MAESTRO LEONARDO DA VINCI (1452 – 1519)

LEONARDO’NUN PORTRELERİNİN ÖTESİNDE

BÖLÜM I:

ÜÇ TEMEL

RESMİNİN

ARDINDAKİ ÖYKÜ

BÖLÜM II:

BİLİM ADAMLIĞI,

İCATLARI

VE MİMARLIĞI

AYPERİ OKUR, MART, 2018

MONA LISA (1503-1506) YOKSA (1513-1518)??

SORU I:

LEONARDO DA VINCI İKİ MONA LİSA YAPMIŞ OLABİLİR Mİ?

4 İPUCU:

1) Ressam, mimar, sanat tarihçisi, Leonardo’nun çağdaşı Giorgio

Vasari 1550 yılında yayımlanan bir kitabında, “Mona Lisa eserini

gördüm, teni pembe, gözleri hafif nemli, hoş bir gülümseyişi vardı,

kaş ve kirpikleri belirgindi” diye yazıyor. Sonrasında da

Leonardo’nun bu resmi hiç bitirmediğini belirtiyor. Bu

değerlenmelerin hemen hepsi Louvre Mona Lisa’sında yok!

2) Mimar, ressam, sanat teorisyeni Giovanni Paolo Lomazzo 1584’te

yazdığı kitapta “Leonardo’nun en güzel ve önemli iki portresi: Biri

Monna Lisa, diğeri Giocondo” diye yazıyor. Bilindiği gibi Mona Lisa

“La Joconde” ya da İtalyanca ismiyle “Giocondo” olarak da anılır.

3) Leonardo’nun çağdaşı Augusto Vespucci, Çiçero’nun el yazmalarını

okurken bir not düşer. “Leonardo’nun bir Mona Lisa tablosu

yaptığını gördüm ve tarih 1503” idi.” der. Oysa Louvre Mona

Lisa’sının 1508-1517, daha net olarak 1513-1518 tarihleri arasında

yapıldığı bilinmektedir. O zaman Vespucci’nin gördüğü Mona Lisa

kimdir?

4) Raphael, ki Leonardo’nun çok yakın arkadaşıdır, Leonardo’nun

atölyesine gittiği bir gün Leonardo’nun Mona Lisa tablosuna

bakarak bir skeç çizer. Şöyle:

Bu skecin iki

yanında da Louvre

Mona Lisa’sında

olmayan 2 sütun

vardır ve model

bildiğimiz Mona

Lisa’dan daha genç

bir kadını

betimlemektedir.

YOKSA BİR

İKİNCİ

MONA LİSA

MI VAR?

İŞTE İKİNCİ MONA LISA: NAMI-I DİĞER “ISLEWORTH

MONA LISA” 1503-1506

LOUVRE MONA LISA ISLEWORTH MONA LISA

ISLEWORTH MONA LISA’NIN ÖYKÜSÜ

Floransa’da 1500’lerin başında zamanın önde gelen tüccarlarından

Francesco del Giocondo Leonardo’dan eşi Lisa’nın portresini

yapmasını ister. Francesco 3 yıl sonra henüz bitmemiş olsa da resmi alır

ve evinde sergiler. Yıl 1506. Sonraki 300 yıllar boyunca resmin nerede

olduğu muammadır.

1800’lerin sonu, 1900’lerin başlarında Leonardo acaba iki Mona Lisa

mı yaptı şeklinde sanat eleştirmenleri eksperleri ve tarihçileri arasında

bir soru dolaşmaya ve bu ikinci Mona Lisa’yı bulma çalışmaları

başlıyor. Bunlardan birisi aynı zamanda ressam olan HUGH BLAKER.

Blaker ikinci Mona Lisa’yı 1913 yılında İngiltere, Somerset’teki bir

malikanede bulup satın alıyor ve Isleworth’deki evine getiriyor.

Blaker’ın 1936’daki ölümünden sonra Mona Lisa’nın 1962’de HENRY

PULITZER isimli Amerikalı bir koleksiyonere satıldığını öğreniyoruz.

Pulitzer’in 1962’de ölümünden sonra yakınları resmi 1968-2008

arasında, 40 yıl İsviçredeki bir bankanın kasasında saklı tutuyorlar.

2008’de Isleworth Mona Lisa iş adamlarından oluşan, ama adı gizli

tutulan bir konsorsiyuma satılıyor. Konsorsiyum İsviçre, Zürih’te bir

Mona Lisa vakfı oluşturup tablonun incelenmesi ve otantikliğinin

saptanmasını bu vakfa devrediyor. Ünlü bilimciler, sanat tarihçileri ve

teknik eksperler tabloyu enine boyuna iyice inceleyip olumlu yargıya

varıyorlar. Tablo’nun yüzü, elleri ve elbisesinin kıvrımları birebir

Leonardo’nun elinden çıkma olup özellikle arka planın Leonardo’nun

yardımcıları tarafından resmedildiği, ve tablonun henüz bitmemiş olduğu

belirtiliyor. Ayrıca bu tablo ile Louvre Mona Lisası arasında ışık-gölge

yayılımı ve yüzdeki çeşitli mesafeler arasındaki oranların birebir aynı

olduğu ortaya çıkıyor:

Isleworth Mona Lisa’nın Leonardo da Vinci’ye ait olduğu

uzmanlarca saptanınca, resim 2112’de Singapur’da Eski

Parlamento kompleksine ait “Art House” yani Sanat Evi’nde ilk

kez insanların beğenisine sunuluyor. Daha sonra Asya’nın çeşitli

kentlerini dolaşıp en son İsviçre’de sergileniyor.

Durum bu olunca birtakım sanat eksperleri Louvre Mona Lisa’nın

Floransa’nın yönetiminde olan ünlü Medici ailesinden Giuliano de

Medici tarafından sipariş edildiğini, başlanma tarihinin ise resimler

arasındaki yaş farkı da göz önüne alınarak 2013 yılı olduğunu

belirliyorlar. Burada bir varsayım var: İnanılmaz bir fotografik

hafızaya sahip olan Leonardo aradan 7 yıl geçmesine rağmen Lisa

Giocondo’yu birebir hatırladığı ve onun 10 daha yaşlı halini yaptığı

söylenmektedir. Leonardo 1517’de Fransa’ya göç ettiğinde Mona

Lisa’yı da yanında götürür, ve orada da resim üzerine çalışır. 1519

yılındaki ölümünden sonra yardımcısı Menzi tabloyu Fransa

kralına satar, ve tablo 1797 yılına kadar Versailles sarayını süsler.

Fransa’da devriminden sonra Louvre müzesine aktarılır.

VE PASCAL COTTE: ÖNEMLİ BİR AKTÖR

Pascal Cotte Fransız bir optik mühendisi, yazılımcı ve mucit. Kendi

geliştirdiği multi spektral yüksek çözünürlükte kamerasıyla

Rembtandt, Chagall, Rubens, Manet gibi ressamların yapıtlarının ilk

yapıldıkları anda hangi renklerde olduklarını saptayabilen dünyaca

ünlü bir bilim adamı.

2004 yılında Mona Lisa’yı incelemesi için Louvre’a çağırılıyor.

Çalışmalarını 2015’te tamamlayıp bir basın toplantısıyla sanat

severlere açıklıyor. Söyledikleri kısaca şu: Mona Lisa tablosunun alt

katmanlarında 3 farklı kadın resmine daha rastladım. Bunlardan en

alttakinin gerçek Lisa Giocondo olduğunu düşünüyorum, ve aldığım

teknik bilgiler ışığında bu resmi dijital olarak çizdim, bu kadının

Mona Lisa Louvre’la hiçbir alakası yoktur. Dünyanın Mona Lisa

olarak bildiği kadın, başka birisidir!!!

PASCAL COTTE’nin Lisa Giocondo’su yani ona göre

gerçek Mona Lisa

MONA LISA LOUVRE MONA LISA, COTTE

SONUÇ: Karşımızda 3 adet Mona Lisa adayı var. Sizce

hangisi gerçek Mona Lisa?

Benim oyum Isleworth Mona Lisa’ya kayıyor…..

SALVATOR MUNDI – İSA – DÜNYANIN KURTARICISI

(1500 - ?)

21’İNCİ YÜZYILIN BEKLENMEDİK BULGUSU

--- ÖNCE KRONOLOJİ ---

Leonardo da Vinci’nin Salvator Mundi eserini Fransız kralı

XII’inci Louis için yaptığı düşünülüyor. Sonra kızı Henrietta

İngiliz kralı Charles’la evlendikten sonra resmi beraberinde

İngiltere’ye götürüyor. 1644’teki iç savaş üzerine Henrietta

resimle birlikte İngiltere’den kaçıyor.

Resmin 1651’de bir mimar olan John Stone’a satıldığını

öğreniyoruz.

Sonra Stone resmi 1663’te o zamanki İngiltere kraliçesi

Catherine Sedley’e hediye ediyor.

Ne var ki 1663’ten itibaren 200 küsur yıl içinde resmin kimde,

nerede olduğu saptanamıyor.

Salvator Mundi’nin 1900’lerin başında çekilmiş bir fotoğrafı

1900’de Sir Charles Robinson Cook Koleksiyonu adına resmi satın

alıyor. Kimden bilmiyoruz. Resme, duvara yapıştırmak için ve 400

yıllık ömrü içinde hayli yıprandığı için restore etmek adına son

derece acemice müdahaleler yapılıyor. Resim tanınmaz hale geliyor,

işte şöyle:

Kronolojiye devam…

Salvator Mundi 1958’te bu bozulmuş haliyle bir müzayedede 45

Sterline satılıyor.

Resim daha sonra 2005’te ABD’deki bir müzayedede yeniden ortaya

çıkıyor ve Alexander Parish isimli bir galerici resmi 10,000 dolara

satın alıyor. Resmin o zamana dek Leonardo’nun bir yardımcısı

tarafından meydana getirildiği sanılmaktadır.

Burada kronolojiye biraz ara….

Sanat eksperleri uzun, titiz ve son teknolojik yenilikleri kullanarak

gerçekleştirdikleri incelemeleri sonucu artık iyice Parish’in

elindeki resmin Leonardo’ya ait olduğuna karar verince, resmin

ciddi bir restorasyondan geçmesi gerekliliği konusunda hemfikir

oluyorlar. Restorasyonu gerçekleştirecek kişi olarak da New York

Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Koruma Merkezi’nde üst

düzey Araştırmacı olan Dianne Dwyer Modestini seçiliyor. Yıl 2006.

RESTORASYON ÇALIŞMALARI (1)

Modestini resim üzerinde titizlikle 5 yıl çalışıyor. Resimde Salvator

Mundi’nin her iki eli, saçlarının buklelerinin bir kısmı ve giysisinin

özellikle kıvrımları Leonardo’nun orijinal boyaması olarak

uzmanlarca %100 tespit edilince, Modestini titiz çalışmasını

hızlandırıyor.

Modestini resim üzerinde kat kat eklenmiş boyaları ve zift haline

gelmiş, kabarmış vernik ve cilaları hergün sadece 5 santimetre

karelik bir alanda temizleyerek, alttaki Leonardo’nun orijinal

resmine, onu zedelemeden ulaşmayı amaçlamaktadır. Bir ara resmin

üzerine yapıldığı ahşap zeminin 2 yerde kırık olduğu belirlenmiş, ve

sadece bu kırıkların düzeltilmesi 1 yıl almıştır.

RESTORASYON ÇALIŞMALARI (2)

TABLODAKİ KIRIKLAR; GERÇEK SALVATOR MUNDI’YE

ULAŞMAYA ÇOK AZ KALDI….

RESTORASYON ÇALIŞMALARI (3)

RESTORASYON ÇALIŞMALARI (4)

Salvator Mundi Leonardo’nun elinden çıkmış haliyle ortaya

çıkınca, yani gerçek anlamda resim kurtarılınca, Modestini resme

minimal müdahale ediyor. Sadece çok hasar görmüş gözlerine ve

dudaklarına, o da Leonardo’nun “sfumato” tekniğini (boyanın

parmakla yayılıp, yedirilmesi, bir sis perdesi arkasındaymış

izlenimi veriyor, netliği azaltıyor) kullanarak müdahale ediyor.

VE İŞTE LEONARDO DA VINCI’NİN ORİJİNAL

SALVATOR MUNDI’Sİ…

VE RESTORASYON BİTMİŞTİR….

RESTORASYON ÖNCESİ – SONRASI KARŞILAŞTIRMA

Resmin otantikliğinin restorasyon sonrası bir kez daha

onaylanmasının ardından (ünlü Oxford akademisyeni Prof. Martin

Kemp dahil), resim 1911’de Londra’da National Gallery’de

sergilenmeye alınıyor.

Resmin Leonardo da Vinci’ye ait olduğunun kesinlik kazanması

sonrasında resmin fiyatı artar ve resmin sahibi Parish 2013’te

resmi 75-80,000,000 dolara Yves Bourier’e satar.

Aynı yıl resim 127,500,000 dolara Rus milyarder Dmitry

Rybolovlev’e satılır.

Kronolojiye devam…

Resmin yeni sahibi 2017 Kasım’ında resmi Christie’s New

York müzayedesine katar ve resim burada 450,300,000 dolara

bilinmeyen bir şahıs/kurum tarafından satın alınır. Salvator

Mundi böylece tüm zamanların en yüksek fiyata satılan resmi

ünvanını da alır.

Resmin önce bir Suud prensi tarafından alındığı söylentileri

çıksa da, kısa süre sonra Birleşik Arap Emirlikleri Kültür ve

Turizm Bakanlığı resmi kendilerinin satın aldığını ve bundan

böyle Abu Dhabi Louvre müzesinde sergileneceğini duyurur.

Artık bize bir Abu Dhabi yolculuğu mu göründü, ne

dersiniz?

SANATSAL ÖZELLİKLER

Uzmanlar Salvator Mundi’nin yüzünün hem güven verici hem de

sarsıcı olduğunu, resimden sağa ya da sola giderseniz Mona Lisa’da

olduğu gibi bakışlarının sizi takip ettiğini, ve gözlerinize baksa da

aslında onu delip geçen, bilinmeyen bir arka plana ve sanki sizinle

etkileşime giriyormuş gibi baktığını belirtiyorlar.

Salvator Mundi Leonardo’nun “perspektif” kavramını en iyi

kullandığı resmi olarak da tanımlanıyor. Dikkat edilirse “kutsama”

işareti yaptığı sağ eli ve küreyi tuttuğu sol eli çok net! Oysa arka

plan flu. Burada kutsama ve küreyi ön plana çıkarmak istemesinin

de büyük rolü vardır. Şöyle:

Küre bu resimde çok önemli. Leonardo küreye “ilahi” bir anlam

yüklemiş. Dikkat edilirse kürenin üzerinde 3 adet beyaz ve

boyutları birbirinden biraz farklı noktalar gözüküyor. Bu noktalar

arasındaki açılar, gökyüzünde Aslan burcu takım yıldızının içindeki

3 yıldız arasındaki açılarla tıpatıp aynı! Hatta noktalarla 3 yıldızın

büyüklüklerinin birbirine oranı da aynı! Bu resimde küre kozmozu

simgelemektedir ve İsa sadece dünyanın değil kozmozun da

kurtarıcısı olarak da betimlenmiştir...

SON AKŞAM YEMEĞİ (1495 – 1498)

SON AKŞAM YEMEĞİ RESMİ VE MARY MAGDALENE

GİZEMİ

Bilindiği gibi Son Akşam Yemeği resmi İsa’nın M.S. 33 yılında çarmıha

gerilmesinden 1 akşam önce 12 havarisiyle birlikte yemek masasında

betimlendiği resmin adıdır. Leonardo bu resmi Milano’da olduğu zaman

gerçekleştiriyor ve resim Milano’yu yöneten Sforza ailesinden Lodovico

Sforza tarafından sipariş ediliyor. Bu resim bir kadın manastırının iç

duvarına resmedilmiştir yani bir muraldir. Boyutları 3.75 m x 6.65

m’dir. Leonardo burada kurumuş iki kat alçı üzerine tempera denilen

bir tür zamklı boya kullanmıştır. Resim bittikten kısa süre sonra boyalar

pul pul dökülmeye başlıyor, 50 yıl içinde adeta bir enkaza dönüşüyor.

Sonrasında 6 kez acemice ve 1 kez profesyonelce olmak üzere 7 kez

restorasyondan geçiriliyor.

GİRİŞ:

RESMİN ARDINDAKİ ÖYKÜ…

Resim tam da İsa’nın havarilerine, “Aranızdan birisi bana ihanet

edecek!” demesinden hemen sonraki anları betimliyor. Havarilerin

hepsinin, biri hariç, duydukları bu dehşet haber üzerine özellikle

bakışları ve elleri Leonardo’nun fırça darbeleriyle hayat kazanmış.

İsa daha sonra “Bana ihanet edecek kişi benimle aynı tabağa el

uzatan kişidir!” diyor ve resimde bunu yapan tek kişi var o da İsa’nın

sağ tarafındaki üçüncü kişi olan Judas! Dahası Judas’ın eliyle tuzluğu

devirdiği, tuzun masaya döküldüğü bunun da Rönesans döneminde

“uğursuzluk” kabul edildiğini söylersek ihanet edenin Judas olduğu

bir kez daha vurgulanmış oluyor. Bir başka kanıt, Judas’ın elinde

İsa’yı Romalılara ihbar etmesi sonucu aldığı para torbasının

bulunması. Daha sonra İsa ellerini şarap bardağına ve ekmeğe

uzatarak “Bu şarap benim kanımdır için; bu ekmek benim

bedenimdir, yeyin” şeklinde bir bildirimde bulunuyor ve böylelikle

Fristiyanlıktaki Ekmek ve Şarap (Bread and Wine) geleneği başlamış

oluyor.

JUDAS’IN YAKIN PLAN GÖRÜNÜŞÜ

Bu noktada İsa’nın hemen sağında yer alan havariye bakalım. St. John.

Aslında öne sürülen odur ki bu havari bir kadındır ve bu kadın da

İsa’nın en yakın takipçilerinden Mary Magdalene’den başkası değildir.

Soldaki Leonardo’nun Kayalıkların Meryemi tablosundan Meryem,

sağdaki ise Son Akşam Yemeğinden St, John, ya da Mary Magdalene. Ne

kadar benziyorlar değil mi?

Bu noktada hatta Megdalene ve İsa arasında bir “V” harfinin

oluştuğu, ve bu harfin üst uçlarından gelen açıyla eşit açıda iki çizgi

çekersek “M” harfinin ortaya çıktığı, bunun da kadın havari Mary

Magdalene’e işaret ettiği gibi bir yorum da tarih boyunca

yapılagelmiştir.

Mary Magdalene konusuna daha sonra tekrar geleceğiz, ama

önce resmin restorasyon sürecine biraz bakalım…

RESTORASYON ÇALIŞMALARI (1)

Leonardo’nun Son Akşam Yemeği resminin ilk restorasyonu 1726

yılında yapılıyor, ne var ki bu restorasyonda resmin üstüne katkat

yağlı boya ve vernik atılmış, resmin özelliği tümüyle yitirilmiştir.

1770’deki restorasyonda yine yağlı boya kullanılarak resim

baştan aşağı yeniden boyanmıştır.

1979’a kadar gelen diğer 4 restorasyonda da aynı tutum

izlenmiştir.

1979’da bu iş Pinin Brambilla Barcilon isimli deneyimli ve ünlü

bir kadın restoratöre veriliyor.

Barcilon’un amacı daha önce yapılmış tüm boyaları adım adım yok

ederek Leonardo’nun esas resmini ortaya çıkarmak. Aynen Salvator

Mundi’de gördüğümüz gibi.

Tam tamına 20 yıl sürecek olan bu restorasyon mikron ölçeğinde

yapılıyor. Her gün ancak küçük bir posta pulu alanı kadar alan

temizleniyor. Sonunda Leonardo’nun resmi yıpranmış da olsa ortaya

çıkınca, Barcilon hafif ve silik fırça darbeleriyle resmin pul pul

dökülmüş orijinal boyalarının yerlerini kısmen kapatıyor. Tümünü

kapatmıyor çünkü o zaman resim Leonardo’nun olmaktan çıkardı.

Resim 1999’da herkesin görebilmesi için sergiye açılınca, insanlar

resmi görmek için akın akın geliyorlar ve resim izlenme rekoru

açısından Mona Lisa’yı zorluyor. İşte Leonardo farkı…

RESTORASYON ÇALIŞMALARI (2)

MARY’NİN GOSPELİ VE LEONARDO DA VINCI (1)

M.S. 570 yılında papirüs üzerine Coptic diliyle ama Yunan

harfleri kullanılarak yazılmış bir doküman, 1847 yılında

British Museum tarafından bir Mısır manastırından satın

alınıp, 1994 yılında British Library’e devrediliyor. Daha sonra

bu doküman araştırmacı bir gazeteci olan Simcha Jacobovici

ve Toronto, York üniversitesinden Profesör Barrie Wilson

tarafından keşfedilip, doküman restorasyondan geçtikten sonra

İngilizceye çevriliyor. Doküman harap olmuş vaziyette ama

papirüsün ve kullanılan mürekkebin 570’lere uygun olduğu

tespit edilebiliyor.

Doküman Joseph ve karısı Asaneth’in öyküsünüanlatmaktadır.

Çevirmenler başka dokümanların da incelenmesi ile birlikte

2014’te “The Lost Gospel” kaybolan Gospel (Gospel: İsa’nın

öğretileri) isimli bir kitap yayınlıyorlar. Yazarlar bu papirüs

dokümanlarında anlatılan Josph ve Asaneth’in İsa ve Mary

Magdalene’in kodlanmış adları olduklarını, İsa ile Mary’nin

evlendiklerini ve iki de erkek çocuk sahibi olduklarını öne

sürüyorlar. Hristiyanlık dünyasında bir altüst oluş!

MARY’NİN GOSPELİ VE LEONARDO DA VINCI (2)

Bu kitaptan sonra Kaybolan Gospel kitabına paralel olarak, yani

bu tezi destekler mahiyette daha birçok kitap yayınlanmıştır.

Gospel’de Mary Magdalene’nin çok güçlü bir kişiliğe sahip

olduğunun, İsa çarmıha gerilip de (M.S.33) 3 gün sonra yeniden

hayata kavuştuğunda (Diriliş: Resurrection) ilk yanına gittiği

kişinin de Mary Magdalene olduğunun, böylece Magdalene’nin ne

kadar kutsal ve tanrısal bir varlık olduğunun altı çiziliyor.

Şimdi, Leonardo, Son akşam Yemeği resmi için araştırma

yaptığında o inanılmaz araştırıcılığı ile bu dokümanın varlığından

ve içeriğinden haberdar olmuş, ve dokümanda söylenenleri

onaylamış olabilir. Bu tümüyle bir varsayım. Ama Son Akşam

Yemeği tablosunda İsa’nın sağında oturan havari gerçekten de

bazılarınca öne sürüldüğü gibi Mary Magdalene ise---ki ben

araştırmalarım sonucu öyle olduğunu düşünüyorum—o zaman bu

varsayım üzerinde daha dikkatli durulabilir.

BİR BAŞKA KAYBOLMUŞ GOSPEL: JUDAS’IN GOSPELİ

The New York Times, 2006 yılında Judas’ın Gospel’i olarak tanımlanan

bir erken Hristiyanlık dönemi el yazmasının, yazılışından 1700 yıl sonra

ortaya çıktığının haberini veriyordu. Kaynak: National Geographic. Bir

açıklama yapılıp el yazmasının Mısır çöllerinde bir mağaranın içinde

bulunduğu ve Coptic dilinde yazılmış olup İngilizce çevirisinin yapıldığı

ilan ediliyordu. Doküman M.S. 300 tarihine ait ve 26 sayfa. Bu da bir

Gospel olarak nitelendiriliyor ve bu da diğeri gibi ortalığı karıştıracak

cinsten. Çünkü bu Gospel’e göre İsa’nın bizzat kendisi Judas’a kendisini

otoritelere ihbar etmesini, çünkü artık bedensel varlığından kurtulup,

spritüel varlığa kavuşmayı ve tanrı katına çıkmaya hazır olduğunu

söylemektedir. Not: Judas İsa’nın çarmıha gerilmesi üzerine bunalıma

girmiş ve intihar etmiştir.

Bu durumda Judas bir hain değil, tam tersine İsa katında en güvenilen

ve İsa’yla işbirliği yapan kişi konumuna yükselmektedir. İsa, Judas’a

seni herkes hain bilecek ama benim nazarımda en üst kata çıkmış bir

varlık olacaksın der. Soru: Acaba Leonardo bu Gospel’den haberdar

mıydı?

ALTIN ORAN, FIBONACCI SERİSİ VE LEONARDO

RESİMLERİ

Altın oran M.Ö’ki yıllarda keşfedilmiş ve Mısır piramitlerinden

Parthenon tapınağına kadar birçok yerde kullanıldığı söylenen bir

orandır. Kutsal oran, ya da İlahi oran olarak da bilinmektedir.

Altın oran eski Yunancada Fi sayısına eşittir : = 1.618

Altın oran geometrik şekillerden yola çıkar. Örneğin bir dikdörtgen.

Ama bu herhangi bir dikdörtgen değildir. Uzun kenarı kısa kenarına

bölününce Fi sayısı veren bir dikdörtgen olmalıdır. Şimdi bu

dikdörtgenin içine kenarları dikdörtgenin kısa kenarı kadar uzun olacak

bir kare oluşturun, karenin yanında beliren küçük dikdörtgen de Fi

sayısını verecektir. Bunu sonsuza kadar ilerletebilirsiniz. Her defasında

Fi sayısını elde edersiniz.

Fibonacci serisi ile altın oran arasında ise inanılmaz bir bağ vardır.

Fibonacci 12’inci ve 13’üncü yüzyıllarda yaşamış ünlü bir

matematikçidir. 1202 yılında “Fibonacci serisi” diye adlandırılan

bir sayılar silsilesi öne sürmüştür. Bu sayılar

1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89,144,….şeklinde sürüp gider. Bu seride her

bir sayı, kendinden önce gelen iki sayının toplamıdır. Ve, en

önemlisi, dizideki bir sayıyı, kendinden önce gelen sayıya

böldüğünüzde, sonuç sayılar silsilesinde ilerlendikçe giderek Fi

sayısını yani altın oranı verir.

Altın orana tarihten örnekler: GİZA PİRAMİTİ, MISIR

Altın orana tarihten örnekler:

PARTHENON TAPINAĞI, YUNANİSTAN

TAJ MAHAL, HİNDİSTAN

LEONARDO DA VINCI’DE ALTIN ORAN KULLANIMI (1)

Leonardo da Vinci’nin altın orana takıntılı olduğu yazılmaktadır.

20’inci yüzyılda aynı takıntıyı gösteren kişi ise ünlü mimar Le

Corbusier’dir. Şimdi Leonardo’da bu sunumda incelediğimiz ya

da incelemediğimiz resimlerindeki altın oran özelliklerine

bakalım:

LEONARDO DA VINCI’DE ALTIN ORAN KULLANIMI (2)

LEONARDO DA VINCI’DE ALTIN ORAN KULLANIMI (3)

LEONARDO DA VINCI’DE ALTIN ORAN KULLANIMI (4)

LEONARDO DA VINCI’DE ALTIN ORAN KULLANIMI (5)

VAFTİZCİ JOHN KAKIMLI BAYAN

LEONARDO DA VINCI’DE ALTIN ORAN KULLANIMI (6)

VITRUVIUS ADAMI

SON OLARAK:

Doğada ya da değil, insana en estetik gelen yapıların, resimlerin,

hayvanların vs. altın orana sahip olanlar olduğu vurgulanıyor.

19’uncu yüzyılda 1860’larda Alman bilim adamı ve Felsefeci Gustav

Fechner gözetiminde bir deney yapılıyor. Bu deneyde deneklere

farklı oranlara sahip bir takım dikdörtgen figürler gösteriliyor ve en

çok hangilerini beğendikleri soruluyor. Bu dikdörtgenlerden bazıları

altın orana sahip, bazıları değil. Denekler altın oranı bilmiyorlar

ama büyük bir çoğunlukla altın orana sahip olan dikdörtgenleri

seçiyorlar….

İLGİNÇ…

BİRİNCİ BÖLÜMÜN SONU…

BÖLÜM II:

LEONARDO DA VINCI’NİN

BİLİM ADAMLIĞI,

İCATLARI VE

MİMARLIĞI…

LEONARDO DA VINCI’NİN BİLİM ADAMLIĞI…

“Önce gözlemlerim, sonra deney yaparım, çünkü amacım önce

deneyimi gözlemlemek, sonrasında da o deneyimin neden o şekilde

oluştuğunun ardındaki kurallara ulaşmak üzere mantığımı

kullanmaktır. Ve bu, doğanın etkimeleri hakkında görüş bildirenlerin

nasıl ilerlemeleri gerektiğini belirten gerçek kuraldır”.,

LEONARDO DA VINCI, 1513

Evet, Leonardo arkasında bıraktığı resimlerinin milyonları

etkilemesinin yanı sıra aynı zamanda üstün bir bilim adamı ve

mucitti. Modern bilim yöntemini ilk bulan ve kullanan Leonardo da

Vinci olmuştur. Bir başka deyişle, modern bilimin kurucusu

Leonardo’dur. Bilimsel yöntem üzerine yazıları Galileo ve Bacon’dan

yüzyıl önce yazılmıştır. Klasik otoriteleri (antik Yunan) dikkatle

incelemiş olmasına karşın onlara körü körüne inanmamış, bilgiyi

yaptığı sayısız gözlem, deney ve karşılaştırmalarla oluşturmuştur.

Kanıt, her şeyden önce kanıt! Bütün bunların ardında da doğaya ve

insana vazgeçilmez bir merakla yaklaşması, şeyler arasındaki ilişkileri

keşfetmekten duyduğu büyük haz vardır.

Leonardo’nun zamanında doğaya modern bilimsel yöntemle

yaklaşılması pek de görülen bir şey değildir. Hatta kilise bilimsel

yöntem yaklaşımını yasaklamıştır. Leonardo kiliseyi filan dinlemeden

çalışmalarını inandığı yöntemle sürdürmeye devam etmiştir. Aynı

zamanda incelediği doğa olayları arasında sürekli bir bağlantı kurmuş,

her şeyin diğer her şeyle ilintisinin varlığını ilk Leonardo kaleme

dökmüştür.

VE Not Defterleri! Leonardo yaptığı tüm gözlemleri ve bu gözlemlerin

teorik ve pratik açıklamalarını “Not Defterleri” olarak geçen, bezen de

Codex olarak adlandırılan defterlerine kaydediyordu.

Bu Not Defterleri bir kaynağa göre 30,000 sayfa olup, günümüze 10,000

sayfası ulaşmıştır, bir başka kaynağa göre ise toplamda 13,000 sayfa olup

günümüze 6,000 sayfası kayıtlı olarak ulaşmıştır. Leonardo spekülasyona

açık nedenlerle Not Defterlerine yazdığı yazıları sağdan sola yazmıştır.

Okunması için ayna tutulması gereklidir. Ayrıca Not Defterlerini

kimseyle paylaşmamıştır da bastırmamıştır da. Oysa 1480’lerde yazmaya

başladığı Not Defterleri paylaşılmış olsaydı, modern bilim günümüzden

500 yıl önce başlamış olacaktı. Kısacası, Leonardo pek çok bilimsel

konuya el atmış ve bugün doğru kabul edilen sonuçlara varmışsa da ne

yazık ki kendi döneminin bilimsel gelişmesine katkıda bulunamamıştır.

Leonardo’nun 1519’da Fransa’da ölümünden sonra Not Defterleri

öğrencisi Francesco Melzi tarafından para karşılığı çeşitli kişilere

dağıtılıyor. Bu defterler el değiştiriyor, ve günümüzde kayıtlı olanları ya

müzelerde ya da kişilerin koleksiyonlarında var olarak bildiriliyor.

Örneğin, yakın zamanda Bill Gates bir müzayedede Leonardo’nun bir

Codex’ini (Not Defterini) 35 milyon dolara satın almıştır.

Biraz önce Not Defterinin fotoğrafında gördüğümüz gibi, Leonardo her

“teoremini” çizimlerle pekiştirmiş, kanıtlamıştır. Bu çizimler kendi

döneminde henüz gelişmemiş olan matematiksel yaklaşımların adeta

organik birer biçimidir. Bir başka deyişle, matematikle anlatamadığını

çizimleriyle anlatmıştır.

Leonardo’ya göre yaşayan formların bilimi bir hareket ve dönüşüm

bilimidir. Yaşayan formlar arasında resimlerinde hep kullandığı ve

aylarca gözlemleyip çizdiği kayalıklar, nehirler, dağlar, bitkiler, kuşlar,

atlar, ya da insan vücudu ve yüzü gelmektedir. Doğanın kanunlarını ve

ilkelerini belirlemek ve tanımlamak onun gerek resimlerinde, gerek

bilimsel saptamalarında, gerekse de buluşlarında itici güç olmuştur.

Her ne kadar matematik Rönesans’ta Leonardo’nun bilimini

tanımlayabilecek yetkinlikte değilse de, Leonardo kendisi, gözlemlediği

olguların (doğanın) matematiğini kendi kendine çözebilmiştir. Hatta,

analitik geometri ve calculus’ün de temelini atmıştır. İki yüzyıl sonra

bu bilim dallarını Descartes ve Newton geliştirip, tanımlayacaklardır.

Aynı şekilde Leonardo kadavralar üzerinde çalışırken (ki 30’a yakın

kadavra üzerinde çalıştığı bilinmektedir) yaptığı çizimler birebir kasları

vs. durgun hallerinde göstermek yerine, daha ziyade hareket halindeki

kasların birbirleriyle, eklemlerle vs. arasındaki fonksiyonel ilişkileri

gösteren betimlemelerdir (dönüşüm).

Leonardo’nun Not Defterleri her tür cismin projektil atılışı, duvardan

geri zıplayan top, bir su havzasına dökülen küçük şelalelerin

oluşturduğu hareket, sesin havada yayılımı ve eko olarak yankılanımını

gösteren çizimler ve açıklamalarla doludur. Fakat belki de en fazla

cisimlerin bir formdan başka bir forma dönüşümlerinin geometrisi,

suyun ve diğer esnek cisimlerin hareketleri ve eğrisel form halinde

değişimi üzerine çalışmıştır. Burada muazzam bir hayal gücü ve

görselleştirme becerisi görmekteyiz.

VE PERSPEKTİF! Leonardo bu konu üzerinde de yıllar süren

çalışmalar yapmış ve üç tür perspektif olduğunu belirtmiştir.

Birincisi, bir obje insan gözünden uzaklaştıkça küçülür; ikincisi,

renkler bir obje insan gözünden uzaklaştıkça farklılaşır; ve

üçüncüsü, bir obje insan gözünden uzaklaştıkça flulaşır. Leonardo

bu özellikleri resimlerinde de uygulamıştır, örneğin Salvador Mundi.

Leonardo ayrıca perspektifin insanın iki gözünün farklı şeyleri

görmesinden ve bunların üst üste çakışmasının sonucu oluştuğunu da

keşfetmiştir. Sağ alttaki Bilge İnsanların (Magi) Tapınması

(Adoration of the Magi) eseri için gerçekleştirdiği arka plan

perspektif çalışması olağanüstüdür.

Anatomiye yine dönelim... Leonardo’nun belki de en bilinen çalışmaları

anatomik çalışmalarıdır. Kadavralar üzerinde çalışmaya 30’lu

yaşlarında başlamıştır. Bu çalışmalarında organları, kasları, sinir

sistemini, damar sistemini, eklemleri, bağırsakları, kemikleri, kafatasını

vs. resimlemesinde ulaştığı detay ve dakiklik kendi dönemindeki başka

bilim adamlarının ulaşamadığı üstün bir düzeydedir. Hatta,

Leonardo’dan sonra ancak 18’inci yüzyılın sonuna doğru, yani

kendisinden 300 yıl sonra kadavra çalışmalarında Leonardo’yu aşan

çalışmalara rastlanmaktadır.

Hatta çok ilginçtir, günümüzde, 2017’de gerçekleştirilen en önemli

bilimsel buluşlar arasında, ilk kez keşfedilen “mezenteri” isimli,

sindirim sistemine ait bir organ olduğu açıklanmıştı. Leonardo bu

organı 1508’de zaten bulmuştu ve anatomik resmini de çizmişti. 2017

buluşu açıklanırken bu gerçek de belirtilmiştir. Ne yazık ki tüm bu

anatomi çalışmaları Leonardo’nun dışında kimse tarafından

bilinmediği için çağdaş tıbbın hamle yapması 300 yıl sonraya kalmıştır.

Leonardo’nun Mezenteri Çizimi 2017 Mezenteri Çizimi

Leonardo’nun en çok üzerinde durduğu konulardan biri de ışıktır.

Sayısız deneyleri sonrasında ışığın üç temel özelliği olduğunu

keşfetmiştir: Birincisi, ışık, kendisini yayan cisimlerin merkezinden

yayılan enerji ışınlarıdır; ikincisi, ışınlar fazlasıyla incedirler ve

maddeleri yoktur; üçüncüsü de her zaman düz bir çizgi üzerinde

ilerlerler. Leonardo bir ötesine de geçmiş ve ışığın dalga olma özelliğine

de dikkati çekmiş, bunu ses dalgalarıyla karşılaştırmış, ışığın ses

dalgalarından daha hızlı yol aldığını belirlemiştir. Ne var ki yine

döneminin matematiğinin kısıtlayıcı duvarına çarpmış, bir “dalga olarak

ışık” teoremini geliştirememiştir.

Leonardo hidrolik mühendisliğinin ampirik kurallarının ötesine

geçip, suyun akışkanlığı üzerine kuramsal çalışmalar yapan çağının

tek mühendisidir. Örneğin akan bir suyun ardında iki güç

bulunduğunu, bunlardan birinin yer çekimi, diğerinin sürtünme ya

da akışa direnç olduğunu ve bu ikilinin karşılıklı etkileşiminin

suyun birçok farklı davranışlarına yol açtığını, tarihte ilk kez

Leonardo formüle etmiştir. Bu mühendislik disiplini bilindiği gibi

bugün akışkanlar dinamiği olarak adlandırılmaktadır.

Sürtünme demişken, Leonardo’nun bu konuda sadece akışkanlar

için değil, genel görüşünü de aktarmadan geçmeyelim. Leonardo’ya

göre, bir obje eğik bir düzlem üzerinde kayarken, ortaya çıkan

sürtünmenin büyüklüğü üç faktöre bağlıdır: düzlemin pürüzlülüğü,

objenin ağırlığı ve düzlemin ne kadar eğik olduğu. Bu gözlem ve

tespit, modern mekanikle birebir uyumludur.

Bu kadar dahice resimleri, teoremleri ve birazdan bakacağımız icatları

olan Leonardo hiç okula gitmemiş, tümüyle kendi kendini yetiştirmiş

bir insandır. Örneğin, 1490’larda sırf kütüphanesini incelemek için

gittiği Pavia’da, kütüphanede tanıştığı matematik profesörü Fazio

Cadano’yla tartışmalarından matematiğin önemini kavramış ve

özellikle geometriye merak salmıştır. Geometriyi perspektif ve optik

çalışmalarına, mekaniğin bugünkü bilinen isimleriyle statik, dinamik

ve kinetiğin söz konusu olduğu ağırlık, güç ve hareket çalışmalarına

uyarlamıştır. Ayrıca makinaları incelemesinde bir makinayı onu

oluşturan münferit parçalardan ayrı tutmuştur---dişliler, mil, kuplaj

vs.—ki bu kavramsal farklılaştırma ancak tekrar 18’inci yüzyılda

ortaya çıkan bir olgu olabilmiştir.

1505’lerde Leonardo’nun “bir biçimden diğerine dönüşümün”

matematiğine duyduğu ilgi artmıştır. Defterlerine 40 sayfa bu

dönüşümün örnekleri olarak yarım daireden hilal aya, küplerden

piramitlere, kürelerden küplere vs. dönüşümü çiziyor ve matematiğini

sergiliyor. Günümüzde bu bilim dalına topoloji diyoruz.

Doğrusal şekillerden bükey şekillere

dönüşüm

Leonardo 1500’lerde bir süre ara verdiği anatomik çalışmalarına

geri dönüyor. Yine statik değil hareket halindeki insan anatomisi

çalışmalarının ağırlık noktasını oluşturuyor. 1510 yılında Pavia

Üniversitesine yeni atanan, çok parlak fikirleri olan anatomist

Marcantonio della Torre ile tanışmasından sonra, anatomi bilgisini

geliştiriyor ve sadece vücuttaki sistemleri değil ama iç organların,

nefes almanın ve kan akışının “fonksiyonları” üzerinde de

çalışmanın gerekliliğinin bilincine varıyor.

NEFES ALMA SİSTEMİ DAMAR SİSTEMİ

1499’da Milano’dan Floransa’ya geçen Leonardo kendisini destekleyen

Floransa’yı yöneten Medici aileseinden Giuliano de Medici’nin

kanatları altında çalışmalarına, özellikle anatomi çalışmalarına devam

ediyor. Anatomi konusunda yeni bir aşamaya ayak basıyor: özellikle

üreme ve fetus formasyonuna konsantre oluyor. Ne var ki bu konudaki

görüşleri kiliseyle çatıştığından Giuliano’nun kardeşi Papa Leo X

tarafından kafirlikle suçlanıyor ve bundan böyle otopsi ve kadavra

çalışmaları yasaklanıyor. Yıl 1513.

1516 sonlarında hayal kırıklığı içinde olan Leonardo İtalya’yı artık

geride bırakıp, öğrencisi Melzi ile birlikte Fransa’ya göç ediyor.

Amboise’a yerleşiyor. Yanında tüm Not Defterlerini ve Mona Lisa

tablosunu getirmiştir ve Amboise’dayken bu resim üzerine

çalışmalarını sürdürüyor. Fransa Kralı I. Francois bir Leonardo

hayranıdır ve onunla defalarca her konuda sohbet edip yaptığı

çalışmalarını anlatmasını ister. Bu bakımdan Leonardo son yıllarını

oldukça rahat geçirmiştir.

Ne var ki ölüm onu hiç de hazırlıklı olmadığı bir sırada

yakaladığında (2 Mayıs, 1519) Leonardo ”Daha yapılacak çok şey

var” diyerek, gerçekleştiremediği ya da yarım kalmış projelerinin

acısıyla hayata gözlerini yumar.

NOT DEFTERLERİNİN AKIBETİ

Leonardo’dan sonra o yılların emeğiyle donanmış Not Defterlerinin

akıbeti öğrencisi Melzi’nin insafına kalmıştır. Melzi Mona Lisa’yı

Fransa kralına sattığı gibi, Not Defterlerini de para karşılığı

Avrupa’nın her tarafına dağıtır. Bu süreç içinde Maestro’nun el

yazmalarının yarısı kayıplara karışır.

Melzi ölünce geri kalan el yazmaları oğlu Orazio tarafından turistik

eşya avcılarına verilir. Bunlar arasında Madrid’in kraliyet heykeltraşı

olan Pompeo Leoni el yazmalarının çoğunu satın almayı başarır ve

böylece Leonardo’nun eşsiz eseri kısmen de olsa saklı kalmış olur.

Zamanla el yazmalarının çoğu Milano’daki Ambrosiana

Kütüphanesinde toplanacaktır.

Napolyon Bonapart 1796’da Milano’ya girince ilk işlerinden biri

Leonardo’nun kütüphanedeki el yazmalarının tümünü Paris’e taşımak

olmuştur. Toplamda 13 Not Defteri söz konusudur. Her bir defter

yaklaşık 1,000 sayfa ise toplamda 13,000 sayfa yazı ve çizim!

Günümüze gelirsek, Not Defterlerinin üçte ikisinin kayıplara karıştığı

tahmin edilmekte olup, geri kalanlar da—Bill Gates’in bir müzayedede

satın aldığı Codex Leicester’i saymazsak—kütüphanelerde ya da

müzelerde saklanmaktadır.

BİR MÜHENDİS VE MUCİT OLARAK LEONARDO DA

VINCI

Leonardo kendi döneminin en önde gelen mühendislerinden ve

mucitlerinden birisidir. İlk makinasını tasarlayıp çizdiği yıl 1478’dir.

Yani 26 yaşındayken. Burada hemen belirtmek gerekiyor ki,

Leonardo’nun yaşadığı dönemde İtalyan şehir devletleri ile Fransa

Krallığı devamlı savaş halindedir. Bu durum Leonardo’yu etkileyip

savaş donanımı tasarımına yöneltmiştir. Birçok buluş çıkarıyor:

günümüzün makinalı tüfeğine karşılık gelen çok kurşunlu tüfek, kale

duvarlarını aşabilmek için saldırı köprüleri, kale duvarlarına

tırmanabilmek için devrilmeyen merdivenler gibi.

Leonardo 1482 yılında Milano’ya gidip Milano dükü Ludovico

Sforza’nın mahiyetine girdiğinde savaşçı bir insan olan Sforza’dan

etkileniyor. Ve Sforza için savaş sırasında kurulması ve demonte

edilmesi kolay, hafif ve güçlü köprüler, çok pratik ve kolay taşınabilir

taş atan havan topları, üstü kapalı (korunaklı) tanklar vs. çizmiş ama

bunların çok azı uygulanmıştır.

Leonardo’nun savaş aletleri dışında da birçok icadı vardır, ama çoğu

hiç uygulanmamıştır. Günümüzde bunların modelleri yapılıp ne

kadar işler oldukları saptanınca, müzelerde sergilenmeye başlamıştır.

TANK

SAVAŞ ALETİ

MAKİNALI TÜFEK

TAŞ ATAN MANCINIK

HELİKOPTER

PORTATİF KÖPRÜ

PARAŞÜT

UÇMA APARATI

ROBOT

KENDİ KENDİNE GİDEN ARABA

LEONARDO DA VINCI’NİN MİMARLIK VE KENT

TASARIMI ÇALIŞMALARI

Leonardo da Vinci bütün yaşamı boyunca mimarlıkla ilgilenmiştir

ancak kendisinin tasarımı olan hiçbir kilise ya da yapı yoktur. Not

Defterleri mimari çizimlerle doludur; sayısız villa, saray ve katedral

tasarımı vardır. Ancak Leonardo’nun çizimleri tipik mimari çizimler

değildir; onun için önemli olan bir yapının bölümleri arasındaki

organik, mantıksal ve karşılıklı ilişkilerdir.

Bu anlamda Leonardo’nun ele aldığı mimari tasarımın teorik

sorunlarıdır. Mimariye yaklaşımında tıpkı bilim adamlığında

incelediği organik formları ele alışı gibi tekrarlayan örüntüler,

uzamsal dokular, ritim ve akış üzerine odaklandığı konulardır.

Geometriye çok önem veren Leonardo, mimari çalışmalarında da

karmaşık geometriyi esas almıştır.

Mimar olarak Leonardo mimari yapılarla doğadaki yapılar, özellikle

insan anatomisi arasındaki benzerlikleri vurgular. Ancak, Leonardo

bunu yaparken sık görülen kıyasların ötesine uzanır, örneğin bir

kilisenin kubbesiyle insan kafatasını karşılaştırmaz. O bir yapının

“metabolizmasını” inceler, ve merdivenlerle kapıların yapıda nasıl ve

ne tür hareket sağladığını keşfeder. Bir çizimindeki insan

damarlarıyla birlikte merdivenler resmetmesi Leonardo’nun nasıl

metabolik süreçleri mimari tasarımlarında kullandığını

göstermektedir.

Leonardo’nun yapıları organik elemanlar olarak görmesi, ve

onlardaki “metabolizma”ya olan özel merakı kent tasarımına ilişkin

çizimlerinde de çok nettir. 1482’de Milano’ya gittiğinde kentin yeni

baştan tasarlanmasını önermiştir. Nüfusu nehir kenarında on

mahalleye bölmüş, her bir mahallede iki katlı yapılanma tasarlamıştır.

Üst kat yayalara, alt kat araçlara. Üst katta arkadlı yürüme yolları ve

teras bahçeye sahip villalar bulunmaktadır. Alt katta dükkanlar, mal

aktarımını sağlamak için yollar ve kanallar, ve yer altında da

kanalizasyona yönelik kanallar bulunmaktadır.

MİLANO (?) KENT TASARIMI

Leonardo’nun resimlerine iliştirdiği notlardan kenti bir tür yaşayan

organizma olarak gördüğü, ve kentin sağlıklı yaşaması için insanların,

malların, gıdanın, suyun ve atıkların kolaylıkla hareket edebilmelerinin

ve akmalarının sağlanmasının gerekliliğini vurguladığı açıktır.

ÜÇ KATLI TRAFİK - MİLANO

Leonardo’nun kent sağlığı fikri ve kenti yaşayan bir sistem olarak

görmesi 1980’lerde Dünya Sağlık Örgütü’nün başlattığı Avrupa’da

Sağlıklı Kentler Projesinde tekrar gündeme gelmiştir. Günümüzde,

Sağlıklı Kentler hareketi tüm dünyada bini aşkın kentte

uygulanmaktadır, ve hiç kuşku yok ki bu hareketin ilkelerinin beş yüz

yıl önce Leonardo da Vinci tarafından gündeme getirildiği kimse

tarafından bilinmemektedir.

SON