İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ

TÜRKİYE ULUSAL COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE İLLER BANKASI

ENTEGRASYONU: İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ

SİSTEMİ (İLCAS)

Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ

UZMANLIK TEZİ

NİSAN 2017

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ

TÜRKİYE ULUSAL COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE İLLER BANKASI

ENTEGRASYONU: İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ

SİSTEMİ (İLCAS)

Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ

UZMANLIK TEZİ

Tez Danışmanı (Kurum) Tez Danışmanı (Üniversite)

Yük. Müh. Ayhan ŞEN Yrd. Doç. Dr. Yağmur KOPRAMAN

ETİK BEYAN

“İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ Uzmanlık Tezi Yazım Kuralları”na

uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve

dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, tüm bilgi, belge,

değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, tez

çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi,

kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, bu tezde sunduğum çalışmanın

özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını

kabullendiğimi beyan ederim.

Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ

3 Nisan 2017

i

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemlerine İller Bankası Entegrasyonu: İller Bankası

Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemi (İLCAS)

(Uzmanlık Tezi)

Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ

İLBANK A.Ş.

Nisan 2017

ÖZET

Plan, harita, arazi yönetimi, tarım, altyapı, üstyapı ve çevre gibi birçok uygulama alanında

kullanıla gelen konumsal verinin önemi, kullanım alanları ve kullanıcı sayısı giderek

artmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile konumsal veriler üzerinden analizler

yapılabilmekte ve ihtiyaca yönelik sonuç ürünler üretilmektedir. Ortaya çıkan sonuç

ürünler karar vericilerin doğru ve hızlı kararlar almasına katkı sağlamaktadır. Ancak

kurumların, birbirlerinin ürettikleri konumsal veriyi kendi CBS sistemlerinde

kullanamaması ve veri paylaşımındaki zorluklar aynı verinin birçok kurum tarafından

üretilmesine neden olmaktadır. Tekrarlı veri üretimi ise emek, zaman ve mali israf

yaratmaktadır. Gelişen teknoloji ile birlikte CBS sistemleri modernize edilerek Konumsal

Veri Altyapıları (KVA) geliştirilmiştir. KVA’larla kurumlar arası veri paylaşımı ve farklı

kurumlar tarafından üretilen verilerin birlikte çalışması sağlanarak kaynak israfının önüne

geçilmektedir. KVA’ların geliştirilmesiyle birlikte ülkeler Ulusal KVA (UKVA)’larını

kurmaya başlamışlardır. UKVA ile bir konumsal veri, ülkedeki bütün kurum ve kuruluşlar

tarafından kullanılabilmekte ve böylece ulusal bazda kazanç elde edilmektedir. Ülkemizde

de UKVA kurma çalışmaları 2003 yılında başlamış olup hala devam etmektedir. Ülkemiz

UKVA’sı olan TUCBS’nin oluşturulması, Kurumsal KVA’ların TUCBS’ye

entegrasyonuyla gerçekleştirilecektir. Bu kapsamda kurumlar kendi Kurumsal KVA’larını

geliştirmeye başlamış, İller Bankası da kendi Kurumsal KVA’sı olan İLCAS’ı

geliştirmiştir. Bu çalışma ile İLCAS’ın İller Bankası personeli tarafından etkin olarak ve

yüksek performansla kullanılması hedeflenmiştir. Bu kapsamda sistemin özellikleri, teknik

yapısı, işlevi, sağladığı yararlar, karşılaşılan problemler araştırılmış ve sistemden daha çok

verim alınabilmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler : CBS, KVA, UKVA, TUCBS, İLCAS

Sayfa Adedi : 95

Tez Danışmanı (Kurum) : Yük. Müh. Ayhan ŞEN

Tez Danışmanı (Üniversite) : Yrd. Doç. Dr. Yağmur KOPRAMAN

ii

Iller Bank Integration To The Turkey National Geographic Information Systems:

Iller Bank Geographic Archive and Information System (ILGAS)

(Expertise Thesis)

Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ

ILBANK A.Ş.

April 2017

ABSTRACT

Spatial data has been used in many application areas like plan, map, field management,

agriculture, infrastructure, superstructure and environment while its importance, usage

areas and number of users are gradually increasing. Geographic Information Systems (GIS)

allow analysis over spatial data and production of necessity oriented products. The

obtained result contributes to the accurate and rapid decisions of decision makers.

However, the fact that the institutions cannot use the spatial data they produce themselves

in their own GIS systems and the difficulties in data sharing cause the production of the

same data by several institutions. Repetitive data production causes wasting of labour, time

and money. GIS systems have been modernized by the technologic advances and Spatial

Data Infrastructures (SDI) have been developed. SDIs allow data sharing between

institutions and combined working of data produced by different organizations which in

turn prevent waste of sources. With the development of SDI’s, countries started to

establish their own National Spatial Data Infrastructure (NSDI). NSDIs enable the use of a

spatial data by all institutions and organizations in the country and thus allows national

earnings. The works to establish NSDI in our country started in 2003 and are still under

progress. The establishment of Turkey National Geographic Information Systems (TNGIS)

which is the NSDI of our country will be realized by the integration of Corporate Spatial

Data Infrastructure to the TNGIS. In this scope, organizations started to develop their own

Corporate Spatial Data Infrastructure and the Iller Bank developed ILGAS which is its

own Corporate Spatial Data Infrastructure. This work intends to achieve effective and high

performance use of ILGAS by the staff of Iller Bank. The qualities, technical structure,

function, benefits and problems of the system have been examined and suggestions have

been made to obtain more efficiency from the system.

Keywords : GIS, SDI, NSDI, TNGIS, ILGAS

Page Number : 95

Supervisor (Institution) : Engineer, MSc. Ayhan ŞEN

Supervisor (University) : Assistant Professor Yağmur KOPRAMAN

iii

TEŞEKKÜR

Bu tezin hazırlanması süresince bilgi ve deneyimlerini paylaşarak yol gösteren,

desteklerini esirgemeyen değerli danışmanlarım Yük. Müh. Ayhan ŞEN ve Yrd. Doç. Dr.

Yağmur KOPRAMAN’a teşekkürü bir borç bilirim.

Tez hazırlama sürecinde desteklerini esirgemeyen başta Sayın Müdürüm Ali Rıza

DEMİREL olmak üzere Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü’ndeki mesai

arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.

Başta biricik eşim olmak üzere hayatımın her anında olduğu gibi bu çalışma

sürecinde de yardımını ve desteğini esirgemeyen canım aileme tüm kalbimle teşekkür

ederim.

Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ

Ankara 2017

iv

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZET .............................................................................................................................. i ABSTRACT .................................................................................................................... ii TEŞEKKÜR .................................................................................................................... iii İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... iv

RESİMLERİN LİSTESİ ................................................................................................. vi ŞEKİLLERİN LİSTESİ .................................................................................................. ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ ............................................................................................. x KISALTMALAR ............................................................................................................ xi

GİRİŞ ............................................................................................................................ 1

1. KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜR ÇALIŞMASI ...................................... 5

2. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS) .............................................................. 9

2.1. CBS’nin Tanımı ................................................................................................... 9

2.2. CBS’nin Tarihsel Gelişimi ................................................................................... 10 2.3. CBS’nin Bileşenleri ............................................................................................. 13

2.3.1. Donanım ........................................................................................................ 14 2.3.2. Yazılım .......................................................................................................... 14 2.3.3. İnsanlar .......................................................................................................... 15

2.3.4. Yöntemler ..................................................................................................... 16 2.3.5. Veri ............................................................................................................... 16

2.4. CBS’nin Temel İşlevleri ...................................................................................... 17 2.4.1. Veri toplama.................................................................................................. 17

2.4.2. Veri yönetimi ................................................................................................ 17 2.4.3. Veri işleme .................................................................................................... 17 2.4.4. Veri sunumu .................................................................................................. 18

2.5. CBS’de Veri Kavramı .......................................................................................... 18

2.5.1. Coğrafi veriler ............................................................................................... 18 2.5.2. Coğrafi veri elementleri ................................................................................ 20

2.6. CBS’de Kullanılan Veri Modelleri ...................................................................... 21 2.6.1. Vektör veri modelleri .................................................................................... 21 2.6.2. Raster (hücresel) veri modelleri .................................................................... 22

2.7. Metaveri ............................................................................................................... 22

3. KONUMSAL VERİ ALTYAPISI ................................................................. 25

3.1. Konumsal Veri Altyapısı Tanımı ......................................................................... 25 3.2. KVA Bileşenleri................................................................................................... 26

3.2.1. Veri / Veri kümesi ......................................................................................... 27 3.2.2. Politika .......................................................................................................... 29 3.2.3. Teknoloji ....................................................................................................... 29 3.2.4. Standartlar ..................................................................................................... 30 3.2.5. İnsan kaynakları ............................................................................................ 30

3.2.6. Kurumsal çatı ................................................................................................ 31 3.2.7. Mali kaynaklar .............................................................................................. 31

3.3. Ulusal Konumsal Veri Altyapısı (UKVA) ........................................................... 31

v

Sayfa

3.4. KVA Hiyerarşisi .................................................................................................. 35 3.5. Uluslararası KVA Çalışmaları ve Standartlar ...................................................... 37

3.5.1. ISO ................................................................................................................ 37

3.5.2. OGC .............................................................................................................. 38 3.5.3. INSPIRE ....................................................................................................... 39 3.5.4. GSDI ............................................................................................................. 40 3.5.5. GOS............................................................................................................... 41

3.6. Ulusal KVA Çalışmaları ...................................................................................... 42

3.6.1. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği ..................... 42 3.6.2. Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri (TUCBS) ...................................... 43

4. İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ SİSTEMİ (İLCAS) 49

4.1. İLCAS Nedir? ...................................................................................................... 49

4.2. İLCAS’ın Amacı .................................................................................................. 49 4.3. İLCAS Genel ve Teknik Bilgileri ........................................................................ 50 4.4. İLCAS’ın İşlevleri ............................................................................................... 53

4.4.1. İLCAS’ta verilerin sisteme aktarılması ........................................................ 53

4.4.2. İLCAS’ın çalışma prensibi ........................................................................... 54 4.4.3. İLCAS kullanıcıları ....................................................................................... 56 4.4.4. İLCAS’ın temel özellikleri ........................................................................... 57

4.4.5. İLCAS’a genel bakış ..................................................................................... 58 4.5. İLCAS’ın Yararları .............................................................................................. 78

4.6 İLCAS’ta Karşılaşılan Sorunlar ............................................................................ 79

SONUÇ VE ÖNERİLER ......................................................................................... 85

KAYNAKLAR ............................................................................................................... 89 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 95

vi

RESİMLERİN LİSTESİ

Resim Sayfa

Resim 2.1. John Snow tarafından hazırlanan orijinal kolera haritası ............................. 11

Resim 2.2. John Snow kolera haritasının günümüz Coğrafi Bilgi Sistemleri ile

oluşturulmuş versiyonu ................................................................................ 11

Resim 2.3. Grafik ve grafik-olmayan bilgiler ................................................................. 19

Resim 2.4. Vektörel veri modeli ..................................................................................... 21

Resim 2.5. Raster veri modeli ......................................................................................... 22

Resim 2.6. 1/25000 ölçekli haritanın lejant bilgisinin bir bölümü ................................. 23

Resim 3.1. KVA bileşenleri ............................................................................................ 27

Resim 3.2. Coğrafi veri örnekleri ................................................................................... 28

Resim 3.3. 2001 yılı küresel UKVA kurulum haritası.................................................... 33

Resim 3.4. Hiyerarşik yapı ve ağaç yapısı gösterimi ...................................................... 36

Resim 3.5. KVA hiyerarşisi ............................................................................................ 37

Resim 3.6. GSDI portalı arama arayüzü ......................................................................... 41

Resim 3.7. GOS portalı 2. sürüm arayüzü ...................................................................... 42

Resim 3.8. Portal ana sayfa görüntüsü ............................................................................ 47

Resim 3.9. Portalın genel altyapısı ................................................................................. 47

Resim 4.1. İLCAS kullanıcıları ...................................................................................... 57

Resim 4.2. İLCAS giriş sayfası....................................................................................... 58

Resim 4.3. İLCAS ana menü ekranı ............................................................................... 59

Resim 4.4. İLCAS harita menüsü ekranı. ....................................................................... 60

Resim 4.5. CBS harita menüsü ekranı ............................................................................ 60

Resim 4.6. Proje sorgulama menüsü ekranı .................................................................... 61

Resim 4.7. Arşiv sorgulama menüsü ekranı ................................................................... 62

Resim 4.8. Üst yönetim konsol menüsü ekranı............................................................... 62

Resim 4.9. Üst yönetim konsol menüsü ekranı............................................................... 63

vii

Sayfa

Resim 4.10. Üst yönetim konsol menüsü ekranı............................................................. 63

Resim 4.11. Üst yönetim konsol menüsü ekranı.(tamamlandı – hazırlık aşamasında) .. 64

Resim 4.12. Proje talep menüsü ekranı ........................................................................... 64

Resim 4.13. Talep durum izleme menüsü ekranı ............................................................ 65

Resim 4.14. Proje yürütme menüsü ekranı ..................................................................... 66

Resim 4.15. Proje yürütme menüsü ekranı ..................................................................... 66

Resim 4.16. Proje girişi menüsü ekranı .......................................................................... 67

Resim 4.17. Veri yükleme/indirme menüsü ekranı ........................................................ 68

Resim 4.18. Veri aktarımı menüsü ekranı ...................................................................... 68

Resim 4.19. Medya menüsü ekranı ................................................................................. 69

Resim 4.20. Yönetim işlemleri menüsü ekranı ............................................................... 69

Resim 4.21. Yönetim işlemleri menüsü ekranı ............................................................... 70

Resim 4.22. Yönetim kurulu karar menüsü ekranı ......................................................... 70

Resim 4.23. Log & İstatistik menüsü ana ekranı ............................................................ 71

Resim 4.24. Log & İstatistik menüsü ekranı ................................................................... 71

Resim 4.25. Log & İstatistik menüsü ekranı ................................................................... 72

Resim 4.26. GML veri dönüştürme menüsü ekranı ........................................................ 72

Resim 4.27. Yardım videoları menüsü ekranı ................................................................ 73

Resim 4.28. Halihazır harita projesi ............................................................................... 74

Resim 4.29. Halihazır harita projesi sorgulama sonucu ................................................. 74

Resim 4.30. İmar planı projesi ........................................................................................ 75

Resim 4.31. Jeolojik – Jeoteknik etüd projesi................................................................. 75

Resim 4.32. Altyapı uygulama projesi ............................................................................ 76

Resim 4.33. Üstyapı uygulama projesi ........................................................................... 77

Resim 4.34. Dış kurum projesi ....................................................................................... 77

viii

Sayfa

Resim 4.35. Bir hat ana toplayıcı objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek,

malzeme, durum, eğim, boy, çap, alan, uzunluk bilgileri) ........................ 80

Resim 4.36. Bir baca objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek, baca no, zemin

kotu, gelen akar kot, giden akar kot, derinlik, şut bilgileri ) ..................... 80

Resim 4.37. Katmanları kapalı olan bir jeolojik jeoteknik etüd projesi ......................... 82

Resim 4.38. Katmanları açık jeolojik jeoteknik etüd projesi .......................................... 82

Resim 4.39. Sayısal bir proje (halihazır harita projesi) incelenirken görülen pembe ekran

hatası .......................................................................................................... 83

Resim 4.40. Taranmış pafta incelenirken görülen pembe ekran hatası .......................... 83

ix

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekil Sayfa

Şekil 2.1. CBS'nin bileşenleri ......................................................................................... 14

Şekil 3.1. KVA bileşenleri .............................................................................................. 27

Şekil 4.1. İLCAS ............................................................................................................. 49

Şekil 4.2. İLCAS'ın çalışma prensibi .............................................................................. 55

Şekil 4.3. İLCAS veri akış şeması .................................................................................. 56

x

ÇİZELGELERİN LİSTESİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 2.1. Coğrafi veri elementleri ............................................................................. 20

Çizelge 3.1. KVA tanımları ............................................................................................ 26

Çizelge 3.2. UKVA'ların bölgesel/kıtasal dağılımı ........................................................ 33

Çizelge 3.3. TUCBS – INSPIRE - ISO metaveri bileşenlerinin karşılaştırılması .......... 45

Çizelge 4.1. Sisteme aktarılan sayısal proje ve pafta sayıları………………………… 52

Çizelge 4.2. Taranacak A4 boyutundaki sayfa sayısı…………………………………. 52

Çizelge 4.3. Taranacak A0 boyutundaki pafta sayısı………………………………….. 53

Çizelge 4.4. Açık kaynak kodlu mimarı yapı………………………………………….. 53

xi

KISALTMALAR

Bu çalışmada kullanılmış olan kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda

sunulmuştur.

Kısaltmalar Açıklamalar

CAD

CBS

Computer Aided Design

Coğrafi Bilgi Sistemi

INSPIRE Infrastructure for Spatial Information in Europe

ISO

ITRF96

International Organization for Standardization

1996 uluslararası yersel referans ağı

İLCAS

GIS

GML

İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemi

Geographical Information Systems

Geography Markup Language

GOS

GSDI

Geospatial One Stop

Global Spatial Data Infrastructure Association

KVA

MEGSİS

NSDI

Konumsal Veri Altyapısı

Mekansal Gayrimenkul Sistemi

National Spatial Data Infrastructure

OGC

SDI

Open Geospatial Consortium

Spatial Data Infrastructure

TUCBS Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi sistemi

UKVA Ulusal Konumsal Veri Altyapısı

WGS84

XML

1984 Dünya jeodezi sistemi

Extensible Markup Language

1

GİRİŞ

Günümüzde coğrafi veri ya da diğer bir deyişle konumsal veri hayatımızın

vazgeçilmez bir parçası halini almıştır. Kullandığımız verilerin hemen hemen hepsinin bir

konumsal bileşene sahip olması, konumsal verilerden elde edilen bilgiye doğru, güvenilir

ve hızlı bir şekilde ulaşılması konumsal verilerin önemini giderek artırmaktadır [17].

Günlük hayatta konumsal verinin kullanıldığı teknoloji ve sistemlere örnek olarak, kapalı

devre televizyon sistemlerinin kullanıldığı mobeseler ve güvenlik kameraları, internet

tabanlı harita üretim servisleri, coğrafi bilgi sistemleri, konumsal web sistemleri,

navigasyon cihazları, akıllı telefonlar vb. verilebilir [8, 15, 16].

Bilgi sistemleri aracılığıyla veriler bilgiye dönüştürülüp bu bilgilere kolayca erişim

sağlanabilmektedir. Doğru bilgiye erişebilmek ancak doğru verilerin kullanılması ile

mümkündür. Konumsal bilginin, tüm bilginin yaklaşık %80’ini meydana getirdiği ve karar

verme mekanizmalarının %90’ında etkin rol oynadığı kabul edilmektedir [4, 21].

Konumsal bilgi, kamu sektörünün kullandığı en önemli bilgi bileşeni olarak büyük bir

ekonomik değere sahiptir. Avrupa Komisyonu’na göre de Avrupa’daki konumsal bilgi tüm

kamu bilgisinin yaklaşık yarısı değere sahiptir [4, 18]. Konumsal bilginin devlet

politikalarına ve karar verme mekanizmalarına yön vermesi, kamu kurum ve kuruluşlarına,

özel sektöre ve vatandaşa sağladığı faydalar, sosyal ve ekonomik yönden önem arz

etmektedir [4].

GPS sistemleri, hava fotoğrafları ve uydu fotoğrafları gibi konumsal veri elde etme

yöntemleriyle büyük hacimlerde veriler elde edilmektedir. Çok fazla miktarda ve

hacimdeki verinin depolanması, işlenmesi, sunulması ve yönetilmesi ihtiyacı gelişen

teknolojiyle birlikte Coğrafi Bilgi Sistemlerini (CBS) ortaya çıkarmıştır. CBS, konumsal

olan sayısal (grafik) ve sözel (grafik olmayan - öznitelik) bilgileri birlikte ve ayrı ayrı

ilişkilendirebilen, kullanıcılara çeşitli analiz imkanı sunan ve bu analizler sonucunda

kullanıcıların doğru karar verme kapasitesini arttıran bir sistemdir [21].

Coğrafi bilgi sistemleri, yıllardır karar verici mekanizmalar tarafından önemli

kararların alınmasında bir araç olarak kullanılmıştır. Ancak ilerleyen zaman ve bilgi

teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte klasik CBS uygulamaları konumsal veri ve buna

bağlı bilgi ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz bir hale gelmiştir [3]. Teknolojik gelişmeler,

2

konumsal bilgiye ihtiyaç duyan yeni iş alanları ve değişen beklentiler, önemi giderek artan

konumsal verilerin, paylaşılabilir, anlık olarak ulaşılabilir ve daha verimli bir şekilde

yönetilebilir olması ihtiyaçlarını ortaya çıkarmıştır. Özellikle paylaşılamayan veriler

kurumlar tarafından tekrar tekrar üretilmekte, bu da büyük bir zaman, para ve emek

kaybına neden olmaktadır. Bütün bu sorunlara ve ihtiyaçlara cevap verebilmek için yeni

CBS teknolojileri geliştirilmiş ve Konumsal Veri Altyapısı (KVA) kavramı gündeme

gelmiştir.

KVA’lar konumsal verilerin paylaşımını ve birlikte çalışabilirliğini sağlayan

teknolojilerin, standartların ve politikaların oluşturduğu bir çatı olarak kabul edilmektedir

[10, 4, 19]. Günümüzde birçok ülke kurumsal bazda ve ulusal bazda KVA’larını

gerçekleştirmiş veya gerçekleştirme aşamasındadır. Hatta ülkeler sınırların ötesinde

bölgesel kararlar alabilmek için uluslararası düzeyde KVA gerçekleştirimi sağlamaya

çalışmaktadırlar. Böylece KVA’lar yerel, ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte veri paylaşımı

ve birlikte çalışabilirliği sağlayan mekanizmalar olarak yerini almıştır [11, 20].

KVA’lar teknolojiler, sistemler, ağlar, politikalar gibi çok farklı bileşenlere sahip

olduğu için bu bileşenlerin bir parçası olarak da farklı standartlara ihtiyaç duymaktadır.

Yerel boyuttan küresel boyuta kadar birlikte çalışabilirliğin sağlanması için, uluslararası

standart organizasyonları ISO ve OGC KVA’yı oluşturan bileşenlere yönelik standartları

oluşturmakta ve yayınlamaktadır [3].

Bu standartların tetikleyici rolü ile başta Avrupa olmak üzere birçok ülke

KVA’larını oluşturmaya başlamıştır [12]. Avrupa Birliği, konumsal verinin AB ülkeleri

bazında kullanılabilmesi için 2001 yılında INSPIRE (Infrastructure For Spatial Information

in the Europen Community - Avrupa Birliği Konumsal Veri Altyapısı) projesini başlatmış

ve 2007 yılında INSPIRE Direktifi ile yasal altyapı, INSPIRE Uygulama Esasları

dokümanı ile de teknik altyapı kurallarını belirlemiştir [13].

Ülkemizde konumsal veriyi kullanan tüm kurum ve kuruluşlar, yerel yönetimler ve

özel sektör arasında birlikte işlerliği sağlayacak, konumsal verinin paylaşılabilmesi ve

anlık olarak kullanılabilmesine imkan tanıyacak olan Ulusal Konumsal Veri Altyapısı

(UKVA) çalışmalarına 2003 yılında Başbakanlık tarafından yayınlanan e-Dönüşüm

Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı 47 numaralı eylem “Türkiye Ulusal Coğrafi

3

Bilgi Sistemi Oluşturulabilmesi İçin Bir Ön Çalışma Yapılması” ile başlamış, Devlet

Planlama Teşkilatı’nın (DPT) 2005 Eylem Planı’nda yayınlanan 36 numaralı eylem

“Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS) Oluşturmaya Yönelik Altyapı Hazırlık

Çalışmaları”, 2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı’nın 75 numaralı “Coğrafi

Bilgi Sistemi Altyapısı Kurulumu” eylemi ve 2011 yılında Çevre ve Şehircilik

Bakanlığı’na bağlı CBS Genel Müdürlüğü’nün kurulması ile çalışmalara devam

edilmektedir [12, 13, 14].

Ülkemiz UKVA gerçekleştirim projesi olan TUCBS’nin oluşturulması sürecinde

konumsal veri üreten ve kullanan kurum ve kuruluşlarda uluslararası standartlar

çerçevesinde kendi KVA’larını oluşturma çalışmalarına başlamıştır.

Konumsal verinin üretildiği ve yoğun olarak kullanıldığı kurumlardan biri olan

İlbank’ta da KVA kurulması çalışmaları 2013 yılında “İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi

Sistemi (İLCAS)” projesi ile başlamış ve proje 2016 yılında tamamlanmıştır. İLCAS’ta

bulunan konumsal veriler (halihazır haritalar, imar planları, altyapı haritaları vb.

koordinatlı sayısal projeler) web servisler aracılığıyla TUCBS’ye gönderilerek ülkemiz

UKVA’sının oluşturulmasında büyük rol oynayacaktır.

Bu çalışmada KVA’nın temelini oluşturması sebebiyle CBS’ye yer verilmiş olup

KVA, UKVA, konumsal veri standartları ve TUCBS konuları incelenerek kurumsal bir

KVA olan İLCAS’ın genel yapısı, işlevleri, sağlayacağı faydalar, önemi, karşılaşılan

sorunlar ile İLCAS’ın daha etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik öneriler yer

alacaktır.

4

5

1. KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜR ÇALIŞMASI

İlk UKVA 1994 yılında ABD’de kurulmuş olup, ABD’nin bu girişiminden sonra

birçok ülke UKVA için çalışmalara başlamıştır. Ülkemizdeki ilk çalışma 1996 yılında

Cömert [1] tarafından yapılmış ve 20 yıllık süreçte yapılan çalışmalar sonucunda ülkemiz

TUCBS projesi ile UKVA’sını yavaş yavaş oluşturmaya başlamıştır. İlk çalışmaların

yapılmaya başlandığı zamandan bugüne kadar gelişen teknoloji ile KVA’lar yeni bir boyut

kazanmış, teknik altyapı modernleşerek gelişmiş, başarılı bir KVA’nın bileşenleri

belirginleşmiş ve farkındalık artmıştır. Daha verimli, etkin ve sürdürülebilir bir KVA’nın

nasıl olması gerektiğiyle ilgili çalışmalar günümüzde hala devam etmektedir.

UKVA ve KVA’yla ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında, genel olarak

araştırmacıların çalışmalarını UKVA ve KVA’yı oluşturan teknik ya da idari bileşenlerden

biri üzerine yaptıkları görülmüştür.

Cömert [1] ülkemizde ulusal konumsal veri altyapısıyla ilgili yapılan ilk

çalışmalardan birini gerçekleştirerek bu alanda büyük bir adım atmış ve kendinden sora

yapılan birçok çalışmaya da kaynak olmuştur. Cömert çalışmasında Ulusal Konumsal Veri

Altyapısı (UKVA) kurulmasının ülkemiz için ne kadar önemli olduğuna değinerek

konumsal veriyi detaylıca açıklamış, Konumsal Veri Altyapısını (KVA) oluşturma yolunda

tek formatta veri oluşturabilmek için üç adet uluslararası veri değişim formatını incelemiş

ve birbirleriyle kıyaslayarak Kanada’nın ulusal değişim formatı olan SAIF veri değişim

formatını önermiştir.

Crompovets ve Bregt [9] çalışmalarında dünya çapında kurulan yada kurulma

aşamasında olan UKVA’ları araştırarak, UKVA’ların öneminden ve daha stratejik bir

şekilde planlanması gerektiğinden bahsetmişlerdir. Ülkelerin kalkınmasında büyük katkısı

olan UKVA kurulumu konusunda hangi ülkenin hangi aşamada olduğu ve dünya çapındaki

ilerlemeden bahsedilmiş, kurulan UKVA’ların benzerlikleri ve farkları karşılaştırılmıştır.

Web üzerinden erişim sağladıkları UKVA’ları kuruldukları yıl, kullandıkları standartlar,

veri setlerinin sayısı, güncellenme sıklıkları, kullandıkları dil, aylık ziyaretçi sayısı vb. gibi

özellikleri üzerinden karşılaştırmış ve en iyi UKVA sahibi ülkelere örnek olarak ABD,

Avusturya ve Portekiz’i vermiş, diğer ülkelere nazaran daha zayıf buldukları UKVA sahibi

ülkelere ise El Salvador, Nikaragua ve Uruguay’ı örnek olarak vermişlerdir. Çalışmanın

6

tamamlandığı 2001 yılı itibariyle dünya üzerinde 59 ülkenin UKVA’sını kurduğunu, 9

ülkenin kurma aşamasında olduğunu ve Türkiye’nin de içinde bulunduğu 124 ülkenin ise

henüz bir çalışma içinde olmadığını belirterek, başarılı bir UKVA gerçekleştiriminin

finansman, uzun vadeli strateji ve siyasi destekle sağlanacağını söylemişlerdir.

Akıncı [2] UKVA’nın gerçekleştirilebilmesi için öncelikle Ulusal Altyapıyı

oluşturacak olan Konumsal Veri Altyapıları’nın (KVA) iş birliği içinde çalışması

gerektiğini ve teknik yönden birlikte işlerlik altyapısına ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir.

Akıncı, günümüzde birlikte işlerlik altyapısının Servis Yönelimli Mimari (SYM)

teknolojisinin en iyi uygulama yöntemi olan Web Servis (WS) teknolojileriyle sağlanmaya

çalışıldığını belirterek, konumsal veri altyapısı oluştururken WS düzenleme ve yayınlama

gibi konularda detaylı bilgi vermiş, bir e-belediye uygulaması için yazılan WS örneği ile

mevcut KVA’ları inceleyerek hem durum analizi yapmış hem de WS teknolojisi ile KVA

gerçekleştiriminin nasıl yapılabileceği konusunda yol göstermiştir.

Emem [3] çalışmasında KVA’ya teknik açıdan yaklaşmış, KVA’yı oluşturan

araçlar, standartlar gibi teknik bileşenleri detaylıca inceleyerek UKVA oluşturma yolunda

uluslararası standartlara uyumlu örnek bir KVA modeli tasarlamış ve gerçekleştirmiştir.

UKVA’ya entegre olacak bir KVA’nın en önemli bileşeninin “veri” olduğunu ve verinin

uluslararası standartlar üzerinden geliştirilecek ulusal standart profilleriyle standardının

sağlanması gerektiğini belirtmiş, ayrıca dünyada gerçekleştirilen UKVA çalışmalarını

incelenmiş ve ülkemiz için çıkarımlarda bulunmuştur.

Aydınoğlu [4] UKVA gerçekleştirimi için Trabzon ilini pilot alan olarak seçtiği

çalışmasında coğrafi veri üreten kurum ve kuruluşların veri yönetimindeki mevcut

durumunu inceleyerek, coğrafi veri ihtiyaçlarını belirlemiş, genel olarak kullanılan ve

ihtiyaç duyulan veri gruplarını kapsayan bir Ulusal Veri Değişim Modeli geliştirmiş ve

uluslararası standartları göz önüne alarak verilerin birlikte çalışabilirliğini sağlayacak

kavramsal bir veri tabanı modeli tasarlamıştır. Böylece UKVA hedefiyle gerçekleştirilecek

olan KVA’lar için uluslararası standartlara uygun, verilerin birlikte çalışabilirliğini

destekleyen bir veritabanı modeli tasarlarken, uygulanacak olan temel yaklaşımlar ve

kurallar ortaya konmuştur.

7

Nalcı [5] ülkemizde UKVA’nın henüz tam anlamıyla gerçekleştirilememesinin

nedeninin teknik yapı nedeniyle değil organizasyonel yapı nedeniyle olduğunu belirtmiş ve

çalışmasını, konunun politik ve idari yönleri üzerine yapmıştır. Çalışmasında KVA ile

ilgili kavramsal bilgilere de yer vererek, dünyada gerçekleştirilmiş olan UKVA’ları

incelemiş, Türkiye’de konumsal veri üreten kurumları, kurumların birlikte çalışamamasını

ve Türkiye’de ki UKVA çalışması olan Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri

(TUCBS)‘ni anlatmış ve ülkemiz için ideal bir UKVA’nın nasıl olması gerektiğini hukuki,

idari ve politik yaklaşımlarla sunmuş, konumsal veriyle ilgilenen kurumlardan oluşan bir

üst kurulun bu işi yürütebileceği ya da mevcutta bulunan BHİKPK (Bakanlıklararası Harita

İşlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu)’nın revizyon yapılarak TUCBS çalışmalarını

yürütebileceği önerilerinde bulunmuştur.

Rajabifard ve arkadaşları [6] kurumsal düzeyden küresel düzeye kadar uzanan

farklı idari düzeylerdeki KVA’ları birbirleriyle karşılaştırarak aralarındaki ilişkiyi

incelemiş ve farklı düzeylerdeki KVA’lar arasında hiyerarşik bir yapının olduğundan

bahsetmişlerdir. KVA hiyerarşisinin Ulusal KVA ve diğer üst düzey KVA’ların

kurulmasında büyük bir role sahip olduğu, Küresel ve Kıtasal KVA’lar gibi büyük çaplı

KVA’ların kurulmasında sağlanacak iş birliğinin ve veri alış verişinin hiyerarşik yapı

düzeninde nasıl gerçekleşeceği, KVA hiyerarşisinin özellikleri ve KVA’ların ülkelere

sağladığı faydalar anlatılmıştır. KVA’lar arasındaki hiyerarşik yapı için tabanında

Kurumsal KVA’nın olduğu tavanında Küresel KVA’nın olduğu bir hiyerarşik yapı

piramidi modeli geliştirilmiş ve özellikleri anlatılmıştır.

Kara [7] UKVA’nın teknik altyapı yönüyle ilgilenmiş, yakın gelecekte öngörülen

web teknolojisinin; web üzerindeki bilgilerin bilgisayarlar tarafından da anlaşılabilmesini,

yorumlanabilmesini sağlayan ve “verinin webi” olarak nitelendirilen Semantik Web

Teknolojileri (SWT) olduğunu belirtmiş, UKVA için SWT kullanılması gerektiğini,

böylece semantik KVA’lar gerçekleştirilebileceğini ve bu yapıda kullanılacak verilerin

semantik veriler olması gerektiğini söyleyerek, çalışmasını kurumların verilerinin

bilgisayarların çıkarım yapabileceği, anlamlı bir şekilde kodlanması diğer bir deyişle

verinin semantik olarak nasıl tanımlanacağı üzerine yapmış, uluslararası veri standartları

ve ulusal KVA çalışmalarından bahsetmiş, ayrıca ülkemizin konumsal veri modeline

ihtiyacı olduğunu belirtmiştir.

8

Taktak [8] konumsal veri üreten ve konumsal veriyle çalışan bütün sektörler

(kamu-özel) arasındaki iş birliğini, konumsal verinin kurumlar arasındaki paylaşımını,

dolaşımını, UKVA algısını, farkındalıkları ve sektörlerin belli bir kurala bağlı olmadan

gayrı resmi ağlarla yürüttükleri birlikte çalışma sistemini sosyal yönüyle incelemiş ve

Sosyal Ağ Analizi (SAA) gerçekleştirerek ortaya koymuştur. SAA için Uşak ili Merkez

ilçesi pilot bölge seçilmiş ve konumsal veri kullanan kurumlarla görüşülerek mevcut

işbirlikleri, iletişim ağları, konumsal veri paylaşımı, UKVA algısı vb. konularda anket

yapılmıştır. SAA ile kurumlar arası sosyal ağ yapısı gösterilerek, kurumların birbirinden

soyutlanmış durumda olduğu ve aralarında veri paylaşımının alt seviyelerde gerçekleştiği,

konumsal verinin en çok hangi kurumlar tarafından üretildiği ve kullanıldığı ortaya

konmuş, UKVA oluşturulması sürecinde mevcut durumdan bilgi edinilmesi amaçlanmıştır.

Konu ile ilgili yapılan önceki çalışmalarda anlatılan KVA ve UKVA kavramları,

UKVA’nın önemi, KVA’yı oluşturan temel bileşenler, KVA hiyerarşisi, uluslararası veri

standartları, ulusal ve uluslararası KVA çalışmaları gibi konulardan mevcut çalışmanın

oluşturulmasında faydalanılmıştır.

9

2. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS)

2.1. CBS’nin Tanımı

Bilgi sistemleri, gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde her alanda yoğun bir

şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bilgi sistemleri aracılığıyla veriler bilgiye

dönüştürülerek bu bilgiye kolayca erişim sağlanabilmekte ve elde edilen bilgiler daha

verimli şekilde kullanılır hale gelmektedir [21].

CBS, İngilizce Geographical Information Systems (GIS) ifadesinin Türkçeye

çevrilmiş hali olup, farklı alanlarda birçok kişi tarafından kullanılıyor olması nedeni ile

değişik şekillerde tanımlanabilmektedir. CBS’nin dünyada konumsal bilgi ile ilgilenen

kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından farklı amaçlarla kullanılıyor olması, teknolojinin hızlı

olarak gelişmesi ve değişmesi, farklı uygulama ve fikirler nedeniyle CBS için standart bir

tanım yapılamamaktadır. “CBS, bazı araştırmacılara göre konumsal bilgi sistemlerinin

tümünü içeren ve coğrafi bilgiyi irdeleyen bir bilimsel kavram, bazılarına göre konumsal

bilgileri dijital yapıya kavuşturan bilgisayar tabanlı bir araç, bazılarına göre de;

organizasyona yardımcı olan bir veri tabanı yönetim sistemi olarak

nitelendirilmektedir”[21]. Bu doğrultuda, coğrafi bilgi sistemleri için yapılan bazı tanımlar

aşağıda belirtilmektedir.

“CBS, belirli bir gaye ile yeryüzüne ait verilerin toplanması, depolanması,

sorgulanması, transferi ve görüntülenmesi işlevlerini yerine getiren araçların tümüdür”[22].

“CBS, genel harita bilgilerini görüntülemeye yarayan bilgi yönetimi sisteminin bir

şeklidir”[23].

“CBS, coğrafik bilgileri bir bilgisayar ortamında depolayan ve analiz eden bir

araçtır”[24].

“CBS, konumsal veya coğrafik koordinatları referans alan ve bu veriler ile

çalışmayı dizayn eden bir bilgi sistemidir”[25].

10

“CBS, yeryüzü referanslı verileri toplayan, depolayan, kontrol eden, işleyen, analiz

eden ve görüntüleyen bir sistemdir”[26].

“CBS, konuma dayalı gözlem ve ölçmeler neticesinde elde edilen grafik ve grafik

olmayan verileri bir bütün içerisinde işleyerek, doğru karar vermeye yardımcı olan

teknolojik bir araçtır”[27].

“CBS planlama ve yönetimin kullanımı için tasarlanan ve yeryüzündeki konumu

belirli verilerin modellenmesi, işlenmesi, analizi ve kullanım amacına göre sunulması,

kısaca yönetimini kapsayan donanım, yazılım ve yöntemlerin bütünüdür”[28].

“Bazı yönetsel istekler için bilgi üretmek amacıyla düzenlenmiş prosedürlerin

bütünlüğü içinde, insan ve teknik kaynakların bir kombinasyonu yönetim anlamında

düşünüldüğünde kesin olarak algılanan objelerin desteğinde karar verme bilimi ve

sanatı”[29].

Coğrafi Bilgi Sistemleri, yeryüzünü tanımlayan sözel ve grafik verilerin toplandığı,

ilişkilendirilerek bilgiye dönüştürüldüğü, yani haritaların dillendirildiği bilgi sistemleridir

[30].

Genel olarak CBS, konumsal olan sayısal ve sözel verileri birlikte veya ayrı ayrı

ilişkilendirebilen, bu verileri bilgiye dönüştürerek kullanıcılara çeşitli analiz imkanı sunan

ve doğru karar vermelerine yardımcı olan sistemdir [21].

2.2. CBS’nin Tarihsel Gelişimi

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), karar vermede yardımcı olmak üzere ilk kez 1854

yılında İngiliz Hekim John Snow tarafından kullanılmıştır. John Snow, koleradan ölen

kişileri harita üzerinde işaretleyerek salgına neden olan su pompasının yerini saptamış ve

pompa kullanım dışı bırakıldıktan sonra kolera salgınının durduğu görülmüştür [34].

11

Resim 2.1. John Snow tarafından hazırlanan orijinal kolera haritası [60]

Resim 2.2. John Snow kolera haritasının günümüz Coğrafi Bilgi Sistemleri ile

oluşturulmuş versiyonu [60]

12

CBS, kavramsal anlamda ilk kez 1963 yılında Canada Geographic Information

System (Kanada CBS - CGIS) ile ortaya çıkmıştır. Sistem, ülke genelinde ulusal arazilerin

büyüklüklerini ve kullanım türlerini tespit etmek amacıyla geliştirilmiş ilk CBS projesidir.

Kanada CBS’si ile grafik veri ve öznitelik verisinin ayrımı, katman yapısı, veritabanı

yapısı, alan hesaplama, verilerin çakıştırılması gibi kavramlar ilk defa kullanılmaya

başlandı. Yine 1960’larda ABD Nüfus İdaresi tarafından nüfusun bulunduğu alanlar

sayısallaştırılarak adres eşleştirmesi yapıldı ve 1970’deki nüfus sayımında ABD sayısal

nüfus haritası oluşturuldu. 1963 yılında ABD’nin kentsel ve bölgesel kalkınmasına yönelik

URISA-Urban and Regional Information Association (Kent ve Bölgesel Bilgi Birliği)

kurulmuş ve uluslararası alanda yapılan organizasyonlara öncülük etmiştir. CBS’de bu

atılımdan sonra ihtiyaçlara bağlı olarak 1960’lı yıllarda araştırma merkezleri kurularak

konumsal verilerin üretilmesi ve yönetilmesine yönelik ilk yazılımlar geliştirilmiştir.

1969’da ilk özel yazılım firması ESRI (Environmental Systems and Research Institute)

kurularak 1982’de ArcInfo yazılımı satışa sunuldu. CBS’nin öneminin giderek artmasıyla

1980’li yıllarda birçok CBS yazılımı geliştirilmiş ve CBS konusunda çok sayıda makale ve

kitap yayınlanmıştır. GPS (Global Positioning Systems) de bu dönemde uygulanmaya

başlanmıştır. 1990’lı yıllarda RADARSAT-SAR, IKONOS gibi uydularla doğruluğu

yüksek konumsal veriler elde edilmiş ve bu veriler sayesinde daha doğru analizler

yapılmaya başlanmıştır [21, 38].

1990’lı yıllarda hızla gelişen bilişim teknolojileri sayesinde uluslararası standartlar,

farklı kaynaklar tarafından üretilen verilerin birlikte çalışabilirliği, veri paylaşımı gibi

kavramlar ortaya çıkmış ve CBS kullanıcılarını klasik CBS’den daha modern bir CBS

yaklaşımı olan KVA’ya yönlendirmiştir [3]. Dünyada KVA gelişimini tetikleyen en etkili

gelişmeler; 1994 yılında veri paylaşımının sağlanabilmesi adına standartların geliştirilmesi

için OGC (Open Geospatial Concortium – Açık Coğrafi Bilgi Konsorsiyumu), ISO/TC 211

Coğrafi Bilgi/Jeomatik komitesinin kurulması ve ABD’de “Ulusal KVA” genelgesinin

(Clinton, 1994) kabul edilmesidir [4]. Avrupa’da da 1990’lı yıllardan itibaren coğrafi

bilginin etkin kullanımı ve paylaşımı için bazı standartları belirleyen kuruluşlar kurulmuş,

2001 yılında ise Avrupa Komisyonu’nun kontrolünde Avrupa Birliği KVA (Inspire-

Infrastructure for Spatial Informaition in Europe) girişimi Avrupa düzeyinde konumsal

veriye erişim ve verinin kullanılmasıyla ilgili standartlar ve politikalar geliştirme

faaliyetlerine başlamıştır. 2007 yılında yürürlüğe giren INSPIRE Yönergesi AB üyesi

13

devletler tarafından kurulacak Ulusal KVA’lar için bir çatı oluşturarak yönlendirici

olmuştur [4].

Ülkemiz ise 1960 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü’nde bulunan ilk kişisel

bilgisayar olan IBM-650 Data ile dijital dünyanın kapılarını aralamış, sonrasında ise

bilişim sistemleri üzerinden vatandaşlık kimlik numarası ile nüfus sayımı, sağlık, vergi vb.

gibi devlet uygulamaları internet üzerinden gerçekleştirmeye başlamıştır [39]. 2003 yılında

Acil Eylem Planı e-Dönüşüm Türkiye Projesi ile çalışmalara başlanmış ve bu kapsamda

“Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS)” kurulması eylemleri etkinleştirilmiştir. 2004

yılında Eylem 47, 2005 yılında Eylem 36, 2007 yılında eylem KYM 75 ile UKVA

kurulumu için temel bileşenler irdelenmiş, mevcut durum analizi, riskler ve ekonomik

analizler yapılmış, konumsal veri standartlarının belirlenmesi gerekliliği belirtilmiştir.

Ülkemiz UKVA gerçekleştirimi olan TUCBS projesinin hayata geçirilmesi için 2011

yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü kurularak

tüm sorumluluk ve yetki bu kuruma verilmiştir [12]. UKVA kurulum aşamasında olan

ülkemizde çalışmalar devam etmekte olup devlet kurum ve kuruluşları ile yerel yönetimler

yavaş yavaş KVA’larını oluşturmaya başlamışlardır. Ancak gerekli farkındalığın tam

olarak yaratılamaması, sistemin kurulumu için başlangıçta büyük bütçeler gerekmesi ve

hukuki düzenlemelerin yetersizliği UKVA oluşumunu yavaşlatmakta ve olumsuz

etkilemektedir.

2.3. CBS’nin Bileşenleri

CBS’nin temel fonksiyonların yerine getirebilmesi için Şekil 2.1’de gösterildiği

üzere donanım, yazılım, veri, insanlar ve yöntemlerin etkin ve uyumlu olarak bir arada

olması gerekir [21].

14

Şekil 2.1. CBS'nin bileşenleri [37]

2.3.1. Donanım

“Donanım (hardware) kavramı ile CBS'de kullanılan tüm fiziksel parçalar, diğer bir deyişle tüm

aletler kastedilmektedir. Donanım, ilgili yazılım (software) ile entegre edildiğinde ancak bir

sistemden söz edilebilir. Coğrafi bilgi sistemlerinde kullanılan donanımlar, verilerin toplanma,

depolanma, işlenme ve sunulma şekillerine göre değişiklik gösterir” [30].

Bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, sayısallaştırıcı, CD-ROM, disket gibi araçlar donanıma

örnek olarak verilebilir.

2.3.2. Yazılım

“Yazılım, coğrafi bilgileri depolamak, görüntülemek ve analiz etmek gibi ihtiyaç ve

fonksiyonları kullanıcıya sağlamak üzere, yüksek tabanlı programlama dilleriyle

gerçekleştirilen algoritmalardır” [21].

“CBS’de kullanılan yazılımlar; işletim sistemi, programlama dilleri, paket

yazılımlar, diğer yazılımlar ve araçlar olarak, dört grupta incelenebilir” [30].

İşletim sistemleri; bilgisayarın tüm temel fonksiyonlarını kontrol eden, uygulama

yazılımlarını işleten, kullanıcı ile iletişimi sağlayan temel yazılımlardır. DOS, Windows

sürümleri vb. işletim sistemlerine örnek olarak verilebilir [30].

15

Programlama dilleri; uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için kullanılan ve

“Üçüncü Kuşak” olarak adlandırılan dillerdir. C, C++, Visual Basic örnek olarak verilebilir

[30].

Paket yazılımlar; belli özel amaçlar için, programlama dilleri kullanılarak

geliştirilmiş olan yazılımlardır. AutoCAD, MicroStation, Eghas, NetCAD, Oracle, Dbase,

ArcInfo, MapInfo örnek olarak verilebilir [30].

“CBS alanında en çok kullanılan paket yazılımlara örnek olarak ArcInfo,

Intergraph, MapInfo, Netcad Gis, Genesis, SmallWorld, Idrisi, Grass vb. verilebilir” [21].

Diğer yazılımlar ve araçlar; işletim sistemi ve uygulama yazılımları ile

yapılabilecek işlerin daha kolay veya daha hızlı yapılmasını sağlayan küçük paket

yazılımlardır. Text Editörleri vb. yazılımlar örnek olarak verilebilir [30].

Dünyadaki CBS pazarının büyük bir payı, yazılım üzerinde çalışan firmaların

elindedir. Üretilen yazılımlar, teknolojideki gelişmelere paralel olarak kullanıcıların artan

ihtiyaçlarına cevap vermek için ticari amaçlı olarak piyasaya sürülmekte ve

pazarlanmaktadır. Ancak ticari yazılımların yanı sıra günümüzde uzman kişiler tarafından

açık kaynak kodlu yazılımlarla da kurum ve kuruluşlar kendi CBS yazılımlarını

oluşturabilmektedir. CBS için yazılımlar önemli bir yer tutmakta olup, bu yazılımların

geliştirilebilir ve amaca uygun olarak ara yüzlerle desteklenir olması ile sınır tanımayan bir

hal almıştır [21].

Bir CBS yazılımında bulunması gereken temel özellikler;

“-Coğrafi veri girişi ve işlemi için gerekli araçları bulundurması,

-Veri tabanı yönetim sistemine sahip olması,

-Konumsal sorgulama analiz ve görüntülemeyi desteklemesi,

-Ek donanımlar için ara yüz desteği olması” [21] olarak sıralanabilir.

2.3.3. İnsanlar

CBS’nin her aşamasında insana ihtiyaç duyulmaktadır. CBS için gerekli olan

yazılım ve donanımların oluşturulması, verilerin elde edilerek sisteme entegre edilmesi,

sistemin çalıştırılması ve kullanılması gibi temel adımlar insanlar aracılığıyla

gerçekleşmektedir. İnsanlar, dünya üzerindeki sorunları tecrübe ederek sorunlara yönelik

16

çözümler geliştirebilmek, dünyayı daha yaşanabilir hale getirmek ve ihtiyaçları daha kolay

bir şekilde temin edip hayatı kolaylaştırmak için gerekli planlamalar yaparlar. Bu planları

hayata geçirmek de bir sistem dahilinde mümkündür. CBS’nin de bu amaçla insanlar

tarafından kurulup, insanlar tarafından kullanılıp, sonucunda da insanlara hizmet ettiği

unutulmamalıdır [36].

2.3.4. Yöntemler

CBS’nin başarılı olabilmesi için, çok iyi bir şekilde tasarlanmış plana ve iş

kurallarına ihtiyaç vardır. Her kurumun kendine özgü modeli ve uygulamaları olsa da,

birimler ve/veya kurumlar arasında sağlıklı bir konumsal bilgi akışının sağlanabilmesi bazı

kuralların yani yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Konuma dayalı verilerin elde

edilip, kullanıcıların talebine uygun hale getirilmesi ve kullanıcılara sağlıklı bir şekilde

sunulması için de standartların yani kuralların uygulanması gerekmektedir. Bu

standartların belirlenebilmesi için de gerekli yasal düzenlemeler yapılarak, CBS’de

standartların oluşması sağlanabilir [21].

2.3.5. Veri

CBS için temel öğe olan veri, sayısal ile sözel olarak gerekli kaynaklardan

toplanabileceği gibi hazır olarak piyasadan da temin edilebilmektedir. Verilerin

birbirleriyle ilişkilendirilebilmesi için belli bir standartta elde edilmesi gerekmektedir.

Veri; kaynaklarının dağınıklığı, çokluğu ve farklı yapılarda olmaları nedeniyle elde etmesi

en zor bileşen olarak görülmektedir. Ayrıca, verilerin elde edilmesi için büyük zaman ve

maliyet gerekmektedir [21].

“Uluslararası alanda yapılan araştırmalar maliyet unsurları açısından mekânsal

içerikli bilgi sistemleri kurulum sürecinin maliyetiyle ilgili şu sonuçları ortaya

koymaktadır: Toplam maliyetin % 5’i danışmanlık, % 5’i hazırlık çalışmaları, % 10’u

donanım, % 15’i yazılım, % 65’i verilerin saptanması, derlenmesi ve yapılandırılması

işlerine aittir” [31]. Yani verileri elde etme ve sisteme entegre etme aşamaları, coğrafi bilgi

sistemleri için harcanan toplam maliyetin ve zamanın büyük bir kısmını oluşturmaktadır.

17

2.4. CBS’nin Temel İşlevleri

Coğrafi bilgi sistemlerinin verimli şekilde çalışabilmesi, dört temel işlevin yerine

getirilmesine bağlıdır. Bunlar; “veri toplama”, “veri yönetimi”, “veri işlem” ve “veri

sunumu”dur [21].

2.4.1. Veri toplama

Coğrafi verilerin toplanıp CBS’de kullanılabilmesi için öncelikle sayısal (dijital)

formata dönüştürülmelidir. Veriler kâğıt ya da harita ortamından bilgisayar ortamına

dönüştürülerek (sayısallaştırılarak) koordinatlı ve ölçekli olarak bilgisayarlara

aktarılmaktadır. Sayısallaştırma işlemi, büyük projelerde otomatik araçlarla, küçük boyutlu

projelerde daha çok masa tipi sayısallaştırıcılar yardımıyla elle yapılmaktadır. Bugün

birçok coğrafi veri, ticari şirketler tarafından CBS’ye uyumlu formatta hazırlanıp piyasaya

sunulmaktadır [21].

2.4.2. Veri yönetimi

Grafik (sayısal) ve grafik olmayan (sözel) veriler, küçük çaptaki projelerde

kolaylıkla saklanabilirken, veri hacimlerinin geniş ve kapsamlı olduğu, birden çok veri

grubunun kullanılması durumunda veri tabanları kullanılmaktadır. Veri tabanları, verilerin

saklanmasını ve organize edilmesini sağlayarak CBS’nin kullanımını ve arşivlenme

düzenini kolaylaştırarak veriler arasında birleşimi sağlamaktadır [21].

CBS için en kullanışlı veri tabanı “ilişkisel veri tabanı” sistemidir. Bu sistemde

veriler, tablo bilgileri aracılığıyla bilgisayar belleğinde saklanılarak farklı bilgiler içeren

tablolar arasında, ortak sütunlar yardımıyla ilişkilendirilmektedir [21].

2.4.3. Veri işleme

CBS projelerindeki veriler aynı formatta olabileceği gibi farklı formatlarda da

olabilmektedir. Bu durumda veri çeşitlerinin birbiriyle uyumlu hale gelmesi için

dönüşümler yapılmalıdır. Örneğin, konumsal verilerin farklı ölçeklerdeki haritalarda

mevcut olması durumunda, bu bilgilerin birleştirilmeden önce aynı ölçeğe dönüştürülmesi

gerekmektedir [21].

18

CBS’de, bilgisayar ortamında objeler üzerinden basit sorgulamalar yapılabileceği

gibi, kullanıcıların isteğine göre ilişkili sorgulamalar da yapılabilmektedir. Yazılımlar

yardımıyla, konumsal verilerin sorgulanması ve analizinde geometrik ve mantıksal işlemler

gerçekleştirilmektedir [21].

2.4.4. Veri sunumu

CBS’nin en önemli işlevlerinden biri görsel sunum imkânı vermesidir. Haritalar

hem sayısal olmaları, hem de sözel verilerle ilişkilendirilebilmeleri sayesinde kullanıcılara

çeşitli analiz imkanı sunan araçlar haline gelmiştir. Haritalar; yazılı raporlarla, üç boyutlu

gösterimlerle, fotoğraf görüntüleriyle birleştirilerek okunur hale gelmektedirler [21].

2.5. CBS’de Veri Kavramı

Coğrafi bilgi sistemlerinin verimli olarak çalışabilmesi, dünyamızdaki nesneler ve

olaylar arasındaki doğal ve yapay ilişkilerin, gerçekte olduğu gibi bir sistem dahilinde

modellenmesiyle mümkün hale gelebilir. Bunun için, gerçekteki tüm detayların yani

verilerin, coğrafi özellikleriyle ve aralarındaki ilişkilerle birlikte belli bir koordinat

sisteminde tanımlanması gerekmektedir. Böyle bir tanımlama için, coğrafi nesnelerin

konumu ve şekli hakkında bilgi verecek “grafik” verilere ve özniteliği hakkında bilgi

verecek “grafik-olmayan” verilere ihtiyaç duyulmaktadır [21].

2.5.1. Coğrafi veriler

Coğrafi veriler özellikleri itibariyle grafik ya da grafik-olmayan coğrafi veriler

olarak ifade edilmektedirler. Coğrafi veriler, doğal nitelikte olabileceği gibi yapay nitelikte

de olabilir. Örneğin; nehirler, vadiler, ormanlar, denizler vb. doğal nitelikte, yollar, binalar,

boru hatları, köprüler vb. yapay niteliktedir. Haritalar, yeryüzündeki grafik ve grafik-

olmayan bilgileri bir arada kullanıcıya sunabilmektedir. Haritalar, coğrafi verileri grafik

olarak yansıtırken, bunlara ilişkin grafik-olmayan bilgileri de işaret ve sembollerle

göstererek kullanıcılar için okunabilir hale getirmektedir [21].

Grafik bilgiler, coğrafi varlığın konumu, geometrisi, büyüklüğü hakkında bilgi

verirken grafik-olmayan bilgiler coğrafi varlığın sahip olduğu diğer yapısal özellikleri

19

hakkında bilgi vermektedir. MEGSİS’ten elde edilen Resim 2.3, grafik ve grafik-olmayan

bilgileri göstermektedir.

Resim 2.3. Grafik ve grafik-olmayan bilgiler

Grafik bilgiler

Grafik bilgiler, belli bir koordinat sisteminde konumları belli olan bilgilerdir.

Örneğin; uzayda herhangi bir noktanın konumu; kartezyen koordinat değerleri veya enlem,

boylam şeklinde kesin olarak tanımlanabilir. Grafik bilgiler koordinatlarda ifade

edildiğinden, detayın şekli ve büyüklüğü hakkında bilgi vermektedir. Yani şekil

bakımından, kağıt üzerinde bile gerçekte oldukları gibi görünürler. Buna örnek olarak

gösterilebilen “haritalar”, CBS’de grafik bilgiler olarak algılanmaktadır [21].

Grafik olmayan (tanımsal, sözel, öznitelik) bilgiler

Coğrafi varlıkların koordinat bilgilerinin yanında, özelliklerini belirtecek ve diğer

varlıklarla arasında ilişki kurmasını sağlayacak olan diğer bilgilere de ihtiyaç vardır.

Bunlar genellikle tanımlayıcı nitelikteki yazılı bilgiler olup coğrafi varlıkların öznitelik

(şekilden bağımsız, metinsel olarak ifade edilen) bilgilerinden oluşur. Örneğin; uzayda

koordinatı bilinen bir noktanın tüm özellikleriyle bilinebilmesi için noktanın adı, numarası,

20

işlevi gibi öznitelik bilgilerine de ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tür öznitelik bilgileri, mevcut

kayıtlı evraklardan elde edilebileceği gibi, anket, istatistik, rapor vb. şekillerde de elde

edilebilirler [21].

2.5.2. Coğrafi veri elementleri

Coğrafi veriler harita üzerinde grafik olarak gösterilirken, aynı anda birçok verinin

haritalar üzerinde gösterilmesiyle karmaşık bir görüntü ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle

grafik verilerin sınıflandırılmasına ve geometrik olarak tanımlanmasına ihtiyaç

duyulmuştur. Coğrafi veriler incelendiğinde, bu verilerin üç temel unsurdan meydana

geldiği görülmektedir. Bunlar;

- Nokta (point)

- Çizgi (line)

- Poligon (polygon)

şeklindeki geometrik yapılarda olup, coğrafi veri elementleri olarak bilinmektedirler. Bir

haritanın sadece nokta, çizgi ve poligonlardan meydana geldiğini söylemek mümkündür.

Veri elementlerinin konumları bir koordinat veya bir dizi koordinat tarafından ifade

edilirken, konum bilgisi dışındaki grafik-olmayan bilgiler öznitelik veriler şeklinde ifade

edilmektedir [21].

Çizelge 2.1. Coğrafi veri elementleri [21]

Nokta (point) Çizgi (line) Poligon (polygon)

x1 y1 x1 y1, x2y2,…..,xnyn x1 y1, x2y2,…..,xmym, x1 y1

Bir tek koordinat değeri ile

gösterilen, sıfır boyutlu,

uzunluk ve yüzölçüm bilgisi

olmayan, ölçeğe bağlı

büyüklüğe sahip coğrafi

detaydır.

Başlangıç ve bitiş noktaları

bulunan, koordinatlar

dizisinden oluşan, uzunluk

bilgisi olup yüzölçüm

bilgisi olmayan coğrafi

detaydır.

Başlangıç ve bitiş noktası

aynı olan koordinat

dizisinden oluşan, uzunluk ve

yüzölçüm bilgileri bulunan,

kapalı ve dolu alanlı coğrafi

detaydır.

Ağaç, direk, kuyu, poligon,

nirengi…

Yol, akarsu, kanal, boru

hattı, kıyı…

Parsel, bina, park, göl,

orman sahası…

21

2.6. CBS’de Kullanılan Veri Modelleri

CBS’ de kullanılan konumsal veriler, raster ve vektör olmak üzere iki değişik

yapıda olabilmektedir. Ayrıca, vektör ve raster verilerle birlikte açıklayıcı, konumsal veriyi

tasvir eden öznitelik bilgileri de yer alır [32].

2.6.1. Vektör veri modelleri

Vektör veri; nokta, çizgi ve poligon özelliklerindeki nesneleri belli bir koordinat

sistemine göre bilgisayar ortamında tutar. Bu verilerin mantığı, noktalar prensibine

dayanmaktadır [32]. Üç tip vektör verisi vardır:

Nokta veriler: Elektrik direklerinin bulunduğu yerler, bir yerleşim yerinde

bulunan okullar, yer kontrol noktaları gibi tek bir olguyu belirten veriler CBS de bir

nokta ile ifade edilir.

Çizgi veriler: Elektrik hatları, telefon hatları, yollar, su kanalları, nehirler gibi

birçok noktanın birleşmesi ile oluşan verilerdir.

Poligon (alan) veriler: Göller, ormanlar, bölge, şehir, mahalle gibi idari sınırlar,

ada, parsel gibi noktaların tekrar birleşmesi ile ifade edilen belirli ve bir noktadan

başlayıp tekrar aynı noktada son bulan poligon şeklindeki verilerdir [32].

Resim 2.4. Vektörel veri modeli [32]

Resim 2.4’te vektörel veriler basit bir koordinat sisteminde gösterilmiştir. Örneğin;

nokta olarak gösterilen elektrik direği (2,3) koordinatıyla, çizgi olarak gösterilen demiryolu

22

(1,4)-(7,3)-(6,4)-(1,6)-(1,8) koordinat serisiyle, poligon olarak gösterilen parsel (4,6)-(7,6)-

(9,7)-(8,8)-(6,9)-(4,7)-(4,6) koordinat serisiyle temsil edilmektedir.

2.6.2. Raster (hücresel) veri modelleri

Raster veri daha çok süreklilik özelliğine sahip coğrafi varlıkların ifadesinde

kullanılmaktadır. Fotoğraf özelliğine sahip bir gösterim şekli olan raster veri modelinde,

herhangi bir görüntü bütünü piksel (pixel) veya hücre (cell) adı verilen seri haldeki küçük

boyutlu gridlerden meydana gelmektedir. Hücrelerin her biri piksel olarak da

bilinmektedir. Bu veri yapısında her bir hücre bölgenin öznitelik bilgilerinin o hücreye

düşen değerini gösterir ve sadece bir değer alabilir. Örneğin, yolları belirten bir veri

dizininde hücrenin aldığı 4 değeri o yolun şehirlerarası bir otoyol olduğunu

belirtebilmektedir. Bu yolu belirten hücre sayısı yolun uzunluğu ile orantılıdır. Resim

2.5’te raster veri yapısı görülmektedir. Her bir hücrenin büyüklüğü, arazideki karşılığının

kaç metre veya kaç kilometre olabileceğini belirtmektedir. Bu işleme hücrelerin

çözünürlüğü denmektedir. Çözünürlüğü yüksek olan grid haritalarda, bölgeyi temsil

edecek veriler için daha çok sayıda hücreye ihtiyaç duyulmaktadır. Uydu ve Hava

görüntüleri bu tür veri tipine örnek verilebilir ve bu veriler analiz amacıyla CBS veri

tabanında koordinatlandırılarak kullanılmaktadır [32].

Resim 2.5. Raster veri modeli [33]

2.7. Metaveri

Metaveri, üretilen konumsal verinin hangi amaç için üretildiği, ne zaman üretildiği,

kim tarafından üretildiği vb. daha birçok öğe ile konumsal veriyi tanımlayan bilgilerdir.

23

Metaveri çok genel ve basit bir tanımla “veri hakkında veri” olarak tanımlanmaktadır [3,

38].

Metaveri terimi 1980’lerde bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle kullanılmaya

başlansa da, konumsal veri üzerine çalışanlar metaveriyi 1990’larda ABD’nin UKVA

çalışmalarıyla birlikte kullanmaya başlamışlardır. Aslında metaveri terim olarak yeni olsa

da, konumsal veri üreten ve konumsal veri ile çalışanlar için eski bir kavramdır. Örneğin;

klasik kağıda basılı bir haritanın lejant bilgileri, o haritaya ait metaveri bilgilerinin bir

kısmını temsil etmektedir (Resim 2.6) [3].

Resim 2.6. 1/25000 ölçekli haritanın lejant bilgisinin bir bölümü [3]

Metaveri kullanımının konumsal veri üreten ve kullanan kurum ve kuruluşlara

temel yararları şöyle sıralanabilir [11]:

Kurumun veriye yönelik yatırımını yönetmesine yardımcı olur ve kendi bünyesinde

tuttuğu veri ile ilgili bilgi sahibi olmasını sağlar,

Diğer kurum ve kuruluşlar tarafından üretilen veriler hakkında da bilgi sahibi

olunabileceğinden aynı verinin tekrar üretilmesinin önüne geçilerek zaman, emek

ve para kaybı önlenebilir,

Konumsal veri üretici ve kullanıcılarının çalışma alanlarında ihtiyaç duydukları

veriyi nereden bulabileceklerine ve veriyi nasıl kullanacaklarına karar vermede

yardımcı olur,

24

Konumsal veri üreten ve kullanan kurumların konumsal veri ile ilgili iş akışlarının

geliştirilmesini sağlar,

Klasik haritacılığın dışında konumsal verinin kullanıldığı farklı birçok uygulama

alanında da mevcut verinin kullanılmasını teşvik eder.

25

3. KONUMSAL VERİ ALTYAPISI

3.1. Konumsal Veri Altyapısı Tanımı

Altyapı kelimesi günlük hayatta genellikle “bir yerleşim yeri veya yapı için gerekli

olan yol, su, elektrik, kanalizasyon vb. tesisatlar” [39, 41] anlamında kullanılmaktadır.

Veri altyapısındaki altyapı kelimesi ise; insanlar, kurallar, sistemler ve politikalar gibi

kavramları ifade etmektedir [5].

Veri altyapıları mevcut verilere kısa sürede ulaşmamızı ve paylaşmamızı sağlayan,

böylelikle aynı verinin tekrar üretilmesinin önüne geçen yapılardır. KVA’yı klasik bir

CBS’den ayıran en önemli özellik, verinin paylaşılabilir ve diğer verilerle birlikte

kullanılabilir olmasıdır. Veri altyapısının altında yer alan KVA, çok disiplinli yapısından

dolayı farklı kaynaklar tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır (Çizelge 3.1).

KVA kavramının benimsenmesinde ve şekillenmesinde dört temel aşama

sayılabilir. Birincisi; 1980’lerin sonlarında konumsal verinin paylaşılmasına yönelik

beklentinin artmış olmasıdır. Özellikle Kanada’da topografik ürünlerin birbiriyle uyumlu

hale getirilmeye başlanması, harita gibi konumsal verilerin dijital ortamlara aktarılması,

CBS uygulamaları sayesinde uydu fotoğraflarının kullanıldığı büyük hacimli veriler

üretilmesiyle 1992 yılında McLaughlin ve Nichols tarafından ilk Ulusal KVA kavramı

tanımlanmıştır. İkincisi; 1994 yılında veri değişimi, veri paylaşımı gibi konularda

standartların ve politikaların neler olacağı tartışılmış, bunun üzerine Açık Coğrafi Bilgi

Konsorsiyumu (OGC) ve Uluslararası Standart Kuruluşu (ISO) tarafından Coğrafi Bilgi

Komisyonu (ISO / TC211) kurulmuştur. Üçüncüsü; 1994 yılında ABD başkanı olan

Clinton tarafından imzalanan Ulusal KVA kararnamesi ve dördüncü gelişme ise birçok

bildirgede konumsal verinin paylaşımının ve bütünleştirilmesinin, karar verme

mekanizmalarını olumlu yönde etkileyerek sosyal ve ekonomik kalkınmaya olan katkısının

belirtilmesidir [4].

26

Çizelge 3.1. KVA tanımları [4, 5]

3.2. KVA Bileşenleri

KVA’larda insan ve veri birer bileşen olmak üzere, insan ve veri arasındaki

iletişimi sağlayarak adeta bir köprü görevi gören teknoloji, standartlar ve politika da diğer

ana bileşenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bileşenler, hızlı gelişen teknoloji ve kurulacak

KVA’nın düzeyine göre değişen ihtiyaçlar doğrultusunda dinamik bir yapıya sahip olmakla

birlikte çeşitlilik gösterebilmektedir [4, 5].

27

Resim 3.1. KVA bileşenleri [4]

Bazı kaynaklarda temel bileşenlere, kurumsal çatı ve mali kaynaklar da dahil

edilmektedir [5, 44].

Şekil 3.1. KVA bileşenleri [4, 44]

3.2.1. Veri / Veri kümesi

CBS’ler hızlı gelişen teknoloji, politika ve standartlarla modifiye edilerek

KVA’lara evrilmişlerdir. Bu sebeple CBS’nin en önemli bileşeni olan veri, KVA’nın da en

önemli bileşenidir. Coğrafi veriler en genel tanımla, belirli bir geometriye sahip,

koordinatları olan ve öznitelik bilgileriyle tanımlanan verilerdir (Coğrafi verilere ait detaylı

bilgi için Bkz. Bölüm 2).

28

Resim 3.2. Coğrafi veri örnekleri [4]

UKVA’yı oluşturacak KVA’larda verilerin bütünleştirilebilmesi için ortak bir

datum/koordinat sisteminin tanımlı olması ve coğrafi/konumsal verilerin bütün KVA’larda

aynı sistemde üretilmesi gerekmektedir (Örneğin, Türkiye’de ITRF96 datumu, GRS80

elipsoidi kullanılmaktadır). KVA’larda coğrafi veriler Temel Veriler ve Tematik Veriler

olarak iki ayrı grupta ifade edilebilir [4, 45].

Temel Veriler genel yeryüzünü ifade eden, kullanıcılar tarafından paylaşılabilecek

ve ortak kullanılabilecek olan, üzerlerine diğer veri kümelerinin inşa edilecek olduğu temel

verilerdir [4]. Temel Verilerin özellikleri şöyle sıralanabilir:

Kullanıcılar tarafından temel altlık olarak kullanılabilir,

Kullanıcının üreteceği veri katmanı için standartlara uygun ve güvenilir

veridir,

Diğer kaynaklardan gelen veri katmanlarını birleştirebilir ve katmanlar

arasındaki etkileşimi sağlar [4].

Tematik Veriler ise kurumların kendi gereksinimleri ve ihtiyaçları doğrultusunda

ürettikleri ve kullandıkları coğrafi verilerdir. Tematik Verilere örnek olarak altyapı, jeoloji,

planlama verileri; Temel Verilere örnek olarak ise adres, arazi örtüsü, idari sınırlar,

kadastro parseli, ortofoto verileri vb. verilebilir.

29

Ülkemiz UKVA gerçekleştirim projesi olan TUCBS ‘de adres, bina, tapu-kadastro,

idari birim, ulaşım, hidrografya, arazi örtüsü, ortofoto, topografya ve jeodezik altyapı

verileri Temel Verileri; yasak/koruma bölgeleri, plan bölgeleri, sosyal/kültür, altyapı,

doğal kaynaklar, biyoçeşitlilik, hava/iklim, jeoloji/çevre verileri ise Tematik Verileri

oluşturmaktadır [46]. TUCBS ve TUCBS verileri detaylı olarak Bölüm 3.6.2’de

anlatılacaktır.

3.2.2. Politika

Ulusal düzeyde konumsal verinin paylaşılması, bütünleştirilmesi için konumsal veri

üreten ve kullanan kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör, yerel yönetim ve akademik

çevrenin konumsal veri üretim faaliyetlerini planlamak ve koordine etmek için idari bir

yapının oluşturulması gerekmektedir. Verinin paylaşımı, güvenliği, bütçeleme vb. konular

idari altyapıya ilişkin politikalardır [4].

Bazı politikalar KVA’ların gelişimini sağlarken bazı politikalar gelişimini engeller.

Politikalar amaçları ve kısıtlamaları belirleyerek, amaçların gerçekleştirilmesi için gerekli

araçları tanımlar [5].

Politikalar KVA’nın veri paylaşımı, veri güvenliği, yapılanması, metaveri,

bütçeleme, ticari konular, kurum ve kuruluşların KVA kurmaya özendirilmesi gibi farklı

konularda, yasal bir çerçevede gerçekleştirilebilir [5].

Kurumsal düzeyden küresel düzeye uzanan her seviyedeki KVA için farklı

politikalar mevcuttur. Politikalar, yönetim kültürünün bir yansıması olup farklı ülkelerin

aynı seviyedeki ve aynı gelişmişlik düzeyindeki KVA’larının birbirinden tamamen farklı

politikalara sahip olması son derece doğaldır [5].

3.2.3. Teknoloji

KVA’nın çıkış noktası konumsal veri üretici ve kullanıcılarının veri paylaşımı, veri

erişimi, verilerin bütünleştirilmesi gibi konularda ihtiyaçlarını karşılamak olsa da,

KVA’nın oluşturulması teknolojinin gelişmesiyle birlikte mümkün olmuş ve KVA kendine

uygulama alanları bulmuştur. Teknoloji, verilerin sayısal halde toplanıp, tekrar

üretilmesinin önüne geçerek mevcut verinin verimli ve etkin bir şekilde kullanılmasını

30

sağlamaktadır [5]. Ancak, teknolojiden faydalanılarak gerçekleştirilecek olan hizmetler

yasal dayanak, organizasyonel yapı, sermaye ve bütçe gibi konularla yakından ilişkilidir [5,

44].

KVA’larda kullanılan web servis ve portal gibi teknolojiler kullanıcıların tek

noktadan coğrafi veri servislerine ve coğrafi verilere ulaşabilmesini, belli bir alana ait

veriler içinde arama yapabilmesini, verilerini yayınlayabilmesini ve paylaşabilmesini

mümkün kılmaktadır [4].

3.2.4. Standartlar

Standartların olması teknoloji için çok önemli olup, bilginin/verinin paylaşımı ve

bütünleştirilmesi için esastır. Standartlar verinin kullanımı, paylaşımı, bütünleştirilmesi

gibi konuların gerçekleştirilmesini sağlayan kurallar ve kabullerdir [5, 47].

İngiltere Ticaret ve Endüstri Bakanlığı (Department of Trade and Industry)

tarafından 1948-2002 yılları arasında yapılan bir araştırmaya göre standartlar işçi

verimliliğini %13 artırmıştır [5, 48].

KVA’ların çok bileşenli yapısı gereği farklı standartlar söz konusudur. Bu

standartlar metaveri standartları, servis standartları, kalite standartları, yazılım standartları,

format standartları gibi standartlardır [3, 5].

Özellikle ulusal, bölgesel ve küresel boyuttaki KVA’ların kurulmasında standartlar

büyük bir önem taşımaktadır. Üst ölçekte gerçekleştirilecek bir KVA’da verilerin birlikte

kullanılabilmesi için uluslararası standartlara uyulması gerekmektedir [5].

Uluslararası standart kuruluşlarından olan ISO ve OGC, konumsal veri ve

servislerine yönelik standartları oluşturmakta ve yayımlamaktadır [3].

3.2.5. İnsan kaynakları

İnsan, KVA’nın doğal bileşenidir. İnsan kaynaklarının kalitesi KVA’nın hangi

sınıra kadar kullanılabileceğini, geliştirilebileceğini ve ihtiyaçları ne kadar

karşılayabileceğini belirler [5].

31

KVA’nın geliştirilmesi için farklı nitelikte ve sayıda insan kaynağına ihtiyaç

duyulur. İnsan kaynaklarının bir kısmı konumsal veri toplarken bir kısmı da ölçme bilgisi,

haritalama, CBS gibi konularda çalışmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel

sektördeki bütün konumsal veri üreticileri ve kullanıcıları, KVA’nın insan kaynakları

bileşeni içinde yer alır. Konumsal veri kullanıcıları profili geniş bir yelpazeye sahip olup,

savunma amaçlı uygulamalar, tapu kadastro uygulamaları, çevre, jeoloji ve plan projeleri

vb. gibi işlerde çalışanlar ve hatta e-devlet uygulamasıyla kamu hizmeti alan vatandaşlar

da kullanıcı olarak insan kaynakları bileşeni içinde yer alır [4, 5].

3.2.6. Kurumsal çatı

Konumsal verinin toplanması, depolanması, dağıtımı, kullanımı ve

güncelleştirilmesi gibi konuların nasıl gerçekleştirileceği iyi bir organizasyonel yapıya

bağlıdır. Organizasyonel işbirliği, projelerin başarılı veya başarısız olmasındaki en büyük

etkenlerden biridir. İyi organize olamayan kurumlar ve kurumlar arasındaki kültürel

farklılıklar UKVA gerçekleştirimine zarar verebilmektedir. UKVA’daki verilerin birçok

farklı kurum, kuruluş ve sektör tarafından üretilecek ve kullanılacak olması kurumsal

yapıyı önemli kılmaktadır [5].

3.2.7. Mali kaynaklar

KVA’nın gelişimi ve sürdürülebilirliği açısından, KVA’ya ayrılan bütçe önem

taşımaktadır. Yeterli bütçe olmadan iyi bir organizasyonel yapı ve koordinasyon

oluşturulamaz. Yeterli mali kaynağın ayrılabilmesi için yetkili kişiler arasında farkındalık

yaratılmalı, konumsal bilginin getireceği ekonomik ve toplumsal faydalar anlatılmalıdır.

KVA gerçekleştirimi ile hem kurumsal hem de ulusal ölçekte ekonomik iyileşme sağlanıp,

sürdürülebilir mali kaynak elde edilmiş olur [5].

3.3. Ulusal Konumsal Veri Altyapısı (UKVA)

UKVA; ülke düzeyinde kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör, yerel yönetimler,

üniversiteler ve konumsal veriyle çalışan bütün sektörler arasında verilerin birlikte

çalışmasını ve ihtiyaç duyulduğunda verilere ve servislere erişim olanağı sağlayan bir

altyapıdır [2].

32

UKVA’da temel hedef, bir kurumun ürettiği verilerin diğer kullanıcılar tarafından

da kullanılabilmesidir. İnternet teknolojisindeki gelişmeler sayesinde veriler, diğer

kurumların kullanımına web servislerle sunulmaktadır. UKVA, konumsal veri

çalışanlarının pratik, ekonomik ve doğru çözümler üretmesini; hizmet veren kurumların

kaliteli ve hızlı hizmet sunmasını; karar verici makamların ise hızlı ve doğru kararlar

almasını sağlayacaktır. Böylece UKVA ile doğrudan veya dolaylı olarak ülke ekonomisine

katkı sağlanacaktır [2].

Ülke düzeyinde konumsal veriyle iş yapan bütün kurumlar yapılan işe ve ihtiyaca

göre UKVA içerisinde; sunucu, istemci ya da hem sunucu hem istemci konumunda

olabilirler. UKVA’da veri paylaşımında bulunan bütün kurumlar kendi

sorumluluklarındaki konumsal veri, meta veri ve web servisleri üretip, verilerini

güncellemekle yükümlüdür [2].

Crompovets ve Bregt [9] tarafından 1999-2001 yılları arasında yapılan bir

çalışmada dünya çapında UKVA’sını kurmuş, kurma çalışmaları içinde olan ve henüz

hiçbir çalışma içinde olmayan ülkeler tespit edilmiştir. Çalışmada, ilk UKVA’nın 1994

yılında ABD tarafından kurulduğu ve daha sonra diğer ülkelerin de çalışmalarını

hızlandırarak UKVA’larını kurmaya başladıkları belirtilmiştir. Web üzerinden erişim

sağladıkları UKVA’ları kuruldukları yıl, kullandıkları standartlar, veri setlerinin sayısı,

güncellenme sıklıkları, kullandıkları dil, aylık ziyaretçi sayısı vb. gibi özellikleri üzerinden

karşılaştırmış ve en iyi UKVA sahibi ülkelere örnek olarak ABD, Avusturya ve Portekiz’i

vermişlerdir. Diğer ülkelere nazaran daha zayıf buldukları UKVA sahibi ülkelere ise El

Salvador, Nikaragua ve Uruguay’ı örnek olarak vermişlerdir. Çalışmanın tamamlandığı

2001 yılı itibariyle dünya üzerinde 59 ülkenin UKVA’sını kurduğunu, 9 ülkenin kurma

aşamasında olduğunu ve UKVA çalışmalarına 2003 yılında Başbakanlık tarafından

yayınlanan e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı 47 numaralı eylem

“Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Oluşturulabilmesi İçin Bir Ön Çalışma Yapılması”

ile başlayan Türkiye’nin de içinde bulunduğu 124 ülkenin ise henüz bir çalışma içinde

olmadığını belirtmişlerdir [9, 12]. Aşağıdaki Resim 3.3’te dünya üzerinde UKVA’sını

kuran, kurma aşamasında olan ve bir çalışma olmayan ülkeler harita üzerinde farklı

renklerle taranarak gösterilmiş, Çizelge 3.2’de ise UKVA’ların kurulduğu yıl ve kıtalara

göre dağılım sayısal olarak verilmiştir.

33

Resim 3.3. 2001 yılı küresel UKVA kurulum haritası [9]

Resim 3.3’te koyu gri ile gösterilen alanlar UKVA’sı kurulan, açık gri ile gösterilen

alanlar UKVA’sı kurulma aşamasında olan, beyaz üzeri siyah nokta ile gösterilen alanlar

UKVA’sı kurulmamış ve henüz hiçbir çalışması olmayan ülkeleri ifade etmektedir.

Çizelge 3.2. UKVA'ların bölgesel/kıtasal dağılımı [9]

UKVA’nın

İlk Kurulma

Yılı

Toplam

Ülke

Sayısı

Afrika

ülkeleri

sayısı

Asya

ülkeleri

sayısı

Avustralya

ülkeleri

sayısı

Avrupa

ülkeleri

sayısı

Kuzey

Amerika

ülkeleri

sayısı

Güney

Amerika

ülkeleri

sayısı

1994 1 1

1995 3 3

1996 6 1 3 1 1

1997 5 2 2 1

1998 14 1 3 1 6 2 1

1999 6 3 1 2

2000 10 1 3 4 2

2001 7 3 1 3

Kurulma Yılı

Bilinmeyen

7 3 3 1

1994–2001 59 2 9 2 24 12 10

İnşa

aşamasında

olan

9 4 2 0 1 2 0

UKVA’sı

Olmayan 124 45 38 12 18 9 2

Ülkemizde UKVA kurma çalışmalarına 2003 yılında başlanılmış olmasına rağmen

hala tam olarak tamamlanamamış, ancak çalışmalara devam edilmektedir. Buradaki

34

yavaşlığın sebebi maalesef ülkemizdeki her türlü politik ve teknolojik gelişmeye rağmen

teknik yapı ve kurumsal yapıların farklılıkları ve UKVA gerçekleştiriminin sağlayacağı

faydaların tam olarak anlaşılamamasıdır [3, 49]. Kurumsal farklılıkları, kurumların

sistemden beklentileri ve kendi yapısal düzenlerindeki farklılıklar gibi konular

oluşturmaktadır [3].

Ülkemizde UKVA’nın yararının anlaşılmamasındaki temel neden ise, teknik

altyapının anlaşılmamasından daha çok kurumların veri paylaşımındaki isteksizlikleridir

[3, 50].

UKVA’nın ülkemize faydaları aşağıdaki gibi özetlenebilir [2]:

UKVA gerçekleştirimi ile Türkiye’de bilgi ve iletişim teknolojileri alanında gelişim

ve ilerleme sağlanarak ülkemizin “bilgi toplumu” olabilmesini sağlayacak birçok

proje geliştirilebilecektir. Bu projelere en büyük örnek, Kent Bilgi Sistemleri

(KBS) projeleridir. Ancak yerel yönetimlerin kurdukları KBS’lerin, UKVA’ya

entegre olmadan yaşatılması pek mümkün görünmemektedir. Günümüzde KVA

altyapısında hazırlanmayan KBS’ler kaynak israfına neden olmaktadır.

UKVA ile ülke düzeyinde konumsal veriye erişim hızlı ve ekonomik olarak

sağlanabilecektir. Her kurumun kendi ihtiyaç duyduğu veriyi toplaması maliyetli

olmasının yanında zaman alıcı bir iştir. Konumsal veri ihtiyacı olan kurum ve

kuruluşlar, verilere UKVA üzerinden erişebilecekleri için yeniden veri veya servis

üretmek zorunda kalmayacaklar. Böylece iş gücünden, zamandan ve paradan

tasarruf edilerek kurumsal ekonomiye ve ülke ekonomisine katkı sağlanmış

olacaktır.

UKVA’nın en önemli katkılarından biri de yeni iş alanları yaratacak olmasıdır.

Ülke çapında bir proje olması ve konumsal veriyle çalışan birçok kurum ve kuruluş

olması sebebiyle UKVA’nın kurulması, işletilmesi, sürdürülmesi faaliyetleri ve etki

alanları sebebiyle birçok sektörde istihdam yaratacaktır.

UKVA ile acil durum yönetimi gibi kritik önem arz eden uygulamalarla anlık

olarak verilere ve servislere ulaşılabilecektir. Örneğin bir afet sonrası çadır alanları

için yer seçimi işlemi, hızlı ve güvenilir bir şekilde yapılabilecek, afet sonrası

yaşanan olumsuzluklar minimuma indirilebilecektir.

35

UKVA ile her türlü konumsal veri kayıt altında olacağından emlak vergileri doğru

ve eksiksiz olarak hesaplanabilecektir. Böylece emlak vergisi kayıpları önlenerek

hem yerel yönetimlerin ekonomisine hem de ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır.

UKVA ile kamu kurumları ve özel sektörün konumsal veriyi üretme yöntemleri

değişecek ve UKVA’ya entegre olabilecek, standartlara uygun yapıda veriler

üretmek zorunda kalacaklardır. Konumsal verilerle birlikte UKVA’nın bir gereği

olan metaveriler de üretilecek ve böylece verilerin kalitesi metaveriler ile

belgelenecektir.

UKVA ile bir kurum başka bir kurumdan aldığı veriyi işleyerek yeni bir ürün

üretebilecektir. Örneğin bir kurumun ürettiği haritaya diğer bir kurumun turistik

bilgiler ekleyerek turistik haritalar üretmesi ya da emlak bürolarının haritalara

konutların, arsaların emlak bilgilerini ekleyerek yeni ürünler üretmesi mümkün

olabilecektir.

UKVA ile hem kurumların birbirinden hem de vatandaşların kurumlardan ve yerel

yönetimlerden aldığı hizmetin hızı ve kalitesi önemli ölçüde iyileşecek, bir

hizmetin gerçekleşmesi için beklenen süre minimuma inecek ve böylece toplumu

memnun edecek hizmet kalitesine ulaşılacaktır.

3.4. KVA Hiyerarşisi

Hiyerarşi günlük hayatta “bir toplulukta veya bir kuruluşta yer alan kişileri alt-üst

ilişkileri, görev ve yetkilerine göre sınıflandıran sistem” [42] olarak tanımlanmakta ve

kullanılmaktadır. Hiyerarşi sistemsel anlamda ise daha küçük alt sistemlere bölünen, bu

bölünen parçaların da yine daha küçük alt sistemlere bölündüğü bir sistemin meydana

getirdiği ağaç benzeri yapı için kullanılmaktadır [6]. Resim 3.4’te hiyerarşik yapıya örnek

olarak alt bölümlere ayrılan ABCD karesi ve bu hiyerarşik yapının ağaç yapısı şeklindeki

gösterimi yer almaktadır.

36

Resim 3.4. Hiyerarşik yapı ve ağaç yapısı gösterimi [6, 52]

Bir sistemin hiyerarşik bir yapıda kurulmasının faydası, hiyerarşik yapının sistemin

geliştirilmesi ve evrimi için gereken süreyi en aza indirmesi ve sürdürülebilirliği

sağlamasıdır. Aynı eleman sayısına sahip iki sistemden hiyerarşik yapıda olan sistem çok

daha hızlı gelişmekte ve en önemlisi de sürdürülebilir bir sistem olmaktadır [6, 52, 53].

KVA oluşum sürecinde de konumsal verinin toplanması, analiz edilmesi, sunulması,

paylaşılması ve birleştirilmesi gibi teknik ve idari konularda ortaya çıkan karmaşa

hiyerarşik yapının kullanılmasıyla ortadan kalkmaktadır [2].

Farklı idari düzeylerdeki KVA’ların geliştirilmesi sonucu, KVA’ların hiyerarşik

yapısını gösteren piramit şeklinde bir KVA modeli geliştirilmiştir [6, 56, 57]. Bu model

Resim 3.5’te gösterilmektedir. Hiyerarşik yapı içinde yer alan farklı düzeylerdeki KVA’lar

farklı bilgilere gereksinim duymakta ve diğer düzeylerdeki KVA’lar ile birbirine bağlı ve

etkileşim içindedir. KVA’lar idari düzeyleri ve etki alanlarına göre KVA hiyerarşisinde

kurumsal, yerel, bölgesel/eyalet, ulusal, kıtasal/bölgesel ve küresel KVA’lar olmak üzere

sınıflandırılmaktadır. Bu piramit yapının tabanını Kurumsal KVA, tavanını ise Küresel

KVA oluşturmaktadır [4, 6].

KVA hiyerarşisindeki örgütsel yapı ise; uygulama, yönetim ve strateji

katmanlarından oluşmaktadır. Tabandaki katman olan uygulama katmanı KVA’nın temel

veri üretim işlemlerini, orta katman olan yönetim katmanı uygulama katmanının

performansının takibi ve bir üst katman olan strateji katmanına sunulmak üzere

politikaların araştırılmasını, en üst tavan katman olan strateji katmanı ise politikaları

belirleyen karar vericileri içermektedir. Bu örgütsel yapı her düzeydeki KVA için

geçerlidir. Örneğin; Küresel/Kıtasal KVA’lar strateji katmanına, Ulusal KVA’lar yönetim

37

katmanına, Kurumsal ve Yerel KVA’larda uygulama katmanına benzer görevleri yerine

getirmektedir. Bu yaklaşımla konumsal verinin üretildiği ve en detaylı şekilde kullanıldığı

Kurumsal KVA’lar, KVA hiyerarşisindeki üst düzey KVA’ları destekleyecek veriyi

oluşturmaktadırlar [4].

KVA hiyerarşisi tabandan tavana doğru oluşturulabildiği gibi tavandan tabana

doğru gidilerek de oluşturulabilir. Her iki yapının da kendine özgü artıları ve eksileri

bulunmaktadır. Tavandan tabana (uluslararası düzeylerden - kurumsal düzeye) doğru

gidilirken standartlar, politikalar ve bütünleşme sağlanırken bu yapının kurulması için uzun

bir sürece ve kısıtlama olmaksızın nitelikli insan kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır.

Tabandan tavana doğru gidildiğinde ise çeşitlilik ve uyuşumsuzluklar meydana gelirken,

daha kısa sürede ve etkin bir yapı ortaya çıkmaktadır. UKVA’lar kurulurken her ülke

kendine uygun gördüğü hiyerarşik yapıyla UKVA’sını oluşturmuştur. Örneğin; ABD

tavandan tabana doğru bir yapı oluştururken, Fransa tabandan tavana doğru bir yapılanma

gerçekleştirmiştir [58, 59].

Resim 3.5. KVA hiyerarşisi [4]

3.5. Uluslararası KVA Çalışmaları ve Standartlar

3.5.1. ISO

ISO (International Organization for Standardization), 1946 yılında Cenevre’de

kurulmuş ve uluslararası düzeyde kabul görmüş ana standart kurumu olup yaklaşık 160

ülkeden ulusal standardizasyon kuruluşlarının, farklı disiplinlerden uluslararası endüstri ve

mesleki kuruluşların katılımıyla çalışmalarını sürdürmektedir [4].

38

ISO, farklı konulardaki standartları belirlemek amacıyla 2016 yılı itibariyle ISO/TC

olarak adlandırılan 306 farklı Teknik Komiteden oluşmaktadır. Coğrafi veri standartlarının

belirlenmesi amacıyla ISO/TC211 Teknik Komitesi kurulmuş olup bu komitede 38

ülkeden katılımcı üye (Participating members) ve 29 ülkeden gözlemci üye (Observing

members) mevcuttur. Türkiye de, TSE (Türk Standardları Enstitüsü) ile katılımcı

üyelerden birisidir [62].

ISO/TC211 tarafından 19100 serisi coğrafi bilgi standartları geliştirilmiştir [7]. Bu

standartlar, konumsal bilgi ve konumsal bilginin kullanıldığı alanlarda belli bir hizmet

kalitesi sağlamak üzere geliştirilmektedir. Konumsal bilginin daha anlaşılabilir ve daha

kolay kullanılabilmesi, konumsal bilgiye daha kolay erişilebilmesi, konumsal bilgi

kullanan sistemlerin birbirine entegre edilebilmesi ve gerektiğinde veri alışverişi

yapılabilmesi, yerel veya küresel çaptaki KVA’ların kolay bir şekilde kurulumunu

sağlanması ISO/TC211 Teknik Komitesinin amaçları olarak sıralanabilir [4]. Örneğin;

“ISO 19115” konumsal veriler ile ilgili metaverileri tanımlamaktadır [2]. ISO 19115

standardından türetilen ISO 19139 Teknik Standardı da 2007 yılında yayınlanmış olup

sayısal coğrafi verilerin XML yapısında tanımlanmasını sağlamak üzere geliştirilmiştir

[43].

3.5.2. OGC

Açık CBS Konsorsiyumu (Open Geospatial Consortium), 1994 yılında kurulmuş

olup CBS şirketlerinden, kamu kurumlarından ve üniversitelerden oluşan uluslararası bir

birliktir. ISO/TC 211 komitesi ile ilişkili şekilde çalışmalarını yürüten birliğin amacı,

coğrafi bilgileri kullanan herkesin yararlanabileceği bir platform oluşturarak CBS

sistemlerinin çalışmasındaki ve birbiri ile entegrasyonundaki problemleri tespit etmek ve

bu problemleri giderecek olan arayüzleri geliştirmektir. OGC, bu amaç doğrultusunda

girişimlerde bulunmuş ve bu girişimlerin sonucunda tüm kullanıcılara açık olan çeşitli web

servisleri geliştirmiştir [2].

“Coğrafi İşaretleme Dili (GML-Geography Markup Language); OGC tarafından

geliştirilen, XML şema tanımına göre Coğrafi varlıkların geometri ve öznitelik bilgilerinin

modellenmesi, depolanması ve iletilmesini sağlayan bir dildir” [51]. GML, coğrafi

nesneleri tanımlamak ve mekansal verilerin internet ortamında sağlıklı bir şekilde

39

paylaşılması amacıyla oluşturulmuştur. GML diliyle ortaya çıkan kavramlarda, OGC ve

ISO 19100 standartlarına uyulmaktadır [3]. GML’de coğrafi varlıklar; geometri ve

öznitelik bilgileri, topoloji, zamansal ifadeler, koordinat sistemleri, birimler, ölçüler,

gözlemler gibi farklı bölümleri içeren birçok şemayla tanımlanmıştır [4].

OGC, web servislerinin oluşturulmasına ve geliştirilmesine yönelik çalışmalarını

sürdürmektedir. Bu çalışmaların neticesinde bazı standartlar geliştirilmiştir. Bu

standartlardan WMS (Web Map Service) ile konumsal verinin direkt kendisi değil,

konumsal veriden üretilen JPG, PNG, TIF gibi raster formatlarında haritalar aktarılırken,

WFS (Web Feature Service) ile konumsal veri direkt ağ üzerinden vektörel olarak

aktarılmakta [67], WMTS (Web Map Tile Service) ile de veriler WMS serviste olduğu gibi

raster formatında olup sadece kullanıcı tarafından görüntülenen alandaki ve görüntülendiği

ölçekteki haliyle aktarılmaktadır [61].

3.5.3. INSPIRE

INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in Europe) Projesi; Avrupa Birliği

sürecinde konumsal veriye olan ihtiyaçlar göz önüne alındığında, çok parçalı, ölçekleri

farklı, bulunabilirliği zor ve tekrarlı konumsal bilgilerin belli bir standartta bir araya

getirilerek konumsal veri altyapısı kurmak amacıyla Mayıs 2007’de INSPIRE Direktifi ile

yürürlüğe girmiştir [58]. Bu direktifte; koordinat referans sistemleri, idari birimler,

adresler, kadastro parselleri, ulaşım ağları, arazi örtüsü, yükseklik, orto görüntü, jeoloji,

arazi kullanımı, coğrafi özellikler, doğal risk bölgeleri, atmosferik koşullar, nüfus dağılımı

ve demografi gibi 34 farklı konumsal veri temasını ele almaktadır [7].

INSPIRE, Avrupa genelinde bir konumsal veri altyapısı için; mekânsal verinin bir

kez toplanması, farklı kaynaklardan elde edilen verilerin birleştirilebilmesi, kolay bir

şekilde erişilebilmesi, güncelliğin sürekli olarak sağlanabilmesi gibi temel prensipler

üzerine kurulmuştur [5].

INSPIRE kapsamında üye ülkeler; kullanıcı ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran,

kullanımı kolay, vatandaşlarına açık, internet veya herhangi bir telekomünikasyon

vasıtasıyla erişilebilir olan konumsal veri servislerini; arama (discovery), görüntüleme

40

(view), indirme (download), dönüştürme (transformation) fonksiyonlarıyla ağ ortamında

kurup kullanıcılara sunmaktadır [5].

3.5.4. GSDI

“GSDI Birliği (Global Spatial Data Infrastructure Association), dünyanın birçok

yerinden katılan şahısların, şirketlerin ve organizasyonların oluşturduğu bir oluşumdur”

[3]. Birliğin amacı; yasal düzenlemeleri, veri politikalarını ve standart gereksinimlerini

belirleyerek coğrafi bilgiye küresel erişimi olanaklı hale getirmektir. Küresel düzeyde

KVA gerçekleştirimi olan GSDI portalı, GSDI Birliği tarafından yönetilmektedir [3].

GSDI portalı, KVA araçlarını içeren bir katalog servisi ve harita sunucusundan

oluşmaktadır. GSDI portalı, metaveri standardı olarak ISO 19115 metaveri standartlarını

kullanmakta ve OGC standartlarına uygun şekilde çalışmaktadır [3].

Portalda kullanıcıların metaveri yayımlamasına olanak verilmektedir. Metaveri

arama işlemlerinde kullanıcılar tarafından girilen metaveri içerikleri kullanılmaktadır.

“Metaveri aramalarında, içerik ve konum olmak üzere iki ana kategori mevcuttur. İçerik

kategorisinde kullanıcı, kaynağın türünü, konu kategorisini ve zaman kriterlerini

belirleyerek arama yapabilmektedir” [3].

Konum kategorisinde ise, mekan isimleri ve harita olmak üzere iki bölüm

mevcuttur. Mekan isimleri ile kullanıcı belirli bölgelerde tanımlanmış mekan/mevki

isimlerini aratabilmekte, harita kısmında ise arama yapmak istenilen alan harita üzerinden

seçilebilmektedir [3]. Resim 3.6’da GSDI portalı arama yüzü gösterilmektedir.

41

Resim 3.6. GSDI portalı arama arayüzü [3]

3.5.5. GOS

1994 yılında dünya üzerinde ilk Ulusal KVA çalışmalarının başlatıldığı ve

kurulumun sağlandığı ABD, gelişen teknoloji ve artan ihtiyaçlarla birlikte teknik altyapıyı

modernize etmek ve ihtiyaçları karşılamak için GOS (Geospatial One Stop) adı verilen

yeni UKVA’larını oluşturmuşlardır. GOS, ABD Başkanı George Bush’un onayıyla 2002

yılında çalışmaları başlatılan, Federal Cografi Veri Komitesi (FGDC) ve diğer kurumlar

tarafından geliştirilen, elektronik devlet projesinin konumsal veriye yönelik kısmını içeren

ve web portal teknolojisiyle oluşturulan ABD’nin UKVA’sıdır. Ulusal bir KVA örneği

olan GOS’un amacı, gelişen teknolojiye paralel olarak UKVA’nın teknoloji altyapısını

yenilemek ve kamu kurumlarının, özel sektörün ve vatandaşların konumsal veriye hızlı,

ekonomik ve etkin bir şekilde erişimini sağlamaktır [2]. GOS’ da FGDC ve ilgili

kurumlarca belirlenen standartlar kullanılmasına karşın ISO ve OGC standartlarına uyum

çalışmaları sürdürülmektedir [54].

Portalın iki ayrı sürümü bulunmakta olup günümüzde ikinci sürümü

kullanılmaktadır. Birinci sürüm portal yapısında, sadece bir arayüz ile çözüm geliştirilmiş

ve kullanıcıya ne, nerede ve ne zaman olmak üzere üç ana arama bileşeni sunmuştur.

42

İkinci sürümde ise arayüz geliştirilmiş ve daha detaylı arama yapılabilmesi için

kullanıcının serbest yazı yazarak arama yapabildiği “ne” ve “nerede” kriterleri getirilmiştir

[3].

Resim 3.7. GOS portalı 2. sürüm arayüzü [2]

3.6. Ulusal KVA Çalışmaları

3.6.1. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği

“BÖHHBÜY, 1:5000 ve daha büyük ölçekte ifade edilen coğrafî bilgilerin ve

haritaların üretiminde ülke genelinde standardın sağlanmasını, üretimin tek elden

izlenmesini ve sektörde hizmet tekrarının önlenmesini hedefleyen yönetmeliktir” [4].

Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişileri ürettikleri ve üretecekleri ürünlerde,

söz konusu Yönetmeliğin hükümlerine uymakla yükümlüdürler. 1988 yılında yürürlüğe

giren ve 2005 yılında güncellenen BÖHHBÜ Yönetmeliği’nin ekinde, Detay Öznitelik

Kodlama Kataloğu (DÖKK) ve UVDF veri değişim formatı bilgileri yayınlanmıştır [4].

Detay Öznitelik Kodlama Kataloğu (DÖKK), BÖHHBÜ Yönetmeliği’ne göre

üretilecek coğrafi verilerin hangi öznitelik ve değerleri alacağını tanımlar” [4].

Yönetmeliğin Ek-1 ekinde yer alan DÖKK; “detay sınıfı, detay, detay-öznitelik, öznitelik,

öznitelik değer listesi ve sembol olmak üzere 6 ayrı tabloda tanımlanmıştır” [4]. DÖKK;

43

yerel yönetimlerin gerçekleştireceği CBS uygulamalarına çözüm getirecek düzeyde bilgi

içermemesi ve kurumların CBS uygulamalarına çözüm sunacak düzeyde öznitelik ve değer

tanımlaması içermemesi nedenleriyle günümüz CBS uygulamalarında kullanılamamaktadır

[4].

Ulusal Veri Değişim Formatı (UVDF), 1:5000 ve daha büyük ölçekli harita ve

harita bilgisi üretimindeki standartları sağlamak üzere, 2005 yılında yürürlüğe giren Büyük

Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği ekinde (Ek-2) yer alan standartlar

kapsamında geliştirilmiştir. UVDF, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün TAKBİS

Projesi kapsamında oluşturulan harita bilgilerinin bütünlüğünü sağlamak amacıyla

geliştirilmiş ve XML formatında oluşturulmuş bir dokümanıdır [7]. “İki ayrı XML şeması

ile tanımlanmış olup bu şemalarda nesnelerin grafik ve sözel bilgileri saklanmaktadır.

Grafik veriler için "Geo_" ön eki, sözel veriler için "Tablo_" ön eki dosya adının başına

eklenir” [55].

UVDF, basit bir XML dosyası olarak tanımlanması nedeniyle konumsal veri

değişimi için dar bir kapsamla sınırlı kalmaktadır. XML formatı; nesne, geometri ve

koordinat sistemi vb. bilgileri içeriyor iken, uluslararası bir standart olan GML formatı ise

bu bilgilere ek olarak zamansal bilgi, topoloji, tanımlama ve veri sözlükleri vb. gibi birçok

bilgiyi de içererek, daha kapsamlı bir veri değişim formatı sunmaktadır [4].

“UVDF birtakım eksikliklerinin bulunması ve kurumların ihtiyaçlarını

karşılayamaması nedeniyle kullanılamamıştır” [7].

3.6.2. Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri (TUCBS)

Türkiye’de UKVA oluşturma çalışmaları ilk olarak 2003 yılında e-Dönüşüm

Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı’nda yer alan 47 numaralı “Türkiye Ulusal

Coğrafi Bilgi Sistemi’nin oluşturulması için bir ön çalışma yapılması” ile başlamıştır.

Çalışmalar TKGM’nin önderliğinde birçok kurum, kuruluş ve üniversitenin katılımıyla

gerçekleştirilmiştir. Çalışmada CBS ve KVA konularının Türkiye’deki ve dünyadaki

durumu incelenmiş ve bu doğrultuda ülkemizin ihtiyaçlarının belirlendiği bir ön çalışma

raporu DPT’ye sunulmuştur [51].

44

Daha sonra 2005 yılında e-Dönüşüm Türkiye Projesi 36 numaralı “TUCBS

oluşturmaya yönelik altyapı hazırlık çalışmalarının yapılması” eylemi ile çalışma daha da

detaylandırılmış “veri ve işlem kapsamı, sınıflandırma, metaveri, veri toplama, depolama,

kalite ve paylaşım standartları, iletişim ağ altyapısı ve kurumsal görev ve sorumlulukların

belirlenmesi” [51] konuları ele alınmış ve çalışma “Eylem 36 Politika ve Strateji

Dökümanı” ile sonuçlandırılmıştır.

Bir sonraki çalışma ise, 2006 yılı DPT Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı ile

Kamu Yönetimi Modernizasyonu-75 (KYM-75) no.lu eylem altında yer alan “CBS

Altyapısı Kurulumu” eylemi ile gerçekleştirilmiştir. KYM-75 no.lu eylem ile UKVA

kurulumu için görev TKGM’ye verilmiş ve TKGM tarafından TÜRKSAT A.Ş.’ye bir

fizibilite çalışması yaptırılmıştır. TÜRKSAT fizibilite çalışmasını Aralık 2010’da bir

fizibilite raporu hazırlayarak tamamlamıştır [51].

Gerek UKVA için yapılan çalışmalar sırasında gerekse sonrasında alınan kararların

icraata geçirilmesi, önceliklendirilmesi ve sürecin yönetilmesi konularında koordinatör bir

kuruluşun eksikliği hissedilmiş ve bu eksiliği gidermek üzere 2011 yılında Çevre ve

Şehircilik Bakanlığı’na bağlı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, farklı kurumlar tarafından üretilen

konumsal verinin tekrarlı olarak üretilmesinin önüne geçmek, konumsal verilerin

yönetimini sağlamak, verileri güncel halde tutmak, metaverileri kayıt altına almak, üretilen

bir verinin diğer kurumlar tarafından da kullanılmasını ve üretilen verilerin birlikte

çalışmasını sağlamak için TUCBS kurulması çalışmalarına hız vermiştir. Her kurum kendi

üretmiş olduğu ve Kurumsal KVA’sında sakladığı verileri, WMS, WFS, WMTS gibi OGC

standardı olan web servislerle TUCBS’ye göndererek TUCBS’nin oluşmasını

sağlamaktadır.

Ülkemiz Ulusal KVA’sı olan TUCBS için hazırlanan veri standartları, veri temaları

ve portal konularında uluslararası veri standartları (ISO, OGC, INSPIRE) dikkate

alınmıştır.

45

Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü metaveri bileşenlerini belirlemek için

yapmış olduğu çalışmada konumsal veriyle ilgilenen kurumlara bir konumsal veride en çok

ihtiyaç duydukları metaveri bilgisini sorduklarında;

“47 kurum, verinin projeksiyon ve koordinat sistemi bilgisine,

41 kurum, verinin kimlik bilgisine,

38 kurum, verinin kalite bilgisine,

33 kurum, veri organizasyonu bilgisine ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir” [68].

Bu doğrultuda kurumların ihtiyacı ve uluslararası standart kuruluşlarının metaveri

standartları göz önüne alınarak, TUCBS metaveri standardı için 9 ana başlık altında 39

adet bileşen belirlenmiştir. Çizelge 3.3’de TUCBS metaveri bileşenlerinin INSPIRE ve

ISO ile karşılaştırılması verilmiştir.

Çizelge 3.3. TUCBS – INSPIRE - ISO metaveri bileşenlerinin karşılaştırılması [68]

BİLEŞEN

NO

TUCBS

METAVERİ ANA

BİLEŞENLERİ

TUCBS METAVERİ

BİLEŞENLERİ

INSPIRE METAVERİ

BİLEŞENLERİ

ISO

19115

1 Verinin Kimliği

Veri Kaynağının Adı Resource Title M

Veri Kaynağının Özeti Resource abstract

M

Veri Kaynağının Tipi Resource Type

Veri Kaynağı Hakkında

Detaylı Bilgi

Resource Locator

O

Veri Seti Tanımlayıcısı Unique resource

identifier

İlişkili Veri Kaynağı Coupled resource

Telif hakkı sahibi

Veri Kaynağının Dili Resource language M

2 Sınıflandırma

Veri Setinin Kullanım

Amacı Topic Category M

Servis Tipi Classification of

spatial data services

3 Anahtar Kelime Anahtar Sözcükler Keyword value

Tanımlı Anahtar

Kelimeler

Originating controlled

vocabulary

4 Coğrafi Konum Coğrafi Sınırlar Geographic Bounding

Box C

Coğrafi Grid Bölgesi

46

5

Veri Standardı ve

Referans Bilgileri

Temel Standardı Conformity

Specification

Uygunluk Derecesi Conformity Degree

Ölçek-Uygulama

Düzeyi Spatial Resolution O

Referans Sistemi O

Konumsal Sunum Tipi O

6 Zamansal Bilgi

Yayımlanma Tarihi Date of publication M

Güncelleme Tarihi Date of last revision M

Üretim Tarihi Date of creation M

Güncelleme Aralığı Temporal extent O

7

Coğrafi Veri

Kalitesi ve

Geçerlilik

Veri Kökeni Lineage O

Tematik Doğruluğu

Mantıksal Tutarlılık

Konumsal Doğruluk

8 Veri

Erişim ve Kullanım

Koşulları

Conditions applying to

Access and use

Kamu Erişim

Kısıtlamamları

Limitations on public

access

Veri Setinin Formatı O

Veri Sorumlusu Responsible party

Veri Sorumlusunun

Rolü Responsible party role

9 Metaveri

Referans Bilgileri

Metaveri Tarihi Metadata date M

Metaverinin

Güncellendiği Tarih

Metaveri Sorumlusu Metadata point of

contact M

Metaveri Standart Adı

ve Sürümü O

Metaveri Dili Metadata Language C

Metaveri Karakter Seti C

Metaveri Dosya

Tanımlayıcısı C

**M: Zorunlu, O: İsteğe bağlı, C: Bazı durumlarda kullanılması zorunlu

Kurumlar tarafından üretilen verilerin metaveri bilgilerinin girilmesi ve diğer

kurumların hangi verinin hangi kurum tarafından üretildiğini görebilmesi için Coğrafi Bilgi

Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından Ulusal Coğrafi Veri Portalı (Geoportal)

47

geliştirilmiş olup, Resim 3.8’de portalın ana sayfa görüntüsü ve Resim 3.9’da portalın

genel altyapısı gösterilmektedir.

Resim 3.8. Portal ana sayfa görüntüsü [64]

Resim 3.9. Portalın genel altyapısı [65]

48

“TUCBS kapsamında 2 adet veri tema grubu belirlenmiştir.

1- Temel Veri Temaları: Birçok kurum, kuruluş ve kullanıcının ihtiyaç duyduğu “temel altlık”

olarak kullanılan verilerdir. Bunlar:

1- TUCBS AD (Adres): Adres, numarataj, yer isimleri vb.

2- TUCBS BI (Bina): Bina, kamu-tarım-endüstri tesisleri, ticari hizmet tesisleri vb.

3- TUCBS TK (Tapu-Kadastro): Kadastro parseli, taşınmaz mallar, tapu kütüğünde yer alan

mülkiyet bilgileri vb.

4- TUCBS ID (İdari Birim): İdari birimler, sorumluluk bölgeleri vb.

5- TUCBS UL (Ulaşım): Karayolu, havayolu, denizyolu, demiryolu, ulaşım tesisleri vb.

6- TUCBS HI (Hidrografya): Deniz, göl, gölet, nehir, dere, oşinografik detaylar vb.

7- TUCBS AO (Arazi Örtüsü): Arazi örtüsü, arazi kullanımı, yapılaşmış alan, tarımsal alan,

orman, sulak alan vb.

8- TUCBS OF (Ortofoto): Ortofoto görüntü, uydu görüntüsü.

9- TUCBS TO (Topografya): Sayısal yükseklik verileri, batımetrik veriler, kıyı kenar çizgisi

vb.

10- TUCBS JD (Jeodezik Altyapı): Referans koordinat sistemi, coğrafi grid sistemleri,

temel/sıklaştırma ağları vb.

2- Tematik Veri Temaları: Temel veri temaları kullanılarak üretilen, sektörel ihtiyaçlar

doğrultusunda çeşitlilik gösteren verilerdir. Bunlar:

1- TUCBS YA (Yasak/Koruma Bölgeleri): Tarihi – doğal - özel çevre - kentsel koruma

bölgeleri, askeri yasak bölgeler, havza bölgeleri vb.

2- TUCBS PL (Plan Bölgeleri): Bölge – çevre düzeni – il çevre düzeni – imar planları vb.

3- TUCBS SO (Sosyal/Kültür): Kentsel - kırsal yerleşim, nüfus dağılımı - demografi, turizm -

kültür varlıkları, insan sağlığı ve güvenliği vb.

4- TUCBS AL (Altyapı): İçme suyu – kanalizasyon – doğalgaz – petrol boru – elektrik hatları,

jeotermal vb.

5- TUCBS DO (Doğal Kaynaklar): Ekosistem – su - tarım – toprak – orman – balıkçılık –

jeolojik - yenilenebilir enerji kaynakları vb.

6- TUCBS BI (Biyoçeşitlilik): Bitki örtüsü, biyocografik – habitat bölgeleri, hayvan – bitki

türlerinin dağılımı vb.

7- TUCBS HA (Hava/İklim): Meteorolojik – hava ve atmosferik durumlar, iklim bölgeleri vb.

8- TUCBS JF (Jeoloji/Çevre): Jeoloji, jeomorfoloji, toprak vb.” [46].

TUCBS’de veri temaları OGC standardı olan GML kodlama dili ile

oluşturulmaktadır.

49

4. İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ SİSTEMİ (İLCAS)

4.1. İLCAS Nedir?

İLCAS, İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemidir. İller Bankası’nın üstyapı,

altyapı ve şehircilik projeleri kapsamında üretilen veya edinilen haritalar, imar planları,

jeolojik jeoteknik etütler, içme suyu, atık su, kanalizasyon hatları, belediye binası, park,

bahçe, spor tesisleri, kültür merkezleri gibi konumsal verileri arşivleyen, verilerin

görüntülenmesini, sorgulanmasını, analiz edilmesini, intranet ve internet ortamında web

servisleri ile diğer kurumlarla paylaşabilmesini sağlayan İller Bankası’nın Kurumsal

Konumsal Veri Altyapısıdır.

Şekil 4.1. İLCAS’ın genel işlevleri [69]

4.2. İLCAS’ın Amacı

Türkiye’de Ulusal Konumsal Veri Altyapısı oluşturma çalışmaları ilk olarak 2003

yılında e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı’nda yer alan 47 numaralı

“Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi’nin oluşturulması için bir ön çalışma yapılması”

eylemi ile başlamış, ardından 2005 yılında 36 numaralı “TUCBS oluşturmaya yönelik

altyapı hazırlık çalışmalarının yapılması” eylemi ve 2006 yılında yayınlanan KYM-75

numaralı “CBS Altyapısı Kurulumu” eylemi ile devam etmiştir [51]. Günümüzde

TUCBS’nin oluşturulmasına yönelik çalışmalar, 2011 yılında kurulan Çevre ve Şehircilik

50

Bakanlığı’na bağlı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından devam

ettirilmektedir.

TUCBS’nin oluşturulabilmesi için konumsal veri üreten ve kullanan bütün

kurumların uluslar arası konumsal veri standartları ve TUCBS standartlarını gözeterek

kendi Kurumsal KVA’larını oluşturmaları gerekmektedir.

Türkiye’de şehircilik denilince akla gelen kurumlar arasında yer alan İller Bankası

ürettiği halihazır haritalar, imar planları, jeolojik jeoteknik etütler, içme suyu, atık su,

kanalizasyon hatları, belediye binası, park, bahçe, spor tesisleri, kültür merkezleri gibi

üstyapı, altyapı ve şehircilik projeleriyle, Türkiye’de konumsal veri üretiminde önde gelen

kurumlardan biridir. Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda TUCBS oluşturulması

sürecinde İller Bankası’nın kendi Kurumsal KVA’sını kurarak TUCBS’ye entegre olması

kaçınılmaz olmuştur.

İLCAS sağladığı kurumsal fayda ve çıkarların yanı sıra TUCBS’nin

oluşturulmasına sağladığı katkı ile ulusal çıkarları da gözetmesi ve verilerin diğer

kurumlarla paylaşılması yönüyle de ulusal boyutta fayda sağlaması açısından önemli bir

projedir.

İLCAS ile İller Bankası’nın kuruluş tarihi olan 1933’ten günümüze kadar Banka

tarafından üretilen/temin edilen ve üretilecek olan sayısal veya klasik pafta halinde

bulunan her türlü konumsal verinin sistematik bir şekilde sayısal ortama aktarılması, ulusal

ve uluslararası standartlarda veri üretiminin sağlanması, verilerin tek bir merkezde

depolanması, verilerin web servislerle diğer kurum ve kullanıcılar tarafından da

kullanılması ve diğer kurumların standartlara uygun olarak ürettikleri verilerin de İller

Bankası tarafından kullanılması sağlanmaktadır.

4.3. İLCAS Genel ve Teknik Bilgileri

İLCAS Projesi’nin yapımına 2013 yılında başlanmış ve proje 2015 yılında İlbank’a

teslim edilmiştir. Sistemin İlbank’a teslim tarihinden geçerli olmak üzere iki yıl süreyle

bakım ve garanti sözleşmesi bulunmaktadır. 2016 yılı itibariyle de test sunucuları

üzerinden Genel Müdürlük personeli tarafından kullanılmaya başlanmış olup sistemin

gerçek sunucular üzerinden çalıştırılması amacıyla sistemin kullanımına geçici bir süre ara

51

verilmiştir. Sistem tamamen açık kaynak kodlu yazılımlarla İlbank’ın iş yapısı ve

ihtiyaçları göz önüne alınarak geliştirilmiştir. İLCAS yazılımının tüm hakları ve mülkiyeti

İller Bankası’na aittir. Yazılım, uluslararası konumsal veri standartları olan ISO, OGC ve

INSPIRE standartları ile ulusal standart olan TUCBS standartlarına uygun olarak

geliştirilmiştir. Sistem mobil cihazlar üzerinden de internetin olduğu her yerde

kullanılabilmektedir. Sistemde bulunan bütün projeler görüntülenebilir, sorgulanabilir,

analiz yapılabilir ve kontrol aşamasında ise kontrol işlemleri gerçekleştirilebilir. Yeni

yapılmaya başlanan bir projede ise projenin en başından sonuna kadar gerekli bütün

bilgiler ve veriler (ihale bilgileri, sözleşme bilgileri, hak ediş bilgileri, sayısal veriler,

taranan evraklar, yazışmalar vb.) sisteme girilerek proje yönetimi İLCAS üzerinden

gerçekleştirilebilmektedir.

İLCAS’ın, OGC standardı olan WMTS servisi

“http://37.77.20.172/ilcas/wmts?service=wmts&request=getcapabilities&version=1.0.0”

ile TUCBS’ye entegre olabilirliği test edilmiş olup CBS Genel Müdürlüğü tarafından

sistemin TUCBS’ye başarıyla entegre olabileceği görülmüştür.

Sisteme aktarılan sayısal proje ve pafta sayıları ile taranan A4 boyutlarında evrak

ve A0 boyutlarındaki pafta sayıları aşağıdaki çizelgelerde (Çizelge 4.1, Çizelge 4.2,

Çizelge 4.3) gösterilmiştir [40].

52

Çizelge 4.1. Sisteme aktarılan sayısal proje ve pafta sayıları [40]

Daire Tür

Sayısal Proje ve Pafta Sayısı

Sayısal Formatta

Bulunan

Proje Sayısı

CBS Katman

Mimarisine Uygun

Hale Getirilecek

Pafta Sayısı

Mekansal Planlama

Uygulama İmar Planı

≈ 3.470 ≈ 197.700- Nazım İmar Planı

Halihazır Harita

Jeoteknik Etüdler

Proje

İçmesuyu Şebeke

≈ 750 ≈ 750 İçmesuyu Arıtma

Kanalizasyon

Atıksu Arıtma

Altyapı Uygulama -

Üstyapı Uygulama Sayısal İşletme Planları ≈ 26.685 ≈ 29.550-

Toplam ≈ 30.905 ≈ 228.000-

Çizelge 4.2. Taranacak A4 boyutundaki sayfa sayısı [40]

Belge Türü Tarama Yapılacak Sayfa Sayısı (A4)

Plan Açıklama Raporu

≈ 387.000-

Araştırma Raporu

Kurum Görüşü Üst Yazıları

Altyapı Uyg. - Üstyapı Uyg. Projeleri

Yeraltı Etüd Projeleri

Yönetim Kurulu Kararları

Proje Bilgileri

53

Çizelge 4.3. Taranacak A0 boyutundaki pafta sayısı [40]

Pafta Türü Tarama Yapılacak Pafta Sayısı (A0)

Uygulama İmar Planı (1/1000) 36.650

Nazım İmar Planı (1/2000) 2.550

Nazım İmar Planı (1/5000) 4.050

Kurum Görüşü Üst Yazıları 11.750

Altyapı Uyg. - Üstyapı Uyg. Projeleri 19.280

Yeraltı Etüd Projeleri 30.000

Toplam 104.280 ≈ 105.000

Çizelge 4.4. Açık kaynak kodlu mimarı yapı [69]

Harita Sunucusu Geo Server ve Geo Web Cache

Veritabanı Sunucusu PostgreSQL

Web İstemcisi Open Layers ve Geo Tools

Mobil İstemciler Android phones, iphones, windows phones

4.4. İLCAS’ın İşlevleri

İLCAS’ta kullanılacak olan verilerin sisteme nasıl aktarılacağı, sistemin işleyişi,

sistemin kimler tarafından kullanılacağı, sistemin temel özellikleri ve fonksiyonları,

sistemde mevcut olan menüler bu bölümde anlatılacaktır.

4.4.1. İLCAS’ta verilerin sisteme aktarılması

İller Bankası arşivinde bulunan klasik paftalar sisteme 5 adımda aktarılmıştır:

Tarama: Öncelikli olarak klasik kağıt halde arşive kaldırılmış olan paftalar taranır.

54

İndeksleme: Taranarak sayısal ortama aktarılmış olan veriler indeksleme yani

akıllandırma işlemine tabi tutulur. İndeksleme işlemi ile sayısal ortamdaki

dokümanlar sorgulanabilir hale getirilmektedir.

Koordinatlandırma: Sayısal ortamda ve indekslenmiş olan paftalar harita üzerinde

doğru konumda gösterilebilmek için koordinatlandırılır. Böylece ekranda

görüntülenen pafta harita üzerinde doğru coğrafi konumunda görüntülenir.

Birleştirme: Bilindiği üzere bir proje birden çok paftadan oluşmaktadır. Birleştirme

işlemi taranmış, indekslenmiş ve koordinatlandırılmış paftaların birleştirilmesidir.

Böylece proje bir bütün halinde görüntülenebilmektedir.

Sunum: İmar planı, halihazır harita, jeolojik etüd, kurum görüşü paftaları, altyapı ve

üstyapı uygulama projeleri, ortofotolar, uydu görüntüleri, vektör veriler

haritalandırılıp sunulmaktadır.

4.4.2. İLCAS’ın çalışma prensibi

İller Bankası’nın arşivinde bulunan klasik kağıt paftalar diğer bir deyişle plan ve

projeler taranarak ve yukarıda anlatılan işlem adımlarından geçerek sayısal hale

getirilmekte, arşivde değişik formatlarda sayısal olarak bulunan CAD verileri ise ulusal ve

uluslararası standartlara uygun olarak CBS formatına dönüştürülmektedir. Bütün veriler

merkezi veritabanında tutulmakta ve web servisler aracılığıyla diğer kurumlarla

paylaşılabilmekte ve TUCBS’ye entegre olabilmektedir.

Sistemin işleyişinin aşağıdaki gibi olması planlanmaktadır:

Belediyeler İller Bankası’na taleplerini İLCAS üzerinden online olarak bildirecek,

Talepler İller Bankası personeli tarafından incelenip onaylanacak yada iade

edilecek,

Onaylanan ve yapımına başlanan projelerin her aşaması İLCAS üzerinden proje

yürütme ekranlarıyla kontrol edilecek ve hangi aşamada olduğu görülebilecek,

Sistem mobil cihazlar üzerinden de internetin olduğu her yerde kullanılabilecek,

böylece kontrol mühendisi arazideyken de sistemi kullanabilecek,

Yüklenici firmalar yürüttükleri projelere ait CAD verilerini ve diğer belgeleri

online olarak İLCAS’a göndererek (yükleyerek) ilgili kontrol mühendisine

ulaştırabilecek,

55

Veriler yüklenici firma tarafından direkt İLCAS’a yükleneceği için ulusal ve

uluslararası standartlara uygun, semboloji ve lejant kurallarına uyularak üretilmek

zorunda kalınacak, aksi takdirde veri sistem tarafından kabul edilmeyecek,

Tamamlanan ve veritabanına depolanan bütün projeler (konumsal veriler) web

servisler aracılığıyla belediyeler, diğer kurum ve kuruluşlar ile paylaşılabilecek ve

TUCBS’ye gönderilebilecek,

Diğer kurum ve kuruluşların konumsal verileri de yine web servisler aracılığıyla

İLCAS üzerinden İller Bankası’na açılabilecektir.

Aşağıdaki Şekil 4.2’de İLCAS’ın çalışma prensibi gösterilmektedir.

Şekil 4.2. İLCAS'ın çalışma prensibi [69]

Aşağıdaki Şekil 4.3’de İLCAS veri akış şeması görülmektedir.

56

Şekil 4.3. İLCAS veri akış şeması [69]

4.4.3. İLCAS kullanıcıları

Konumsal veri üretiminde çalışan ve konumsal veri kullanan herkes potansiyel

İLCAS kullanıcısıdır denilebilir. Sistemin çalışma prensibi gereği İller Bankası personeli

(Genel Müdürlük ve Bölge Müdürlükleri), yüklenici firmalar (imar planlama firmaları,

harita firmaları, altyapı-üstyapı inşaat firmaları, proje yapım firmaları, jeolojik etüd

firmaları vb.), belediyeler, diğer kurumlar (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Orman

Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı vb.) ve

vatandaş birer İLCAS kullanıcısıdır. Şu anda test aşamasında olan sistemin kullanıcılara

aşama aşama açılması planlanmakta olup ilk olarak İller Bankası personeli, daha sonra İller

Bankası Bölge Müdürlüklerinin de katılımı ile yaklaşık 2600 personel [66] tarafından

kullanılması, akabinde sistemin diğer paydaşları olan yüklenici firmalar, diğer kurumlar ve

belediyelerin de kullanımına açılması planlanmaktadır.

57

Resim 4.1. İLCAS kullanıcıları [69]

4.4.4. İLCAS’ın temel özellikleri

İLCAS ekonomik, sürdürülebilir, paylaşıma açık ve kullanıcı dostu bir yazılımdır.

Bu temel özellikler aşağıdaki gibi açıklanabilir.

Ekonomik: İLCAS açık kaynak kodlarla yazılmış bir projedir. Bu sayede özgür bir

yapıda olup, sadece İlbank’ın ihtiyaçlarına göre geliştirilmiştir. Ticari hiçbir

yazılım içermediği için projenin yazılım aşamasında herhangi bir lisans ücreti

ödenmediği gibi ileride de ödenmeyecektir. Böylece sistem kullanıldığı zaman hem

karar vericilerin hızlı ve doğru kararlar almasına destek verecek, hem de hiçbir

lisans maliyeti gerektirmemesiyle proje kısa sürede yatırım maliyetini çıkartacak

hatta kara geçilmesini bile sağlayabilecektir.

Sürdürülebilir: Sistem açık kaynak kodlu olması sebebiyle her zaman İlbank

personeli tarafından kurumun ihtiyaçlarına göre şekillenebilir ve geliştirilebilir.

Böylece sistem ihtiyaçlara göre kendini yenileyen, geliştiren, yaşayan ve

sürdürülebilir bir sistem olabilecektir.

Paylaşıma Açık: İLCAS’ta bulunan coğrafi veriler web servis yoluyla diğer

kurumlarla paylaşılabilir ve aynı şekilde diğer kurumların coğrafi verilerini kendi

üzerinden servis edebilir. Kurumlar ararsı veri paylaşımı ile dış kurum görüşü

58

gerektiren işler ya da direkt coğrafi veriye ihtiyaç duyulan işler bürokratik süreçlere

takılmadan hızlıca sonuçlanabilecek, ayrıca İlbank’ın yaptığı işler daha fazla

kitleye ulaşacağından teknik alanda yapılan yatırım ve faaliyetler diğer kurumlar ve

kullanıcılar tarafından daha yakından görülebilecektir.

Kullanıcı Dostu: İLCAS kullanımı kolay, anlaşılır ve proje katmanlarındaki

düzensizlikleri gidermesi sebebiyle kullanıcı dostu bir sistemdir. İLCAS’a

yüklenecek projelerin her bir uygulama alanı için kendine özgü semboloji ve lejant

kuralları oluşturulmuştur. Böylece projeler lejanta uygun, düzgün ve düzenli

katman yapısında üretilebilecek ve sisteme yüklenebilecektir. Aynı zamanda mobil

cihazlarla da sisteme giriş yapılabildiğinden sadece kurum içinde / ofiste değil

arazide çalışırken de istenen veriye / bilgiye kolayca ulaşılabilecektir.

4.4.5. İLCAS’a genel bakış

Bu bölümde, İLCAS’ın işlevlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için sistemdeki mevcut

menüler ekran görüntüleriyle tanıtılacaktır.

İnternet olan her ortamdan adres çubuğuna 37.77.20.174/ilcas/ (bu link test

kullanım linkidir) adresi girilerek İLCAS’ın giriş sayfasına erişilir.

Resim 4.2. İLCAS giriş sayfası

59

Sisteme giriş yapabilmek için kullanıcı adı, şifre ve altta güvenlik amaçlı sorulan

basit matematik işlemi sonucu karşısındaki kutucuğa girilir. Giriş yapıldıktan sonra ekrana

Ana Menü gelir. Aşağıda Resim 4.3’te İLCAS Ana Menü ekranı görülmektedir.

Resim 4.3. İLCAS Ana Menü ekranı

Ana Menü ekranında karşımıza; Harita, Proje Sorgulama, Arşiv Sorgulama, Üst

Yönetim Konsol, Proje Talep, Talep Durum İzleme, Proje Yürütme, Proje Girişi, Veri

Yükleme/İndirme, İndeks Veri Aktarımı, Medya, Yönetim İşlemleri, Yönetim Kurulu

Karar, Log&İstatistik, GML Veri Dönüştürme, Yardım Videoları Menüleri yer almaktadır.

Harita Menüsü: Harita Menüsünü tıkladığımızda karşımıza CAS Harita ve CBS

Harita Menüleri gelmektedir.

60

Resim 4.4. İLCAS Harita Menüsü ekranı

İki menü arasındaki tek fark, CAS Haritada daha az işlem yapılabilmesi (harita

ekranında sadece sorgulama ve veri yönetimi modülleri bulunmakta), projeler üzerinde

objesel sorgulamaların ve analizlerin yapılamamasıdır. CAS Harita; basit işlemler, arşiv-

doküman sorgulama ve projeleri görüntülemek için uygundur. CBS Harita Menüsü ise,

CAS Harita’da yapılabilen bütün işlemleri kapsamakla birlikte coğrafi sorgulama, coğrafi

analiz, coğrafi edit gibi gelişmiş harita araçlarını içermektedir.

Resim 4.5. CBS Harita Menüsü ekranı

61

CBS Harita Menüsünün genel yetenekleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

- Coğrafi/konumsal vektör veriler ile haritalandırılmış raster verilerin

görüntülenebilmesi,

- WMS, WMTS, WFS gibi dış web servislerinden gelen haritaların

görüntülenebilmesi,

- Dışarıdan sisteme .dxf, .ncz, . dwg, .shp, .dgn, .tab gibi formatlarda referans

haritaların yüklenebilmesi ve görüntülenebilmesi,

- Altlık haritaların görüntülenebilmesi (Google Uydu, Google Yol, Google Hibrit,

Bing Uydu, Bing Yol, Bing Hibrit vb.),

- Konumsal veriler üzerinde sorgulama işlemlerinin yapılabilmesi,

- Konumsal veriler üzerinden arşiv verilerine erişilebilmesi,

- Haritada görüntülenen vektör verilerin dışarıya .dxf, .dwg, .shp, .dgn, .tab gibi

formatlarda export edilebilmesi.

Proje Sorgulama Menüsü: Proje Sorgulama Menüsü sistemde kayıtlı bir projeyi

bulma, o projeyle ilgili detay bilgileri görüntüleme ve projenin coğrafi verilerine erişimi

sağlamaktadır. Projenin ihale bilgileri, sözleşme bilgileri, yapı denetim teşkilatı,

yüklenicisi, paftaları, evrakları gibi bütün bilgilerine bu menüden (detay butonuna

tıklanarak) ulaşılmaktadır. “Haritada göster” butonuna tıklanıldığında ise projeninin sayısal

hali CBS Harita ekranında açılmaktadır.

Resim 4.6. Proje Sorgulama Menüsü ekranı

62

Arşiv Sorgulama Menüsü: Arşiv Sorgulama Menüsü ile tarama işlemleri

tamamlanmış ve İLCAS’a yüklenmiş olan pafta ve evrak gibi dokümanların sorgulamaları

yapılmakta, sorgulanan evrak ekranda görüntülenebilmekte ve indirebilimektedir.

Resim 4.7. Arşiv Sorgulama Menüsü ekranı

Üst Yönetim Konsol Menüsü: Üst Yönetim Konsol Menüsü proje sayılarının

durumlarına, tiplerine, türlerine ve illere göre grafik olarak görüntülendiği ekrandır.

Resim 4.8. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı

63

Resim 4.9. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı

Resim 4.10. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı

64

Resim 4.11. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı (tamamlandı – hazırlık aşamasında)

Proje Talep Menüsü: Proje Talep Menüsü İller Bankası’na yerel yönetimlerden

veya diğer kurumlardan gelen proje taleplerinin İLCAS sistemi üzerinden yürütülmesi

içindir.

Resim 4.12. Proje Talep Menüsü ekranı

65

Talep Durum İzleme Menüsü: Talep Durum İzleme Menüsü ile önceden yapılmış

olan bir talebin talep türü, talep tarihi, talep durumu ve proje durumu gibi aşamalar

izlenmektedir. Talep Durum İzleme Menüsünde detay butonuna tıklandığında talep

bilgileri, proje bilgileri, ihale/sözleşme/yüklenici bilgileri, iş programı/termin planı bilgileri

ve proje verileri bilgilerine ulaşılmaktadır. Haritada göster butonu ise eğer proje bitmişse

projenin sayısal halini CBS Harita Menüsü ekranıyla ekrana getirmektedir.

Resim 4.13. Talep Durum İzleme Menüsü ekranı

Proje Yürütme Menüsü: Proje Yürütme Menüsü bir projeye ait bütün iş

aşamalarının en başından sonuna kadar yürütüldüğü menüdür. Böylece iş akışı İLCAS

üzerinden yürütülmüş olur. Yapılan işe göre iş akışları değiştiği için her bir işin (halihazır

harita, jeolojik jeoteknik etüd, imar planı, altyapı ve üstyapı uygulama projeleri gibi) proje

yürütme menüsü ayrı ayrıdır.

66

Resim 4.14. Proje Yürütme Menüsü ekranı

Örneğin, halihazır harita işi yapılıyorsa Halihazır Proje Yürütme Menüsüne

tıklandığında ekrana tahdit krokisi işlemleri, yaklaşık maliyet işlemleri, yatırım

değerlendirme işlemleri, ihale işlemleri, sözleşme işlemleri, yüklenici işlemleri, kontrol

teşkilatı işlemleri, yer teslim işlemleri, termin planı işlemleri, ölçüm kontrol işlemleri,

hakediş işlemleri, kabul bilgileri ve arşiv verileri gibi bir işe ait bütün işlemler gelmektedir.

Resim 4.15. Proje Yürütme Menüsü ekranı

67

Bütün işlem adımları başlangıç ve bitiş kuralları ile birbirine bağlı olarak

ilerlemekte, yani bir işlem adımı tamamlanmadan diğer adıma geçilememektedir. İşlem

adımları projenin aşamasına göre renk değiştirmektedir. Mavi renk başlatılmış aşama, yeşil

renk tamamlanmış aşama, sarı renk işlem sırası gelmiş ama henüz başlatılmamış aşama,

kırmızı renk ise işlem sırası henüz gelmemiş aşamayı ifade etmektedir.

Proje Girişi Menüsü: Proje Girişi Menüsü, İlbank arşivinde bulunan verilerin veya

İLCAS devreye girmeden önce başlanmış ve halen devam eden işlerin İLCAS’a

aktarılması için tasarlanmış olan menüdür. Proje Girişi Menüsünden verileri girilen proje

direkt arşiv olarak kaydedilebilir ya da iş akışına bağla butonu tıklanarak Proje Yürütme

Menüsüne aktarılabilir.

Resim 4.16. Proje Girişi Menüsü ekranı

Veri Yükleme/İndirme Menüsü: Veri Yükleme/İndirme Menüsünde Veri Yükleme

kısmında arşiv dokümanı yükleme ve harita yükleme şeklinde iki seçenek mevcuttur. Arşiv

dokümanı verilerini taranmış paftalar, taranmış evraklar, .xls ve .pdf uzantılı dosyalar gibi

sadece sisteme dosyası yüklenip coğrafi veritabanına kayıt yapılmayan dosyalar

oluşturmaktadır. Harita verilerini ise proje bazlı CAD dosyaları oluşturmakta ve bu

dosyalar coğrafi veritabanına kaydedilerek harita ekranında görüntülenebilmektedir. Veri

68

İndirme Menüsüyle de sisteme yüklenmiş olan veriler kullanıcının bilgisayarına

indirilebilmektedir.

Resim 4.17. Veri Yükleme/İndirme Menüsü ekranı

İndeks Veri Aktarımı Menüsü: İndeks Veri Aktarım Menüsü ile künyeleme

yazılımlarıyla veri girişi yapılan yeni kayıtlar İLCAS canlı sistemine (İLCAS veritabanına)

aktarılabilmektedir.

Resim 4.18. Veri Aktarımı Menüsü ekranı

Medya Menüsü: Medya Menüsü ile üzerinde çalışma yapılan projeye eklenmek

istenen fotoğraf, video vb. medya ürünleri eklenebilmektedir. Sisteme eklenen medya

ürünleri görüntülenebilmekte ve bilgisayara indirilebilmektedir.

69

Resim 4.19. Medya Menüsü ekranı

Yönetim İşlemleri Menüsü: Yönetim İşlemleri Menüsünde birim tipi, meslek,

ünvan, görev tipi tanımlamaları, gerçek kişi, tüzel kişi, personel tanımlamaları, birim

işlemleri, kullanıcı tanımlama işlemleri, kullanıcı hesabı açma veya kapatma,

görevlendirme, vekalet, yetki işlemleri gibi yetki ve kullanıcı tanımlama işlemleri

yapılmaktadır. Yani bu menü hangi kullanıcının hangi işlemleri yapabileceği, hangi

menüleri kullanabileceği, hangi verilere erişebileceği gibi işlemleri kapsamaktadır.

Resim 4.20. Yönetim İşlemleri Menüsü ekranı

70

Resim 4.21. Yönetim İşlemleri Menüsü ekranı

Yönetim Kurulu Karar Menüsü: Yönetim Kurulu Karar Menüsü ile yönetim

kurulu kararları ve yazışmaları sorgulanabilmekte, görüntülenebilmekte ve aynı zamanda

sisteme yüklenebilmektedir.

Resim 4.22. Yönetim Kurulu Karar Menüsü ekranı

Log & İstatistik Menüsü: Log ve İstatistik Menüsü İLCAS içerisinde yapılan

bütün işlemlerin loglarının tutulduğu ve kullanıcı istatistiklerinin çıkarıldığı menüdür.

Kullanıcı İstatistikleri Menüsü ile sistemdeki yetki grupları ve hangi yetki grubunda kaç

adet kullanıcı olduğu sayısal ve grafiksel olarak gösterilmektedir. İşlem İstatistikleri

Menüsü ise sistemde hangi işlem adımında hangi kullanıcının ne kadar işlem yaptığını

istatistiki bilgi olarak grafiksel şekilde gösterebilmektedir.

71

Resim 4.23. Log & İstatistik Menüsü ana ekranı

Resim 4.24. Log & İstatistik Menüsü ekranı

72

Resim 4.25. Log & İstatistik Menüsü ekranı

GML Veri Dönüştürme Menüsü: GML ( Geography Markup Language) dili OGC

tarafından geliştirilen konumsal verinin öznitelik verileriyle birlikte standart bir yapıda

saklanmasını sağlayan XML tabanlı bir veri formatıdır. İLCAS GML Veri Dönüştürme

Menüsü ile GML formatında yazılmış verileri okuyabilmekte ve diğer CAD formatlarında

ki (.shp, .tab ,.dxf, .dwg, .dgn, .ncz) verileri GML’ e dönüştürebilmektedir. Bu menü CAD

formatındaki verileri GML’ e dönüştürerek öznitelik bilgilerinin tanımlanmasına imkan

sağlamaktadır. Bu işlemin sağlıkla yapılabilmesi için tek şart GML formatına

dönüştürülecek CAD verilerinin katman mimarisinin İLCAS katman mimarisi ile uyumlu

olması ve koordinat sisteminin ITRF96 olması gerekmektedir.

Resim 4.26. GML Veri Dönüştürme Menüsü ekranı

73

Yardım Videoları Menüsü: Yardım Videoları Menüsü ile o an için işlemi

gerçekleştirilemeyen, yardım ihtiyacı duyulan menünün yardım videosu tıklanarak işlemin

nasıl yapılacağı izlenebilmektedir.

Resim 4.27. Yardım Videoları Menüsü ekranı

İLCAS’ta mevcut projelerden örnek görüntüler

Ekranda görüntülenmek istenen projeler Proje Sorgulama Menüsü veya CBS/CAS

Harita Menüleri aracılığıyla açılabilir. Aşağıda halihazır harita, imar planlama, jeolojik

etüd, altyapı uygulama, üstyapı uygulama ve dış kurum projelerinden örnekler

gösterilmektedir.

Aşağıda örnek bir halihazır harita projesi gösterilmektedir.

74

Resim 4.28. Halihazır harita projesi

Örneğin, projede alanı 120 m2 ve daha büyük olan evleri göster sorgulaması

yapıldığında, sorgulamaya uyan binalar taranarak aşağıdaki şekildeki gibi gösterilmektedir.

Aşağıda Resim 4.29’da örnek bir sorgulama sonucunun ekran görüntüsü

gösterilmektedir.

Resim 4.29. Halihazır harita projesi sorgulama sonucu

75

Aşağıda örnek bir imar planı projesi gösterilmektedir.

Resim 4.30. İmar planı projesi

Aşağıda örnek bir jeolojik - jeoteknik etüd projesi gösterilmektedir.

Resim 4.31. Jeolojik – Jeoteknik etüd projesi

76

Aşağıda örnek bir altyapı uygulama projesi gösterilmektedir.

Resim 4.32. Altyapı uygulama projesi

Sistemde kayıtlı üstyapı uygulama projelerinin koordinat bilgileri mevcut olup

projenin kuşbakışı halinin bir CAD programında çizilmemesinden dolayı projeler harita

ekranında sayısal olarak gösterilememektedir. Bu sebeple, inşası tamamlanan üstyapı

uygulama projeleri sistemde daire içinde gösterilmektedir.

Aşağıda örnek bir üstyapı uygulama projesi gösterilmektedir.

77

Resim 4.33. Üstyapı uygulama projesi

Diğer kurumlarla imzalanacak protokollerle, İLCAS’a ait veriler web servisler

aracılığıyla diğer kurumlar tarafından görülebilecek ve veri alışverişi sağlanabilecektir.

Buna örnek olarak aşağıda Resim 4.34’te Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kurumsal

KVA’sı olan TVK’daki bir “Destekleme Projesi”nin İLCAS üzerindeki görüntüsü

gösterilmektedir.

Resim 4.34. Dış kurum projesi

78

4.5. İLCAS’ın Yararları

İLCAS’ın İller Bankası’na sağlayacağı yararlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

İller Bankası’nın konumsal veri altyapısının oluşturulması,

Güncel veriye kısa sürede ulaşılabilmesi,

Diğer kurumlarla veri paylaşımının sağlanması,

Diğer kurumların verilerine bürokratik süreçlere takılmadan kısa sürede

ulaşılabilmesi,

İller Bankası arşivinin dijital ortamda tutulması ve arşiv verilerine anında

ulaşılabilmesi,

Fiziki olarak tutulan arşiv verilerinin zamanla yıpranması, sel gibi felaketlerden ve

diğer nedenlerden dolayı kaybının önlenmesi,

İller Bankası arşivinin geleceğe temiz ve eksiksiz aktarılabilmesi,

Verilerin yedeklenmesinde vakit ve maliyetten kazanç sağlanması,

Hangi alanda hangi bölgeye (ya da şehre) ne kadar yatırım yapıldığının oransal

olarak ve sayılarla görülebilmesi,

Depolama alanı, haberleşme ve kırtasiye giderlerinden tasarruf sağlanması,

Projelerin daha hızlı ilerlemesini sağlayacağından kurum içi verimliliğin artması,

Projelerin sayısal halleri, pafta taramaları, ilgili yazışmalar gibi bütün verilerin

merkezi bir veri deposunda kayıt altına alınması ile veri yönetiminin daha sağlıklı

yapılabilmesi,

Veri yönetiminde vakit ve maliyetten kazanç sağlanması,

Bir işin yapımında bütün aşamalar sistem üzerinde görülebildiğinden hem iş akış

yönetiminin sağlanması, hem de tıkanan noktalara kısa süre içinde müdahale

edilebilmesi,

Yerel yönetimlerin taleplerini sistemden yapabilmesi ve böylece taleplerin en kısa

zamanda değerlendirilerek gerekli işlemlere başlanabilmesi,

Sistem, mobil cihazlarla da kullanılabileceğinden istenilen bilgiye her yerde ve kısa

sürede erişilebilmesi,

Sistem web servislerle TUCBS’ye entegre olabileceğinden UKVA’nın

oluşturulmasına katkı sağlayacaktır.

79

4.6. İLCAS’ta Karşılaşılan Sorunlar

Genellikle yeni oluşturulan sistemler başlangıçta sorunsuz ve eksiksiz olarak

görünseler de, sistem kullanılmaya başlandıkça sorunlarla karşılaşılır ve bu sorunların

giderilmesiyle sistem daha kullanışlı hale gelir.

İLCAS’ta test kullanım aşamasında bazı sorunlar fark edilmiş olup kullanıcıların

sistemi aktif olarak kullanmaya başlamasıyla farklı sorunların da görülebileceği

öngörülmektedir. Bir sistemin kullanıcı sayısı arttıkça eksiklikler daha kısa sürede fark

edilip sistem geliştirilebilir. Sistem test aşamasındayken Proje Yürütme Menüsündeki iş

akışları için her birimden/müdürlükten değişiklikler ve öneriler talep edilmiş olup

taleplerin birçoğu gerçekleştirilmiş ve diğerleri üzerinde de çalışmalar devam etmektedir.

Aşağıda kurum içi bütün kullanıcıların karşılaşabileceği ortak sorunlar yer

almaktadır:

Sistemde bulunan veriler sayısal - koordinat bilgileri ve sayısal olmayan - öznitelik

bilgileri ile birlikte tutulabilmektedir. Örneğin; bir içme suyu hattının sayısal

koordinatlı hali ekranda gösterilirken, aynı zamanda projede kullanılan borunun

uzunluk, çap, kalınlık vb. gibi öznitelik bilgileri de ekranda görülebilmektedir.

Ancak öznitelik bilgilerinin direkt olarak İLCAS üzerinden sisteme girilememesi

nedeniyle herhangi başka bir CBS programına ihtiyaç duyulmakta, dolayısıyla veri

girişi için kullanıcıların kurumda kullanılmayan başka bir programı kullanmaları

gerekmektedir.

Aşağıda Resim 4.35 ve 4.36’da bir atıksu projesindeki, hat ana toplayıcı ve bacaya

ait öznitelik bilgilerinin gösterildiği ekran görüntüleri yer almaktadır.

80

Resim 4.35. Hat ana toplayıcı objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek, malzeme,

durum, eğim, boy, çap, alan, uzunluk bilgileri)

Resim 4.36. Baca objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek, baca no, zemin kotu,

gelen akar kot, giden akar kot, derinlik, şut bilgileri )

Bir projeye / işe ait bütün bilgiler; ihale bilgileri, sözleşme bilgileri, hakedişler, iş

programı, yazışmalar ve kontrol aşamalarında yapılan işler de dahil bütün bilgiler

sisteme kaydedilmektedir. Ancak şu an İller Bankası’nda kullanılan İLBİS

sisteminde bir işe ait ihale ve sözleşme bilgileri, bankacılık ve muhasebe işlemleri;

81

EDYS sisteminde ise yazışma işlemleri yürütülmektedir. Bu durumda bir işe ait

bilgiler farklı sistemlerde mükerrer olarak kayıt altına alınmış olmaktadır. Bunun

sonucunda zaman, iş gücü, motivasyon kaybı ve aynı verinin birden fazla

depolanmasından doğan mali kayba neden olmaktadır.

İLCAS harita ekranında görüntülenen sayısal projedeki detaylar 18. ölçek

seviyesinden itibaren ortaya çıkmaktadır. Örneğin; sayısal projenin bütünü üzerinde

analiz yapılmak istendiğinde, proje 18. ölçek seviyesindeyken ekrana

sığmadığından, projenin bütününü görüntülemek için daha küçük ölçeklere

düşürmek gerekecek ve bu durumda projedeki detaylar ekranda kaybolacaktır.

Sayısal bir “Projeyi haritada göster” denildiğinde projenin sayısal hali İLCAS

harita ekranında açılmaktadır. Ancak nadiren bazı projelerde “Projeyi haritada

göster” denildiğinde proje ekrana gelmemekte, ekranda sadece Google uydu

haritası görülmektedir. Bu durum kullanıcıyı yanıltabilir, projenin sayısalı yokmuş

gibi düşündürtebilir. Oysaki bunun sebebi bazı projelerde projenin yer aldığı

katmanın otomatik olarak açılmamasıdır. Örneğin; harita ekranında görülmek

istenen jeolojik jeoteknik etüd projesinin hangi katmanda ya da katmanlarda

(Jeolojik etüd yerleşime uygunluk haritası, jeolojik etüd mühendislik haritası,

jeolojik etüd eğim haritası vb.) olduğu bilinip direkt o katmanların açılması veya

katmanların tek tek açılıp kontrol edilerek projenin bulunduğu katmanın tespit

edilmesi gerekmektedir. Ancak bu işlem zaman alıcı bir işlemdir.

Aşağıda Resim 4.37 ve Resim 4.38’de bu duruma örnek bir jeolojik jeoteknik etüd

projesinin ekran görüntüleri yer almaktadır.

82

Resim 4.37. Katmanları kapalı olan bir jeolojik jeoteknik etüd projesi

Resim 4.38. Katmanları açık jeolojik jeoteknik etüd projesi

Projeler çok fazla obje içerdiğinden “Projeyi haritada göster” denildiğinde sayısal

proje ekrana uzun bir sürede gelebilmektedir. Şu an test olarak kullanılan sistem

diğer kullanıcılara da açıldığında daha da yavaşlayabilir, hatta tıkanmalar meydana

gelebilir.

83

Harita ekranında zaman zaman sayısal bir proje ya da taranmış koordinatlı paftalar

incelenirken ekrana pembe kareler gelebilmektedir. Bu durum, o an için istenilen

veriye ulaşılmasını engellemektedir. Aşağıda Resim 4.39 ve Resim 4.40’da

karşılaşılan bazı pembe ekran hataları yer almaktadır.

Resim 4.39. Sayısal bir proje (halihazır harita projesi) incelenirken görülen pembe ekran

hatası

Resim 4.40. Taranmış pafta incelenirken görülen pembe ekran hatası

84

85

SONUÇ VE ÖNERİLER

Gelişen teknoloji ve değişen ihtiyaçlar günümüz insanını daha hızlı ve pratik

olmaya itmiştir. Bu nedenle birçok kurum, kuruluş ve kişinin ihtiyaç duyduğu konumsal

verilerin kullanımında, veri paylaşımı ve birlikte çalışabilirlik gibi kavramlar ortaya

çıkmıştır. Konumsal verilerin etkin olarak kullanıldığı CBS sistemleri, veri paylaşımı

konusunda maalesef yetersiz kalmıştır. Teknolojinin hızla gelişmesiyle teknik altyapının

yenilenmesi, verilerde standartlaşmanın sağlanması ve geliştirilen politikalarla CBS

sistemleri modernize edilebilmektedir. Bu modernizasyonla verilerin paylaşılabildiği ve

birlikte çalışabildiği günümüz KVA’ları ortaya çıkmaktadır. Kurumlar arası veri paylaşımı

ve farklı kurumlar tarafından üretilen verilerin aynı platformda çalışabilmesi, bir konumsal

verinin defalarca üretilmesinin önüne geçmektedir. Böylece ülkeler; zaman, insan gücü ve

mali alanlarda tasarruf sağlamaktadır.

KVA’lar tabandan tavana doğru piramit yapıda hiyerarşik bir büyüme

göstermektedir. Bu yapının temelini Kurumsal KVA oluşturmakta ve sırasıyla Yerel,

Bölgesel, Ulusal, Kıtasal ve Küresel KVA ile piramidin en üstüne ulaşılmaktadır. Piramit

yapının temelini oluşturması nedeniyle en fazla ve en çeşitli veriye sahip olan Kurumsal

KVA’lar piramidin üst halkaları için önem arz etmektedir. Bu sebeple sağlam, düzgün ve

sürdürülebilir bir yapıda oluşturulması gerekmektedir. İller Bankası Kurumsal KVA’sı

olan İLCAS; çeşitli alanlarda çok sayıda konumsal veri barındırması, uluslararası

konumsal veri standartlarına uygun olarak geliştirilmesi, verilerin kolay yönetilmesi,

geliştirilmeye açık olması ve sürdürülebilir yapısı ile Kurumsal KVA’lar için önemli bir

örnek teşkil etmektedir.

Bu çalışmada, bir Kurumsal KVA örneği olan İLCAS incelenmiştir. Verilerin

sisteme nasıl aktarıldığı, bir üst düzey KVA’ya nasıl iletildiği, sistemin özellikleri, işlevi,

önemi, gerekliliği, kurumsal ve ulusal bazda sağladığı faydalar gibi konular araştırılmıştır.

Ayrıca sistem analiz edilerek kullanıcı bazlı ve sistem bazlı karşılaşılan problemler

belirtilmiştir. Bu çalışma ile şu anda etkin olarak kullanılmayan İLCAS’ın, yüksek

performansla çalışması ve personel tarafından etkin şekilde kullanılarak İlbank’a

kazandırılması hedeflenmiştir. Çalışma aynı zamanda kurumsal düzeyde ideal bir KVA’nın

hangi özelliklere sahip olması gerektiği, sürdürülebilirliğin nasıl sağlanacağı, teknik

86

yapının nasıl olması gerektiği ve verilerin bir üst düzey KVA’ya nasıl aktarılabildiği gibi

konulara örnek olmaktadır.

İLCAS’ın aktif olarak kullanılması hem kurumsal bazda hem de ulusal bazda

birçok fayda sağlayacaktır. Türkiye’de konumsal veri üretiminde önemli bir kurum olan

İller Bankası için İLCAS gibi bir sistem ihtiyaçtır. Sistem sayesinde verilere daha hızlı

ulaşılacak ve işlemler daha kısa sürede gerçekleştirilebilecektir. Böylelikle zaman ve insan

gücünden kazanç sağlanacak, kurum içi verimlilik artacak ve bu kazanımlar mali kazancı

da beraberinde getirecektir. İlbank’a ait fiziksel arşiv de İLCAS üzerinde sayısal olarak

uzun yıllar boyunca korunabilecektir. İLCAS aynı zamanda konumsal veriyle çalışan diğer

kurumların dikkatini çekmekte ve şimdiden imzalanacak kurumlar arası protokoller

dahilinde İLCAS verilerine erişim talep edilmektedir. İLCAS kullanıcı sayısının artmasıyla

birçok kişi İlbank’ın faaliyet alanlarını daha yakından tanıyabilecek ve İlbank’ın verdiği

hizmetler daha fazla kişiye ulaşacaktır.

İLCAS, web servisler aracılığıyla TUCBS’ye güncel veri göndererek sisteme katkı

sağlayabilecektir. TUCBS’nin oluşturulmasıyla konumsal veriler üzerinden ulusal ölçekte

analizler yapılabilecek ve ulusal kararların alınmasında katkı sağlanacaktır. Özellikle

ülkemiz için önemli bir konu olan doğal afetlerin öncesinde alınacak tedbirler ve

sonrasında yapılacak müdahaleler ve atılacak adımlar TUCBS’nin katkısıyla daha doğru ve

hızlı olabilecektir. Ülkemiz TUCBS ile AB ülkelerinin oluşturmuş olduğu bölgesel

düzeyde KVA olan INSPIRE’a veya ileride oluşturulabilecek diğer üst düzey KVA’lara

kolayca entegre olabilecektir.

Uluslararası çalışmalar incelediğinde, ülkemizdeki UKVA çalışmalarının diğer

gelişmiş ülkelere nazaran geri kaldığı görülmektedir. Örneğin; gelişmiş ülkelerin

UKVA’larını 90’lı yıllarda kurmaya başladıkları, AB Üyesi ülkelerin bölgesel düzeyde bir

KVA (INSPIRE) kurduğu ve hatta küresel düzeyde bir KVA organizasyonu (GSDI)

olduğu görülmektedir. Ülkemizde ise 2003 yılından beri oluşturulmaya çalışılan TUCBS

günümüzde hala tamamlanabilmiş değildir. Bunun nedeni, konumsal veri üreten

kurumların birçoğunun Kurumsal KVA’larını henüz oluşturamamış olmalarıdır.

TUCBS’nin oluşturulması; ISO, OGC, INSPIRE gibi uluslararası standartlara uygun

olarak yapılan İLCAS gibi kurumsal KVA’ların TUCBS’ye entegrasyonu ile sağlanacaktır.

87

Bu çalışmayla İLCAS’ın kurumsal ve ulusal düzeyde ne kadar yararlı bir sistem

olacağı anlaşılmaktadır. Ancak henüz yeni bir sistem olan İLCAS’ın, her yeni sistemde

olduğu gibi bazı eksik yönleri olduğu da göz ardı edilmemesi gereken bir konudur.

Çalışmada, İLCAS’ta karşılaşılan sorunlar açıklanmış olup bu sorunların giderilmesine

dair bazı öneriler maddeler halinde aşağıda belirtilmiştir.

Sistemin test sunucuları üzerinden alınıp İller Bankası’nın sağlayacağı gerçek

sunucularla çalıştırılması süreci hızlandırılarak sistem aktif hale getirilmelidir.

Böylece hem sistemin gerçek performansı görülebilecek hem de kurumlar arası

veri alışverişi gerçekleştirilebilecektir.

İLCAS, İlbank’ın ilgili birimlerinin iş akışlarına dahil edilebilir. Bu sayede

sistemin personel tarafından aktif bir şekilde kullanımı sağlanabilecektir.

Aynı verinin farklı sistemler üzerinde tutulmasının zaman ve kaynak israfına

neden olduğu, personel motivasyonunu da olumsuz yönde etkilediği

görülmektedir. Bu nedenle İLBİS ve EDYS sistemleri ile İLCAS arasında

entegrasyon sağlanabilir ve aynı verinin mükerrer olarak farklı sistemler

üzerinde tutulmasının önüne geçilebilir.

İlgili İlbank Genel Müdürlük birimlerine bağlı personelle yapılan, sistemin

iyileştirilmesi ve ihtiyaçlara yönelik düzenlenmesi çalışmaları Bölge

Müdürlükleri düzeyinde de yaygınlaştırılabilir. Böylece hem sistemin

geliştirilmesine katkı sağlanabilecek hem de gerçek sunucularla kullanıma

geçilmeden önce doğabilecek bazı aksaklıklar önlenebilecektir.

Projelerin İLCAS harita ekranında daha hızlı görüntülenebilmesinin sağlanması

kapsamında, daha fazla veriyi daha hızlı işleyebilen ve yeni bir teknoloji olan

“Büyük Veri (Big Data) Platformları” nın İLCAS’ta kullanılabilirliği

araştırılabilir.

Zaman zaman ortaya çıkarak ekrandaki verinin görülmesini engelleyen, “pembe

ekran hatası” nın nedeni araştırılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır.

İLCAS kullanıcı eğitimlerinin sayısı arttırılarak daha fazla personelin eğitim

alması sağlanabilir.

88

89

KAYNAKLAR

1. Cömert, Ç., (1996), Ulusal Konumsal Veri Altyapısı İçin Veri Değişim Standardının

Belirlenmesi, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

Trabzon.

2. Akıncı, H., (2006), Ulusal Konumsal Veri Altyapılarının Web Servisleri İle

Gerçekleştirilmesi: Mevcut Durum Analizi ve Gelecek Yönelimlerin Belirlenmesi,

Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.

3. Emem, O., (2007), Mekansal Veri ve Bilgi Altyapısının Uygulamalı Olarak

Geliştirilmesi, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

İstanbul.

4. Aydınoğlu, A. Ç., (2009), Türkiye İçin Coğrafi Veri Değişim Modelinin Geliştirilmesi,

Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.

5. Nalcı, İ., (2011), Türkiye İçin Ulusal Mekansal Veri Altyapısı Önerisi, Doktora Tezi,

İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

6. Rajabifard, A., Williamson, P.I., Holland, P. and Johnstone, G., (13-15 March 2000),

From Local To Global SDI Initiatives: A Pyramid of Building Blocks, 4th Global

Spatial Data Infrastructure Conference, Cape Town, South Africa.

7. Kara, G., (2013), Ulusal Konumsal Veri Altyapılarında Semantik Veri Tanımlama

Çatısı, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.

8. Taktak, F., (2013), UKVA Kapsamında Sosyal/Örgütsel Ağ Analizi, Doktora Tezi, Yıldız

Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

9. Crompvoets, J., Bregt, A., (2003), World Status of National Spatial Data

Clearinghouses, URISA Journal • Vol. 15, APA I, P. 43-50.

10. Aydınoğlu, A.Ç., DeMaeyer, Ph., Yomralıoğlu, T., (28 Mart-1 Nisan 2005), Avrupa’da

Konumsal Veri Altyapısı Politikaları, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası

10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.

11. Aydınoğlu, A.Ç. ve Yomralıoğlu, T., (2006), AB Sürecinde Türkiye’de Bölgesel-Yerel

Ölçekte Konumsal Veri Kalitesinin İrdelenmesi, TÜİK, İstatistik Araştırma

Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2006.

12. Aydınoğlu, A.Ç. ve Yomralıoğlu, T., (2011) Coğrafi Bilgi Teknolojileri, Standard

Ekonomik ve Teknik Dergi, Eylül 2011, s.39-44.

13. Akıncı, H. ve Cömert, Ç., (11-15 Mayıs 2009), Tucbs Ve Inspıre Teknik Mimarisi,

TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik

Kurultayı, Ankara.

14. Batuk, F., Öztürk, D. ve Emem, O., (2007), Türkiye Ulusal Konumsal Veri Altyapısı

İçin Temel Veriler, HKMO, Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetim Dergisi, 2007/1,

Sayı 96.

90

15. Güney, C., Çelik. R.N., Doğru, A.O., Basaraner, M. ve Uluğtekin, N., (11- 15 Mayıs

2009), Global Ölçekte Ulusal Mekansal Birlikte Çalışamazlık, TMMOB Harita ve

Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.

16. Aydınoğlu, A.Ç., (2009), Türkiye İçin Coğrafi Veri Değişim Modelinin Geliştirilmesi,

KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.

17. Taktak, F. ve Demir, H., (25-28 Mart 2015), Ulusal Konumsal Veri Altyapısına Geçiş

Sürecinde Kurumlarda Bilgi Teknolojileri Kullanımı: Uşak Örneği, TMMOB Harita ve

Kadastro Mühendisleri Odası, 15. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.

18. Pira Int., (2000), Commercial Exploitation of Europe’s Public Sector Information,

Luxembourg: EC DG INFSO.

19. McLaughin and Nichols, S., (1992), Building the national spatial data infrastructure,

Computing Canada, 1, 24.

20. Williamson, I., Rajabifard, A. and Feeney, M.F., 2003, Developing Spatial Data

Infrastructures From concept to reality, Newyork, Taylor&Francis Press.

21. Yomralıoğlu, T., (2005), Coğrafi Bilgi Sistemleri, 3. Baskı, Trabzon.

22. Burrough, P.A., (1986), Principles of Geographical Information Systemsfor Land

Resources Assessment, Clarendon Press, Oxford.

23. Devine, H. and Field, R., (1986), The gist of GIS, Journel of Forest, August, 17-22.

24. ESRI, (1987), Arc/Info Programmers Manual, ESRI Inc., Redlands, USA.

25. Star, J. and Estes, J., (1990), Geographical Information Systems: An Introduction,

Prentice Hall, New Jersey.

26. Association of Geographic Information (AGI), GIS Dictionary, (1991), Association for

Geographical Information Standards Commitee Publication, UK.

27. Yomralıoğlu, T. ve Çelik, K., (18- 20 Ekim 1994), GIS, 1. Ulusal Coğrafi Bilgi

Sistemleri Sempozyumu, Trabzon, Bildiriler Kitabı, 21-32

28. Banger, G.,Yomralıoğlu, T., Cömert, Ç., Demir, O. ve Çelik, K., (18-20 Ekim 1994),

Bilgi Sistemlerine Genel Bir Bakış ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Bilgi Sistemi, 1.

Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Trabzon, Bildiriler Kitabı, 1-10

29. McLaughlin, J.D.,Nichols, S.E., (1986), Parcel-Based Land Information Systems,

Department of Surveying Engineering Publication, UNB.

30 Sarı, N.İ., (2011), Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi, TAKBİS'in Riskleri, Sorunları ve

Çözüm Önerileri, TKGM Müfettiş Yardımcılığı Yetiştirme Programı Araştırma

Çalışması.

31 Sönmez, E., (2006), Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Veri Transfer Standartları, Yüksek

Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

91

32 Tufan, T., (2011), Ortofoto Harta Üretimi Ve Coğrafi Bilgi Sisteminde Veri Kaynağı

Olarak Kullanımının Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, Konya.

33 İnternet: Raster Data Görüntüsü, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fdesktop.arcgis.com%2Fen%2

Farcmap%2F10.3%2Fmanage-data%2Fraster-and-images%2Fwhat-is-raster-

data.htm&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

34 İnternet: Zeydan, Ö., Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fcevre.beun.edu.tr%2Fzeydan

%2Fcbs-ua%2Fcbs-ua-01.pdf&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

35 İnternet: CBS’nin Türkiye’deki Tarihsel Kronolojisi, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fwww.cyber-

warrior.org%2Fforum%2Fcbsnin-turkiyedeki-tarihsel-

kronolojisi_364655%2C0.cwx&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

36 Yavuzaslan, Ç., (2016), Üretilen Proje Ve Sayısal İşletme Planlarının Coğrafi Bilgi

Sistemi İle Entegrasyonu Ve Kullanımına Yönelik Değerlendirmeler, Kanalizasyon

Projesi Örneği, İlbank A.Ş. Uzmanlık Tezi, Ankara.

37 İnternet: CBS’nin Bileşenleri resmi, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fportal.netcad.com.tr%2Fpages

%2Fviewpage.action%3FpageId%3D106727037&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi:

08.10.2016

38 İnternet: Düzgün, H. Ş., Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş, Ulusal Açık Ders

Malzemeleri Konsorsiyumu, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.acikders.org.tr%2Fplugi

nfile.php%2F689%2Fmod_resource%2Fcontent%2F2%2FUnite1_giris_guncel.pdf&dat

e=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

39 Koluaçık, O., Organize Sanayi Bölgelerinde CBS Uygulamaları, Kalkınmada Anahtar

Verimlilik Dergisi, Eylül 2015, Sayı:321, Sayfa:12-15.

40 İller Bankası A.Ş., İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemi (İL-CAS) Teknik

Şartnamesi, 2013.

41 İnternet: Altyapı tanımı, Vikipedi, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2

FAltyap%25C4%25B1+&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

42 İnternet: Hiyerarşi tanımı, Vikipedi, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2

FHiyerar%25C5%259Fi&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

43 Türksat ve İTÜ, (2012), Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Standartları

Belirlenmesi Projesi: TUCBS Metaveri İlke Ve Esaslarının Belirlenmesi, Coğrafi Bilgi

Sistemleri Genel Müdürlüğü.

44 Van Loenen, B., (2006), Developing Geographic Information Infrastructure The Role

of Information Policies, Doktora Tezi, Delft University of Technology, Hollanda

92

45 Nebert, D.D., (2004), Developing Spatial Data Infrastructures:The SDI Cookbook

Version 2, GSDI.

46 İnternet: TUCBS Temel ve Tematik Veri Temaları, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel

Müdürlüğü, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.csb.gov.tr%2Fdb%2Fcb

s%2Feditordosya%2FTUCBStanitim1.pdf&date=2016-11-19 Son Erişim Tarihi:

19.11.2016

47 McLaughlin, J. ve S. Nichols, (1994), Developing a National Spatial Data

Infrastructure, Journal of Surveying Engineering, 120 (2), 62-76.

48 DTI, (2005), The Empirical Economics of Standards, DTI Economics Paper No. 12,

(www.bis.gov.uk/files/file9655.pdf, alındığı tarih 14.05.2010).)

49 Craglia M., Johnston A., (29 April–1 May 2004), Assessing the impacts of spatial data

infrastructures: methods and gaps, In Proceedings of the 7th Agile Conference on

Geographic Information Science, Heraklion, Yunanistan, 17–26

50 De Man E.W.H, (2006), Understanding SDI; complexity and institutionalization,

International Journal of Geographical Information Science Vol. 20, No. 3, Mart 2006,

329–343

51 İlbey, A., (2012), Mekansal Veri Standartlarının Uygulanması, Tapu ve Kadastro

Uzmanlık Tezi, Ankara.

52 Car, A. (1997), Hierarchical Spatial Reasoning: Theoretical Consideration and its

Application to Modeling Wayfinding, PhD thesis, Department of Geoinformation,

Technical University Vienna, 1997.

53 Simon, H. A. (1973), 'The Organisation of Complex Systems', In Hierarchy Theory,

Pattee H. (Eds.), pp. 1-27 (New York: Braziller).

54 Emem, O. ve Batuk, F., (28 Mart - 1 Nisan 2005), Dünya Ve Ülkemizde Mekansal Veri

Ve Bilgi Altyapısına Yönelim Ve İhtiyaçların Belirlenmesi, TMMOB Harita ve Kadastro

Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.

55 İnternet: Ulusal Veri Değişim Formatı, Vikipedi, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2

FUlusal_Veri_De%25C4%259Fi%25C5%259Fim_Format%25C4%25B1+&date=2016

-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

56 Chan, T. O. and Williamson, I. P. (1999), The different identities of GIS and GIS

diffusion, International Journal of Geographical Information Science, 13:3, 267-281.

57 Rajabifard, A., Chan, T.O. and Williamson, I.P. (1999), 'The Nature of Regional Spatial

Data Infrastructures', Proceedings of the AURISA’ 99, Blue Mountain, NSW.

58 Aytekin, G., (2007), Coğrafi Bilgi Sisteminde Vektör Veri Standartları ve VMAP2

Üretimi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.

59 Sad, L. (2003), Spatial Data Infrastructures in Europe: State of play. Belgium

93

60 İnternet: Koluaçık, O., Organıze Sanayı Bölgelerınde Coğrafi Bilgi Sistemleri

Uygulamaları; Anadolu OSB Örneği, Kalkınmada Anahtar Verimlilik Dergisi, Eylül

2015, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fanahtar.sanayi.gov.tr%2Ftr

%2Fnews%2Forganize-sanayi-bolgelerinde-cografi-bilgi-sistemleri-uygulamalari-

anadolu-osb-ornegi%2F2117&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

61 Bank, E., Mutlu, B.B., OGC Standartlarının TUCBS ve Birlikte Çalışabilirlik Açısından

Değerlendirilmesi, TMMOB CBS Kongresi, 31 Ekim-4 Kasım 2011, Antalya.

62 İnternet: ISO/TC 211 Üye Sayıları, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.isotc211.org%2F+&date

=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

63 Yomralıoğlu, T., Aydınoğlu, A.Ç., Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS) Ve

BB’ler İçın Coğrafi Veri Altyapısı, Yeni (6360) Büyükşehir Yasası Ve Arazi Yönetimi,

IV. Arazi Yönetimi Çalıştayı, 12 – 13 Mayıs 2014, KTÜ, Trabzon.

64 İnternet: Türkiye Ulusal Coğrafi Veri Portalı Giriş Ekranı resmi, URL:

https://metaveri.geoportal.gov.tr/ Son Erişim Tarihi: 08.10.2016

65 Aydınoğlu, A.Ç., Coğrafi Bilgi Teknolojilerindeki Gelişmeler Işığında Stratejilerin

Belirlenmesi, Dünya CBS Günü 2015, 18-19 Kasım 2015, Congresium, Ankara.

66 İnternet: İlbank personel sayısını gösteren rapor, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fwww.tbb.org.tr%2Ftr%2Fba

nkacilik%2Fbanka-ve-sektor-bilgileri%2Fistatistiki-raporlar%2F59&date=2016-11-19

Son Erişim Tarihi: 19.11.2016

67 İnternet: Web Servis tanımları, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fcbsuygulama.wordpress.com

%2F2013%2F11%2F28%2Fogc-web-servisleri-wms-wfs-wcs%2F&date=2016-10-10

Son Erişim Tarihi: 10.10.2016

68 İnternet: Metaveri, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, URL:

http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.csb.gov.tr%2Fdb%2Fcb

s%2Fwebmenu%2Fwebmenu57135.pdf&date=2016-11-19 Son Erişim Tarihi:

19.11.2016

69 Taşdelen, A., İLCAS Tanıtım Sunusu, Ağustos 2014, İlbank A.Ş., Trabzon.

94

95

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler

Soyadı, adı : YILMAZ DEMİRTAŞ, Burcu

Uyruğu : T.C.

Doğum tarihi ve yeri : 23.01.1988 Ankara

Medeni hali : Evli

Telefon : 0312 303 36 43

e-mail : burcuy@ilbank.gov.tr

Eğitim

Derece Eğitim Birimi Mezuniyet Tarihi

Yüksek lisans Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Devam ediyor.

Lisans Selçuk Üniversitesi Harita Mühendisliği 2012

Lise Eryaman Yabancı Dil Ağırlıklı Lisesi 2006

İş Deneyimi

Yıl Yer Görev

2013- İLBANK A.Ş. Teknik Uzman Yrd.

Yabancı Dil

İngilizce

Hobiler

Doğa yürüyüşü yapmak, belgesel ve film izlemek.