8/13/2019 Ligj.2. Modeli tradicional i Administrats Publike

1/6

Modeli tradicional i Administrats Publike

yrje

Modeli tradicional mund t karakterizohet si: nj administrat nn kontrollin formal t lidershipit politik, t bnj model rreptsisht hierarkik e burokratik, me personel nga zyrtar t prhershm, shrbyes neutral dhe anon

otivuar vetm nga interesi publik, duke shrbyer do parti qeverisse n mnyr t barabart, dhe jo duke kontribuu

litikn, por thjesht pr administrimin e ktyre politikave t hartuara nga politikant. hemelet e ksaj teorie kryedhin nga !oodro" !ilson dhe #rederik aylor n $htetet e %ashkuara, Ma& 'eber n (jermani, dhe rap

orthcote*revelyan nga +- n Mbretrin e %ashkuar.Modeli tradicional i administrats publike mbetet n kmb gjat dhe teoria m e suksesshme e mena&himktorin publik, por tani sht duke u zvendsuar. /jo nuk sht zhdukur brenda nats dhe elementet e saj ekzi

de, por teorit dhe praktikat e saja tani m ve konsiderohen si nj model nga e kaluara dhe nuk jan relevan

vojat e nj shoqrie q ndryshon me shpejtsi.

dministrata dikur

/dministrata publike ka nj histori t gjat, nj histori paraqitet paralelisht me vet nocionin e qeveris. $i

kje (ladden 0+123, fq +4, disa forma t administrats kan ekzistuar q kur kan ekzistuar qeverit.$istemet administrative kan ekzistuar n 5gjiptin e lasht pr t administruar vrshimet e lumit t )ilit t

odhnin do vit, dhe pr t ndrtuar piramidat. 6ina n kohen e dinastis 7an 0para ers son4 miratoi percepti

onfuies q qeveria duhet t trajtohet nga njerz t zgjedhur, jo nga lindja, por nga virtyti dhe aftsit q posedoninllimi i tij kryesor ishte lumturia e popullit.

) 5vrop perandorit e ndryshme 8 si ajo greke, romake, 9oma e shenjt, spanjolle e kshtu me radh * jan

gjitha, perandori administrative, t kontrolluara nga qendra, sipas rregullave dhe procedurave.hvillimi i shteteve ;moderne; n mesjet sikur edhe argumentohet nga !eberi prshkohet njkohsish

villimin e strukturave burokratike ;0(erth dhe Mills, +12rfundimisht, problemet e natyrshme t formave t mparshme t administrats drejtuan deri tek ndryshimesn e dyt t shekullit t nntmbdhjet dhe n fillimin e reformave lidhur me modelin tradicional t administrat

format e shekullit t XIX

#illimi i modelit tradicional m s miri shifet n mesin e shekullit t nntmbdhjet n %ritani. ) vitin

orthcote*revelyan 9aport rekomandon se =shrbimi publik duhet t pranoj n rradht e veta njerz, apo t r

rzgjedhur me kujdes, prmes krijimit t nj sistemi adekuat t evaluimit, para se t przgjedhen=.)orthcote revelyan sinjalizon fillimin e emrtimit t shrbyesve civil bazuar n merita, si dhe rnien gradu

tronazhit apo nepotizmit.

9aporti thekson se rekomandimet lidhur me nevojat e personelit jan zbatuar ngadal, megjithat paraqet filliodelit tradicional te /dministrats >ublike. )ga )orthcote dhe revelyan rrjedhin przgjedhjet n baz t merit

ovimeve, si dhe departizimi, e administrata neutrale.

9eformat e Mbretris s %ashkuar nga mesi i shekullit t nntmbdhjet ndikuan edhe opinionin n $htshkuara t /meriks. kqijat e sistemit ekzistues ishin shum t dukshme n korrupsion qeveritar, veanri

tete. ) vitin ++, >residenti (arfield u vra nga nj person q aso kohe krkonte pun s sistemin e athershm * d

mendohej t ishte nj person t cilit i ishte premtuar pozicioni i shrbyesit civil * dhe kjo ngjarje i dha nj shtytutjeshme lvizjes pr reform, q tani m ishin n ekzistenc.

8/13/2019 Ligj.2. Modeli tradicional i Administrats Publike

2/6

$i rezultat i ksaj, n vitin +?, u miratua /kti i $hrbimit @ivil 0/kti >endleton4 duke themeluar nj 6om

palsh t $hrbimit @ivil, dhe prmbante katr pika kryesore:A. realizimi i provimeve garuese pr t gjith aplikantt pr shrbimin e klasifikuar,

AA. t bhet przgjedhja e atyre q ishin m lart t notuar pr shrbim t klasifikuarB

AAA. pranimi si punetor n prov0praktikant4 para pranimit finalB dheA'. prpjestimi i emrimeve n Cashington n prputhje me popullsin e disa shteteve dhe fushave tjera kry

0(ladden, +123, fq. ?+4.

6y Model influencoi n mas t madhe !oodro" !ilson n $htetet e %ashkuara, nj nga aktivistt kryeso

yerjen e reformave n $h%/, si dhe Ma& !eber n 5vrop.

eberi formuloi teorin e burokracis, iden e nj shrbimi profesional publik t veant, duke przgjedhur dhe emas merits, politikisht neutral, dhe q do t mbeten n detyr gjat ndryshimeve n qeveri.

!ilson parashtroi pikpamjen se politikant duhet t jen ata q do t krijojn politikat, ndrsa administrata

prgjegjs pr ti zbatuar ato.

ga t dy rrjedh idea se administrata mund t jet e dobishme dhe teknike, duke qen larg nga sfera politike. /komn, parimet e mena&himit shkencor, nga #rederick aylor, jan miratuar pr sektorin publik.

!ilson, aylor dhe 'eber, t cilt ishin bashkkohs, jan influencuesit kryesor t modelit tradicio

ministrats publike 0shih gjithashtu %ehn, +11, 3araqitja e nj lideri t jashtzakonshmB

tradicional * autoriteti i nj shefi fisnorBdhe racional - ligjore.

Eoji i fundit i autoritetit prfshinte elementet e racionales dhe ligjores, natyrisht, n krahasim me format e tj

toritetit q ishin n thelb jo*racionale dhe ekstra*ligjore. 6y tip i autoritetit u llogarit m efikas nga tre llojet e autoe ka edhe formoi bazn pr teorin e tij t burokracis.

eber prcaktoi gjasht parimet pr sistemet moderne t burokracis, q buronin nga ideja e autoritetit racional*l

erth dhe Mills, +12arimi i krijimit t hapsirave t caktuara dhe zyrtarve juridik, t cilat do t udhhiqen n prgj

nga rregullat, si jan ligjet ose rregulloret administrative.3. >arimi i prcaktimit t hierarkis s zyrave dhe niveleve t autoritetit, q vlersohet t jet nj si

urdhhequr fort dhe i mirkoordinuar, n t cilin do t ket mbikqyrje q nga zyrat m t ulta nga ato m t lartat.

?. Mena&himi i zyrs moderne bazohet mbi dokumentet e shkruara 0;Dosjet;4, t cilat dot ruhen. y

do t jen t angazhuar n mnyr aktive n zyrat ;publike;, dhe s bashku me materialet dhe dokryera,do t udhheqin nj ;zyr; ... ) prgjithsi, burokracia i bn t dallohen aktivitetet e nj z

nga sfera e jetes s prditshmeGprivate ... >arat publike dhe pajisjet do t jen t ndara nga prona p

e zyrtarit.. Mena&himit t zyrs, ose t paktn mena&hmenti nga zyrtar t specializuar, si i till shquhet t

mena&him modern 8 zakonisht presupozohet t ndodh nprmjet trajnimeve te veanta.

-. 6ur zyra sht zhvilluar plotsisht, aktivitetet zyrtare krkojn nj angazhim t plot nga zyrtart.F. Mena&himi i zyrs ndjek rregulla t prgjithshme, t cilat m shum ose m pak jan t qndrue

m shum ose m pak t lodhshme, dhe e cila mund t msohet. )johja e ktyre rregullave pa

njohuri t veanta teknike t cilat zyrtart posedojn. /to prfshijn jurisprudenc, mena&

administrativ apo t biznesit.

>arimet e !eberit aso kohe, reprezentonin nj prparim t dukshm t administrimit t mhershm.

>arimi i par i !eberit flet se autoriteti buron nga ligji dhe rregullave t caktuara n prputhje me ligjin. >at flet pr hierarkin, dhe sht ndoshta parimi m i njohur i ideve t !eberit, i cili flet pr rreptsin e hierarkis

ersuar se autoriteti racionalGlegal dhe fuqia duhet t mbahen t organizuara, por jo nga do individ, por nga individi

zitn m t lart n hierarki, dhe ky i fundit ka mundsin e prcaktimit t detyrave n nivelet m t ulta dhe ti

nksion zyrtart tjer q i takojn pozitave m t ulta t hierarkis. >arimi i tret flet pr ruajtjen e dokumenta

8/13/2019 Ligj.2. Modeli tradicional i Administrats Publike

3/6

z, n rast t prsritjes s veprave t ndryshme, me ka do ta bj zyrn m t fuqishme, dhe kshtu t

ndrueshme n vendosjen e rregullave.ka e katrt flet pr zyrtart t trajnuar pr t qen specialist, si dhe rrespektimi i administrats si profesion pr ta. Dh

te nj gj q nuk kishte mundsi t realizohet nga kushdo. 5 pesta na tregon se puna n administrat nuk do t jet

kur nj aktivitet sekondar, por do t mbetet pun me orar t plot dhe aktivitet primar nga zyrtart. >rfundimena&himi n zyr ishte nj aktivitet q mund t msoheshte duke ndjekur rregullat e prgjithshme.

Dallimet kryesore dhe avancimi i sistemit !eberian kuptohen m mir nse bjm krahasim me mod

parshme t administrats.Dallimi kryesor ose dallimi m i rndsishm midis !eberit dhe modeleve t mparshme, sht zvend

ministrats s prcaktuar 0personality4 me nj sistem t paprcaktuar 0impersonality4 t rregullave. )j organiza

gullat e saj jan m t rndsishme se do individ brenda saj.$istemi burokratik duhet t jet i paprcaktuar n veprimet e veta dhe n mnyrn se si ajo i trajton klientt e s/dministrata m par bazoheshte n marrdhniet personale lojaliteti ndaj nj t afrmi, patroni, lideri apo p

e jo n mardhniet e vet sistemit. /so kohe, administrata ka qen m e prgjegjshme ndaj politikes, admini

hej qartazi si krah i djatht i politikanve apo klasave dominuese politike. >or nj administrat e till ishte arbitrare till mund t ishte e padrejt, veanrisht pr ata q binin pre e lojrave politike.

>rmes sistemit bazuar n parimet e paprcaktuara paraprakisht, !eberi heq arbitraritetin n trsi * s pa

te t caktuara. 5kzistenca e dosjeve, besimi n procedurat ligjore do t thot se vendimi i njjt sht br gjithmonjjtat rrethana.

(jithashtu na ndjekin edhe dallime tjera. )j sistem i rrept i hierarkis i ndjekur natyrshm nga baza dhe rre

aprcaktuara vazhdon te funksionoj edhe ather kur individ t caktuar vendosin t largohen nga organizata. !ebe

kushtoi vmendje t madhe atyre q do t punonin n burokraci, por sistemit si trsi organizative.

zita e zyrtarit

yrtari z nj vend t rndsishm n teorin e !eberit. $ipas !eberit, ;hyrja n nj zyr konsiderohet anim i nj detyrimi t veant t mena&himit me plot besim, n kmbim pr nj ekzistenc t sigurt;.

yrtari llogaritet t jet pjes e nj elite me status m t lart se ai i qytetarve t zakonshm. 6arriera e nnpu

blik bazohet n parimin e pags fikse dhe perspektiva e avancimit n karrier, nprmjet strukturs hierarkike.ek t dy parimet * modeli i burokracis dhe pozita e zyrtarit * kishte qllime t veanta. )j sistem for

prcaktuar ofron ;mundsi optimale pr prkujdesje nprmjet parimit t funksioneve t specializuara,

nsideratave thjesht objektive =. 'endimet do t duhet t ndrmirren n baz t rregullave t llogaritura dhe pa ndsore, ose nepotizmit 0pr personat (erth dhe Mills, +12arim i specializimit t funksionit sht menduar pr t rritur produktivitetinB hierarkia e organit dhe sis

gullave ndikon n sigurin e vendimmarrjesB dhe paprcaktimi i sistemit nnkupton se vendimet e njjta mursriten n rrethana t njjta. 'endimet nuk jan br n mnyr arbitrare. Adeja ishte pr t krijuar nj sistem q is

velin m t lart t mundshm t efikasitetit teknik.

Adeja !eberit qndronte n at se burokracia ishte forma m efikase e organizimit e aplikueshme pr t rmarrjet e mdha. Modeli formal i burokracis ishte aplikativ pr sektorin privat dhe publik, por me pak dyshi

likim n administratn publike.

ilsoni dhe kontrolli olitik

) modelin tradicional t administrats publike, rregullat q lidhin udhheqjen politike me burokracin jarta, t paktn n teori. !oodro" !ilson * nj profesor n >rinceton, pr shum vite para se t bhej >resi

teteteve t %ashkuara * argumentoi se duhet t ket nj ndarje t rrept mes politiks dhe administratsB t mbante j

tyrave rigoroze administrative. argumentoi ai n +F 0+1+, fq +12*3334:

/dministrata qndron jasht sfers s politiks. >yetjet administrative nuk jan shtje politike. 5dhe pse po

rcakton detyrat pr administratn, ajo nuk duhet t vuaj pr t manipuluar zyrat e saj ... /dministrata publike ekzemnyr sistematike dhe t detajuar t drejtn publike. Ido aplikim i veant nga ligji i prgjithshm sht nj

ministrats. 'lersimi pr rritjen e taksave, pr shembull, varrja e nj krimineli, transportimin dhe shprnd

allrave, pajisjet dhe rekrutimi i ushtris, marins, etj, jan padyshim t gjitha akte t administrats, por li

rgjithshme t cilat i drejtojn kto gjra t realizohen, jan padyshim jasht dhe mbi administratn. >lanet e veprier qeveritar nuk jan administrative, ekzekutimi i detajuar i planeve t tilla sht pun administrative.

8/13/2019 Ligj.2. Modeli tradicional i Administrats Publike

4/6

!ilson besonte se t kqijat e sistemit shprbrs rezultonin nga ndrlidhja e shtjeve administrative m

litike. )se administratort veprojn n n mnyr haptazi politike, qoft pr shkak t procesit me t cilin ata ismruar, ose rolin e tyre t vazhdueshm n kuadr t organizats partiake, ka t ngjar t rezultoj korrupcion

rrmarja e vendimeve arbitrare pothuajse e sigurt. )darja e sfers politike, ku politika buron, nga sfera administr

administrohen politikat, mund t adresoj shum t kqija sistemit shprbrs.5dhe pse kishte disa efekte t menjhershme t pikpamjeve t !ilsonit n $htetet e %ashkuara, ide

ministrata mund t jet e ndar, instrument apolitik, ishte diciplin me ndikim pr shum vite.

stemi tradicional i administrats n vendet parlamentare ngjajshm synonte ndarjen e politiks nga administrata.5kzistojn tre aspekte kryesore t kontrollit politik n modelin tradicional t administrats, sidomos n siste

estminster.

$ pari, ka nj relacion t qart t llogaridhnies dhe prgjegjsis. )j departament apo agjenci ka dyemelore: t kshilloj udhheqjen politike n shqyrtimin, zhvillimin dhe zbatimin e politiks, dhe t mena&hoj burita n mnyr q politikat t mund t implementohen.

$ dyti, sht menduar t ket nj ndarje t rrept mes shtjeve politike, t cilat jan zyrtarisht fus

litikanve, dhe shtjeve t administrats, t cilat jan ln n shrbimin publik.$ treti, administrata supozohet t jet anonime dhe neutrale, q do t thot, t mos jet e lidhur ngush

ndimet apo politikat q kryhen vetm n emr t ministrit, t jet apolitike dhe e aft pr t shrbyer n mn

rabart do lider politik.

$istemet Westminsterinstaluan sistemin formal t prgjegjsis ministrore. )se ministrat pranojn prgjeg

rsonale pr t gjitha aktivitetet e departamenteve t tyre, npunsit publik duhet t mbeten anonim dhe t

entifikohet publikisht pr kshillat q do t japin ministrave. $i shprblim ndaj shrbimit ministrave nga cila dofshin ata, pr t vepruar si t paprcaktuar dhe objektiv, npunsit publik do t pranonin prfitime t caktua

shtet e tyre t shrbimit, si jan siguria e punsimit, pavarsisht ndryshimeve t qeveris, si dhe nj pension t mir

ylor dhe mena!himi

Modeli tradicional i administrats u formua plotsisht nga vitet +13

8/13/2019 Ligj.2. Modeli tradicional i Administrats Publike

5/6

aylor mbetet i figur e rndsishme pr administratn publike, si dhe teoria e tij e mena&himit shkencor n

ndshm n rrjedhat e mtutjeshme t mena&himit t sektorit publik dhe privat.5dhe pse pika t veanta mund t vihet n dyshim * teorin e paprpunuar e motivimit personal, studime

vizje me kohn * ideja se mena&himi n mnyr sistematike mbetet i rndsishm n sektorin publik* qartazi ngjaj

orin e burokracis.

arrdhniet njerzore

)j teori tjetr e cila flet mbi =marrdhniet njerzore ;, shpesh sht n kontrast me teorin e mena&hi

kencor.

#okusi i marrdhnieve njerzore m shum lidhet me kontekstin social n pun, sesa lidhet me puntorin jekt i prgjegjshm vetm pr stimulim financiar.

$hkolla e marrdhnieve njerzore kishte rrnjt nga psikologjia sociale, dhe edhe pse mjaft t ndryshme n

pekte, u b shum e m shum nj tradite e vazhdueshme n administratn publike, ashtu si edhe mena&himi shken

5dhe pse ide t marrdhnieve njerzore dhan shum teoricient, themeluesi i vrtet ishte 5lton Mayo. )gri eksperimentesh gjat vitit +1?

8/13/2019 Ligj.2. Modeli tradicional i Administrats Publike

6/6

%u&hetimi: /ktivitetet fiskale dhe financiare t nevojshme pr t mbshtetur ekonomikisht prfundi

ktyre programeve, shrbimeve ose aktiviteteve.

) vitet +1K$D@K9% u sulmua si nj qasje n kundrshtim me teorin e marrdhnieve njerzore q

zhvillim. >K$D@K9% dhe qasjet e tjera klasike u pan si prpjekje pr t shfrytzuar, kontrolluar dhe manipntort; 0(raham dhe 7ays, +11+, f. 334.

$istemi i administrats s rrept ka disa avantazhe, dhe gjat historis s saj, askush nuk vri n pikpyetje pa

e efikasitetit apo t v n konsiderim mendimet alternative t organizimit publik. $istemi hierarkik nnkuptothkush e dinte poziten e tij ose t saj dhe shtrirjen e autoritetit. $istemi ishte gjithashtu mjaft efikas dhe efektiv n

ptim t ngusht, dhe nnkuptonte se udhzime, detyrimet kryheshin, sidomos kur drejtoheshin si t qarta. /i gjith

randalonte tentativat q fondet publike t mund t shfrytzoheshin nga burokracia pr nevoja personale. 6ur din t administrueshme dhe relativisht t thjeshta, dhe mjedisi ishte i qndrueshm, sistemi funksiononte mir.

$idoqoft, modeli tradicional ishte i ngurrt dhe burokratik, i fokusuar dhe i preokupuar me strukturen dhe pro

egjithat ishte m i mir nga kishte ekzistuar m par. >rzgjedhja e bazuar n merita, burokracia formale dhe nopolitika dhe administrata mund dhe duhet t ndahen, ishin parimet e duhura pr nj sistem administrativ, veanris

tem q do t ishte operativ n koh t stabilitetit. >rap se prap, modeli tradicional kritikohet ashpr, edhe pse ish

odel i mir pr nj koh t gjat, koha e tij ka kaluar.

rfundimet

Modeli tradicional i administrats ka qen nj sukses i shquar dhe u prqafua nga qeverit anemban botoria, ashtu dhe praktika, kishte ant e mira. 6rahasuar me format m t hershme q ishin plot me korrupsion, ai ish

kas, dhe ideja e shrbimit profesional ishte nj prmirsim i jashtzakonshm. Megjithat, modele ti tilla

kvshtrimi i tanishm, nse jo t vjetruara, mbeten t dala jasht mods.hvillimi i burokracis tradicionale nga nj kndvshtrim prshkon me zhvillimin industrial, sisteme

knologjia e saj prshtatet tani m me nj epok t hershme.

$istemet formale t hierarkis nuk shihen m si efikase n sektorin privat apo publik. Modeli tradicional ishform e madhe pr kohn e saj, megjithat bota ka ecur perpara.

$htyllat teorike t administrats publike nuk shihen m si t prshtatshme pr t analizuar realitetin e qev

oria e kontrollit politik gjithmon ishte problematike. /dministrata kishte kuptimin e ndjekjes s udhzimeve rt, prandaj, krkonte nj metod t rregullt pr dhnien dhe marrjen e udhzimeve. eoria e administrats pu

rkon nj ndarje t qart mes atyre q japin udhzime dhe ata q kryejn ato. 6jo asnjher nuk u b realistike, bilehe m pak e mundur me rritjen e shkalls dhe veprimit t shrbimeve publike.

$htylla tjetr kryesore * teoria e burokracis * nuk konsiderohet m si nj form veanrisht efikase ose fektive e organizimit. Krganizimi burokratik nuk shihet si fjala e fundit e teoris dhe praktiks s organizimit. )uk

nyra m e mir dhe e vetme e organizimit, dhe aspektet e saja t padshiruara si, prqndrimi i fuqis, kufizimi i

urpimi i vullnetit politik, dalin si m t padshiruara se karaktezistikat pozitive q kishte. Modeli tradicioministrats n vazhdimsi ka psuar ndryshime. Derisa nj model i ri nuk vendoset prfundimisht, qartazi tani fok

i madh shpien drejt rezultateteve se sa te procesi, n prgjegjsin, dhe se si mena&hohet sesa tek administrata.

teratura$

ublic Management and /dministration, K"en 5. 7ughes, kapitulli 3