyi Kamu Hizmetlerinin Bedeli Sayan Deiim Gr: Vergi bata gvenlik-adalet olmak zere kamu tarafndan salanan hizmetlerin bedeli olarak kabul eder. Mirabeau vergiyi devletin vatandalarna sunduu hizmetlerin bir bedeli olarak tanmlamaktadr. Proudhon, vergiyi bir gnll deiim olarak grr ve devletin hizmet sunumu karlnda vatandalardan ald karlk olarak tanmlar. Fredrich Von Wieser vergiyi kollektif ihtiyalarn giderilmesi iin denen bir bedel olarak grr. De Viti De Marco vergiyi devlet rgtlenmesinin bir bedeli olarak tanmlar. Dahas Krehl verginin en nemli unsuru olan mali cebir zelliini devletin hizmet sunumuna bal olarak aklamaktadr. Lock, Proudhon, Pufendorf, T.Hobbes, P.Leroy, Beaulieu, Clemens Royer ve Von R. Wieser bu grn ncleridir. Vergi birey-devlet arasnda zorunlu bir deiimdir; bu deiimde devlet herkese eit fedakarlk yklemek zorunda deildir; ancak adil olmak zorundadr Prim-Vergiyi Sigorta Primi Kabul Eden Gr: Vergi, vatandalarn hayatlarnn ve mallarnn her trl riske kar korunmas iin devlete dedikleri bir tr sigorta primi olarak kabu edilmektedir. Monterquieu vergiyi, bireylerin gelecekten emin olmak ve kaygsz yaamak iin yapt fedakarlk olarak adlandrmaktadr. J.J.Rousseau ve Emile de Girardin vergiyi, herkesin mallarnn tamamnn korunmas iin mallarndan verdii pay olarak tanmlamaktadr. Maliyet-Vergiyi Genel/Sosyal retim Giderlerine Katlma Pay Kabul Eden Gr: Devlet, anonim ortaklk gibi bir retim birlikteliidir ve milli sermayeyi iletmekle grevlidir; dolaysyla vatandalar bu birliin hissedarlar olarak genel retim giderlerine vergi yoluyla itirak etmelidirler. M.Thiers vergiye, toplumda veya irkette herkes sahip olduu hisse kadar demede bulunur eklinde yaklamaktadr. (J.J.Rousseau, Victor Meiner ve Duc de Broglie)Vergileme Yaklamlar Otorite ve Egemenlik Kuramlar: Organik devlet anlayn benimseyen yazarlar, vergi-kar ilikisini tamamen reddetmekte ve vatandalarn mali glerine vergilendirilmesi gerektiini savunmaktadrlar. Milli Grev-Fedakarlk Gr. Aristo ve Eheberg gibi dnrler vergiyi, milli dayanmay ve uyumu yanstan bir fedakarlk olarak grrler ve vergi vatandalk bilincinin olumas iin zorunlu dur. (F.Neumark, J.S.Mill ve H. Laufenburger). G.Jeze ve .F. Pelin vergiyi srf siyasi bir cemaat yesinden olmak sfatyla kamusal hizmetleri karlamak iin fertlerden kanunla tesbit olunan kaidelere gre alnan paralar eklinde tanmlamaktadr. Toplum Bilinci Gr: Vergi, toplum bilincinin tm vatandalara yaylmas iin devletin cebir gcne dayal olarak ald bir paydr. Mali cebir gc vatandalk bilincinin asgari bir dzeyde tutulmas iin gereklidir. (Vocke ve Ritschl) Hukuki Cebir ve Yaptrm Gr: Mutlak otorite gr olarak adlandrlan bu yaklamda, vergi yalnizca devlet otoritesince gerek grld ve denmemesi durumunda hukuki yaptrmlara baland iin vardr. Vergilemede asl olan, vergilemenin meruluu deil, vergilemeyi gerektiren devlet faaliyetlerinin meruluudur ve vatandalar vergiyi koyan hukuki otoritenin yasalln sorgulayabilir. (F.Neumark)Vergi Yaps-Sosyal Yap ilikisi Colm-Hilzener Yaklam: Her sosyo-ekonomik gelime dzeyi iin farkl bir vergi yapsnn ortaya kmas Colm-Hilzeneri bu ilikiyi aklamada sosyo-ekonomik kalknma sreci aamalarna gre ayr ayr analiz edilmesi gereine ynlendirmitir. Birinci Aama: Sosyo-ekonomik kalknmann ilk safhasnda tketim snrlandrlarak yatrmlar artrlmal ve yatrmlardan salanan karlarn tekrar yatrlmas salanmaldr. Bunun iin vergi sisteminin harcama vergilerine dayanmas ve irket-ahs kazanlarnn dk oranda vergilendirmesi gerekmektedir. kinci Aama: Kitle retim artp ve sermayenin glendii bu safhada tketim pazarnn geniletilmesi gerei ortaya kmtr. i-tketici kesimi rgtlenmedii iin ekonomide gelir dalm sermaye grubu lehine bozulmutur. Bu srete harcama vergilerinin nispi nemi azalarak vergi sistemi artan oranl gelir-servet vergilerine kaymaktadr. nc Aama: Kapitalist sermayenin toplam gelirden ald pay azalm buna karn sabit gelirli grubun gelirden ald pay artmtr. Kamusal mallar paketinin refah devleti anlay gerei genilemesi kamu finans ihtiyacn artrmtr. Bu aamada asgari geim dzeyinin zerindeki gelirler sert artan oranllkla vergilendirilirken, kurumlardan alnan vergilerin nemi artmaktadr. Dahas yararlanana detme ilkesi her frsatta uygulanmaktadr.Vergi Yaps Sosyal Yap likisi Hinricsh Sosyal Mobilizasyon TeorisiGeleneksel Toplum Geleneksellikten k Modern Topluma Gei Modern ToplumGTBte AGV ve KVKDVGmrk VergileriKelle vergisiVergilemenin Unsurlar Vergi Alacakls Vergi Borlusu Zora Dayal Olmas Karlksz Olmas Kamu Harcamalarnn Genel Karl Parasal OlmasVergilemenin Amalar Mali Ama: Btenin finansman Ekonomik Ama: Bastiata gre vergi ancak devlete denmelidirve Stourma gre vergi ne teviki, ne ahlak ne de, himayeci olmaldr Yatrmlarn Teviki retim-Tketimi Tevik-Kstlama demeler Dengesini Dzeltmek Tasarrufu Tevik Etmek Ekonomik stikrar Salamak Ekonomik Yapy Deitirmek Atl Kapasiteyi nlemek Speklasyonu nlemek Eletiri: Sosyal Ama: Wagner: Serbest mdahale rejiminin servet dalmnda yaratt hakszlklar dzeltmektir Gelir-Servet Dalmn Dzenlemek Sosyal Gvenliin Salanmas Nfus Politikas kar-Bask Gruplar Dini Ama: Ahlaki Ama:Vergileme Teknii Verginin Kayna: Yeni bir vergi ihdas vergi kaynann tespiti ile balar. Verginin kayna gelir, servet ve harcamalardr. Verginin kayna ekonomik-mali bir tercih olduu kadar politik bir tercihtir. Ekonomik adan vergi kaynann verimli olmas, mali adan vergi toplama maliyetinin dk olmas ve politik adan ise siyasi ideoloji ile rtmesi gerekir. Bir Verginin simlendirilmesi ve Kanunlarn Formle Edilmesi: Vergi fikrini gerekletirme sanatnn ilk aamas verginin isimlendirilmesi aamasdr. Verginin isimlendirilmesini vergisel kavramlarn ve hkmlerin formle edilmesi yani vergi kanunlarnn yazlmas aamas izler. Yeni bir verginin ihdasnda zamanlama ve tepkilerin nceden tespit edilmesi gerekir. Vergi kanunlarnn formle edilmesinde bask gruplarnn etkisinin en aza indirilmelidir. Bask-kar gruplarnn etkisi vergi kanunlarnn formle edilmesinde vergilerin btnln bozma ihtimali yksektir. Vergi kanunlarnn ou adlarn konularndan almaktadr. Vergi Konusunun Tespiti (Vergi Objesi): zerine vergi konulacak ekonomik kaynan tespitinde, ekonomik kaynan verimlilik, sreklilik, dk maliyetli olma ilkeleri asndan deerlendirilmesi gerekir. Bunun yannda objektif vergi mkellefiyetini daraltan istisnalarn formle edilmesi nemli bir konudur. Vergi harcamas boyutunun yksek olmas matrah anmasna ve vergi isel btnlnn bozulmasna yol aar. Verginin konusu tespit edildikten sonra vergiyi douran olayn tanmlanmas gerekmektedir. Verginin konusu vergi kanunlarnn ilk maddesinde ak biimde tanmlanr. Verginin Kapsam: Muafiyet (verginin subjektif snr) ve istisna (vergi konusunun objektif snr),tam-ksmi, srekli-geici ve mutlak-artl istisna/muafiyet dzenlemesi yaplr. Vergiyi Douran Olay: Vergi yasalar ile mkellef arasnda mekanik ban kurulmasna yol aan iktisadi ilemdir. Alm-satm, teslim, belge kesme.Vergileme Teknii Mkellefin Tespiti (Vergi Sjesi): Vergi mkellefinin (vergi borlusu) veya vergi deyicisinin (vergi sorumlusu) kim olacann tespitidir.Mkellefin tespiti vergi yk analizi asndan nemli bir husustur. Ekonomik adan vergi sjesi ile yasal vergi sjesi farkllaabilir. Bu durumda ihdas edilen yeni verginin gerek vergi taycsnn tespiti ekonomi politikas hedefleri bakmndan nem arz etmektedir. Subjektif vergi mkellefiyetini daraltan muafiyet ve istisnalarn formle edilmesi (tam-ksmi, srekli-geici, mutlak-koullu muafiyetlerin tanmlanmas, zel-genel indirimlerin formle edilmesi) ve kiisel vergi mkellefiyetini genileten mterek-mteselsil sorumluluklarn tanmlanmas (E.Blumenstein vergi dayanmas olarak adlandrr) mkellef tespiti srecinin nemli konulardr. Maddi vergi ykmll, vergi bor-alaca eklinde ortaya kar ve kamu hukukundan doan vergi alaca hizmetlerin sunumunda imtiyazldr. ekli vergi ykmll vergi bor-alacann tespitinde kayt tutma-belge dzeni, mkellefiyeti dzenleyen ereve kanunlar(kanuni ehliyet, lm halinde vergi alaca...gibi), ykmlln daraltlp-geniletilmesi (dar-tam mkellef), vergi sorumluluu snrlarnn belirlenmesi (ortaklaa-mterek sorumluluk veya zincirleme sorumluluk: vergi dayanmas veya mkellef dayanmas denir), ykmlnn belirlenmesi (yasal ykml, vergi sorumlusu, arac ykml, vergi yklenicisi) aamalarn kapsamaktadr. Yasal Mkellef, Arac Mkellef kimler olacaktr, verginin nihai yklenicisi kimdir. Vergi Teknii Vergi mkellefi ya da ykmls, vergi kanunlarna gre kendisine vergi borcu den gerek veya tzel kiidir. Yani mkellefi, hukuki olarak kendine vergi borcu isabet eden kiidir. Kanuni mkellef, vergi kanunlar bakmndan mkellef olarak tanmlanan, adna vergi borcu den ve bu borcu demek zorunda olan kiidir. Bu mkellefiyet kiiye baldr ve szlemeyle bakasna devredilemez. Ancak baz kiiler, demek zorunda olduklar vergileri piyasadaki fiyat hareketlerinden yararlanarak bakalarna yanstabilirler. Arac mkellef , kanuni mkellef olduu vergiyi bakasna yanstan kiidir. Baka bir ifadeyle, kanuni mkellef durumunda bulunan kiinin, demi olduu bir vergiyi bakasna aktarmas sonucu karlat durumu arac mkellef ifade etmektedir. Buna karlk mal ve hizmeti satn almak suretiyle, bu mal ve hizmetin fiyat iinde gizlenmi olan vergiyi demek zorunda olan nihai tketici ise vergi yklenicisi olmaktadr. Sorumlu Mkellef, verginin denmesi bakmndan alacakl vergi dairesine kar muhattap olan kiidir.Vergi Teknii Matrahn Tespiti: Vergi konusunun vergi borcunu hesaplamak iin dndrld teknik-ekonomik miktardr. F.Neumarka gre matrah teknik-fiziki veya ekonomik-parasal olarak dzenlenir. Matrahn fiziki birimler trnden tanmland matrah yaps spesifik matrah; matrahn parasal deer olarak tanmland matrah yaps ad-valorem matrah olarak adlandrlr. Spesifik matrah yaps esnek-konjonktrel olmayan yaps, kalite farkllklarn alglayamay nedeniyle modern vergi yaplarnda fazlaca kullanlmaz. ndirimlerin dzenlenmesi, matrahtan indirim veya vergiden mahsup yntemlerinden hangisinin tercih edilecei tespit edilmelidir. Matrah, Beyan Usul, Karine/D Gstergeler Usul, Gtr Usl ve darece Takdir Usul Vergileme Teknii Sorunlar: Vergi Erozyonu (Vergi matrahnn vergi harcamalarndaki art ve vergiden kanma-vergi karma nedeniyle klmesi) ve Vergi Harcamalar: Muafiyet, stisna ve ndirimlerin formle edilmesi aamalarndan olumaktadr. Vergi harcamalarnn maliyetini belirlenmesinde Vazgeilen Gelir Yntemi (vergi ayrcalklarna yer verilmi olmas nedeniyle vergi haslatnda ortaya kan azalma), Kazanlan Gelir Yntemi (vergi ayrcalklarnn kaldrlmas halinde ortaya kan gelir) ve Harcama Dengesi Yntemi (vergi sonras yaratlan fayda dzeyine ulalabilmesi iin vergi ncesi kamu harcama tutarnn tahmini) yntemleri kullanlr.nemli bir sorundur Vergi Teknii Vergi Tarifelerinin Belirlenmesi: ekli tarife teorisi: tarifenin mnferit unsurlarnn eitli birleimlerinden doan ok sayda tarife biiminin tahlil ve sistematize edilir. ekli tarife teorisi Karl Brauer, Werner Kipke, Harold Wick ve Adolf Lampe tarafndan gelitirilmitir. ekli tarifenin belirlenmesi spesifik (miktar zerinde)-advalorem (deer zerinden) tarifeler olarak formle edilebilir Maddi tarife teorisi: eitli tarife ekillerinin ekonomik, mali, sosyal etkilerinin aratrlmas ve vergi politikasnn amalarna en uygun tarife eklinin seilmesidir. Gtr: MTR=0, Tek (Dz) Oranl: ATR=MTR, Artan Oranl: MTR>ATR, Tersine Artan Oranl (Rici): MTR