32 | podosophia | november 2010

Oorzaken van onycholyse

LokaLe oorzaken

- Chemische beschadiging: langdurig contact met warm water, schoonmaakmiddelen, desinfectantia, oplosmiddelen, andere irriterende chemicaliën.

- Trauma aan en onder de nagels (handen: te agressieve manicure, zeer lange vingernagels, die bij normale activiteiten omhoog gedrukt worden; voeten: krappe schoenen, veel sporten, afwijkingen aan de voetstand).

- Lichaamsvreemde materialen onder de nagels (bijvoorbeeld een splinter, stukjes haar onder de nagels bij kappers).

- Infecties: schimmelinfectie, primaire Candida-infectie (vingers), bacteriële infectie van het nagelbed, virusinfecties zoals wratten en herpes simplex.

- Cosmetica: nagellak (zeer zelden), nagellakremovers, kunstnagels, ontharingsproducten.

- Thermische beschadiging: hitte, bevriezing, microgolven.- Allergische reacties op bijvoorbeeld planten, kunstharsen,

andere chemicaliën.

Huidziekten

- Psoriasis, syndroom van Reiter, huidziekten met blaren, lichen planus, alopecia areata, constitutioneel eczeem, allergisch contacteczeem, hyperhidrose.

- Tumoren onder de nagel: granuloma teleangiectaticum, ziekte van Bowen.

SyStemiScHe oorzaken

- Afwijkingen aan de bloedvaten: lupus erythematodes, raynaudfenomeen, acrocyanose.

- Geneesmiddelen: cytostatica (geneesmiddelen bij de behandeling van kanker), retinoïden.

- Foto-onycholyse door geneesmiddelen: chinolonen, tetracyclines, orale fotochemotherapie (PUVA-therapie van psoriasis), thiazidediuretica (plaspillen), chloorpromazine.

- Overige oorzaken: schildklierafwijkingen, zwangerschap, syfilis, bloedarmoede door ijzergebrek, longkanker, yellow nail syndrome.

aangeboren, erfeLijke aandoeningen - Pachyonychia congenita.

idiopatHiScH (onbekend)

Tekst en foto’s

Johan Toonstra,

dermatoloog en

Anton de Groot, arts

NAGeL-AANdOe-NINGeN

Wanneer nagels loslaten van het nagelbed spreekt men van onycho-

lyse (onyx = nagel, lysis = loslaten, oplossen) (zie foto 1). Meestal

is er sprake van distale onycholyse, minder vaak van laterale onycho-

lyse. Onycholyse kan door een groot aantal aandoeningen en facto-

ren worden veroorzaakt. De klinische kenmerken, zoals het aantal

aangedane vingers, hun lokalisatie (handen, voeten, beide), de aan-

of afwezigheid van pijn (meestal veroorzaakt onycholyse geen

symptomen) en de snelheid van ontstaan variëren dan ook sterk.

Het losgelaten deel van de nagel is soms slechts een of enkele milli-

meters groot, maar het proces kan zich ook progressief uitbreiden

en soms laat de gehele nagel tot aan de matrix los. Doordat er

lucht onder de nagel komt, wordt de kleur van het loszittende

deel grijs-wit tot geelwit. Afhankelijk van de oorzaak van de

onycholyse kan de nagel echter ook geel of bruin worden.

Door de loslating ontstaat een holte onder de nagel, die zich

vult met vuil en met keratineafval van huid en nagel. Dit houdt wa-

ter vast, waardoor een ideaal milieu gevormd wordt voor secundaire

infectie met bacteriën, zoals Pseudomonas aeruginosa en gisten, bij-

voorbeeld Candidasoorten. Deze overgroei van micro-organismen

resulteert niet zelden in een vieze lucht en kan de nagelplaat (ver-

der) aantasten; infecties van de huid (nagelbed, laterale en proxima-

le nagelwal) zijn echter zeldzaam. Een pseudomonasinfectie geeft

vaak aanleiding tot een groene verkleuring van de nagel.

In een aantal gevallen vormt de vrije rand van het losgelaten nagel-

deel een soort capuchon; ook kan de nagel zich oprollen als een rol

papier en het beeld van pincetnagels geven.

Bohn Stafleu van Loghum geeft aan het einde van dit jaar het boek Nagelaandoening-

en. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten uit. Dit

naslagwerk is geschreven door dr. Johan Toonstra, dermatoloog en dr. Anton C. de

Groot, arts, die eerder al het succesvolle boek Voeten en huid schreven. In het boek

worden (nagenoeg) alle afwijkingen die aan nagels en de andere weefsels van het

nagelapparaat kunnen optreden, besproken. Met die informatie bent u in staat om ge-

richter en beter uw cliënten met afwijkingen aan de nagels te diagnosticeren, advise-

ren en eventueel behandelen. Podosophia licht een tipje van de sluier op. In dit artikel

aandacht voor loslatende nagels.

Loslatende nagels

podosophia | november 2010 | 33

Hoe ontstaat onycholyse?De normale nagel is stevig verankerd aan het onderliggende nagel-

bed. Drie mechanismen zijn hiervoor verantwoordelijk. Om te be-

ginnen zijn de zijkanten van de nagels door hun lichte kromming

naar beneden ingebed in de laterale nagelwal. De tweede factor is

dat de onderzijde van de nagelplaat een groot aantal kleine in de

lengterichting verlopende richeltjes heeft, die ingebed zijn in

soortgelijke (complementaire) richeltjes in het weefsel van het na-

gelbed. Tenslotte hebben zowel de onderste cellen van de nagel-

plaat, alsook de bovenste cellen van het nagelbed vingervormige

uitstulpingen, die in elkaar grijpen en op die manier de nagelplaat

aan het nagelbed verankeren.

De stevige inbedding van de zijkanten van de nagels in de laterale

nagelwal verklaart dat laterale onycholyse veel minder vaak voor-

komt dan de distale onycholyse.

Belangrijke processen die aanleiding kunnen geven tot het door-

breken van de aanhechting van nagel aan nagelplaat en zo kunnen

leiden tot onycholyse zijn:

1. Chemische beschadiging door irriterende stoffen zoals oplos-

middelen, schoonmaakmiddelen, irriterende stoffen uit bij-

voorbeeld planten en langdurige expositie aan water.

2. Mechanische beschadiging, zoals door herhaalde milde trauma-

tisering van de nagels. Ook weefseltoename in en op het nagel-

bed kan onycholyse veroorzaken doordat de nagel omhoog ge-

drukt wordt, waarbij de aanhechting kapot gaat. Het kan dan

gaan om bijvoorbeeld tumoren of wratten, maar ook hyperke-

ratose als gevolg van psoriasis of een schimmelinfectie.

3. Ontstekingen in het nagelbed. Dergelijke processen kunnen in-

fectieus zijn (sommige bacteriële infecties en virusinfecties zo-

als herpes simplexinfectie), maar ook steriel, zoals bij psoriasis

en eczemen.

Oorzaken van onycholyseOnycholyse komt veel vaker voor aan de vingers dan aan de tenen.

Een aantal mogelijke oorzaken van onycholyse is opgesomd in het

kader.

Handen

Onycholyse aan de vingers ontstaat vaak door werkomstandighe-

den. De meest frequente oorzaak is langdurige chemische irritatie

door water, schoonmaakmiddelen en andere detergentia, desinfec-

tantia en chemische irriterende stoffen in bijvoorbeeld planten.

Het komt dan ook vaak voor in ‘natte’ beroepen, zoals de schoon-

maak, de zorg, de horeca, bij kappers en in de voedselindustrie en

catering (waarbij ook andere irritantia zoals vissap en kruiden een

rol kunnen spelen). In beroepen waarbij de handen zwaar belast

worden (herhaalde microtraumata) komt onycholyse ook regel-

matig voor. Lichaamsvreemde stoffen die onder de nagel in de

huid komen, zoals stukjes van dierenharen of mensenharen (kap-

pers), metaal (metaalbewerkers), glasvezel, doorntjes (tuinlieden)

en splinters (bouwvakkers) kunnen door een ontstekingsreactie

onycholyse in gang zetten. Infecties als oorzaak van onycholyse,

zoals herpes simplex, worden vooral gezien in de gezondheids-

zorg (tandartsen, artsen, verpleegkundigen) en in natte beroepen

(Candida, Pseudomonas).

Van de huidaandoeningen die aan onycholyse ten grondslag kun-

nen liggen, is psoriasis verreweg de belangrijkste. Bij psoriasis is

er vaak een roodgele zone tussen het grijs-witte (of gele) losgela-

ten deel van de nagel en het normale roze nagelbed te zien (zie

foto 2). Ovale oranjegele (zalmkleurige) vlekken onder een nor-

male nagel, aangeduid met de term ‘olievlekfenomeen’, zijn een

uiting van beginnende psoriasisplekken van het nagelbed. Wan-

neer deze gelokaliseerd zijn in het hyponychium zal onycholyse

optreden. Bij centrale lokalisatie in het nagelbed kan de splijting

van nagel en nagelbed daar beginnen. Onycholyse bij psoriasis

kan ook optreden zonder subunguale hyperkeratose.

Kunstnagels veroorzaken soms onycholyse, doordat ze de nagels

geheel afsluiten en de normale vochtuitwisseling belemmeren,

Foto 1.

Foto 2.

34 | podosophia | november 2010

hetgeen resulteert in hyperhidrose onder de nagels. Ook komen

allergische reacties op acrylaten in kunstnagels niet zelden voor;

het daardoor veroorzaakte allergisch contacteczeem kan onycholy-

se in gang zetten of verergeren. Tumoren in het nagelbed of onder

de nagel (bijvoorbeeld wratten) drukken de nagel omhoog en

veroorzaken daardoor onycholyse (zie foto 3).

Van de systemische oorzaken komt vooral onycholyse door cyto-

statica (middelen bij de behandeling van kwaadaardige ziekten)

regelmatig voor. Een speciale variant van een geneesmiddelreactie

is de zogenaamde foto-onycholyse. Hierbij heeft de patiënt een

geneesmiddel ingenomen, dat hem gevoelig maakt voor zonlicht

(bijvoorbeeld antibiotica zoals de tetracyclines of de chinolonen).

Dat kan een fototoxische reactie zijn (een reactie die te vergelijken

is met zonnebrand) of een fotoallergische reactie, te vergelijken

met allergisch contacteczeem. Deze reactie resulteert in een vrij

plotseling optredende onycholyse van alle tien vingernagels. De

teennagels doen alleen in het proces mee, wanneer deze ook aan

zonlicht blootgesteld zijn geweest.

Voeten

Onycholyse van de teennagels komt veel minder vaak voor dan

aan de vingers. Zo spelen beroepsrisico’s en cosmetica hier geen

rol en foto-onycholyse door geneesmiddelen beperkt zich vaak

tot de handen, omdat de voeten door de schoenen beschermd

zijn tegen zonlicht. De belangrijkste oorzaken van onycholyse

van de teennagels, vooral die van de grote tenen, zijn psoriasis,

een schimmelinfectie van de nagels (onychomycose) en acuut

of herhaald mild trauma aan de nagels.

De onycholyse bij psoriasis en bij schimmelinfecties van de na-

gels wordt vaak veroorzaakt door het omhoogduwen van de na-

gels door subunguale hyperkeratose, waardoor de aanhechting

van de nagel aan het nagelbed verbreekt (zie foto 4). Bij ony-

cholyse door acuut trauma (sporten of lang lopen in nieuwe

en/of te krappe schoenen; hard stoten) is soms een blaar te zien

of een nattend nagelbed. Vaker ontstaat onycholyse door her-

haald licht trauma, bijvoorbeeld door overmatige druk op en te-

gen de voorzijde van de nagel(s) bij een afwijkende voetstand.

Dat kan blijken uit vorming van callus en van clavi en hyperke-

ratose op de bovenzijde van de tenen; soms schuift de tweede

teen gedeeltelijk over de grote teen heen. Dit fenomeen doet

zich regelmatig voor bij vrouwen die smalle, puntige schoenen

met hoge hakken dragen. Ook sporters (vooral atleten, joggers,

wandelaars, tennissers en squash- en voetbalspelers) hebben

door regelmatige milde traumatisering van de nagels tegen de

voorzijde van de schoenen een verhoogde kans op onycholyse

en op andere nagelafwijkingen zoals bloedingen onder de nagel

(subunguaal hematoom) en onychodystrofie.

Nagelaandoeningen

Nagelaandoeningen is nu verkrijgbaar bij Bohn Stafleu

van Loghum. Het handboek voor pedicures, podothera-

peuten en andere voetspecialisten heeft als doel het her-

kennen van nagelafwijkingen en hun oorzaken te

vergemakkelijken. Alle afwijkingen die aan de nagels

en andere weefsels van

het nagelapparaat kun-

nen optreden, worden

besproken. een groot

aantal afbeeldingen

van hoge kwa l i te i t

vergemakkelijkt herken-

ning ervan. Het boek,

dat € 39,95 kost, kunt

u nu bestellen via

www.bsl.nl.

vergemakkelijken. Alle afwijkingen die aan de nagels

www.bsl.nl ISBN 978 90 313 8618 5 NUR 890

19 mm

Dr. Johan Toonstra, dermatoloogDr. Anton C. de Groot, arts

Het beoordelen en behandelen van nagelafwijkingen behoort tot het dagelijkse werk van pedicures. Vaak gaat het daarbij om schimmelnagels, de meest voorkomende nagelziekte. Onderscheid met bijvoorbeeld psoriasisnagels of hypertro� sche nagels door onvoldoende bloedvoorziening kan heel moeilijk zijn. De nagel heeft namelijk slechts beperkte mogelijkheden om ziekte van het nagelapparaat te laten zien, zodat de verschillende nagelafwijkingen al snel op elkaar lijken. En aan elk van de mogelijke symptomen kan ook nog een groot aantal oorzaken ten grondslag liggen. Dit maakt de diagnostiek van nagelpathologie moeilijk. Het handboek ‘Nagelaandoeningen’ heeft als doel het herkennen van nagelafwijkingen en hun oorzaken te vergemakkelijken. Alle afwijkingen die aan de nagels en de andere weefsels van het nagelapparaat kunnen optreden, worden besproken. Een groot aantal afbeeldingen van hoge kwaliteit vergemakkelijkt herkenning ervan.

‘Nagelaandoeningen’ biedt twee verschillende mogelijkheden om nagelafwijkingen op te zoeken. Om te beginnen zijn alle mogelijke symptomen aan de nagel, zoals verdikt, richels, groeven, putjes, bolle nagels, witte lijntjes, gele verkleuring et cetera overzichtelijk gepresenteerd met voor elk van deze afwijkingen een opsomming van welke ziekten, medicijnen of andere factoren daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn. De andere ingang gaat uit van de oorzaken van nagelafwijkingen, bijvoorbeeld een bij de cliënt bestaande (huid)ziekte of de door haar of hem gebruikte medicijnen. Voor elk hiervan wordt beschreven welke symptomen men daarbij aan het nagelapparaat kan aantreffen. Extra aandacht wordt besteed aan de frequent optredende schimmelinfecties van de nagels en nagelafwijkingen bij psoriasis.

Dit boek is primair bedoeld om pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten te helpen hun cliënten met nagelafwijkingen beter te kunnen begeleiden, maar ook huisartsen (in opleiding), verpleeghuisartsen en dermatologen (in opleiding) zullen er veel nuttige informatie in kunnen vinden.

Toonstra en De G

root

NagelaandoeningenHandboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialistenNagelaandoeningen

Nagelaandoeningen

B_BOHN186_Nagelaandoeningen.indd 1 25-08-10 09:58:33

Foto 3.

Foto 4.