Yerbilimleri, 22 (2000), 79-93Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi BülteniBulletin of Earth Science Application and Research Centre of Hacettepe University

Loftusia (Foraminifer) türlerinin Maastrihtiyen (Geç Kretase) TetisOkyanusu’ndaki paleocoğrafik yayılımı üzerine yeni görüşler

New Overviews on paleogeographical distribution of the species of Loftusia(foraminifera) in the Tethyan Ocean of Maastrichtian (Late Cretaceous)

Engin MERİÇ, Şükrü ERSOYİstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 34850Avcılar, İSTANBUL

Muhittin GÖRMÜŞSüleyman Demirel Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü,32260 Çünür, ISPARTA

ÖZ

Bu çalışmada, çoğunlukla Ortadoğu ülkelerinden tanımlanan Loftusia türlerinin Maastrihtiyen (Geç Kretase) TetisOkyanusu’ndaki paleocoğrafik yayılımı, levha tektoniği kuramı ışığında yeniden değerlendirilmiştir. Ayrıca,Gondvana ve Lavrasya süper kıtalarının plakacıklarında sığ platformlarda yaşayan türlerin zaman ve mekaniçindeki benzerlik ve farklılıkları da tartışılmıştır. Arap paltformu kökenli Loftusia’ ların farklı platformlardaki türçeşitliliği ile bolluğu değerlendirildiğinde, ekvator kuşağına yakınlığın, dolayısı ile tuzluluk ve sıcaklığın, Loftusia’ların kavkı iriliğine ve yaşam bolluğuna etki ettiği görülür. Geç Maastrihtiyen sonlarına doğru, Loftusiaboyutlarında bir küçülme de gözlenmekte olup, Türkiye’deki Loftusia’ ların yaş aralıkları Orta-Üst Maastrihtiyen’dir.Bunlara ek olarak, Üst Maastrihtiyen Loftusia kavkılarındaki ofiyolitli kırıntılı gerecin, Orta-Geç Maastrihtiyen’dekiofiyolit yerleşimleriyle ilişkili olduğu, zemin özelliklerinden kaynaklandığı sonucu da ortaya konmuştur.

Anahtar kelimeler: Loftusia, Maastrihtiyen, Paleocoğrafya, Tetis.

ABSTRACT

This study includes paleogeographical re-evaluation of various Loftusia species known to exist mainly in theMiddle East Countries (Late Cretaceous-Maastrichtian) in the lights of plate tectonic theory. Besides, it alsodiscusses similarities and differences of various species in the small plates of the two giant continents in placeand time. In taking the species variety and their abundance in the various platforms into the consideration, salinityand temperature, on the another hand, living near the equator, affected the abundance and size of Loftusiaspecies. Smaller forms occurred at the end of the Late Maastrictian and the stratigraphical range of the Loftusiaspecies in Turkey is from Middle to Upper Maastrichtian. In addition, it is also thought that tiny ophiolitic rockfragments within the Loftusia tests were related to the ophiolitic movements and substrate features during theLate Maastrichtian.

Key words: Loftusia, Maastrichtian, Paleogeography, Tethyan.

GİRİŞ

Loftusia iri foraminiferler arasında iyi bilinen veMaastrihtiyen'i (Üst Kretase) karakterize edenbir cinstir. 19. yüzyıldan günümüze kadar TetisKuşağı'nın değişik yörelerinden tanımlanmıştır.

Değinilen cinsin ilk çalışmalarda yayılımı,yalnızca Ortadoğu ülkelerinden verilmiştir(Douville, 1904; Cox, 1937). Bununla birlikte,Yogoslavya ve İtalya'daki (Milovanovich, 1935,1938; Grubic, 1958, 1962; Meriç, 1991; Meriçve Mojab, 1977; Molinari ve Tilia, 1976;

80

Chiocchini vd., 1976) bulgular ile cinsinpaleocoğrafyası, Tetis'in batısına kadaruzatılmıştır (Dilley, 1971; Meriç ve Mojab, 1977;Fleury vd., 1990; Meriç, 1991). Bu çalışmalaraek olarak Loftusia türlerinin sistematiğini (Brady,1869; Douvillé, 1904; Kühn, 1929; Cox, 1937;Henson, 1948; Meriç, 1965a-b, 1967, 1974,1979; Al Omari ve Sadek, 1976; El-Asa'ad,1989; Avşar, 1991; Meriç ve Avşar, 1992),zaman içinde değişimi ile tür tanımlarınıntarihçesini (Cox, 1937; Al-Omari ve Sadek,1976; Meriç ve Mojab, 1977) konu alançalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmadafarklı bir yaklaşımla Loftusia türlerininpaleocoğrafik dağılımı, levha tektoniğikuramının yeni görüşleri doğrultusundasunulması amaçlanmıştır. Bunun için, özellikleTürkiye'den elde edilmiş yeni veriler kullanılmışve Tetis Kuşağı’nın diğer lokalitelerindensunulan bilgilerle sentez edilmeye çalışılmıştır.

PALEOCOĞRAFYA VE GEÇ KRETASEDEKİTEKTONİK OLAYLAR

Gondvana ve Avrasya süper kıtaları arasında,Geç Permiyen'den sonra doğuya doğrugenişleyerek açılan Tetis okyanusunun varlığıyaygın olarak bilinir (Şengör ve Yılmaz, 1981)(bknz. Şekil 1). Bu okyanusun Mesozoyik evrimikonusunda çok yoğun tartışmalar ve farklıgörüşler bulunmaktadır (Şengör ve Yılmaz,1981; Şengün vd., 1990; Sagular ve Batman,1998). Bununla birlikte, genel olarak TetisOkyanusu'nun Geç Permiyen'de açılmış, Triyassonunda kapanmış bölümüne Paleotetis; budönemden sonraki açılıp, kapanmış bölümünede Neotetis adı verilmiştir. Neotetis Okyanusu'nun Tersiyer'de tamamıyla kapanması sonucuAvrasya ve Gondvana süper kıtaları çarpışmış,aradaki kenet kuşağında Alp-HimalayaKuşağı’nın karmaşık yapılı sıradağlarıoluşmuştur (Şengör ve Yılmaz, 1981).

Geç Triyas'ta, Gondvana'nın kuzey kenarıboyunca devam eden riftleşmenin Sicilya, Giritve Kıbrıs üzerinden doğuya doğru, Umman'dakiGeç Permiyen volkanik tabanlı derin denizhavzalarına kadar uzandığı belirtilmektedir(Robertson, 1990). Oluşan bu derin denizhavzaları Tersiyer başına dek varolmuşlardır.Triyas rift havzalarının Apulya-Torid platformuiçindeki en tipik örnekleri ise Antalya ve Pindoshavzalarıdır (Robertson, 1990, 1993; Ersoy,1989).

Bu çalışmanın ana konusunu oluşturanLoftusia'ların yaşadığı Kretase döneminininpaleocoğrafyası, plakacıkları (bknz. Çizelge 1)ve belli başlı tektonik olayları ise ana hatları ileaşağıda özetlenmiştir. Kretase'de, doğudaoldukça geniş durumda bulunan TetisOkyanusu batıya doğru daralarak iki büyük kolaayrılır. Pelagoniyen, Rodop ve KüçükKafkaslar'daki kristalin kütlelerin bulunduğuPontidler ile Dinarid ve Apulya-Torid platformlarıarasında kalan Tetis alanına "Kuzey Kol",Dinarid, Helenid, Torid platformlarınıngüneyinde kalan okyanusal alana ise "GüneyKol" adı verilir (Şengör ve Yılmaz, 1981). Afrika-Arap platformu bu kolu güneyden sınırlar.Kretase'de Atlantik Okyanusu'nun açılmasınabağlı olarak Afrika kuzeye doğru hareketetmeye ve bunun sonucu, ofiyolit tabanlıNeotetis kolları daralmaya başlamıştır. Kuzeykökenli Likya (Batı Toros) peridotitleri ile güneykökenli Troodos, Hatay, Guleman, Koçali,Kızıldağ (Eğirdir) ve diğer ofyolitler GeçKretase'deki kompresyondan etkilenerek, Arap-Afrika ile Apulya-Torid gibi pasif kenarlarınüzerine itilmişlerdir. Neotetis havzalarınınkapanımları, bir başka deyişle, mikrokıtalarınçarpışmaları mekanlara göre değişir. Örneğin,Antalya'da Paleosen-Eosen iken, Pindos'taOligosen-Eosen, GD Anadolu'da Oligo-Miyosen'dir (Robertson, 1990, 1993).

Kretase sonlarında Neotetis'i kapatan yitimzonlarının gelişimine paralel olarak kara alanlarıda önemli transgresyon olaylarına sahneolmuştur. Biju-Duval vd., (1977) 'e göre, Afrikaile Avrupa arasındaki asıl yaklaşma GeçKretase'de başlamaktadır. Nitekim, gerekHelenidler'de ve gerekse Toridler'deki incelmişkıta kabuğunu temsil eden Pindos, İyoniyen,İzmir-Ankara Zonu, Menderes Masifi güneyindeyer alan Batı Toros (Ersoy, 1989) ve Antalyagibi çökelme havzaları bu döneme kadarsüregelen genişlemeye bağlı olarak pelajikkireçtaşları ve yer yer onlarla arakatkılıkalsitürbiditler ve bazı volkanikler gibi ürünlerverirken, Geç Kretase'nin sonlarına doğru(Kampaniyen-Maastrihtiyen) Afrika-Avrupayakınsama hareketleri sonucu kırıntılıfasiyesteki ürünler vermeye başlamıştır.Pontidlerde ise, Erken Kretase ile Geç Kretasegeçişi arasındaki kısa sürede, şiddetlimağmatizma başlamış, bu mağmatizma iletoleyitik bazaltlar ve riyolitler ile yaygın tüfyığışımları gelişmiştir (Şengör ve Yılmaz, 1981).Türkiye'de, Pontidler'deki Geç Kretase volkanikekseni günümüz Karadeniz kıyılarına paralel bir

82

Çizelge 1. Maastrihtiyen'de (Geç Kretase) Tetis Kuşağı boyunca gelişmiş plakacıkların belli başlı özellikleri (1:Cox, 1937; Henson, 1948; Bozorgnia ve Benafti, 1964; Meriç, 1965a-b, 1967; Sampo, 1969;Kalantari, 1976; Rahaghi, 1976; Al Omari ve Sadek, 1976; Meriç vd., 1985; Çoruh vd., 1997; 2:Grubic, 1958, 1962; Önalan, 1979; Fleury vd., 1990; Görmüş, 1990; 1992; Meriç ve Avşar, 1992; 3:Meriç, 1975; İnan, 1987’ın verilerinden yararlanılmıştır).

Table 1. Main features of small plates of the two gigant continents in the Tethyan Ocean (The data isprovided from 1: Cox, 1937; Henson, 1948; Bozorgnia ve Benafti, 1964; Meriç, 1965a-b, 1967;Sampo, 1969; Kalantari, 1976; Rahaghi, 1976; Al Omari ve Sadek, 1976; Meriç vd., 1985; Çoruhvd., 1997; 2: Grubic, 1958, 1962; Önalan, 1979; Fleury vd., 1990; Görmüş, 1990; 1992; Meriç veAvşar, 1992; 3: Meriç, 1975; İnan, 1987).

GONDVANA LAVRASYA

ARAP PLATFORMU(1)

APULYO-TORİDPLATFORMU (2) PONTİDLER (3)

Litoloji Killi kumlu kçt., KuzeyIrak’ta dolomitik kçt., kçt.

Sığ deniz kçt.ları, bazenaçık deniz kçt.ları Doğuda kçt., batıda kırıntılılar

Diğer iriForaminifer-lerleberaberliği

Orbitoidlerle beraber

Malatya yöresindeOrbitoidlerle berabergözlenmez veya azgözlenir. Dinarid’lerdeOrbitoidlerle beraber

Orbitoidlerle az oranda gözlenir

Derinlik veOrtam Çok sığ

Platform, resifGenellikle sığ, bazen derinPlatformal, açık deniz Çok sığ

Loftusia’lardabolluk veçeşitlenme

Oldukça bol, çeşitlenmefazla

Yer yer bol oranlardaÇeşitlenme az

Az bolluktaÇeşitlenme çok az

Egemen türler

GD Anadolu : L.harrisoni, L. elongata, L.minor, L. baykali, L.oktayi, L. kahtaensis,L. morgani, L. anatolicaK. Irak , Zagros : L.persica, L. elongata,L.harrisoni, L. minor, L.morganiArabistan: L. arabica, L.morgani, L. persica, L.elongata, L. coxi

L. morganiL. anatolicaL. turcicaL. occidentalis

L. morganiL. anatolica

geçiş izlemiştir. Aynı dönemde, bu volkanikyayın önünde melanj prizması gelişirken,arkasında ise Karadeniz açılmaya başlamıştır.

LOFTUSİA TÜRLERİNİN PALEOCOĞRAFİKDAĞILIMI

Loftusia cinsinin günümüze kadar tanımlanantürlerinin sayısı ondörtdür. Bunlar sırasıyla;Loftusia persica, L. morgani, L. elongata, L.harrisoni, L. minor (B ve A), L. occidentalis, L.coxi, L. anatolica, L. baykali, L. oktayi, L.

kahtaensis, L. ketini, L. arabica ve L. turcica'dır.Loftusia türlerinin boyutları açısından birgruplandırması yapılırsa, genelde küçük, ortave iri boy Loftusia’ lar olmak üzere üçe ayırmakmümkündür (bknz. Şekil 2). Dimorfizm özelliğigösteren Loftusia türlerinin çoğunluğununyalnızca makrosferik bireylerden, ya damikrosferik bireylerden tanımlanmış olmasıdikkat çekicidir. Bir başka açıklama ile L.persica, L. elongata, L. kahtaensis, L. morganive L. arabica ve L. occidentalis türlerininyalnızca mikrosferik bireyleri bilinirken; L.anatolica, L. harrisoni, L. oktayi, ve L. baykali’nin makrosferik bireyleri içerdiği görülür. Hem A

83

ve hem de B formuna sahip Loftusia türleri iseL. coxi, L. turcica, L. ketini ve L. minor’ dür.Mikrosferik bireylerden tanımlanan Loftusia’ların iri boyutlara sahip oldukları, diğerlerinin degenelde küçük boy Loftusia’ lar olarakgözlendikleri anlaşılır. Ancak, L. anatolicamakrosferik bireylerden tanımlanmış olmasınakarşın, orta boy Loftusia’lar içerisindedir. Butürlerin genel olarak, plakacıklar üzerindekigenel dağılımları Şekil 1’ve Çizelge 1' degösterilmiştir.

Bu üç grup için aşağıda verilen değerler, aşırıuç değerleri içermemekte, gruplarınyoğunlaştığı ortalama değerleri göstermektedir.

a) Küçük boy Loftusia türleri: Bu formlarınuzunlukları (l) 2-5 mm; çapları (d) 2-4 mm,çap:boy oranı (d/l) 1-1:1.6 arasındadır veküresele yakındırlar. L. harrisoni, L. baykali, L.oktayi, L. minor (A formu) türlerini kapsar. L.turcica, L. ketini ve L. coxi’ nin A formları da bugrup içerisinde düşünülebilir. Bu türlerin Arappaltformu kuzey kenarında egemenliği görülür.Küçük boy Loftusia türlerinin Zagros güneykuşağındaki platformlarda ve Torid kuşağınınyine GB kesimlerinde varlıkları dagörülmektedir.

b) Orta boy Loftusia türleri: Uzunluk (l) 7-45mm, çap 5-20 mm, çap:boy oranı (d/l) 1:2-1:3.7 'dir. Oval-iğsi formlardır. L. kahtaensis, L.ketini (B formu), L. minor (B formu), L.anatolica, L. morgani, L. coxi (B formu), L.arabica bu grup içerisinde düşünülen türlerdir.L. arabica’ da çap:boy oranı l:l0.3’e kadarulaşmaktadır (El-Asa’ad, 1989). Bu grupiçerisinde en yaygın türler L. morgani ve L.anatolica' dır. Bunlardan L. morgani ve L.anatolica' nın hemen hemen tüm levhacıklardavarlığı gözlenir.

c) İri boy Loftusia türleri: Uzunluk > 40 mm, çap7-20(?30) mm, çap:boy oranı (d:l) 1:3.05-1:4olan türler olup, çok uzun-iğsi iri formlardır. L.elongata, L. persica, L. turcica (B formu) bugruba dahil edilmiştir. Bu formlardan L. persicave L. turcica genelde bulundukları bölgelerdesınırlı yayılıma sahip formlardır. L. elongatadiğer türlere göre daha geniş yayılıma sahiptir.Yeni tektonik görüşler (Şengör ve Yılmaz, 1981)ışığında Loftusia türlerinin Gondvana veLavrasya Süper Kıtalarında var olan küçük

plakacıklarına göre dağılımları (bknz. Şekil 1,Çizelge 2) aşağıda açıklanmıştır.

Şekil 2. Boyutlarına göre Loftusia türleriningruplandırması (Cox, 1937; Meriç, 1967; El-Asa’ad, 1989; Meriç ve Avşar, 1992’a aitverilerden yararlanılmıştır). I. L. harrisoni,L.baykali, L.oktayi, L. minor (A formu), L.ketini (Aformu), L. turcica (A formu)-küçük boy formlar; II.L. minor (B), L. kahtaensis, L. ketini, L.anatolica,L.morgani, L. coxi, L. arabica-orta boy formlar; III.L.persica, L.elongata, L. turcica- iri boy formlar.

Figure 2. Main Loftusia groups based on theirdimensions (data is from Cox, 1937; Meriç, 1967;El-Asa’ad, 1989; Meriç and Avşar, 1992). I. L.harrisoni, L.baykali, L.oktayi, L. minor (A forms),L. ketini (A forms), L. turcica (A forms) -small sizeforms; II. L. minor (B), L. kahtaensis, L. ketini,L.anatolica, L.morgani, L. coxi, L. arabica-medium size forms; III. L.persica, L.elongata, L.turcica- large size forms.

84

Gondvana Süper Kıtası

Arap Platformu, GD Anadolu-Türkiye, KDSuriye, K Irak, Umman, Suudi Arabistan veKatar dolayları Arap platformu’nun kuzey vekuzeydoğu kenarını oluşturmaktadır. Bukesimlerde bol ve çok çeşitli Loftusia'laryaşamış olup, diğer iri foraminiferler de Loftusiaile beraber bulunmuşlardır. Hemen hemen herboyutta Loftusia'lara rastlanılır. L. harrisoni, L.oktayi, L. baykali, L. kahtaensis, L. minor (A veB), L. elongata, L. anatolica, L. morganiAdıyaman, Siirt, Batman, Şırnak'dan (GDTürkiye, Meriç, 1967; Meriç ve Mojab, 1977); L.morgani Suriye'den (Henson, 1948); L.p100ersica, L. morgani, L. elongata ve L. coxi KIrak'tan (Bellen vd., 1958; Al-Omari ve Sadek,1976); L. morgani, L. aff. elongata ve L. coxiDukhan-Katar'dan (Henson, 1948); L. arabicaSuudi Arabistan'dan (El-Asa'ad, 1989); L.persica ve L. morgani Umman’da (Kühn, 1929)varlığı belirlenen türlerdir.

Zagros Kuşağı, GB İran dolayları da zenginLoftusia türleri içerir. Pontid'lerin devamıgörünümünde olan bu platform. L. persica, L.elongata, L. coxi, L. morgani, L. harrisoni, L.minor (B ve A) bu platformda bol yaşamışLoftusia türleridir (Cox, 1937; Sampo, 1969;Kalantari, 1976; Bozorgnia ve Benafti, 1964).GB İran'daki Loftusia türlerinin Farsbölgesindeki çeşitliliği dikkat çekicidir (Meriç veMojab, 1977).

Lavrasya Süper Kıtası

Dinarid Platformu, Yogoslavya ve İtalya'nınbatısını kapsar. Yogoslavya'daki ilk Loftusiavarlığı Milovanovich (1935) tarafındanverilmiştir. Daha sonra L. elongata, L. morganive L. occidentalis türlerinin Yogoslavya'nınözellikle merkez-Belgrad ve çevresindenvarlıkları Grubic (1958) tarafından ortayakonmuştur (Meriç ve Mojab, 1977). L.occidentalis' in Belgrad kuzeybatısındakiSremska Mitrovica yörelerinde bol miktarlardabulunduğu da belirtilmektedir. Türütanımlanmamış L. sp.ler Mekodonya'da dagözlenmektedir (Meriç ve Mojab, 1977).Roma'nın 60 km güneybatısında diğer bentikforaminiferler ile beraber gözlenen Loftusia'ların geniş yayılıma sahip L. anatolica' larolduğu bilinmektedir (Meriç, 1991).

Helenid-Torid Platformu, Yunanistan'ın güneykesimleri, GB Türkiye-Antalya yöresi, Hadim-

Bozkır, Malatya, Elazığ ve Van yöreleri buplatformun güney kesimlerini oluştururken,Haymana-Ankara kesimleri de kuzey alanlarıoluşturur. Bu platformun batı kesimlerinde L.anatolica' lar yaygın iken, Malatya-Elazığyörelerine doğuya çok çeşitli türlerin yaşadığıve bolluğun olduğu, Loftusia türlerinde de biririleşmenin varlığı görülür. L. anatolicaYunanistan, Elmalı-Antalya; L. anatolica ve L.ketini Haymana; L. minor (B ve A) Ulukışla; L.anatolica, L. morgani Darende-Gürün-Hekimhan; L. turcica Elazığ; L. baykali, L.oktayi, L. ketini, L. kahtaensis Yarpuz (Adana)dolaylarında gözlenen Loftusia türleridir (Meriç,1975; Görmüş, 1990 ve 1992; Avşar, 1991). L.minor (B ve A) ve L. elongata Van yöresindegözlenen formlardır (Ternek, 1953; Lokman,1946; Meriç, 1975).

Pontid Platformu, Göynük (Bolu) dolaylarındanReşadiye, Koyulhisar, Ilgaz'a kadar uzananTetis Okyanusu'nun Kuzey Kolu'nun üstkesimleridir. Bu zon boyunca L. anatolica ve L.morgani gözlenir (Meriç, 1975; Meriç ve Mojab,1977; İnan, 1987).

Loftusia türlerinin önemli bölgelerdekistratigrafik dağılımları da Çizelge 3' desunulmuş olup, gerek yukarıda belirtilen mekanyayılımları, gerekse Çizelge 3 ve Şekil 3' degörülen zamansal değişim, farklı Loftusiatürlerinin hem mekan ve hem de zaman içindedeğişiklik gösterdiğini belgelemektedir

SONUÇLAR VE TARTIŞMA

Loftusia türlerin, daha önceki çalışmalardadeğinilmeyen (Meriç ve Mojab, 1977) ve levhatektoniği kuramı ile ortaya konan (Şengör veYılmaz, 1981) Geç Kretase’deki derin denizsetleri çevresindeki platformlar üzerinde zamanve mekana bağlı yayılımları, sınırlı dağılımnedenleri ilk kez bu araştırma ile ortayakonmaya çalışılmıştır. Ayrıca, Loftusia’ larüzerindeki çalışmaların sentezi iki önemlinoktanın dikkate alınması gerekliliğini de ortayakoyar. Bunlardan birincisi Loftusia ’ların en GeçMaastrihtiyen’deki gelişimi, ikincisi de Loftusia’ların Omphalocyclus ile birliktelikleri ve yaşaralığıdır. Bu çalışma ile tartışmalı bir şekildeortaya konan belli başlı sonuçlar aşağıdabelirtilmiştir:

a) Geç Kretase’de Arap Platformu’nun orta vegüney kesimleri ile Zagros Kuşağı’nda, Erken-

85

Çizelge 2. Farklı Loftusia türlerinin plakacıklar üzerindeki paleocografik dağılımları.Table 2. Paleogeographical distribution of various Loftusia species within the small plates.

Çizelge 3. Maastrihtiyen Loftusia türlerinin biyostratigrafisine bir yaklaşım.Table 3. An approach to biostratigraphy of Loftusia species.

IRAN (Cox, 1937) IRAK (Al-Omari veSadek, 1976) Bu çalışma

GEÇ L. morganiL. persica-L. elongata L. persica- L. elongata

L. morganiL. anatolicaL. oktayiL. baykaliL. kahtaensis

ORTA L. elongataL. minor

L. elongataL. coxi ve L. spp.

L. elongataL. harrisoniL. minor B ve A

MAASTRİHTİYEN ERKEN L. harrisoni .

86

Şekil 3. Zaman içinde Loftusia türlerinin değişimi (Al Omari ve Sadek, 1976’dan yararlanılmıştır), I. L.harrisoni; II. L. persica, L. elongata; III. L. morgani, L. anatolica.

Figure 3. Changes in Loftusia species within the time (data is from Al Omari and Sadek, 1976), I. L. harrisoni;II. L. persica, L. elongata, III. L. morgani, L. anatolica.

Orta Maastrihtiyen zaman aralığında küçük veorta boy formlar yaygındır. Orta Maastrihtiyen'de çok iri formların, Geç Maastrihtiyen'de iseyine orta boy türlerin egemenliği gözlenir. ArapPlatformu’nun kuzeyinde ve Türkiye’de ise OrtaMaastrihtiyen’de küçük-orta ve iri boyLoftusia’ların beraberlikleri, GeçMaastrihtiyen’de ise orta boy formların baskınoldukları görülür. Ayrıca, Loftusia türlerindekiçeşitlilik ve bolluk Tetis Kuşağı’nda batıdandoğuya doğru gittikçe artmaktadır (Meriç veMojab, 1977). Adıyaman ve Siirt yöreleri, K Irak,Katar ve Umman'da Loftusidlerin bol ve iriformlar şeklinde gözlenmesi bunu açıkcadesteklemektedir. Mekansal anlamda, L.occidentalis Yoguslovya, L. turcica, L oktayi, L.baykali, L. ketini, L. kahtaensis Türkiye, L.persica İran ve K Irak, Umman; L arabica SuudiArabistan için sınırlı yayılıma sahip formlarolarak gözükmektedir. Yine zaman açısındanda L. morgani ve L. anatolica GeçMaastrihtiyen; L. harrisoni, L. minor ve L.elongata Erken?-Orta Maastrihtiyen; L. arabicaErken? Maastrihtiyen için egemen türlerdir.Zaman ve mekan içerisindeki bu farklılıklarınlevhacıklar üzerinde gelişen platformların litoloji,derinlik ve özellikle de ekvator kuşağınayakınlıktan (sıcaklık ve tuzluluk)

kaynaklanabileceği düşünülür. Bir başkaaçıklama ile, Loftusia türlerinin TetisOkyanusu’nda, özellikle Arap Platformu’nda bolve çeşitli olması, ayrıca, Apulya-ToridPlatformu’nun doğu, güney doğu ucundaegemenlikleri, K Irak, Umman ve Katar ile GBİran'daki Loftusia bollukları, bu alanlarınLoftusia'lar için uygun sıcaklık ile tuzlulukta veekvatora yakın kesimler olduğuna işaretetmektedir. Orta Maastrihtiyen'de bir derinleşmeile platformların çökmeye başlamasının ve GeçMaastrihtiyen'deki yükselmelerin yine derinlikparemetresini kontrol ederek cinsin dağılımınıetkilediği görülür. Böylece, OrtaMaastrihtiyen'de çok iri formlar platformkenarlarında yaşamıştır. Bu zaman aralığındapelajik fosilli açık deniz çökelleri de yaygın halegelmiştir. Ayrıca, Loftusia türlerinin zaman vemekan dağılımları dikkate alındığında, kökenselolarak Arap platformun’dan başlayarak dünyaüzerine yayıldıkları da anlaşılmaktadır.

b) L. minor ve L. harrisoni türleri, Loftusiabulunduran düzeylerin en altında gözlenmiştir(Cox, 1937). L. arabica Sudi Arabistan ErkenMaastrihtiyen’inden tanımlanmıştır (El-Asa’ad,1989). L. persica ve L. elongata gibi iriLoftusia’ların hem Irak hem de İran’da Orta-Geç

87

Maastrihtiyen’de, L. morgani’ lerin de en üstdüzeylerde bulundukları belirtilmiştir (Cox,1937; Al-Omari ve Sadek, 1976). Loftusiatürlerinde Orta-Geç Maastrihtiyen’e doğru biririleşmenin olduğu ve sıkı sarılımlı formlardangevşek sarılıma geçildiği Al-Omari ve Sadek(1976) tarafından vurgulanmış olmasına karşın,en Geç Maastrihtiyen'de L. morgani, L.anatolica gibi Loftusidlerin yaygınlığı, cinsinboyutlarının küçülmeye başladığını dagöstermektedir (bknz. Şekil 3). Keza, L.morgani' nin İran, Irak ve Türkiye'den GeçMaastrihtiyen'de (Cox, 1937; Al-Omari veSadek, 1976; Görmüş, 1992) gözlenmesi bunabir delil olarak gösterilebilir.

c) Loftusia’ ların, gerek Umman ve gerekseİran’da Omphalocyclus macroporus ve bazıdüzeylerde de Orbitoides apiculatus formları ilebirlikteliklerinden bahsedilmiştir (Cox, 1937; Al-Omari ve Sadek, 1976). Yine, L. coxi türününOmphalocyclus macroporus -Orbitoides mediusile beraber bulunmalarından ve L. morganibulunduran düzeylerin altında olduğundan sözedilmiştir (Henson, 1948). Sudi Arabistan’dantanımlanan Loftusia arabica ise Omphalocyclusmacroporus ve Orbitoides apiculatusbulunduran düzeylerin altında, muhtemelenErken Maastrihtiyen’de gözlenmiştir (El-Asa’ad,1989). Ayrıca, Arap platformunun kuzeyinioluşturan GD Anadolu kıvrım kuşağı veTürkiye'nin diğer bölgelerinde ise L. elongata, L.harrisoni ve L. minor Orta Maastrihtiyen’de; L.morgani, L. anatolica, L. oktayi, L. baykali ve L.kahtaensis Geç Maastrihtiyen‘de egemendir.Her iki düzeyde Omphalocyclus macroporus(Meriç ve diğ. 1985) ve Orta-GeçMaastrihtiyen’de Orbitoides apiculatus formlarıda gözlenmiştir (Görmüş, 1992). Orta-GeçMaastrihtiyen’i karakterize eden Omphalocylusmacroporus’lu düzeylerin yaş aralığı planktikforaminiferler ile de desteklenmiştir (Meriç veTansel, 1987). Dolayısı ile, Omphalocyclusmacroporus ile birliktelikleri düşünülürse,Loftusia’ların yaş aralığı da Türkiye için Orta-Geç Maastrihtiyen’dir. Bununla birlikte, SuudiArabistan’da Erken Maastrihtiyen olaraktanımlanan (El Asa’ad, 1989) yaş aralığı,Loftusia genel yaş konağının Maastrihtiyenolduğunu gösterir.

d) L. persica, L. elongata, L. harrisoni, L. minorB ve A kavkılarında ofiyolitik malzemedentüreyen hiçbir yabancı malzemebulundurmazlarken, özellikle Arap platformuüzerinde yaşayan L. morgani, L. anatolica, L.

baykali, L. oktayi ve L. kahtaensis türlerinin çokince ve bol miktarlarda ofiyolitten türeyenyabancı kırıntı içerdiği görülür. Bu farklılığın,Loftusia türlerinin yaşadıkları yer ve zamaniçinde gelişen tektonik özelliklerden vesedimanter işlevlerden kaynaklanabileceğidüşünülebilir. Keza, L. morgani, L. anatolica. L.baykali, L. oktayi ve L. kahtaensis türlerinin,ofiyolit kayalarının yerleşiminden sonra GeçMaastrihtiyen platformlarında yaşamış olantürler oldukları anlaşılır.

Tüm bunlara ek olarak, Loftusia türlerindekidimorfizm özelliğinin ve tür tanımlarının yenidendeğerlendirilmesi gerekliliği de ortayaçıkmaktadır. Çünkü, önceden de değinildiği gibibazı Loftusia türlerinin yalnızca mikrosferik,bazılarının da makrosferik bireylerdentanımlanmış olması ilgi çekicidir. Yalnızcabirkaç tür hem mikrosferik, hem de makrosferikbireyler ile adlandırılmıştır. L. harrisoni(makrosferik), L. elongata (mikrosferik)beraberce gözlenirler. L. oktayi, L. baykali(makrosferik) ve L. kahtaensis, L. morgani(mikrosferik) yine birlikte bulunan Loftusia’lardır. Hemen hemen benzer boyutlardagözlenen L. morgani ile L. anatolica’ nınberaberlikleri de diğer dikkate alınması gerekendiğer bir konudur.

KAYNAKLAR

Al-Omari, F.S., and Sadek, A., 1976. Loftusia fromNorthern Iraq. Revista Espanola deMicropaleontologia, 8(1), 57-67.

Avşar, N., 1991. Osmaniye (Adana) yöresi ÜstKretase (Maastrihtiyen) bentik foraminiferfaunası. MTA Enstitüsü Dergisi, 113, 141-152.

Bellen, R. C. Van, Dunnington, H.V., Wetzel, R., andMorton, D:M., 1958. Lexiquestratigraphique international, Asia. In: L.Dubertret (Ed.). Fasc. 10 a Iraq. CentreNatural Recherche Science (Paris), 1-333.

Biju-Duval, Dercort, J., and le Pichon, X., 1977. Fromthe Tethys Ocean to the Mediterraneanseas: a plate tectonic model of theevolution of the Western Alpine System.Technip, 143-164.

Bozorgnia, F. and Benafti, S., 1964. Microfacies andmicroorganismes of Paleozoic throughTertiary sediments of some parts of Iran.National Iranian Oil Company, L-CLVIII,Tehran, 6-22.

88

Brady, H.B., 1869. Description of Parkeria andLoftusia, two gigantic species ofarenaceous foraminifera. PhilosophicalTransactions of the Royal Society,London, CLIX, 739-754, 77-80.

Chiocchini, M., Molinari, V., and Tilia, A., 1976.Aperçu sur la biostratigraphique dessédiments carbonatés de plateforme duLatium centre-méridional (Italie). Premièrepartie: Crétacé. VII Colloque Africain deMicropaleontologie (Ile-Ife, Nigeria, 16-28,Mars, 1976).

Cox, P., 1937. The genus Loftusia in South WesternIran. Eclogae geologicae Helvetiae,Lausanne, 30, 431-450.

Çoruh, T., Yakar, H. ve Ediger, V.Ş., 1997.Güneydoğu Anadolu Bölgesi Otoktonİstifinin Biyostratigrafisi. Türkiye PetrolleriA. O. Araştırma Merkezi Başkanlığı EğitimYayınları, 30, 510 s.

Dilley, F:C., 1971. Cretaceous foraminiferalbiogeography. In: F.A. Middlemiss, P.F.Rawson and G. Nevall (Eds.), Faunalprovinces in space-time. GeologicalJournal, Special Issue, 4, 169-190.

Douvillé, H., 1904. Les explorations de M de Morgan,en Perse. Bulletin de la Sociétégéologique de France, Paris, 4, 539-553.

El-Asa'ad, G.M., 1989. Loftusia arabica sp. nov.(Foraminiferida) from the Maastrichtian ofCentral Saudi Arabia. Journal ofMicropaleontology, 8(1), 49-54.

Ersoy, Ş., 1989. Fethiye(Muğla)- Gölhisar (Burdur)arasında Güney Dağı ile Kelebek Dağ vedolaylarının jeolojisi. Doktora tezi, İstanbulÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 246 s.

Fleury, J. J., Mavrikas, G., and Baudin, F., 1990.Paléobiogéographie du genre Loftusia,foraminifère du Crétacé terminal de laTéthys. Bulletin de la Société géologiquede France, Paris, 6(3), 487-495.

Görmüş, M., 1990. Stratigraphy and foramininiferalmicropaleontology of Upper Cretaceous inHekimhan, NW Malatya, Turkey. PhDThesis, University of Hull. England, 429p.

Görmüş, M., 1992. Hekimhan (KB Malatya, Türkiye)yöresindeki istiflerin biyostratigrafikincelemesi. Türkiye Jeoloji KurultayıBülteni, 7, 179-191.

Grubic, A., 1958. O rodu Loftusia Brady (Le genreLoftusia Brady). Bull. Serv. géol. et géoph.R.P. de Serbie, 16, 45-55.

Grubic, A., 1962. Loftusia morgani Douvillé 1904 ausdem Cerevic-Bach (Fruşka Gora,Yogoslavien). University of Beograd,Transactions of the Mining and GeologicalFaculties, 41-50.

Henson, F.R.S., 1948. Larger foraminifera of South-Western Asia. Families Lituolidae,Orbitolinidae and Mendrosipinidae. BritishMuseum (Natural History) 1-127.

İnan, N., 1987. Tecer Dağı'nın (Sivas) jeolojiközellikleri ve foraminiferlerinin sistematikincelemesi. Doktora tezi, CumhuriyetÜniversitesi, Sivas, 147s.

Kalantari, A., 1976. Microbiostratigraphy of theSarvestan area, South-Western Iran.National Iranian Oil Company, Tehran, 1-52.

Kühn, O., 1929. Beitrage zur Paläontologie undstratigraphie von Oman (Ost-Arabien).Ann. Naturhist. Mus., Wien, 43, 13-33.

Lokman, K., 1946. Kürzot petrol madeni ve havalisi,Türkiye. MTA Enstitüsü Dergisi, 35, 95-101.

Meriç, E., 1965a. Etude géologique etpaléontologique de la région entre Kahtaet Nemrut Dağ. Publication of theUniversity of İstanbul, Faculty of Sciences,B, 30(1-2), 55-107.

Meriç, E., 1965b. Sur deux nouvelles espèces deLoftusia et un nouveau genreAsterosomalina. Revue deMicropaléontologie, 8(1), 45-52.

Meriç, E., 1967. Sur quelques Loftusiidae etOrbitoididae de la Turquie. Publication ofthe University of İstanbul, Faculty ofSciences, B, 32 (1-2), 1-58.

Meriç, E., 1974. Sur la presence du genre Loftusiaaux environs de Göynük (Bolu, Nord-Quest de la Turquie). Publication of theUniversity of İstanbul, Faculty of Sciences,B, 39(3-4), 227-232.

Meriç, E., 1975. Loftusiidae familyasının Türkiye'dekicoğrafi dağılımı. TÜBİTAK V. BilimKongresi, İzmir, 161-169.

89

Meriç, E., 1979. Loftusia ketini (Foraminifère)nouvelle espèce du Maestrichtian. RevistaEspanola de Micropaleontologia, 11 (3),509-516.

Meriç, E., 1991. On the presence of Loftusiaanatolica Meriç in the Maastrichtiansequence of Rava S. Maria (Monts Lepini,Latium Centrale-Meridionale, Italy).Bulletin of Technical University, Istanbul,44, 97-102.

Meriç, E., and Mojab, F., 1977. World-widegeographical distribution of the species ofthe foraminiferal genus Loftusia.Publication of the University of İstanbul,Faculty of Sciences, B, 42 (1-4), 143-155.

Meriç, E., ve Tansel, İ., 1987. Adıyaman (GüneydoğuAnadolu) yöresinde Omphalocyclusmacroporus-Orbitoides mediusbiyozonunun stratigrafik konumu. JeolojiMühendisliği, 30-31, 43-46.

Meriç, E., and Avşar, N., 1992. Loftusia turcica Meriçand Avşar n. sp. from the Maastrichtian ofEastern Turkey (Southeast Elazığ).Micropaleontology, 38(3), 303-309.

Meriç, E., Oktay, F.Y. ve Özer, S., 1985. BesniFormasyonu'nun Alidamı (Kahta-Adıyaman) kuzeybatısındaki stratigrafikgelişimi ile ilgili yeni gözlemler. JeolojiMühendisliği, Ankara, 25, 51-54.

Milovanovich, B., 1935. Loftusia morgani Douvillé izMastrihijena Istoncne Serbije. Geoloski anB.P., Belograd, 12(2), 246-252.

Milavanovich, B., 1938. Sloveji sa Loftusia i problempostjanja marinskog eocena v ZapadnojSrbije. Vesnik Geologii Instituta, Beograd,VI, 121-134.

Molinari, P.V., and Tilia, Z.A., 1976. Niveau àRhapydionina liburnica (Stache) dans lasuccesion Sénonienne des Montes Lepini(Latium Centre-Méridional). VII ColloqueAfrician de Micropaléontologie (Ile-Ife,Nigeria, 16-28 Mars, 1976).

Önalan, M., 1979. Elmalı-Kaş (Antalya) arasındakibölgenin jeolojisi. İÜFF Monografileri, 29,160s.

Rahaghi, A., 1976. Contribution à l'étude dequelques grands foraminifères de l'Iran.Société National Iranienne des Pétroles,6, parts 3, Tehran, 1-78.

Robertson, A.H.F., 1990. Microplate tectonics andevolution of the Mesozoic-Tertiary IspartaAngle, SW Turkey. IESCA, 1990,International Earth Science Congress onAegean Regions, 1-6 October 1990, İzmir,Turkey, Abstracts.

Robertson, A.H.F., 1993. Mesozoic-Tertiarysediments and tectonic evolution ofNeotethyan carbonate platforms, marginsand small ecaon basins in the AntalyaComplex, Southwest Turkey. SpecialPublications, International Association inSedimentology, 20, 415-465.

Sagular, E.K., ve Batman, B., 1998. Orta veKuzeybatı Anadolu’nun Geç Kretase –Erken Tersiyer’deki jeolojik evrimine ilişkinyeni bir yorum. Hacettepe Üniversitesi,Yerbilimleri, 20, 1-17.

Sampo, M., 1969, Microfacies and microfossils of theZagros Area Southwestern Iran (FromPre-Permian to Miocene). InternationalSedimantary Petrographical Series,Leiden, 12, 207p.

Şengör, A.M.C., and Yılmaz, Y., 1981. Tethyanevolution of Turkey: a plate tectonicapproach. Tectonophysics, 75, 181-241.

Şengün, M., Keskin, H., Akçören, F., Altun, İ., Sevin,M., Akat, U., Armağan, F., ve Acar, Ş.,1990. Kastamonu yöresinin jeolojisi vePaleotetis’in evrimine ilişkin jeolojiksınırlamalar. Türkiye Jeoloji Bülteni, 33, 1-16.

Ternek, Z., 1953. Van Gölü güneydoğu bölgesininjeolojisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni,4(2), 1-27.

90

91

92

93