left ch ¬ng iii : hÖ tiªu ho¸ deleted: anatomie-histologie ... · l−ìi : lingua; tongue -...

NguyÔn B¸ TiÕp §¹i häc N«ng nghiÖp I Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu Thó y

HÖ tiªu ho¸ 19

Formatted: Underline, Font color:Black

Formatted: Left

Ch−¬ng III : hÖ tiªu ho¸ Systema digestorium; Digestive system

§¹i c−¬ng vÒ bé m¸y tiªu ho¸:

Çc ®éng vËt dÞ d−ìng muèn tån t¹i, sinh tr−ëng vµ sinh s¶n ph¶i ®¶m b¶o cung cÊp cho çc tÕ bµo cña m×nh çc nguyªn liÖu vµ nguån n¨ng l−îng ®Ó tæng hîp çc thµnh phÇn trong chÊt nguyªn sinh.

Thøc ¨n ®−îc thu nhËn d−ãi d¹ng çc pr«tit, lipit, gluxit vµ ®−îc biÕn ®æi thµnh çc amin axit, axit bÐo, glyxerin, gluco vµ ®−îc c¬ thÓ hÊp thu, sö dông.

Qu¸ tr×nh thu nhËn, tiªu ho¸, hÊp thu vµ bµi tiÕt chÊt cÆn b· gäi lµ qu¸ tr×nh tiªu ho¸ bao gåm:

+ Tiªu ho¸ c¬ häc + Tiªu ho¸ ho¸ häc d−íi t¸c dông cña çc men tiªu ho¸ (enzymes) Hai qu¸ tr×nh nµy g¾n bã mËt thiÕt víi nhau vµ hç trî cho nhau vµ do çc c¬

quan thuéc bé m¸y tiªu ho¸ ®¶m nhiÖm. - èng tiªu ho¸ chia lµm ba phÇn: Tr−íc, Gi÷a vµ Sau.

+ PhÇn tr−íc gåm xoang miÖng vµ phô cËn; hÇu; thùc qu¶n + PhÇn gi÷a gåm d¹ dµy, ruét non, çc tuyÕn tiªu ho¸ lín

+ PhÇn sau: ruét giµ vµ trùc trµng. Bé m¸y tiªu ho¸ ë ®éng vËt cã x−¬ng sèng thùc hiÖn çc chøc n¨ng: (1) thu nhËn thøc ¨n (2) tiªu ho¸, hÊp thu çc chÊt dinh d−ìng tõ thøc ¨n (3) bµi tiÕt çc chÊt cÆn b· ra ngoµi. Çc phÇn trong bé m¸y tiªu ho¸ gåm cã miÖng, hÇu, thùc qu¶n, d¹ dµy, ruét non, ruét giµ vµ çc tuyÕn n−íc bät, gan, tuþ. Çc ®o¹n cña èng tiªu ho¸ ®Òu cã tiÕt diÖn trßn bao gåm: (1) Líp ¸o ngoµi (serosa; adventitia): máng, cã cÊu t¹o tæ chøc liªn kÕt. (2) Líp ¸o c¬ (muscularis externa): chñ yÕu cã cÊu t¹o c¬ tr¬n, cã ®o¹n lµ c¬ v©n, cã çc líp c¬ vßng vµ líp c¬ däc (3) Líp h¹ niªm m¹c (submucosa): lµ líp tæ chøc liªn kÕt dµy chøa thÇn kinh, m¹ch qu¶n vµ çc tuyÕn n»m d−íi líp niªm m¹c. (4) Líp niªm m¹c (mucosa) lµ líp trong cïng cña èng tiªu ho¸ ®−îc chia thµnh: + líp c¬ niªm (muscularis mucosa) + h¹ niªm m¹c (lamina propria) + líp biÓu m« niªm m¹c (mucous epithelium) 1. Çc khÝ quan tiªu ho¸ tr−íc c¬ hoμnh 1.1. Xoang miÖng (vavumozis; oral cavity) Giíi h¹n xoang miÖng: PhÝa tr−íc lµ m«i, 2 bªn cã m¸, phÝa trªn lµ vßm khÈu çi, phÝa sau lµ mµng khÈu çi. Trong miÖng cã l−ìi vµ r¨ng.

Deleted: Anatomie-Histologie

Formatted: German (Germany)

Deleted: ¶


HÖ tiªu ho¸ 20


Formatted: Left

1.1.1.M«i (labia; lips) MiÖng cña ®éng vËt cã vó cã 2 m«i gåm m«i trªn vµ m«i d−íi. Hai m«i gÆp nhau ë mÐp. Gi÷a mÆt ngoµi m«i trªn cã r·nh nh©n trung. CÊu t¹o: M«i ®−îc cÊu t¹o 4 líp: - Líp da do biÓu m« kÐp l¸t sõng ho¸ t¹o thµnh, máng, mÒm , dÔ cö ®éng, trªn m«i cã çc l«ng sóc gi¸c. - Líp c¬ vßng m«i cã c¬ thæi, c¬ vËn ®éng m«i. - Líp h¹ niªm m¹c cã çc tuyÕn m«i tiÕt chÊt nhên vµ ®Çu mót TK c¶m gi¸c. - Líp niªm m¹c ë trong cïng th−êng cã mµu hång cña çc mao m¹ch. §éng m¹ch ph©n ®Õn m«i: mét nh¸nh tõ ®éng m¹ch mÆt ThÇn kinh ph©n ®Õn: tõ d©y sè V (lµm nhiÖm vô c¶m gi¸c); d©y sè VII (d©y TK mÆt, vËn ®éng c¬ vßng m«i) So s¸nh gi÷a çc loµi: Ngùa: m«i máng, dÔ cö ®éng, cã thÓ dïng ®Ó lÊy thøc ¨n, trªn m«i cã nhiÒu l«ng xóc gi¸c. Tr©u, bß: m«i dµy, cøng, kÐm linh ho¹t h¬n, kh«ng dïng ®Ó lÊy thøc ¨n, mÆt trªn m«i réng, cã nhiÒu s¾c tè ®en vµ lu«n Èm −ít. Lîn: m«i d−íi nhá, m«i trªn ph¸t triÓn trµn ra ngoµi m«i d−íi h×nh thµnh mâm. Dª cõu: m«i máng, ho¹t ®éng linh ho¹t dïng ®Ó lÊy thøc ¨n. Chã: m«i cã nhiÒu l«ng xóc gi¸c, r·nh nh©n trung s©u. Hai bªn mÐp gÊp nÕp s©u vµo trong do ®ã miÖng réng. 1.1. 2. M¸ (bucca; cheeks) VÞ trÝ: giíi h¹n hai thµnh bªn xoang miÖng, kÐo dµi tõ mÐp ®Õn mµng khÈu çi, tõ hµm r¨ng trªn ®Õn hµm r¨ng d−íi. CÊu t¹o: tõ ngoµi vµo trong gåm: - Líp da. - Líp c¬ gåm: c¬ thæi ; c¬ gß m¸; c¬ nanh; c¬ h¹ m«i d−íi. - Líp h¹ niªm m¹c cã çc tuyÕn m¸. - Niªm m¹c máng tiÕp gi¸p nèi tiÕp niªm m¹c xoang miÖng, cã lç ®æ ra cña tuyÕn n−íc bät d−íi tai - M¹ch qu¶n thÇn kinh gièng nh− ë m«i. T¸c dông: ®Èy thøc ¨n lªn mÆt bµn nhai cña r¨ng, kh«ng cho r¬i ra ngoµi. Bß: mÆt trong m¸ cã nhiÒu gai thÞt h×nh nãn h−íng vÒ sau gäi lµ r¨ng gi¶ cã t¸c dông h−íng thøc ¨n vÒ sau. Chã: trªn m¸ tËp trung çc tÕ bµo s¾c tè ®en. 1.1.3. Lîi (gingivae) : Lµ phÇn niªm m¹c sõng ho¸, cøng, b¸m s¸t trªn mÆt çc x−¬ng liªn hµm, x−¬ng hµm trªn, x−¬ng hµm d−íi vµ xung quanh cæ r¨ng cã t¸c dông chªm chÆt r¨ng. Lîi cã mµu hång vµ kh«ng cã tuyÕn. Tr©u, bß: cã phÇn lîi t¹o thµnh gê dµy, cøng øng víi r¨ng cöa hµm trªn. 1.1.4. Vßm khÈu çi (khÈu çi cøng: platum durum; hard plate) - Giíi h¹n thµnh trªn cña xoang miÖng, phÝa tr−íc lµ x−¬ng liªn hµm, 2 bªn lµ x−¬ng hµm trªn, phÝa sau tiÕp nèi víi mµng khÈu çi. (trang ®Ó tr¾ng cã chñ ®Þnh)


Formatted: Portuguese (Brazil)


HÖ tiªu ho¸ 21


Formatted: Left - CÊu t¹o: Vßm khÈu çi cÊu t¹o bëi mét khung x−¬ng gåm 2 tÊm khÈu çi cña x−¬ng hµm trªn ë phÝa tr−íc vµ nh¸nh n»m ngang x−¬ng khÈu çi ë phÝa sau.


Deleted: ¶


HÖ tiªu ho¸ 22


Formatted: Left - Niªm m¹c cã biÓu m« kÐp l¸t sõng ho¸ dµy t¹o thµnh 16-18 gê ngang xÕp hai bªn ®−êng trung tuyÕn ch¹y däc tr−íc sau trªn vßm khÈu çi vµ h−íng xiªn vÒ phÝa sau. - Líp h¹ niªm m¹c cã tæ chøc liªn kÕt, çc sîi chun, cã nhiÒu tuyÕn khÈu çi tiÕt chÊt nhÇy vµ çc ®¸m rèi m¹ch qu¶n cã kh¶ n¨ng tr−¬ng në. - M¹ch qu¶n: §éng m¹ch khÈu çi lín lµ nh¸nh cña ®éng m¹ch hµm trong. ThÇn kinh khÈu çi tõ nh¸nh hµm trªn cña d©y TK sè V. Vßm khÈu çi lµm ®iÓm tùa cho l−ìi vµ cã t¸c dông h−êng thøc ¨n vÒ sau. Bß: 2/3 phÝa tr−íc vßm khÈu çi cã çc gê ngang. 1/3 phÝa sau nh½n. Lîn: khÈu çi hÑp vµ dµi. Chã: vßm khÈu çi gièng ë lîn, trªn bÒ mÆt cã çc ®¸m tÕ bµo s¾c tè ®en. 1.1.5. Mµng khÈu çi : palatum molle; soft plate - VÞ trÝ, h×nh th¸i: Lµ mét gÊp nÕp niªm m¹c, ng¨n çch gi÷a miÖng vµ yÕt hÇu. + C¹nh tr−íc (c¹nh trªn) nèi tiÕp víi niªm m¹c vßm khÈu çi + C¹nh sau (hay c¹nh d−íi) tù do + MÆt tr−íc h−íng vÒ xoang miÖng + MÆt sau h−íng vÒ yÕt hÇu. + Hai bªn c¹nh tr−íc cã 2 gÊp nÕp tõ niªm m¹c l−ìi kÐo lªn lµ gÊp nÕp l−ìi-khÈu çi (cßn gäi lµ ch©n cÇu tr−íc cña mµng khÈu çi) cïng víi ®¸y l−ìi giíi h¹n phÇn tr−íc vµ trªn cña yÕt hÇu. - CÊu t¹o: + Cèt cña mµng khÈu çi lµ c¬ v©n cã t¸c dông vËn ®éng. + Niªm m¹c vÒ phÝa miÖng cã cÊu t¹o gièng niªm m¹c miÖng (biÓu m« kÐp l¸t, tæ chøc liªn kÕt, nhiÒu tuyÕn nhên). Hai bªn ch©n cÇu tr−íc mµng khÈu çi cã çc nang kÝn l©m ba tËp trung thµnh 2 phiÕn h×nh bÇu dôc gäi lµ hè amidan. + Niªm m¹c phÝa yÕt hÇu gièng biÓu m« xoang mòi (biÓu m« trô cã l«ng rung) + Líp h¹ niªm m¹c cã tuyÕn nhÇy. + M¹ch qu¶n lµ ®éng m¹ch khÈu çi d−íi. +ThÇn kinh : nh¸nh hµm trªn cña TK sè V vµ nh¸nh cña TK sè IX ph©n vµo niªm m¹c; nh¸nh hµm d−íi TK V ph©n vµo líp c¬. - T¸c dông: khi nuèt, mµng khÈu çi ®−îc n©ng lªn ®Ëy lç mòi sau lµm cho thøc ¨n kh«ng lät vµo ®−îc xoang mòi. Ngùa: Mµng khÈu çi dµi, che kÝn phÝa sau xoang miÖng nªn ngùa kh«ng thë b»ng miÖng ®−îc. Bß: Mµng khÈu çi ng¾n h¬n, bß thë b»ng miÖng ®−îc. Lîn: BÒ mÆt mµng réng, amidan næi râ, trªn bÒ mÆt amidan cã nhiÒu lç. 1.1.6. L−ìi : lingua; tongue - VÞ trÝ, h×nh th¸i : Lµ khèi h×nh th¸p n»m trong xoang miÖng, tùa lªn lßng m¸ng do hai nh¸nh n»m ngang cña x−¬ng hµm d−íi t¹o thµnh. L−ìi cã 3 mÆt, 1 ®¸y, 1 ®Ønh. + MÆt trªn hay mÆt l−ng, cong låi theo suèt chiÒu dµi cña l−ìi t−¬ng øng víi vßm khÈu çi. + 2 mÆt bªn tr¬n, nh½n.



HÖ tiªu ho¸ 23


Formatted: Left + §¸y l−ìi g¾n vµo mám l−ìi cña x−¬ng thiÖt cèt vµ cïng víi mµng khÈu çi giíi h¹n tr−íc cña yÕt hÇu, kÐo dµi ®Õn tr−íc sôn tiÓu thiÖt cña thanh qu¶n t¹o thµnh 3 gÊp nÕp: gÊp nÕp l−ìi tiÓu thiÖt gi÷a vµ 2 gÊp nÕp l−ìi tiÓu thiÖt bªn hay ch©n cÇu sau cña mµng khÈu çi. + §Ønh l−ìi: H×nh th¸p, cã thÓ vËn ®éng; duíi ®Ønh cã d©y h·m l−ìi ( lµ gÊp nÕp niªm m¹c g¾n vµo mÆt trªn cña lßng m¸ng xoang miÖng); hai bªn d©y h·m l−ìi cã nh÷ng lç ®æ ra cña çc èng tiÕt cña tuyÕn d−íi l−ìi. - CÊu t¹o: L−ìi ®−îc cÊu t¹o bëi niªm m¹c, c¬, m¹ch qu¶n vµ thÇn kinh. + Niªm m¹c phñ mÆt l−ng l−ìi lµ biÓu m« kÐp l¸t sõng ho¸. 3/4 phÝa tr−íc lµ phÇn gai ®−îc bao phñ bëi çc gai l−ìi,. 1/4 phÝa sau thuéc ®¸y l−ìi lµ phÇn nang (cã nhiÒu nang kÝn l©m ba). Cã 4 lo¹i gai (papillae) mäc trªn mÆt l−ng l−ìi: * Gai h×nh chØ (filiform papilla) nhá, mÒm, låi, dµy ®Æc trªn mÆt l−ìi cã vai trß c¬ häc (gi÷ thøc ¨n khái tr−ît nhanh vÒ phÝa sau) vµ chøc n¨ng xóc gi¸c. * Gai h×nh nÊm (fungiform papilla) r¶i r¸c gi÷a çc gai chØ vµ gièng nh− ®Çu ®anh ghim chøa ®Çu mót thÇn kinh c¶m gi¸c lµm nhiÖm vô vÞ gi¸c, xóc gi¸c vµ nhËn c¶m nhiÖt ®é. * Gai h×nh ®µi(circumvallate) gièng nh− gai h×nh nÊm nh−ng to h¬n vµ lµm nhiÖm vô vÞ gi¸c. * Gai h×nh l¸ (foliate papilla) (4-6 gai ë hai bªn, h×nh l¸ c©y; n»m bªn c¹nh gai h×nh ®µi) lµm nhiÖm vô vÞ gi¸c. B¶n chÊt cña çc gai lµ ®Çu mót cña çc gi©y thÇn kinh *TuyÕn l−ìi: Trong biÓu m« niªm m¹c cã rÊt nhiÒu tuyÕn l−ìi cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n; èng tiÕt ®æ ra xung quanh çc gai h×nh nÊm, h×nh ®µi. + C¬ l−ìi gåm c¬ néi bé vµ c¬ ngo¹i lai, ®Òu lµ c¬ v©n. C¬ néi bé(intrinsic muscles) lµ çc bã sîi xÕp däc, xÕp ngang vµ xÕp ®øng: * C¬ däc ch¹y tõ gèc ®Õn ®Ønh l−ìi. * C¬ ngang ch¹y tõ mÆt bªn nµy sang mÆt bªn kia cña l−ìi. * C¬ th¼ng ch¹y tõ mÆt trªn xuèng mÆt d−íi l−ìi. Çc sîi c¬ néi bé cã rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã vá bäc. C¬ ngo¹i lai (extrinsic muscles) b¸m vµo l−ìi vµ c¬ quan xung quanh ®Ó vËn ®éng l−ìi gåm: *C¬ tr©m l−ìi * C¬ nÒn l−ìi,* C¬ thiÖt l−ìi, * C¬ c»m l−ìi. Ngoµi ra cßn cã çc c¬ b¸m tõ x−¬ng l−ìi ®Õn çc bé phËn vïng ®Çu vµ x−¬ng øc cã t¸c dông vËn ®éng l−ìi, mµng khÈu çi vµ thanh qu¶n. + M¹ch qu¶n: §éng m¹ch l−ìi lµ mét nh¸nh cña th©n ®éng m¹ch l−ìi mÆt. TÜnh m¹ch ®æ vÒ tÜnh m¹ch d−íi l−ìi sau ®ã ®æ vÒ tÜnh m¹ch hµm ngoµi. + ThÇn kinh gåm: TK vËn ®éng bao gåm: D©y TK XII (TK h¹ thiÖt) vËn ®éng l−ìi. Nh¸nh cña d©y TKV, d©y TKVII lµm nhiÖm vô c¶m gi¸c ë 2/3 tr−íc l−ìi. Nh¸nh cña d©y TK IX lµm nhiÖm vô c¶m gi¸c ë 1/3 phÝa sau cña l−ìi. Ngùa: L−ìi dµi, mÒm, ®Ønh nhän, gai h×nh chØ ph©n bè ë 3/4 tr−íc l−ìi, gai l−ìi kh«ng bÞ sõng ho¸. Gai nÊm ë 1/4 phÝa sau vµ hai mÆt bªn. GÇn gèc l−ìi cã hai gai h×nh ®µi lín. Hai bªn gai h×nh ®µi cã hai gai h×nh l¸ h×nh bÇu dôc.




HÖ tiªu ho¸ 24


Formatted: LeftBß: §Çu l−ìi tï, gai h×nh chØ ë toµn bé bÒ mÆt l−ìi. Gai l−ìi ho¸ sõng do ®ã

mÆt l−ìi r¸p. Gai h×nh nÊm n»m xen kÏ gi÷a çc gai chØ. 1/3 phÝa sau cã u l−ìi (øng víi phÇn nh½n 1/3 sau cña niªm m¹c vßm khÈu çi). Hai bªn gèc l−ìi cã hai hµng gai h×nh ®µi vµ kh«ng cã gai h×nh l¸. Lîn: L−ìi cã thiÕt diÖn réng, kh«ng r¸p. Çc gai nÊm vµ gai chØ n»m xen kÏ nhau trªn bÒ mÆt. Gèc l−ìi cã çc gai sîi h−íng vµo phÝa trong. PhÝa tr−íc gai sîi cã hai gai h×nh ®µi; hai bªn cã hai gai h×nh l¸. Chã: L−ìi dÑp, máng, mÆt l−ìi cã r·nh s©u ch¹y tõ tr−íc ra sau. Gai chØ mÒm. Gèc l−ìi cã gai sîi (gièng ë lîn). Cã 2-3 gai h×nh ®µi tr−íc gai sîi; 2 gai h×nh l¸ kh«ng râ. 1.1.7. R¨ng (dentes; teeth): Do niªm m¹c miÖng biÖt ho¸ t¹o thµnh. Gia sóc cã hµm r¨ng trªn vµ hµm d−íi. R¨ng c¾m vµo lç ch©n r¨ng cña x−¬ng hµm trªn, x−¬ng hµm d−íi vµ x−¬ng liªn hµm.. R¨ng s÷a mäc tõ tr−íc hoÆc trong vµi th¸ng sau khi con vËt ®Î ra. R¨ng s÷a ng¾n, yÕu h¬n vµ nhanh bÞ mßn sau vµi th¸ng ®Õn vµi n¨m (tuú loµi) r¨ng s÷a ®−îc thay thÕ b»ng r¨ng vÜnh cöu, qu¸ tr×nh nµy gäi lµ sù thay r¨ng. Tuú theo vÞ trÝ, chøc n¨ng, r¨ng ®−îc chia lµm 3 lo¹i: + R¨ng cöa (dentes incisivi) ë phÝa tr−íc, c¾m vµo th©n x−¬ng hµm d−íi, x−¬ng liªn hµm, ®Ó lÊy& c¾t thøc ¨n. + R¨ng nanh (dentes canini) (mçi hµm cã 2 çi) n»m sau r¨ng cöa dïng ®Ó xÐ thøc ¨n. + R¨ng hµm gåm r¨ng hµm tr−íc (dentes praemolares) vµ r¨ng hµm sau (dentes molares) cã t¸c dông nghiÒn thøc ¨n. H×nh th¸i r¨ng: R¨ng chia lµm 3 phÇn: Vµnh r¨ng, cæ r¨ng, ch©n r¨ng. - Vµnh r¨ng (tooth crown): lµ phÇn nh« lªn khái lîi; mÆt trªn vµnh r¨ng gäi lµ mÆt bµn nhai - Cæ r¨ng (tooth neck) ®−îc lîi bao bäc - Ch©n r¨ng (rÔ r¨ng: root) lµ phÇn c¾m s©u vµo lç ch©n r¨ng cña x−¬ng hµm. Ch©n r¨ng ®−îc bäc bëi 1 líp mµng giµu m¹ch qu¶n & thÇn kinh gièng mµng x−¬ng cã t¸c dông gi÷a chÆt ch©n r¨ng. R¨ng cã thÓ cã 1 hay nhiÒu ch©n . Trong xoang r¨ng chøa tuû r¨ng . C«ng thøc r¨ng: BiÓu diÔn mét nöa sè r¨ng d−íi d¹ng ph©n sè. Tö sè lµ r¨ng hµm trªn, mÉu lµ hµm d−íi. Loµi R¨ng cöa R¨ng nanh R hµm

tr−íc R hµm sau Tæng

Ngùa ®ùc 3/3 1/1 3/3 3/3 40 Ngùa çi 3/3 0/0 3/3 3/3 36 Bß, tr©u 0/4 0/0 3/3 3/3 32 Lîn 3/3 1/1 4/4 3/3 44 Chã 3/3 1/1 4/4 2/3 42 R¨ng ë chã, mÌo rÊt ph¸t triÓn, r¨ng nanh nhän, s¾c, khoÎ. MÆt bµn nhai h×nh r¨ng c−a nghiÒn thøc ¨n rÊt khoÎ. CÊu t¹o: R¨ng ®−îc cÊu t¹o bëi chÊt c¬ b¶n cã thµnh phÇn ho¸ häc gièng nh− x−¬ng. Quan s¸t tiÕt diÖn c¾t däc cã 4 líp:



HÖ tiªu ho¸ 25


Formatted: Left - Tuû r¨ng : lµ chÊt keo mÒm trong xoang r¨ng, chøa çc mao m¹ch vµ ®Çu mót thÇn kinh - Ngµ r¨ng : bao bäc ngoµi tuû r¨ng, lµ bé phËn cÊu t¹o chñ yÕu cña r¨ng, thµnh phÇn ho¸ häc gièng nh− x−¬ng (nh−ng kh«ng cã tÕ bµo x−¬ng) gåm 28% lµ chÊt h÷u c¬, 72% chÊt v« c¬.

- Líp men r¨ng : lµ tæ chøc cøng nhÊt trong c¬ thÓ phñ ngoµi líp ngµ, dµy ë trªn mÆt bµn nhai vµ bê r¨ng, ®Õn cæ r¨ng th× máng dÇn ; líp men chøa 97% chÊt kho¸ng, 3% chÊt h÷u c¬. - Vá r¨ng (xØ r¨ng) mµu vµng nh¹t phñ bªn ngoµi líp ngµ r¨ng ë vïng cæ r¨ng, vµnh r¨ng vµ èng r¨ng ngoµi. CÊu t¹o gièng x−¬ng t−¬i. * M¹ch qu¶n vµ thÇn kinh: Ph©n cho r¨ng hµm trªn: §éng m¹ch hµm vµ ®éng m¹ch d−íi hè m¾t. ThÇn kinh tõ nh¸nh hµm trªn cña d©y sè V. Ph©n cho r¨ng hµm d−íi: §éng m¹ch hµm d−íi vµ thÇn kinh hµm d−íi cña TKV 1. 2. YÕt hÇu (pharynx) Lµ xoang ng¾n, hÑp, sau mµng khÈu çi & l−ìi, xoang mòi ; tr−íc thùc qu¶n vµ thanh qu¶n ; lµ n¬i giao nhau gi÷a ®−êng tiªu ho¸ vµ ®−êng h« hÊp. Trªn v¸ch yÕt hÇu cã 7 lç th«ng. - 2 lç th«ng víi xoang mòi ë phÝa trªn, tr−íc. - 2 lç th«ng víi tai gi÷a (vßi Eustache: ¬x-ta-s¬ ë 2 v¸ch bªn cña yÕt hÇu) cã t¸c dông c©n b»ng ¸p lùc ë hai bªn mµng nhÜ cña tai. - 1 lç th«ng víi xoang miÖng ë phÝa tr−íc gäi lµ cöa vµo yÕt hÇu. - 1 lç th«ng víi thanh qu¶n ë phÝa sau & bªn d−íi. - 1lç th«ng víi thùc qu¶n ë phÝa sau& bªn trªn. CÊu t¹o: v¸ch yÕt hÇu cã 3 líp: - Líp niªm m¹c lãt mÆt d−íi yÕt hÇu lµ biÓu m« kÐp l¸t t−¬ng tù xoang mòi, cã çc l«ng rung vµ chøa nhiÒu tuyÕn nhên, nang kÝn l©m ba. - Líp mµng b»ng tæ chøc liªn kÕt cã çc sîi ®µn håi lµm chç b¸m cho çc c¬ yÕt hÇu lµm gi·n më réng vµ lµm hÑp yÕt hÇu. - M¹ch qu¶n: çc nh¸nh cña ®éng m¹ch trªn yÕt hÇu, ®éng m¹ch trªn khÈu çi, ®éng m¹ch gi¸p tr¹ng tr−íc. - ThÇn kinh IX (thÇn kinh l−ìi hÇu) vËn ®éng yÕt hÇu. ThÇn kinh giao c¶m tõ d©y giao c¶m cæ; Tkinh phã giao c¶m ®Õn tõ d©y X. 1.3. Thùc qu¶n (esophagus) Lµ èng dµi b¾t ®Çu b»ng mét lç th«ng víi yÕt hÇu, sau në réng ra t¹o thµnh ph×nh thùc qu¶n (h×nh phÔu), tiÕp ®ã lµ thùc qu¶n chÝnh thøc nèi víi d¹ dµy. Thùc qu¶n chia lµm 3 phÇn: - PhÇn cæ: tõ sau yÕu hÇu ®Õn cña vµo lång ngùc, n»m trong r·nh cæ, d−íi th©n çc ®èt sèng cæ, ®i trªn khÝ qu¶n, kho¶ng 1/3 phÝa sau th× ®i bªn tr¸i vµ song song víi khÝ qu¶n ®Õn cöa vµo lång ngùc. (chó ý khi th«ng hoÆc kh¸m thùc qu¶n khi con vËt bÞ t¾c, nghÏn thøc ¨n). - PhÇn ngùc kÐo dµi tõ cöa vµo lång ngùc ®Õn c¬ hoµnh, ®i trªn khÝ qu¶n, gi÷a 2 l¸ phÕ m¹c gi÷a. §o¹n cuèi bÎ cong xuèng d−íi, xuyªn qua c¬ hoµnh.



HÖ tiªu ho¸ 26


Formatted: Left - PhÇn bông lµ ®o¹n ng¾n ®i tõ sau c¬ hoµnh qua c¹nh trªn gan ®Õn lç th−îng vÞ cña d¹ dµy. CÊu t¹o: gåm 3 líp tõ trong ra ngoµi. - Líp niªm m¹c (mucosa) mµu tr¾ng, cã nhiÒu gÊp nÕp däc, biÓu m« kÐp l¸t sõng ho¸. Líp h¹ niªm m¹c cã nhiÒu tuyÕn thùc qu¶n tiÕt dÞch nhên vµ nang kÝn l©m ba. - Líp c¬ (muscularis): gåm 2 líp c¬ v©n: líp vßng ë trong, líp c¬ däc ë ngoµi (cã khi cã ®Õn 3-4 líp tuú loµi). ë bß, thùc qu¶n hoµn toµn lµ c¬ v©n. ë ngùa vµ lîn phÇn cæ vµ 1/2 phÇn ngùc lµ c¬ v©n, phÇn sau lµ c¬ tr¬n. - Líp mµng (adventitia): ë ®o¹n cæ líp nµy lµ tæ chøc liªn kÕt; ®o¹n ngùc lµ l¸ thµnh xoang phÕ m¹c; ®o¹n bông lµ l¸ t¹ng xoang phóc m¹c. *M¹ch qu¶n: Çc nh¸nh bªn cña ®éng m¹ch cæ ph©n ®Õn phÇn cæ. Nh¸nh cña ®éng m¹ch th©n khÝ thùc qu¶n ph©n ®Õn phÇn ngùc. §éng m¹ch d¹ dµy tr¸i ph©n cho phÇn bông. *ThÇn kinh X vµ d©y giao c¶m cæ tõ çc h¹nh giao c¶m cæ tr−íc, gi÷a vµ sau. 2. Çc khÝ quan tiªu ho¸ sau c¬ hoμnh 2.1. Xoang bông vµ xoang phóc m¹c: 2.1.1. Xoang bông (cavum abdominis; abdominal cavity): Giíi h¹n: Tr−íc lµ c¬ hoµnh PhÝa trªn lµ çc ®èt sèng vïng h«ng Hai bªn vµ phÝa d−íi lµ çc c¬ vïng bông PhÝa sau lµ cöa vµo xoang chËu 2.1.2. Xoang phóc m¹c ((cavum peritoneum; peritonium) Lµ hÖ thèng çc khe hÑp th«ng víi nhau ®−îc giíi h¹n bëi líp mµng thanh m¹c gåm l¸ thµnh vµ l¸ t¹ng: - L¸ thµnh (parietal membrane) ¸p s¸t mÆt trong çc c¬ vµ çc x−ong giíi h¹n nªn xoang bông. - L¸ t¹ng (visceral peritoneum): lµ phÇn l¸ thµnh phñ trªn çc khÝ quan trong xoang bông. Çc líp mµng nµy rÊt tr¬n vµ cã kh¶ n¨ng tiÕt dÞch phóc m¹c lµm cho çc néi quan cã thÓ dÞch chuyÓn trong xoang bông dÔ dµng. Do sù dÞch chuyÓn tõ l¸ thµnh vµo l¸ t¹ng ®· h×nh thµnh nªn hÖ thèng çc d©y ch»ng, çc mµng treo cã t¸c dông cè ®Þnh çc khÝ quan trong xoang bông vµo thµnh c¬ thÓ. Çc hÖ thèng nµy cßn liªn kÕt çc khÝ quan víi nhau nh− mµng treo ruét, d¹ dµy, d©y ch»ng gan. .. . Tuú theo tÝnh chÊt ®−îc bao phñ cña l¸ thµnh lªn çc c¬ quan néi t¹ng mµ chia ra: - T¹ng trong mµng lãt ®−îc phóc m¹c bao phñ c¶ 4 mÆt nh− d¹ dµy, kh«ng trµng, håi trµng, manh trµng, kÕt trµng, ®o¹n tr−íc trùc tµng, l¸ch, èng dÉn trøng. - T¹ng gian mµng lãt ®−îc phóc m¹c bao phñ ba mÆt nh− gan, bãng ®¸i. . . - T¹ng ngoµi mµng lãt ®−îc phóc m¹c bao phñ mét mÆt nh− t¸ trµng, tuþ, thËn. .



HÖ tiªu ho¸ 27


Formatted: Left(trang ®Ó tr¾ng cã chñ ®Þnh) (trang ®Ó tr¾ng cã chñ ®Þnh) (trang ®Ó tr¾ng cã chñ ®Þnh)



Formatted: Font: 14 pt, Portuguese(Brazil)

Formatted: Normal


Formatted: Font: 14 pt, Portuguese(Brazil)

Formatted: Normal

Deleted: ¶


HÖ tiªu ho¸ 28


Formatted: Left




HÖ tiªu ho¸ 29


Formatted: Left

2.2. D¹ dµy (ventriculus; gaster; stomach) D¹ dµy lµ ®o¹n ph×nh to h×nh tói cña èng tiªu ho¸ n»m ë sau c¬ hoµnh vµ gan, lµ n¬i chøa thøc ¨n vµ diÔn ra tr×nh tiªu ho¸ c¬ häc & ho¸ häc: Tiªu ho¸ c¬ häc: nghiÒn, nhµo trén thøc ¨n (do çc c¬ co bãp) Tiªu ho¸ ho¸ häc: d−íi t¸c ®éng cña çc men tiªu ho¸. ë ®éng vËt cã vó d¹ dµy chia lµm 2 lo¹i: D¹ dµy ®¬n vµ d¹ dµy kÐp D¹ dµy ®¬n chia lµm 3 lo¹i: - D¹ dµy ®¬n kh«ng tuyÕn: ChØ lµ ®o¹n ph×nh cña thùc qu¶n. Líp biÓu m« niªm m¹c lµ biÓu m« phñ ®¬n l¸t, kh«ng cã tuyÕn. - D¹ dµy ®¬n cã tuyÕn: Toµn bé niªm m¹c d¹ dµy t¹o thµnh tuyÕn ®−îc phñ bëi líp biÓu m« ®¬n trô ph©n tiÕt niªm dÞch vµ dÞch vÞ (d¹ dµy ng−êi, chã, mÌo). - D¹ dµy ®¬n hçn hîp: Niªm m¹c chia lµm 2 vïng: Vïng kh«ng tuyÕn, niªm m¹c gièng niªm m¹c thùc qu¶n, biÓu m« kÐp l¸t kh«ng tuyÕn. Vïng cã tuyÕn, niªm m¹c phñ bëi líp biÓu m« ®¬n trô cã tuyÕn (d¹ dµy ngùa, lîn.) 2.2.1. §Æc ®iÓm cña d¹ dµy ®¬n: Lµ ®o¹n ph×nh h×nh tói, cã h×nh l−ìi liÒm. VÞ trÝ: N»m lÖch sang tr¸i xoang bông, phÝa tr−íc gi¸p gan, chÐo tõ trªn xuèng d−íi vµ ®−îc cè ®Þnh nhê hÖ thèng d©y ch»ng: H×nh th¸i : D¹ dµy cã hai lç th«ng: - lç thuîng vÞ th«ng víi thùc qu¶n hay cßn gäi lµ lç t©m vÞ (gastroesophageal opening). - lç h¹ vÞ th«ng víi t¸ trµng ( lç m«n vÞ): pyrolic opening Hai ®−êng cong: ®−êng cong nhá vµ ®−êng cong lín. CÊu t¹o: Thµnh d¹ dµy cã cÊu t¹o 3 líp: - Líp niªm m¹c (mucosa): Chia thµnh niªm m¹c vïng kh«ng tuyÕn vµ vïng cã tuyÕn: + Vïng kh«ng tuyÕn (nonglandular region): Vïng gÇn lè th−îng vÞ. Niªm m¹c th−êng cã mµu tr¾ng th« gièng niªm m¹c thùc qu¶n. + Vïng cã tuyÕn (glandular region): Cã çc tuyÕn tiÕt men tiªu ho¸ Protein, Gluxit, vµ HCl. Vïng nµy ®−îc chia ra: *Khu tuyÕn th−îng vÞ (cardiac rgion) *Khu tuyÕn th©n vÞ (fundus region) *Khu tuyÕn h¹ vÞ (pyloric region) Çc khu tuyÕn cã mµu s¾c niªm m¹c kh¸c nhau do sù kh¸c nhau vÒ ph©n bè cña hÖ thèng m¹ch qu¶n. T−¬ng quan vÒ diÖn tÝch çc vïng tuyÕn kh¸c nhau ë tong loµi gia sóc. - Tæ chøc c¬ (stomach muscles): Gåm ba líp ®an vµo nhau lµm cho thµnh d¹ dµy ch¾c, khoÎ: + Líp c¬ däc ë ngoµi(longitudinal layer): ch¹y theo chiÒu dµi d¹ dµy + Líp c¬ vßng ë gi÷a (circular layer): Ch¹y nèi vßng hai ®−êng cong + Líp c¬ chÐo ë trong (oblique layer): Ch¹y tõ lç th−îng vÞ ®Õn hai ®−êng cong - Líp mµng bao phñ: máng do l¸ t¹ng xoang phóc m¹c t¹o thµnh, mµng nµy tr¬n, nh½n.




HÖ tiªu ho¸ 30


Formatted: Left - §éng m¹ch: Tõ ®éng m¹ch th©n t¹ng vµ mét sè nh¸nh tõ ®éng m¹ch l¸ch - TÜnh m¹ch: §æ vÒ tÜnh m¹ch cöa vµo gan - ThÇn kinh: Ph©n ®Õn tõ d©y X vµ ®¸m rèi mÆt trêi.

So s¸nh d¹ dµy çc loµi Loµi VÞ trÝ Hinh th¸i ngoµi ®Æc ®iÓm c©ó t¹o Ngùa HÇu nh− n»m toµn

bé ë vßng cung s−ên tr¸i; ®iÓm cao nhÊt n»m ë vïng s−ên 14, 15.

Lç th−îng vÞ cã c¬ vßng th−îng vÞ ch¾c. Hai lç th−äng vÞ vµ lç h¹ vÞ gÇn nhau do ®ã ®−êng cong lín lín h¬n rÊt nhiÒu so víi ®−êng cong nhá.

*Khu niªm m¹c vïng kh«ng tuyÕn chiÕm 1/3 phÝa tr−íc. * Khu tuyÕn th−îng vÞ hÑp n»m men theo vïng kh«ng tuyÕn.

Lîn N»m phÝa tr¸i xoang bông, ®−êng cong lín tùa lªn mám kiÕm x−¬ng øc. Lç th−îng vÞ h−íng vÒ vßng cung sôn s−ên tr¸i. Lç h¹ vÞ dèc xuèng vÒ phÝa vßng cung sôn s−ên ph¶i.

Lç h¹ vÞ vµ th−îng vÞ çch xa nhau, gÇn lç th−îng vÞ cã manh nang (hay tói mï).

*Vïng kh«ng tuyÕn nhá (chØ bao quanh lç th−îng vÞ). *Khu tuyÕn th−îng vÞ réng (chiÕm 1/2 tr−íc d¹ dµy gåm c¶ niªm m¹c tói mï). * Khu tuyÕn th©n vÞ chñ yÕu trªn ®−êng cong lín * Khu h¹ vÞ chiÕm mét phÇn nhá.

Chã N»m bªn tr¸i xoang bông, tõ sôn s−ên sè 12, 13 ®Õn mám kiÕm x−¬ng øc.

Toµn bé niªm m¹c d¹ dµy ®Òu cã tuyÕn.

2.2.2. D¹ dµy kÐp Gåm 4 tói: 3 tói ®Çu lµm nhiÖm vô tiªu ho¸ c¬ häc; 1 tói sau tiªu ho¸ ho¸ häc. Trong d¹ dµy 4 tói cã qu¸ tr×nh lªn men vi sinh vËt, ph©n gi¶i çc chÊt x¬ thµnh axit bÐo bay h¬i cã thÓ qua ®−îc thµnh d¹ dµy vµo m¸u. Vi sinh vËt d¹ cá chÕt ®i lµ mét nguån cung cÊp chÊt dinh d−ìng cho c¬ thÓ. Tói VÞ trÝ H×nh th¸i-CÊu t¹o Chøc

n¨ng D¹ cá rumen

N»m ë thµnh bông bªn tr¸i, mÆt tr¸i ¸p s¸t thµnh bông, phÝa trªn cña mÆt ngoµi cã mét r·nh ph©n d¹ cá thµnh hai tói tr¸i vµ ph¶i.

D¹ cá cã lç th−îng vÞ th«ng víi thùc qu¶n; c¹nh lç th−îng vÞ cã lç th«ng víi d¹ tæ ong. MÆt trong: Cã mét gÊp nÕp ph©n çch d¹ cá thµnh hai nöa tr¸i vµ ph¶i. Toµn bé niªm m¹c d¹ cá cã çc gai h×nh l¸, h×nh sîi (mµu n©u). Khi gia sóc giµ, sè l−îng gai gi¶m dÇn. Niªm m¹c d¹ cá kh«ng cã tuyÕn. Thµnh d¹ cá cÊu t¹o bëi çc líp c¬ ®an vµo nhau. PhÝa ngoµi ®−îc l¸ t¹ng xoang phóc m¹c bao phñ

Chøa thøc ¨n vµ lªn men vi sinh vËt.

D¹ tæ ong reticulum

Tói nhá nhÊt ¸p s¸t sau c¬ hoµnh, gi¸p tói tr¸i d¹ cá, tõ sôn s−ên thø 6-8 ®Õn mám kiÕm x−¬ng øc.

Niªm m¹c cã nh÷ng gÊp nÕp t¹o thµnh çc « nh− tæ ong. Tõ d¹ tæ ong cã lç th«ng sang d¹ cá.

KiÓm tra vµ gi÷ l¹i nh÷ng dÞ vËt trong thøc ¨n





HÖ tiªu ho¸ 31


Formatted: Left

D¹ l¸ s¸ch omasum

N»m bªn ph¶i xoang bông, tõ x−¬ng s−ên 7-10, d−íi ®−êng ngang song song víi mÆt ®Êt kÎ tõ khíp b¶ vai çnh tay.

PhÝa tr−íc th«ng víi r·nh thùc qu¶n; phÝa sau th«ng víi d¹ mói khÕ qua mét gÊp nÕp niªm m¹c gäi lµ cÇu Willken. Niªm m¹c cã çc gÊp nÕp t¹o thµnh çc l¸ cong h×nh l−ìi liÒm xÕp theo chu kú (gi÷a lµ l¸ lín, hai bªn cã hai l¸ võa, hai bªn mçi l¸ võa cã hai l¸ nhá, hai bªn mçi l¸ nhá cã hai l¸ con). Toµn bé niªm m¹c cã kho¶ng 20 chu kú.

Ðp thøc ¨n thµnh nh÷ng phiÕn máng t¨ng diÖn tÝch tiÕp xóc víi men tiªu ho¸.

D¹ mói khÕ:

N»m bªn ph¶i xoang bông, sau d¹ l¸ s¸ch, tõ sôn s−ên 10-13 kÐo gÇn ®Õn mám kiÕm x−¬ng øc.

Niªm m¹c d¹ mói khÕ chia lµm ba vïng: * Khu tuyÕn th−îng vÞ cã diÖn tÝch nhá, v©y quanh lç th«ng mói khÕ - l¸ s¸ch cã çc gÊp nÕp niªm m¹c h×nh trßn, trong ®ã cã mét gÊp nÕp lín h¬n cã t¸c dông h−íng thøc ¨n theo mét chiÒu tõ móil¸ s¸ch xuèng mói khÕ. * Khu tuyÕn th©n vÞ chiÕm phÇn lín ®o¹n gi÷a d¹ mói khÕ vµ cã çc gÊp nÕp niªm m¹c theo chiÒu däc (kho¶ng 10 gÊp nÕp). Niªm m¹c cã nhiÒu tuyÕn tiÕt dÞch. *Khu tuyÕn h¹ vÞ: Réng h¬n phÇn th©n vÞ, t¹i ®iÓm mót tr−íc khi vµo ruét non cã mét gÊp nÕp niªm m¹c næi låi vµo trong lßng ruét non.

tiªu ho¸ ho¸ häc

2.3. Ruét (intestinum tenue; intestine) Lµ phÇn dµi nhÊt cña èng tiªu ho¸ (ruét cña ®éng v©t ¨n cá dµi h¬n) 2.3.1. Ruét non (small intestine): Lµ phÇn tiªu ho¸ vµ hÊp thu chñ yÕu. CÊu t¹o chung: - Líp ¸o ngoµi (outermost layer) do phóc m¹c t¹o thµnh - Líp ¸o c¬ (musticular layer): Cã c¬ vßng phÝa trong, c¬ däc phÝa ngoµi. Xen kÏ trong líp c¬ cã thÇn kinh, m¹ch qu¶n. Ruét loµi ¨n thÞt cã líp c¬ chÐo máng. -Líp niªm m¹c(mucosa) + Líp h¹ niªm m¹c cã çc tuyÕn ruét, ®¸m rèi thÇn kinh vµ m¹ch qu¶n. + Líp c¬ niªm máng + Líp ®Öm: cã çc tuyÕn ruét Lieberkun (li-bec-kun), ®¸y tuyÕn cã çc tÕ bµo panet (pa-nÐt) tiÕt dÞch nhÇy (lîn vµ mÌo kh«ng cã çc tÕ bµo nµy). Çc nang kÝn l©m ba ë líp nµy tËp trung t¹o çc m¶ng Payer (pay-e). + Líp biÓu m«: T−¬ng tù líp biÓu m« d¹ dµy (gåm çc tÕ bµo ®¬n trô), cã çc l«ng nhung, vi nhung. Ruét non chia lµm ba ®o¹n: - T¸ trµng (duodenum): ®−îc cè ®Þnh nhê d©y ch»ng nèi gan vµo d¹ dµy t¸ trµng. Thµnh t¸ trµng cã lç ®æ vµo cña èng dÉn tuþ (èng dÉn Wilsing) vµ èng dÉn mËt (èng Choledoque : C«-le-®èc) - Kh«ng trµng (jejunum): tiÕp theo t¸ trµng, ®−îc cè ®Þnh nhê hÖ thèng mµng treo ruét (trªn mµng treo cã hÖ thèng m¹ch qu¶n, m¹ch b¹ch huyÕt vµ d©y thÇn kinh).




HÖ tiªu ho¸ 32


Formatted: Left (trang ®Ó tr¾ng cã chñ ®Þnh)


Deleted: ¶


HÖ tiªu ho¸ 33


Formatted: Left Niªm m¹c cã nhiÒu gÊp nÕp. Trªn çc gÊp nÕp cã hÖ thèng çc l«ng nhung. Trªn mçi l«ng nhung cã çc vi nhung lµm t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt lªn 30 lÇn. Mçi tÕ bµo ®¬n trô cã kho¶ng 3000 vi nhung. Xen kÏ gi÷a çc tÕ bµo biÓu m« cßn thÊy çc tÕ bµo h×nh ®µi. D−íi niªm m¹c cã çc nang kÝn l©m ba tËp trung thµnh tõng ®¸m gäi lµ m¶ng peyer cã chøc n¨ng s¶n sinh çc tÕ bµo b¹ch cÇu. Thµnh kh«ng trµng dµy, líp c¬ cã c¬ cßng ë trong, c¬ däc ë ngoµi. - Håi trµng (ileum): ng¾n, nèi víi manh trµng cña ruét giµ qua phÇn nèi cã cÊu t¹o mét vßng c¬ tr¬n vµ van mét chiÒu (van håi håi manh trµng: ileocecal valve) §o¹n ruét

Ngùa Bß Lîn Chã

T¸ trµng tõ h¹ vÞ vßng sang ph¶i t¹o thµnh ®−êng cong h×nh ch÷a S dµi kho¶ng 1 m. Çch h¹ vÞ 12 cm cã lç dæ vµo cña èng dÉn tuþ vµ èng dÉn mËt

n»m ë kho¶ng s−ên 12-13 d−ãi ®−êng ngang kÎ tõ khíp chËu ®ïi song song víi mÆt ®Êt, tõ h¹ vÞ ng−îc lªn vïng h«ng ph¶i t¹o gÊp khóc h×nh ch÷ U. Çch h¹ vÞ 60-70 cm cã lç ®æ vµo cña èng dÉn mËt; sau ®ã 30-35 cm cã lç ®æ vµo cña èng dÉn tuþ

dµi 40-90 cm men theo vßng cung s−ên ph¶i, phÝa sau gi¸p ®Çu tr−íc thËn ph¶i. Çch h¹ vÞ 2-5 cm cã lç ®æ vµo cña èng dÉn mËt. Çch h¹ vÞ 15-20 cm cã lç ®æ vµo cña èng dÉn tuþ

tõ d−íi thËn ph¶i vÒ sau ®Õn mÆt d−íi ®èt h«ng 5, 6

Kh«ng trµng

dµi 12-16 m n»m ë hâm h«ng tr¸i

gÊp ®i gÊp l¹i nhiÒu lÇn n»m ¸p s¸t thµnh bông ph¶i, n»m trªn ®−êng ngang kÎ tõ gi÷a x−¬ng ®ïi ®Õn x−¬ng s−ên 12

dµi 3-6 m n»m sau vïng bông tr¸i, cã nhiÒu tuyÕn ruét.

cã 6-8 gÊp khóc n»m phÝa vïng bông tr¸i

Håi trµng

ng¾n vµ khã ph©n biÖt víi kh«ng trµng, cã nhiÒu m¶ng payer

dµi kho¶ng 1m n»m tr−íc hâm h«ng ph¶i

tõ vïng bông tr¸i vßng sang ¸p s¸t thµnh bông ph¶i ®æ vµo ruét giµ.

phÝa ph¶i xoang bông; tõ t¸ trµng ®Õn ®èt h«ng 1-2

2.3.2. Ruét giµ: large intestine Cã ®−êng kÝnh lín, ®−îc cè ®Þnh trong xoang bông nhê mµng treo ruét giµ. §Æc ®iÓm cÊu t¹o: - Ngoµi cïng lµ líp t−¬ng m¹c - Gi÷a lµ líp c¬: gåm hai líp: Líp c¬ däc tËp trung thµnh tõng bã. Líp c¬ vßng ë trong th¾t l¹i tõng ®o¹n. PhÇn gi¸p víi trùc trµng lµ c¬ v©n, xen kÏ cã çc m¹ch qu¶n vµ thÇn kinh. Thµnh ruét giµ cã çc u buíu næi lªn. - Líp niªm m¹c kh«ng cã hÖ thèng l«ng nhung. Líp h¹ niªm m¹c kh«ng cã çc tÕ bµo tiÕt dÞch Thµnh ruét cã çc nang l©m ba ph©n t¸n




HÖ tiªu ho¸ 34


Formatted: LeftChøc n¨ng: Lªn men vi sinh vËt, t¹o vitamin Chøc n¨ng hÊp thu: chñ yÕu lµ hÊp thu n−íc & t¹o khu«n ph©n. Ruét giµ ph©n lµm ba ®o¹n: - Manh trµng (cecum) lµ n¬i s¶y ra qu¸ tr×nh lªn men, t¹o axit bÐo, çc axit amin - KÕt trµng (colon) lµ ®o¹n ruét dµi nhÊt cña ruét giµ - Trùc trµng (rectum) cã ®o¹n ®Çu n»m trong xoang bông; ®o¹n sau trong xoang chËu, ¸p s¸t mÆt d−íi x−¬ng khum. Trùc trµng th¼ng, kh«ng cã u b−íu, niªm m¹c cã çc gÊp nÕp däc. Líp c¬ vµ líp niªm m¹c liªn kÕt láng lÎo víi nhau. §o¹n ruét

Ngùa Bß Lîn Chã

Manh trµng (Cecum)

Ph¸t triÓn; cã ®−ßng kÝnh lín, dµi kho¶ng 1m, bÒ mÆt cã nhiÒu u b−íu. Trong manh trµng cã qu¸ tr×nh lªn men chÊt x¬. Manh trµng gåm ba phÇn: + Gèc manh trµng th«ng víi kÕt trµng n»m ë gi÷a gãc h«ng x−¬ng çnh chËu vµ x−¬ng s−ên 18, gi¸p mÆt d−íi thËn ph¶i. + Th©n: §i xuèng d−íi vÒ tr−íc, ¸p s¸t thµnh bông ph¶i. + §Ønh: Tùa lªn mám kiÕm x−¬ng øc.

Kh«ng ph¸t triÓn nh− ë ngùa. Dµi 70-75 cm; bÒ mÆt ph¼ng, kh«ng cã u b−íu. +Gèc manh trµng n»m gÇn gãc h«ng ph¶i. + Th©n ®i xuèng d−íi vÒ tr−íc ¸p thµnh bông ph¶i. + §Ønh tiÕp gi¸p ®Çu d−íi x−¬ng s−ên 12-13.

Kh«ng ph¸t triÓn, n»m phÝa bông ph¶i tõ d−íi thËn ph¶i ®Õn cöa vµo xoang chËu.

Nhá, n»m phÝa ph¶i xoang bông ë kho¶ng ®èt h«ng 2-4

KÕt trµng (colon)

GÊp lµm 4 ®o¹n 1.§o¹n d−íi ph¶i: tõ gèc manh trµng ®i xuèng d−íi vÒ tr−íc ®Õn mám kiÕm x−¬ng øc, vßng sang tr¸i t¹o vßng cong øc. 2.§o¹n d−íi tr¸i: tõ vßng cong øc, ng−îc chiÌu víi ®o¹n trªn ®Õn cña vµo xoang chËu gÊp ng−îc l¹i t¹o vßng cong chËu. 3.§o¹n trªn tr¸i: ®Ì trªn ®o¹n d−ãi tr¸i ®Õn phia tr−íc t¹o vßng cong hoµnh. 4.§o¹n trªn ph¶i: tõ vßng cong hoµnh ®Ì lªn ®o¹n d−íi ph¶i, ®i vÒ sau ®Ó tiÕp vµo tiÓu kÕt trµng. TiÓu kÕt trµng lµ ®o¹n ng¾n ®æ vµo trùc trµng.

§¹i kÕt trµng t¹o thµnh çc vßng trßn ®ång t©m n»m ë chÝnh gi÷a hâm h«ng ph¶i (kÕt trµng h×nh l¸ bón)

§¹i kÕt trµng h×nh xo¾n èc n»m gi÷a vïng bông tr¸i

Chia lµm ba ®o¹n: 1.KÕt trµng lªn: tõ mÆt trong t¸ trµng lªn trªn vÒ tr−íc ®Õn gi¸p d¹ dµy. 2. KÕt trµng ngang: ng¾n, ®i tõ ph¶i sang tr¸i 3. KÕt trµng xuèng: Tõ d−íi thËn tr¸i ®Õn trùc trµng.

2.2.3. HËu m«n (anus) Lµ cöa sau cña èng tiªu ho¸ - CÊu t¹o: Trong lµ líp niªm m¹c mµu hång gÊp nÕp h×nh miÖng tói. PhÇn sau cã líp da do sù chuyÓn tiÕp gi÷a da bông vµ niªm m¹c. Líp da nµy máng, kh«ng cã l«ng, cã nhiÒu tuyÕn b·. C¬: + C¬ tr¬n: Gåm çc sîi c¬ vßng liªn kÕt víi nhau t¹o h×nh vßng nhÉn. C¬ nµy kÕt hîp víi bã c¬ tõ trùc trµng kÐo ®Õn t¹o thµnh c¬ th¾t trong. + C¬ v©n: C¬ vßng ch¾c, khoÎ t¹o thµnh c¬ th¾t ngoµi ho¹t déng theo ý muèn.



HÖ tiªu ho¸ 35





Deleted: ¶


HÖ tiªu ho¸ 36


Formatted: Left

3. Çc tuyÕn tiªu ho¸ (digestive glands) 3.1. TuyÕn nø«c bät (salivary glands) Gåm 3 ®«i tuyÕn lín: ®«i tuyÕn d−íi tai; ®«i tuyÕn d−íi l−ìi; ®«i tuyÕn d−íi hµm ®Òu ®−îc cÊu t¹o tõ çc tói tuyÕn gåm çc nh¸nh t¹o thµnh çc chïm tuyÕn . - §Æc ®iÓm cña n−íc bät: Lµ dÞch trong, kh«ng mïi, kh«ng vÞ. - L−îng n−íc bät tiÕt ra: ë ngùa kho¶ng 40 lÝt/24 giê; tr©u bß ≈ 60 lÝt/24 giê -Thµnh phÇn n−íc bät: chøa chÊt nhên mucin , enzym ph©n gi¶i tinh bét, lyzozim diÖt khuÈn. - N−íc bät ®ãng vai trß quan träng trong viÖc nhai, nuèt thøc ¨n vµ gãp phÇn tiªu ho¸ thøc ¨n ë d¹ dµy, ®Æc biÖt ®èi víi loµi nhai l¹i. * Tuú theo cÊu t¹o, ng−êi ta chia lµm 3 lo¹i tuyÕn: - TuyÕn n−íc (serous glands): TiÕt n−íc bät chøa men ptyalin vµ protid. - TuyÕn nhên (mucous glands): TiÕt muxin. - TuyÕn pha ( tuyÕn hçn hîp ): tiÕt c¶ 2 lo¹i dÞch trªn. §.§ so s¸nh

TuyÕn d−íi tai (glandula parotis; parotid gland)

TuyÕn d−íi hµm ( glandula submandibularis; submandibular gland)

TuyÕn d−íi l−ìi (glandula sublingualis; sublingual gland)

VÞ trÝ N»m kÑp gi÷a nh¸nh ®øng cña x−¬ng hµm d−íi vµ çnh x−¬ng Atlas

Tõ çnh x−¬ng atlas ®Õn th©n x−¬ng l−ìi tËn cïng b»ng 1 thuú h×nh trøng ¸p s¸t víi thuú bªn kia ë phÝa trong vµ h¹ch l©m ba d−íi hµm ë phÝa ngoµi.

Lµ tuyÕn máng, dÑp tõ sau ra tr−íc n»m d−íi l−ìi gåm hai thuú xÕp chång lªn nhau vµ nèi víi nhau qua mét eo hÑp (bß, lîn, chã)

§Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ èng dÉn n−íc bät

Lµ tuyÕn lín h×nh tam gi¸c ®¸y ë trªn, ®Ønh ë d−íi, mµu vµng nh¹t. ë ngùa vµ lîn, tuyÕn d−íi tai rÊt lín. ë bß vµ chã nhá h¬n. èng tiÕt Stenon ®i ra tõ mÆt trong ®Çu d−íi cña tuyÕn, däc theo mÆt trong c¹nh sau nh¸nh ®øng ®Õn gãc hµm nã bÎ quÆt ra ngoµi, xuyªn qua c¬ thæi ®æ vµo niªm m¹c m¸ ngang víi r¨ng hµm trªn thø 3 ë dª, chã, thø 2 ë ngùa, thø 4 ë lîn, cõu vµ thø 4, 5 ë bß.

To h¬n tuyÕn d−íi tai, mµu vµng t−¬i. Cã cÊu t¹o lµ çc chïm tuyÕn. ë tr©u, bß, dª cõu, lîn, mÌo: çc tÕ bµo nhên chiÕm phÇn lín çc nang tuyÕn; chã: tÕ bµo n−íc chiÕm ®a sè. èng dÉn Wharton ®i tõ mÆt ngoµi c¹nh ®Õn ®æ vµo miÖng sau vßng cung r¨ng cña hµm d−íi (ë bß)hoÆc ë ®Ønh gai thÞt hai bªn d©y h·m l−ìi (ë ngùa). Lîn, chã: tuyÕn nµy nhá h¬n tuyÕn d−íi tai, h¬i trßn, èng tiÕt ®æ ra sau vßng cung r¨ng cöa hµm d−íi.

+ Thuú trªn (nhá h¬n) n»m d−íi niªm m¹c ®¸y l−ìi gåm nhiÒu thuú nhá liªn kÕt láng lÎo. èng Rivinus ®æ ra 2 hµng gai thÞt ë 2 bªn d©y h·m l−ìi (cïng n¬i ®æ ra cña tuyÕn d−íi hµm) + Thuú d−íi (ng¾n) n»m phÝa sau, d−íi th©n vµ ®¸y l−ìi. èng tiÕt Bartholin ®i ra ë mÆt d−íi song song víi èng Wharton ®æ ra mµo nhá sau vßng cung r¨ng cöa hµm d−íi (ë bß).

ChÊt tiÕt

Lîn, cõu lµ tuyÕn nhên loµi ¨n thÞt lµ tuyÕn pha tr©u, bß, ngùa: khi cßn non lµ tuyÕn tiÕt nhên, khi tr−ëng thµnh tÕ bµo tiÕt nhên gi¶m trë thµnh tuyÕn n−íc.

Tr©u, bß, dª cõu: tuyÕn nhên Chã vµ loµi ¨n thÞt: tuyÕn t−¬ng.

* Ngoµi çc tuyÕn n−íc bät lín trªn, xoang miÖng cßn nhËn chÊt tiÕt tõ çc tuyÕn kh¸c nh− tuyÕn l−ìi, tuyÕn m¸, tuyÕn m«i.



HÖ tiªu ho¸ 37


Formatted: Left

(trang ®Ó tr¾ng cã chñ ®Þnh)



Deleted: ¶


HÖ tiªu ho¸ 38


Formatted: Left

3.2. Gan: hepar; liver VÞ trÝ: N»m trong xoang bông theo chiÒu trªn d−íi, ph¶i tr¸i (lÖch vÒ bªn ph¶i). Tr−íc gi¸p c¬ hoµnh, sau gi¸p d¹ dµy. D©y ch»ng vµnh: cè ®Þnh c¹nh tr¸i gan vµo c¬ hoµnh; d©y ch»ng gan: ®i tõ mÆt sau ®Õn bê cong nhá cña d¹ dµy vµ t¸ trµng. H×nh th¸i: Gan cã h×nh khèi, cã 2 c¹nh (trªn vµ d−íi); 2 mÆt( tr−íc & sau): + C¹nh trªn: Cong lâm, cã mét r·nh ch¹y chÐo tõ sau ra tr−íc lµm lèi ®i cho tÜnh m¹ch chñ sau. MÆt trong cña r·nh cã çc lç th«ng vµo gan lµ n¬i ®æ ra cña çc tÜnh m¹ch trªn gan. + C¹nh d−íi: Cã nhiÒu mÎ ph©n gan lµm çc thuú. + MÆt tr−íc: Cong låi, tr¬n nh½n, ¸p vµo c¬ hoµnh. + MÆt sau: Lâm, cã rèn gan, cã r·nh cöa (portal canal) lµ n¬i ®i vµo cña ®éng m¹ch gan, tÜnh m¹ch cöa, thÇn kinh vµ n¬i ®i ra cña èng mËt. * Gan bß: Toµn bé gan n»m phÝa ph¶i xoang bông, tõ x−¬ng s−ên 6-13. Ph©n kh«ng râ rµng thµnh çc thuú: Thuú tr¸i (left lobe), thuú vu«ng (quadrate lobe), thuú ph¶i (right lobe), thuú ®u«i (hay thuú phô: caudate lobe) * Gan ngùa: Bªn ph¶i n»m tõ s−ên 10 ®Õn 15; bªn tr¸i tõ s−ên 7-10 chia thµnh thuú tr¸i, thuú gi÷a tr¸i, thuú vu«ng, thuú ph¶i, thuú ®u«i vµ kh«ng cã tói mËt. * Gan lîn bªn ph¶i trong kho¶ng s−ên 7-13; bªn tr¸i tõ s−ên 8-10. Ph©n lµm 6 thuú: tr¸i, gi÷a tr¸i, vu«ng, ph¶i, gi÷a ph¶i, ®u«i. *Gan chã:( n»m gÇn ®èi xøng hai bªn): bªn ph¶i ë kho¶ng s−ên 10-13; bªn tr¸i tõ s−ên 10-12; ph©n thuú nh− gan lîn. CÊu t¹o gan: + Ngoµi cïng lµ líp t−¬ng m¹c do l¸ t¹ng xoang phóc m¹c t¹o thµnh + D−íi lµ líp mµng sîi b¸m chÆt vµo líp mµng ngoµi; tõ líp mµng sîi ph¸t ra çc v¸ch ng¨n chia m« gan thµnh çc h×nh lôc gi¸c gäi lµ çc tiÓu thuú (lobule). ë lîn, líp mµng nµy dµy nªn çc tiÓu thuú næi rÊt râ. + M« gan (hepatic tissue): - Gan ®−îc cÊu t¹o tõ çc tÕ bµo gan (hepatocytes). - Trong mçi tiÓu thuú cã çc tÕ bµo xÕp theo h×nh nan hoa xe ®¹p gäi lµ çc bÌ Remark (hepatic cord) - Xen kÏ gi÷a çc bÌ gan lµ r·nh m¹ch qu¶n (blood channels). - Trung t©m çc tiÓu thuú cã tÜnh m¹ch gi÷a tiÓu thuú (central vein). - Ba ®Õn bèn tiÓu thuú gÆp nhau t¹o thµnh qu¶ng cöa hay qu·ng cöa Kiernan (portal triad). - T¹i çc qu·ng cña cã ®éng m¹ch gian thïy ph¸t ra tõ ®éng m¹ch gan (hepatic artery) ; tÜnh m¹ch gian thuú (hepatic portal vein) vµ èng mËt gian thuú (hepatic portal duct) - C¹nh çc qu¶ng cöa cßn cã çc h¹ch l©m ba. - Çc tÕ bµo thùc bµo Kupfer n»m chen gi÷a çc bÌ Remark. + §éng m¹ch gan (hepatic artery) ph©n vµo gan lµ mét nh¸nh cña ®éng m¹ch th©n t¹ng. + ThÇn kinh X ®Õn gÇn th−îng vÞ ph¸t ra 3 nh¸nh nhá ch¹y trªn bÒ mÆt tiÓu vâng m¹c ®Ó vµo rèn gan. D©y thÇn kinh giao c¶m ®Õn tõ ®¸m rèi mÆt trêi.



HÖ tiªu ho¸ 39


Formatted: Left * MËt (bile): TÕ bµo gan tiªt ra dÞch mËt ®æ vµo çc r·nh mËt (bile canaliculi) n»m trong tiÓu thuú gan. Çc r·nh nµy ®æ vµo çc èng mËt gian thuú sau ®ã tËp trung vÒ çc èng mËt lín h¬n ®æ vµo tói mËt råi theo èng Choledoque ®æ vµo t¸ trµng (ë ngùa kh«ng cã tói mËt, èng dÉn mËt ®æ trùc tiÕp vµo t¸ trµng). Chøc n¨ng cña gan: + TiÕt dÞch mËt ®Ó nhò ho¸ mì. + Tæng hîp Ure tõ çc s¶n phÈm trao ®æi protein. + Tæng hîp s¾c tè mËt + Dù tr÷ Glycogen, ®iÒu hoµ ®−êng huyÕt. + Thùc bµo (çc tÕ bµo Kupfer thùc hiÖn) + Tæng hîp heparin chèng ®«ng m¸u. + Gi¶i ®éc. + T¹o huyÕt (trong giai ®o¹n bµo thai gan lµ c¬ quan t¹o huyÕt) 3.3. TuyÕn tuþ:pancreas Tuþ võa cã chøc n¨ng ngo¹i tiÕt võa cã chøc n¨ng néi tiÕt. Ngo¹i tiÕt: TiÕt çc men tiªu ho¸ nh− amilaza, tripsin, lipaza... Néi tiÕt: TiÕt ra Glucagon, Insulin ®iÒu hoµ ®−êng huyÕt. VÞ trÝ, h×nh d¹ng: - Ngùa: PhÇn lín cña tuþ n»m bªn ph¶i. PhÇn gi÷a tuþ dùa vµo d−ìi ®èt sèng l−ng thø 16-17. Thuú ph¶i kÐo ®Õn d−íi thËn ph¶i. Thuú tr¸i dùa vµo thËn tr¸i vµ l¸ch. - Bß: Tuþ n»m trong kho¶ng x−¬ng s−ên 12 ®Õn ®èt h«ng 2-4 - Lîn: Thuú ph¶i men theo t¸ trµng ®Õn c¹nh trong thËn ph¶i. Thuú tr¸i tùa vµo thËn tr¸i vµ l¸ch, trong kho¶ng 2 ®èt l−ng cuèi ®Õn hai ®èt h«ng ®Çu. - Tuþ bß: Thuú ph¶i: dùa lªn t¸ trµng vµ mét phÇn kÕt trµng. Thuú tr¸i kÑp gi÷a ch©n c¬ hoµnh vµ d¹ á, tiÕp gi¸p víi l¸ l¸ch. - Chã: Thuú tr¸i men theo ®¹i vâng m¹c kÐo ®Õn tr¸i d¹ dµy. Thuú ph¶i men däc theo t¸ trµng. 2. CÊu t¹o: - PhÇn ngo¹i tiÕt (exocrine part): Gåm çc chïm tuyÕn cã çc tÕ bµo tiÕt dÞch gièng tuyÕn n−íc bät d−íi hµm. Çc chÊt tiÕt theo çc èng dÉn nhá sau ®ã tËp trung thµnh çc èng dÉn lín ®æ vµo t¸ trµng. Ngùa: Cã 1 èng dÉn chÝnh vµ 1 èng dÉn phô Bß, lîn: Cã 1 èng. Chã: Cã 2-3 èng - PhÇn néi tiÕt (endocrine part) : CÊu t¹o gåm çc ®¶o tuþ hay ®¶o Langerhan gåm çc tÕ bµo α, β tiÕt hormon. Çc lo¹i tÕ bµo kh¸c (tÕ bµo C; D, D1) ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng tiÕt hormon cña tÕ bµo α & β. tÕ bµo α chiÕm 20%, tiÕt ra Glucagon lµm t¨ng ®−êng huyÕt tÕ bµo β chiÕm 75% , tiÕt Insulin lµm gi¶m ®−êng huyÕt. - §éng m¹ch: çc nh¸nh tõ ®éng m¹ch l¸ch, ®/m gan, ®/m mµng treo ruét. - ThÇn kinh: TK phã giao c¶m tõ d©y X . TK giao c¶m tõ ®¸m rèi mÆt trêi.




HÖ tiªu ho¸ 40




Deleted: ¶¶¶¶¶

left ch ¬ng iii : hÖ tiªu ho¸ deleted: anatomie-histologie ... · l−ìi : lingua; tongue -...

Documents