lucerne museo di tarso2013

K. Levent Zoroluna ArmaanStudies in Honour of K. Levent Zorolu

AYRIBASIM / OFFPRINT

K. Levent Zoroluna ArmaanStudies in Honour of K. Levent Zorolu

Editr / Edited by Mehmet TEKOCAK

Suna nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma EnstitsSuna & nan Kra Research Institute on Mediterranean Civilizations

Bask / Printed byMatsis Matbaa Hizmetleri

Sefaky / stanbulTel: 0212 624 21 11 www.matbaasistemleri.com

Sertifika No / Certificate No: 20706

Yapm ve Datm / Production and DistributionZero Prod. San. Ltd. ti.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 STANBUL - TRKYE

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209e.mail: [email protected]

www.zerobooksonline.com/eng www.egeyayinlari.com

Armaan Dizisi / Festschrift Series: 3

K. LEVENT ZOROLUNA ARMAANSTUDIES IN HONOUR OF K. LEVENT ZOROLU

Editr / Edited by Mehmet TEKOCAK

ISBN 978-605-4701-27-8 Suna nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits, Antalya 2013

Yaync Sertifika No / Publisher Certificate No: 25840Btn haklar sakldr. / All rights reserved.

Bilim Kurulu / Scientific CommitteeCelal MEK

Nurettin ARSLANBilal ST

Mehmet TEKOCAK

Bu yayndaki btn makaleler bilim kurulu deerlendirmesinden gemitir.All papers have been evaluated by the scientific committee.

Tm metin ve fotoraflarn yaym hakk sakldr. Tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda yazarlarn ve yaymcnn yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz.

Bu eser ile ilgili tm sorumluluklar yazarlarna aittir.All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner

without written permission from the author and the publisher except in the context of reviews.Responsibility of the essays in this work rests on its author(s).

Yazma Adresi / Mailing AddressBarbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleii 07100 ANTALYA - TRKYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 Fax: 0 (242) 243 80 [email protected]

www.akmed.org.tr

SUNA NAN KIRA AKDENZ MEDENYETLER ARATIRMA ENSTTSSUNA & NAN KIRA RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

indekiler / Contents

nsz (Mehmet Tekocak) ............................................................................................................................................................................................................................................................ IXSunu (mer zyiit) .................................................................................................................................................................................................................................................................. XIIISeluk niversitesi ve Arkeolojiye Adanm Bir mr (Prof. Dr. Hakk Gkbel, Rektr) ........................................................ XVFakltemizin lklerinden (Prof. Dr. lim Gr, Dekan) ............................................................................................................................................................ XVIIProf. Dr. K. Levent Zorolunun zgemii ve Yaynlar ......................................................................................................................................................... XIX

Mustafa BykkolancMzeci Kkenli Dostum, Bilim nsan Levent Zoroluna ............................................................................................................................................................. 1Celal imekBir rencisi Olarak Benim Gzmde Levent Zorolu Hocam ........................................................................................................................................... 3Catherine Abadie-ReynalItaly and Zeugma (Ist-IIIrd c. A.D.) ...................................................................................................................................................................................................................................... 5Ik Adak-AdbelliTarsus Cumhuriyet Alannda Bulunan nsan Tasvirli Afrika Krmz Astarllar .................................................................................... 19Hseyin AdbelliTarsusta Arkeolojik Miras Koru(ya)mamann Yaratt Sonular ve 2001 Yl Kanalizasyon Kazlarnn Srpriz Bulgular .................................................................................................................................................................................................................................................. 29Engin AkdenizKayack ve evresinin Arkeolojik Potansiyeli ................................................................................................................................................................................................ 41Ali Akn AkyolDnyada ve Trkiyede Arkeometrinin Dn ve Bugn ............................................................................................................................................................ 55A. Ouz AlpBurdur Arkeoloji Mzesinden Ge Roma-Erken Bizans Dnemine Ait on Stun Bal ......................................... 63Melih ArslanYeni Bir Bronz Kybele Heykelcii ..................................................................................................................................................................................................................................... 73Nurettin ArslanFrank Calvert Koleksiyonunda Akhilleus Ressamna Ait Bir Nolan Amphora ......................................................................................... 81Smer AtasoyKentsel Arkeoloji ve stanbul .................................................................................................................................................................................................................................................. 89Mustafa Bilgin Burcu DerinNif (Olympos) Da Karamattepe Yerlemesinde Bulunan Kulu Kotyle ve Skyphoslarla lgili lk Deerlendirmeler ........................................................................................................................................................................................................................................................................... 97Emanuela BorgiaBuilding Activities in Roman and Proto-Byzantine Cilicia through Epigraphic Sources ......................................................... 115

indekiler / ContentsVI

Aytekin BykzerKnidosun Kent Planlamasnda Limanlarn Yeri ve Kentle likisi .............................................................................................................................. 139Aynur CivelekSeikilosun arks ................................................................................................................................................................................................................................................................................ 155Mustafa Tolga rakKelenderis Toplumunda Element Analiziyle Paleodiyetin Ortaya karlmas ve Diagenesis ....................................... 161Ertekin M. Doksanalt brahim Karaolan L. Ufuk ErdoanGiresun-Aretias/Khalkeritis Adas 2011-2012 Kazlar n Raporu ......................................................................................................................... 175Bahadr DumanLykos Laodikeiasnda Bulunan Bat Yamac Tekniinde Bezenmi Seramikler ..................................................................................... 191Erkan DndarImports from Ionia: A Group of Ionian Ceramics from the Building Complex on the Tepecik Acropolis at Patara ............................................................................................................................................................................................................................................................................. 205Makbule EkiciLagina ve evresinde Bulunan Bir Grup Hellenistik Dnem Hanedanlk Sikkesi ............................................................................ 233Eugenia Equini Schneider Chiara MorselliElaiussa Sebaste, Rock Tombs between the Theater and the Agora ........................................................................................................................ 245Adele Federica FerrazzoliLate Hellenistic Stuff from Elaiussa Sebaste ................................................................................................................................................................................................ 257Zaraza Friedman The Ships Depicted on the Kelenderis Mosaic ........................................................................................................................................................................................ 277Ian HodderWhy do Pot Styles Change? A Consideration of Culture Change from the Perspective of atalhyk ............. 293Bilge HrmzlIsparta Mzesinde Korunan Karia Kkenli Bantl ve Dalgal izgi Bezekli Oinokhoeler ...................................................... 305Veronica IaocomiPrivate Architecture and Building Techniques at Elaiussa Sebaste, Isauria (Rough Cilicia) in Late Antiquity and Early Byzantine Period. A Methodological Approach ............................................................................................ 313lker IkAntik ada Epikrosuluk ................................................................................................................................................................................................................................................. 329Deniz KaplanKorykosun (Kilikia) Roma mparatorluk Dnemi zerine Yeni Gzlemler ............................................................................................... 335Haim Karpuz Tolga BozkurtIlgn-Beykonak (Tekke) Kynde Halk Mimarisi ............................................................................................................................................................................... 345Abuzer KzlMilas Akkent Lahit Mezar .................................................................................................................................................................................................................................................... 361Asena KzlarslanoluGzlkule Kazsndan Bir Grup Ettlk Tun a Seramiinin Mikromorfolojisi ...................................................................... 371Zeynep Koel ErdemTekirda Mzesinden Meidias slubunda Bir Bodur Lekythos .................................................................................................................................. 385Zafer KorkmazDistribution of Eastern Sigillata A, Eastern Sigillata B and Eastern Sigillata C Potsherds in Sivas ........................... 395

indekiler / Contents VII

Taner KorkutOstotheken oder Kindersarkophage? ..................................................................................................................................................................................................................... 405Ergn LaflFive Early Imperial Lamps from the Museum of Tarsus ............................................................................................................................................................ 415Chris LightfootWrite or Light? Roman Glass Inkwells and Lamps ............................................................................................................................................................................ 425Sina Noei2006 Yl Kelenderis Kazs Koruma ve Onarm almalar n Rapor ....................................................................................................... 433Mehmet OkunakHierapolis 159D Nolu Tmls ve Buluntular ....................................................................................................................................................................................... 441Elif zerOlympos Antik Kentinden Bir Grup Rlyefli Lahit ......................................................................................................................................................................... 479lhame ztrkMersin li, Silifke lesi, Yeilovack Beldesi, nn Mevkii Gzleentepe Nekropol Kurtarma Kazs ........ 499mer zyiitPhokaiada Cenevizliler Dnemi .................................................................................................................................................................................................................................... 511Jeroen Poblome Dennis Braekmans Nalan Frat Bert Neyt Eva Kaptijn Hannelore Vanhaverbeke Femke Martens Kim Vyncke Rinse Willet Marc Waelkens Patrick DegryseHow Did Sagalassos Come to Be? A Ceramological Survey ................................................................................................................................................ 527Dalit Regev Uzi GreenfeldNew Finds from the Samaria-Sebaste Necropolis ............................................................................................................................................................................... 541Susan I. RotroffA Phakos Ostrakinos from the Athenian Agora .................................................................................................................................................................................... 569Bar SalmanKrehir Mzesinden Dextrarum Iunctio Sahneli Bir Mezar Steli ............................................................................................................................. 585Mustafa Hamdi SayarKelenderiste Antoninus Pius Dneminden Bir Hamam ......................................................................................................................................................... 595Bilal StStratonikeiada Hellenistik Dnem ncesi ..................................................................................................................................................................................................... 605Marcello SpanuRoman Honorary Arches in Cilicia? The Cases of Korykos and Diokaisareia ......................................................................................... 625Celal imekLaodikeia Nekropolnden Kremasyon Kaplar ...................................................................................................................................................................................... 647Ouz TekinCalchedon and Lysimachia: Remarks on Two Published Hellenistic Weights ......................................................................................... 705Mehmet TekocakAkehir Mzesinde Bulunan Pimi Toprak Kandiller ............................................................................................................................................................... 707Numan Tuna lham SakaryaReadiye ve Burgaz Kazlarnda Bulunan Mortarlarn Tipolojik Geliimi ...................................................................................................... 729Volkan YldzMersin Mzesinde Bulunan Bir Grup Attik Vazo .............................................................................................................................................................................. 743Candemir ZoroluAnadoludan Bir Grup Zrhl mparator Heykeli zerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlam ....................................................... 757

NSZ

Saygdeer hocam Prof. Dr. K. Levent Zorolunu byle bir yazyla ksaca tantmak gerekten ok zor bir g-revdi benim iin. almalar, yaants, prensipleri ve kiisel zellikleriyle byk bir deer olan hocam hl byle iken ksa bir yazyla, sanki ereve ierisine sktrlm bir fotoraf tadnda, nasl anlatabilirdim ki. Buna ramen ben de kendisinin her zaman yapt gibi zor olan yapmaya alarak bu snrl sayfalarda Onu ve bu zamana kadar geride braktklarn sunmaya gayret ettim.

1971 ylnda Side Mzesinde balayan meslek hayatn, 1977 ylnda niversitedeki akademik ortama tayan deerli hocam Prof. Dr. K. Levent Zorolunu ilk kez bundan tam 24 yl nce tanmtm. Bu ilk tanma benim iin hi unutulmayacak bir any da iinde barndrmaktadr. Ben snftaki dier arkadalarmdan biraz daha ge baladm iin henz hibir derse girmemitim. Okula geldiim ilk hafta blm dersliklerimizin bulunduu ko-ridordaki B1 122 nolu snfn nnde Arkeolojiye Giri adl dersin balamasn bekliyordum. Dersin hocasnn Do. Dr. Levent Zorolu olduunu ders programndan biliyordum ama kendisini hi grmemitim. Tam o srada olduka vakur, ciddi ve k giyimli bir hoca benim nmden geerek snfa giriverdi ve kapy kapatt. Haliyle snfa ondan sonra girmek zorunda kalmtm. Hemen derse balad ve tahtaya bir eyler yazd, tahtada yazacak yer kalmadnda ise bana bakarak Sen cezalsn dedi ve tahtay silmemi istedi. Benim tahta silme cezam ders sona erene kadar devam etti. Sonradan rendik ki hocamz kendisinden sonra derse girilmesine ok kzar ve bunu bazen szle, bazen bu tr davranlarla, kimi zaman da derse almayarak muhakkak cezalandrrd. Hocamz hak-lyd nk kendisi derslerine gelmemezlik yapmad gibi ge de kalmazd. Bu tutumundan emekli olduu gne kadar asla taviz vermedi ve bu ynyle herkesin takdirini kazand. Bu yzden de renciliimiz boyunca kendisi en ekindiimiz hoca olmutur. Benimkisi galiba ansl olduum bir gne denk gelmiti ve ucuz atlatmtm. Belki de bu olay hocamla bugne kadar srecek olan birlikteliimizin bir habercisiydi. nk ayn yln sonunda ren-ci olarak katldm ve beni bu meslek dnda baka hibir meslei yapamam diyecek kadar sabit dnceli hale getiren, Kelenderis Antik Kenti Kazsnn bakan da yine kendisiydi.

Benim gibi daha birok kiiyi akademisyenlie ynlendiren ve bu konuda elinden gelen tm imkn bizler iin hi ekinmeden seferber eden hocamz, emeinin karln da fazlasyla almtr. Halen lkemizdeki pek ok niversitenin arkeoloji blmlerinde, Kltr ve Turizm Bakanlnda ve mzelerde Onun yetitirdii, ondan feyz alm olan rencileri grev yapmaktadrlar. Bunlardan akademik hayata devam edenler bulunduklar niversite-lerin retkenliine nemli katklar saladklar gibi ayn zamanda birou ulusal ve uluslararas alanda ses getiren arkeolojik kaz ve aratrma projelerine bakanlk etmekte, nemli ilere imza atmaktadrlar. rencilerinin ba-arl olmalarndaki yegne ortak nokta hepsinin Levent Zorolu hocalarndan rendiklerini harfiyen uygulama gayretleridir. Levent Zorolu hocamz ve Kelenderis Kazs etrafnda filizlenen rencileri iin bir okul olmu, bu okulun gayretli rencileri feyz aldklar gelenein birer temsilcisi ve reticisi haline gelmilerdir. Hocamz ve ekibi tpk bir asrlk nar aac gibi lkemizin akademik hayatna ve arkeolojisine yklmamak zere kk salm durumdadr. Bu gelenek lkemiz arkeolojisine yaklak 50 yln adam olan hocamzn adeta bir ekol haline gel-mi alma sistemi ve etik deerler olgusundan meydana gelmektedir. Levent Zorolu ekol; usanmadan alkan olmak, ciddi ve disiplinli olmak, titiz olmak, sabrl olmak, aratran ve sorgulayan olmak, hogrl olmak, ada-letli olmak, yardmsever olmak, paylamak ve her eyden nemlisi bir bilim insan olduunu unutmadan almak zerine kuruludur.

nszX

Prof. Dr. Levent Zorolu ismi akademik dnyada iki ana disiplinle zdelemi durumdadr. Bunlardan ilki ar-keolojik kazlarda ve buna bal olarak mze koleksiyonlarnda en sk grdmz seramiklerdir. Deerli hocam yurt iinde ve yurt dnda hemen her dnemden seramikler zerine birok yayn yapm ve bu yzden de hem lkemizde hem de yurt dnda hatr saylr bir yer edinmitir. Daha nceki dnemlerde dikkate deer bulunmayan Hellenistik ve Roma Dnemi seramikleri ile ilgilenerek bu alanda uzmanlaan Levent Zorolu hocamz bu konu-da alanlarn olduu kadar seramik aratrmalar alannda faaliyet gsteren kurum ve kurulularn da mracaat ettikleri bir otorite haline gelmitir. Kendisinin uluslararas seramik komisyonlarna olan yelikleri ve Corpus Vasorum Antiquorum Trkiye Komitesinin bakanln yrtyor olmas bunun en ak gstergesidir. Alannda dnyann en saygn projelerinden birisi olan Corpus Vasorum Antiquorum serisinin Trkiyedeki ilk band olan Silifke Mzesi Corpusunu karan Levent Zorolu lkemizde bu alandaki bir ilke imza atm oldu. Doktora tezi kapsamnda tespitini yapt Kzlrmak Havzas Seramikleri ifadesini literatre kazandrmtr.

Levent Zorolu ismiyle zdeleen ikinci arm ise Kelenderis Antik Kenti ve kentin iinde yer ald Ki-likya Blgesi olmutur. Hocamzn Kelenderisle tanmas uzun yllar alt Stratonikeiadan ayrlarak kendi adna almaya karar verdii 1980li yllara kadar uzanr. zgemiinde de grlecei zere kendisi, nceki yllarda Stratonikeia dnda da pek ok projede ekip yesi olarak grev ald gibi, bir blmn de bizzat ynet-mitir. Neredeyse arkeoloji ile ilk tant yldan itibaren aralksz kaz ve aratrmalara katlmtr. Zorolunun Kelenderise ynelmesindeki en nemli etken Silifke Mzesinde grm olduu Attik vazolardr. Zamann mze mdr olan dostunun bu eserlerin Kelenderisten geldiini sylemesi, burada uzun yllar srecek kaz ve aratr-malarn da kvlcmn atelemi oldu. Kentte ve blgede birka yl srdrd incelemelerin ardndan 1986 yln-da Anamur Mze Mdrl ile ortak olarak balatt Kelenderis Kazlarn sonraki yllarda kendisine verilen Bakanlar Kurulu Karar ile bakan olarak yrtmeye balamtr. Gemite ok fazla rabet grmeyen bu yzden de olduka bakir durumda olan Kilikya Blgesine gelerek olduka zor artlarda baarl ve uzun soluklu alma-lar gerekletirmi olmas, kendisini Kilikya Blgesi tarihi corafyas ve arkeolojisiyle ilgili de otoritelerden biri haline getirmitir.

27 yl nce nerdeyse bir kazma, krek ve el arabasyla, ok g artlarda balam olan Kelenderis Antik Kenti Kazlar, hocamzn sahip olduu pratik zeks, byk fedakrlklar ve stratejik planlamas sayesinde her yl g-lenen ve kendi ekoln yaratm olan kurumsal bir yap halini almtr. Bu kurumsal yap, birok bilim insannn ve arkeoloun mesleki geliimine vesile olduu gibi etik deerlere duyarl ve disiplinli bireylerin yetitirilmesine de byk katk salamtr. Kelenderis Kazs ayn zamanda Seluk niversitesi, Arkeoloji Blmnn de halen devam eden uygulamal eitim ve retimin verildii bir kaz laboratuar olmutur. Benden nce, benim zama-nmda ve sonrasndaki rencilerin Kelenderis kazs iin syledikleri u sz; ayet bir ey renmek istiyorsan kesinlikle Kelenderis Kazsna katlmalsn bu kurumsal yapnn deerini gsteren en somut kanttr. Bu szn ortaya kmasnn sebebi pek tabi ki Levent Zorolu hocamzn iine olan ciddi bak ve tavizsiz disiplin anlay-yd. 1990 ylndan itibaren kazsna katlarak bu duruma en uzun sre tank olan kii olma erefi de bu satrlarn yazarna nasip olmutur. Bir gn bile hocamzn bizden sonra kalktn, kaz alanna gelmediini ve herhangi bir sorumuzu cevapsz braktn grmedim. Hemen her gn sabahn be buuunda kalkar, gece yatana kadar da byk bir heyecan ve istekle alrd. lk zamanlar tkenmek bilmeyen bu gc nereden bulduunu aknlkla karladm hocam tandka bunun bir felsefe, bir ak olduunu anladm. Ak olunan ise arkeoloji bilimiydi. Bu felsefe onun biz rencilerine tekrarlad u cmlelerinde ses bulurdu;

Kazlarda nemli olan hzl kazmak deildir. Bizler defineci deil bilim insanlaryz. Arkeolojik alan kazlar sradan kazlar deildir. Bizler vurduunuz her kazmaya ve bulduumuz her esere ok byk zen gstermek zo-rundayz. Bu sebeple almalarn her aamas byk bir titizlikle takip edilmeli ve eksiksiz bir ekilde kayt altna alnmaldr.

Levent Zorolu yapt tm almalarnda bu etik deerlere bal kalm, bundan da asla taviz vermemitir. Kaz ve aratrmalarnda reklam yaparak popler olmak gibi bir dncesi de asla olmam, tek gayesi ortaya kard sonular kltrel mirasn korunmas ve tantlmasna ynelik bir ara olarak kullanmak, yakn alma

nsz XI

arkadalarn da bu ynde tevik etmektir. Ayn prensiplerle Tarsus Mze Mdrl ile ortak olarak 1994-2003 yllar arasnda Tarsus Cumhuriyet Alan kazlarn yrtm, bylece Kilikya Blgesinin hem dalk hem de ovalk blmnde kaz yaparak lkemiz arkeolojisine olan hizmetlerine bir yenisini daha eklemitir.

Prof. Dr. Levent Zorolu akademik ve mesleki hayatndaki saygnl ile baarsn, atand idari grevlerin yan sra yrtt proje ve faaliyetlerde de gstermitir. Bylece hem bal bulunduu Seluk niversitesini en iyi ekilde temsil etmi hem de pek ok kurum ve kuruluun fikrine bavurduu veya kendisinden istifade etmek istedii deerli bir ahsiyet haline gelerek, bata ailesi olmak zere tm dostlar ve biz rencilerinin gurur kayna- olmutur. Hocamzn kazlarda ve Kltr Varlklarn Koruma Kurullarndaki grevleri srasnda korumaclk ve kltrel miras ynetimi konularnda ortaya koyduu fikirleri ile gerekletirdii uygulamalar, bu alanda cesa-retle atlan admlar olarak rnek gsterilen dzenlemelerdir. Bu konuda sahip olduu bilgi birikimi ve tecrbe-sinden ilgili kurum ve kurulularn kendisini davet ederek faydalanmak istemi olmalar, hocamzn korumaclk alanndaki etkinliinin en byk ispatdr. Hocamz tarafndan Kelenderis ve evresindeki kltr varlklarnn ko-runmas konusunda alnan kararlar, blgenin gelecek nesillere aktarlmasnda tarihi neme sahip uygulamalardr. Kendisinin Adana Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu yelii dnemindeki abalar da hep bu dorul-tuda olmutur. Bununla birlikte hayatnn byk bir blmn geirdii Konyann kltrel ve kentsel mirasnn korunmas iin yaptklar, bugn iin deeri anlalamasa da gelecekte ortaya kacak olan kazanmlarla farkna varlabilecek olan nemli birer admlardr. Bugn Konya kent merkezindeki tm inai faaliyetlerde ortaya kan kalntlarn tespit edilerek kayt altna alnmasn tamamen Levent Zorolu hocamzn Konya Koruma Kurulu Bakanl dnemindeki ylmak bilmeyen mcadelelerine borlu olduumuza tarih muhakkak ahitlik edecektir.

renciliinden itibaren balayan kaz ve aratrma tecrbesi, bitmek bilmeyen alma arzusu, yetitirdii mzeci ve akademisyenler, bilimsel etie olan saygs, alkanl ve disiplinli tutumu, hocamzn arkeoloji bi-limi konusunda lkemizin sayg ve sevgi duyulan, ayn zamanda rnek alnan ve her zaman fikrine bavurulan yeri doldurulamayacak nitelikteki bilim insanlarndan biri olmasn salamtr. Yurt iinde alm olduu dl ve teviklerin yan sra byk ounluu yurt d kurum ve kurulular tarafndan verilen burslar kendisinin ne denli nemli bir bilim insan olduunun apak gstergesidir. Yaynlar listesinde de grlebilecei gibi Prof. Dr. L. Zorolu, sahip olduu bu mesleki bilgi ve becerisini retime dntrm olmasyla da hakl bir saygnlk kazan-mtr. Bata seramik sanat olmak zere yurt iinde ve yurt dnda, arkeolojinin pek ok alanyla ilgili makaleler yazm, konferanslar vermi, seminer ve panellere konumac ve ynetici olarak katlm ve kitaplar yazmtr. An-cak kendisi bununla da yetinmemi arkeolojinin sevdirilmesi, korumaclk zihniyetinin gelitirilebilmesi adna pek ok platformda konumalar yapm, fikirler retmi ve de bunlar tm meslektalaryla her ortamda paylamtr.

Bu kitapta Hocamzn hayatndaki iki kiiden bahsetmemek byk hakszlk olur diye dnyorum. Bunlar hocamzn saygdeer ei Handan Zorolu Hocam ve sevgili kz Deniz Zoroludur. Handan Zorolu hocam di-yorum, nk kendisi benim niversite 1. snftaki ngilizce dersime girmiti. Onlar da hocamla ayn yl tandm. Pek ok kaz sezonunda birlikte kaldk. Zaten her ikisi de kaz ekibinin doal birer yesi olmulard. zellikle Handan Hocamn ii ok zordu. nk neredeyse olmayan malzemeyle, derme atma mutfakta stne stlk ok scak bir ortamda bizleri doyurabilmek iin ylmadan yemekler yapard. Sayesinde hi a kalmazdk. Onun Konyada kendi elleriyle yapt ev reelleri kahvalt soframz ayrca talandrrd. Deniz, yorgun gn sonlarnda bizlerin oyun arkada olur, hepimize nee katard. Anlayacanz ailesinden yazn da ayr kalmak zorunda olan renciler iin scak bir aile ortam burada yaratlmt. Kazda grdm bu tabloyu adeta hzlandrlm bir film karesi gibi imdi aynen kendim de yayorum.

Saygdeer Hocam Prof. Dr. K. Levent Zorolunun arkeoloji bilimine ve lkemizin kltrel mirasna yapt katk ve hizmetlerine karlk minnettarlmz sunmak adna kendisi iin hazrlanan bu armaan kitabna deerli yazlar ile katk salayan tm yazarlara ok teekkr eder, kranlarm sunarm. Benim de ierisinde yer aldm bilim kurulumuzun deerli yeleri Prof. Dr. Celal imek, Prof. Dr. Nurettin Arslan ve Prof. Dr. Bilal Ste gelen makalelerin deerlendirilmesi srasnda gstermi olduklar zen ve harcadklar deerli emekleri iin min-nettarlm sunarm. Teekkrn en byn de, bir makalesinin yan sra, kitabn sunu blmn yazmay

nszXII

hi tereddt etmeden kabul ederek, geirdii byk bir trafik kazas sonucu vcudundaki krklara aldrmadan, hastanedeki hasta yatanda Sunu yazsn kaleme alan deerli hocam Prof. Dr. mer zyiite ayrmak istiyo-rum. Kendisine yakan bu tavryla mer Hocam gerekten vefal bir dost, iyi bir meslekta ve etkileyici bir yazar olduunu hepimize bir kez daha gstermitir.

Ayrca ilk teklif gtrdmde, niversitemizin kuruluunda ve sonraki dnemlerinde niversitemiz iin b-yk emekleri olan byle deerli bir hocamz iin memnuniyetle bir eyler yazmak isteriz diyerek teklifi kabul eden ve desteklerini esirgemeyen Seluk niversitesinin deerli Rektr Sayn Prof. Dr. Hakk Gkbel ve Edebiyat Fakltesinin Dekan Sayn Prof. Dr. lim Gr hocalarma da ayr ayr teekkr eder, sayglarm sunarm.

Bu kitabn meydana gelmesinde, yazarlar ve bilim komitesinin dnda, teekkr hak eden birok kii var. Onlara teekkr etmemek byk hakszlk olurdu. Bata ngilizce metin ve zetlerin byk ounluunu oku-yarak dzeltme sabrn gsteren sevgili dostum Chris Lihghtfoota, ayn ekilde Trke metinlerin okunmasn-da gstermi olduu sabr, titizlii ve gayretleri iin rencim Zehra Ceylancya, ngilizce zetlerin Trkeye evrilmesindeki zverili almas iin Ar. Gr. Dr. Zafer Korkmaza, makalelerin yazm kurallarnn kontrol gibi meakkatli ve bir o kadar da dikkat gerektiren ite gstermi olduklar hassasiyet, alma azmi ve tkenmek bilmeyen enerjileri iin enol Sevine, Ar. Gr. Dr. Volkan Yldza, baz makalelerdeki izimleri yeniden yap-mak durumunda kaldmzda bu konuda yanmzda olan rencim Arkeolog Cneyt ze ve zaman zaman fikir alveriinde bulunduum sevgili Candemir Zoroluna ne kadar teekkr etsem azdr.

Tm bunlarn yan sra bu kitabn yaynlanmasna verdikleri maddi destekten dolay Suna nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstitsne (AKMED) ve onun deerli mdr Sayn Kayhan Drtlke ok teekkr eder, kranlarm sunarm. Son olarak da her bir enstrmandan ayr ayr kan notalarn kulaa ho gelen tnlara dnmesini salayan bir orkestra efi gibi, gelen yazlar ustaca biimlendirerek her birine kimlik kazandran ve hakl olarak edindii adna layk bir ekilde, bu kitabn dizgi ve basksn gerekletiren Ege Yaynlarndan Sayn Ahmet Boratava ve bilhassa da ok byk zahmetlere katlanan kitabn grnmez kahramanlarndan Hlya Tokmaka ok teekkr etmek istiyorum.

Saygdeer hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroluna lkemiz arkeolojisi, bilim dnyas ve biz rencileri iin yaptklarndan dolay ok teekkr eder, ailesi ve tm sevdikleriyle birlikte daha nice salk, baar ve huzur dolu yllar dilerim.

En iten sayglarmla

Mehmet TEKOCAK

stanbul, Ekim 2013

SUNU

Sevgili Dostum, Sevgili Levent Hoca,

Senin iin bu yazy Ege niversitesi Hastanesinin bir odasnda, trafik kazas nedeniyle ok sayda ba-cak, omurga ve kaburga kemiim krk olarak yazyorum. Daha dorusu ben sylyorum, bir rencim kaleme alyor. Bana verilen bu grevi daha iyi koullarda yerine getirmek isterdim. inde bulunduum durum nedeniyle anmsayamadm stn niteliklerin iin imdiden eksikliimi ho gr. Biliyorsun yarm yzyla yakn sre nce seninle tanmtk Dil ve Tarih-Corafya Fakltesinin dersliklerinde. 1960l yllarn sonlarna doruydu. Sen gececiydin ben de gndzc; ama kimi zaman ben gece derslerine giriyordum, sen de gndz derslerine. Daha sonraki yllarda da yazglarmz benzedi. Bir sre mzecilik yaptk seninle. Sen Side ve Ankara Anadolu Me-deniyetleri Mzesinde, ben ise Bergama Arkeoloji Mzesinde altm. Mzecilikten akademisyenlik hayatna geen ilk arkeologlardandk. Bu mzecilik yaammzda da seninle olduka deneyim kazandk brokrasi ve kazlar konusunda. O zamanlar mesleimize balanmz daha bir bakayd. Mzeciler ierisinde en gen, en idealist kiilerdik. Ayn anda akademisyenlik iin ura veren mzecilerdik.

Mesleki onurumuzdan ve saygnlmzdan hibir zaman dn vermedik. zellikle Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu yeliklerimiz srasnda. Bu ok nemliydi. lkemizin ve btn insanln mal olan kltrel varlklarn korunmas konusunda doru bildiimizden amadk ve tek bir doru izgide yrdk. Bu yaklam bizi birok glkle zaman zaman kar karya brakt; ancak mesleki saygnlmz her zaman korumu olmamz bizden sonrakilere ne yazk ki pek rnek olamad. Bu durum lkenin kltrel varlklarnn korunmas konusunda uygulanan yanl politikalarla ilgiliydi.

Seninle Yunanistan maceralarmz da hi unutmadm. Bende gzel anlar olarak kald. drt ylda bir Yu-nanistan Kltr Bakanl tarafndan dzenlenen Hellenistik Seramik kongrelerine birlikte katlmtk. 1997de Giritin Hanya kentinde, daha sonra 2000 ylnda Volosta. Atina Havaalannda unuttuun paltonu almak iin uaa koarak dalman ve arkandan ok sayda Yunanl polisin de seninle birlikte uaa koturmasn; ayrca Pire limannda Hanyaya gitmek zere gemiye ok saydaki bavulumun bir blmn taman srasnda bana kzman ve birlikte kaldmz otel odalarnda seni uyutmamam unutmadm. Bunlar bende ho anlar olarak kald.

Sevgili Levent Hoca, lkeye, arkeolojiye, eski eserlere hizmetlerin byk! ok sayda lisans, yksek lisans ve doktora rencileri yetitirdin. Bilimsel almalarn ve yaptn kazlar, son derece nemli. 1971 ylnda Prof. Dr. Yusuf Boysal Hocamz ile Mula, Yataan, Turgutta balayan kaz servenin, Anadolu Medeniyetleri Mzesinin kaz almalaryla srd. Prof. Dr. Nimet zgn bakanlndaki Samosata kaz almalarn olduka nemliy-di. Modern bir yerleim olan Tarsusun iinde antik kentin gze arpan bir blmn ortaya karman senin byk projelerinden biriydi. Bylelikle bugn yaayan kentli, antik kentle buluuyor ve onunla btnlemi oluyordu. Arkeolojik parklarn modern yerleimler ierisinde dzenlenerek sergilemeye almas, koruma bilincinin de ya-ayan kentliye alanmas ynnden olduka nemliydi. En byk projen ise, 1986 ylndan bu yana srdrdn Kelenderis kazlaryd. Kelenderis ile zdeletin ve onu birok zorlua karn yeniden yarattn.

Yazm olduun ok sayda makale ile birok konuya k tuttun. Byk projen Kelenderis kazlarnn zerine ok sayda makale ve kitap yazdn. Hellenistik ve zellikle Roma Dnemi seramii ile Dou Sigillatalar zerine byk uzmanln tartma gtrmez. Ayrca Kilikya Blgesi almalaryla da n plana ktn. Deiik dnemler

SunuXIV

zerine seramik uzmanln, kaz almalarnda ortaya karlan mimarlk eserleri ile kaz katmanlarnn tarihlen-mesinde byk kolaylk salad; nk her kaz bakannda bulunmas gereken bu uzmanln sende fazlasyla olmas, seni dier kazclardan ne kard.

Sevgili Levent Hoca, 40 yl akn bir srede yapm olduun bilimsel nitelikli kazlar ve dier bilimsel al-malar, Anadolu Arkeolojisine hatr saylr lde katk salad. Gerek niversitede, gerekse kazlarda yetitirmi olduun rencilerinin bir blm akademik hayata atld, bir blm de mzelerde grev ald. Bayra senden devralacak rencilerin senin izinde yryeceklerdir.

Sevgili Dostum, bundan sonraki yaamnda da salk, mutluluk ve baar dolu yllar dileiyle

Prof. Dr. mer ZYT

SELUK NVERSTES VE ARKEOLOJYE ADANMI BR MR

Yakn zamanda 38. Kurulu yldnm kutlanan Seluk niversitesinin kurucu retim yelerinden olan kymetli Hocamz Prof. Dr. K. Levent Zorolu, niversitemizin akademik ortamna nemli katklar yapan deerlerimizden birisidir. Akademik yaantsnn byk blmn Seluk niversitesinde srdren Prof. Dr. Zorolu, mesleki retkenliinin yan sra idareci veya yrtc olarak grev ald organizasyon ve projelerdeki yetkinlii ve kiisel saygnl ile de kurumumuzu en iyi ekilde temsil etmitir. Meslek ilkelerine ve akademik etik deerlere gsterdii hassasiyet her trl takdire ayandr.

1986 ylndan beri srdrlen ve ad hem kendisi hem de niversitemiz ile birlikte anlan Kelenderis Antik Kenti Kazs bata olmak zere, lkemiz kltr mirasnn korunmas ve aratrlmas iin gerekletirdii almalarda gsterdii gayret ve stn baar, Seluk niversitesinin hakl gurur kaynaklarndan birisi olmutur.

Mesai arkadalar ve rencileri arasnda ciddiyeti ve prensiplerinin yan sra nezaketi nedeniyle de byk sayg ve sevgi gren Prof. Dr. Zorolu, bu gibi deerleri yaatyor olmas ile gen akademisyenlerin rnek almas gereken bir kiilie sahiptir. Bununla birlikte, dnya gr ve bitmek bilmeyen merak nedeniyle lke ve dnya gndemini yakndan takip eden biri olarak, yenilik ve geliime ak olan Prof. Dr. K. Levent Zorolu, yakn evresinin olduu kadar niversite ynetimlerinin de gr ald bir fikir adam olmay bilmitir.

Btn bu zellikleriyle yeri doldurulmas zor olan kymetli Hocamzn dersliklerdeki mesaisi bitmi olsa da lkemiz kltr ve sanat hayatna kazandraca eserlerin artarak devam edecei phesizdir.

niversitemizin akademik yaantsna, lkemizin kltrel mirasna ve bilime yapt katklardan dolay kendi-sine teekkr eder, Seluk niversitesi Ailesi adna kranlarm sunarm.

Prof. Dr. Hakk GKBEL

Seluk niversitesi Rektr

FAKLTEMZN LKLERNDEN

Fakltemizde 31.03.1977 tarihinde greve balayp 17.07.2013te emekli olana kadar hizmet eden Prof. Dr. Kamil Levent Zorolu hocamzla 30 yl akn bir sredir tanrz. Deerli hocamz mesleki saygnlnn yannda insani ilikilerine gsterdii zen sebebi ile de her zaman takdir edilen bir ahsiyet olmutur.

Sosyal bilimlere verdii nemi her zaman dile getiren sayn Prof. Dr. Zorolu, gerek proje baznda, gerekse ahsi olarak yrtt almalarnda etik prensipleri ve yenilikilii nde tutmu, akademik yaantya gereken katky salamtr. Prof. Dr. K. Levent Zorolunun yksekrenimin esas olan lisans ve lisans st derslerine gsterdii titizlik, kendisinin mesleki ilkelere ve etik deerlere olan ballndan kaynaklanmaktadr.

Prof. Dr. Zorolu bata halen devam eden Kelenderis (Mersin/Aydnck) antik kenti olmak zere, Trkiyenin eitli yerlerinde yapt arkeolojik kaz ve aratrmalarla kendi alannda takdir toplamtr. Btn bunlarn yan sra kltrel mirasla ilgili grev ald kurumlarda da mesleki ilkeler erevesinde hareket eden, sz konusu alan-larda yeni yaklamlar getirebilen Prof. Dr. K. Levent Zorolunun bu almalarna devam etmesi, lkemiz kltr deerlerinin aratrlmas ve korunmas bakmndan byk nem arz etmektedir.

Bu adan bakldnda Seluk niversitesi Edebiyat Fakltesi akademik kadrosunun saygn isimlerinden olan Prof. Dr. Zorolunun emeklilik yllarnda da gerekletirecei proje ve yaymlarla akademik retkenliinin devam edecei phesizdir.

Sayn Prof. Dr. Kamil Levent Zorolu hocamza fakltemize ve bilim dnyasna yapt deerli katklarndan dolay ok teekkr eder, bundan sonraki hayatnn da salkl, huzurlu ve retken olarak gemesini itenlikle dilerim.

Prof. Dr. lim GR

Seluk niversitesi Edebiyat Fakltesi Dekan

PROF. DR. K. LEVENT ZOROLUNUN ZGEM VE YAYINLARI

ZGEM

17 Temmuz 1946 retmen Hasan Zorolu ve ei Nezihe Zorolunun ilk ocuu olarak Marata dodu. lk ve orta renimini burada tamamlad.

renim

1967-1971 Lisans Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Klasik ve ada Anadolu Arkeolojisi Blm.

1972-1974 Yksek Lisans Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Klasik Arkeoloji Blm.

1974-1978 Doktora Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, Klasik Arkeoloji Blm.

Mesleki ve Akademik Gemii

1971-1972 Mze Uzmanl Side Mzesi.

1972-1977 Mze Uzmanl Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi.

1977 Aratrma Grevlisi Seluk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm.

1982 Yardmc Doent Seluk niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm.

1984 Doent Seluk niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm.

1995 Profesr Seluk niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Klasik Arkeoloji Blm.

dari ve Dier Grevler

1978-1980 Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei Genel Bakanl.

1984-1989 Konya Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu yelii.

1993-1995 Seluk niversitesi, Silifke Taucu Meslek Yksek Okulu Mdrl.


1997-1998 Adana Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu yelii.

1997-1999 Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei Genel Bakanl.


2007-2013 Seluk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dal Bakanl.

2013 Seluk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Kltr Varlklarn Koruma ve Onarm Blm Bakanl.

yesi Olduu Bilimsel Kurulular

Alman Arkeoloji Enstits.

Avusturya Arkeoloji Enstits.

Rei Cretariae Romanae Fautores (RCRF) (Uluslararas Roma Seramik Komisyonu).

Trk Eskia Bilimleri Enstits (Turkish Institute of Archaeology).

Corpus Vasorum Antiquorum Trkiye Komitesi (Bakan).

Prof. Dr. K. Levent Zorolunun zgemii ve YaynlarXX

Ald Yurt i ve Yurt D Burslar ve Hibeler

1974-1977 American Research Institute in Turkey (Trkiyede American lmi Aratrmalar Dernei) Doktora Bursu.

1979-1980 Seluk niversitesi Yurt D Dil ve Aratrma Bursu (Almanya).

1984 British Council Aratrma Bursu (British Museum ve Ashmolean Museumda Aratrma).

1986 Fransz Kltr Bakanl, Paris Louvre Mzesinde Aratrma Bursu.

1991 Alman Arkeoloji Enstits Bursu, Berlin DAI Merkezinde Aratrma.

1993 Alman Arkeoloji Enstits Bursu, Yunanistanda Samos ve ve Atinada Aratrma Bursu.

1998 Alman Arkeoloji Enstits Bursu, Berlin DAI Merkezinde Aratrma.

1998 Fransz Kltr Bakanl Aratrma Bursu.

1998 Amerikan Arkeoloji Enstits 100. Yl Kongresine Katlm Bursu.

1999 Viyana niversitesi Aratrma Bursu.

2001 Fransz Kltr Bakanl Antioch Toplants (Lyon) Katlm Bursu.

2008 Amerikan Bykelilik Hibesi (Kelenderis Agora Bazilikas Konservasyonu Amal).

Katld Kazlar

1971-1982 Stratonikeia Kazlar, Mula (Prof. Dr. Yusuf Boysal bakanlndaki).

1972-1974 Alaca-Eskiyapar Kazs, orum (Raci Temizer bakanlndaki).

1972-1973 Ilgn-Yalburt Kazs, Konya (Raci Temizer bakanlndaki).

1982-1985 Samsat Kazs, Adyaman (Prof. Dr. Nimet zg bakanlndaki).

Yrtt Kazlar

1974 Mercimektepe Kazs, Yozgat.

1994-2003 Tarsus Cumhuriyet Alan Kazlar, Mersin.

1986- Kelenderis Antik Kenti Kazlar, Mersin (halen devam ediyor).

Doktora ve Dier Danmanlklar

Asuman Baldran Seluk niversitesi Stratonikeia Nekropol Buluntular (1990).

Hasan Bahar Seluk niversitesi sauria Blgesi Tarihi (1991).

Mehmet Talalan Yalva Mzesi, Emekli Mze Mdr Pisidia Antiocheias Augustus Kutsal Alan ve Tapnann Rekonstrksiyonu (1993).

Hatice orbac Adyaman niversitesi Anadoluda Alabastronlar (1995).

Nurettin Arslan anakkale 18 Mart niversitesi Kilikya Blgesi Demir a Seramii (1998).

Abuzer Kzl Mula niversitesi Karya Blgesi Roma Dnemi Ant Mezarlar (1999).

Mehmet Tekocak Seluk niversitesi Kelenderis Roma a Seramii (2006).

Bahadr Duman Pamukkale niversitesi Laodikeia Hellenistik ve Erken Roma Dnemi Seramii (2010).

ehnaz Eraslan Kltr ve Turizm Bakanl Roma mparatorluk Dnemi Mozaik Sanatnda Okeanos ve Tethys Betimlemelerinin Tipolojik ve konografik Adan Deerlendirilmesi (2011).

Volkan Yldz Dicle niversitesi Akamenid Dnemde Kilikya Blgesi ve Yakn evresinde Attika Seramii (2013).

Prof. Dr. K. Levent Zorolunun zgemii ve Yaynlar XXI

Zafer Korkmaz Seluk niversitesi Kilikya Demir a Yerleimleri (2013).

1993 TRT zmir Televizyonu tarafndan hazrlanan Akdenizde Hayat adl 12 blmlk belgesel danmanl.

2008 GAP Blgesi Turizm Planlama ve Tarihi evrenin Korunmas ve Sergilenmesi Projesi danmanl.

2013 Yeni Antakya Mzesi Mozaiklerinin Sergilenmesi Danmanl (devam ediyor).

Yrtt Dersler

Mitoloji

Arkeolojiye Giri ve Yntemi

Seramik Sanatna Giri

Arkaik Devir Figrl Seramik Sanat

Klasik Devir Figrl Seramik Sanat

Antik Devir Resim Sanat

Anadolu Tarihi Corafyas

Anadolu Antik Kentleri

Eski Anadolu Tarihi - Klasik alar

Antik Kilikya Blgesi Sanat (YL)

Attik Figrl Vazo Sanat (DR)

YAYINLAR

Kitaplar

1994 Kelenderis I. Kaynaklar, Kalntlar, Buluntular, Ankara.

1995 Tarsus Tarihi ve Tarihsel Antlar, Adana.

1997 A Guide to Tarsus, Ankara.2009 Corpus Vasorum Antiquorum, Turkey, Fascicule 1, Silifke Museum 1, stanbul.

eviri

2000 W. M. Ramsay, Aziz Pavlusun Kenti, Tarsus (The Cities of St. Paul, Tarsus, London, 1907), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, X. Dizi, Say:19, Ankara.

Kitap Eletirisi

1992 H. Hellenkemper F. Hild, Neue Forschungen in Kilikien, Belleten LVI, 307-310.

Makaleler

1975 Kafkasya Uygarl, Kuzey Kafkasya V, stanbul, 30-35.1977 Yozgat-Mercimektepe Sondaj, Trk Arkeoloji Dergisi XXIV-1, 195-202.

1979 EskiyapardaBulunanKzlrmakHavzas (GalatDenilen)BoyalSeramikler,VIII. Trk Tarih Kongresi, 346-354,Lev.209-214.

1981 KltepedeBulunanHellenistikaaaitbirAmphora,S.. Edebiyat Fakltesi Dergisi, Say:1,239-252. 1983 stanbul ve Bonnda Bulunan iki Skyphos, S.. Edebiyat Fakltesi Dergisi, Say: 2, 135-144.

1984 Konya Adnn Kayna Hakknda Dkmanlar, Konya Kitab (der. F. Halc), Ankara, 137-140.

1986 KelenderisMezarBuluntular,Anadolu Aratrmalar (Prof. Dr. U. Bahadr Alkm Hatra Says) X,455-469. 1986 KzlrmakHavzasKaplarnnBiimveSsGeliiminernekler, IX. Trk Tarih Kongresi,Cilt:1,495-512,Levha:

223-227.

1986 SamsatdaBulunanDouSigillatalar,S.. Edebiyat Fakltesi Dergisi, Say3,61-100.

Prof. Dr. K. Levent Zorolunun zgemii ve YaynlarXXII

1987 Kelenderis1986Ylalmalar,V. Aratrma Sonular Toplants- I,409-422.

1987 KzlrmakHavzasKaplar,Anadolu Demir alar Sempozyumu (ed.A.ilingirolu),24-27Nisan1984 zmir,65-70.

1988 DouDalkKilikya1987YlAratrmas,VI. Aratrma Sonular Toplants,393-406.

1988 Kelenderis, 1987, Anatolian Studies 38, 200.

1989 SomeRomanNamesonEasternSigillataAfromSamosata,The Eastern Frontier of The Roman Empire Proceedings of a Colloquium Held at Ankara,British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No. 11, BAR Int. Ser. 553 (ii) (eds.D.FrenchC.Lightfoot),573-579.

1991 Kelenderis 1989 Yl Kazs, 12. Kaz Sonular Toplants-2, 301-322.

1991 The Iron Age Finds from Kckla near Karapnar, Anatolian Iron Ages Colloquium zmir 4-8 May 1987, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 13 (eds. D. French A. ilingirolu), Oxford, 149-153.


1993 Antik Kilikyada Karayolu Ulam, Mozaik 10, 17-19.

1993 Eine Terrakotta Athena-Minerva Bste aus Klaudiopolis in Kilikien, Archologischer Anzeiger 1993.4, 607-612.

1993 Gksu Kltrleri, Atlas Dergisi 8, Kasm, 80-82.

1993 elin Arkeolojik ve Tarihsel Anatomisi, Mozaik 13, 24-25.1993 lkada Hamam Kltr, Mozaik 18.9, 18-19.


1993 Kelenderis Kazs, Mozaik 16.7, 14-15.

1993 Kelenderis Mozaiki, Mozaik 13.4, 26-27.

1993 Kltr, Korumaclk ve Turizm, Mozaik 14.5, 8-9.1993 Yumuktepe, Bir Kltr Hazinesi, Mozaik 15.6, 12-13.

1993 Yakndaki Uzak Komumuz: Yunanistan, Mozaik 21.12, 8-9.

1994 Bir Mozaik zerinde Kelenderis Betimlemesi, 1993 Yl Anadolu Medeniyetleri Mzesi Konferanslar, 31-45.

1994 Cilicia Tracheia in the Iron Age: The Khilakku Problem Anatolian Iron Ages 3, The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquim Held at Van, 6-12 August 1990 (eds. A. ilingirolu D. H. French), The British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No: 16, 301-309.

1994 Gemiten Gnmze Taucu, Mozaik 24.3, 24-27.

1994 Kelenderisin lk a Tarihi Hakknda Notlar, XI. Trk Tarih Kongresi, 437-448.

1994 Krallar ve Filozoflar Kenti Tarsus, Mozaik 23.2, 18-20.

1994 Tarsusta Bir Cadde, Atlas 21, 146.

1995 Kelenderis 1992 Yl Kaz ve Onarm almalar, 15. Kaz Sonular Toplants-2, 189-211.

1995 Ritrovata unantica strada a Tarso, Eteria, viaggi e cultura nelloriente cristiano, Ottobre Modena 1995, 9-22.

1996 1994 Yl Kelenderis Kaz ve Onarm almalar, 17. Kaz Sonular Toplants-2, 263-276.

1996 Tarsus Cumhuriyet Alan 1994 Yl almalar, 17. Kaz Sonular Toplants-2, 245-262.

1997 Kelenderis 1995 Yl Kaz ve Onarm almalar. 18. Kaz Sonular Toplants-2, 383-400.

1997 TarsusCumhuriyetAlan1995YlKazs,18. Kaz Sonular Toplants-2,401-408.

1997 ZweiZentralanatolischeTonskyphoi,Akurgala Armaan, A.. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Dergisi (Anatolia XXIII),15-25.

1998 1996 Yl Kelenderis Kazs Raporu, 19. Kaz Sonular Toplants-2, 483-491.

1998 Tarsus Cumhuriyet Alan 1996 Yl Kaz almalar Raporu, 19. Kaz Sonular Toplants-2, 493-505.

1999 Kelenderis 1997 Yl Kaz almalar, 20. Kaz Sonular Toplants-2, 457-468.

1999 Kelenderis Mozaii, alar Boyunca Anadoluda Yerleim ve Konut Uluslararas Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996 stanbul, 513-524.

1999 Kilikya Berenikesinin Yeri, Olba II, 2 (zel say), 369-380.

Prof. Dr. K. Levent Zorolunun zgemii ve Yaynlar XXIII

1999 New Excavations at Tarsus, American Journal of Archaeology, Vol. 103, No. 2, 300-301.

1999 Tarsus Cumhuriyet Alan 1997, 20. Kaz Sonular Toplants-2, 463-473.

1999 Zwei Lekythoi des Klgmann-Malers aus Kelenderis, Archologischer Anzeiger 1999.1, 141-145.

2000 Problems on the Tarsian Hellenistic and Early Roman Pottery I: Red Glazed Pottery, E Eristemonike Synanthese Gia Ten Ellenistike Keramike, Praktika 2000, 199-203.

2000 Samosata. Ausgrabungen in der kommagenischen Hauptstadt, Gottknige am Euphrat, Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz, 75-83.

2000 1998 Yl Kelenderis Kaz almalar, 21. Kaz Sonular Toplants-2, 323-336.

2000 A Roman potters workshop at Astra in Rough Cilicia, Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 36, 2000, 31-34.

2000 Kelenderis Nekropol, Olba III, 115-133.

2001 (N. Arslan ve M. Tekocak ile birlikte) Kelenderis Kazs 1999 Yl almalar, 22. Kaz Sonular Toplants-2, 311-325.

2001 (A. alk-Ross ile birlikte) Tarsus Terra Cotta Atlyesi, I. Uluslararas Eskiehir Pimi Toprak Sempozyumu Bildi-riler Kitab, 15 Austos-5 Eyll 2001, Eskiehir, 23-28.

2002 Anadoluda 1071 ncesi lk Trk zleri, Yeni Trkiye, Say 43 (Ocak-ubat), 194-197.

2002 Excavations at Antiocheia on the Cydnus (Tarsus), Actes du Ier Congres International sur Antioche de Pisidie (eds. Th. Drew-Bear vd.), 417-422.

2003 Dou Sigillatalarnn malat Yerleri ve Dalm Sorunu, Varia Anatolica XV, 121-123.

2003 Kelenderis 2002, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 1, 14-16.

2004 Antioch on the Cydnus, TOPOI, 373-379.

2004 Hellenistic Pottery from Kelenderis, E Epistemonike Synanthese Gia ten Ellenistike Keramike, Praktika 2004, 299-310.

2004 (A. alk-Ross, M. Tekocak ve V. Evrin ile birlikte), Kelenderis 2002 Yl Kazs Raporu, 25. Kaz Sonular Toplants-2, 451-467.

2004 Luwilerden ukurovallara Ad Deimeden Kalan Kent Tarsus, Srt Da, Yz Deniz: Mersin, stanbul, 91-109.

2004 TarsusorAntiocheiaontheKydnus,Atti del VIII. Simposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia, Archeologia/Storia/Religione, Turchia: la Chiesa e la sua storia 18 (ed.L.Padovese),Roma,9-17.

2004 KelenderisKazs2003/ExcavationsatKelenderisin2003,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 2,27-32.

2005 (C.ztrkM.A.Kaya ilebirlikte)KelenderisAgorasndaki JeofizikalmalarveSonular,21. Arkeometri Sonular Toplants,189-196.

2005 (A. alk-Ross, M. Tekocak ve S. Salan ile birlikte) Kelenderis 2003Yl Kazs Raporu, 26. Kaz Sonular Toplants-I,333-346.

2005 Kelenderis in Achamenidischer Zeit, Synergia, Festschrift fr Friedrich Krinzinger, Band II (eds. B. Bront V. Gassner S. Ldstatter), Wien, 395-400.

2005 RomanFineWaresinCilicia:AnOverview,Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 39,2005,243-248.

2005 Kelenderis2004YlKazlar/ExcavationsatKelenderisin2004,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 3,35-40.

2005 (V.Evrinvd.ilebirlikte)KilikyaKylarSualtArkeolojikYzeyAratrmalar2004,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 3,135-140.

2006 (Z.Friedmanilebirlikte)KelenderisShipSquareorLateenSail?,The International Journal of Nautical Archaeology 35.1,108-116.

2006 TarsusandAntiochduringtheHellenisticAge,Atti del IX Symposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia Archeologia/Storia/Religione,Turchia: la Chiesa e la sua storia XX (ed.L.Padovese),Roma143-150.

2006 Dalk Kilikya ve Likyada l Gmme Gelenekleri ve Mezar Mimarisi likileri zerinde Bir Deneme, III. Uluslararas Likya Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri 2(ed.K.Drtlkvd.),07-10Kasm2005Antalya,917-929.

2006 KahramanmaranlkadakiYerivenemi,1. Kahramanmara Sempozyumu,6-8Mays2004,Kahramanmara,303-307.

Prof. Dr. K. Levent Zorolunun zgemii ve YaynlarXXIV

2006 (A. alk-Ross, M. Tekocak ve S. Salan ile birlikte) Kelenderis 2004 Yl Kazs, 27. Kaz Sonular Toplants-2, 241-256.

2006 Kelenderis 2005 Yl Kaz ve Onarm almalar ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 4, 25-30.

2007 Rovino del periodo protochristiano a Kelenderis, Atti del IX Symposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia Archeologia/ Storia/ Religione, Turchia: la Chiesa e la sua storia XXI (ed. L. Padovese), Roma 149-156.

2007 Kelenderiste Bulunan Bir Pimi Toprak Figrin ve Dndrdkleri, Belks Dinol ve Ali Dinola Armaan; Vita, (eds. M. Alparslan M. Doan-Alparslan H. Peker), stanbul, 829-834.

2007 Kelenderis 2006 Yl Kaz, Onarm ve Sergileme almalar ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 5, 16-21.

2007 Kelenderis, a Port between Asia Minor and Cyprus, Proceedings of the International Symposium on Underwater Research, Famagusta, Cyprus, 2007, 68-73.

2008 (M. Tekocak ile birlikte) Kelenderis 2006 Yl almalar, 29. Kaz Sonular Toplants-1, 515-538.

2008 Kelenderis 2007 Yl Kaz ve Onarm almalar ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri-6, 29-34.

2008 Kelenderis ve Karaall Nekropolleri: Klasik aa Ait ki Mezarlk Hakknda Dnceler, Prof. Dr. Haluk Abbasoluna 65. Ya Armaan. Euergetes, (eds. . Delemen S. okay-Kepe A. zdizbay . Turak), stanbul, 1235-1246.

2009 Tarsus: A Town Where All Cultures Have Met, Paolo di Tarso, Archeologia/Storia/ Ricezione, (ed. L. Padovese), Roma, 3-19.

2009 (M. Tekocak ile birlikte) Kelenderis 2007 Yl Kaz ve Onarm almalar, 30. Kaz Sonular Toplants-3, 343-372.

2009 The Land of the Cilician Pirates, Proceedings of the IIIrd International Sifnean Symposium, Sifnos 29 June-2 July 2006, In Memoriam Nikolaos Vernicos-Eugenides, Society for Sifnean Studies, Athen, 127-134.

2009 Kelenderis 2008 Yl Kaz ve Onarm almalar- Excavation and Restoration Works at Kelenderis in 2008, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri-7, 26-31.

2009 (M. Dillon D. Yaknlar N. Rauh ile birlikte) Anamur Arkeoloji Mzesindeki Amfora Aratrmalar Raporu, 26. Aratrma Sonular Toplants-2, 33-50.

2010 Kelenderis 2009 Yl Kazlar/Excavations at Kelenderis in 2009, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 8, 31-36.

2010 Kilikyada bir Liman Kenti: Kelenderis, Ufukta Bir Ik, Uluslararas Deniz Fenerleri Sempozyumu, ile Fenerinin 150. Yl Kutlamalar, 12-13 Haziran 2010, stanbul, 177-184.

2010 (M. Tekocak ile birlikte) Kelenderis 2008 Yl Kaz ve Restorasyon almalar, 31. Kaz Sonular Toplants-3, 427-453.

2011 Alaeddin Tepesi, Eski Kent Merkezindeki Tarihi Tepe, Konya Ansiklopedisi 1, 168-170.

2011 (M. Tekocak ile birlikte) Kelenderis 2009 Yl Kaz ve Onarm almalar, 32. Kaz Sonular Toplants-4, 260-274.

2011 Kelenderis 2010 Yl Kaz almalar/Excavation at Kelenderis in 2010, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 9, 29-35.

2011 (Baskda) Kelenderisin Liman ve Kent Dokusu, Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to Byzantium. Recent Discoveries and New Approaches, 30 Mays 1 Haziran 2011, stanbul.

2012 2010 Yl Kelenderis Kaz ve Onarm almalar, 33. Kaz Sonular Toplants-4, 93-109.

2012 Samosata. Ausgrabungen in der kommagenischen Hauptstadt, Gottknige am Euphrat, Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz, 134-145.

2012 BirSitDavasSenaryosuveDndrdkleri,Hukab. Hukuk, Kltr, Sanat, Edebiyat Dergisi,(Ekim-Aralk2012), Say:3,27.

2013 Cypriot Basket-handled Amphorae from Kelenderis and its Vicinity, The Acts of The Athens: Cyprus Amphora Workshop, Kopenhag, 20-29.

2013 Tarsus: Ad ve Kendisi Drt Bin Yldr Yaayan Kent, Hukab. Hukuk, Kltr, Sanat, Edebiyat Dergisi (Ocak-Mart 2013), Say: 4, 56-57.

2013 (M. Tekocak ile birlikte) Kelenderiste Bulunan Bir Grup Roma Dnemi Ticari Amphoras ve Dndr dkleri, Olba XXI, 109-140.

FIVE EARLY IMPERIAL LAMPS FROM THE MUSEUM OF TARSUS*

Ergn LAFLI**

zetTarsus Mzesinden Be Erken mparatorluk Dnemi Kandili

Bu makalede Kilikia Blgesindeki (Gney Anadolu) Tarsus Mzesinden be adet Erken mparatorluk Dnemi pimi toprak kandil ayrntl olarak tantlacaktr. Bu krmz astarl ve tam ele gemi kandiller .S. 1. yy. talyan kandilleri iin tipik olan sslemeler ihtiva ettikleri iin detayl olarak incelemeye layktrlar. Bu satrlarn yazar bu kandillerin sslemelerini tantp, Tarsus-Gzlkule kazlarna ve Tarsus Mzesindeki malzemeye dayanarak Tarsusta talyan kandillerinin ilk klarn tartmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Tarsus, Kilikia, Kandil, Pimi Toprak, konografi, Erken mparatorluk, Roma Dnemi.

Lamp production and consumption in Cilicia and northwestern Syria during the first and second centuries A.D. can be studied on the basis of evidence from Tarsus-Gzlkule, Antioch-on-the-Orontes, and more recently Elaiussa-Sebaste, as well as from a few rescue excavations1. Antioch-on-the-Orontes and Tarsus were major lamp producers during the Early Imperial period and they had a strong impact on other regional markets in southern Anatolia. Details of their production, however, remain almost completely unknown.

Although these excavations provided extensive information concerning lamps in southern Asia Minor, Roman finds from both of these sites are almost exclusively domestic. Lamps from known funeral contexts from other sites in Cilicia are very few, due to the lack of tomb excavations. Nevertheless, lamps from burials are present in local museums and most are unpublished. Collections at local archaeological museums in Cilicia--from west to east--Alanya, Anamur, Silifke, Mersin, Tarsus, Adana and Hatay as well as a private museum in Taucu, are thus highly important for understanding lamp traditions in funerary contexts.

In this paper are presented five formerly unpublished first century A.D. lamps from the Museum of Tarsus.

Study MaterialAll of the five lamps on display in the Museum of Tarsus are complete, or nearly complete; in two cases damage or breaks may be observed on their nozzles (nos. 1 and 5). As the five lamps share the same characteristics of fabric, and nearly the same typology, they may be classified as a homogenous group. Their fabric is a hard-fired, fine,

* This collection was studied with the authorization of the Turkish Ministry of Culture and Tourism (permit no.: B.16.0.AMG.0.10.00.01/ 707.1-2).** Do. Dr. Ergn Lafl, Dokuz Eyll niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, Tnaztepe/Kaynaklar Yerlekesi, Buca, 35160, zmir/TR.

E-posta: [email protected] 1 Waage 1941; Goldman Jones 1950, 92-96; and Dobbins 1977. At two further sites in Tarsus some Early Roman lamps were published or found:

Donukta (Baydur Karakaya 2001) and Cumhuriyet Meydan (excavated by L. Zorolu). For the lamps from Elaiussa-Sebaste: Ferrazzoli 2005, 663-664; and 706-707 (pl. 30-31).

Ergn Lafl416

light buff micaceous clay with some tiny white inclusions. In all examples the clay colour is 2.5 YR 7/8 light red. The red surface slip ranges in tones from 2.5 YR 7/8 light red to 10 R 3/4 dusky red. Most of the lamps are red slipped on a white slip which is clearly visible on no. 5, but in some cases the slip is washed out. Thus the lamps display the characteristics of Cilician local production, especially Tarsian lamps excavated at Gzlkule.

The five moldmade lamps are typologically very similar. Their main characteristics are the following: a circular body; no handle; a triangular or rounded nozzle with double shoulder volutes (so-called volute-nozzles) extending to the lower body that clearly demarcate the nozzle from the body of the lamp; a slightly depressed, round discus which offers a figured, plain, or patterned decoration; a flat base marked with an incised ring; narrow shoulders; a small air hole. The filling hole is pierced where it least interferes with the design on the discus. Thus the lamps are typologically similar to that of Goldman/Jones group XII (especially to no. 139) and XIII2, Vessberg 10, Broneer XXII and Loeschckes type no. IV (=Lampen mit gerundeter Volutenschnauze)3. The only typological difference between nos. 1-2 and the rest of the group is form of the nozzle. In nos. 1-2 the nozzle is triangular whereas nos. 3-5 have rounded nozzles.

Lamps such as the five published here were found in numerous locations; therefore their dates are very well known. Goldman and Jones have interpreted these lamps as a (typological) outgrowth of Tarsus Group XI in which a wider discus was developing and the decoration was in the process of shifting from the shoulder to the discus. At Gzlkule almost all the inventoried lamps of this type came from the Roman Fill and it was noted that they all occur in Imperial deposits. Typologically nos. 1-2 should have been produced between 50-75 A.D. and nos. 3-5 between 75-100 A.D. The sizes of all five examples are more or less the same: length of the whole lamp is ca. 9 cm; width is ca. 6.8 cm; height is ca. 2.4 cm. Wick-hole (ca. 0.5 cm), and the filling hole are very small (ca. 0.42 cm).

The decoration on these five lamps consists of mythological scenes or representations that were obviously cop-ied from first century A.D. Italian lamps that display a spirited Hellenistic style. As already noted, at Gzlkule contemporary lamps offer an extensive repertory of decorations, most of which are mythological as well.4 Discus decorations on our lamps from the Museum of Tarsus are: boxers; standing Minerva; biga driven by Victory; Od-ysseus offering wine to Polyphemus; and Zeus as a bull, carrying Europa. It is interesting to note that only two of these scenes have parallels with excavated examples from Gzlkule (nos. 2 and 3). This might be due to their find situation; Gzlkule lamps are domestic finds, whereas our lamps could be from funeral contexts.

Although their proveniences are unknown, it seems that all of these five lamps were acquired at the same time from the same regional antiquities market; complete inventory information is, however, lacking. It is possible that the seller found them together in a grave of one or two generations. Although most of their proveniences are unknown, lamps stored at the Museum of Tarsus were supplied by local antiquities sellers mostly from Tarsus or its surroundings.

No inscription with the makers name was observed on these lamps. Four of the lamps have no trace of carbon; only no. 1 has some carbon on its discus. The lamps were probably used in the performance of a burial liturgy.

So far not enough work has been done or published in Cilicia, on Cyprus or in Syria to understand lamp prove-nience in detail, but Tarsus lamps have very close parallels in terms of their typology and decoration with Italian discus lamps of the first century A.D., since such lamps were mass-produced and are found in almost every region

2 Goldman Jones 1950, 93-94.

3 Also: Perlzweig 1961, 81-82 (nos. 99-113; Lamps with volute-nozzles); Broneer 1930, type XXII, 76-78; and Gassner 1997, 194-196 (nos. 810-802; frhrmische Lampen des italienischen Typus). Typologically Loeschckes Typus IV that was described by him in detail (Loeschcke 1919, 225) is related to his Typus I. The date of this type of lamps was also discussed by him (Loeschcke 1919, 225).

4 Goldman Jones 1950, pls. 98-100.

Five Early Imperial Lamps from the Museum of Tarsus 417

penetrated by Roman culture and colonization.5 Our five lamps at the Museum of Tarsus are, however, not Ital-ian, but provincial imitations of the Italian rounded volute type, and they could be local Tarsian copies made from a worn mould. The red gloss slip resembles that on red-on-white lamps; very slight traces of what might be the white underslip can be seen on their surface. Such lamps were apparently also produced in Alexandria6 in Egypt and on Cyprus. In terms of fabric, however, the Egyptian and Cypriot examples differ from these five lamps at Tarsus.

Among the important tasks of lychnological studies should be the determination of where and when lamp tradi-tions changed. The impact of Italian lamps on eastern Mediterranean markets during the early Imperial era has not yet been examined in detail. Therefore it is difficult at present to provide a detailed analysis of the influence of imported Italian lamps on local Cilician production.

Catalogue

1.) (Figs. 1 and 7):Height: 2.3 cmLength: 8.3 cmWidth: 6.6 cmWeight: 38.2 gBase Diameter: 3.5 cmFill Hole Diameter: 0.42 cmPreservation: Lacks half of nozzle; surface slip missing in some areas. Some carbon on the discus.Form: Circular body, no handle, plain shoulder with three ridges around slightly depressed discus, double shoulder volutes, round nozzle, narrow shoulder, base with base-ring, wick-hole, small central filling-hole.

Fabric: Clay 2.5 YR 7/8 light red, slip 5 R 4/8 red.Decoration: Narrow shoulder; three ridges frame the discus. On the depressed discus two boxers fight in a frontal pose, each wearing a tunic that is somewhat unusual.

Comparanda: Representations of boxers were popular in most parts of the eastern Roman Empire in relief sculpture, mosa-ics, paintings and also on lamps. Loeschcke 1912, pl. X, no. 149; and Meri 2002, 121, pl. 100, L37 (pl. 77, L37), an Italian import; dated Augustan to Tiberian.

50-75 A.D. Cilician local product.

2.) (Figs. 2 and 8):Height: 2.4 cmLength: 8.9 cmWidth: 6.5 cmWeight: 31.8 gBase Diameter: 3.5 cmFill Hole Diameter: 0.42 cmWick Hole Diameter: 1.12 cm.Preservation: Complete, slip missing in some areas. No carbon. Form: Circular body with convex lower part and a central, ringed concave disc, no handle, triangular nozzle with double sharply cut shoulder volutes extending down the sides, narrow shoulder, base-ring, filling-hole.

5 An extensive survey of original Italian lamps can be seen in: Pavolini 1981.

6 I owe this idea to H. Williams (Vancouver), private correspondence in February, 2006.

Ergn Lafl418

Fabric: Clay 2.5 YR 7/8 light red, slip 2.5 YR 7/8 light red.Decoration: Narrow shoulder; three ridges frame the discus. On the depressed discus, Minerva standing, facing left, depicted as an armed protectress; she wears a peplos belted over the overfold, an aegis over her dress, and an Athenian helmet. In her outstretched right hand she holds a spear, and in her left a round shield.

Such representations of Minerva derive from the Athena Promachos of Phidias, but whether this depiction is the Promachos or not still seems an arguable point. Minerva was popular in many parts of the Roman Empire, especially on Italian lamps of the first century A.D., but also later7 Comparanda: A locally made second century A.D. discus fragment from Gzlkule with seven other fragments with slight variations from the Factory Deposit [Goldman Jones 1950, 125, no. 341 (pl. 107)] bear the same image. Same type from Antioch-on-Orontes: Waage 1941, p. 80, fig. 87, 6; from Cyprus: Oziol 1977, 151, no. 440, pl. 13; from the Athenian Agora: Perlzweig 1961, 76, no. 50 and no. 116 (Pl. 3, no. 50) (rounded nozzle; ca. 50 A.D.; from Cyprus?); from Delos: Bruneau 1965, 127, nos. 4600-4601 (cnidienne?); BM: Bailey 1980, 13, I(a)ix, fig. 9, Q962 (pl. 22); from Vindonissa: Loeschcke 1910, 227, 331-5, pl. IV, 335; from Switzerland: Leibundgut 1977, 134 to no. 13 (motive no. 14); from Bonn: Hbinger 1993, 72, no. 121 (pl. 15); from Trier: Goethert 1997, 78, no. 46 (Claudian); from Hannover: Mlasowsky 1993, 68 no. 55 (inv.no.: 1935.200.859; from Eygpt).


3.) (Figs. 3 and 9):Height: 2.6 cmLength: 9.0 cmWidth: 6.4 cmWeight: 39.1 gBase Diameter: 3.5 cmFill Hole Diameter: 0.42 cmWick Hole Diameter: 1.16 cm.Preservation: Complete, slip missing in some areas. No carbon. Form: Circular body, no handle, plain shoulder with one ridge and three concentric circles around slightly depressed discus, double shoulder volutes extending to lower body, round nozzle, narrow shoulder, base with base-ring, wick-hole.

Fabric: Clay 2.5 YR 7/8 light red, slip 5 R 5/8 red.Decoration: Narrow shoulder; three ridges frame the discus. On the depressed discus, a biga to left, driven by a standing Victory, holding a wreath in her right hand. The biga is galloping to left and both of the horses are rearing. Small filling hole between the legs of the horses on the edge of the discus. A biga driven by Victory was a feature commonly found on Roman Imperial coins of Asia Minor.

Comparanda: At Gzlkule a lamp fragment from under Grave 4 [Goldman Jones 1950, 130, no. 428 (pl. 112)], twelve other fragments from the same mould from the Factory Deposit, two fragments from a second mould from the Roman Fill and one red-glazed lamp fragment from Trench 6 with this image were found. The red-glazed sample could have the same fabric as our example. Other parallels: Waage 1941, 62, no. 1866; Bailey 1988, (Victoria crowning Sol or Nero) 19, Q 1911; Menzel 1969, 114-115; 31, fig. 27, no. 7; Goethert 1997, 202, M. 35; Fremersdorf 1922, 90 and 131; and Niessen 1911, pl. LXXX, 1811. Other chariot representations on lamps: Bruneau 1965, 122, no. 4571, Pl. 28; and Loeschcke 1912, pl. 10, nos. 157-162.


7 A general study of Minerva representations on lamps: Pick 1931, 59, especially 72 and pls. 28, 5-6. For a similar Minerva holding an upright spear on a sigillata cup from Pompeii dating to the 1st century A.D.: Oswald Pryce 1966, pl. XV, 1. A detailed list of parallels to this figure was made at Bailey 1980, 13 and LIMC II (1984) 1982, no. 112, pl. 792. For a further Minerva representation on a later lamp: Basset 1903, pl. 13, no. 1.


4.) (Figs. 4 and 10):Height: 2.4 cmLength: 8.9 cmWidth: 6.7 cmWeight: 35.6 gBase Diameter: 3.5 cmFill Hole Diameter: 0.38 cmWick Hole Diameter: 1.17 cm.Preservation: Complete, slip missing in some areas. No carbon. Form: Circular body, no handle, plain shoulder with one ridge and three concentric circles around slightly depressed discus, double shoulder volutes extending to lower body, round nozzle, narrow shoulder, base with base-ring.

Fabric: Clay 2.5 YR 7/8 light red, slip 10 R 6/8 light red.Decoration: Narrow shoulder; three ridges frame the discus. On the depressed discus, Odysseus offers wine to the Cyclops Polyphemus. Odysseus, wearing an exomis and a pilos, is placed in front of Polyphemus, who sits on a rock. Between Odys-seus, characterized by a peaked cap, and Polyphemus there is an infundibulum and a small filling-hole in the middle of the discus. This theme is also represented in the famous Sperlonga sculptural group8, in mosaics, bronzes, etc. These lamps went into production after the Sperlonga group, i.e., after Claudius.

Comparanda: Loeschcke 1919, pl. VII, 399; Leibundgut 1977, 142, no. 55 (pl. 28); Bailey 1980, 132, Q765-775, especially Q765-766, pl. 2; Goethert-Polaschek 1986, M 71 pl. 53; Mlasowsky 1993, 120 no. 107; Hbinger 1993, no. 113 (p. 67; pl. 14); Meri2002, 121, L47 (pl. 78, L47); and Goethert 1997, 80, no. 49 (with a detailed description of the scene).

75-100 A.D.

5.) (Figs. 5 and 11):Height: 2.4 cmLength: 8.4 cmWidth: 6.5 cmWeight: 34.2 gBase Diameter: 3.5 cmFill Hole Diameter: 0.42 cmWick Hole Diameter: 1.12 cm.Preservation: Lacks a third of nozzle; slip missing in some areas. No carbon. Form: Circular body, no handle, plain shoulder with one ridge around slightly depressed discus, double shoulder volutes, round nozzle, narrow shoulder, base with base-ring. wick-hole, small central filling-hole.

Fabric: Clay 2.5 YR 7/8 light red, slip 10 R 3/4 dusky red.Decoration: Red slip on a white slip is clearly visible. Dusky red slip is washed out. Narrow shoulder; three ridges frame the discus. On the depressed discus, Zeus as a bull carries Europa. The bull moves to the right with the seminude Europa lying on his back as she is carried away to Crete. Europa is hanging from the bulls neck, probably frightened that she will fall in the water. She is trying to get to a higher position on the bulls back and therefore she grasps his neck tightly with her right arm. She wears a mantle that covers only the lower part of her body.

The story of Europa and the bull was most popular in the Hellenistic and Early Roman period in the Eastern Mediterranean, including on lamps.

Comparanda: Loeschcke 1919, pl. III, no. 365 (Seethiasus).75-100 A.D. Cilician local product.

8 For a list: LIMC VI,1 (1992) Odysseus, 955, no. 80. The Sperlonga sculptural group (blinding of Polyphemus) from the first century A.D. is published in Conticello Andreae 1974; the groups have attracted an unprecedented bibliography, most recently collected and discussed in De Grummond Ridgway 2000. For an excellent introduction to the material and recent debates, see Lavagne 1988, 515-558.

Ergn Lafl420

Concluding RemarksThe early Imperial lamps found at various sites in Tarsus are both imported and local products. At the outset of the Hellenistic period some came from Greece and Cyprus, but the greater number were probably either local or from neighboring eastern Mediterranean regions. As already indicated, the Gzlkule excavations demonstrated that Italian lamps were imported to Tarsus, although the beginning and the ending dates of Italian imports, as well as their percentage at Tarsus, have not yet been examined.9 As the lamps presented here were locally produced, it is clear that Goldman/Jones assumption in their 1950 publication of the Gzlkule lamps on the beginning of lamp production at Tarsus should be corrected; they supposed that these discus lamps of the first century A.D. were shipped from Italy and that Tarsus manufactured its own lamps only in the second century.10 The lamps presented here, however, are from the second half of the first century. Hence one could suppose that local production of Ital-ian imitations at Tarsus began earlier, i.e., at the latest in the second half of the first century.

It is interesting to observe that this type of lamp is present only in the collections of the local museums in Cilicia; very few of them are known from excavated sites. One further example, from the Museum of Adana, is included here (fig. 6). This is a further indication that most of these lamps were recovered from funerary contexts, and that they differ from the excavated materials in Tarsus in various ways.

Abbreviations and References

Bailey 1980 D. M. Bailey, A Catalogue of the Lamps in the British Museum II: Roman Lamps Made in Italy, London, 1980.

Bailey 1988 D. M. Bailey, A Catalogue of the Lamps in the British Museum III: Roman Provincial Lamps, London, 1988.

Basset 1903 S. E. Basset, The Cave at Vari. VI. The Terra-Cotta Lamps, in: American Journal of Archaeology 7/3, July 1903, 338-349.

Baydur Karakaya 2001 N. Baydur M. Karakaya, Kandiller, in Tarsus Donukta Kaz Raporu, (eds. N. Baydur N. Sekin), (Tarih Arkeoloji Sanat ve Kltr Mirasn Koruma Vakf Yaynlar 6/Kaz ve Aratrma Raporlar Serisi 3), stanbul, 2001, 69-100.

Broneer 1930 O. Broneer, Terracotta Lamps (Corinth. Results of Excavations conducted by the American School of Classical Studies at Athens, Vol. 4, Part 2), Cambridge, Mass. 1934.

Bruneau 1965 P. Bruneau, Exploration archologique de Dlos, 26: Les lampes, Paris, 1965.

Conticello Andreae 1974 B. Conticello B. Andreae, Die Skulpturen von Sperlonga, in: Antike Plastik 14, 1974.

De Grummond Ridgway 2000 N. De Grummond B. Ridgway (eds.), From Pergamon to Sperlonga: Sculpture and Context, Berkeley, 2000.

Dobbins 1977 J. J. Dobbins, Terracotta Lamps of the Roman Province of Syria, Vols I & II (Unpublished Ph.D., University of Michigan), Michigan, 1977.

Ferrazzoli 2005 A. F. Ferrazzoli, Tipologia dei reperti ceramici e aspetti delle produzioni e della circolazione dei materiali, in E. Equini Schneider (ed.), Elaiussa Sebaste. Un porto tra Oriente e Occidente, 2, vol. 2, Rome, 2005, 649-707.

Fremersdorf 1922 F. Fremersdorf, Rmische Bildlampem unter besonderer Bercksichtigung einer neuentdeckten Mainzer Manufaktur. Ein Beitrag zur Technik und Geschichte der frhkaiserzeitlichen Keramik (Forschungen zur Kunstgeschichte Westeuropas, 5), Bonn, 1922.

Gassner 1997 V. Gassner, Das Sdtor der Tetragonos-Agora. Keramik und Kleinfunde (Forschungen in Ephesos XII, 1, 1), Vienna, 1997.

Goethert 1997 K. Goethert, Rmische Lampen und Leuchter. Auswahlkatalog des Rheinischen Landesmuseums Trier (Schrif-tenreihe des Rheinischen Landesmuseums Trier 14), Trier, 1997.

9 In Asia Minor the beginning and end of Italian importation has not yet received sufficient attention. In Roman fill at Ephesus numerous imported Italian lamps were found; after ca. 25 A.D. imports from Italy declined in number and Anatolian types become dominant in all levels. The most common types are the heart-shaped and u-shaped nozzle-forms (Meri 2004, 120). Also at Athens after the second half of the first century A.D. imports recede in number (Perlzweig 1961, 3).

10 Goldman Jones 1950, 86.


Goethert-Polaschek 1985 K. Goethert-Polaschek, Katalog der rmischen Lampen des Rheinischen Landesmuseums Trier. Bildlampen und Sonderformen (Trierer Grabungen und Forschungen 15), Mainz, 1985.

Goldman Jones 1950 H. Goldman F. F. Jones, The Lamps, in Excavations at Gzl Kule, Tarsus Vol 1: The Hellenistic and Roman Periods, (ed. H. Goldman) Princeton, N. J. 1950, 84-134.

Hbinger 1993 U. Hbinger, Die antiken Lampen des Akademischen Kunstmuseums der Universitt Bonn, Berlin, 1993.

Lavagne 1988 H. Lavagne, Operosa antra. Recherches sur la grotte Rome de Sylla Hadrien (Bibliothque des coles fran-aises dAthnes et de Rome 272), Paris, 1988.

Leibundgut 1977 A. Leibundgut, Die rmischen Lampen in der Schweiz: Eine kultur- und handelsgeschichtliche Studie, Bern, 1977.

LIMC Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae. Bildlexikon der Antiken Mythologie, Zurich.

Loeschcke 1919 S. Loeschcke, Lampen aus Vindonissa. Ein Beitrag zur Geschichte von Vindonissa und des antiken Beleuch-tungswesens, Zurich, 1919.

Menzel 1969 H. Menzel, Antike Lampen im Rmisch-Germanischen Zentralmuseum zu Mainz (Rmisch-Germanisches Zentralmuseum zu Mainz, Katalog 15), Mainz, 1969.

Meri 2002 R. Meri, Spthellenistisch-rmische Keramik und Kleinfunde aus einem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos (Forschungen in Ephesos 9, 3), Vienna, 2002.

Mlasowsky 1993 A. Mlasowsky, Die antiken Tonlampen im Kestner-Museum Hannover (Sammlungskatalog 8), Hannover, 1993.

Niessen 1911 C. A. Niessen, Beschreibung rmischer Altertmer gesammelt von Carl Anton Nissen, Cologne 1911.

Oswald Pryce 1966 F. Oswald T. D. Pryce, An Introduction to the Study of Terra Sigillata, London, 1966 (re-edited by G. Simpson).

ziol 1977 Th. J. Oziol, Salamine de Chypre, VII: Les lampes du muse de Chypre. (Universit Lyon II Maison de lOrient Mditerranen. Institut F. Courby, CRA-URA 15), Paris, 1977.

Pavolini 1981 C. Pavolini, Le lucerne dell'Italia, in AA. Societ romana e produzione schiavistica. II. Merci, Mercati e Scambi nel Mediterraneo, Bari, 1981, 139-184.

Perlzweig 1961 J. Perlzweig, Lamps of the Roman Period. First to Seventh Century after Christ (The Athenian Agora. Results of Excavations conducted by the American School of Classical Studies at Athens, Vol. VII), Princeton, New Jersey, 1961.

Pick 1931 B. Pick, Die Promachos des Phidias und die Kerameikos-Lampen, in: AM 56, 1931, 59-74.

Vessberg 1953 O. Vessberg, Hellenistic and Roman Lamps in Cyprus, in: Opuscula Atheniensia I, 1953, 115-129.

Waage 1941 F. O. Waage, Lamps, in Antioch-on-the-Orontes III: The Excavations of 1937-1939, (ed. R. Stillwell), Princeton, New Jersey, 1941, 55-82.

Ergn Lafl422

Fig. 1 Museum of Tarsus, no. 1; scale 1/2


Fig. 7 Museum of Tarsus, no. 1; scale 1/2 (2006)





Fig. 6 A similar lamp from the Museum of Adana; scale 1/3


lucerne museo di tarso2013

Documents