1

TrÞnh ThÞ Nga - D­¬ng v¨n v­îng

(S­u tÇm)

TuyÓn th¬

TÕ töu Quèc Tö Gi¸m

TiÕn sÜ

KhiÕu N¨ng TÜnh

2

3

TiÕn sÜ khiÕu n¨ng TÜnh

KhiÕu N¨ng TÜnh (1833-1915) quª x· Ch©nMü, huyÖn §¹i An nay lµ th«n Trùc Mü, x· Yªn

C­êng, huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh. XuÊt th©ntrong mét gia ®×nh n«ng d©n nghÌo, KhiÕu N¨ng TÜnhrÊt ch¨m chØ häc tËp vµ sím béc lé trÝ th«ng minh,häc giái. Khoa MËu DÇn (1878), «ng ®ç Cö nh©n.Khoa Canh Th×n niªn hiÖu Tù §øc 33 (1880) «ng ®ç§Ö tam gi¸p ®ång TiÕn sÜ xuÊt th©n. Khoa nµy «ng ®çHéi nguyªn (®ç ®Çu kú thi Héi). ¤ng lµm quan tr¶ic¸c chøc §èc häc Nam §Þnh, ®èc häc Hµ Néi, th¨ngQuèc tö gi¸m TÕ töu.

TiÕn sÜ KhiÕu N¨ng TÜnh lµ mét häc gi¶ uyªnth©m, nhµ v¨n, nhµ gi¸o næi tiÕng, t¸c gia H¸n - N«mtiªu biÓu thêi cËn ®¹i. S¸ch ®Þa ph­¬ng chÝ cña «nghiÖn cßn ®Õn nay lµ nh÷ng tµi liÖu rÊt cã gi¸ trÞ ®èivíi b¹n ®äc nãi chung vµ c¸c nhµ d©n téc häc, nhµ®Þa ph­¬ng häc, nhµ nghiªn cøu lÞch sö nãi riªng nh­:§¹i An b¶n m¹t kh¶o, §¹i An huyÖn chÝ, Hµ Néi tØnhchÝ, Quèc ®« cæ kim chÝ, Th¨ng Long ch­ thÇn ký,T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d­ chÝ l­îc, Tiªn ph¶dÞch lôc (KiÒu MËu O¸nh biªn dÞch; KhiÕu N¨ng

4

TÜnh hiÖu ®Ýnh - In n¨m Duy T©n 4(1910). S¸ch l­uth­ viÖn ViÖn nghiªn cøu H¸n - N«m Hµ Néi, ký hiÖuAB289)...

Riªng vÒ th¬, «ng cã c¸c tËp Cè h­¬ng vÞnhtËp, Cæ thô c¸ch vÞnh. Ngoµi ra «ng cßn Hoµi lai thitËp tuyÓn th¬ cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c...

HÇu hÕt c¸c t¸c phÈm cña KhiÕu N¨ng TÜnh t¶nm¸t trong d©n gian, ®­îc nh©n d©n l­u truyÒn kh¸phæ biÕn, ®­îc trÝch dÉn trong nhiÒu t¸c phÈm cñac¸c t¸c gia ®­¬ng thêi. B­íc ®Çu chóng t«i s­u tÇm,tuyÓn chän ®­îc 53 bµi th¬ sau ®©y cè g¾ng t×m hiÓu,dÞch s¸t nghÜa vµ dÞch thµnh th¬, gãp phÇn l­u gi÷ vµphôc vô b¹n ®äc di s¶n quý cña quan NghÌ KhiÕu.

N¨m ba bµi th¬ nµy chóng t«i t¹m xÕp theo 3phÇn:

1 VÞnh c¶nh thiªn nhiªn

2 Di tÝch lÞch sö vµ nh©n vËt lÞch sö

3 NhiÖm vô ®ù¬c giao, thÕ sù, t©m sù

Th¬ KhiÕu N¨ng TÜnh thÓ hiÖn cèt c¸ch nhµgi¸o, t©m hån cao ®Ñp, tÊm lßng v× n­íc v× d©n,nh÷ng t©m sù vui buån vµ tµi n¨ng tinh tÕ cña «ng. Bachñ ®Ò tËp trung trong th¬ KhiÕu N¨ng TÜnh lµ vÞnhc¶nh thiªn nhiªn, di tÝch vµ nh©n vËt lÞch sö, thÕ sù.¢m h­ëng th¬ «ng lµ t×nh c¶m yªu n­íc th­¬ng d©nthiÕt tha, xãt xa vµ bÊt b×nh tr­íc thêi cuéc ®¶o ®iªn,

5

buån ®au v× tù thÊy m×nh kh«ng lµm ®­îc nhiÒu chod©n cho n­íc.

Cuèi cïng TiÕn sÜ KhiÕu N¨ng TÜnh ®· lµmtrßn nhiÖm vô chñ yÕu cña ¤ng: Mét nhµ gi¸o dôclín. Trong bµi Ng«n chÝ, KhiÕu N¨ng TÜnh ®· nãi râchÝ nguyÖn cña «ng lµ muèn ®em hÕt tµi n¨ng søc lùc®Ó d¹y häc. Theo «ng, ng­êi ta kh«ng häc th× kh«ngbiÕt ®óng sai (V« häc an n¨ng biÖt chÝnh tµ), muèndiÖt trõ kÎ b¹o tµn (qu©n x©m l­îc) th× ph¶i cã tµi(Trõ b¹o phµm tµi khëi ®¾c da). ¤ng coi viÖc d¹y häclµ hµnh ®éng b¸o ®¸p tæ tiªn, ®Òn nî n­íc. Víi c­¬ngvÞ häc quan ®øng ®Çu tØnh vµ TÕ töu Quèc Tö gi¸m(HiÖu tr­ëng Tr­êng §¹i häc ®Çu tiªn cña n­íc ta),«ng ®· ®µo t¹o ®­îc nhiÒu nh©n tµi cho ®Êt n­íc.

Khi vÒ quª, «ng më tr­êng d¹y häc tiÕp tôc sùnghiÖp gi¸o dôc mµ m×nh theo ®uæi c¶ ®êi. Kh¸c víinhiÒu nhµ nho ®­¬ng thêi, më tr­êng d¹y häc trß ®Óthi tó tµi, cö nh©n, tr­êng cña TiÕn sÜ KhiÕu N¨ngTÜnh l¹i nhËn d¹y con em nh©n d©n nghÌo häc ch÷.¤ng vui vÎ chÊp nhËn c¶nh “s¸ng c¬m tèi ch¸o”, bátiÒn mua s¸ch bót tÆng häc trß ®Ó thùc hiÖn chÝnguyÖn cña m×nh. Quan t©m gi¸o dôc cho ®¹i ®a sèng­êi nghÌo lµ mét t­ t­ëng tiÕn bé cña nhµ gi¸oKhiÕu N¨ng TÜnh. NhËn xÐt vÒ «ng, t¸c gi¶ cuèn “Tõ®iÓn nh©n vËt lÞch sö ViÖt Nam” ®· viÕt: “KhiÕu

6

N¨ng TÜnh lµ mét häc gi¶ uyªn th©m, mét nhµ gi¸onæi danh ®­¬ng thêi. «ng cã lßng yªu n­íc vµ quýträng nh©n tµi; chÝnh «ng vµ tæng ®èc NghÖ An lµ§µo TÊn ®· hÕt c«ng khÝch lÖ vµ biÓu d­¬ng tµi n¨ngcña Phan Béi Ch©u. B¶n th©n Phan Béi Ch©u còngkh©m phôc vµ chÞu ©n tri ngé cña «ng vµ §µo TÊn”.

D­êng nh­ KhiÕu N¨ng TÜnh lµm th¬ chØ ®Ó ghil¹i nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng sù kiÖn nh­ lµ nhËt ký cñam×nh. V× vËy, ®äc th¬ KhiÕu N¨ng TÜnh, chóng tahiÓu thªm vÒ cuéc ®êi, vÒ t­ t­ëng t×nh c¶m cña «ng,cµng kÝnh träng «ng víi t­ c¸ch lµ mét nh©n c¸ch cao®Ñp, mét ng­êi thÇy lín, mét danh nh©n v¨n ho¸ cña®Êt n­íc.

Dï chØ míi s­u tÇm ®­îc mét phÇn rÊt Ýt th¬ cñaTiÕn sÜ KhiÕu N¨ng TÜnh, chóng t«i còng m¹nh d¹ngiíi thiÖu cïng b¹n ®äc. Ch¾c ch¾n tËp nµy cßn nhiÒuthiÕu sãt, tuyÓn chän vµ dÞch cña chóng t«i cßn nhiÒuh¹n chÕ. RÊt mong ®îc sù gãp ý cña quý b¹n ®äc.

NÕu ®éc gi¶ ®· cã hoÆc s­u tÇm thªm ®­îcnh÷ng bµi th¬ kh¸c cña TiÕn sÜ KhiÕu N¨ng TÜnh xingöi cho chóng t«i ®Ó bæ sung cho tËp nµy, chóng t«irÊt tr©n träng vµ c¶m t¹.

S­u tÇm - Biªn so¹n – dÞch - HiÖu ®Ýnh

D­¬ng V¨n V­îng

TrÞnh ThÞ Nga

7

phÇn I

VÞnh c¶nh thiªn nhiªn

Nguyên văn chữ Hán:

春 詞

山 頭 江 畔 最 鮮 妍

童 叟 皆 評 雪 遜 遷

遠 近 並 肩 來 赴 會

欣 唇 相 祝 白 花 邊

Phiên âm Hán - Việt:

Xu©n tõ

S¬n ®Çu giang b¹n tèi tiªn nghiªn

§ång tÈu giai b×nh tuyÕt tèn thiªn

ViÔn cËn tÞnh kiªn lai phã héi

H©n thÇn t­¬ng chóc b¹ch hoa biªn

8

DÞch nghÜa:

Mïa xu©n

§Çu nói bªn s«ng rÊt lµ t­¬i tèt

TrÎ giµ ®Òu nãi tuyÕt tr¾ng còng

kh«ng s¸nh ®­îc

GÇn xa chen vai nhau tr¶y héi.

M«i son gÆp nhau, mõng rì tá lêi

chóc nhau còng ë bªn hoa.

DÞch th¬:

M¬n mën ®Çu non cïng bÕn n­íc

TrÎ giµ ®Òu nãi tuyÕt thua xa

Kh¾p n¬i tr¶y héi chen vai chóc

M«i ®á bªn hoa ®Ñp nân nµ.

9

Nguyên văn chữ Hán:

夏 詞

竹 楊 百 手 驅 雲 散

勁 節 還 留 室 外 藩

鳥 問 花 迎 先 後 接

來 年 欲 寄 似 前 年

Phiên âm Hán - Việt:

H¹ tõ

Tróc d­¬ng b¸ch thñ khu v©n t¸n

KÝnh tiÕt hoµn l­u thÊt ngo¹i phiªn

§iÓu vÊn hoa nghinh tiªn hËu tiÕp

Lai niªn dôc kÝ tù tiÒn niªn.

10

DÞch nghÜa:

Tróc gi­¬ng tr¨m tay khua t¸n m©y ®i

KhÝ tiÕt cøng cái cßn l­u l¹i n¬i

phªn giËu ngoµi nhµ

Chim hái, hoa ®ãn, tr­íc sau liªn tiÕp

Tá lêi göi ®Õn r»ng n¨m tíi còng

nh­ n¨m cò

DÞch th¬:

Tr¨m tay tróc chuyÓn m©y tan t¸c

KhÝ tiÕt cßn kia giËu luü nhµ

Chim hái hoa chµo sau tr­íc ®ãn

Ch¾c r»ng n¨m tíi tùa n¨m qua.

Th¬ TrÇn Quang Kh¶i(TG): Hoa ®iÓu nghinh nh©n t­¬ng ký ng÷, l¹i niªnnan väng tù tiÒn niªn (Hoa chim ®ãn kh¸ch göi lêi, sang n¨m ®· ch¾c nh­thêi n¨m qua). Trong bµi Hùu quy cè h­¬ng.

11

Nguyên văn chữ Hán:

秋 詞

西 風 忽 見 從 天 外

誰 使 尋 來 布 滿 田

不 解 黃 花 無 畏 慮

濟 人 明 目 以 民 先

Phiên âm Hán - Việt:

Thu tõ

T©y phong hèt kiÕn tßng thiªn ngo¹i

Thuú sö tÇm lai bè m·n ®iÒn

BÊt gi¶i hoµng hoa v« uý lù

TÕ nh©n minh môc dÜ d©n tiªn.

12

DÞch nghÜa:

Mïa thu

Giã t©y bçng thÊy thæi ë ngoµi trêi

Ai xui t×m ®Õn trïm lªn mäi n¬i ®ång ¸ng

Sao hiÓu næi hoa vµng vèn kh«ng hÒ sî

Mµ gióp cho ®êi m¾t s¸ng vµ chØ lÊy d©n lµm

gèc rÔ ban ®Çu

DÞch th¬:

Giã t©y bçng thÊy thæi ngoµi trêi

Ai khiÕn giã trïm kh¾p mäi n¬i

Nµo biÕt hoa vµng ®©u cã sî

ChØ mang m¾t s¸ng lîi cho ng­êi.

D©n lµm gèc: LÊy ý tõ c©u: D©n duy bang b¶ng, b¶n cè bang ninh.

T¸c gi¶ nãi lªn dïng ®«i m¾t s¸ng, tô bÌ b¹n, suy xÐt thÕ cuéc nh©n t×nh,chí cho r»ng ®Êt n­íc d· bÞ biÕn dêi. (ND)

13

Nguyên văn chữ Hán:

冬 詞

洞 中 山 上 松 依 舊

不 怕 冬 寒 據 近 川

報 與 樵 夫 須 保 守

後 為 樑 棟 萬 流 傳

Phiên âm Hán - Việt:

§«ng tõ

§éng trung s¬n th­îng tïng y cùu

BÊt ph¹ ®«ng hµn cø cËn xuyªn

B¸o d÷ tiÒu phu tu b¶o thñ

HËu vi l­¬ng ®èng v¹n l­u truyÒn

14

DÞch nghÜa:

Mïa ®«ng

Trong thung trªn nói tïng vÉn nh­ x­a

Kh«ng sî mïa ®«ng gi¸ rÐt v­¬n cao ë bê suèi.

Xin b¸o cho kÎ tiÒu phu ph¶i nhí gi÷ g×n.

Dµnh ®Ó sau nµy lµm ruêng cét l­u truyÒn m·i m·i.

DÞch th¬:

Trong lòng trªn non tïng vÉn vËy

Trêi ®«ng rÐt gi¸ ®øng v­¬n cao

Nh¾n nhñ tiÒu phu nªn g¾ng gi÷

Dµnh lµm r­êng cét buæi mai sau.

R­êng cét: C¸i nãc nhµ vµ c¸i cét nhµ. T¸c gi¶ nãi ®Êt n­íc biÕn c¶i, kÎtrung thµnh víi ®Êt n­íc bÞ kÎ tiÓu nh©n lîi dông trõ bá trôc lîi. (ND).

15

Nguyên văn chữ Hán:

梅

詠

未 春 白 色 滿 山 頭

布 入 風 中 擊 玉 樓

扇 起 紫 袍 殘 幻 梦

農 家 處 處 速 驅 牛

Phiên âm Hán - Việt:

Mai vÞnh

VÞ xu©n b¹ch s¾c m·n s¬n ®Çu

Bè nhËp phong trung kÝch ngäc l©u

PhiÕn khëi tö bµo tµn ¶o méng

N«ng gia xø xø tèc khu ng­u

16

DÞch nghÜa:

VÞnh c©y mai

Ch­a ®Õn xu©n mµ trªn c¸c ®Çu nói ®· tr¾ng xo¸ c¶.

h­¬ng hoµ vµo lµn giã x«ng th¼ng tíi lÇu ngäc.

Qu¹t bay tan t¸c kÎ mÆc bµo tÝa ®ang mª

man méng ¶o.

T¹i chèn n«ng th«n nhµ nµo còng

m¶i miÕt khua tr©u ra ruéng.

DÞch th¬:

Ch­a xu©n s¾c tr¾ng phñ ®Çy non

Theo giã h­¬ng lïa tËn g¸c son

Bµo tÝa bçng nhiªn tan méng ¶o

Lïa tr©u chèn chèn to¶ ®Çy th«n.

H«m t«i vÒ nhµ giç cô KhiÕu giµ (cô Néi), ng­êi ë D­ DuÖ (nay thuéc x·Tam Thanh - Vô B¶n) ®­a ®Õn bèn bøc tranh thuû mÆc míi vÏ, nhê t«i ®ÒvÞnh. T«i nh©n thÓ viÕt lêi (TG).

17

Nguyên văn chữ Hán:

竹 詠

君 子 藩 籬 立 有 群

喚 晴 驅 雨 手 長 伸

造 端 夫 婦 先 求 得

家 國 從 來 保 重 臣

Phiên âm Hán - Việt:

Tróc vÞnh

Qu©n tö phiªn ly lËp h÷u quÇn

Ho¸n t×nh khu vò thñ tr­êng th©n

T¹o ®oan phu phô tiªn cÇu ®¾c

Gia quèc tßng lai b¶o träng thÇn

18

DÞch nghÜa:

VÞnh c©y tróc

Ng­êi qu©n tö t¹i n¬i phªn giËu

®øng th¼ng cã b¹n bÇy

Gäi t¹nh ®uæi m­a,

v­¬n dµi tay khua kho¾ng.

Vî chång lÊy nhau x©y dùng ban ®Çu

còng cÇn ph¶i cã.

HoÆc nhµ, hoÆc n­íc, tõ x­a ®Òu bÇu cö

lµ bËc träng thÇn.

DÞch th¬:

Cïng b¹n giËu phªn qu©n tö gi÷

§uæi m­a gäi t¹nh réng tay khua

Vî chång ai còng ban ®Çu vËy

Trô cét n­íc nhµ vèn tù x­a.

19

Nguyên văn chữ Hán:

菊 詠

園 有 園 兮 山 有 山

白 黃 競 秀 晚 無 珹

遠 村 老 者 須 常 用

驗 古 瞻 今 自 不 難

Phiên âm Hán - Việt:

Cóc vÞnh

Viªn h÷u viªn hÒ san h÷u san

B¹ch hoµng c¹nh tó v·n v« quan

ViÔn th«n l·o gi¶ tu th­êng dông

NghiÖm cæ chiªm kim tù bÊt nan

20

DÞch nghÜa:

VÞnh c©y cóc

Muèn cóc v­ên th× cã v­ên,

cóc nói th× cã nói.

S¾c tr¾ng s¾c vµng chen nhau,

dï lµ loµi hoa muén, song ch¼ng ng¹i g×?

N¬i xãm hÎo l¸nh,

tuæi giµ nªn ch¨m thu h¸i mµ dïng.

M¾t s¸ng råi, viÖc nghiÖm x­a hiÓu nay,

ch¾c kh«ng khã l¾m?

DÞch th¬:

Cóc nói, cóc v­ên cã c¶ ®©y

Tr¾ng, vµng chen chóc, ch¼ng ng¹i thay

Xãm th«n hÎo l¸nh giµ ch¨m h¸i

M¾t s¸ng, khã g× chuyÖn x­a nay.

21

Nguyên văn chữ Hán:

松 詠

山 上 泉 邊 不 憚 寒

為 簫 常 聽 睡 添 安

有 花 有 液 天 私 賦

誰 對 年 長 在 世 間

Phiên âm Hán - Việt:

Tïng vÞnh

S¬n th­îng tuyÒn biªn bÊt ®¹i hµn

Vi tiªu th­êng thÝnh thuþ thiªm an

H÷u hoa h÷u dÞch thiªn t­ phó

Thuú ®èi niªn tr­êng t¹i thÕ gian.

22

DÞch nghÜa:

VÞnh c©y tïng

Dï ë trªn nói hay bªn suèi

còng kh«ng ng¹i g× gi¸ l¹nh.

T¹o nªn tiÕng s¸o ru ng­êi

giÊc ngñ thªm yªn.

Cã hoa cã nhùa trêi ®Ó riªng cho.

N¬i thÕ gian nãi, vÒ tuæi thä ai mµ so ®­îc.

DÞch th¬:

Bªn suèi trªn non kh«ng sî l¹nh

Ngñ yªn tiÕng s¸o thæi vi vo

Trêi cho cã c¶ hoa cïng nhùa

Thä ë trªn ®êi mÊy kÎ so.

23

ph Çn II

di tÝch lÞch sö, nh©n vËt lÞch sö

Nguyên văn chữ Hán:

春 游

昇 龍 靈 氣 未 能 沉

春 到 尋 游 少 養 心

國 監 石 碑 可 得

家 情 溝 良 深

興 王 此 地 猶 存 跡

敗 計 傳 書 尚 有 箴

近 百 年 來 當 算 定

清 平 回 日 抵 駸 駸

Phiên âm Hán - Việt: Xu©n du

Th¨ng Long linh khÝ vÞ n¨ng trÇmXu©n ®¸o tÇm du thiÓu d­ìng t©mQuèc gi¸m th¹ch bi quan kh¶ ®¾cGia t×nh C©u qu¸n thuyÕt l­¬ng th©mH­ng v­¬ng thö ®Þa do tån tÝchB¹i kÕ truyÒn th­ th­îng h÷u ch©mCËn b¸ch niªn lai ®­¬ng to¸n ®ÞnhThanh b×nh håi nhËt ®Ó x©m x©m!

24

DÞch nghÜa: Ch¬i xu©n

KhÝ thiªng cña ®Êt Th¨ng Longch­a thÓ ch×m ®¾m.

Khi xu©n tíi t×m chèn du quan®Ó th­ gi·n tinh thÇn.

Bia ®¸ Quèc tö gi¸m nÕu xem vÉn ®­îc.Gia t×nh nãi vÒ qu¸n BÝch C©u

ý míi s©u xa.M¶nh ®Êt dÊy V­¬ng nghiÖp

cßn nhiÒu dÊu vÕt.Trong s¸ch truyÒn nªu viÖc b¹i trËn,

®ang thÊy ch÷ trªn nh÷ng bøc ch©m.¦íc gÇn tr¨m n¨m, lÏ ph¶i tÝnh vµo qu·ng Êy

thêi ®iÓm thanh b×nh míi thùc sù ®Õn n¬i.

DÞch th¬:Th¨ng Long linh khÝ vÉn ch­a trÇm.Du ngo¹n ngµy xu©n chót d­ìng t©m.Quèc gi¸m ®¸ bia v¨n vÉn râ.BÝch C©u qu¸n cò ý cµng th©m.H­ng v­¬ng ®Êt Êy l­u nhiÒu dÊu.B¹i trËn cßn truyÒn xÐt ch÷ ch©m.Cã lÏ tr¨m n¨m chõng ®é Êy.Thanh b×nh thùc sù míi vÒ ch¨ng?

§Òn BÝch C©u ë c¹nh Quèc Tö gi¸m Hµ Néi. Lêi t¸c gi¶ tiªn ®o¸n (ND)

25

Nguyên văn chữ Hán:

劍 湖 世

近 午 同 僚 泛 劍 湖

柳 陰 飲 酒 話 朝 都

江 山 萬 里 他 人 帝

風 化 千 秋 異 種 圖

不 料 來 時 生 死 兦

但 知 今 日 富 豪 鋪

無 才 早 返 田 園 舊

牛 馬 尋 為 百 姓 辜

Phiên âm Hán - Việt: KiÕm hå thÕ thuyÕtCËn ngä ®ång liªu phiÕm KiÕm håLiÔu ©m Èm töu tho¹i triÒu ®«Giang s¬n v¹n lÝ tha nh©n ®ÕPhong ho¸ thiªn thu dÞ chñng ®åBÊt liÖu lai th× sinh tö kiÕp§·n tri kim nhËt phó hµo ph«V« tµi t¶o ph¶n ®iÒn viªn cùuNg­u m· tÇm vi b¸ch tÝnh c«.

26

DÞch nghÜa:

Nãi chuyÖn ®êi ë KiÕm hå

GÇn tr­a cïng ng­êi b¹n lµm quan di ch¬itrªn hå Hoµn KiÕm.

Neo thuyÒn d­íi bãng liÔu r©m, uèng r­îunãi chuyÖn vÒ chèn cung ®×nh.

“Non s«ng mu«n dÆm ng­êi ta lµm chñ.V¨n hiÕn ngµn thu kÎ kh¸c tÝnh toan.Kh«ng liÖu ®­îc råi ®©y sèng chÕt ra sao?ChØ biÕt ngµy nay khoe khoang giµu cã’’.Ta ch¼ng cã tµi sím lui vÒ

n¬i v­ên ruéng n¨m x­a.§µnh chÞu tr«ng thÊy tr¨m hä v« téi

®ang l©m vµo kiÕp ngùa tr©u!DÞch th¬:

Cïng b¹n gÇn tr­a d¹o KiÕm håNeo thuyÒn d­íi liÔu chuyÖn ®Õ ®«Giang s¬n v¹n dÆm qu©n thï chiÕmPhong ho¸ ngµn thu gièng kh¸c loCh¼ng liÖu mai sau ®iÒu sèng chÕtChØ hay tr­íc m¾t sù sang giµuV« tµi sím trë vÒ quª còChÞu c¶nh d©n m×nh kiÕp ngùa tr©u!

Hoµn kiÕm ë Hµ Néi. (N.D) Cung ®×nh; ChØ c¸c vÞ cÇm quyÒn triªï NguyÔn (N.D)

27

Nguyên văn chữ Hán:

香 跡 寺

不 識 香 山 勝

深 林 試 入 尋

徐 徐 攀 石 樹

步 步 峠 飛 禽

佛 自 何 時 有

名 傳 使 世 欽

猶 存 洪 福 譜

居 此 亦 安 身

Phiên âm Hán - Việt: H­¬ng tÝch tùBÊt thøc H­¬ng s¬n th¾ng

Th©m l©m thÝ nhËp tÇm

Tõ tõ phµn th¹ch thô

Bé bé d÷ phi cÇm

PhËt tù hµ th× h÷u

Danh truyÒn sö thÕ kh©m

Do tån Hång Phóc ph¶

C­ thö diÖc an th©n.

28

DÞch nghÜa:Chïa H­¬ng TÝch

Kh«ng biÕt c¶nh ®Ñp H­¬ng s¬n,

nªn thö vµo rõng s©u t×m kiÕm.DÇn dÇn vin c©y b¸m ®¸,

tõng b­íc bªn lò chim bay.Ch¼ng râ PhËt ë ®©y tù thuë nµo,

mµ tiÕng t¨m vÉn truyÒn ®­îc ng­êi ®êi kÝnh mÕnNay cßn tù ph¶ niªn hiÖu Hång Phóc.

ë t¹i n¬i nµy còng thÊy ®­îc yªn th©n.

DÞch th¬:

Ch¼ng biÕt h­¬ng s¬n thÕ nµoRõng s©u g¾ng gái t×m vµo thö xemTõ tõ vÞn ®¸ leo lªnLÇn tõng b­íc mét bªn chim dËp dênTõ bao giê PhËt trong nonTiÕng truyÒn ®êi vÉn kÝnh tin hÕt lßngCoi Hång Phóc ph¶ tõng dßng

ë ®©y Èn dËt xem chõng yªn th©n.

Chïa H­¬ng TÝch: Thê ®øc chóa Ba. Nay thuéc x· H­¬ng S¬n Hµ T©y.(ND)

29

Nguyên văn chữ Hán:

大 覺 寺

昨 日 至 探 大 覺 寺

上 床 今 日 不 能 忘

清 泉 碧 石 如 畫

疊 閣 重 樓 看 染 紅

花 樹 歷 番 知 世 變

字 碑 幾 度 誌 騷 翁

他 故 國 分 南 北

衰 盛 循 還 一 梦 中

Phiên âm Hán - Việt: §¹i Gi¸c tùT¹c nhËt chÝ tham §¹i Gi¸c tù

Th­îng sµng kim nhËt bÊt n¨ng vong

Thanh tuyÒn bÝch th¹ch quan nh­ ho¹

§iÖp c¸c trïng l©u kh¸n nhiÔm hång

Hoa thô lÞch phiªn tri thÕ biÕn

Tù bi kØ ®é chÝ tao «ng

Tha h­¬ng cè quèc ph©n Nam B¾c

Suy thÞnh tuÇn hoµn nhÊt méng trung.

30

DÞch nghÜa: Chïa §¹i Gi¸cH«m tr­íc tíi th¨m chïa §¹i Gi¸c.ThÕ råi nay cø lªn gi­êng ngñ lµ l¹i

thÊy c¶nh chïaSuèi n­íc trong, nói ®¸ xanh ®Ñp nh­ bøc vÏ.LÇu g¸c trïng trïng, mÆt trêi chiÕu vµo

mét mµu ®á rùc.C©y vµ hoa n¬i ®©y bao lÇn chøng kiÕn sù®æi thay cña thêi cuéc, ch÷ nªu trªn bia tõngmÊy ®é ghi dÊu cña c¸c tao nh©n.N¬i tha h­¬ng, lßng cè quèc,

hai ®­êng Nam B¾c.ViÖc suy thÞnh tuÇn hoµn ë câi ®êi

ch¼ng kh¸c g× mét giÊc m¬.DÞch th¬:

H«m tr­íc tíi th¨m chïa §¹i Gi¸cHÔ n»m l¹i thÊy ch¼ng nµo quªnTrËp trïng lÇu g¸c t­¬i mµu ®áSuèi biÕc ®¸ xanh tùa vÏ nªnThêi cuéc biÕn thiªn hoa l¸ chøngTao nh©n bia ch÷ chÐp cßn nguyªnTha h­¬ng cè quèc trêi Nam B¾cSuy thÞnh thay nhau giÊc méng huyÒn.

Chïa x©y dùng tõ triÒu Liªu hiÖn ë ngo¹i « phÝa t©y thµnh phè B¾c KinhTrung Quèc. (ND) Chïa quay h­íng ®«ng h·y cßn nhiÒu c©y cæ vµ ch÷ ®¸ cña c¸c tao nh©nmÆc kh¸ch. (ND)

31

Nguyên văn chữ Hán:

惠 南 殿

遠 聞 靈 應 故 尋 來

六 塔 崢 度 有 差

久 鎮 江 邊 緣 地 廣

安 居 山 上 起 天 排

人 常 仰 何 為 者

國 侙 臨 危 默 坐 哉

紀 歷 兵 戈 毋 盡 變

此 刑 存 沒 勿 關 懷

Phiên âm Hán - Việt: HuÖ Nam ®iÖnViÔn v¨n linh øng cè tÇm laiLôc th¸p tranh vanh ®é h÷u saiCöu trÊn giang biªn duyªn ®Þa qu¶ngAn c­ s¬n th­îng khëi thiªn bµiH­¬ng nh©n th­êng ng­ìng hµ vi gi¶Quèc thÕ l©m nguy mÆc to¹ taiKû lÞch binh qua v« tËn biÕnThö h×nh tån mét vËt quan hoµi.

32

DÞch nghÜa: §Òn HuÖ Nam

N¬i xa x«i nghe tiÕng thiªng míi t×m l¹i,tr­íc m¾t s¸u toµ th¸p chãt vãt thÊp cao.

TrÊn gi÷ bªn s«ng vèn v× ®Êt réng,yªn æn trªn nói ph¶i ch¨ng tù trêi.

Ng­êi lµng th­êng tíi cÇu ®¶o lµm g×,thÕ n­íc l©m nguy råi mµ bµ vÉn cø lÆng yªn.

bao ®é chiÕn tranh ch­a thay ®æi hÕt, vËy th×d¸ng dÊp nµy cßn hay mÊt thËt

còng kh«ng ®¸ng quan t©m.DÞch th¬:

Xa nghe linh øng liÒn t×m ®ÕnS¸u th¸p chªnh vªnh cã thÊp caoTrÊn gi÷ bªn s«ng khu ®Êt réngV÷ng bÒn trªn nói bëi trêi saoNg­êi lµng lÔ b¸i lµm chi vËyThÕ n­íc l©m nguy ch¼ng ®éng nµo!MÊy ®é binh qua ch­a háng hÕtMÊt cßn quan hÖ tíi ai ®©u?

T¸c gi¶ nãi vÒ Th¸p Bµ ë nói §¹i An quËn Diªn Kh¸nh. Nay lµ lµng CïLao ph­êng VÜnh Phóc, thµnh phè Nha Trang.S¸u th¸p gåm: Th¸p vî chång bµ, vî chång cô TiÒu, hai con. Ngµy vÝa bµ lµ17, 18 th¸ng 4 ©m lÞch. Vèn khu nµy gäi lµ Ngäc Tr¶n s¬n thÇn tõ, vua§ång Kh¸nh ®æi tªn lµ HuÖ Nam §iÖn. (ND)

33

Nguyên văn chữ Hán:

榕 樹 聖 母 墳

榕 樹 何 年 有

而 今 見 一 林

靈 祠 覆 苔 碧

古 墓 藉 幽 陰

由 記 三 月 忌

誰 知 幾 深

尚 傳 昔 游 處

正 道 化 人 心Phiên âm Hán - Việt:

Dung thô Th¸nh MÉu phÇnDung thô h¹ niªn h÷uNhi kim kiÕn nhÊt l©mLinh tõ phó ®µi bÝchCæ mé t¹ u ©mDo kÝ tam nguyÖt kÞThuú tri kØ tuÕ th©mTh­îng truyÒn tÝch du xøChÝnh ®¹o ho¸ nh©n t©m.

34

DÞch nghÜa:

Mé th¸nh mÉu xø C©y ®aC©y ®a cã tõ bao giê mµ thÊy

c¸nh miÔu um tïm.

§Òn thiªng rªu xanh bao trïm,

trong ®¸m r©m tèi cßn ng«i mé cæ.

TruyÒn r»ng giç vµo tiÕt th¸ng ba,

ch¼ng biÕt tr¶i qua ®· bao nhiªu n¨m.

Sinh thêi n¬i ®©y MÉu th­êng du ngo¹n,

®em chÝnh ®¹o ®Ó gi¸o ho¸ lßng ng­êi.

DÞch th¬:

C©y ®a cã tù n¨m nµo

Mµ nay miÔu rËm nh×n vµo tèi um

§Òn thiªng rªu phñ xanh trïm

Mét ng«i mé cæ bãng r©m l¸ ®Çy

Th¸ng ba chÝnh kþ nhí ngµy

Qua bao n¨m cò chuyÖn nµy ai hay

MÉu x­a du ngo¹n n¬i ®©y

D¹y ng­êi chÝnh ®¹o ¨n ngay ë lµnh.

§Òn: cã lÏ chØ NguyÖt du cung

Cæ mé: L¨ng Th¸nh MÉu ngµy nay (L¨ng do ba chÞ em hä Lª ë héi §µochi khuyªn gi¸o x©y dùng n¨m 1938 B¶o §¹i MËu DÇn). (ND)

35

Nguyên văn chữ Hán:

仙 人 峒

相 傳 乀 六 峒 飛 來

其 一 瞻 果 不 差

大 小 乳 垂 多 露 滴

暗 明 谷 險 幾 連 臺

日 光 深 照 佳 人 入

鵲 鳥 高 呼 遠 客 回

前 度 兵 戈 餘 骨 在

寒 風 射 面 史 添 哀Phiên âm Hán - Việt

Tiªn nh©n ®éng

T­¬ng truyÒn t¸p lôc ®éng phi laiK× nhÊt quan chiªm qu¶ bÊt sai§¹i tiÓu nhò thuú ®a lé trÝch

¸m minh cèc hiÓm kØ liªn ®µiNhËt quang th©m chiÕu giai nh©n nhËpTh­íc ®iÓu cao h« viÔn kh¸ch håiTiÒn ®é binh qua d­ cèt t¹iHµn phong x¹ diÖn sö thiªm ai

36

DÞch nghÜa: §éng Tiªn Nh©n

T­¬ng truyÒn cã ba m­¬i s¸u ®éng phi lai,

ë ®©y lµ mét qu¶ ch¼ng hÒ sai.Nhò rñ xuèng nhá to ch¶y ra nhiÒu giät n­íc,

c¸c hang hiÓm hãc s¸ng tèi nªu lªn nh÷ng chç ®µisen.

¸nh s¸ng mÆt trêi xiªn s©u vµo n¬i giai nh©nb­íc tíi, tiÕng quÑt kªu vang giôc gi· viÔn kh¸ch símquay vÒ.

Cuéc chiÕn tranh thuë tr­íc cßn rít ®¸mx­¬ng thõa, luång giã buèt b¾n vµo mÆt khiÕn chong­êi ta cµng thªm ai o¸n trong lßng.

DÞch th¬:T­¬ng truyÒn ba s¸u ®éng tiªn§©y lµ mét ®éng gi÷a miÒn hoang s¬Nhá to nhò ch¶y cam håMËp mê hang hèc sen h« mÊy ®µiGiai nh©n theo bãng d­¬ng soiTh­íc kªu viÔn kh¸ch båi håi quay l­ngChiÕn tranh x­¬ng tr¾ng tõng vïngC¾t da giã l¹nh n·o nïng bi ai.

Nay ng­êi Qu¶ng Ninh gäi ®éng nµy lµ ®éng Thiªn cung. §éng nµy thêiLª S¬ gäi lµ ®éng Tiªn Nh©n (Nam ch©u ký kiÕn- léng §iÒn TiÕn sü VòHuy Tr¸c). (ND)

37

Nguyên văn chữ Hán:

西 姥 聖 母 祠

曾 聞 三 度 生 生 化

貞 孝 先 將 繫 此 身

西 姥 皇 家 為 後 兦

北 山 梅 氏 續 前 恩

以 完 塵 夢 生 男 子

養 梨 民 釀 古 淳

門 外 明 堂 多 水 聚

四 時 花 草 燭 香 新Phiên âm Hán - Việt

T©y Mç th¸nh mÉu tõT»ng v¨n tam ®é sinh sinh hãaTrinh hiÕu tiªn t­¬ng hÖ thö th©nT©y Mç Hoµng gia vi hËu kiÕpB¾c S¬n Mai thÞ tôc tiÒn ©nDÜ hoµn trÇn méng sinh nam töKÕ d­ìng lª d©n nh­ìng cæ thuÇnM«n ngo¹i minh ®­êng ®a thuû tôTø thêi hoa th¶o chóc h­¬ng t©n.

38

DÞch nghÜa: §Òn th¸nh mÉu T©y Mç

Tõng nghe MÉu tr¶i qua ba ®é ho¸ sinh.§Òu lÊy ch÷ hiÕu trinh ®Ó rµng

buéc tÊm th©n m×nh.

T¹i ®Êt T©y Mç g¸ vµo hä Hoµng

lµ kiÕp cuèi.

Nèi l¹i duyªn x­a víi Mai sinh ë B¾c s¬n.Cho vÑn ­íc väng phµm trÇn sinh ra ®­îc mét trai.Cßn d¹y dç d©n th©n g©y nªn thãi tôc

thuÇn ph¸c thêi th¸i cæ

N¬i ®©y minh ®­êng cã nhiÒu thuû tô.Bèn mïa hoa cá ®Ìn h­¬ng c¶nh vËt còng thËt t©n k×!

DÞch th¬:Tõng nghe ba ®é hãa sinhTr­íc sau ®Òu lÊy hiÕu trinh gi÷ m×nhHä Hoµng kiÕp cuèi râ rµnhNèi duyªn x­a víi Mai sinh ë ®êiB¾c s¬n cã mét con traiD¹y d©n T©y Mç theo thêi cæ phongMinh ®­êng n­íc réng mªnh m«ngBèn mïa hoa cá ®Ìn nhang phông thê.

T©y Mç: nay thuéc x· Hµ Th i̧ huyÖn Hµ Trung, tØnh Thanh Ho¸, ®Òn thuéc xãm Bïi S¬n cïng x·.(ND)Hä Hoµng: MÉu cã tªn lµ Hoµng ThÞ Trinh nay h·y cßn tõ ®­êng. (ND)Mai sinh: Tøc chång cña MÉu, MÉu lÊy chång cã mét con trai tªn lµ Cæn. (ND)Minh ®­êng: PhÝa tr­íc, hiÖn cã hå n­íc kh ̧réng. C©u ®èi ë thê MÉu t¹i xãm Bïi S¬n. (ND)

39

Nguyên văn chữ Hán:

靈 江 早 度

為 停 故 又 早 臨 行

此 處 前 年 歷 戰 爭

百 遺 骸 潛 土 裡

千 秋 碧 草 振 冤 聲

有 靈 恭 望 陰 扶 事

易 見 平 安 陽 報 誠

海 口 非 遙 須 勿 去

圖 王 惡 甚 古 難 更

Phiên âm Hán - Việt:

Linh giang t¶o ®éVÞ ®×nh cè hùu t¶o l©m hµnhThö xø tiÒn niªn lÞch chiÕn tranhB¸ch tuÕ di hµi tiÒm thæ lÝThiªn thu bÝch th¶o chÊn oan thanhH÷u linh cung väng ©m phï sùDÞ kiÕn b×nh an d­¬ng b¸o thµnh

h¶i khÈu phi dao tu vËt khø§å v­¬ng ¸c thËm cæ nan canh

40

DÞch nghÜa:Sím ®i qua s«ng Gianh(

V× dõng ch©n nghØ mµ l¹i ph¶i sím lªn ®­êng.T¹i chèn nµy thuë tr­íc ®· tr¶i

bao phen tranh chiÕn.X­¬ng r¬i v·i tr¨m n¨m ®ang ch×m trong ®Êt.N¬i cá biÕc ngµn thu vÉn väng tiÕng oanC¸c vong hån cã thiªng th× phß t«i viÖc chãng xong.GÆp yªn æn råi, xin tá lßng thµnh b¸o ®¸pë ®©y dï ch­a xa cöa biÓn còng chí tuú tiÖn ra ®iNªn hiÓu r»ng kÎ ®éc ¸c m­u ®å v­¬ng b¸,

trong t©m tõ x­a vèn ch¼ng ®æi dêi.(DÞch th¬:

V× dõng mµ l¹i ph¶i ®i ngayBao ®é giao tranh dÊu vÉn dµyX­¬ng v·i tr¨m n¨m ch×m ®Êt ÊyCá xanh ngµn thuë tiÕng oan ®ÇyNÕu thiªng phß gióp cho nªn viÖcXin b¸o thµnh t©m buæi tíi ®©yDÉu kh«ng xa còng ®õng th¼ng b­íc§å v­¬ng kÎ ¸c d¹ kh«ng thay!

Nguyên văn chữ Hán:

ó S«ng Gianh: Tªn ch÷ lµ §¹i linh giang, mét s«ng lín ë phÝa b¾c tØnhQu¶ng B×nh, n¬i biªn giíi ®µng trong, ®µng ngoµi th­êng cã nhiÒu cuécchiÕn tranh khèc liÖt d­íi thêi TrÞnh NguyÔn. (ND) T¸c gi¶ muèn nãi r»ng ¸c vong hån oan khuÊt cø b¸m t¹i chèn nµy mµb¸o o¸n, v× kÎ m­u ®å b¸ v­¬ng vèn ch¼ng cã d¹ nh©n tõ. (ND)

41

望 夫 石

北 塞 多 寒 雁 厭 飛

山 艱 水 險 自 無 依

難 將 弓 劍 分 疆 土

惟 用 和 柔 定 路 岐

言 易 行 難 行 不 得

堅 攻 固 守 守 何 宜

望 夫 幾 度 皆 成 石

墜 泪 攜 兒 斷 思 歸Phiên âm Hán - Việt:

Väng phu th¹chB¾c t¸i ®a hµn nh¹n yÕm phiS¬n gian thuû hiÓm tù v« yNan t­¬ng cung kiÕm ph©n c­¬ng thæDuy dông hoµ nhu ®Þnh lé kúNg«n dÞ hµnh nan hµnh bÊt ®¾cKiªn c«ng cè thñ thñ hµ nghiVäng phu kû ®é giai thµnh th¹chTruþ lÖ huÒ nhi ®o¹n t­ quy

42

Dich nghÜa: §¸ väng phu

N¬i ¶i B¾c l¹nh lÏo nªn con nh¹nch¸n bay ®i bay l¹i.

Nói s©u n­íc hiÓm tù thÊy kh«ng thÓ n­¬ng m×nh.VËy mµ khã ®em cung kiÕm ph¬i bµy

vâ lùc ®Ó lµm ranh giíi.NhiÒu khi ph¶i dïng hoµ ho·n

khiªm nh­êng ®Ó v¹ch ra lèi ph©n chia.Nãi dÔ lµm khã mµ lµm ch¼ng ®­îc.BÒn bØ ®¸nh dÑp cè g¾ng gi÷ g×n, gi÷ g×n sao næi.Bao kÎ tr«ng chång mÊy ®é ®Òu thµnh ®¸ c¶.BÕ con r¬i lÖ vÜnh viÔn chê mong døt ý quay vÒ

DÞch th¬: §¸ väng phuL¹nh lïng ¶i B¾c nh¹n l­êi bayN­íc hiÓm non s©u ng¸n c¶nh nµyC­¬ng vùc khã ®em cung kiÕm v¹chPh©n chia cã lÏ nhón nh­êng hayVÏ vêi kÕ s¸ch th× dÔ thËt§¸nh dÑp gi÷ g×n míi khã thayBao kÎ tr«ng chång ®Òu ho¸ ®¸BÕ con r¬i lÖ c¾m ch©n ®©y!

Hßn väng phu lµ hßn ®¸ trªn nói ë phÝa b¾c cöa ®éng Tam Thanh L¹ngS¬n. (ND)

43

Nguyên văn chữ Hán:

防 城

防 城 興 造 為 誰 耶

自 古 人 心 處 以 和

今 築 堅 城 語 防 守

有 何 面 目 起 兵 戈

Phiên âm Hán - Việt:

Phßng thµnh

Phßng thµnh h­ng t¹o vÞ thuú da

Tù cæ nh©n t©m xö dÜ hoµ

Kim tróc kiªn thµnh ng÷ phßng thñ

H÷u hµ diÖn môc khëi binh qua.

Nay thuéc ®Êt Qu¶ng T©y Trung Quèc. (ND)

44

DÞch nghÜa:

Phßng thµnhHä x©y dùng phßng thµnh kh«ng biÕt v× ai, tõ x­a

ng­êi d©n ë ¨n cïng nhau chØ lÊy t×nh hoµhiÕu.

Nay ®¾p thµnh kiªn cè nãi r»ng ®Ó chuÈn bÞ gi÷g×n.

Thö hái mÆt mòi nµo dÊy nªnc¸i chuyÖn chiÕn tranh?

DÞch th¬:

Phßng thµnh x©y dùng v× ai

Lßng ng­êi x­a vÉn hoµ hµi víi nhau

§¾p kiªn cè phßng thñ ®©u

G­¬m ®ao tµn s¸t, mÆt nµo g©y ra.

45

Nguyên văn chữ Hán:

寄 阮 大 人

同 窗 而 且 又 同 僚

豈 可 無 言 暮 與 朝

今 若 倚 人 尋 活 計

有 梯 他 日 首 安 翹

Phiên âm Hán - Việt:

Ký NguyÔn ®¹i nh©n

§ång song nhi th¶ hùu ®ång liªu

Khëi kh¶ v« ng«n mé d÷ triªu

Kim nh­îc û nh©n tÇm ho¹t kÕ

H÷u thª tha nhËt thñ an kiÒu

46

DÞch nghÜa:

Göi NguyÔn ®¹i nh©n

Cïng häc mµ l¹i cïng lµm quan.

Th× sao kh«ng nãi t­êng tÊt viÖc

buæi sím ban chiÒu.

NÕu dùa vµo ng­êi t×m kÕ sèng, vÝ nh­ c¸i

thang, th× ngµy kh¸c sao ngÈng ®Çu lªn ®­îc

DÞch th¬:

X­a cïng häc nay l¹i cïng quan

Ch¼ng nãi ®Çu ®u«i ®Ó luËn bµn?

NÕu cø tùa ng­êi t×m kÕ sèng

Nhê thang, sao ngÈng næi ®Çu lªn?

¤ng nµy ®ang lµm quan Tæng ®èc. (TG)

47

PhÇn III

ThÕ sù vµ nhiÖm vô ®­îc giao

Nguyên văn chữ Hán:

應 上 使 諸 官 作 興 邦 排 外 計

愧 作 男 兒 亂 世 中

北 南 邑 可 言 通

聖 書 未 得 興 邦 策

賢 傳 難 尋 辟 外 風

庭 對 應 求 無 表 奏

僚 行 何 面 有 肩 同

滿 旬 展 轉 終 完 卷

今 日 登 程 耳 忽 聾

48

Phiên âm Hán - Việt:

øng th­îng sö ch­ quan t¸c h­ng

bang bµi ngo¹i kÕ

Quý t¸c nam nhi lo¹n thÕ trung

B¾c Nam h­¬ng Êp kh¶ ng«n th«ng

Th¸nh th­ vÞ ®¾c h­ng bang s¸ch

HiÒn truyÖn nan tÇm tÞch ngo¹i phong

§×nh ®èi øng cÇu v« biÓu tÊu

Liªu hµng hµ diÖn h÷u kiªn ®ång

M·n tuÇn triÓn chuyÓn chung hoµn quyÓn

Kim nhËt ®¨ng tr×nh nhÜ hèt lung.

DÞch nghÜa:

V©ng mÖnh bÒ trªn sai c¸c quan®Òu viÕt kÕ s¸ch “dÊy vËn n­íc, trõngo¹i x©m” nh©n ®Ò:

ThÑn sinh ra lµ kÎ nam nhi trong thêi lo¹n. Dï®· ®i th«ng thuéc lµng th«n Nam B¾c.

49

Tõng xem th¸nh th­ mµ ch­a lÇn thÊy

mÑo dÊy vËn n­íc.

L¹i ®äc hiÒn truyÖn1 vÉn khã t×m ra

phÐp trõ ngo¹i tÆc.

T¹i n¬i ®×nh ®èi øng mÖnh mµ kh«ng cã

tê biÓu t©u tr×nh?

Cïng hµng víi c¸c quan mÆt nµo

d¸m s¸nh vai?

Ph¶i ®Çy mét tuÇn ®¸nh vËt

míi xong quyÓn.

S¸ng nay lªn ®­êng, bçng nhiªn tai ®iÕc

h¼n ®i!

DÞch th¬:

ThÑn sinh thêi lo¹n kÎ nam nh©n

Nam B¾c lµng th«n nh½n vÕt ch©n

HiÒn truyÖn th¸nh th­ xem ®· kh¾p

Th¸nh th­, hiÒn truyÖn: ChØ c¸c s¸ch tø th­, ngò kinh, ch­ tö, ch­ sö…(ND) §×nh ®èi: gÆp gì c¸c vua ë chèn triÒu ®×nh (ND) Mét tuÇn: 10 ngµy (ND) Tai ®iÕc: Qu¸ch Tö Nghi thêi §­êng lo viÖc n­íc khi viÕt xong tê biÓutrõ quyÒn thÇn th× tai tù nhiªn kh«ng nghe thÊy g× n÷a (ND)

50

H­ng bang kh¸ng ngo¹i kÕ kh«n tÇm

NÕu nh­ tr­íc bÖ kh«ng tr×nh tÊu

§©u d¸m s¸nh hµng víi c¸c quan

§¸nh vËt c¶ tuÇn xong quyÓn nép

Lªn ®­êng bçng thÊy ®iÕc tai lu«n.

51

Nguyên văn chữ Hán:

奉 往 諸 處 宣 設各隊民 兵

梅 生 此 處 問 何 時

而 有 梅 名 自 古 來

宣 讚 祖 先 功 不 小

宜 將 心 力 保 前 開

閨 中 婦 女 抱 兒 睡

賊 至 難 安 是 素 懷

况 我 男 人 無 掘 起

守 家 報 國 望 誰 哉

Phiên âm Hán - Việt:

Phông v·ng ch­ xø tuyªn thiÕtc¸c ®éi d©n binh

Mai sinh thö xø vÊn hµ thêi

Nhi h÷u mai danh tù cæ lai

Tuyªn t¸n tæ tiªn c«ng bÊt tiÓu

Nghi t­¬ng t©m lùc b¶o tiÒn khai

Khuª trung phô n÷ b·o nhi thuþ

52

TÆc chÝ nan an thÞ tè hoµi

Huèng ng· nam nh©n v« quËt khëi

Thñ gia b¸o quèc väng thuú tai?

DÞch nghÜa:

V©ng mÖnh ®i c¸c xø tuyªntruyÒn x©y dùng d©n binh

C©y mai sinh ra ë ®Êt nµy tù bao giê, mµ lÊy mai lµm®Þa danh còng ®· l©u.Tuyªn truyÒn r»ng c«ng lao më mang cña tæ tiªnkh«ng ph¶i nhá, vËy ph¶i ®em hÕt t©m lùc gi÷ g×n.Ng­êi ®µn bµ chèn khuª phßng bÕ con kia, khi thÊygiÆc x«ng tíi còng cßn ch¼ng yªn t©m. Huèng chi talµ ®Êng nam nhi, cßn chê ®îi ai l¹i kh«ng trçi dËy gi÷nghiÖp nhµ, ®Òn nî n­íc?DÞch th¬:

Mai mäc n¬i nµy tõ thuë x­aThµnh tªn danh ®Þa ®Õn b©y giêTiÒn nh©n khai ph¸ c«ng kh«ng nháPh¶i biÕt chung nhau gi÷ câi bêPhô n÷ bÕ con bªn tr¸i cöaCòng kh«ng ®Ó giÆc nh¶y v« nhµTa lµm trai sèng cïng s«ng nóiCßn ®îi g× mµ ch¼ng ®øng ra.

T«i cïng Ph¹m ThËn DuËt ®Õn Mai S¬n. Héi nghÞ nµy gåm c¸c quan ®ÇutØnh tõ Ninh B×nh trë ra tæ chøc t¹i Mai S¬n (TG)

53

Nguyên văn chữ Hán:

與京 師 商 友 捐 錢 養 遊 刀

日 夜 同 人 不 憚 勞

有 誠 有 力 養 游 刀

軍 增 百 數 雖 非 少

滅 惡 千 頭 未 已 高

行 事 退 攻 無 易 用

保 安 出 入 最 難 謀

或 言 冲 陣 前 皆 小

猶 滿 途 中 見 大 仇Phiên âm Hán - Việt:

D÷ kinh s­ th­¬ng h÷u quyªn tiÒnd­ìng du ®ao

NhËt d¹ ®ång nh©n bÊt ®¹n laoH÷u thµnh h÷u lùc d­ìng du ®aoQu©n t¨ng b¸ch sè tuy phi thiÓuDiÖt ¸c thiªn ®Çu vÞ dÜ caoHµnh sù tho¸i c«ng v« dÞ dôngB¶o an xuÊt nhËp tèi nan m­uHoÆc ng«n xung trËn tiÒn giai tiÓuDo m·n ®å trung kiÕn ®¹i cõu

54

DÞch nghÜa:

Cïng b¹n lµ th­¬ng nh©n ë ®Êt kinh s­ quyªn tiÒn x©y dùng®éi du binh.

Ngµy ®ªm cïng ng­êi lo tÝnh c«ng viÖc kh«ng ng¹i vÊt v¶.

T×m ng­êi nhiÖt thµnh giµu cã ®Ó x©y dùng ®éi du binh.

Tíi nay ®­îc tr¨m ng­êi råi, tuy kh«ng ph¶i Ýt.

Nh­ng ®¸nh dÑp bän ¸c tÆc v« sè, th× ch­a nãi lµ nhiÒu.

V¹ch kÕ lui tíi kh«ng hÒ dÔ dµng, B¶o toµn lùc l­îng l¹icµng khã kh¨n.

Cã thÓ nãi ®· hÕt diÖt trõ, nh­ng tõ tr­íc ®Òu lµ tôi nhá bÐ.

Xem ra trªn ®­êng cßn ®Çy nh÷ng bän ®¹i ¸c!

DÞch th¬:Cïng ng­êi ®©u cã ng¹i gian tru©nT×m kÎ giµu tiÒn l¹i cã t©mTËp häp tr¨m ng­êi kh«ng ph¶i ÝtNh­ng qu©n giÆc m¹nh gÊp bao lÇnTíi lui v¹ch kÕ kh«ng hÒ dÔLùc l­îng b¶o toµn míi khã kh¨nNh÷ng bän ®· trõ ®Òu nhá bÐQu©n thï cßn ¸c m¹nh mu«n phÇn.

Kinh s­: ChØ kinh thµnh HuÕ (ND) Du binh: Nguyªn lµ du ®ao binh, ng­êi cÇm dao bÝ mËt th×nh l×nh x«ng rachÐm giÕt råi t¶n hÕt, xin viÕt t¾t lµ du binh.Th­¬ng nh©n:Kh«ng râ. Du binh vµ th­¬ng nh©n theo gia ph¶ mét sè nhµtrong huyÖn §¹i An cã chÐp ®Õn viÖc lµm nµy cña «ng KhiÕu: ¤ng nhËn t­mÖnh cña ®­¬ng kim Hoµng th­îng ®i diÖt lò bÊt tu©n mµ ngoµi vua rakh«ng cÇn cho ai biÕt. Dï vËy nhiÒu khi kh«ng lµm næi viÖc, l¹i ph¶i lïitr­íc (ND)

55

Nguyên văn chữ Hán:

奉 臨 試 場

選 用 人 才 助 國 家

國 臨 危 變 保 家 何

蹈 前 以 識 能 言 語

炤 後 而 尋 善 劍 戈

先 認 守 身 他 共 道

當 知 避 難 我 無 誇

功 名 未 了 羞 聞 古

鏡 裡 誰 推 髮 似 花Phiên âm Hán - Việt:

Phông l©m thÝ tr­êng

TuyÓn dông nh©n tµi trî quèc giaQuèc l©m nguy biÕn b¶o gia hµ§¹o tiÒn dÜ thøc n¨ng ng«n ng÷ChiÓu hËu nhi tÇm thiÖn kiÕm quaTiªn nhËn thñ th©n tha céng ®¹o§­¬ng tri tÞ n¹n ng· v« khoaC«ng danh vÞ liÔu tu v¨n cæKÝnh lý thuú th«i ph¸t tù hoa

56

DÞch nghÜa:

V©ng mÖnh tíi tr­êng thi

TuyÓn dông nh©n tµi ®Ó gióp n­íc nhµN­íc ®· l©m nguy th× gi÷ nhµ ra saoTheo phÐp tr­íc chän kÎ v¨n tµiNghiÖm viÖc sau t×m ng­êi vâ l­îcNãi gi÷ b¶n th©n lµm trängTa d¸m khoe tr¸nh tai n¹n dÔ dµngC«ng danh ch­a ®Òn ®¸p,

thÑn thÊy ng­êi x­a nãi.Mµ trong g­¬ng ai xui m¸i tãc ®iÓm hoa

DÞch th¬:TuyÓn dông nh©n tµi gióp n­íc nhµN­íc nguy, nhµ gi÷ dÔ ®©u mµV¨n tµi, häc tr­íc nªn t×m lÊyVâ l­îc, coi sau sÏ lùa raNg­êi b¶o gi÷ th©n ®Òu ph¶i trängTa mong tr¸nh n¹n d¸m khoe lµC«ng danh ch­a tr¶ lßng thªm thÑnAi khiÕn g­¬ng nh×n tãc ®iÓm hoa.

Th¬ Ph¹m Ngò L·o, quan §iÖn suý triÒu TrÇn: Nam nhi vÞ liÔu c«ng danhtr¸i, tu thÝnh nh©n gian thuyÕt vâ hÇu (c«ng danh nÕu tr¶ ch­a xong nî,

thÑn thÊy ng­êi ta nãi Vâ hÇu). ë ®©y t¸c gi¶ dÉn c©u nãi nµy (ND)

57

Nguyên văn chữ Hán:

奉 命 民

奉 命 民 一 週

朝 中 皆 事 無 餘

置 之 以 養 依 魚 食

亡 國 非 遙 不 可 除

Phiên âm Hán - Việt:

Phông mÖnh quan d©n

Phông mÖnh quan d©n nhÊt tuÕ chu

TriÒu trung giai thuyÕt sù v« d­

TrÝ chi dÜ d­ìng y ng­ thùc

Vong quèc phi dao bÊt kh¶ trõ

DÞch nghÜa:

V©ng mÖnh quan s¸t d©n t×nh

V©ng mÖnh xÐt xem d©n t×nh ®·

suèt mét n¨m.

58

Trong triÒu c¸c quan ®Òu nãi kh«ng

ph¶i lµ thõa

Råi bá xã ®Ó nu«i con mät.

VËy th× viÖc mÊt n­íc sÏ kh«ng xa,

mµ hÕt phÐp ng¨n ngõa.

DÞch th¬:

Mét n¨m v©ng mÖnh xÐt d©n t×nh

§Òu nãi kh«ng d­ t¹i ®Õ ®×nh

Bá xã ®Ó nu«i con mät c¶

Mèi nguy vong mÊt n­íc ®· rµnh rµnh.

59

Nguyên văn chữ Hán:

北 程 歎

在 南 方 役 北 方

役 雖 慮 遠 豈 為 祥

有 因 耳 目 能 聞 見

夙 債 前 緣 一 會 良

Phiên âm Hán - Việt:

B¾c tr×nh th¸n

Chøc t¹i Nam ph­¬ng, dÞch B¾c ph­¬ngDÞch tuy lù viÔn khëi vi t­êngH÷u nh©n nhÜ môc n¨ng v¨n kiÕnTóc tr¸i tiÒn duyªn nhÊt héi l­¬ng.

DÞch nghÜa:Than v·n con ®­êng ®i ®Êt B¾cChøc vÞ ë ph­¬ng Nam nh­ng

c«ng viÖc th× ë ®Êt B¾c.

Thêi Êy quan bé H×nh (toµ ¸n) nh­ Ph¹m ThËn DuËt th× ®i vµo viÖc ngo¹igiao, cßn quan khuyÕn häc nh­ «ng th× ®i xem xÐt c«ng viÖc cai trÞ cñan­íc ngoµi… (ND)

60

Tuy lµ viÖc lo xa, ch¾c g× ®· lµ ®iÒu tèt. Th«icòng ®­îc dÞp ®Ó cho tai nghe m¾t thÊy mµ nîcò, duyªn x­a cã dÞp may m¾n b¸o ®Òn.

DÞch th¬:Chøc Nam ph­¬ng, viÖc B¾c ph­¬ngLo xa lµ thÕ dÔ th­êng ®· hayM¾t tai nh©n cã dÞp mayTiÒn duyªn tóc tr¸i ®­îc ngµy gÆp nhau.

61

Nguyên văn chữ Hán:

登 途

登 途 人 告 我 為 官

時 世 如 今 早 識 艱

近 火 火 能 令 面 熱

避 山 山 未 免 身 全

故 甘 誓 事 桑 蓬 志

卜 得 歸 期 老 大 安

舊 路 一 回 真 美 里

來 又 教 保 心 丹

Phiên âm Hán - Việt: §¨ng ®å

§¨ng ®å nh©n c¸o ng· vi quan

Thêi thÕ nh­ kim t¶o thøc gian

CËn ho¶ ho¶ n¨ng linh diÖn nhiÖt

TÞ s¬n s¬n vÞ miÔn th©n toµn

Cè cam thÖ sù tang bång chÝ

Bèc ®¾c quy k× l·o ®¹i an

Cùu lé nhÊt håi Ch©n Mü lÝ

KÕ lai hùu gi¸o b¶o t©m ®an.

62

DÞch nghÜa : Lªn ®­êngNg­êi nãi mõng ta lªn ®­êng ra nhËn viÖc quan.Nh­ng ta ®¸p thêi thÕ ®æi thay råi nªn ph¶i sím biÕtlµ rÊt khã.NÕu gÇn víi löa th× löa lµm cho r¸t mÆt mµ t×m vµo Èntrong non s©u th× ch¾c ®©u ®­îc yªn th©n

§µnh cam t©m phông sù chÝ tang bång vµ ®o¸n ®­îclµ lóc trë vÒ sÏ ®­îc yªn æn trong tuæi giµ.Mét khi theo ®­êng cò quay l¹i lµng Ch©n Mü.SÏ l¹i d¹y b¶o kÎ sau nèi tiÕp gi÷ g×n lßng son vèn cã.DÞch th¬:

Ng­êi nãi mõng ta nhËn viÖc quan

Ta r»ng sím biÕt buæi gian nan

NÕu gÇn löa nãng th× r¸t mÆt

Mµ Èn non s©u ch¾c ®· toµn

ThÒ víi tang bång xin cè g¾ng

Giµ vÒ ®o¸n tr­íc sÏ khang an

Tíi khi trë l¹i lµng Ch©n Mü

VÉn d¹y ®µn sau gi÷ d¹ son.

Vua Tù §øc ®Þnh cho «ng ®i sø Trung Quèc, nh­nng viÖc bÞ ho·n vµ giaocho chøc Hµn l©m biªn tu. Nhµ cã viÖc «ng trë vÒ nöa n¨m råi ®­îc vuatrao cho chøc “quan d©n chi ng«n, ký d©n chi hµnh” (Nghe ngãng ghi chÐpd©n sù)Tõ sau ®êi «ng tuy chøc mét ®»ng, mµ viÖc th× lµm mét nÎo. Thùc ra thêikú nµy viÖc cña «ng th­êng do NguyÔn V¨n T­êng, T«n ThÊt ThuyÕttruyÒn lÖnh tíi (ND)

63

Nguyên văn chữ Hán:

子月 如京 過 翠 山 與 良友 徐 大

人

今 朝 再 上 翠 山 樓

鏡 裡 誰 推 白 滿 頭

排 酒 將 愁 碧 水

圍 棋 解 病 棄 青 丘

為 官 不 足 供 三 口

回 貫 何 能 化 一 州

午 後 登 車 南 向 去

天 時 人 事 兩 相 拘

Phiên âm Hán - Việt:

Tý nguyÖt nh­ kinh qu¸ Thuý s¬n d÷l­¬ng h÷u Tõ ®¹i nh©n

Kim triÒu t¸i th­îng Thuý s¬n l©uKÝnh lÝ thuú th«i b¹ch m·n ®ÇuBµi töu t­¬ng sÇu phao bÝch thuûVi k× gi¶i bÖnh khÝ thanh kh©uVi quan bÊt tóc cung tam khÈuHåi qu¸n hµ n¨ng ho¸ nhÊt ch©u

64

Ngä hËu ®¨ng xa Nam h­íng khøThiªn thêi nh©n sù l­ìng t­¬ng c©u.

DÞch nghÜa:Th¸ng Tý vµo kinh qua nói Thuý

gÆp «ng b¹n Tõ ®¹i nh©n.s¸ng nay b­íc ch©n lªn toµ lÇu trªn nói Thuý.Nh¸c qua g­¬ng ai xui nªn b¹c hÕt c¶ m¸i ®Çu.S¾p tiÖc r­îu qu¨ng mèi sÇu vµo lµn n­íc biÕc.Bµy cuéc cê ®em bÖnh m×nh nÐm ra b·i cá xanh.§i lµm quan mµ kh«ng nu«i næi ba miÖng ¨n.NÕu vÒ quª cã c¸ch g× d¹y ®­îc

lò häc trß ë mét ch©u?Qu¸ tr­a lªn xe nh»m h­íng Nam ®i tiÕp. ViÖc ng­êi®iÒm trêi c¶ hai th«i thóc quanh ta.DÞch th¬:

S¸ng nay nói Thuý b­íc lªn lÇu§Çu b¹c soi g­¬ng thÊy tr¾ng phauNh¾p r­îu qu¨ng sÇu, dßng biÕc ch¶yCuéc cê nÐm bÖnh cá xanh mµuLµm quan ch¼ng ®ñ nu«i ba miÖngHåi qu¸n d¹y sao d©n c¶ ch©uQu¸ Ngä giôc xe nam tiÕn tiÕpThiªn thêi, nh©n sù thóc th«i nhau.

Tõ §¹m (TG) Mét vî thø Hoµng ThÞ Tróc ng­êi ë H­¬ng S¬n, mét tiÓu ®ång ng­êiTr¹m VÜnh TrÇn Gia §Þnh vµ con thø ®i theo lµm th©n tÝn ë n¬i lµm quan(ND)

65

Nguyên văn chữ Hán:

香 江 遇 陳 居 士 話 舊

無 能 捉 得 玉 欣 娘

偽 將 回 治 不 良

不 表 忠 貞 為 後 教

定 南 靜 北 手 非 強

Phiên âm Hán - Việt:

H­¬ng giang ngé TrÇn c­ sütho¹i cùu

v« n¨ng trãc ®¾c Ngäc H©n n­¬ng

Nguþ thuyÕt t­¬ng h«i trÞ bÊt l­¬ng

BÊt biÓu trung trinh vi hËu gi¸o

§Þnh Nam, TÜnh B¾c thñ phi c­êng.

66

DÞch nghÜa:

T¹i H­¬ng giang gÆp TrÇn c­sü nãi chuyÖn x­a

V× kh«ng cßn cã c¬ héi b¾t ®­îc nµng Ngäc

H©n, nªn nãi dèi lµ ®· b¾t vÒ trÞ téi kÎ bÊt l­¬ng.

§· kh«ng nªu ®iÒu hay cña kÎ trung trinh ®Ó

gi¸o dôc ng­êi sau, th× ®Æt ra §Þnh Nam qu¸n, TÜnh

B¾c l©u kia tá ra thñ ph¸p ch¼ng cã cao c­êng.

DÞch th¬:

Kh«ng cßn c¸ch kiÕm Ngäc H©n

Phao tin ®· b¾t trÞ phÇn bÊt l­¬ng

Trung trinh sao ch¼ng nªu g­¬ng

«ng TrÇn BÊt CËp ng­êi th­êng gióp ®ì t«i tiÒn g¹o, cung cÊp tin tøc. «ngnµy quª ë Kh©m Ch©u- Trung Quèc sang c­ ngô ë HuÕ ®Õn nay ®· 5 ®êi(TG)

67

§Þnh Nam, TÜnh B¾c dÔ th­êng giÊu ai.

Nguyên văn chữ Hán:

南 城 老 歌 者

有 一 老 翁 一 小 童

草 鞋 弊 笠 路 相 從

不 憂 後 日 為 牛 馬

不 顧 先 公 沐 雨 風

口 唱 父 生 須 教 子

手 琴 官 貴 豈 能 終

飽 溫 之 外 非 其 望

望 者 南 人 別 吉 凶

Phiên âm Hán - Việt:

Nam thµnh l·o ca gi¶H÷u nhÊt l·o «ng nhÊt tiÓu ®ångTh¶o hµi tÖ l¹p lé t­¬ng tßngBÊt ­u hËu nhËt vi ng­u m·BÊt cè tiªn c«ng méc vò phongKhÈu x­íng phô sinh tu gi¸o tö

68

Thñ cÇm quan quý khëi n¨ng chungB·o «n chi ngo¹i phi k× vängVäng gi¶ Nam nh©n biÖt c¸t hung.

DÞch nghÜa:

¤ng giµ h¸t rong ë thµnh NamCã mét «ng giµ, mét em nhá, cïng ®i giµy cá ®éi nãnr¸ch d¾t tay nhau ®i rong trªn lé. MiÖng h¸t tay ®µn:Kh«ng lo sau nµy trë thµnh kiÕp ngùa tr©u, kh«ng®o¸i hoµi ®Õn c«ng lao tæ tiªn gian nan x©y dùng.Cha mÑ sinh ra nªn biÕt d¹y con.Lµm quan sang träng ch¾c g× l©u dµi.Cßn ta ngoµi viÖc Êm th©n no bông, th× ta ch¼ng cÇnchi c¶.Cã cÇn ch¨ng lµ mong ng­êi n­íc Nam ph¶i ph©nbiÖt nçi dë hay.DÞch th¬:

Cã mét «ng giµ mét em bÐNãn hµi r¸ch n¸t tay n¾m tayH¸t kh«ng lo tíi th©n tr©u ngùa§µn ch¼ng coi x­a tæ dùng x©yPh¶i nhí sinh con nªn d¹y trÎCh¾c ®©u quan quý ®­îc l©u dµi

¤ng giµ ng­êi ë Trùc Ninh cïng 1 con trai nhá h¸t rong ë Nam §Þnh cãkhi sang ®Êt H­ng Yªn. Vî vµ con trai lín b¸n b¸nh cuèn ë chî VÞ Hoµng(TG)

69

Êm th©n ta ch¼ng cÇn chi n÷aChØ ­íc d©n m×nh biÕt dë hay.

Nguyên văn chữ Hán:

路 過 洛 陽 即 事

見 蘇 秦 貫 洛 陽

古 時 六 國 以 誇 張

合 縱 一 計 雖 偏 巧

難 用 千 秋 保 盛 彊

北 南 欲 學 前 人 事

榮 辱 安 能 决 此 場

若 到 窮 途 須 不 試

自 家 非 好 望 何 良

Phiên âm Hán - Việt:

Lé qu¸ L¹c D­¬ng tøc sùKiÕn thuyÕt T« TÇn qu¸n L¹c D­¬ngCæ thêi lôc quèc dÜ khoa tr­¬ng

70

hîp tung nhÊt kÕ tuy thiªn x¶oNan dông thiªn thu b¶o thÞnh c­êngB¾c Nam dôc häc tiÒn nh©n sùVinh nhôc an n¨ng quýªt thö tr­êngNh­îc ®¸o cïng ®å tu bÊt thÝTù gia phi h¶o väng hµ l­¬ng.

DÞch nghÜa:Trªn ®­êng qua L¹c D­¬ng viÕt bµi nµyThÊy nãi r»ng T« TÇn quª ë L¹c D­¬ng

Thuë tr­íc tõng ®eo Ên s¸u n­íc mµ khoa måm

Bµy kÕ hîp tung tuy hay thËtNh­ng ®©u ph¶i kÕ l©u dµi ®Ó gi÷thÕ n­íc thÞnh c­êng Ngµy nay nghe r»ng xø B¾c,ph­¬ngNam ®ang muèn häc chuyÖn x­aSong sao quyÕt næi mét phen trèng m¸iHoÆc nh­ ®Õn b­íc cïng quÉn còng ®õng nªn thöBëi tõ nhµ ®· kh«ng hay r«×,

th× n­íc tr«ng ngãng ®­îc g×?DÞch th¬:

Nghe nãi T« TÇn qu¸n L¹c D­¬ngThuë x­a s¸u n­íc d¸m ph« tr­¬ngHîp tung mét kÕ dï hay thËtKhã ®o¸n ngµn thu gi÷ thÞnh c­êng

L¹c D­¬ng; quª cña T« TÇn, thêi chiÕn quèc T« TÇn: Du thuyÕt mÊy n¨m kh«ng n¬i nµo dung n¹p (ND)

71

Nam B¾c, nghe r»ng ®ang muèn häcNhôc vinh sao d¸m quyÕt thö tr­êng§­êng cïng chí cã nªn liÒu ®ÊyNhµ ®· kh«ng hay n­íc ph¶i t­êng!

Nguyên văn chữ Hán:

臨 知 茶

不 臨 何 計 可 知 耶

難 信 方 人 有 白 茶

天 地 精 英 生 此 葉

滌 煩 止 渴 果 非 訛

Phiên âm Hán - Việt:

L©m Tri trµBÊt l©m hµ kÕ kh¶ tri da

Nan tÝn ph­¬ng nh©n h÷u b¹ch trµ

Thiªn ®Þa tinh anh sinh tö diÖp

§Þch phiÒn chØ kh¸t qu¶ phi ngoa.

72

DÞch nghÜa:

Trµ L©m TriKh«ng ®i ®Õn n¬i th× lµm sao mµ biÕt

Khã tin r»ng ng­êi chèn nµy l¹i cã thø b¹ch trµ

bÈm thô tinh trêi ®Êt sinh ra l¸, dïng ®Ó gi¶i phiÒnkhái kh¸t kh«ng ph¶i nãi ngoa.

DÞch th¬:

Kh«ng tíi lµm sao biÕt ®­îc ®©y

Ai tin trµ b¹ch t¹i n¬i nµy

Tinh anh trêi ®Êt sinh ra l¸

Gi¶i kh¸t tiªu phiÒn thùc rÊt hay.

L©m Tri: ®Þa danh ë Trung Quèc (ND)

73 74

Nguyên văn chữ Hán:

自 歎

忝 為 男 子 帶 桑 蓬

一 計 難 圖 答 祖 功

滿 路 犬 羊 無 法 辟

携 書 忠 孝 勸 當 從

空 談 世 事 南 軒 下

少 報 親 恩 北 室 中

國 運 不 明 興 廢 兆

惟 思 致 仕 向 閒 風Phiên âm Hán - Việt: Tù th¸n

ThiÓm vi nam tö ®íi tang bångNhÊt kÕ nan ®å ®¸p tæ c«ngM·n lé khuyÓn d­¬ng v« ph¸p tÞchHuÒ th­ trung hiÕu khuyÕn ®­¬ng tßngKh«ng ®µm thÕ sù Nam hiªn h¹ThiÓu b¸o th©n ©n B¾c thÊt trungQuèc vËn bÊt minh h­ng phÕ triÖuDuy t­ trÝ sÜ h­íng nhµn phong.

75

DÞch nghÜa:

Tù than m×nhThÑn lµ kÎ nam nhi gieo chÝ tang bångKh«ng lo næi kÕ s¸ch g× ®Ó b¸o

c«ng cïng tiªn tæ§Çy ®­êng dª chã ch¼ng cã phÐp g× trõ ®ù¬cCÇm quyÓn s¸ch lªn nªu ch÷ hiÕu trung

khuyªn mäi ng­êi cè noi theoLuèng nãi chuyÖn ®êi t¹i chèn hiªn NamChót b¸o ¬n mÑ t¹i ng«i nhµ bªn B¾cCh¼ng hay vËn n­íc suy vong

thÞnh ®¹t thÕ nµo§µnh nghÜ lÏ nªn c¸o quan m­u lÊy sù nhµn.

DÞch th¬:Nam nhi ®eo chÝ tang bångThÑn kh«ng kÕ s¸ch b¸o c«ng tæ ®­êngKhã trõ dª chã ch¹y ng«ngS¸ch cÇm nªn ch÷ hiÕu trung khuyªn ng­êiHiªn nam luèng nãi chuyÖn ®êi§¸p ¬n nhµ B¾c ®ang ngåi ®îi tr«ngKh«n lo vËn n­íc cïng th«ng.C¸o quan ®µnh chÞu nhµn trong kiÕp nµy?

76

Nguyên văn chữ Hán:

桑 廟 上 疏 告 病

宦 路 崎 嶇 始 未 諳

如 今 紀 十 餘 三

風 寒 痹 痛 身 難 解

葯 治 湯 丸 病 不 堪

桑 廟 月 圓 四 至

疏 呈 旬 滿 双 探

水 萍 曾 識 君 心 苦

九 卧 山 邊 亦 自 慚Phiên âm Hán - Việt:

Tang miÕu th­íng sí c¸o bÖnhHo¹n lé kú khu thuû vÞ amNh­ kim tuÕ kØ thËp d­ tamPhong hµn tý thèng th©n nan gi¶iD­îc trÞ thang hoµn bÖnh bÊt khamTang miÕu nguyÖt viªn quan tø chÝSí tr×nh tuÇn m·n dô song tham"Thuû b×nh" t»ng thøc qu©n t©m khæCöu ngo¹ s¬n biªn diÖc tù tµm.

77

DÞch nghÜa:

T¹i ®Òn D©u d©ng sí c¸o bÖnh

B­íc vµo lµm quan gËp ghÒnh lóc míi ch­a quen.§Õn nay kÓ n¨m ®· tíi m­êi ba.Phong hµn ®au nhøc, tù th©n kh«ng ®iÒu hoµ cho kháiNªn ph¶i dïng thuèc uèng, thuèc viªn ch÷a trÞ, mµbÖnh vÉn ch­a lui.NghØ t¹i ®Òn D©u, ®· qua bèn ®é tr¨ng trßn. Lóc d©ngsí t©u bµy sù duyªn, míi qua mét tuÇn mµ tiÕp ®­îchai ®¹o dô. “BÌo n­íc” tõng hiÓu nçi thèng khæ cña®øc vua.N»m l©u ë bªn nói nµy còng tù c¶m thÊy hæ thÑn.DÞch th¬:

GËp ghÒnh ho¹n lé míi ch­a quenN¨m tr¶i m­êi ba ®· kÓ liÒn§au nhøc phong hµn kh«ng tù kháiBÖnh t×nh ch÷a trÞ cø t¨ng thªm§Òn D©u bèn ®é tr¨ng trßn bãngD©ng biÓu ®Çy tuÇn dô hai phen“BÌo n­íc” biÕt vua lßng rÊt ®¾ngN»m l©u bªn nói tñi th©n hÌn.

§Òn D©n: cã hiÖu lµ Tang l©m th¸nh mÉu tõ, hiÖn ë thÞ x· Tam §iÖp tØnhNinh B×nh.

Trong dô cña vua cã c©u: Thuû th¨ng b×nh diÖc th¨ng, thuû tho¸i b×nh diÖctho¸i, khanh t©m triÓn chuyÓn trÉm khëi bÊt tri hå (N­íc lªn th× bÌo lªn,n­íc xuèng th× beõo xuèng, lßng khanh tr¨n trë, trÉm h¸ ch¼ng hay sao?)TG

78

Nguyên văn chữ Hán:

夜 住 嘉 定

新 恩 舊 識 始 尋 來

終 夜 杯 杯 素 懷

異 種 遠 來 無 禮 義

高 聞 有 慮 辟 狼 豺

戴 天 不 恥 居 前 土

踏 地 何 忘 去 後 哀

空 道 他 人 臨 可 惡

顧 思 此 兦 亦 非 才

Phiên âm Hán - Việt: D¹ tró Gia §Þnh

T©n ©n cùu thøc thuû tÇm laiChung d¹ b«i b«i thuyÕt tè hoµiDÞ chñng viÔn lai v« lÔ nghÜaCao v¨n h÷u lù tÞch lang sµi§íi thiªn bÊt sØ c­ tiÒn th槹p ®Þa hµ vong khø hËu ai?Kh«ng ®¹o tha nh©n l©m kh¶ èCè t­ thö kiÕp diÖc phi tµi!

79

DÞch nghÜa: §ªm nghØ ë thµnh Gia §Þnh

V× mang ¬n huÖ míi, quen biÕt x­a,míi ph¶i t×m l¹i chèn nµy.

suèt ®ªm tõng chÐn n©ng lªn kÓ lÓ nçi lßng.Gièng kh¸c tõ xa tíi khinh ta,

kh«ng cÇn gi÷ lÔ nghÜa g×.KÎ ngåi trªn cao cã nghÜ kÕ

tiªu diÖt lò sãi lang.§Çu ®éi trêi kh«ng thÑn ®ang ë

®Êt tæ tiªn x­a.Ch©n ®¹p ®Êt sao quªn ®i viÖc

trõ khö mèi hËu ho¹.Luèng chª ng­êi ta l©m vµo t×nh c¶nh ®¸ngghÐt soi l¹i th©n m×nh kiÕp nµy lµ kÎ bÊt tµi!

DÞch th¬:

B¹n x­a gÆp l¹i, ®Õn n¬i nµyN©ng chÐn tµn canh chuyÖn ®¾ng cayGièng kh¸c khinh ta chµ lÔ nghÜaNg«i cao cã kÕ diÖt lang cÇy§éi trêi quª tæ mµ kh«ng thÑn§¹p ®Êt sao quªn häa tíi ®©yLuèng nãi ng­êi ®êi sao ®¸ng ghÐtSoi m×nh thËt kÎ bÊt tµi thay.

80

Nguyên văn chữ Hán:

言 志

或 將 設 帳 助 貧 家

無 學 安 能 別 正 邪

始 著 化 兒 初 集 韻

再 成 訓 長 一 詩 歌

守 和 不 智 難 為 者

除 暴 凡 才 豈 得 耶

老 大 少 酬 先 祖 願

朝 飧 暮 粥 伴 煙 霞

Phiên âm Hán - Việt: Ng«n chÝ

HoÆc t­¬ng thiÕt tr­íng trî bÇn giaV« häc an n¨ng biÖt chÝnh tµThuû tr­íc “Ho¸ nhi s¬ tËp” vËnT¸i thµnh “HuÊn tr­ëng nhÊt thi” caThñ hoµ bÊt trÝ nan vi gi¶Trõ b¹o phµm tµi khëi ®¾c da?L·o ®¹i thiÓu thï tiªn tæ nguyÖnTriªu xan mé chóc b¹n yªn hµ!

81

DÞch nghÜa: nãi chÝ m×nhNghÜ nªn më tr­êng d¹y häc ®Ó gióp ng­êi nghÌo.

NÕu kh«ng häc th× sao chia biÖt ®­îc lÏ hay ®iÒu tr¸i.

Lóc ®Çu viÕt quyÓn “ho¸ nhi s¬ tËp”.

Råi l¹i chÕ s¸ch “HuÊn tr­ëng nhÊt thi”.

Muèn gi÷ sù hoµ hµi, kh«ng trÝ khã lµm nªn ®­îc.

Trõ kÎ b¹o tµn, tµi hÌn sao g¸nh næi viÖc?

Giµ c¶ míi mong chót b¸o ®Òn ý nguyÖn tæ tiªn.

S¸ng c¬m tèi ch¸o rong ch¬i trong thó yªn hµ.

DÞch th¬:

Muèn më tr­êng d¹y ng­êi nghÌo

ChÝnh, tµ kh«ng häc biÕt theo lèi nµo

“Ho¸ nhi s¬ tËp” viÕt ®Çu

“HuÊn tr­ëng” l¹i tiÕp ®Ó sau häc ®ßi

Kh«ng trÝ khã gi÷ hoµ hai

Trõ qu©n b¹o ng­îc kÐm tµi sao nªn

Giµ nµy ®Òn b¸o tæ tiªn

Yªn hµ vui thó ch¸o c¬m qua ngµy.

Ho¸ nhi s¬ tËp: Tªn s¸ch d¹y trÎ häc sù cÇn thiÕt ban ®Çu (ND). HuÊn tr­ëng nhÊt thi: tªn s¸ch d¹y trÎ tr­ëng thµnh gåm 100 bµi thÊt ng«nb¸t có, nªu lªn ®iÒu cÇn biÕt lóc vµo ®êi cña sü n«ng c«ng th­¬ng (ND)

82

Nguyên văn chữ Hán:

生 居 亂 世

生 居 亂 世 道 如 何

豈 為 安 貧 守 故 家

法 祖 一 生 惟 用 筆

病 多 終 日 不 操 戈

無 才 難 與 奸 對

漸 進 寧 將 墨 誇

不 憚 風 霜 留 後 代

請 將 心 緒 表 詩 歌

Phiên âm Hán - Việt: Sinh c­ lo¹n thÕ

Sinh c­ lo¹n thÕ ®¹o nh­ hµKhëi vÞ an bÇn thñ cè giaPh¸p tæ nhÊt sinh duy dông bótBÖnh ®a chung nhËt bÊt thao quaV« tµi nan d÷ quyÒn gian ®èiTiÖm tiÕn ninh t­íng chØ mÆc khoa

83

BÊt ®¹n phong s­¬ng l­u hËu ®¹iThØnh t­¬ng t©m tù biÓu thi ca.

DÞch nghÜa:

Sèng trong thêi lo¹nSèng trong thêi lo¹n biÕt nãi ra sao, ®©u v× yªn víi

c¶nh nghÌo ë l¹i gi÷ ng«i nhµ cò.Häc theo tiªn cæ c¶ ®êi dïng bót, nhiÒu bÖnh dÉu

®Õn ngµy cuèi kh«ng thÓ chuyªn dông kiÕm qua.Kh«ng tµi, khã mµ ®èi mÆt víi lò quyÒn gian, chØ

dÇn dÇn khoe giÊy mùc cïng ng­êi. Ch¼ng ng¹i dÇmd·i giã s­¬ng, ®Ó l¹i cho ®êi sau nçi niÒm trongnh÷ng vËn th¬ ca

DÞch th¬:

Sèng trong thêi lo¹n nãi sao“An bÇn cè qu¸n” lÏ nµo nh­ aiBót nghiªn theo tæ häc ®ßiBÖnh nhiÒu ®©u d¸m khoe tµi kiÕm cungQuyÒn gian kh«ng søc tranh hïngDÇn ®em giÊy mùc tá cïng nh©n gianPhong s­¬ng ch¼ng ng¹i khã lµmGöi vÒ hËu thÕ ®«i hµng th¬ ca.

84

Nguyên văn chữ Hán:

因 回 家 修 祖 堂 峠 舊 友

翹 首 秋 初 月 上 弦

窗 邊 風 送 遇 三 賢

換 童 披 席 茅 檐 下

同 話 來 年 到 故 園

Phiên âm Hán - Việt:

Nh©n håi gia tu tæ ®­êng

d÷ h­¬ng cùu h÷u

KiÒu thñ thu s¬ nguyÖt th­îng huyÒn

Song biªn phong tèng ngé tam hiÒn

Ho¸n ®ång phi tÞch mao thiÒm h¹

§ång tho¹i lai niªn ®¸o cè viªn

85

DÞch nghÜa:

Nh©n vÒ quª söa nhµ thê tæ, nãi chuyÖn

víi b¹n bÌ ng­êi ë cïng lµng.

NgÈng ®Çu coi tr¨ng th­îng huyÒn

th¸ng ®Çu thu

C¬n giã nµo ®­a ta gÆp l¹i ba ng­êi b¹n

ë bªn song cöa.

BÌn gäi tiÓu ®ång tr¶i chiÕu

d­íi hiªn m¸i cá.

Råi ngåi chuyÖn trß hÑn hß

n¨m sau l¹i tíi chèn quª.

DÞch th¬:

Tr¨ng th­îng huyÒn buæi thu s¬

Ba hiÒn cöa sæ t×nh cê ®Õn ch¬i

Gäi ®ång tr¶i chiÕu hiªn ngoµi

Sang n¨m nhµ cá hÑn ngåi chèn quª!

Tõ ®­êng hä KhiÕu hiÖn cßn ë phÝa tr¸i n¬i thê «ng NghÌ KhiÕu N¨ng

TÜnh t¹i th«n Trùc Mü, x· Yªn C­êng, huyÖn ý Yªn (tr«ng vµo) (ND) Ba ng­êi b¹n ®i xa vÒ quª gÆp quan NghÌ, kh«ng râ lai lÞch. (ND)

86

Nguyên văn chữ Hán:

石 泉 寺 暮 雨 遇 故 妻

出 政 回 思 歷 久 年

北 南 何 礙 幾 狼 煙

眼 前 泉 寺 家 女

背 後 西 軒 翠 帳 懸

勸 飲 杯 杯 談 世 變

添 油 注 注 敘 心 田

夜 深 床 上 無 能 睡

難 卜 重 來 別 泪 連

Phiên âm Hán - Việt:

Th¹ch tuyÒn tù mé vò ngé cè thªxuÊt chÝnh håi t­ lÞch cöu niªnB¾c Nam hµ ng¹i kû lang yªnNh·n tiÒn TuyÒn tù Ng« gia n÷Bèi hËu T©y hiªn thuý tr­íng huyÒnKhuyÕn Èm b«i b«i ®µm thÕ biÕnThiªm du chó chó tù t©m ®iÒn

d¹ th©m sµng th­îng v« n¨ng thuþNan bèc trïng lai biÖt lÖ liªn

87

DÞch nghÜa;Buæi chiÒu ®i qua chïa Th¹ch TuyÒn, gÆp m­a thÊy l¹i vîcò.Tõ buæi ra lµm quan, nghÜ l¹i tr¶i ®· nhiÒu n¨m.Câi B¾c ph­¬ng nam cã ng¹i ngÇn chi bao ®é khãi lang.Tr­íc m¾t hiÖn ra c« g¸i hä Ng« ®ang ë chïa TuyÒn.D­íi m¸i hiªn T©y sau l­ng mµn thuý ®· vÐn cöa ra.Khuyªn nhau tõng chÐn bµn phiÕm cuéc biÕn lo¹n câinh©n gian.Rãt dÇu thªm vµo ®Üa, l¹i thªm n÷a, ph¬i bµy chuyÖn tù®¸y lßng.Khuya råi lªn gi­êng n»m nghØ mµ kh«ng sao ngñ ®­îc.BiÕt tíi khi nµo cã ngµy gÆp l¹i, tõ biÖt nhau n­íc m¾tliªn tiÕp tu«n r¬i.

DÞch th¬:Lµm quan ®· tr¶i nhiÒu n¨mB¾c Nam ®©u cã ng¹i ngÇn lang yªnHä Ng« c« g¸i chïa TuyÒnHiªn T©y mµn thuý vÐn liÒn cöa lªnChuyÖn ®êi chÐn chÐn mêi khuyªnThªm dÇu kÓ lÓ hµn huyªn ®¸y lßngKhuya n»m vÉn thøc chong chongNgµy nµo gÆp l¹i rßng rßng lÖ r¬i!

Nguyªn chó: Chïa Thanh TuyÒn tøc chïa Th¸p cã mé cña c«ng chóaTrÞnh. Vî cò tªn lµ ThÞ Hoµ quª ë Uy Tæ. Chïa nµy lµ chïa hang Th¸pthuéc khu vùc tr¹i giam V26 x· Ninh V©n huyÖn Hoa L­ tØnh Ninh B×nh(ND) Khãi lang: chØ giÆc gi·, quan hÖ ®Õn vËn mÖnh quèc gia. (ND)

88

Nguyên văn chữ Hán:

夜 宿 會 安 縫 織 坊

一 百 年 餘 未 久 年

縫 坊 祀 祖 北 方 遷

桑 田 蠶 藝 非 無 用

食 飽 依 溫 頗 有 錢

千 古 儉 供 須 不 贅

終 身 皆 望 此 而 安

秋 盆 水 潦 宜 當 識

貧 薄 同 言 仰 浩 天

Phiên âm Hán - Việt:

D¹ tóc Héi An phïng chøc ph­êngNhÊt b¸ch niªn d­ vÞ cöu niªnPhïng ph­êng tù tæ B¾c ph­¬ng thiªnTang ®iÒn tµm nghÖ phi v« dôngThùc b·o y «n ph¶ h÷u tiÒnThiªn cæ kiÖm cung tu bÊt chuÕChung th©n giai väng thö nhi yªn

89

Thu Bån thuû l¹o nghi ®­¬ng thøcBÇn b¹c ®ång ng«n ng­ìng h¹o thiªn

DÞch nghÜa

§ªm nghØ ë ph­êng dÖt may Héi An.H¬n mét tr¨m n¨m còng ch­a l©u, ph­êng may

thê vÞ tæ quª ë m¹n B¾c dêi vµo

Trång d©u nu«i t»m kh«ng ph¶i lµ v« dôngCã c¬m no ¸o Êm, l¹i cã tiÒn tiªu.Tõ ngµn x­a nÕu tiÕt kiÖm còng kh«ng phải lµ

thõa. Suèt ®êi nhê thÕ mµ ë ¨n yªn æn.S«ng Thu Bån nÕu cã n­íc lôt nªn hay r»ng,

ng­êi nghÌo tóng ®Òu nãi nhê sù yªu ghÐt cña trêi.

DÞch th¬H¬n mét tr¨m n¨m ch¼ng ph¶i l©uPh­êng may thê tæ B¾c ph­¬ng vµoD©u t»m ch¨m chØ ®©u v« dôngNo Êm ngoµi ra l¹i cã tiªuNgµn thuë tù cung kh«ng sî thiÕuSuèt n¨m nhê ®ã ®­îc yªn nhiÒuThu Bån n­íc lôt ®õng trµn ®ÕnNghÌo tóng do trêi sù ghÐt yªu!

Giç tæ vµo ngµy 12 th¸ng 12 ©m lÞch. (ND)

90

Nguyên văn chữ Hán:

人 言 五 果

人 言 五 甘 為 貴

我 對 非 真 女 似 男

不 賣 只 留 家 用 果

為 身 邪 正 豈 無 諳

Phiên âm Hán - Việt:

Nh©n ng«n ngò liÔm qu¶Nh©n ng«n Ngò liÔm cam vi quý

Ng· ®èi phi ch©n n÷ t¹i nam

BÊt m¹i chØ l­u gia dông qu¶

Vi th©n tµ chÝnh khái v« am.

91

DÞch nghÜa:

Ng­êi nãi qu¶ khÕ

Ng­êi nãi qu¶ khÕ ngät míi quý, nh­ng ta th×r»ng kh«ng ph¶i vµ nh­ vËy con g¸i còng nh­ trai.

Cã b¸n ®©u, chØ dµnh lµm thø qu¶ gia dông.

Cßn ai kh«ng ph©n biÖt ®­îc chÝnh tµ,

dÉu nãi cã Ých g×?

DÞch th¬:

Ng­êi cho khÕ ngät quý thay

T«i r»ng ch¼ng kh¸c g¸i nµy gièng trai

ChØ dïng cã b¸n cho ai

chÝnh tµ kh«ng biÕt nãi lêi ai nghe?

T«i ®Õn nhµ mét ng­êi b¹n råi cïng ®Õn ch¬i ®éng Liªn Hoa n¬i cô NghÌTam §¨ng ë Èn, thÊy cã mÊy c©y to ë lèi vµo (TG) Thê ®µo S­ TÝch thêi TrÇn: BÊt tri nan thuyÕt thö duyªn do, toan hùu nh­cam thÞ ngo¹i ®å. ThÕ sù dôc an an vÞ qu¶, giang hµ nhËt h¹ l·o nhi c«(HiÓu ®©u mµ nãi ®­îc c¨n nguyªn, chua ngät kh«ng chia thËt h¶o huyÒn.Cuéc thÕ muèn hay hay ch¼ng næi. Non s«ng vËn cuèi l·o nµo yªn). (ND)

92

Nguyên văn chữ Hán:

香 羹

端 陽 日 暮 天 如 火

馬 上 全 身 浸 水 中

多 見 多 聞 皆 不 顧

且 飢 且 熱 兩 相 攻

厥 魚 蓴 菜 泰 香 冲

榕 下 西 風 足 莫 從

始 解 方 民 供 祖 忌

有 名 自 此 問 誰 通

Phiên âm Hán - Việt: H­¬ng Canh

§oan d­¬ng nhËt mé thiªn nh­ ho¶M· th­îng toµn th©n tÈm thuû trung§a kiÕn ®a v¨n giai bÊt cèTh¶ c¬ th¶ nhiÖt l­ìng t­¬ng c«ngQuyÕt ng­ thuÇn th¸i h­¬ng xung tÞDung h¹ t©y phong tóc m¹c tßngThuû gi¶i ph­¬ng d©n cung tæ kÞ

h÷u danh tù thö vÊn tuú th«ng

93

DÞch nghÜa: H­¬ng canhTiÕt ®oan d­¬ng, chiÒu xuèng n¾ng nh­ ®æ löa ngåi

trªn l­ng ngùa toµn th©n nh­ ng©m trong n­íc.

Ta vèn thÝch nghe hay xem mµ vÉn kh«ng thiÕt, võa®ãi võa nãng c«ng ph¸ th©n m×nh.

H¬i th¬m cña c¸ r«, rau rót bçng x«ng vµo mòi.

D­íi gèc ®a, trong giã t©y, ch©n lª ch¼ng næi. Míihay ng­êi së t¹i th­êng dïng thø nµy ®Ó lµm lÔ tætiªn.

Nªn cã tªn tõ ®ã, muèn hái mÊy ai mµ hiÓu.

DÞch th¬: H­¬ng canh§oan d­¬ng chiÒu n¾ng nh­ nung

Trªn yªn ­ít sòng nh­ ng©m n­íc råi

ThiÕt g× ®Õn sù nghe ch¬i

Võa nãng võa ®ãi ai ngåi cho yªn

C¸ r« rau rót canh th¬m

Giã t©y d­íi bãng ®a r©m h÷u t×nh

Ch©n tª lª ch¼ng næi m×nh

Cã tªn tõ ®ã ai rµnh biÕt kh«ng?

H­¬ng canh: canh th¬m. §Þa danh n¬i t¸c gi¶ ®Æt ch©n ®Õn. (ND)

94

Nguyên văn chữ Hán:

清 明

北 望 南 洲 萬 里 途

清 明 此 日 雨 雲 無

後 先 大 小 頻 來 墓

上 下 金 銀 布 滿 墟

酒 洒 一 壺 留 莽 草

心 祈 諸 事 早 豐 餘

妻 兒 在 貫 今 非 異

少 報 生 成 世 世 如

Phiên âm Hán - Việt: Thanh minh

B¾c väng Nam ch©u v¹n lÝ ®åThanh minh thö nhËt vò v©n v«

hËu tiªn ®¹i tiÓu tÇn lai méTh­îng h¹ kim ng©n bè m·n kh­Töu s¸i nhÊt hå l­u m·ng th¶oT©m k× ch­ sù t¶o phong d­Thª nhi t¹i qu¸n kim phi dÞThiÓu b¸o sinh thµnh thÕ thÕ nh­.

95

DÞch nghÜa: TiÕt Thanh minhTr«ng vÒ ph­¬ng B¾c ®Êt Nam ch©u c¸ch xa v¹ndÆm.TiÕt Thanh minh h«m nay kh«ng cã m©y m­a.KÎ tr­íc ng­êi sau lín bÐ kÐo nhau viÕng mé, vµngb¹c thÊp cao bay liÖng kh¾p cån.T­íi hå r­îu lªn ®¸m cá, trong t©m nguyÒn ­íc mäiviÖc ®Òu tèt lµnh thõa th·i.Vî con m×nh ë quª ch¾c còng vËy, chót ®Ó b¸o ®¸p¬n sinh thµnh cã thÓ.

DÞch th¬:Nam ch©u ph­¬ng B¾c xa vêi

TiÕt Thanh minh tíi c¶ trêi s¸ng trongRa cån lín bÐ d¨ng d¨ng

B¹c vµng phÊp phíi d¶i ngang trªn måR­îu ngon t­íi cá mét hå

CÇu cho c¸c viÖc nhá to tèt lµnhVî con ë chèn quª m×nh

Chót lßng b¸o ®¸p sinh thµnh vËy th«i.

Nam Ch©u: Quª h­¬ng t¸c gi¶. (ND) Lóc nµy t«i ®ang ë m¹n T©y nam ®Êt Kh¬ me. (TG)

96

Nguyên văn chữ Hán:

題 一 帆 風 順 圖

一 生 之 計 在 於 勤

帆 汎 江 中 破 白 雲

風 順 五 湖 隨 所 適

順 心 順 力 自 無 貧

Phiên âm Hán - Việt:

§Ò nhÊt phµm phong thuËn ®å

NhÊt sinh chi kÕ t¹i ­ cÇn

Phµm phiÕm giang trung ph¸ b¹ch v©n

Phong thuËn ngò hå tuú së thÝch

ThuËn t©m thuËn lùc tù v« bÇn.

97

DÞch nghÜa:

§Ò bøc vÏ l¸ buåm thuËn giã.

KÕ sèng c¶ ®êi lµ sù siªng n¨ng.

ThuyÒn l­ít trªn s«ng ph¸ tan m©y tr¾ng. Giã

thæi gióp cho l¸ buåm trªn

ngò hå d¹o ch¬i tuú thÝch.

T©m thuËn, lùc thuËn lo g× sù tóng nghÌo

DÞch th¬:

Siªng n¨ng lµ kÕ ë ®êi

ChiÕc thuyÒn l­ít ph¸ m©y tr«i trong dßng

Ngò hå thuËn giã thong dong

ThuËn t©m thuËn lùc ¾t kh«ng khã nghÌo.

Cã ng­êi ®­a t«i bøc vÏ cña «ng s­ chïa §Ønh Minh, «ng ®· ®Ò ch÷nh­ng l¹i xo¸ ®i, nhê t«i viÕt c¶ bµi th¬. Sau «ng ph¸ giíi lÊy vî lµm thuècë chî tØnh trë nªn kh¸ gi¶, «ng cã ®­a t«i bµi th¬: NhÊt tù tri thµnh b¹i,thiªn thu m¹c th¸n ta, ®­¬ng thêi quû cèc tö, dôc h¶o tèc quy gia. (TG)

98

Nguyên văn chữ Hán:

告 家 兒

我 族 原 居 潮 祿 社

故 難 處 往 他

有 聲 移 至 從 黎 末

無 上 惟 能 助 學 櫽

不 識 何 田 留 祖 墓

但 知 榕 處 是 先 堂

孝 仁 前 後 當 非 改

經 史 修 身 理 自 彰Phiên âm Hán - Việt:

C¸o gia nhiNg· téc nguyªn c­ TriÒu Léc x·Cè h­¬ng nan xö v·ng tha h­¬ng

h÷u Thanh di chÝ tßng Lª m¹tV« Th­îng duy n¨ng trî häc l­¬ngBÊt thøc hµ ®iÒn l­u tæ m駷n tri dung xø thÞ tiªn ®­êngHiÕu nh©n tiÒn hËu ®­¬ng phi c¶iKinh sö tu th©n lý tù ch­¬ng.

99

DÞch nghÜa: Nãi víi c¸c con.hä ta cã gèc tõ x· TriÒu Léc.Nh­ng ®Õn khi kh«ng trô ®­îc dµnh dêi tíi chèn quªng­êi.Tøc ®Êt H÷u Thanh vµo thêi Lª m¹t. May ®­îc c« g¸itªn lµ V« Th­îng ®ì cho l­¬ng mµ ¨n häc.VÝ quay vÒ cè qu¸n t×m mé tæ, th× sao râ t¹i thöa ruéngnµo?ChØ bݪt r»ng xø C©y §a ngµy nay lµ n¬i ë cña gia tiªnthuë tr­íc

Dï sao viÖc hiÕu, ®iÒu nh©n sau tr­íc chí nªn thay ®æi.Ph¶i râ lÏ häc hµnh míi chÝnh lµ tu th©n.

DÞch th¬:Hä ta vèn quª x· TriÒu LécGÆp khã ®µnh dêi ®Õn kh¸ch h­¬ng.Ngô ë H÷u Thanh tõ Lª m¹t.Häc nhê V« Th­îng gióp cho l­¬ng.Ruéng nµo mµ biÕt n¬i mé tæC©y ®a khu Êy cã tiªn ®­êng.Sau tr­íc hiÕu nh©n ®õng thay ®æi.Tu th©n kinh sö träng tõ h­¬ng.

TriÒu Léc: Mét x· thuéc vïng ®Êt huyÖn lþ §¹i An x­a, nay kh«ng cßn (TG) Cè h­¬ng: (nh­ trªn) v× thêi Lª m¹t d©n lµng bÞ tËt dÞch nªn ph¶i bá quª dêi vÒphÝa ®«ng nam huyÖn vïng ®Êt míi båi ®Ó ë nh­ng tæ ta th× kh«ng thÕ mµ ®i sang®Êt H÷u Thanh( TG).V« th­îng: tªn cô tæ bµ mµ cô tæ ta ®Æt cho kh«ng ph¶i tªn vèn cã.C©u 5, 6: ChØ ®Êt triÒu Léc. (ND)

100

Nguyên văn chữ Hán:

病 後 即 事

聞 鐂 睡 起 帳 初 開

手 足 何 因 不 受 差

如 刺 百 針 同 聚 會

似 蟬 千 个 並 飛 來

天 反 地 倒 無 方 守

祖 祝 先 歡 話 素 懷

後 日 問 童 知 昨 日

不 居 地 府 本 時 乖

Phiên âm Hán - Việt:

BÖnh hËu tøc sùV¨n kª thuþ khëi tr­íng s¬ khaiThñ tóc hµ nh©n bÊt thô saiNh­ thÝch b¸ch ch©m ®ång tô héiTù thiÒn thiªn c¸ tÞnh phi laiThiªn phiªn ®Þa ®¶o v« ph­¬ng thñTæ chóc tiªn hoan tho¹i tè hoµi

101

HËu nhËt v¸n ®ång tri t¹c nhËtBÊt c­ ®Þa phñ b¶n thêi quai.

DÞch nghÜa:

Sau bÖnh viÕt bµi nµy§ang ngñ nghe tiÕng gµ g¸y, dËy më mµn ra.

Th× thÊy nh­ cã tr¨m c¸i kim ®ang chäc da thÞt vµngµn con ve sÇu cïng bay l¹i kªu vang, ch©n taycøng. TiÕp råi trêi nghiªng ®Êt lén, kh«ng phÐp gi÷næi. Tæ gäi tiªn mõng nãi ®iÒu xa x«i mong nhí. Saunµy hái trÎ míi biÕt r»ng ngµy võa qua, ®· tíi ®Þa phñmµ kh«ng ë l¹i ®­îc v× ch¼ng ®óng giê

DÞch th¬:Nghe gµ tØnh giÊc më mµn raV« cí ch©n tay bçng cøng ®êDa tùa tr¨m kim cïng lóc chäcTai nh­ ©m Ø v¹n ve ca§Êt trêi nhµo lén kh«n d×u gi÷Tiªn tæ vui mõng gäi ®Õn nhµSau míi hái ®ång hay b÷a tr­ícTa vÒ ®Þa phñ ch¼ng ®óng giê.

Th¬ Hµn Dò: VÊn nhi nhi ®¹o håi ©m c¶nh, bÊt hîp thêi thÇn ®¾c phãngquy (Hái trÎ trÎ r»ng vÒ ®Þa phñ, mµ kh«ng ë ®­îc t¹i sai giê). (TG)

102

Nguyên văn chữ Hán:

君 明 臣 良 格

君 須 知 敬 在 心 中

臣 早 當 思 一 世 恭

始 見 眼 前 家 國 旺

千 秋 不 慮 落 途 窮

Phiên âm Hán - Việt:

Qu©n minh thÇn l­¬ng c¸ch

Qu©n tu tri kÝnh t¹i t©m trung

ThÇn t¶o ®­¬ng t­ nhÊt thÕ cung

Thuû kiÕn nh·n tiÒn gia quèc v­îng

Thiªn thu bÊt lù l¹c ®å cïng.

103

DÞch nghÜa:

ThÕ vua s¸ng t«i hiÒn

Lµ vua tõ trong lßng ph¶i hiÓu nghi· kÝnh tin,

lµ bÒ t«i ph¶i sím hiÓu viÖc mét ®êi cung phông.

Th× tr­íc m¾t míi thÊy n­íc nhµ thÞnh v­îng,

mµ ngµn thu ch¼ng lo r¬i vµo con ®­êng cïng quÉn.

dÞch th¬:

Vua nªn gi÷ ®¹o kÝnh tin

T«i nªn sím nghÜ mét niÒm cóc cung

N­íc nhµ míi thÊy hanh th«ng

Ngµn thu ch¼ng sî ®­êng cïng ®Õn th©n.

LÊy ý tõ bµi th¬ cña Vò Huy Tr¸c: Vi qu©n l·n v« tin, vi thÇn ®¹i bÊttrung. Gia quèc hµ h÷u vÜnh, Khæng M¹nh diÖc ng«n cïng (Lµ vua l­êich¼ng kÝnh tin, lµ t«i l¹c nh¸c bá liÒn ch÷ ttrung, n­íc nhµ r¬i ®Õn chçcïng, gäi thµy Khæng M¹nh nãi kh«ng phÐp g×). (ND)

104

Nguyên văn chữ Hán:

父 慈 子 孝 格

根 幹 須 知 盡 力 培

花 榮 發 應 天 時

子 孫 外 滿 庭 立

風 雨 無 愁 不 日 來

Phiên âm Hán - Việt:

Phô tõ tö hiÕu c¸ch

C¨n c¸n tu tri tËn lùc båi

Qu¶ hoa vinh ph¸t øng thiªn thêi

Tö t«n néi ngo¹i m·n ®×nh lËp

Phong vò v« sÇu bÊt nhËt lai

105

DÞch nghÜa:

ThÕ c©y cha hiÒn con hiÕu

muèn gèc cµnh v÷ng ch¾c th× cÇn

ph¶i lo viÖc vun trång.

Qu¶ hoa míi n¶y në tèt ®Ñp mµ

thuËn víi thêi vô.

con ch¸u néi ngo¹i ®øng th¼ng ®Çy s©n.

kh«ng sî cã ngµy giã m­a bÊt k× Ëp tíi.

DÞch th¬:

gèc rÔ v÷ng bÒn do vun ®¾p

Qu¶ hoa t­¬i tèt hîp thiªn th×

Ch¸u con néi ngo¹i ®Çy s©n ®øng

Ch¼ng sî giã m­a ®Õn bÊt kú.

106

Nguyên văn chữ Hán:

椿 萱 並 茂 格

一 堂 老 大 有 椿 萱

蔭 滿 門 庭 照 鏡 圓

遠 近 兒 孫 皆 得 路

莫 愁 來 往 落 深 淵

Phiên âm Hán - Việt:

Xu©n huyªn tÞnh mËu c¸ch

NhÊt ®­êng l·o ®¹i h÷u xu©n Huyªn

Êm m·n m«n ®×nh chiÕu kÝnh viªn

ViÔn cËn nhi t«n giai ®¾c lé

M¹c sÇu lai v·ng l¹c th©m uyªn.

107

DÞch nghÜa:

ThÕc©y xu©n huyªn cïng t­¬i tèt

mét nhµ giµ c¶ cã c©y xu©n c©y huyªn, bãng rîp

trªn cöa ngoµi s©n, soi vµo g­¬ng thÊy sù trßn ®Çy. ë

n¬i gÇn chèn xa con ch¸u ®Òu lµm nªn. Ch¼ng buån

phiÒn v× trong viÖc ®i l¹i gÆp ®iÒu sa ng· t¹i vùc s©u

dÞch th¬

mét nhµ giµ c¶ ®ñ xu©n huyªn

G­¬ng s¸ng trßn trong bãng rîp hiªn

Con ch¸u gÇn xa ®Òu thµnh ®¹t

Ch¼ng lo xa ng· khái ­u phiÒn.

Nguyên văn chữ Hán:

LÊy tõ ý bµi th¬ VÞnh c¶nh gia ®×nh cña Vò Huy Tr¸c: ViÔn cËn nhi t«nvinh ®¾c lé, ®­¬ng tri phô mÉu thiÖn vi tiªn (Con ch¸u gÇn xa vinh hiÓn®­îc, ph¶i do cha, mÑ thiÖn lµm ®Çu) (ND)

108

孝 忠 一 念 格

在 家 知 孝 對 雙 親

壯 大 明 知 奉 國 君

若 慮 後 來 安 吉 事

當 思 出 處 應 時 辰

Phiên âm Hán - Việt:

HiÕu trung nhÊt niÖm c¸ch

T¹i gia tri hiÕu ®èi song th©n

Tr¸ng ®¹i minh tri phông quèc qu©n

Nh­îc lù hËu lai an c¸t sù

§­¬ng t­ xuÊt xö øng thêi thÇn.

109

DÞch nghÜa

ThÕ mét niÒm trung hiÕuë nhµ biÕt hiÕu víi mÑ cha.

§Õn khi tr­ëng thµnh nªn hiÓu râ

viÖc phông sù víi quèc qu©n.

NÕu lo nghÜ ®Õn sù yªn æn tèt lµnh sau nµy.

TÊt ph¶i nghÜ lóc ®i lóc ë thÕ nµo cho

hîp víi thêi cuéc.

DÞch th¬:

BÐ th× hiÕu víi song th©n

Lín lªn phông sù quèc qu©n thÕ nµo

Lo ®êi yªn æn vÒ sau

Tíi lui c©n nh¾c cèt sao thuËn thêi.

110

Nguyên văn chữ Hán:

兄 弟 同 科 格

大 小 皆 從 一 生

十 年 窗 下 事 朱 程

高 科 有 日 同 榜

裕 後 光 前 不 愧 名

Phiên âm Hán - Việt:

Huynh ®Ö ®ång khoa c¸ch

§¹i tiÓu giai tßng nhÊt hé sinh

ThËp niªn song h¹ sù Chu Tr×nh

cao khoa h÷u nhËt quan ®ång b¶ng

dô hËu quang tiÒn bÊt quý danh.

111

DÞch nghÜa:

ThÕ anh em cïng ®ç ®¹t mét khoa

Lín bÐ ®Òu sinh ra tõ mét cöa.

M­êi n¨m ®Ìn s¸ch bªn song,

dïi mµi nghiÖp Chu, Tr×nh.

Cã ngµy coi thÊy tªn m×nh cïng

®ç cao khoa trªn b¶ng.

Lµm cho tæ t«ng r¹ng rì,

con ch¸u tèt lµnh khái thÑn víi thanh danh.

dÞch th¬:

Lín bÐ sinh ra tõ mét cöa

M­êi n¨m phông sù nghiÖp Chu Tr×nh

Cao khoa cã lóc tªn cïng b¶ng

R¹ng rì tæ t«ng ch¼ng hæ danh

112

Nguyên văn chữ Hán:

夫 婦 相 敬 如 賓 格

相 遇 尋 思 必 自 天

男 兒 有 學 始 言 賢

婦 人 少 小 當 知 敬

及 長 家 和 萬 事 圓

Phiên âm Hán - Việt:

Phu phô t­¬ng kÝnh nh­ t©n c¸ch

T­¬ng ngé tÇm t­ tÊt tù thiªn

nam nhi h÷u häc thuû ng«n hiÒn

Phô nh©n thiÕu tiÓu ®­¬ng tri kÝnh

CËp tr­ëng gia hoµ v¹n sù viªn.

113

DÞch nghÜa

ThÕ vî chång yªu kÝnh nhau nh­

kh¸ch

NghÜ kÜ ra th× gÆp nhau ph¶i tù trêi xui.

Lµ trai ®iÒu dÇu tiªn nªn häc míi gäi lµ ng­êi

giái. Cßn g¸i th× tõ bÐ nªn hiÓu sù hiÕu kÝnh, lín lªn

gi÷ cho gia ®×nh mäi sù hoµ thuËn tèt lµnh.

DÞch th¬

GÆp gì suy ra còng tù trêi

Lµm trai cã häc míi nªn ng­êi

G¸i th× tõ bÐ hay ®iÒu kÝnh

Lín gi÷ nhµ yªn mäi viÖc vui!

Bµi huÊn gia nhi cña Léng ®iÒn TiÕn sü Vò Huy Tr¸c: Nam thiÕu t¹i giacÇn dÜ häc, n÷ ®­¬ng tri kÝnh t¸c hiÒn thª (Lµ trai, tõ bÐ ë nhµ nªn siªngviÖc häc, cßn g¸i th× biÕt kÝnh cÈn lo lµm trßn ®¹o vî). (ND)

114

Nguyên văn chữ Hán:

避 風 回 首 格

自 先 培 植 多 深 固

大 雨 狂 風 打 樹 傾

不 久 首 回 添 蔭 茂

難 忘 眼 下 有 重 亨

Phiên âm Hán - Việt:

TÞ phong håi thñ c¸ch

Tù tiªn båi thùc ®a th©m cè

§¹i vò cuång phong ®¶ thô khuynh

BÊt cöu thñ h«i thiªm Êm mËu

nan vong nh·n h¹ h÷u trïng hanh

115

dÞch nghÜa:

ThÕ tÞ phong håi ®Çu

Tõ ®Çu biÕt vun trång cho s©u ch¾c, th× gÆp khi

m­a to giã lín dï bÞ nghiªng ®æ.

Nh­ng kh«ng l©u l¹i quay ®Çu l¹i ®­îc mµ

thªm t­¬i tèt r­êm rµ.

§õng quªn d­íi m¾t m×nh vÉn cßn cã sù phôc

h­ng.

DÞch th¬:

Vun trång s©u ch¾c buæi ®Çu tiªn

DÉu bÞ cuång phong gèc ng¶ nghiªng

SÏ sím trë vÒ t­¬i tèt l¹i

Phôc h­ng lu«n cã nhí ®õng quªn.

LÊy ý tõ bµi cña Vò Huy Tr¸c: tù tiÒn båi thùc cè phong vò nh­îc khuynh®åi, bÊt cöu n¨ng håi thñ, v« ­u thÕ biÕn lai (Tõ tr­íc trång vun ch¾c, giãm­a nÕu ®æ nghiªng, kh«ng lau quay l¹i ®­îc, thêi thÕ ch¼ng lo thiªn- Bµihåi ®Çu c¸ch). (ND)

116

Tµi liÖu tham kh¶o

- C¸c nhµ khoa b¶ng ViÖt Nam/Ng« §øc Thä chñbiªn. - H: V¨n häc 1973.

- V¨n miÕu Quèc tö gi¸m Th¨ng Long, Hµ Néi,Trung t©m ho¹t ®éng v¨n ho ̧khoa häc V¨n miÕu Quèc tögi¸m Hµ Néi, 1998.

- T©n biªn Nam §Þnh tØnh ®Þa d­ chÝ l­îc, TÕ töuQuèc tö gi¸m TiÕn sÜ khiÕu N¨ng TÜnh; D­¬ng V¨nV­îng dÞch.-2000.-2T. Tµi liÖu l­u t¹i Ban qu¶n lý ditÝch vµ danh th¾ng tØnh Nam §Þnh.

-Di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ nhµ thê TiÕn sÜ KhiÕu

N¨ng TÜnh. Th«n Trùc Mü, x· Yªn C­êng, huyÖn ýYªn, tØnh Nam §Þnh.

- §¹i ViÖt lÞch triÒu ®¨ng khoa lôc, Nxb Bé Gi¸o dôctrung t©m häc liÖu, 1968.

- Gia Ph¶ hä KhiÕu th«n Trùc Mü, x· Yªn C­êng,huyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh.

- Gia ph¶ hä Ph¹m, th«n Trùc Mü, x· Yªn CuênghuyÖn ý Yªn, tØnh Nam §Þnh

- L­îc kh¶o t¸c gia v¨n häc Nam ®Þnh/ Hoµng D­¬ngCh­¬ng, TrÇn Mü Gièng, Ph­¬ng Thuû, TrÇn B¸Giao.-H.: V¨n H.

- H¸n ViÖt Tù ®iÓn/ThiÒu Chöu. Nxb V¨n ho¸ th«ngtin 1999.

117

- Tõ ®iÓn H¸n ViÖt/ Tr­¬ng V¾n Giíi, Lª Kh¾c KiÒuLôc. Nxb Khoa häc x· héi, 1997.

118

Môc lôc

Trang

TiÕn sÜ KhiÕu N¨ng TÜnh 3

PhÇn I: VÞnh C¶nh thiªn nhiªn

1. Xu©n Tõ 7

2. H¹ Tõ 9

3. Thu Tõ 11

4. §«ng Tõ 13

5. Mai VÞnh 15

6. Tróc VÞnh 17

7. Cóc VÞnh 19

8. Tïng VÞnh 21

PhÇn II: Di tÝch lÞch sö - nh©n vËt lÞch sö

9. Du xu©n 23

10. KiÕm hå thÕ thuyÕt 25

11. H­¬ng TÝch tù 27

12. §¹i Gi¸c tù 29

13. HuÖ Nam ®iÖn 31

14. Dung thô Th¸nh MÉu phÇn 33

15. Tiªn nh©n ®éng 35

16. T©y Mç Th¸nh MÉu tõ 37

17. Linh Giang t¶o ®é 39

18. Väng phu th¹ch 41

119

19. Phßng thµnh 43

20. Ký NguyÔn §¹i Nh©n 45

PhÇn III: ThÕ sù vµ nhiÖm vô ®­îc giao

21. øng Th­îng sö ch­ quan t¸c h­ng

bang bµi ngo¹i kÕ 47

22. Phông v·ng ch­ xø tuyªn thiÕt c¸c ®éi d©n binh 51

23. D÷ kinh s­ th­¬ng h÷u quyªn tiÒn d­ìng du dao 53

24. Phông l©m thÝ tr­êng. 55

25. Phông mÖnh quan d©n. 57

26. B¾c tr×nh th¸n. 59

27. §¨ng ®å. 61

28. Tý nguyÖt nh­ kinh qu¸ Thuý S¬n.

d÷ l­¬ng h÷u tõ ®¹i nh©n. 63

29. H­¬ng Giang ngé TrÇn c­ sÜ. 65

30. Nam thµnh l·o ca gi¶. 67

31. Lé qu¸ L¹c D­¬ng tøc sù. 69

32. L©m Tri trµ. 71

33. Tù th¸n. 73

34. Tang miÕu th­íng sí c¸o bÖnh. 75

35. D¹ tró Gia §Þnh. 77

36. Ng«n chÝ. 79

37. Sinh c­ lo¹n thÕ. 81

38. Nh©n håi gia tu tæ ®­êng d÷ h­¬ng cùu h÷u 83

120

39. Th¹ch TuyÒn tù mé vò ngé cè thª. 85

40. D¹ tóc Héi An phïng chøc ph­êng. 87

41. Nh©n ng«n ngò liÔm qu¶. 89

42. H­¬ng canh. 91

43. Thanh minh. 93

44. §Ò nhÊt phµm phong thuËn ®å. 95

45. C¸o gia nhi. 97

46. BÖnh hËu tøc sù. 99

47. Qu©n minh thÇn l­¬ng c¸ch. 101

48. Phô tõ tö hiÕu c¸ch. 103

49. Xu©n huyªn tÞnh mËu c¸ch. 105

50. HiÕu trung nhÊt niÖm c¸ch. 107

51. Huynh ®Ö ®ång khoa c¸ch. 109

52. Phô phu t­¬ng kÝnh nh­ t©n c¸ch 111

53. TÞ phong håi thñ c¸ch. 113

121