[1]

Type to enter text

LIBERTALS2012 | 06 | 11 Nr 12

Zonja e Madhe EuropeDIOKLECIANI, Burri i Shekullit te Arte Price InequalityJu Rrefej Grekerit Arshi Pipa

Tragji-KomediaPresidenciale

[2]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[3]

Legjenda

Tragji-Komedia PresidencialeArtan Vatoci

Zonja e Madhe EuropeFahri Xharra

DIOKLECIANI, Burri i shekullit te arte Nikolle Loka

InternationalPrice Inequality- Joseph Stiglitz

DossierFaik Konica- Ju Rrefej Grekerit

Cikel Poetik- Arshi Pipa Perzgjodhi Ilir Demalia

Libertals

Publisher Libertals Media

EditorsArdian PreciIlir Demaila

Assistant Editor Gerta Gjata

Contributers Nikolle Loka Fahri Xharra

www.libertals.com www.facebook.com/libertals www.twitter.com/libertals

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 29 Nr 11

[4]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 22 Nr 10

O P I N I O N E

A N A L I Z A

[5]

Në një

kohë që politika, media dhe së fundi dhe një grup “intelektualësh”, na e çfaqin zgjedhjen e Presidentit të ri, sikur do të jetë zgjidhja e nyjes gordiane të tranzicionit shqiptar të 22 vjeteve, e cila shëmbëllen me thurjen e pëlhurës së Penelopës. Në fakt, Presidenti i shtetit, megjithëse është figura më e lartë zyrtare, edhe atë fuqi që e kishte më përpara, ja hoqi çorba e gatuar nga Rama dhe Berisha, çorbë të cilën këta të dy, po e hanë vetë sot. Ashtu si Berisha sot, që zgjedhjen e Presidentit e sheh si zgjedhjen e një noteri për të noterizuar aktet e tij, edhe Rama para 2 vjetësh të njëjtën gjë mendoi, kur Presidentin do ta përdorte si një noter të tij. Kur Rama thotë: “zgjedhja e Presidentit jokonsensual, por zgjedhja e një Presidenti nga Berisha do të pengojë marrjen e statusit të Shqipërisë nga kandidatura për në BE”, është thjesht vetëm një demagogji, të cilën e luan si gurin e fundit, për ta çuar Shqipërinë në krizë dhe ta kalojë drejt e në zgjedhje të reja. Kjo është arësyeja, që Rama nuk ka

asnjë kandidat për President, pasi objeksioni i tij nuk është zgjedhja e Presidentit, por bllokimi i zgjedhjes së Presidentit. Rama, duke menduar të krijoje krizë dhe me zgjedhjet e parakohshme, shpreson të jetë fitues si në 2009’, nuk bën gjë tjetër, veçse i le hapësirë Berishës, për ta çuar zgjedhjen e Presidentit deri në Aktin e IV-të, ku Berisha të na dali këtu si një politikan i “aftë”, i cili do të “veprojë sipas Kushtetutës” dhe si rrjedhojë, ai ka të drejtë të zgjedhë Presidentin me 71 vota dhe kështu, ai është brenda gjithë kornizave kushtetuese me këtë veprim e njëkohësisht Berisha u thotë qytetarëve, politikanëve dhe nderkombëtarëve: “ unë isha i gatshëm për President konsensual, por opozita me kryetarin e saj, nuk paraqitën asnjë kandidat. Unë s’mund ta lë vendin pa President dhe e zgjedh atë me kartonat e pozitës”.Edhe Meta, ne nje vije me Berishen e provoi besueshmerine e tij ndaj kualicionit . Siç duket tashmë, ne darken e famshme ne Gjirin e Lalzit Meta ishte ai që i shtroi njalat dhe Rama i hëngri ato… Në aspektin dekorativ, Berisha del si një njeri tolerant dhe një politikan, i cili mendon për vendin dhe për integrimin e Shqipërisë, në familjen europiane. Fajin e hedh nga opozita per mungese bashkepunimi dhe presidentin e zgjodhi perseri nder rreshteret e vet.Në të gjithë këtë tragjikomedi, e cila u luajt për zgjedhjen e Presidentit, aktorët, të cilët u “angazhuan” per këtë zgjidhje, (sikur të ishte shpëtimi i Shqipërisë), duke filluar nga S.Berisha, E.Rama, F. Mediu, I. Meta, Sh. Idrizi dhe na hiqen si baballarët e Kombit, janë pikërisht të njëjtit që kanë krijuar oligarkinë e korrupsionit, krimit ekonomik polititk, të tranzicionit “Penelopa” postkomuniste shqiptare.

Nga e gjithe kjo Tragji-Komedi me V

akte cdo gje merr fund ne aktin e IV, spektatoret jane mbajtur ne suspense gjate III akteve te para me fjalen konsensus sa per te marre vesh qe as konsensus nuk ka dhe as President jo-politik. Shfaqja mbyllet me aktorin kryesor duke falenderuar publikun me nje buzeqeshje i kenaqur nga performanca e tij. Dhe Presidenti u zgjith me shumice te thjeshte. Endrra e 2008 e la ne balte per here te II-te Edi Ramen, dhe e beri me te fuqishem Berishen. Pikerisht kjo enderr e zhveshi presidentin nga cdo lloj vlere dhe e ktheu ne nje sherbetor te mazhorances. Tani Rama e ka kuptuar qe endrrat dalin ne te kundert shpeshhere. Ashtu si dje që kishim një Haxhi Llesh, i cili ishte pjesë e bandës kriminale të shtetit diktatorial gjatë gjithë jetës së tij, por edhe president i vendit, që firmoste formalisht akte ligjore të gatuara nga diktatori Hoxha dhe nga KQ, për tu hedhur në parlament. Sot eshe Bujar Nishani ish oficeri Shkolles Bashkuar President, ai i cili me kallashnikov ne dore donte te vendoste bustin e Enver Hoxhes ne shkollen e Bashkuar , ne sheshin Skenderbej ku e kishin rrezuar studentet. Me vjen keq per gjith ata studente IDEALISTE te Dhjetorit 90' me thirrjet " E duam Shqiperine si gjithe Evropa" Turpi i ka kaluar kufijte e turpit !Meqë jemi tek Lleshi dhe të rinjtë Presidentë që do vijnë, po e mbyll me vargjet e Viganit të Veriut, ku përmendet Halit Lleshi (i ati i Haxhi Lleshit) me këto vargje: “ Esat Pasha, Halit Lleshi, qe sa her puna e deshi, armet i kthyn kunder Atdheut, kundra Flamurit e Skenderbeut”

Këtë vit, 100 vjetorin e pavarësisë do ta festojmë me një Halit Lleshi. Shqiptare e gezofshi Presidentin e ri te Zululand.

TRAGJI-KOMEDIA PRESIDENCIALE L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

Ilir Demalia

[6]

Kur më

thanë se takimi me Zonjën Evropë u mundësua, gati dola mendësh. Pak nga gëzimi e pak nga frika. Gëzimi ishte i pa përshkueshëm, por edhe i frikshëm. Ç`farë qëndrimi të mbaja?Të flisja e të flisja duke u lavdëruar me të kaluarën tonë? Heshtja nuk më dukej e mençur. Çka të bëj? Nuk kisha këshilltarë,dhe vendosa të punojë në bazë të intuitës sime. A thua do të ia qëlloja?Zonja e rëndë Evropë, e kishte zënë vendin e saj. E bukur ,e skalitur, e mençur, e pasur, plotë krenari. Për rreth saj i kishte të gjitha të bijat ,disa më të vjetra e tjerat më të reja.Sipas rregullave dhe protokollit e kreva pranimin e shumëpritur dhe zura vend afër saj. Më bëri një favor ; më mbajti shumë afër. E shikoja ,dhe e vrojtoja ,ishte më e re se gjyshja e ime ,Por kishin dallim . Gjyshja ime , është shumë më e vjetër në moshë,jo aq vitale dhe me fytyrën e saj tregon se ishte e vuajtur gjatë jetës së saj., kurse Zonja Evropë me një lëkurë të ngrehur natyrale ,me një trup shtatlartë dhe dhëmbët e bardhë nuk jepte përshtypjen e së moshuarës. Ashtu si isha afër saj ; herë m`i lëshonte sytë mua ,e herë i shikonte të bijat e saja..Kurse deri sa e bëja një kërkim historik në të kaluarën tonë e shifsha se stërgjyshja e jonë ishte një shembull tjetër i civilizimit. E dalloja edhe që që të bijat ,edhe ato ishin më të reja se nëna ime. Por ishin në gjiun e nënës Evropë!

E nëna ime, kur? E nëna ime kur do iu bashkëngjitej atyre?Nga shikimi e kuptova se gjyshja ime ishte ,edhe pse e veshur me kule,ishte një e afërme shumë e afërt me Zonjën Evropë. Pse ,gjyshja ime vishte kule ,çitjane? Pse gjyshja ime vishte dimi? Përngjahëshin ndër veti. Por ,si është dukur stërgjyshja e ime në atë kohë kur bota mësonte nga ajo, atëherë kur themeluesit dhe ndertuesit e parë të Romës, Parisit dhe Londrës ishin trojanet/dardanet .? I hapja sytë se sa mirë e dinte te kaluarën tonë . -Teuta ishte mbretëresha e Ilirëve, e të parëve të mysafirit duke shikuar me sy nga unë ,iu tregonte të bijave. Çudi ,disa prej tyre e dinin e disa jo.! Edhe Teutën ,edhe burrin e saj Agronin ,Zonja Evropë e kishte për krenari . Pse? Nuk e dij. Me këtë deshte të më thoshte diçka më tepër por gjithësesi ajo e përfitoi rastin që të iu kthjellon bijave të saja ,pjesë të historisë sonë. Memzi morra guxim që t`i them se e kishim edhe Pirron , e edhe Aleksandërin e Madh . Asnjë lëvizje në fytyrën e saj të rinuar ,nuk e vërejta, pasi që u kyça në bisedë.Me këtë e kuptoja se ma jepte mundësinë të flas. Ishte shumë e kënaqur ,që e njoh dhe e pranoj të kaluarën tonë. Në ndërkohë filluan pyetjet që m`i drejtuan të bijat e saja,dhe ajo pa një pa dy e nguti protokollin dhe na thirri rreth tavolinës së madhe, ku shërbehej çaji . Me këtë, mësa kuptova unë, deshti që të iu ikë ngacmimeve dhe bisedës e cila kishte shenja jo fort të këndshëm. E madhe, thash më vete është Zonja Europë.! Rreth çajit , jo pse ajo nuk i dinte, por deshte të iu bënte të ditur disa nga bijave të saja ,gjërat që më qëllim apo jo ato i kishin “ harruar” ,kështu që më jepte vazhdimisht fjalën. Por ,unë nuk isha aq nevojshëm të flisja ,sa kërshëria më brente më shumë të dija pse ajo nuk mi thotë troç disa gjëra, ajo nuk fliste më tepër që nuk fliste,dhe vazhdova të flas duke iu drejtuar të gjithë atij rrethi të respektuar:Mos e harroni -thash, Shën Palin e Shën Jeronimin, ne shqiptarët ua sollëm këta të ndritur. Mos e harroni as Skënderbeun,që në momentin më të vështirë për Perëndimin ,iu doli përpara bishave aziatike,mos e harroni as Kopernikun që mësimet më të mira i mori nga shqiptari, nga librat e Gjon Gazullit. Po ,Nënë Tereza ? Mos e harroni as Nënë Terezën që i ngrohë shpirtrat e të gjithë besimtarëve të botës. Biseda filloi t`i nxeh fytyrat e disave ,por Zonja Evropë mbante qëndrimin e saj prej Zonjeje ,e vetëdijshme ,shumë e vetëdijshme që donte të iu bënë të ditur

të gjitha të bijave se ne shqiptarët i paraprinim Evropës me shumë gjëra.E kaluara e jonë shumëshekullore kishte lënë përshtypjen te disa bija të nënës sonë Evropë se na jemi po ata të kohës së Kongresit të Berlinit ,të pa ditur dhe të pa arsimuar,së paku unë e fitova përshtypjen e tillë.Ra heshtja. Ndiheshin vetëm “hërpat” e gojës së bijave të Evropës që ngrehin çajin nga ato “takëme” porcelani. Pirje e çajit, por pa zhurmë dhe lëpirje të buzëve.(Gjithnjë më shkonte mendja se si do t`i përgjigjem pyetjes (nëse ajo do të më bëhej, e e kisha parandjenjën se po) ,pse disa po e mohojnë të kaluarën tonë. Pse disa prej nesh po e duan historinë tonë , pa heronj.? Duke e ditur,se kokat e inteligjencës së zbehur që e mohojnë të kaluarën tonë po bëhen bukur si shumë , e kisha të vështirë të pritja ndonjë pyetje në lidhje me këtë dhe t`i dilja përballë me argumentet e mija. Evropa na njeh. Bijat e saj edhe me shumë na njohin. Është tmerrësisht zhgënjyese kur sheh se si, megjithëse roli çlirues i njeriut të ditur është kultivuar qysh prej kohëve të Sokratit e Platonit, në këtë vendin tonë, sheh një kategori që, megjithëse e quajnë veten intelektualë, punojnë me përkushtim të paparë për të mohuar gjithçka që është shqiptare.Mos u cudit Zonja Europe! Ne jemi ata që e mohojmë vetveten, s`ke faj ti ,jo!Nga një herë ne shqiptarët nuk jemi në tokë të bukës)Në diplomaci,gjuha e trupit ,është gjuha më e përsosur e shprehjes së një mendimi apo vërejtjeje që vjen nga i takuari me palën tjetër. Unë nuk e kisha të vështirë të lexoja gjuhën e trupit të motrave të nënës sime.,por e vështirë ishte vetëm se ato ishin shumë . Duhej të sjellja një përfundim “sa hap e mbyll sytë” ,në mënyrë që të isha i gatshëm për përgjegjegje.(Vetëm njëra nga të bijat e Evropës në mënyrën më të përmbaruar ma bëri me dije se e kemi Kalin e Trojës brenda.)Ishin çaste të gjata të pritjes së ndonjë provokimi ,por e dija që nëna e madhe Evropë nuk do të më lerë në baltë ,prandaj e ndjeja veten më të sigurt. (E kisha ndjenjën se Nëna Evropë i njeh mirë pseudointelektualët tonë të fryer si kacagjela dhe që të lidhur më zhgënjimin e tyre të paditurisë e të interesit material të madh ,kalojnë në çmenduri të njeriut të shpellës duke mohuar çdo gjë të mirë të vetës sonë dhe të kaluarës sonë. Mos u çudit Zonja Europë! Ne jemi ata që e mohojmë vetveten, s`ke faj ti ,jo!

ZONJA E MADHE EUROPË !

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

Fahri Xharra

[7]

Prapë, në kokë më sillej se mos ndoshta nga ato bija tëEuropës që nuk lënë gurë pa rrotulluar që vetëm e vetëm ,nëna ime mos t`i bashkohehej këtij rrethi ,në mos më ngacmojnë edhe mua që të jem viktimë e ndonjë grackëje dhe pastaj të rrahin gjoks para përkrahëseve tona : “ E shihni? S`keni me kënd të bisedoni.”( frigohesha se mos po m`i përmendin edhe zhvillimet e fundit në sabotimin e afrimit tonë me Europën; dhe unë i gjori kënd t`a fajësoja?)

Por në kokën time e kisha ngujuar se e tërë drama e pyetje-përgjegjeve është në stilin e paraqitjes së mohuesve tanë, se ashtu pa dhimbje për të kaluarën tonë,t`i bie shqelm asaj duke e tjetërsuar vetën me dikë tjetër për shkak të një kaluareje të përbashkët, apo duke e mohuar identitetin e të parëve të mi. S`më hante palla,e dija gjeturinë time ,e njihja mirë se çka disa nga ato kërkonin,e dija mirë se shumë më shumë dashamirës kisha se sa të atij lloji që më çdo kusht e donin kthimin tonë në “njerëz me bisht”, prandaj më dukej qëndrimi im më i lehtë në at rreth.Habitej Zonja Evropë me zërat e fundit të mendësve tanë që e donin

shkapërderdhjen e kombit tonë,duke na sajuar si sajesa të pa qena. Habiteshin edhe bijat e saja që ishin për rreth ,që ne të dilnim si komb shumëkombësh ,një përbindësh i ri i pa origjinë. Por kishte ca dridhje buzësh ironike dhe shikime të vëngërta nga rrethi i madh i rrethit të çajit. ( Më sillej në kokë shkrimi i Faik Konicës:” Të vésh t’u thuash ‘mëmëdhetarévé të vërtétë’ éjani të punojmë për gjuhën shqip dhé për mendimin kombiar, do të lodhésh kot: Ata s’duan mundimé, po lodra, duan si Grékërit të vénë nëpër kaféra, dhe, me fjalë për të qéshur, të këmbejnë kartën e Ballkanikut.Ashtu bënin Grékërit, andaj u-shuan. Po, sič é thamë, s’jemi të zotërit të héqim mësimé nga vojtjet é botës. Në vent që të vémi të rrëmihim kopshten dhé të mbjéllim, na është me udob të bëjmë gati shportat për të mblédhur pémë që s’kanë zen’ as rrëňjë. Atyrévé cilëvé u pëlqén, le t’i vénë politikës pas; kémi shprésë që do të bëjnë punëra të mbëdha. Po Shqipëtarët e riňj, në shpirt të cilëvé zjen dashuria é mëmëdhéut, ditë për ditë po mblidhén rréth é rrotull flamurit tonë, dhé lëftojnë né atë luftën é mirë dhé pa

gjak nga é cila do të dalë i fortë dhé i math Kombi Shqipëtar.)

E dinin motrat tona për shpërnguljet e dhunshme të qenies shqiptare për Turqi? Sigurisht që po. (Por frikohesha t`a nisi këtë temë ngase dualën teorira në kohën e fundit që shpërngulja e shqiptarëve nga Jugosallavia u bë për të mirën dhe me kërkesën tonë; atëherë do të më vërsulen disa nga motrat dhe do më thonë,se kur ju shkruani e mendoni kësilloji, atëherë pse ne të ndërhyjmë.) Ky është mëndim mohues. Evropa nuk e do këtë mohim të vetvetes –thoja me vete. Ashtu rreth çajit e vëreja se nëna Evropë m`i lexonte mendimet dhe me një buzëqeshje të lehtë ,si tinëz i pranonte mendimet e mia. Por............ e doja një thënie troç nga ana e saj dhe mendoja në vete:” Na thuaj troç,çka po të mundon,për çka s`po të pëlqejmë ? Fatkeqësia më e madhe kur nuk thuhet e vërteta. Thuaje haptas,se ke mjaft fuqi. Mos m`a thuaj vetëm me gjuhën e trupit. Nuk jemi na ata ,të atillë si po na paraqesin” .

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[8]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 22 Nr 10

D O S S I E R

J u R r e f e j G r e k e r i t

Faik Konica

[9]

Prej disa kohesh ndermjet Italise e Greqise po zhvillohet per Shqiperine nje perleshje paraprake me fjale, qe mund te jete pragu i nje konflikti te armatosur. Italia ngre çeshtjen se Greqia mbante nje pjese te madhe territori qe i perket Shqiperise, ndersa Greqia e mohon me ze te larte kete pretendim. Shume amerikaneve u eshte dukur e çuditeshme qe, ndersa zeri i italianeve dhe grekërve degjohej, nuk ndihej zeri i pavarur i Shqiperise. Porse a nuk ka thene njehere n j e a u t o r a n g l e z s e n j e n g a karakteristikate shqiptareve eshte se ata jane te "paartikuluar"?Kerkesave te perseritura une iu jam pergjigjur se nuk kisha gje per te thene, ndersa atyre miqve amerikane, te cileve ndjenjat e tyre dashamirese u japin te drejten te me pyesin perse ashtu, u jam pergjigjur se me kishte ardhur gjithçka ne maje te hundes dhe se kisha vendosur qe ketej e tutje te mbetesha nje spektator i thjeshte i tragjedive dhe i farsave te botes . Por tani eshte n je grup atdhetaresh shqiptare qe me kerkon te bej nje deklarate. Keta miq shqiptare dine per mua disa gjera qe miqte e mi amerikane nuk i dine. Ata e dine se une kam lindur ne zonen kufitare shqiptaro-greke qe ben pjese ne krahinen e vene ne diskutim, keshtu qe trojet ku une kam luajtur si femije jane fushat e betejave te ardhshme; ata mendojne se askush tjeter me mire se une nuk e njeh historine e kesaj krahine dhe ata me permendin vazhdimisht se si drejtues i rinise, une njehere e nj'e kohe kam qene mbrojtes i palodhur i teres ise tokesore te Shqiperise. Prandaj ndonese me lekundje, vendosa te thyej heshtjen dhe t'i paraqes popullit amerikan disa fakte te kontrollueshme rreth sfondit historik te konfliktit qe po vjen rrotull.(I)Siç dihet nga te gjithe, ne periudhen e lashte shqiptaret quheshin ilire. Rajoni i diskutueshem ne lashtesi njihej si Iliria e jugut dhe me vone eshte quajtur Shqiperia e Jugut, ndersa grekërit kane vendosur ta quajne Epir, nje emer qe do te thote "kontinent" dhe ne zanafille perdorej per kete rajon nga banoret e ishujve te vegjel pertej bregut te Shqiperise, po ashtu si peshkataret e ishujve Bahamas do ta quanin Floriden

"kontinenti", me nje emer qe nuk ka asnje lidhje me kombesine e popujve qe banojne ne kontinentin ne fjale. Ky rajon gjate afer pese shekujve te sundimit turk perbente vilajetin ose provincen e Janines, me qytetin e Janines si kryeqender.Jo vetem qe ky rajon ka qene gjithmone shqiptar nga gjuha edhe kombesia, por kufinjte e fiseve ilire shkonin shume larg pertej. Madje, edhe ishujt Joniane kane qene kryesisht ilire. Ne nje liber te famshem qe e njohin mire studiuesit, "Fjalor i antikiteteve klasike" te Lybkerit, tek artikulli per Kerkyren (Korfuzin) vihet ne dukje se ai ishull "ne zanafille banohej nga iliret". Kurse ata qe do te marrin mundimin te lexojne vepren e studiuesit te njohur suedez, Martin P. Nilson, botuar ne Lund me 1909 me titullin "Studime mbi historine e Epirit te Lashte", do te sherohen nga prirje per te menduar se Epiri ka qene ndonjehere grek. Ky rajon e ka ruajtur natyren e vet ilire te pandryshuar. Deri dhe kaq vone sa i bie ne shekullin e dhjete te eres sone, perandori i Bizantit Leoni i Mençuri, ne nje nga librat e tij permend faktin qe "banoret e Epirit jane shqiptare". Pak nga pak depertimet greke nisen te ndiheshin ne disa pjese te ketij rajoni. Se si u bene te mundshme keto depertime, ne e dime nga disa autoritete te dores se pare.(II)Ne gjysmen e dyte te shekullit te katermbedhjete, Janinen e qeveriste nje princ bizantin (ose nje despot, siç e kishte titullin zyrtar) i quajtur Thanas. Ketij Thanasi i hipi ne koke ideja e bukur per te vrare gjithe shqiptaret. Ju mund te dyshoni se mos keto ngjarje jane nxjerre nga ndonje legjende shqiptare e shtemberuar ose nga ndonje fletushke propagandistike italiane. Aspak. Autoriteti qe na e njofton kete mizori eshte nje grek besimtar dhe i ndershem, Mihail Dukas, pjesetar i Shtepise perandorake bizantine me po ate emer, kronika e te cilit perfshihet ne koleksionin e madh te historianeve bizantine, qe ndodhet ne Bon dhe mund ta studioje çdo studiues. Me neveri dhe mosmiratim Dukasi njofton te gjitha egersite dhe vrasjet qe ka bere Thanasi kunder popullsise shqiptare te Janines.

Siç thote Dukasi, nje nga lojrat e tyre te parapelqyera ishte t'u priste hundet ose pjese te tjera shqiptareve dhe t'i linte te vdisnin ne agoni. Disa krere feudale shqiptare e kercenuan Thanasin me nje ekspedite ndeshkimore, nese ai nuk do t'i nderpriste krimet kunder shqiptareve. Thanasi u permbajt nje fare kohe dhe martoi vajzen e vet me princin me te fuqishem te asaj kohe, me Gjin Shpaten. Pas njefare periudhe, Thanasi i nisi perseri perndjekjet, madje edhe me te egra se me pare. Siç shkruan Mihail Dukasi, ndersa Gjin Shpata mblodhi nje ushtri dhe e rrethoi Janinen, kryeqytetin e vjehrrit te vet, Thanasi çdo dite nen flamurin e armepushimit i dergonte Shpates nje shporte me sy te nxjerre nga kokat e shqiptareve fatkeqe dhe kjo dhurate e kobshme vazhdoi derisa u hoq rrethimi.Siç e thote historiani, ambicja e Thanasit ishte te fitonte nofken e Albanoktonos qe do te thote Shqiptarovrases. Dukasi shton se despotit i pelqenin shume te huajt dhe te jashtmit, prandaj pati sjelle shume prej tyre ne qytet. Se fundi thuhet me marifet se Thanasi ia doli mbane "te zbrazte" Janinen nga banoret e rrenjes. Natyrisht zor se mund te shpikte nje metode me te efektshme per te ndryshuar perberjen etnike te nje vendi, porse "te drejta" te krijuara ne kete menyre, ta themi ne folmen me te bute, jane te nje cilesie te dyshimte. Krimet e pershkruara nga Mihail Dukasi kane ndodhur me 1380 dhe ne pak vite me pare.Pas pesedhjete vjetesh, me sakte me 1431, nje ushtri e forte osmane erdhi me gjemime te portat e Janines, e cila nderkaq ishte ripopulluar me te ardhur, dhe me nje sulm qyteti u pushtua. Eshte per t'u shenuar fakti se, pasi i bene nje mbikqyrje krahines, turqit e klasifikuan ate si pjese te Shqiperise. Por ka edhe diçka me domethenese dhe krejt te pakundershtueshme. Turqit bene nje regjistrim te kujdesshem te qyteteve e te fshatrave dhe emrat e ketyre vendeve kane dale me pas ne botimet zyrtare ne trajtat e tyre shqip e jo greke. Per shembull, le te marrim rastesisht dy emra, dy qendrat e quajtura shqip Delvina dhe Grevena.

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[10]

Ato jane regjistruar perkatesisht Dhelvinon dhe Grebene. Turqit e hershem kane qene te perpikte me hollesi te madhe per shenimin e emrane te vendeve, duke parapelqyer gjithmone trajtat e mirefillta popullore. Per shembull, pas rrethimit te pare te Vjenes, turqit nisen ta shkruanin Wian me nje A te gjate, qe eshte trajta e vertete popullore dhe sa kohe zgjati Perandoria Osmane, ata iu permbajten kesaj trajte, duke flakur trajten artificiale Wien. Ne traktatin e Ajzenburgut te nenshkruar me 1664 ndermjet Turqise dhe Perandorise Romake te Shenjte e te hartuar turqisht e latinisht, kur numerohen titujt e perandorit Habsburg, teksti latin e quan ate mbret te Bohemise, porse ne tekstin turqisht turqit kane ngulur kembe per ta thene mbreti i çekëve.(III)Pushtimi turk solli nje ndryshim te rendesishem ne jeten e Shqiperise. Per arsye qe jane teper te gjata per t'i shtjelluar ketu, shume shqiptare e lane krishterimin dhe u bene moslemane, e kjo levizje vijoi per dy shekuj, derisa rreth 65 % e popullsise u be moslemane, pjesa tjeter mbeti e krishtere, ne veri si besimtare te kishes Perendimore e ne Jug te asaj Lindore, qe shpesh quhet gabimisht kisha greke. Meqe ne kishen e dyte sherbesat behen greqisht dhe kleri eshte ne pjesen me te madhe grek, u krijua mundesia per grekërit qe te shkombetarizonin shqiptaret duke e persosur kishen si mjet te propagandes.Nje faktor tjeter ka qene ardhja tinzare e banoreve qe flisnin greqisht, shpesh te favorizuar me budallallëk nga pronaret shqiptare, te cilet kishin nevoje per bujq per te zevendesuar shqiptaret qe iknin ne lufterat e pafund te Perandorise Osmane. Ngritja e Greqise si shtet i pavarur i dha nje shtyse te fuqishme propagandas greke. Tashme grekërit nisen haptas te shpallnin se çdo besimtar i kishes Lindore, pavaresisht nga gjuha dhe kombesia, ishte grek.Nje nga marifetet me te padegjuara te grekërve ka qene dhenia e ryshfeteve zyrtareve te larte ne Stamboll per te nxjerre nje ferman qe te ndalonte qarkullimin apo mbajtjen e librave shqip. U quajt nje veprim i denueshem,

madje edhe po te mbaje libra kaq te pademshem si gramatika ose aritmetika, po te ishin shkruar shqip. Grekërit rane madje edhe me poshte, nuk e kishin per gje te kallzonin atdhetaret shqiptare te ndershem si rebele dhe benin qe ata t'i degdisnin ne burgje te largeta.(IV)Pas lufterave ballkanike Turqia Evropjane u copetua dhe Fuqite e Medha nuk mund t a i n jo ron in ekzistencen e kombesise me te lashte te gadishullit. Shqiperia u be shtet, por u rrëgjua ne nje te katerten e madhesise se vet natyrore. Dikush mund ta mendonte se pas kesaj do te ishin te kenaqur dhe do te rrinin urte, se do te perpiqeshin po te ishte e mundur te zhvillonin marredhenie te fqinjesise se mire me pjesen qe mbetej te Shqiperise. Mirepo ndodhi e kunderta. Duke perfituar nga fakti qe Turqia nje vit me pare i kishte çarmatosur plotesisht shqiptaret, nje ushtri me grekër e organizuar e maskuar si njerez civile, vershoi mbi gjithe Shqiperine dhe nisi te djege e te vrase gjithcka i dilte perpara. Ne Shqiperi ne ate kohe kane qene ne qender te ketyre krimeve te organizuara dy deshmitare te huaj: autorja e njohur angleze Meri Edit Durham dhe nje korrespondent gjerman. Te dy ata u tmerruan dhe u moren vesh qe t'ia benin te njohur te gjithe botes çdo gje qe ta e quanin si nje nga krimet me te medha te organizuara te te gjithe koherave. Per fat te keq, plasi Lufta Boterore dhe e terhoqi vemendjen e te gjitheve. Por me 1920, me titullin "Njezet vjet ngaterresa ballkanike" Mis Durham botoi nje liber, ku nje kapitull i plote u kushtohet njoftimeve per keto masakra. Kushdo qe deshiron ta kuptoje konfliktin e sotem nuk mund te beje pa e pare kete liber.Pas Luftes Boterore, Greqia ua ndaloi shqiptareve te kishin shkollat e tyre ne Greqi dhe vijoi punen e saj per te eleminuar elementin shqiptar me çfaredo mjeti. Nje rast i rralle iu paraqit grekërve nga Traktati i Lozanes, i cili nxiti shkembimin e familjeve turke me ato greke. Siç e kam thene me siper, nje shumice shqiptaresh disa shekuj me pare e lane krishterimin dhe u bene moslemane, por ata i ruajten gjuhen dhe traditat kombetare dhe kurre nuk kane

mesuar turqishten. Mashtrimi i grekërve kishte per qellim qe t'i paraqiste si turq shume moslemane shqiptare dhe t'i dergonte me anije ne thellesine e Azise se Vogel, duke i bere objekt shkembimi. Kjo eshte njesoj sikur te syrgjynosesh, irlandezet ne Poloni, duke u nisur nga fakti se edhe irlandezet edhe polaket jane katolike edhe prandaj qenkan te nje kombesie. Komisioni Nderkombetar per shkembimin e popullsise e zbuloi mashtrimin ne pak raste dhe e ndaloi, por shume here te tjera atij ia hodhen me mjeshteri.Po te shqyrtohen deshmite e vjetra per gjendjen e kombesise ne viset e ndryshme te rajonit te diskutuar, habitesh me ndryshimet qe jane bere nepermjet dredhive dhe mashtrimeve te organizura. Ne fillim te shekullit te nentembedhjete nje anetar i kishes se Anglise me emrin Stjuart Hjuz, ka bere nje udhetim neper Shqiperi dhe ka lene shenime per vezhgimet e veta, ka vizituar dhe qytetin tim te lindjes Konicen, nje vend i lashte i cili mendohet nga disa studjues si Pukevili se ka qene ne mesjeten e hershme kryeqyteti i Ilirise Jugore. (Emri i vendit tingellon ne menyre te çuditshme si prusjan, por kjo vjen ngaqe po ai ndikim sllav mbi toponimine ka vepruar ne Prusi, ashtu edhe ne Shqiperi). Hjuzi ka shenuar se Konica kishte 800 shtepi, nga te cilat 600 ishin shqiptare dhe 200 greke. Ku jane keta 75 % shqiptare sot?Megjithate, ne rajonin e diskutuar ka nje krahine te gjere, qendresa e pa trembur e se ciles i ka kapercyer te gjitha format e organizuara te vrasjeve, mashtrimeve dhe grabitjeve. Kjo eshte Çameria, te cilen grekërit e shtremberojne ne Camuria. (Nuk u ve faj grekërve per kete shtremberim qe vjen nga paaftesia e alfabetit grek per te riprodhuar gjithe tingujt e gjuhes shqipe dhe te shume gjuheve te tjera per kete çeshtje). I ndjeri senator Kabot Loxh (Cabot Lodge) ne shtypin grek dilte gjithmone me emrin Kampot Lone. Popullsia e Çamerise tani vone ne 1913 ka qene 96 % shqiptare.

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[11]

Ky perpjestim tani eshte ulur me akte dhune dhe une mund te sjell si shembull shume punetore, qe derdhin djersen ne fabrikat e Amerikes, te cilet i kane pasur prinderit pronare te lulezuar ne Çamëri me pak se nje vit me pare. E megjithate, ne kundersht im me gj i the kete pemdjekje ende shqiptaret perbejne 80 % te popullsise se Çamërisë.(V)Ndersa tani Italia eshte gati te nderhyje duke na shpallur si qellim se kerkon te vere ne vend dëmet qe I jane shkaktuar kombit shqiptare dhe te rivendose kufinjte natyrore e historike te Shqiperise. Eshte e arsyeshme qe te presesh nga çdo shqiptar i vertete se do te jete i pakenaqur nga ky veprim. Por ndonje mund te kundershtoje se megjithe metodat e denueshme te perdorura nga grekërit ata kane arritur qe ta permbysin gjendjen e kombesive ne shume vise te rajonit te diskutuar, keshtu qe te ndreqet nje padrejtesi e vjeter me nje padrejtesi te re nuk tingellon aq mire. Per kete une do te pergjigjesha se nuk mund te kete nje akt ligjor qe te perligje krimet e organizuara e te vazhdueshme.Por, ka dhe me. Shume larg nga Shqiperia historike, ne Greqine e brendshme ka pothuaj nje milion shqiptare, gati gjysma e te cileve ende e flet gjuhen e vet te lashte. Keta njerez kane nje mall ideal per Shqiperine dhe ne te kaluaren kane nxjerre deshmore te çeshtjes shqiptare. Ata mund te shkembeheshin me grekërit e rajonit te diskutuar dhe me se fundi te gjithe do te ishin te kenaqur. Porse siç pohojne grekërit, Italia kerkon te arrije qellimet e veta duke zgjeruar kufijte e Shqiperise. Une pajtohem me kete plotesisht, por me duhet te shtoj se ky pohim nuk ka peshe dhe eshte thjesht nje perpjekje per t'i bere bisht çeshtjes. Çeshtja eshte a qe nje here dhe a ka qene gjithmone pjese perberese e Shqiperise ish-krahina turke e Janines? Ne qofte se kjo eshte e vertete, a mund te bjere poshte automatikisht kjo e vertete vetem e vetem sepse e thone edhe italianet? Fakti eshte i qarte, se Italia ka ketu nje perligje te mire e te forte, sepse rastis qe kerkesat e saj perputhen me nje akt te vonuar drejtesie kunder Shqiperise. Po

ndodh qe nje here perendite hakmarrese jane ne anen e legjioneve te Çezarit.

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

Lidhu me ne www.facebook.com/

libertals

www.twitter.com/libertals

[12]

S K O L A S T I K S K O L A S T I K S K O L A S T I K S K O L A S T I K

[13]

D I O K L E C I A N IB u r r i i s h e k u l l i t t ë a r t ë

n j e s t u d i m n g a N i k o l l e L o k a

p j e s a e d y t e

[14]

Kur është thënë nga disa studiues se Diokleciani ishte më shumë burrë shteti, sesa gjeneral, ndoshta e kanë krahasuar me vetveten. Dihet botërisht se Diokleciani si burrështetas krahasohet vetëm me Oktavian Augustin dhe konsiderohet si njëri ndër reformatorët më të mëdhenj që ka njohur shoqëria njerëzore. Por nganjëherë harrohet një fakt i thjeshtë se Diokleciani mori pjesë gjatë gjithë periudhës së tij të sundimit në luftëra të shumta, që i kurorëzoi me fitore të bujëshme, njësoj si Klaudi II, Aureliani dhe Probi. Edhe Atij Historia Romane nuk i rezervoi asnjë humbje. Diokleciani e kishte kuptuar se ushtria ishte jetike për fatet e shtetit dhe duhej përdorur për mbrojtjen e kufijëve prej armiqëve të jashtëm dhe jo në luftërat e brendëshme politike, siç kishte ndodhur shpesh në të kaluarën. Ai projektoi dhe zbatoi krijimin e reparteve të lëvizëshme fushore, të kombinuara me ndërtimin e fortesave të forta prej guri. Ndërtimi i mureve të larta, të trasha dhe më të shkurtëra shënoi një fazë të re në arkitekturën ushtarake, që u bë paraardhëse e kështjellave mesjetare. Muret mbrojtëse mund të rezistonin për një kohë më të gjatë dhe në to luftonte një numër më i vogël ushtarësh. Diokleciani i kushtoi rëndësi kombinimit të mbrojtjes në kufij me mbrojtjen në thellësi, që konsolidonte fitoret dhe jepte më shumë siguri. Në pikat e vështira përgjatë luginave u ndërtuan kullat mbrojtëse, fortesat e mëdha dhe të vogla, kullat e fortifikuara buzë rrugëve dhe shtëpitë e fortifikuara. Me këto fortifikime të vendosura njërën pas tjetrës synohej që t’i rezistohej armikut. Historiani bizantin John Malas shkruan se fortifikimet e Dioklecianit

shtriheshin prej Egjyptit në Siri, pranë të cilave kishte forca të shumta.Sukseset e Dioklecianit ndër beteja janë të shumta. Përveç fitoreve të shumta që arriti me trupat që komandonte nën udhëheqjen e perandorëve përpara tij, autorët janë përqëndruar në betejat e zhvilluara, pasi u bë Perandori i Romës. Në vitin 285 zhvilloi një betej me sarmantët dhe me alemanët, duke fituar titujt Germanicus Maximus dhe Sarmanticus Maximus. Një vit më vonë zhvillon beteja të ashpra me barbarët. Në vitin 287 zhvillon një fushatë të përbashkët me Maksimianin kundër alemanëve. Diokleciani pushtoi Gjermainë nga Retia, ndërsa Maksimiani nga Mainzi. Fiton titullin Germanicus Maximus II dhe III. Territori i pushtuar i’u bashkangjit Perandorisë. Gjatë kthimit për në Lindje shtypi një revoltë të sarmantëve. Edhe dy vjet më vonë shkatërroi hordhitë sarmante dhe pastaj hordhitë saracene e arabe në gadishullin e Sinait. Humbja i mbajti sarmantët larg provincave danubiane për shumë kohë. Pastaj Augusti udhëhoqi pushtimin e Sirisë. Në vitin 288 fitoi titullin germanicus maximus IV. Në vitin 289 zhvillon beteja fitimtare mbi sarmantët dhe fiton titullin Sarmanticus Maximus II.Në vitet 293-294 Diokleciani u angazhua me luftërat mbi Danub dhe fitoi titullin Germanicus Maximus V. Ai bëri atje fortifikime të shumta. Për rreth tridhjetë vjet rrjesht, Danubi ishte bërë arenë betejash me barbarët, të cilët po ushtronin presion në rritje për të hyrë në territoret romake. Për ta bërë mbrojtjen më të sigurtë, ndërtoi fortifikime në Panoni dhe krijoi pika të fortifikuara përgjatë Danubit. U ndërtuan fortesat në Aquincum (Budapesti i sotëm), Bononia (Vidini në Bullgari), Ulcisia, Vetera, Castra, Florentium, Intercisa (Dunaujvaros në Hungari dhe Onagrinum (Begeç) në Serbi). Fortesat e reja u bënë pjesë e vijës mbrojtëse të quajtur Ripa Sarmantica. Në fortesat e reja dhe muret e qyteteve u rregulluan sheshe masive dhe kulla rrethore e poligonale, që krijonin mundësi të mbulohej çdo pjesë e murit me harkëtarë dhe artilerë. Me këto masa kërkohej të mbroheshin pikat kryesore, të krijoheshin vende të përshtatëshme për patrullat lumore dhe të bëhej transferimi i shpejtë i më shumë ushtarëve në rast rreziku. Në vitin 294 ushtria perandorake e udhëhequr prej Dioklecianit i shkatërroi sarmantët, shumë prej të cilëve u përfshinë në formacionet romake si mercenarë dhe u dërguan në fronin pers për të luftuar nën komandën e çezarit Galeri. Perandori mori titullin sarmanticus maximus III.

Në vitin 295, pas fitoreve të Galerit kundër persëve, Diokleciani mori titullin Persicus Maximus. Një vit më vonë lufton karpët dhe fiton titullin Carpicus Maximus. Po në këtë vit, pas fitores së Konstancit në Britani merr titullin Britanicus Maximus. Pasi qetësoi situatën në kufijtë e Danubit, gjatë viteve 294-295 Diokleciani u muar me organizimin e mbrojtjes prej Sirmiumi në Rataria, deri në Durostorum, përpara se të kthehej në Nikomedi. Ai i kreu më sukses detyrimet e veta ushtarake, ashtu si kolegët në pjesët e tjera të shtetit. Kufijtë u stabilizuan në të gjithë shtetin dhe vëmendja u përqëndrua në zhvillimin e ekonomisë. Me fuqizimin ekonomik u krijuan mundësi që të shtohen edhe forcat ushtarake me katërmbëdhjetë legjione të reja. Ushtria nga katërqindmijë ushtarë në kohë paqeje, kaloi në pesëqindmijë në raste luftërash. Ushtarët erdhën prej rekrutimeve të reja, që u bënë kryesisht prej rajoneve danubiane. Legjionet e reja kishin emëra sibolikë: Jovia I dhe II, Herkulia II dhe IV, Diokletiana III dhe Maksimiana I. Legjioni i ri Diokletiana III u krijua prej Dioklecianit gjatë qëndrimit në Egjypt në vitin 298. Këtij legjioni të ri i’u dha detyra e ruajtjes së Aleksandrisë. Në fillim të shekullit IV legjioni u dërgua në Egjyptin e Jugut në qytetet Tebë dhe Kom Ombo. Gjatë sundimit të Teodosit I barbarët veriorë të dërguar si legjionarë në Egjypt shërbyen në këtë legjion, ndërkohë që egjyptianët krijuan një legjion tjetër të pagëzuar me emrin e Dioklecianit: legjioni III Diocletiana Thebaorum, i cili shërbeu në Maqedoni dhe ishte nën urdhërat e komandantit ushtarak të Trakës. Bashkë me legjionet dhe të barabarta në status me to ishin njësitë e kalorësisë, që luftonin si forcë e pavarur, ose në kombinim me legjionet. Ato ishin pjesë e trupave fushore dhe ndaheshin në disa lloje: kalorësi e lehtë dhe e rëndë, kalorësi e armatosur me shigjeta, e tjerë. Numri i tyre ishte afërsisht sa forcat legjionare dhe kishin të njejtën strukturë komanduese provinciale. Për të siguruar më mirë mbrojtjen, Diokleciani vendosi barbarë në zonat e pabanuara si: Amiens, Beauvais, Troyes dhe Longres. Dhe megjithëse rekrutoi barbarë në ushtri, ai nuk lejoi që ata të merrnin pozita komanduese. Për të shtuar edhe më shumë interesin për karrierën ushtarake, u vendos që bijtë e ushtarëve të kenë të drejtë të trashëgonin etërit e tyre.

BURRI I SHEKULLIT TË ARTË

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[15]

Pas fitoreve të Galerit në fronin pers, në vitin 298, Diokleciani mori t i tujt Armeniacus Maximus, Medicus Maximus, Adiabenicus Maximus dhe Persicus Maximus II. Në vitin 300 mori titullin Sarmanticus maximus IV dhe një vit më vonë titullin Germanicus Maximus VI. Në tërësinë e betejave të f i tuara Diokleciani është kurorëzuar si Maximus (Më i Madhi), që u jepej perandorëve pas fitoreve triumfuese plot shtatëmbëdhjetë herë dhe është njëri ndër perandorët që ka fituar më shumë titujt të tillë të lartë ushtarakë. Diokleciani në Egjypt Ndërkohë, në Egjypt, shpërtheu një rebelime i udhëhequr prej Achillaeus, që kishte shprehur hapur synimet për shkëputjen e Egjyptit. Diokleciani shkoi menjëherë atje dhe filloi fushatën për qe tës imin e g jendjes . Uzurpator i Achillaeus ishte strehuar në Aleksandri. Beteja e Aleksandrisë e spjegon më së miri a shpërs inë e lu f t imeve . Qyte t i i Aleksandrit, atëherë ndër më të mëdhenjtë e Perandorisë Romake, me rreth një milion banorë, ishte përgatitur për një rrethim të gjatë dhe banorët e tij, që kishin mbështetur rebelimin nuk pranuan të dorëzohen. Perandori Dioklecian i mundi ushtritë e kundërshtarit të tij në fushë të hapur, por u ndesh me probleme të shumta pas rrethimit. Kjo e detyroi të prishte ujësjellësin e qytetit, dhe në ato kushte, të rrethuarit nuk kishin sesi të rezistonin më. A l e k s a n d r i a r a . S i p a s E u t r o p i t “Diokleciani e bëri veshin e shurdhër përpara lutjeve të banorëve të qytetit për mëshirë, duke u betuar se nuk do t’i ndërpriste vrasjet, deri sa gjaku të shkonte në gjunjët e kalit të tij. Reprezaljet vazhduan deri sa kali i Perandorit rastësisht rrëzohet dhe bie në gjunjë. Atëherë Diokleciani urdhëroi ndërprerjen e menjëherëshme të luftimeve. Në shenjë mirënjohje për çfarë ndodhi, me humorin në ankth, aleksandrinët i ngritën kalit të Dioklecianit një statujë bronzi”. Pas marrjes së Aleksandrisë perandori sulmoi tribunë nomade Blemmyes, që ishte bërë shqetësuese për garnizonet romake. Rrënojat arkeologjike të fushatës së Dioklecianit në Egjypt, të cilat i kanë mbijetuar kohës përfshijnë një hark triumfi në Philae dhe një stelë, që sot gjendet në Muzeun Britanik, e cila e tregon Dioklecianin me pamje faraonike, duke sakrifikuar Apis, perëndinë buall të eg jyp t ianëve . Ndodhet g j i thash tu memoriali i Dioklecianit, më i madhi në

Egjypt, ndërtuar prej graniti të kuq, me lartësi 28 metra, diametër në bazë 2.7 metra dhe në majë 2.3 metra. Në pjesën e sipërme të anës perëndimore është shkruar në greqisht: ”Për Perandorin e devotshëm, Dioklecianin, sunduesin e Aleksandrisë, Postmusi i pamposhtur, prefekti i Egjyptit e ka ndërtuar këtë monument.” Kolona u ndërtua në vitet 284-305, në shenjë mirënjohje ndaj Dioklecianit, që u tregua i mëshirshëm ndaj banorëve të rrethuar të Aleksandrisë, duke u shpërndarë ushqime dhe përjashtuar nga taksat për periudhën, kur ndodheshin të rrethuar. B u r r ë s h t e t a s i p ë r m a s a v e t ë jashtëzakonëshme Autorët e vjetër janë përqëndruar shumë në cilësitë e jashtëzakonëshme të Dioklecianit si burrë shteti. Ata panë tek ai personin me inteligjencën politike të nevojëshme, për t’i bërë autopsinë dhe për t’a reformuar sistemin romak të qeverisjes. Po cilat janë reformat dioklecianase? Fillimisht duhet thënë se Ai e mori shtetin në periudhën e luftërave të vazhdueshme civile, që e kishin dobësuar shumë vendin dhe të kërcënimeve të vazhdueshme prej armiqëve të jashtëm. Në atë gjendje që ishte, Perandoria e stërmadhe Romake mund të shembej brenda pak viteve. Kërkoheshin pra ndryshime të thella në mënyrën e organizimit të shtetit.Ai synonte që shteti të bëhej më i kontrollueshëm, duke instaluar një sistem të ri të trashëgimisë imperiale, qeverisje autokratike dhe larg çdo mbetje të republikanizmit. Perandoria romake ishte në origjinë monarki kushtetuese e mbështetur nga ushtria. Por, për ta konsoliduar pushtetin, Diokleciani e pastroi legjitimimin e sundimit prej një sërë titujsh, që kishin mbetur që nga koha e Republikës, përfshirë qënjen e Perandorit si “Princeps”, i pari ndër të barabartët. Rëndësi i’u kushtua titullit më të rëndësishëm, Imperator (komandant suprem), prej të cilës vjen edhe vetë fjala Perandor. Përveç traditës perandorake të trashëguar nga perandori Septime Severe, që e mbështeste pushtetin tek ushtria, Diokleciani u mbështet në religjionin zyrtar, duke e shpallur veten monark gjysëm hyjnor dhe udhëheqës shpirtëror i shtetasve romakë. Titulli i vjetër Pontifex Maximus filloi të merrte rëndësi më të madhe. Diokleciani zgjodhi për vete edhe titullin e ri “Dominus et Deus”, Sundues dhe Zot. Me këtë titull, Perandori nuk duhej të qëndronte në publik, por edhe kur dilte në ndonjë audiencë, apo ceremoni,

turma duhet të përkulej përpara tij dhe t’i puthte fundin e rrobave, duke e bërë sundimin e tij teokratik e misterioz. Me këto rite publike synohej të krijohet ideja se Diokleciani ishte zgjedhur për të sunduar prej zotave më shumë se prej njerëzve. Një model i tillë ishte marrë prej mbretërive helenistike, që ishin ndikuar p r e j p r a k t i k a v e m b r e t ë r o r e t ë Mesopotamisë së Lashtë dhe Persisë sasanide. Sundimi i Dioklecianit i dha fund kaosit politik, që kishte pllakosur shtetin. Gjatë njëzet e një viteve të qëndrimit të tij në pushtet Perandoria u stabilizua në mënyrë të konsiderueshme.Ndërmarrja e reformave administrative s y n o n t e q e v e r i s j e e f e k t i v e d h e parandalimin e korrupsionit. Pranë krahut ushtarak të komandës u krijua hierarkia civile, në krye të së cilës qëndronte Perandori dhe pas tij prefekti pretorian, që kishte në ngarkim 3-4 prefektura. Pas prefektit vinte vikari, që drejtonte një dioçezë dhe guvernatorët provincialë, që udhëhiqnin provincat. Çdonjëra provincë kishte një numër qytetesh (civitates, poleis), që administroheshin prej këshillit të qytetarëve (kurisë).Në krye të hierarkisë ushtarake, në pozicion të ngjashëm me prefektin pretorian, ishte magister militum, pas të cilit vinin comes dhe dux. Komanda e ushtrisë u reformua dhe përbëhej prej trupave të ndryshme: limitanei, trupat e vjetra kufitare, që ishin stacionuar vazhdimisht përgjatë kufirit; comitatenses, të përbëra kryesisht prej kavalerisë, që quheshin ushtritë e lëvizëshme të fushës dhe ishin të vendosura në brendësi të vendit, të gatëshme për të shkuar kudo ku Perandori do t ’ i dërgonte. Garda Perandorake(Scholae), qëndronte pranë rezidencës së Perandorit. Ndër masat e tjera që ndërmori Diokleciani janë: së pari organizimi i rrotave të makinës qeverisëse. Perandoria kishte katër perandorë, katër administrata qeverisëse dhe katër kryeqytete. Mbi këtë bazë u bë një organizim i detajuar, me struktura rreptësisht h i e r a r k i k e d e r i n ë p r o v i n c a , q ë kontrollohej nga një rrjet i përcaktuar mekanizmash, ku çdo zyrtar i shtetit duhet të kishte marrëdhënje të mbështetura në ligj me qytetarët.

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[16]

Së dyti, dyfishimi i numrit të provincave. Nga pesëdhjetë që ishin, u bënë njëqind, duke u rigrupuar në trembëdhjetë njësi më të mëdha, që u quajtën dioçeza, të cilat udhëhiqeshin prej vikarëve, të cilët kishin varësi të drejtpërdrejtë tek katër prefektët pretorianë, që ishin nga një në sejcilën pjesë të shtetit. Prefektët pretorianë u bënë zyrtarët më të lartë shtetërorë, pas perandorëve, për çeshtjet e administrimit civil, financiar dhe juridik. Së treti, ndarja e pushtetit civil nga ushtria. Ushtarakët kishin vetëm detyrime për luftë dhe s’mund të ndërhynin në çështje të tjera. Nga ana tjetër, guvernatorët e provincave dhe vikarët e dioçezave nuk kishin të drejtë të ndërhynin në punët e ushtrisë. Me këto masa u hiqej atyre mundësia që të bëheshin faktorë në luftën për pushtet. Së katërti, reforma ekonomike. Kur Diokleciani u ngjit në fron ekonomia e shtetit gjendej në vështirësi të mëdha. Kostoja e luftërave të shpeshta e kishte rrënuar ekonominë. Numri i madh i

ushtarëve ndikonte në mungesën e fuqisë punëtore, që i duhej shumë shtetit romak. Nga ana tjetër, Perandoria ishte shtrirë jashtë mase, ndërsa makineria qeverisëse ishte po ajo e republikës së vjetër. Gjithashtu epidemitë e ndryshme dhe fatkeqësitë natyrore ishin gjithnjë të pranishme. Kjo çoi në inflacion të madh dhe zhvlerësimin e monedhës. Mbajtja e një ushtrie të madhe dhe të fortë, rritja ekonomike dhe përparimi i vendit, kërkonin më shumë të ardhura. Për të rimëkëmbur ekonominë Diokleciani, me një edikt të vitit 301 kreu revolucionin e famshëm ekonomik.Hapi më i rëndësishëm ishte fiksimi i tavanit të çmimeve, për të gjitha shpenzimet materiale dhe të transportit, duke i dhënë fund spekullimit me çmimet. U fiksuan çmimet për mijëra lloje mallrash dhe u parashikuan dënime të rënda deri me vdekje për ata tregëtarë që abuzonin. Ky dokument, që ka mbërritur deri në ditët e sotme, konsiderohet si njëri ndër më të çmuarit, të ruajtura nga Koha e Vjetër. Një reformë tjetër u krye në fushën monetare,

me nxjerrjen e monedhave të reja prej ari dhe argjendi. Diokleciani vendosi një sistem të ri e të gjërë taksash për banorë dhe për sipërfaqe toke. Zyrtarët e taksave kaluan në çdo vend të Perandorisë për të parë vlerën e tokës në vend. Diokleciani kishte një pasion të madh për ndërtimet. Diku ndërtoi bazilika, në vende të tjera cirk, teatro, zyra administrative, rrugë të gjëra me portikë, ujësjellësa, fabrika monedhash dhe armësh. Në një qytet ndërtoi një pallat për gruan e tij, ndërsa në qytetin tjetër pallatin për vajzën. U bënë ndërtime madhështore në Romë, Nikomedi, Milan, Palmyra, Aleksandri dhe në vende të tjera të Perandorisë. Roma e Dioklecianit kishte rreth dy milion banorë, ndërsa Aleksandria një milion. Me reformat e ndërmarra rritja në ekonomi u bë më e dukëshme, shteti u bë më i fortë dhe më i sigurtë. Në shenjë mirënjohje, portreti i Dioklecianit, u shtyp në miliona kopje, në monedha me m b i s h k r i m i n “ G e n i v s P o p o l i Romani” (Gjeniu i Popullit Romak). Vijon

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[17]

[18]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 29 Nr 11

InternationalRecommended

Reads

[19]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 29 Nr 11

[20]

Let’s start by laying down the baseline premise: inequality in America has been widening for dec­ades. We’re all aware of the fact. Yes, there are some on the right who deny this reality, but serious analysts across the political spectrum take it for granted. I won’t run through all the evidence here, except to say that the gap between the 1 percent and the 99 percent is vast when looked at in terms of annual income, and even vaster when looked at in terms of wealth—that is, in terms of accumulated capital and other assets. Consider the Walton family: the six heirs to the Walmart empire possess a combined wealth of some $90 billion, which is equivalent to the wealth of the entire bottom 30 percent of U.S. society. (Many at the bottom have zero or negative net worth, especially after the housing debacle.) Warren Buffett put the matter correctly when he said, “There’s been class warfare going on for the last 20 years and my class has won.”So, no: there’s little debate over the basic fact of widening inequality. The debate is over its meaning. From the right, you sometimes hear the argument made that inequality is basically a good thing: as the rich increasingly benefit, so does everyone else. This argument is false: while the rich have been growing richer, most Americans (and not just those at the bottom) have been unable to maintain their standard of living, let alone to keep pace. A typical full-time male worker receives the same income today he did a third of a century ago.From the left, meanwhile, the widening inequality often elicits an appeal for simple justice: why should so few have so much when so many have so little? It’s not hard to see why, in a market-driven age where justice itself is a commodity to be bought and sold, some would dismiss that argument as the stuff of pious sentiment.Put sentiment aside. There are good reasons why plutocrats should care

about inequality anyway—even if they’re thinking only about themselves. The rich do not exist in a vacuum. They need a functioning society around them to sustain their position. Widely unequal societies do not function efficiently and their economies are neither stable nor sustainable. The evidence from history and from around the modern world is unequivocal: there comes a point when inequality spirals into economic dysfunction for the whole society, and when it does, even the rich pay a steep price.Let me run through a few reasons why.The Consumption ProblemWhen one interest group holds too much power, it succeeds in getting policies that help itself in the short term rather than help society as a whole over the long term. This is what has happened in America when it comes to tax policy, regulatory policy, and public investment. The consequence of channeling gains in income and wealth in one direction only is easy to see when it comes to ordinary household spending, which is one of the engines of the American economy.It is no accident that the periods in which the broadest cross sections of Americans have reported higher net incomes—when inequality has been reduced, partly as a result of progressive taxation—have been the periods in which the U.S. economy has grown the fastest. It is likewise no accident that the current recession, like the Great Depression, was preceded by large increases in inequality. When too much money is concentrated at the top of society, spending by the average American is necessarily reduced—or at least it will be in the absence of some artificial prop. Moving money from the bottom to the top lowers consumption because higher-income individuals consume, as a fraction of their

income, less than lower-income individuals do.In our imaginations, it doesn’t always seem as if this is the case, because spending by the wealthy is so conspicuous. Just look at the color photographs in the back pages of the weekend Wall Street Journal of houses for sale. But the phenomenon makes sense when you do the math. Consider someone like Mitt Romney, whose income in 2010 was $21.7 million. Even if Romney chose to live a much more indulgent lifestyle, he would spend only a fraction of that sum in a typical year to support himself and his wife in their several homes. But take the same amount of money and divide it among 500 people—say, in the form of jobs paying $43,400 apiece—and you’ll find that almost all of the money gets spent.The relationship is straightforward and ironclad: as more money becomes concentrated at the top, aggregate demand goes into a decline. Unless something else happens by way of intervention, total demand in the economy will be less than what the economy is capable of supplying—and that means that there will be growing unemployment, which will dampen demand even further. In the 1990s that “something else” was the tech bubble. In the first dec­ade of the 21st century, it was the housing bubble. Today, the only recourse, amid deep recession, is government spending—which is exactly what those at the top are now hoping to curb.The “Rent Seeking” ProblemHere I need to resort to a bit of economic jargon. The word “rent” was originally used, and still is, to describe what someone received for the use of a piece of his land—it’s the return obtained by virtue of ownership, and not because of anything one actually does or produces.

THE PRICE INEQUALITY

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[21]

This stands in contrast to “wages,” for example, which connotes compensation for the labor that workers provide. The term “rent” was eventually extended to include monopoly profits—the income that one receives simply from the control of a monopoly. In time, the meaning was expanded still further to include the returns on other kinds of ownership claims. If the government gave a company the exclusive right to import a certain amount of a certain good, such as sugar, then the extra return was called a “quota rent.” The acquisition of rights to mine or drill produces a form of rent. So does preferential tax treatment for special interests. In a broad sense, “rent seeking” defines many of the ways by which our current political process helps the rich at the expense of everyone else, including transfers and subsidies from the government, laws that make the marketplace less competitive, laws that allow C.E.O.’s to take a disproportionate share of corporate revenue (though Dodd-Frank has made matters better by requiring a non-binding shareholder vote on compensation at least once every three years), and laws that permit corporations to make profits as they degrade the environment.The magnitude of “rent seeking” in our economy, while hard to quantify, is clearly enormous. Individuals and corporations that excel at rent seeking are handsomely rewarded. The financial industry, which now largely functions as a market in speculation rather than a tool for promoting true economic productivity, is the rent-seeking sector par excellence. Rent seeking goes beyond speculation. The financial sector also gets rents out of its domination of the means of payment—the exorbitant credit- and debit-card fees and also the less well-known fees charged to merchants and passed on, eventually, to consumers. The money it siphons from poor and middle-class Americans through predatory lending practices can be thought of as rents. In recent years, the financial sector has accounted for some 40 percent of

all corporate profits. This does not mean that its social contribution sneaks into the plus column, or comes even close. The crisis showed how it could wreak havoc on the economy. In a rent-seeking economy such as ours has become, private returns and social returns are badly out of whack.In their simplest form, rents are nothing more than re-distributions from one part of society to the rent seekers. Much of the inequality in our economy has been the result of rent seeking, because, to a significant degree, rent seeking re-distributes money from those at the bottom to those at the top.But there is a broader economic consequence: the fight to acquire rents is at best a zero-sum activity. Rent seeking makes nothing grow. Efforts are directed toward getting a larger share of the pie rather than increasing the size of the pie. But it’s worse than that: rent seeking distorts resource allocations and makes the economy weaker. It is a centripetal force: the rewards of rent seeking become so outsize that more and more energy is directed toward it, at the expense of everything else. Countries rich in natural resources are infamous for rent-seeking activities. It’s far easier to get rich in these places by getting access to resources at favorable terms than by producing goods or services that benefit people and increase productivity. That’s why these economies have done so badly, in spite of their seeming wealth. It’s easy to scoff and say: We’re not Nigeria, we’re not Congo. But the rent-seeking dynamic is the same.Continued (page 2 of 3)The Fairness ProblemPeople are not machines. They have to be motivated to work hard. If they feel that they are being treated unfairly, it can be difficult to motivate them. This is one of the central tenets of modern labor economics, encapsulated in the so-called efficiency-wage theory, which argues that how firms treat their workers—including how much they pay them—

affects productivity. It was, in fact, a theory elaborated nearly a century ago by the great economist Alfred Marshall, who observed that “highly paid labour is generally efficient and therefore not dear labour.” In truth, it’s wrong to think of this proposition as just a theory: it has been borne out by countless economic experiments.While people will always disagree over the precise meaning of what constitutes “fair,” there is a growing sense in America that the current disparity in income, and the way wealth is allocated in general, is profoundly unfair. There’s no begrudging the wealth accrued by those who have transformed our economy—the inventors of the computer, the pioneers of biotechnology. But, for the most part, these are not the people at the top of our economic pyramid. Rather, to a too large extent, it’s people who have excelled at rent seeking in one form or another. And, to most Americans, that seems unfair.People were surprised when the financial firm MF Global, headed by Jon Corzine, suddenly collapsed into bankruptcy last year, leaving victims by the thousands as a result of actions that may prove to have been criminal; but given Wall Street’s recent history, I’m not sure people were all that surprised to learn that several MF Global executives would still be getting their bonuses. When corporate C.E.O.’s argue that wages have to be reduced or that there must be layoffs in order for companies to compete—and simultaneously increase their own compensation—workers rightly consider what is happening to be unfair. This in turn affects their efforts on the job, their loyalty to the firm, and their willingness to invest in its future. The widespread sense by workers in the Soviet Union that they were being mistreated in exactly this way—exploited by managers who lived high on the hog—played a major role in the hollowing out of the Soviet economy, and in its ultimate collapse. As the old Soviet joke had it,

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[22]

“They pretend to pay us, and we pretend to work.”In a society in which inequality is widening, fairness is not just about wages and income, or wealth. It’s a far more generalized perception. Do I seem to have a stake in the direction society is going, or not? Do I share in the benefits of collective action, or not? If the answer is a loud “no,” then brace for a decline in motivation whose repercussions will be felt economically and in all aspects of civic life.For Americans, one key aspect of fairness is opportunity: everyone should have a fair shot at living the American Dream. Horatio Alger stories remain the mythic ideal, but the statistics paint a very different picture: in America, the chances of someone’s making it to the top, or even to the middle, from a place near the bottom are lower than in the countries of old Europe or in any other advanced industrial country. Those at the top can take comfort from knowing that their chances of becoming downwardly mobile are lower in America than they are elsewhere.There are many costs to this lack of opportunity. A large number of Americans are not living up to their potential; we’re wasting our most valuable asset, our talent. As we slowly grasp what’s been happening, there will be an erosion of our sense of identity, in which America is seen as a fair country. This will have direct economic effects—but also indirect ones, fraying the bonds that hold us together as a nation.The Mistrust ProblemOne of the puzzles in modern political economy is why anyone bothers to vote. Very few elections actually turn on the ballot of a single individual. There is a cost to voting—no state has an explicit penalty for staying home, but it takes time and effort to get to the polls—and there is seemingly almost never a benefit. Modern political and economic theory assumes the existence of rational, self-interested actors. On that basis, why anyone would vote is a mystery.

The answer is that we’ve been inculcated with notions of “civic virtue.” It is our responsibility to vote. But civic virtue is fragile. If the belief takes hold that the political and economic systems are stacked, individuals will feel released from their civic obligations. When that social contract is abrogated—when trust between a government and its citizens fails—disillusionment, disengagement, or worse is sure to follow. In the United States today, and in many other democracies around the world, mistrust is on the ascendant.It’s even built in. The head of Goldman Sachs, Lloyd Blankfein, made it perfectly clear: sophisticated investors don’t, or at least shouldn’t, rely on trust. Those who bought the products his bank sold were consenting adults who should have known better. They should have known that Goldman Sachs had the means, and the incentive, to design products that would fail; that they had the means and the incentive to create asymmetries of information—where they knew more about the products than the buyers did—and the means and the incentive to take advantage of those asymmetries. The people who fell victim to the investment banks were, for the most part, well-off investors. But deceptive credit-card practices and predatory lending have left Americans more broadly with a sense that banks are not to be trusted.Economists often underestimate the role of trust in making our economy work. If every contract had to be enforced by one party taking the other to court, our economy would be in gridlock. Throughout history, the economies that have flourished are those where a handshake is a deal. Without trust, business arrangements based on an understanding that complex details will be worked out later are no longer feasible. Without trust, each participant looks around to see how and when those with whom he is dealing will betray him.Widening inequality is corrosive of trust: in its economic impact, think of it as the universal solvent. It creates

an economic world in which even the winners are wary. But the losers! In every transaction—in every encounter with a boss or business or bureaucrat—they see the hand of someone out to take advantage of them.Nowhere is trust more important than in politics and the public sphere. There, we have to act together. It’s easier to act together when most individuals are in similar situations—when most of us are, if not in the same boat, at least in boats within a range of like sizes. But growing inequality makes it clear that our fleet looks different—it’s a few mega-yachts surrounded by masses of people in dugout canoes, or clinging to flotsam—which helps explain our vastly differing views of what the government should do.Today’s widening inequality extends to almost everything—police protection, the condition of local roads and utilities, access to decent health care, access to good public schools. As higher education becomes more important—not just for individuals but for the future of the whole U.S. economy—those at the top push for university budget cuts and tuition hikes, on the one hand, and cutbacks in guaranteed student loans, on the other. To the extent that they advocate student loans at all, it’s as another opportunity for rent seeking: loans to for-profit schools, without standards; loans that are non-dischargeable even in bankruptcy; loans designed as another way for those at the top to exploit those aspiring to get out of the bottom.

read the full version

joseph-s t ig l i t z- the-pr i ce-on-inequality

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[23]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 22 Nr 10

Letersi Book ReviewPoezi

[24]

L I B E R T A L S . c o m 2012 | MAJ | 22 Nr 10

CIKEL Poetik Arshi Pipa

[25]

Nemesis (mallkim)I

Ndër gropa burgjesh shkrye për gur e baltë,

mbërthye qelash ndër pranga,nga gjoksi i shtypun sungullon mâ e

naltëkur del prej s'thelli kanga.

Na shajnë e na poshtnojnë, na plasin gjamën:

anmiq t'adheut! Tradhtarë!pse duem Shqipnin e plotë, pse urrejmë

na namëne huej, pse jem, shqiptarë.

E ata qi e shitën tue ja lidhun qeritt'anmikut për trofe,

ata qi flamurin, heu, i'Iskanderite zhyen me tjetër fè,

ata qi deri dje mbajshin kapistra,teneqexhinj, shollarë,

gjysmakë, t'falimentuem, e sot ministra:ata janë atdhetarë!

Na zhgulin thonjt me danë, ndër plagët krypë

na këllasin, na e shtyjnën'gërmaz me grushta, e uj kur bâjmë me

lypëqeshin e na pështyjnë.

Na lagin dimnit qelat, elektrikunna e venë ndër veshë e n'gojë

e ndër trupa… E qeshin tue fikuncigaret n'sy për lojë.

Na vene jelekun sa me u thye kërbishtnash,

na lanë me ditë e netëvarun për shpatullash mbi maje gishtash,

pa ngrënë, pa pi, pa fjetë.Mandej po ngelëm prapseprap na gjallë

me shkelma na mbarojnë,na hjedhin prej dritores, e veç rrallë

me nji plumb na nderojnë.Pa gur, pa shenj, ndër gropa plehu

hjedhunsi coftina na kallin,

ku grat e foshnjet tona s'vinë me

rrjedhunlotët që zbusin mallin.

Po e fortë asht zemra jonë, ma e fortë, o vllazën,

se tortura qi e sosë.E zjarrmi i anmikut veç mâ keq na

ndezënurrejtjen qi rroposë.

Heu e tmerrshme ajo ditë tri herë fatorekur shokët qi nuk ranë,

me shpirtin dalldisur për fitore,do t'thrrasin gjakun tonë.

Dridhnju tiranë mbi frona e ju xhelatëqi vegla u bâh' ni qorre.

E zezë asht nata, por s'ashtë veç një natë.

Dielli i liris, ti shporre!E n'se lypet durim e besë qi s'vdaret.

aq sa më dhambë me bre hekurin që kryqzon dyert e dritaret,

qoftë ajo ligjë për né.Nga gropa burgjesh me njeni-tjetrin

rrokëme besën e dëshmorit,

nga shpirti i bamë thëngjill qyshkur, o shokë,

pa shfrim mbrenda kraharorit,ushton kanga e kushtrimit. Then çelikun,

shpartallon ledh e strehë,dhe si shqiponja e flamurit vërtikun

ndër qiellna t'lira zhgrehë.Përpëlitet Shqipnija nën mizoren

thundër si krymb n'handrak.Heu, deri kur ma do puthim dorën

qi syt na i plasi gjak?Kushtrim, o male, o fusha! Qitni bén

ksaj zgjedhe fund me i dhanë!Ta zhbijmë krajtën qi na e bani atdhen

veç burg e kasaphanë.

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

[26]

Elegji për Gac Çunin

Vdiq edhe nji tjetër! Qanje shokë, të ngratin!Banja t'madhe gjamën! Vdiq tue sosë afatin!Si, pat hjekë e vuejtun, mbasi shumë qe rrekë

Tue luftue me morden! Vdiq: e lanë me vdekë!Shtrydhë e shterrun forcash djerreve t'Bedenit,

fill andej përplasun brrakave t'liqenit;ra e u'mek djaloshi… Vinte i imët kah shtati,

s'ishte për tê kazma, s'ishte për tê shatiSe ktij qielli i fali çka s'i dha secilit:frymën e muzikës, zanin e bilbilit.

Oh sa herë ndër muzgjet e robnis ai zâ Zemrën qi lëngonte balçëm ai ju bâ

Dridhej nën zâ letas, mallshëm, melodija,tash ndër kangë shkodrane, tash n'Ave Maria.

Prante zhurma e dhomës, që të gjithë veshtojshinTretun ndër kujtime t'ambla qi ato zgjojshin…

Gac, o shok i vuejtjes, nxânsi im i lashtë,mâ s'ta gjegja zanin, mâ nuk t'ndesha jashtë!

N'imshtën e Burrelit vorrin ku ta banëKur ushton gjethnaja, Gac ti ndoshta fshân?

Fshâj nji kangë lirije qi t'u mbyll n'krahanuer!Fshâj nji jetë artisti qi pa fryt u-buer!

Fshâj e përmbas teje le t'ankojë shoqnijaqi na njofti vlerën, mbarë t'ankojë rinija!

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12

Këtë elegji poeti ia kushtoi një ish nxënësi të tij dhe shok burgu, Gac Çunit ish-mësues në Kastrat të Shkodrës, që kur vdiq në burgun e Burrelit, nuk i kishte mbushur të tridhjetat. Ai ishte turbekuloz, megjithatë u kishte bërë ballë me trimëri vuajtjeve të burgut. Në mars 1956, pak muaj para se të lirohej, ai pati një sulm apendiciti. Drejtori i burgut e la të vdiste pa e çuar që të operohej. Në burg Gac Çuni kishte kompozuar këngë patriotike, njëra prej tyre ishte kënga për tre të rinj shkodranë të vrarë në gusht 1948 prej Partisë Komuniste. Gaci kishte kompozuar edhe këngë të tjera mbi motive popullore. Njëra ndër këto: "Kanga e kaçurrelit", është bërë sot popullore në Shqipëri.

[27]

Elegjia Vllazërore

Ma thonte zemra e ngrata se jeta t'kishte lanë,

edhe pse miqt e shokët nuk dojshin me ma thanë.

Der sa mbi krye mandata,kur s'e pritsha më ra,

dhe mora vesh çka në andërrprej kohe m'ishte gja.

E pau epileptikuqi s'njifte mue as ty.

Po kapërcejshim luminkur befas ura u thye…

Un rashë… m'u turr vërtiku…humba! Uluroi një za…

Ti u hodhe, m'kape, m'qite…por vetë nuk dole ma!

Ti vuajte, ti rreziqedurove simbas stinës

nga ishulli i Ventottenesndër telat e Prishtinës.

E pse përbuze vdiqeterrorin bolshevik,

gjithmonë armik i shtypjese bir i atdheut besnik.

Sot qi nga dita e mortitKa rrjedhë ma se nji mot,

tue ta nderue kujtimin,o vlla, nuk derdhi lot.

Pse për vdekjen e t'fortiti fortë duhet me u bamë.As i përmendi fajtorët:

nuk kam ma çka me i namë.

Kur ndofta nga mizori Po përgatitet ura

për mue kët herë e kanga e mbramë âsht kjo qi thurra,

me gjakun tand dëshmorivulosi sot nji bè:

përbuzi komunizmine truhem për atdhè.

L I B E R T A L S . c o m 2012 | 06 | 11 Nr 12MANDATAJa kushton vllaut. Ja cka shkruen PipaKjo elegji u shkruajt në Nanduer 1948, pak para se të nxirresha në gjyq për herën e dytë. Ky gjyq u ba në Prokurori të Durrësit me dyer të mbylluna dhe zgjati gjithsej 15 minuta. Vendimi i gjyqit u dha brenda në burgun e Durrësit. Im vëlla Myzafer Pipa, avokat, qe arrestue në shtatuer 1946 dhe mbasi u torturue deri në vdekje, u nxuerr dhe u vra me nji batare automatiku në Degën e Sigurimit të Shkodrës, kinse kishte dashtë t'ikte. Vrasjen e tij, të cilën ma kishin mbajtë mshehtë, e mora vesh vetëm gjatë proçesit të dytë në Prokurorinë e Durrësit.Andrrën e pau nji i burgosun, kosovari Azis Sula, në kohën e vrasjes. Im vëlla pat qenë burgosë nga autoritetet fashiste italiane n'ishullin Ventottene afër Gaetas, më 1940 dhe më vonë internue në kampin nazist të Prishtinës më 1944.

[28]