lista przedmiotów

Uniwersytet Zielonogórski

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH W ZAKRESIE JĘZYKA POLSKIEGO realizowanych w ramach projektu Studia podyplomowe dla nauczycieli w zakresie ICT, języków obcych oraz drugiego przedmiotu (maj 2007 – luty 2008 r.)

Zielona Góra 2007

I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE

1. Adresat. Adresatem studiów są czynni nauczyciele – absolwenci wyższych studiów magisterskich, posiadający kwalifikacje zawodowe – merytoryczne i pedagogiczne – do nauczania pierwszego przedmiotu w szkołach różnego typu.

2. Cele projektu. Podstawowym celem opisywanych studiów podyplomowych jest merytoryczne i metodyczne przygotowanie beneficjentów projektu do wykonywania zawodu nauczyciela polonisty. W wyniku odbytego kształcenia absolwent powinien ponadto podnieść swoje kompetencje w zakresach takich, jak: stosowanie osiągnięć technologii informacyjno-komunikacyjnej w pracy nauczyciela drugiego przedmiotu oraz opanowanie języka obcego na poziomie biegłości SOKJ o jeden wyższym niż poziom określony przed rozpoczęciem studiów podyplomowych na podstawie testu rozpoziomowującego uczestników.

3. Podstawy programowe. Struktura, łączny wymiar godzin, zasady realizacji treści kształcenia.

a) Niniejszy program trzysemestralnych studiów podyplomowych został przygotowany zgodnie z wymogami określonymi w załączniku do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 207, poz. 2110).

b) Zakres przygotowania merytorycznego beneficjentów projektu do nauczania drugiego przedmiotu odpowiada w najistotniejszych zarysach – uwzględniając główne założenia – zakresowi podstaw programowych ustalonych dla języka polskiego w załącznikach do następujących aktów prawnych:

– Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 listopada 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dziennik Ustaw z 2003 r. Nr 210, poz. 2041);

– Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 listopada 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dziennik Ustaw z 2006 r. Nr 228, poz. 1669).

c) Dobór treści kształcenia polonistycznego, uwzględnionych w prezentowanym niżej programie i przewidywanych do realizacji w toku studiów, ma służyć w wymiarze merytoryczno-metodycznym efektywnemu przygotowaniu słuchaczy do nauczania drugiego przedmiotu w różnych typach szkół, a w wymiarze pragmatyczno-zawodowym – zdobyciu formalnych kwalifikacji, których zakres reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dziennik Ustaw z 2002 r. Nr 155, poz. 1288).

2

d) Na realizację programu studiów podyplomowych, przewidywaną w okresie od maja 2007 do lutego 2008 r., przeznacza się 460 godzin zajęć, z uwzględnieniem oprócz wykładów, ćwiczeń, konwersatoriów i warsztatów (również w formie dyskusji na forum internetowym) z zakresu przedmiotów przygotowujących pod względem merytorycznym i dydaktycznym do nauczania drugiego przedmiotu język polski także zajęć warsztatowych (uzupełnionych niestacjonarną formą kształcenia na odległość z wyzyskaniem internetu) z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnej oraz języka obcego.

e) Treści kształcenia z zakresów wzmiankowanych w nazwie studiów podyplomowych oraz w podpunkcie d) skupione są, zgodnie z ministerialnymi wytycznymi, w pięciu segmentach, na realizację których wyznaczono ściśle określoną lub przybliżoną liczbę godzin, według następującego rozróżnienia:

– Segment I: Podstawy merytoryczne nauczania języka polskiego – co najmniej 220 godzin;

– Segment II: Kompetencje dydaktyczne nauczyciela języka polskiego – 90 godzin, w tym nie mniej niż 10 godzin powinno być poświęcone stosowaniu technologii informacyjno-komunikacyjnej na lekcjach drugiego przedmiotu, a 40 godzin – na realizację modułów zajęć autorskich wynikających z osiągnięć i doświadczeń dydaktycznych uczelni w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli;

– Segment III: Kompetencje informatyczne nauczyciela – 40 – 45 godzin;

– Segment IV: Doskonalenie kompetencji z wybranego języka obcego – 80 godzin, w tym 20 godzin realizowanych w formie pracy poza zajęciami w szkole wyższej;

– Segment V: Konteksty współczesnej edukacji – 20 godzin, w trakcie których realizowane są moduły zajęć autorskich o tematyce nawiązującej do osiągnięć i doświadczeń dydaktycznych uczelni w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli.

f) Uczelni realizującej projekt umożliwiono, z wyłączeniem okoliczności wzmiankowanych w podpunktach a) – e) oraz g), swobodę w doborze treści i form kształcenia, zakładając, że ramowy program studiów podyplomowych powinien mieć charakter otwarty i stwarzać szkole wyższej realizującej projekt warunki do prezentowania własnych osiągnięć i do ich dyskontowania w celu podnoszenia poziomu jakości kształcenia.

g) Dobierając treści i formy kształcenia, uczelnia powinna jednak przestrzegać następujących wymogów:

– w formie wykładów nie może być realizowanych więcej niż 35 % ogółu zajęć;

– takie formy, jak praktyki czy praca poza zajęciami w szkole wyższej nie powinny stanowić więcej niż 20 % ogółu zajęć;

– grupa warsztatowa nie może liczyć więcej niż 20 osób.

3

II. SZCZEGÓŁOWY PLAN STUDIÓW PODYPLOMOWYCH

1. Autorzy planu. Przedstawiony niżej szczegółowy plan studiów podyplomowych został opracowany – zgodnie z ogólnymi wytycznymi dotyczącymi projektu, a w szczególności z ustaleniami wyjściowymi odnoszącymi się do struktury treści (podział na segmenty i moduły) i wymiaru godzin (łącznego oraz w obrębie poszczególnych segmentów) – przez zespół pracowników Instytutu Filologii Polskiej Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Zielonogórskiego w składzie: prof. UZ dr hab. Sławomir Kufel – literaturoznawca, kierownik Zakładu Literatury Staropolskiej i Oświecenia (zarazem prodziekan Wydziału Humanistycznego), prof. UZ dr hab. Marian Sinica – dydaktyk, kierownik Zakładu Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego (zarazem dyrektor Instytutu Filologii Polskiej), dr Cezary Piątkowski – językoznawca, kierownik Pracowni Stylistyki (zarazem kierownik studiów podyplomowych w zakresie języka polskiego realizowanych w poprzedniej edycji opisywanego projektu unijnego). Zespół po pierwsze ustalił treści (konkretyzując nazwy modułów) i formy (precyzując formy pracy oraz formy zaliczenia planowane dla poszczególnych modułów) kształcenia, a także określił wymiar godzin przewidziany na realizację przedmiotów (modułów i ich form) uwzględnionych w segmentach związanych tematycznie (w aspektach merytorycznym lub dydaktycznym) z edukacją polonistyczną: I (Podstawy merytoryczne nauczania języka polskiego), II (Kompetencje dydaktyczne nauczyciela języka polskiego) i V (Konteksty współczesnej edukacji); po drugie zaś – uściślił zawarte w ogólnych założeniach projektu informacje dotyczące trybu realizacji (kształcenie stacjonarne, kształcenie na odległość z wyzyskaniem internetu) przedmiotów zawartych przede wszystkim w segmentach III (Kompetencje informatyczne nauczyciela) i IV (Doskonalenie kompetencji z wybranego języka obcego).

2. Lista segmentów i modułów. Poniższe zestawienie stanowi ostateczną konkretyzację zarówno ogólnych założeń dotyczących realizacji projektu, przybliżonych w punkcie I. 3., jak i bardziej szczegółowych propozycji rozwiązań, przyjętych przez trzyosobowy zespół, o których wzmiankowano w punkcie II. 1. Należy w związku z tym zaznaczyć, że:

– zajęcia realizowane w formie wykładów zostały zaplanowane w wymiarze 150 godzin, czyli stanowią 32, 51 % wymiaru łącznego;

– niestacjonarne formy zajęć, takie jak dyskusyjne forum internetowe oraz zadania wykonywane przez uczestników studiów w domu, w ramach kształcenia na odległość z wyzyskaniem internetu, zostały zaplanowane w wymiarze 41 godzin, czyli stanowią 8, 91 % wymiaru łącznego:

– formy zajęć inne niż tradycyjne (przez tradycyjne formy pracy rozumie się zajęcia odbywane w budynkach uczelni w grupach typu ćwiczeniowego, czyli w grupach ćwiczeniowych, konwersatoryjnych, warsztatowych, lub w grupach wykładowych), a więc zarówno zajęcia niestacjonarne uwzględnione w poprzednim akapicie, jak i konsultacje wliczane do globalnej liczby godzin – zostały zaplanowane w wymiarze 46 godzin, czyli stanowią 10 % wymiaru łącznego.

4

Lp. Nazwa przedmiotu Liczbagodzin

Forma pracy Formazaliczenia

I. Segment:Podstawy merytoryczne nauczania języka polskiego

225

Moduł 1.Zarys dziejów literatury polskiej

10 wykład egzamin

20 ćwiczenia zaliczenie

Moduł 2.Wybrane zagadnienia współczesnej literatury polskiej

10 wykład egzamin

10 ćwiczenia zaliczenie

Moduł 3.Arcydzieła literatury powszechnej

10 wykład zaliczenie

Moduł 4.Poetyka

20 konwersatorium zaliczenie z oceną

Moduł 5.Analiza i interpretacja dzieła literackiego

20 warsztaty zaliczeniez oceną

Moduł 6.Wiedza o kulturze


Moduł 7.Funkcje i odmiany języka

20 konwersatorium zaliczeniez oceną

Moduł 8.Gramatyka opisowa języka polskiego

10 wykład egzamin20 ćwiczenia zaliczenie

Moduł 9.Zarys dziejów języka polskiego


Moduł 10.Kultura języka polskiego

15* warsztaty zaliczeniez oceną

Moduł 11.Retoryka

10 warsztaty zaliczenie z oceną

Moduł 12.Stylistyka praktyczna


II. Segment:Kompetencje dydaktyczne nauczyciela języka polskiego

90

Moduł 13.Dydaktyka literatury i języka polskiego

20 wykład egzamin20 ćwiczenia zaliczenie

Moduł 14.Biblioterapeutyczny wymiaredukacji polonistycznej


Moduł 15.Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu


Moduł 16.Zastosowanie technologii informacyjnychw nauczaniu języka polskiego


5

III. Segment:Kompetencje informatycznenauczyciela

45

Moduł 17.Technologie informacyjnew warsztacie pracy nauczyciela

45** warsztaty zaliczeniez oceną

IV. Segment:Doskonalenie kompetencjiz wybranego języka obcego

80

Moduł 18.Język obcy

80*** warsztaty zaliczenie z oceną

V. Segment:Konteksty współczesnej edukacji

20

Moduł 19.Tendencje w kształceniu polonistycznympo 1989 roku


PODSUMOWANIEsegmenty – 5, moduły – 19 segment I – 12 modułówsegment II – 4 modułysegment III – 1 modułsegment IV – 1 modułsegment V – 1 moduł

460 wykłady– 10 modułów– 150 godzin ćwiczenia– 4 moduły– 70 godzinkonwersatoria– 2 moduły– 40 godzinwarsztaty– 7 modułów– 200 godzin

egzaminy– 4 modułyzaliczeniawykładów–6 modułówzaliczeniaćwiczeń– 4 modułyzaliczeniaz oceną–9 modułów

UWAGI* W tym: 10 godz. zajęć stacjonarnych oraz 5 godz. zajęć niestacjonarnych (internetowe forum dyskusyjne poświęcone współczesnym dylematom poprawnościowym).

** W tym: 20 godz. zajęć stacjonarnych oraz 25 godz. zajęć niestacjonarnych (zadania wykonywane przez słuchaczy w domu w ramach kształcenia na odległość za pośrednictwem internetu, którym towarzyszą konsultacje).

*** W tym: 60 godz. zajęć stacjonarnych oraz 20 godz. zajęć niestacjonarnych (zadania wykonywane przez słuchaczy w domu w ramach kształcenia wzmiankowanego w poprzedniej uwadze).

3. Zasady zaliczania zajęć dydaktycznych. Ogólne zasady zaliczania zajęć dydaktycznych na uczelni realizującej projekt zostaną określone w Regulaminie studiów podyplomowych Uniwersytetu Zielonogórskiego, z kolei bardziej szczegółowe, odniesione do specyfiki poszczególnych przedmiotów, kryteria zaliczania form pracy słuchaczy będą przybliżone uczestnikom przez nauczycieli przedmiotu na inaugurujących spotkania wykładach i ćwiczeniach (konwersatoriach, warsztatach). Ponadto przyjmuje się, że:

6

– absencja na zajęciach z danego przedmiotu w zakresie określonej formy pracy (np. na ćwiczeniach z przedmiotu X, na wykładach z przedmiotu X, na konwersatoriach z przedmiotu Y, na zajęciach warsztatowych z przedmiotu Z itd.) nie powinna przekroczyć wskaźnika procentowego określonego jako 10 %;

– w wypadku przekroczenia limitu wyznaczonego przez wskaźnik procentowy, o którym wzmiankuje się w poprzednim akapicie, słuchacz jest zobowiązany do niezwłocznego usprawiedliwienia nieobecności oraz zaliczenia kolokwium lub testu (formę ustala nauczyciel prowadzący zajęcia) z zakresu tematycznego związanego z zajęciami niezaliczonymi ze względu na absencję.

III. SZCZEGÓŁOWE PROGRAMY STUDIÓW W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA POLONISTYCZNEGO

1. Autorzy programów. Program studiów podyplomowych przygotowujących do nauczania drugiego przedmiotu został opracowany pod względem koncepcyjno-teleologicznym przez prof. UZ dr. hab. Sławomira Kufla, prof. UZ dr. hab. Mariana Sinicę oraz dr. Cezarego Piątkowskiego i zawiera 17 wyszczególnionych i opisanych programów modułów (przedmiotów) z listy przedstawionej w punkcie II. 2, których autorami, współautorami lub konsultantami są także inni pracownicy Instytutu Filologii Polskiej zaproszeni do uczestnictwa w realizacji projektu: prof. zw. dr hab. Marian Bugajski (moduł 10) ze współpracownikami z Zakładu Komunikacji Językowej (moduł 8), prof. UZ dr hab. Stanisław Borawski (moduł 11), prof. UZ dr hab. Franciszek Pilarczyk (moduł 3), prof. UZ dr hab. Karol Smużniak (moduł 6), dr hab. Leszek Jazownik (moduł 14), dr Dorota Amborska-Głowacka (moduł 19), dr Magdalena Hawrysz (moduł 9), dr Małgorzata Mikołajczak (moduły 4 i 5), dr Anna Szóstak (moduł 2), dr Radosław Sztyber (moduł 16).

2. Teleologiczny aspekt programu: sylwetka absolwenta – nauczyciela polonisty. Absolwent studiów podyplomowych dla nauczycieli w zakresie drugiego przedmiotu język polski posiada wiedzę i umiejętności pozwalające na samodzielne rozwiązywanie problemów zawodowych związanych z wykonywaniem pracy nauczyciela polonisty w szkole – przede wszystkim w szkole podstawowej oraz w gimnazjum, a ponadto – zgodnie z paragrafem 2 (punkt 1, ustęp 3) Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. (Dziennik Ustaw z 2002 r. Nr 155, poz. 1288) – w szkołach ponadgimnazjalnych określonego w przepisach rodzaju. Beneficjent zrealizowanego projektu umie posługiwać się językiem specjalistycznym z zakresu filologii polskiej, rozumie główne zjawiska i procesy językowe, literackie i kulturowe – zarówno współczesne, jak i historyczne – oraz potrafi je rozpoznawać, analizować, interpretować i systematyzować. W szczególności absolwent powinien być przygotowany do sprawnej pod względem metodycznym (aspekt dydaktyczny), a zarazem uwzględniającej najnowsze osiągnięcia nauki o języku i literaturze (aspekt merytoryczny) analizy filologicznej tekstów uwzględnionych w podstawie programowej nauczania przedmiotu język polski – zarówno w szkole podstawowej, jak i w szkołach ponadpodstawowych.

7

3. Programy modułów. Poniżej zaprezentowane zostaną programy tych modułów (przedmiotów), które pod względem merytorycznym lub dydaktycznym bezpośrednio nawiązują do celów kształcenia w zakresie drugiego przedmiotu, czyli przygotowują uczestników studiów do przyszłej pracy w charakterze nauczyciela polonisty; będą to zatem moduły (przedmioty) zawarte w segmentach: I, II i V. Programy tu pomieszczone opracowano według schematu uwzględniającego następujące składniki opisu: cel/cele (kształcenia), treści (nauczania), literaturę (podstawową i uzupełniającą).

Segment I Podstawy merytoryczne nauczania języka polskiego

Moduł I. 1: Zarys dziejów literatury polskiej

Cele:– pogłębienie ogólnej wiedzy o dziejach literatury polskiej (z uwzględnieniem

ciągu przeobrażeń, jakim podlega literatura pod wpływem różnych determinantów historycznych: ideologicznych, filozoficznych, kulturowych itp., a także przyjętych na gruncie literaturoznawstwa periodyzacji), zwłaszcza w zakresie spuścizny artystycznej pisarzy i poetów przewidzianej w podstawie programowej przedmiotu język polski;

– nabycie przez słuchaczy kompetencji pomocnych w szkolnej analizie i interpretacji dzieł minionych epok literackich;

– wyznaczenie lekturowych i metodycznych podstaw do dalszego samokształcenia, poszerzającego dotychczasową wiedzę historycznoliteracką uczestników i przygotowującego ich do skutecznej realizacji zadań dydaktycznych w szkole podstawowej oraz w szkołach ponadpodstawowych.

Treści:1. Literatura średniowiecza. Źródła, periodyzacja i terminologia. Założenia ideowe

epoki i ich odzwierciedlenie w najdawniejszych zabytkach piśmiennictwa polskiego. Artyzm Bogurodzicy. Znaczenie średniowiecza dla późniejszych epok.

2. Literatura renesansu. Periodyzacja, terminologia, źródła i założenia ideowe epoki. Twórczość Jana Kochanowskiego (w szczególności: pieśni, fraszki, treny, psalmy). Literatura parenetyczno-dydaktyczna. Znaczenie odrodzenia dla rozwoju literatury narodowej i języka ojczystego.

3. Literatura baroku. Periodyzacja, terminologia, źródła i założenia ideowe epoki. Twórczość poetycka Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, Jana Andrzeja Morsztyna i Wacława Potockiego. Literatura ziemiańska. Dziedzictwo baroku w kulturze polskiej.

4. Literatura oświecenia. Periodyzacja, terminologia, źródła i założenia ideowe epoki. Twórczość Ignacego Krasickiego (na materiale bajek i satyr) i Franciszka Karpińskiego (wybrane liryki). Oświecenie jako początek nowoczesności – znaczenie epoki dla rozwoju kultury narodowej.

5. Literatura romantyzmu. Periodyzacja, terminologia, źródła i założenia ideowe epoki. Twórczość Adama Mickiewicza (w szczególności: Ballady i romanse, Dziady –

8

cz. II, III i IV, Pan Tadeusz), Juliusza Słowackiego (wybrane liryki, Balladyna), Cypriana Kamila Norwida (na materiale wierszy wybranych z cyklu Vade-mecum), Aleksandra Fredry (Zemsta). Dziedzictwo romantyzmu: znaczenie literatury romantycznej dla podtrzymania tradycji narodowowyzwoleńczej; romantyczny świat wyobraźni i uczuć.

6. Literatura pozytywizmu. Periodyzacja, terminologia, źródła i założenia ideowe epoki. Twórczość Elizy Orzeszkowej (Nad Niemnem), Bolesława Prusa (na przykładzie wybranej powieści oraz noweli – Lalki i Anielki), Henryka Sienkiewicza (na materiale powieści i nowel, takich jak: Krzyżacy, Quo vadis, Trylogia oraz Janko Muzykant, Latarnik). Dziedzictwo pozytywizmu: realizm i naturalizm; pozytywistyczny ogląd świata i stosunek do sprawy narodowej; początek sporu ewolucjonistyczno-kreacjonistycznego.

7. Literatura Młodej Polski. Periodyzacja, spory terminologiczne, inspiracje, dyskusje ideowe. Confiteor – artystyczny manifest Stanisława Przybyszewskiego. Twórczość Jana Kasprowicza (wybrane sonety i hymny), Kazimierza Przerwy-Tetmajera (liryki miłosne, wiersze programowe), Stanisława Wyspiańskiego (Wesele), Władysława Stanisława Reymonta (Chłopi), Stefana Żeromskiego (na materiale wybranych powieści i opowiadań, takich jak: Ludzie bezdomni, Syzyfowe prace, Rozdziobią nas kruki, wrony, Siłaczka). Wkład literatury młodopolskiej w rozwój kultury narodowej.

8. Literatura dwudziestolecia międzywojennego. Periodyzacja, terminologia, inspiracje, dyskusje programowe. Grupy i związki poetyckie. Twórczość Jana Lechonia, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Leopolda Staffa (wybrane liryki tych poetów), Stanisława Ignacego Witkiewicza (W małym dworku), Marii Dąbrowskiej (Noce i dnie), Witolda Gombrowicza (Ferdydurke), Stefana Żeromskiego (Przedwiośnie). Znaczenie literatury dwudziestolecia międzywojennego dla kultury polskiej.

Literatura:1. J. Błoński, Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Kraków 2001.2. G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1996.3. Człowiek oświecenia, red. M. Voellve, Warszawa 2001.4. Cz. Hernas, Barok, Warszawa 2006.5. J. Huizinga, Jesień średniowiecza, Warszawa 1992.6. A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 1994.7. A. Hutnikiewicz, Od czystej formy do literatury faktu. Główne teorie i programy

literackie XX stulecia, Warszawa 1988.8. M. Janion, M. Żmigrodzka, Romantyzm i historia, Warszawa 1978.9. A. Karpiński, Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju, Studia

Staropolskie XLIX, Wrocław 1983.10. M. Klimowicz, Oświecenie, Warszawa 1998.11. T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko, Warszawa 1979.12. J. Kwiatkowski, Dwudziestolecie międzywojenne, Warszawa 2000.13. H. Markiewicz, Pozytywizm, Warszawa 2002.14. T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1995.15. Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza-

Kwiatkowska, Wrocław 2000.16. Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, oprac. J. Kulczycka-Saloni,

Wrocław 1985.17. Słownik literatury polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1996.

9

18. Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.

19. Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i inni, Wrocław 1992.20. Słownik literatury staropolskiej: Średniowiecze – Renesans – Barok,

red. T. Michałowska, Wrocław 1990.21. J. Sokołowska, Spory o barok – w poszukiwaniu modelu epoki, Warszawa 1971.22. A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1988.23. A. Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1997.24. M. Wyka, Światopoglądy młodopolskie, Kraków 1996. 25. J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1976.

Uwaga. W powyższym zestawieniu zostały uwzględnione wyłącznie wybrane opracowania o charakterze syntetycznym ( przeważają wśród nich monografie poświęcone poszczególnym epokom literackim). Taki dobór bibliografii ma służyć nie tylko dostarczeniu uogólnionej i elementarnej wiedzy historycznoliterackiej, ale także – zachęceniu słuchaczy do dalszej lektury, przyszłego samokształcenia wykraczającego poza zakres zagadnień omawianych w trakcie wykładów i ćwiczeń. Informacje o rekomendowanych edycjach tekstów stanowiących podstawę rozważań w toku studiów będą podawane na bieżąco, z wyprzedzeniem umożliwiającym efektywne przygotowanie się do zajęć i do egzaminu, podczas ćwiczeń w I i II semestrze.

Moduł I. 2: Wybrane zagadnienia współczesnej literatury polskiej

Cele:

– zapoznanie uczestników studiów z najważniejszymi zjawiskami, tendencjami i kierunkami charakteryzującymi literaturę polską XX i XXI stulecia – poczynając od okresu wojny i okupacji (lata 1939 – 1945), a na najnowszych osiągnięciach literackich kończąc – ze szczególnym uwzględnieniem tych autorów i dzieł, na które wskazuje program nauczania języka polskiego w gimnazjum i w szkołach średnich;

– nabycie przez słuchaczy kompetencji przydatnych w szkolnej analizie i interpretacji dzieł literatury współczesnej;

– wyznaczenie lekturowych i metodycznych podstaw do dalszego zgłębiania złożonych zagadnień literatury XX – XXI wieku.

Treści:1. Periodyzacja współczesnej literatury polskiej w świetle przełomów społeczno-

politycznych. Dyskusje programowe i ich konteksty.2. Główne zjawiska, tendencje i kierunki rozwoju literatury polskiej od 1939 r.3. Egzemplifikacje poetyckie – twórczość Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Zbigniewa

Herberta, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Ewy Lipskiej, Wisławy Szymborskiej.

4. Osiągnięcia w zakresie prozy – twórczość Jerzego Andrzejewskiego, Tadeusza Borowskiego, Witolda Gombrowicza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

5. Formuła dramatu w ujęciach Tadeusza Różewicza i Sławomira Mrożka.

10

Literatura:

1. S. Burkot, Literatura polska w latach 1939 – 1999, Warszawa 2002.2. Cezury i przełomy: studia o literaturze polskiej XX wieku, red. K. Krasuski, Katowice

2001.3. P. Czapliński, P. Śliwiński, Literatura polska 1976 – 1998. Przewodnik po poezji i

prozie, Kraków 2000.4. Czytanie Herberta, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, E. Wiegandt, Poznań 1995.5. S. Gębala, Punkt wyjścia: „Kartoteka”, [w:] tenże, Teatr Różewicza, Wrocław 1978.6. A. Kaliszewski, Gry pana Cogito, Kraków 1982.7. A. Legeżyńska, Wisława Szymborska, Poznań 1996.8. W. Maciąg, Nasz wiek XX. Przewodnie idee literatury polskiej 1918 – 1980, Wrocław

1982.9. M. P. Markowski, Czarny nurt: Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004.10. T. Nyczek, 22 × Szymborska, Poznań 1997.11. G. Olszański, Śmierć udomowiona: szkice o poezji Ewy Lipskiej, Kraków 2006.12. Poznawanie Miłosza, red. A. Fiut, Kraków 2000 – 2001.13. R. Przybylski, Być i pisać. O prozie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Poznań 1991.14. J. Pyszny, A. Zawada, Literatura XX wieku, Wrocław 1999.15. S. Stabro, Chwila bez imienia. O poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Chotomów

1992.16. H. Stephan, Mrożek, Kraków 1996.17. M. Stępień, 50 lat literatury polskiej (1939 – 1989). Wprowadzenie, Kraków 1996.18. A. Synoradzka, Andrzejewski, Kraków 1997.19. W. Wójcik, „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego, Warszawa 1972.20. A. Zawada, Literackie półwiecze 1939 – 1989, Wrocław 2001.21. M. Zaleski, Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza, Kraków 2005.22. Zobaczyć poetę. Szkice o twórczości Tadeusza Różewicza, red. E. Guderian-

Czaplińska, E. Kalemba-Kasprzak, Poznań 1993.

Uwaga. W powyższym zestawieniu nie zostały uwzględnione edycje tekstów (np. antologie

poezji itd.) stanowiących podstawę rozważań i analiz. Informacje dotyczące tych źródeł będą

podawane na bieżąco, z wyprzedzeniem umożliwiającym efektywne przygotowanie się do

zajęć i do egzaminu, podczas ćwiczeń w III semestrze.

Moduł I. 3: Arcydzieła literatury powszechnej

Cele:– zapoznanie słuchaczy z wybranymi dziełami zaliczanymi do kanonu literatury

światowej oraz z narzędziami i ze sposobami ich interpretacji;– ukazanie wpływu omawianych dzieł na późniejsze dzieje literatury i sztuki

europejskiej;– porównanie nowych przekładów proponowanych tekstów z tłumaczeniami

dawnymi, dziś już klasycznymi (np. zestawienie przekładów fragmentów Biblii dokonanych przez Jakuba Wujka oraz Czesława Miłosza).

11

Treści:1. W kręgu mitologii – kanon literatury antycznej. Mity greckie i rzymskie. Epika

Homera (Iliada i Odyseja). Tragedie Sofoklesa (Antygona, Król Edyp). Metamorfozy Owidiusza.

2. Biblia. Polskie przekłady wybranych ksiąg Starego i Nowego Testamentu – próba porównania (na materiale tłumaczeń Jakuba Wujka: Genezis, oraz Czesława Miłosza: Pieśń nad pieśniami, Księga Hioba, Ecclesiastes, Kohelet, Apokalipsa).

3. Z dziejów literatury europejskiej. Pieśń o Rolandzie jako przykład średniowiecznego eposu rycerskiego. Twórczość Cervantesa (Don Kichote), Dantego (Boska komedia), Szekspira (Hamlet, Król Lear).

4. Arcydzieła literatury współczesnej. Antoine de Saint-Exupéry – Nocny lot, Malcolm Lowry – Pod wulkanem.

Literatura:

1. B. Bednarek, Epos europejski, Wrocław 2001.2. H. D. F. Kitto, Tragedia grecka. Studium literackie, Bydgoszcz 1997.3. J. Kott, Szekspir współczesny, Warszawa 1965.4. J. Kott, Szkice o Szekspirze, Warszawa 1961.5. Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997. 6. V. Nabokov, Wykłady o Don Kichocie, Warszawa 2001.7. J. Parandowski, Mitologia, Warszawa 1990.8. W. Sadkowski, Proza świata, Warszawa 1999.

Uwaga. W powyższym zestawieniu nie zostały uwzględnione polskie przekłady dzieł przewidzianych w programie. Wyboru edycji dokona nauczyciel przedmiotu, przedstawiając stosowną informację podczas pierwszego wykładu.

Moduł I. 4: Poetyka

Cele:– przybliżenie słuchaczom podstawowych pojęć dotyczących budowy tekstów

literackich;– wykształcenie umiejętności rozpoznawania, nazywania i klasyfikowania

podstawowych zjawisk literackich opisywanych przez poetykę, a zaświadczonych w podstawie programowej przedmiotu język polski w szkole podstawowej oraz w szkołach ponadpodstawowych;

– przygotowanie uczestników studiów do warsztatów z zakresu analizy i interpretacji dzieł literackich.

Treści:

1. Tekst literacki i jego wyróżniki.

2. Teoria języka poetyckiego.

3. Znaczenie i funkcja środków stylistycznych w dziele literackim.

4. Opis i analiza funkcjonalna wybranych środków stylistycznych: wyrazów

dźwiękonaśladowczych, neologizmów, archaizmów, dialektyzmów, apostrofy,

antytezy, pytania retorycznego.

12

5. Podstawowe tropy stylistyczne: epitet, porównanie, symbol, alegoria.

6. Metafora, jej rodzaje i funkcje w tekście.

7. Stylizacja i jej odmiany.

8. Prozodia polska. Paradygmat wiersza.

9. Rola rymu i rytmu.

10. Wiersz sylabiczny. Rola przerzutni i średniówki.

11. Wiersz wolny.

12. Rodzaje i gatunki literackie oraz ich wyróżniki.

13. Kategorie realizmu, fantastyki, tragizmu, komizmu i groteski w dziele literackim oraz

sposoby ich artykulacji.

14. Sytuacja nadawczo-odbiorcza w dziele literackim.

15. Autor i narrator. Rodzaje narracji.

16. Cechy strukturalne utworów prozatorskich: świat przedstawiony, fabuła, akcja, wątek,

bohater, narrator.

17. Charakterystyka wybranych gatunków prozatorskich: baśni, opowiadania, noweli,

powieści, przypowieści.

18. Cechy rodzajowe liryki. Kategoria podmiotu lirycznego.

19. Charakterystyka wybranych gatunków lirycznych i synkretycznych: fraszki, satyry,

ballady, hymnu, sonetu.

20. Dramat i teatr. Podstawowe gatunki dramatyczne.

Literatura:

1. B. Chrząstowska, S. Wysłouch, Poetyka stosowana, Warszawa 1978 i wyd. następne.

2. Genologia polska. Wybór tekstów, red. D. Trzpil, Warszawa 1983.

3. H. Markiewicz, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1980.

4. H. Markiewicz, Wymiary dzieła literackiego, Kraków 1984.

5. E. Miodońska-Brookes, A.Kulawik, M. Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1980.

6. Słownik gatunków literackich, red. M. Bernacki, M. Paulus, Bielsko-Biała 1999.

7. Słownik terminów literackich, red. J Sławiński, M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska,

T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1998.

13

Moduł I. 5: Analiza i interpretacja dzieła literackiego

Cel:

– wykształcenie umiejętności posługiwania się metodami i narzędziami badawczymi

literaturoznawstwa w analizie zróżnicowanych gatunkowo tekstów artystycznych, a także

sprawnego wyzyskiwania kategorii operacyjnych w interpretacji dzieła literackiego.

Treści:

1. Analiza dzieła literackiego – założenia metodologiczne.

2. Strategie interpretacji dzieła literackiego.

3. Ocena i wartościowanie dzieła literackiego.

4. Analiza i interpretacja wybranych utworów literackich – ćwiczenia praktyczne (na

materiale wybranych utworów lirycznych, epickich i dramatycznych).

Literatura:

1. M. Mikołajczak, Wersyfikacja, wyd. II, Wałbrzych 2000.

2. A. Seul, Stylistyka, wyd. II, Wałbrzych 2000.

3. J. Sławiński, Miejsce interpretacji, Gdańsk 2006.

Uwaga. Podczas warsztatów zostaną ponadto wyzyskane teksty artystyczne (lub ich

fragmenty) wskazane w podstawie programowej przedmiotu język polski w zakresie szkół

podstawowych, gimnazjalnych i średnich.

Moduł I. 6: Wiedza o kulturze

Cele:

– poznanie przez słuchaczy bazy pojęciowej z zakresu wiedzy o kulturze i

komunikacji kulturowej;

– przygotowanie uczestników studiów do odbioru różnych tekstów kultury w

kontekście programów nauczania języka polskiego.

Treści:

1. Podstawowe pojęcia z wiedzy o kulturze (kultura, kultura narodowa, kontrkultura,

subkultury, język, inteligencja, nauka, ideologia tradycja, zabawa).

2. Semiotyka kultury.

3. Kultura masowa.

14

4. Znaczenie i komunikowanie (komunikacja niewerbalna).

5. Dzieło sztuki w kulturze (widowiska, teatr, film, przekazy audiowizualne).

Literatura:

1. Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. A. Chałupnik, W. Dudzik, M. Kanabrodzki, red. L. Kolankiewicz, Warszawa 2005.

2. Encyklopedia Kultury Polskiej XX Wieku, t. I: Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, red. A. Kłoskowska, Wrocław 1991.

3. Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004.4. Wiedza o Kulturze, cz. III: Teatr w kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. W. Dudzik,

L. Kolankiewicz, Warszawa 1996.5. Wiedza o Kulturze, cz. IV: Audiowizualność w kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac.

J. Bocheńska, A. Kisielewska, M. Pęczak, Warszawa 1996.

Moduł I. 7: Funkcje i odmiany języka

Cele:– przybliżenie słuchaczom głównych teoretycznych aspektów (i związanych

z nimi podstawowych zagadnień) opisu języka oraz komunikacji językowej: semiotycznego (język jako system znakowy, cechy znaków językowych), semantycznego (struktura znaczeniowa słowa, relacje między wyrazami w obrębie pól znaczeniowych oraz w tekście), funkcjonalnego (funkcje znaków językowych), pragmatyczno-humanistycznego (zamierzone przez użytkownika języka cele komunikacyjne oraz sposoby ich realizacji, zakres zjawisk osobniczych w komunikacie językowym), kontekstowo-konsytuacyjnego (możliwości i ograniczenia wynikające z okoliczności użycia języka oraz z zastosowanej odpowiednio do tych okoliczności formy wypowiedzi);

– poznanie przez uczestników studiów podstawowych kryteriów klasyfikacji zjawisk językowych (kryteria: formy, zasięgu geograficznego, zakresu użycia społecznego, funkcji, sytuacji komunikacyjnej, stopnia normatywności) uwzględnianych w pracach lingwistycznych poświęconych zagadnieniu zróżnicowania współczesnej polszczyzny oraz najważniejszych wyznaczników głównych odmian, stylów, wariantów, dialektów i gwar języka polskiego wyróżnionych na podstawie tych kryteriów;

– podniesienie komunikacyjnych i metodycznych kompetencji beneficjentów projektu poprzez wykształcenie umiejętności rozpoznawania, opisu, oceny i leksykograficznej weryfikacji zjawisk językowych, a także tworzenia tekstów zróżnicowanych ze względu na formę, zasięg geograficzny, zakres użycia społecznego, funkcję, sytuację komunikacyjną, stopień normatywności.

Treści: A. Wprowadzenie – w kręgu podstawowych dylematów i pojęć lingwistyki funkcjonalnej 1. Język: narząd?, mowa?, styl?, system znaków? O słownikowych i lingwistycznych definicjach pojęcia.

15

2. Funkcje języka w świetle składników aktu komunikacji.3. Znaczenie słowa – podstawowe pojęcia semantyki leksykalnej (zakres znaczeniowy,

treść znaczeniowa, sfera desygnacyjna, sfera konotacyjna, wieloznaczność, relacje znaczeniowe między wyrazami w obrębie pól semantyczno-leksykalnych oraz w tekście) i ich egzemplifikacje w słownikach języka polskiego.

B. Odmiany języka polskiego4. Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny – kryteria klasyfikacji.5. Terytorialne zróżnicowanie języka polskiego: dialekty i gwary wiejskie, gwary

miejskie, regionalne warianty polszczyzny ogólnej.6. Środowiskowo-zawodowe odmiany polszczyzny: socjolekty, profesjolekty, biolekty. 7. Style funkcjonalne języka polskiego: potoczny, retoryczny, urzędowo-kancelaryjny,

publicystyczno-dziennikarski, naukowy, artystyczny.

C. Pragmatyczno-humanistyczne oraz kontekstowo-konsytuacyjne aspekty komunikacji językowej

8. Stylowa stosowność wypowiedzi i jej determinanty komunikacyjno-formalne: oficjalna lub nieoficjalna sytuacja użycia języka, wzorcowy lub użytkowy poziom normatywności mowy, mówiona lub pisana forma komunikatu.

9. Indywidualny i społeczny wymiar zachowań językowych.10. Stylistyczne adaptacje, czyli zagadnienie stylizacji językowej tekstu w ujęciu

lingwistycznym. Literatura: 1. M. Bugajski, Język w komunikowaniu, Warszawa 2006.

2. Dyskurs jako struktura i proces, red. T. A. Van Dijk, przekł. G. Grochowski, red. nauk. wyd. polskiego T. Dobrzyńska, Warszawa 2001.

3. A. Engelking, A. Markowski, E. Weiss, Kwalifikatory w słownikach – próba systematyzacji, „Poradnik Językowy” 1989, z. 5.

4. Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych, red. J. Brzeziński, Zielona Góra 1988.

5. T. P. Krzeszowski, O funkcjach języka, czyli o potędze słów, „Język Polski” 1995, z. 4 – 5 .

6. M. Kucała, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.

7. H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, wyd. V, Warszawa 2001.8. E. Łuczyński, J. Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk

1999.9. A. Markowski, Polszczyzna końca XX wieku, Warszawa 1992.10. A. Skudrzykowa, K. Urban, Mały słownik terminów z zakresu socjolingwistyki i

pragmatyki językowej, Kraków 2000.11. Z. Sobierajski, Dialekty polskie i folklor z różnych regionów, Poznań 1991.12. S. Urbańczyk, Słowniki i encyklopedie, ich rodzaje i użyteczność, wyd. II, Kraków

1991. 13. A. Wilkoń, Problemy stylizacji językowej w literaturze, „Przegląd Humanistyczny”

1984, z. 3.14. A. Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice 1987.15. Współczesne odmiany języka narodowego, red. K. Michalewski, Łódź 2004.16. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001. [tu artykuły: J. Bartmiński,

Styl potoczny; S. Gajda, Styl naukowy; S. Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany

16

polszczyzny – socjolekty; K. Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny; R. Handke, Styl artystyczny; F. Nieckula, Język ustny a język pisany; K. Ożóg, Ustna odmiana języka ogólnego; R. Tokarski, Słownictwo jako interpretacja świata; M. Wojtak, Styl urzędowy].

Moduł I. 8: Gramatyka opisowa języka polskiego Cele:

– przybliżenie słuchaczom w sposób syntetyczny hierarchicznej struktury systemu gramatycznego współczesnego języka polskiego, z uwzględnieniem teoretycznych i metodycznych podstaw opisu zjawisk językowych oraz w powiązaniu z aktualnymi tendencjami rozwojowymi polszczyzny;

– nabycie przez beneficjentów projektu merytorycznych i metodycznych kompetencji nieodzownych w efektywnym nauczaniu gramatyki języka ojczystego w szkole, a w szczególności opanowanie oraz stosowanie wiedzy i umiejętności z takich zakresów, jak: klasyfikacja i opis fonemów, zapis fonetyczny tekstu, analiza derywatów słowotwórczych, analiza form fleksyjnych, określanie wartości kategorii gramatycznych, klasyfikacja części mowy, analiza składniowa wypowiedzeń pojedynczych i złożonych.

Treści:A. Wprowadzenie

1. Podstawowe pojęcia i zagadnienia językoznawcze: mowa, mówienie, zrozumienie, tekst, język, struktura języka.

B. Zarys struktury gramatycznej współczesnego języka polskiego2. Fonetyka i fonologia. Narządy mowy. Pojęcie głoski. Charakterystyka artykulacyjna

i akustyczna spółgłosek i samogłosek. Upodobnienia i ich klasyfikacja. Uproszczenia grup spółgłoskowych. Pojęcie fonemu, cechy dystynktywnej i delimitacyjnej, opozycji fonologicznej.

3. Morfologia. Pojęcie morfemu; rodzaje morfemów. Leksem, wyraz, forma fleksyjna. Pojęcie derywatu; rodzaje derywacji; temat i formant słowotwórczy. Podstawowe kategorie słowotwórcze. Słowotwórstwo rzeczownika, przymiotnika, czasownika. Miejsce fleksji w systemie językowym. Fleksja a słowotwórstwo. Język polski jako język fleksyjny. Podstawowe pojęcia fleksji: forma fleksyjna, temat fleksyjny, końcówka fleksyjna; formy fleksyjne oboczne, synkretyczne; supletywizm; paradygmat fleksyjny. Kategorie gramatyczne imienne: liczba, rodzaj, przypadek. Kategorie gramatyczne werbalne: czas, osoba, strona, tryb, aspekt. Ogólny obraz deklinacji rzeczownikowej. Koniugacja; zasadnicze typy budowy form czasownikowych (fleksyjne – koniugacyjne i deklinacyjne, afleksyjne, aglutynacyjne i analityczne).

4. Składnia. Pojęcie wypowiedzenia; klasyfikacja wypowiedzeń. Składnia zgody, rządu i samej przynależności. Opis składników wypowiedzenia pojedynczego (podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, okolicznika, przydawki). Analiza składniowa wypowiedzeń pojedynczych; drzewka derywacyjne. Istota i rodzaje wypowiedzeń złożonych; parataksa i hipotaksa. Analiza składniowa wypowiedzeń złożonych współrzędnie i podrzędnie. Istota wypowiedzeń złożonych wielokrotnie.

17

C. System języka a żywa mowa początków XXI stulecia5. Najważniejsze problemy gramatyki opisowej w kontekście zjawisk i tendencji rozwojowych współczesnej polszczyzny.

Literatura:1. M. Bańko, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.2. M. Bugajski, Język w komunikowaniu, Warszawa 2006.3. M. Bugajski, Językoznawstwo normatywne, Warszawa 1993.4. B. Cząstka-Szymon, H. Synowiec, K. Urban, Mały słownik terminów gramatycznych,

Kraków 1996. 5. R. Grzegorczykowa, Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996.6. R. Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego, Warszawa 1982.7. T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa 1976.8. A. Nagórko, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 1998.9. J. Podracki, Składnia polska. Książka dla nauczycieli, studentów i uczniów, Warszawa

1997. 10. B. Wierzchowska, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.

Uwaga. Podstawową literaturę tworzą prace : M. Bugajskiego (pozycje nr 2 i 3), T. Milewskiego (pozycja nr 7) oraz A. Nagórko (pozycja nr 8). Zawartość pozostałych książek stanowi uzupełnienie i pogłębienie elementarnej wiedzy o systemie gramatycznym języka polskiego i służyć może zarówno bieżącym przygotowaniom do ćwiczeń i do egzaminu, jak i przyszłemu samokształceniu.

Moduł I. 9: Zarys dziejów języka polskiego

Cele:

– ogólne zapoznanie słuchaczy z teoretycznymi i metodologicznymi podstawami

językoznawstwa diachronicznego;

– przybliżenie uczestnikom studiów elementarnej wiedzy dotyczącej

pochodzenia, powstania i ewolucji języka polskiego, z uwzględnieniem

najważniejszych tendencji rozwojowych polszczyzny (egzemplifikowanych

głównie materiałem leksykalnym) oraz związków i zależności między historią

ojczyzny polszczyzny a przemianami narodowej wspólnoty komunikatywnej;

– dostarczenie beneficjentom projektu niezbędnych wiadomości i praktycznych

wskazówek przygotowujących ich od strony filologiczno-lingwistycznej do

analizy tekstów dawnych (np. Bogurodzicy), a także umożliwiających im

pełniejsze rozumienie zjawisk zaświadczonych wprawdzie we współczesnym

języku polskim (np. oboczności głoskowe w tematach form fleksyjnych,

niektóre nazwy osobowe i miejscowe, związki frazeologiczne) oraz w znanych

powszechnie tekstach kultury (np. archaizmy w pieśniach religijnych

18

i modlitwach), lecz mających swoje historyczne – najczęściej staropolskie –

podłoże i wyjaśnianych przez językoznawstwo diachroniczne.

Treści:

1. Podstawy teoretyczne historii języka polskiego. Historia języka polskiego jako

nauka – jej przedmiot, cele i zadania. Najważniejsze metody badań

historycznojęzykowych. Periodyzacje dziejów języka ojczystego – tradycje

i nowatorstwo. Miejsce polszczyzny wśród języków europejskich. Pochodzenie

polskiego języka literackiego.

2. Źródła do badania dziejów polszczyzny. Język i styl Bogurodzicy. Najdawniejsze

zabytki stylu urzędowego: Kodeks Świętosławów, Ortyle magdeburskie. Biblia i jej

najstarsze tłumaczenia.

3. Nazwy własne i ich związek z kulturą. Toponimy. Antroponimy.

4. Zmiany zasobów leksykalnych w dziejach polszczyzny. Zmiany ilościowe

w poszczególnych dobach i ich przyczyny. Zmiany znaczenia wyrazów. Dzieje

zapożyczeń.

5. Przeszłość zaklęta we współczesnym języku polskim i w tekstach kultury. Relikty

dawnej polszczyzny w języku codziennym. Archaizmy w modlitwach i pieśniach

kościelnych.

Literatura:

1. S. Borawski, Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa 2000.

2. S. Borawski, A. Furdal, Wybór tekstów do historii języka polskiego, Warszawa 1980.

3. M. Borejszo, Osobliwości językowe polskich pieśni adwentowych, „Poradnik

Językowy” 1995, z. 7.

4. M. Borejszo, Osobliwości językowe w polskich kolędach, „Poradnik Językowy” 1992,

z. 9 – 10.

5. D. Buttler, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa 1978.

6. S. Dubisz, Język – historia – kultura, Warszawa 2002.

7. M. Hawrysz, Zmienność znaczenia wyrazów jako świadectwo systemu wartości,

Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Wrocław

1997.

8. L. Jankowiak, Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne we współczesnej polszczyźnie

ogólnej, Warszawa 1997.

9. Z. Kaleta, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa 1998.

19

10. Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 1999.

11. Z. Klemensiewicz, Zagadnienia i założenia historii języka polskiego, „Pamiętnik

Literacki” 1956, z. 3 – 4.

12. G. Kleparski, Kierunki typologiczne w badaniach nad zmianą znaczeniową wyrazów,

„Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1999.

13. T. Lehr-Spławiński, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa 1978.

14. M. Malec, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków 2001.

15. E. Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.

16. E. Rzetelska-Feleszko, Nazwy miejscowe, [ w: ] Polskie nazwy własne. Encyklopedia,

red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa 1998.

17. T. Skubalanka, Historyczna stylistyka języka polskiego. Przekroje, Wrocław 1984.

18. Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. nauk. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz,

Warszawa 2003.

19. B. Walczak, Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi, [w:] Współczesny język

polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.

20. B. Walczak, Zarys dziejów języka polskiego, Poznań 1995.

Uwaga. Powyższe zestawienie obejmuje zarówno prace stanowiące merytoryczne zaplecze

bieżących rozważań zaproponowanych słuchaczom podczas wykładów, jak i wybór

podstawowych publikacji z zakresu literatury przedmiotu, przygotowany z myślą

o samokształceniu beneficjentów projektu w przyszłości.

Moduł I. 10: Kultura języka polskiego

Cele:

– pogłębienie wiedzy o współczesnej polszczyźnie, opanowanej przez

uczestników studiów w toku zajęć z przedmiotów Funkcje i odmiany języka

oraz Gramatyka opisowa języka polskiego, o wybrane zagadnienia z zakresu

lingwistyki normatywnej, a zwłaszcza zaznajomienie słuchaczy z

obowiązującą obecnie normą językową i jej poziomami;

– dostarczenie beneficjentom projektu narzędzi umożliwiających sprawne

i poprawne posługiwanie się językiem zarówno w życiu prywatnym, jak

i publicznym (np. w praktyce dydaktycznej nauczyciela polonisty), a w

szczególności – podniesienie kompetencji uczestników w zakresie

20

poprawności gramatycznej i leksykalnej, ortografii i interpunkcji, kształcenie

i doskonalenie umiejętności związanych ze sprawnością stylistyczno-

komunikacyjną, uwrażliwienie słuchaczy na estetyczne i etyczne walory

słowa.

Treści:

1. Ważniejsze stanowiska wobec kultury języka.2. Norma a błąd – źródła normy językowej.3. Kodyfikacja języka.4. Twórczość językowa.5. Zasady oceny faktów językowych.6. Najważniejsze praktyczne problemy współczesnej polszczyzny.

Literatura:1. M. Bugajski, Język w komunikowaniu, Warszawa 2006.2. M. Bugajski, Językoznawstwo normatywne, Warszawa 1993.3. M. Bugajski, Pół wieku kultury języka w Polsce, Warszawa 1999.4. Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. K. Mosiołek-Kłosińska,

Warszawa 2001.5. H. Jadacka, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa

2005.6. A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne, Warszawa

2005.7. J. Podracki, Czy to naprawdę po polsku? Poradnik językowy, Warszawa 1993.8. Słownik interpunkcyjny, red. A. Gałązka, J. Podracki, Warszawa 2002.9. B. Walczak, Przegląd kryteriów poprawności językowej, „Poradnik Językowy” 1995,

z. 9 – 10.10. Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański,

Warszawa 2006.11. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2006.12. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001. [tu artykuły: A. Markowski,

J. Puzynina, Kultura języka; J. Miodek, O normie językowej].

Moduł I. 11: Retoryka

Cele:– opanowanie przez słuchaczy podstaw sztuki oratorskiej użytecznych

w językowych zachowaniach publicznych, z uwzględnieniem takich elementów przemówienia i cech stylu retorycznego, jak: werbalne i niewerbalne środki komunikacji, wyznaczniki perswazji i ekspresywności, stosowność i skuteczność mowy, etykieta językowa, wieloznaczność słowa i wypowiedzi;

– zastosowanie zdobytych wiadomości podczas prezentacji wieńczącej warsztaty (praktycznemu zdyskontowaniu zdobytej wiedzy własnej powinny towarzyszyć: z jednej strony obiektywna samoocena, z drugiej zaś – analiza zalet oraz usterek dostrzeżonych w oratorskich wystąpieniach innych uczestników studiów), a także nabycie kompetencji sprzyjających retorycznej

21

sprawności i efektywności przyszłych wystąpień publicznych, zwłaszcza związanych z praktyką dydaktyczną nauczyciela polonisty – mistrza słowa.

Treści:A. Cykl wprowadzający

1. Wprowadzenie do retoryki klasycznej.2. Analiza organizacji treści wybranych mów wzorcowych.3. Techniki nawiązywania kontaktu z audytorium.4. Językowe i wspomagające środki perswazji.5. Ćwiczenia emisyjne.

B. Cykl praktyczny6. Opracowanie konceptu mowy.7. Elementy konatywne i fatyczne.8. Programowanie ekspozycji.9. Prezentacja mowy.10. Analiza i korekta.

Literatura:1. S. Borawski, Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłość nauki o dziejach języka

polskiego, Wrocław 1995.2. S. Borawski, A. Furdal, Wybór tekstów do historii języka polskiego, Warszawa 1980.3. M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, wyd. II rozszerzone,

Warszawa 1998.4. O retoryce. Materiały do ćwiczeń, opracowania i wyboru dokonał J. Z. Lichański,

Warszawa 1995.5. J. Ziomek, Retoryka opisowa, Wrocław 1990.

Moduł I. 12: Stylistyka praktyczna

Cele:– przybliżenie słuchaczom najważniejszych zagadnień, dylematów i pojęć z

zakresu stylistyki ;– poznanie kryteriów oceny zjawisk normatywnostylistycznych, a także

opanowanie przez uczestników studiów podstawowych zasad analizy tekstów reprezentatywnych dla wybranych stylów funkcjonalnych (urzędowo-kancelaryjnego, publicystyczno-dziennikarskiego, naukowego) współczesnego języka polskiego;

– podniesienie nadawczo-odbiorczych i metodycznych kompetencji beneficjentów projektu w zakresie gatunków użytecznych w codziennej komunikacji (zwłaszcza form wypowiedzi przewidzianych w podstawie programowej przedmiotu język polski), m. in. wskutek poznania i stosowania przyjętych na gruncie stylistyki rozwiązań służących doskonaleniu sprawności stylistyczno-komunikacyjnej oraz uwydatnianiu estetycznych i etycznych walorów słowa.

Uwaga. Spośród celów poznawczych i kształcących oraz wynikających z nich treści kształcenia uwzględnionych w opisie przedmiotu Stylistyka praktyczna zostały wyłączone kwestie teleologiczno-merytoryczne dotyczące charakterystyki stylów funkcjonalnych

22

polszczyzny, analizy tekstów literatury pięknej (utworów i gatunków reprezentatywnych dla stylu artystycznego w wymiarach indywidualnym i typowym) oraz zasad przygotowywania i wygłaszania przemówień. Zagadnienia te są bowiem realizowane podczas zajęć z przedmiotów: Funkcje i odmiany języka, Analiza i interpretacja dzieła literackiego i Retoryka.

Treści: A. Cykl wprowadzający (teoretyczno-metodologiczny)

1. Stylistyka jako dyscyplina badań naukowych oraz przedmiot kształcenia

akademickiego. Podstawowe dylematy, pojęcia i terminy stylistyki: stylistyka

teoretyczna czy praktyczna?, stylistyka językoznawcza czy literaturoznawcza?,

pojęcie stylu, relacje język – styl, błąd językowy a błąd stylistyczny, pojęcie cechy

stylowej, cechy dobrego stylu, pojęcie środka stylistycznego.

2. Styl – kodeks czy rylec? O historycznych i współczesnych koncepcjach stylu – zarys

dziejów zagadnienia.

3. Wybrane zagadnienia genologii stylistycznej: zróżnicowanie stylowe polszczyzny,

style typowe a styl indywidualny autora, zasady klasyfikacji środków stylistycznych

w kontekście koncepcji cech stylowych.

B. Cykl rozwijający (metodyczno-praktyczny)

4. Podstawy metodyczne i praktyka analizy stylistycznej – analiza tekstów użytkowych,

reprezentatywnych dla wybranych stylów funkcjonalnych współczesnego języka

polskiego: urzędowo-kancelaryjnego, publicystyczno-dziennikarskiego i naukowego.

5. Z problemów nauczania języka polskiego – zasady pisania, redagowania

i metodycznego przybliżania wybranych form wypowiedzi wyzyskiwanych

w praktyce szkolnej oraz gatunków użytecznych w codziennej komunikacji

społecznej: opisu, opowiadania, charakterystyki postaci, streszczenia, rozprawki,

recenzji, referatu, sprawozdania, listu (prywatnego, urzędowego, motywacyjnego),

podania, życiorysu, ogłoszenia, zaproszenia, prośby, podziękowania, życzeń.

Literatura:1. H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska.. Zarys, wyd. V, Warszawa 2001.2. M. Kuziak, S. Rzepczyński, Jak pisać? [bez roku i miejsca wydania]3. M. Nagajowa, ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995.4. W. Pisarek, Nowa retoryka dziennikarska, Kraków 2002.5. Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, red. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk,

Warszawa 2003.6. T. Skubalanka, Podstawy analizy stylistycznej. Rozważania o metodzie, Lublin 2002.7. A. i P. Wierzbiccy, Praktyczna stylistyka, Warszawa 1968.

23

8. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001. [tu artykuły: S. Gajda, Styl naukowy; M. Wojtak, Styl urzędowy]

9. M. Zaśko-Zielińska, Przez okno świadomości. Gatunki mowy w świadomości użytkowników języka, Wrocław 2002.

10. H. i T. Zgółkowie, Językowy savoir-vivre, Poznań 2001.

Segment II Kompetencje dydaktyczne nauczyciela języka polskiego

Moduł II. 1/13. Dydaktyka literatury i języka polskiego

Cel:– wyposażenie słuchaczy w podstawowe wiadomości i umiejętności

umożliwiające im skuteczną organizację nauczania i uczenia się języka polskiego w szkole podstawowej i w szkołach ponadpodstawowych.

Treści:1. Charakterystyka języka polskiego jako przedmiotu nauczania szkolnego.2. Cele edukacji polonistycznej w wymiarze przedmiotowym i jednostkowym.3. Temat lekcji jako podstawowa kategoria dydaktyczna.4. Sposoby formułowania tematu i celów lekcji.5. Zasady i metody kształcenia językowego i literackiego.6. Ćwiczenia w projektowaniu określonych lekcji.7. Warsztat pracy polonisty.8. Ewaluacja osiągnięć dydaktycznych.

Literatura:1. M. Nagajowa, ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995.2. Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz,

Kraków 2004.3. Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, red. A. Janus-Sitarz,

Kraków 2004.4. M. Sinica, Wybrane obszary badań edukacji literackiej, Zielona Góra 2006.

Uwaga. Przewidywane jest ponadto omówienie programów nauczania oraz wybranych podręczników metodycznych i podręczników języka polskiego.

Moduł II. 2/14: Biblioterapeutyczny wymiar edukacji polonistycznej

Cel:– ukazanie słuchaczom możliwości spożytkowywania terapeutycznych

własności dzieł literackich w praktyce edukacyjnej, a w szczególności – zaprezentowanie sposobów wykorzystywania tekstów o takich walorach w procesach dwojakiego rodzaju: w diagnozie terapeutyczno-wychowawczej

24

(tzn. w diagnozowaniu: problemów psychicznych, z którymi borykają się uczniowie, mechanizmów podtrzymujących te problemy, wypracowywanych przez uczniów mechanizmów obronnych) oraz w terapii (mającej na celu m.in.: zmianę społecznych postaw uczniów i ich systemów wartości, przeobrażenie stosowanych przez nich sposobów prowadzenia narracji i autonarracji, a także sposobów komunikowania emocji, reorganizację przyjmowanych przez nich sposobów komunikowania pozawerbalnego, doskonalenie ich umiejętności dokonywania samooceny i samowzmacniania).

Treści:1. Biblioterapia jako sztuka leczenia za pomocą książki: rozwój biblioterapii, jej cele i

zadania.2. Terapia poprzez przebudowę systemu wartości człowieka i jego sposobu widzenia

świata: kulturowe uwarunkowania oceny „normalności” i „anormalności” jednostki; sens życia a zdrowie psychiczne jednostki.

3. Dzieło literackie jako narzędzie utrwalania i przekształcania systemu wartości odbiorcy.

4. Źródła skuteczności oddziaływań utworu literackiego na odbiorcę.5. Metodyka pracy biblioterapeutycznej: uwarunkowania postępowania

biblioterapeutycznego; zasady doboru literatury terapeutycznej; formy pracy z uczniem na etapie diagnostyki terapeutycznej ; sposoby prowadzenia terapii; zasady oddziaływania terapeutycznego.

Literatura:1. J. Aleksandrowicz, Literatura a zdrowie społeczeństwa, Warszawa 1973.2. Ph. Barker, Metafory w psychoterapii. Teoria i praktyka, Gdańsk 1997.3. I. Borecka, Biblioterapia – nowa szansa książki, Olsztyn 1992.4. I. Borecka, Biblioterapia. Teoria i praktyka, Warszawa 2001.5. Człowiek – pytanie otwarte, red. K. Popielski, Lublin 1987.6. Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji, red. K. Popielski,

Lublin 1996.7. K. Dąbrowski, Zdrowie psychiczne a wartości ludzkie, Warszawa 1974.8. D. Demetrio, Autobiografia. Terapeutyczny wymiar pisania o sobie, Kraków 2000.9. V. E. Frankl, Homo patiens, Warszawa 1971.10. A. Gersie, N. King, Drama. Tworzenie opowieści w edukacji i terapii, Warszawa

1999.11. L. Jazownik, Wyzwolić moc lektury. Aksjologiczno-dydaktyczny sens dzieła

literackiego, Zielona Góra 2004.12. W. Krzemińska, Literatura piękna a zdrowie psychiczne, Warszawa 1975.13. L. L’Abate, G. R. Weeks, Paradoks w psychoterapii, Gdańsk 2000.14. M. Molicka, Bajki terapeutyczne dla dzieci, Poznań 1999.15. W. Nowicki, Człowiek w świecie dzieł, Warszawa 1975.16. Z. Skorny, Emocje a korekcyjna funkcja biblioterapii, Wrocław 1988.17. W. Szulc, Sztuka i terapia, Warszawa 1993.18. A. Włodarczyk, Styl terapeutyczny w pracy nauczyciela polonisty, Kraków 2007.

25

Moduł II. 3/15: Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

Cel:– zapoznanie słuchaczy z podstawowymi symptomami specyficznych

trudności w czytaniu i pisaniu oraz ze sposobami ich redukowania.

Treści:1. W kręgu podstawowych terminów i pojęć. Ustalenia terminologiczne: specyficzne

trudności w czytaniu i pisaniu, dysleksja, dysortografia, dysgrafia.2. Dysleksja i dysortografia: przyczyny, diagnoza, korekta. Przyczyny i objawy

dysleksji. Diagnozowanie uczniów dyslektycznych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Korygowanie dysleksji. Formy pomocy uczniom z dysortografią. Ćwiczenia usprawniające czytanie. Ćwiczenia usprawniające motorykę. Pomoc uczniom dyslektycznym w świetle aktualnych rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej.

Literatura: 1. M. Bogdanowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Gdańsk 2002. 2. M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji, Gdańsk 2002.

3. W. Brejanek, Dysleksja, Warszawa 2003.4. W. Grabałowska, Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii

dzieci dyslektycznych, Toruń 1994.5. W kręgu specyficznych trudności nauki czytania i pisania, red. M. Sinica,

A. Radzińska-Rogoża, Zielona Góra 2005.

Moduł II. 4/16: Zastosowanie technologii informacyjnych w nauczaniu języka polskiego

Cel:– poznanie praktycznych możliwości wykorzystania instrumentów

informatycznych w praktyce dydaktycznej nauczyciela polonisty, ze szczególnym uwzględnieniem nauczania i uczenia się języka polskiego w szkole podstawowej i w gimnazjum.

Treści:1. Zastosowanie komputera w nauczaniu i uczeniu się ortografii i interpunkcji.2. Przygotowanie prezentacji multimedialnej na potrzeby konkretnej lekcji języka

polskiego – wskazówki metodyczne.3. Użyteczność narzędzi informatycznych w kwerendach leksykograficznych.4. Warsztaty edytorsko-językowe: edytowanie i formatowanie tekstu; wyzyskiwanie

modułów służących do korekty tekstu pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym oraz stylistycznym.

Uwaga. Przedmiot będzie realizowany po zakończeniu zajęć z Technologii informacyjnych w warsztacie pracy nauczyciela, a jego cele i treści zostaną dostosowane, co staraliśmy się wyżej zasygnalizować ich zaprojektowanym w programie doborem, do specyfiki drugiego przedmiotu nauczania – języka polskiego. Tematyka warsztatów, ze względu na ich zdecydowanie praktyczny charakter, zawiera informacje stanowiące konkretyzacje ogólnie sformułowanego celu, wskazujące na pożądane kompetencje merytoryczno-metodyczne wyrabiane w trakcie realizacji opisywanego modułu.

26

Literatura:1. D. Olędzka, Edytor Word 6.0 i arkusz kalkulacyjny Excel 5.0 w ćwiczeniach,

Warszawa 2001.2. B. Siemieniecki, Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii

informacyjnej, Toruń 1998. 3. M. Sysło, Komputer i technologia informacyjna w kształceniu ogólnym, cz. I,

„ Wychowanie Techniczne w Szkole” 1996, z. 4.

Segment V Konteksty współczesnej edukacji

Moduł V. 1/19: Tendencje w kształceniu polonistycznym po 1989 roku

Cel:– zapoznanie słuchaczy z głównymi postulatami dotyczącymi

kształcenia polonistycznego po 1989 roku oraz z przeobrażeniami w tym zakresie;

– zwrócenie uwagi na takie konteksty edukacji polonistycznej, jak: ogólniejsze tendencje i zmiany w systemie edukacyjnym, problemy wychowawcze we współczesnej szkole, etyka zawodu nauczyciela;

– przybliżenie uczestnikom studiów tradycji i osiągnięć Zakładu Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Uniwersytetu Zielonogórskiego – związanych zarówno z kształceniem nauczycieli polonistów, jak i rozwojem refleksji naukowej – oraz założeń realizowanego projektu.

Treści: 1. Upodmiotowienie i pedagogizacja procesu edukacyjnego. 2. Powrót do humanistycznych jakości edukacyjnych. 3. Dialogowy charakter procesu edukacyjnego.

Literatura:1. D. Amborska-Głowacka, Kierunki przeobrażeń w edukacji polonistycznej po1989

roku, Zielona Góra 2005.2. Dydaktyka literatury i języka polskiego w kształceniu nauczycieli, red. Z. Uryga,

Kraków 1991.3. Narodowy i europejski wymiar edukacji literackiej i językowej, red. M. Sinica, Zielona

Góra 1996.4. S. Ruciński, Wychowanie jako poszukiwanie wartości, Warszawa 1988.

27

lista przedmiotów

Documents