T.C.

ANKARA NVESTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

TEFSR BLMDALI

KURANI KERMDE RADE HRRYET ve SORUMLULUK

EREVESNDE NSAN HAYATI

YKSEK LSANS TEZ

FATH AIK

ANKARA 2007

T.C.

ANKARA NVESTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM TEFSR BLMDALI

KURANI KERMDE RADE HRRYET ve SORUMLULUK

EREVESNDE NSAN HAYATI

Yksek Lisans Tezi

Tez Jri yeleri

mza

Prof. Dr. dris ENGL ( Danman) ..

Prof. Dr. Mevlt Gngr ...

Do. Dr. Hasan Kurt

Tez snav tarihi

I

NDEKLER

KISALTMALAR ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IV

NSZ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V

A. ARATIRMANIN AMACI VE NEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII

B. ARATIRMANIN KONUSU VE METODU ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IX

GR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

KURN'I KERME GRE NSANIN YER , DEER VE

SORUMLULUU ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

BRNC BLM

NSANIN YARATILI ZELLKLER AISINDAN

SORUMLULUK ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

A.KURNI KERMDE NSANIN SORUMLULUUNUN

TEMEL NTELKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1. nsana Halifel ik Misyonunun Yklenmesi ............................................ 10 a .Hal ife ...............................................................................................................................12

2. deme simlerin retilmesi Ve nsan n Meleklerden stn K l n ....................................................................................................................... 14 3.Meleklerin deme Secde le Emrolunmalar ve blisin syan .... 18

B.NSAN VE SORUMLULUK ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

C.NSANI SORUMLU KILAN ETKENLER ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1. nsan n Emanet Grevini Yklenmi Olmas ...................................... 24 2.nsana Dier Varl klardan Farkl Olarak Hususi Yeteneklerin Verilmi Olmas ..................................................................................................... 28

a.lim kabiliyeti......................................................................................................................29 b.Beyan (Konuma) Kabil iyeti : ..................................................................................33 c.Akl .....................................................................................................................................35

II

d. rade hrr iyet i ve yil ik , Ktlk yapma kabi l iyet i .......................................37 e .Gzel Yarat l : ............................................................................................................41

3.nsana Uyar c Olarak Peygamber ve Kitap Gnderilmesi ............. 42 4. nsana S n rs z Nimet Verilmi Olmas .................................................. 45

D. MTHAN BALAMINDA NSAN VE SORUMLULUK .... . . . . . . . 46

1. Nefs-i Emmare ........................................................................................................ 47 2. eytan....................................................................................................................... 48

rade hrr iyet i erevesinde eytan n insana kar yapt r m gc ................51 3. Dnya Hayat .......................................................................................................... 54

a .nsan n Sorumluluu A s ndan Dnya Hayat n n Deer i ............................57 a .a .Dnya Hayat Aldat c Bir Metad r ...............................................................57 a .b .Dnya Hayat Bir mtihand r ..........................................................................59 a .c . Dnya Hayat K sa Ve Geicidir ..................................................................60 a .d . Dnya Hayat Bir Oyun Ve Oyalanmad r ..................................................61

KNC BLM

RADE HRRYET ve SORUMLULUK ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

A. RADE KAVRAMI ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

B.HRRYET KAVRAMI ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

C. NSAN VE RADE HRRYET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

D.RADE HRRYET BALAMINDA SORUMLULUK... . . . . . . . . . . . . 71

1.Bilgi ........................................................................................................................... 71 2. rade Hrriyeti........................................................................................................ 73

E. RADE HRRYET VE MTHAN LKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

F. NAN ZGRL VE DNDE ZORLAMA .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

NC BLM

NSANIN VARLIK KARISINDAK KONUMU GERE

TEMEL GREV VE SORUMLULUKLARI... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

A.SORUMLULUK BALAMINDA NSAN EYA LKS . . . . . . . 80

III

B.NSANIN HLAFET KONUMU VE YERYZN MAR

GREV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

D.ALLAHA KARI SORUMLULULUUN FADES OLAN

BADET GREV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

SONU ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

BBLOGRAFYA ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

ZET ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

SUMMARY ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

IV

KISALTMALAR

a.g.e.= Ad geen eser

a.s.= Alehhisselm

b.=bn

bkz.=Bakn z

C.= Cilt

ev.= eviren

Der.= Dergisi

.A.= slmi Ara trmalar

K.K.= Kurn- Kerim

Mad.= Maddesi

M.. .F.= Marmara niversitesi lhiyat Fakltesi

Ner.= Neriyat

.= lm

s.= Sayfa

Sad.= Sadelet iren

T.D.V.= Trkiye Diynet Vakf

Terc.= Tercme

TSMK= Topkap Saray Mzesi Ktphanesi

v.b.= Vebenzeri

vr= Varak

Yay.= Yaynlar

y.y.= Yzy l

V

NSZ

Kurn- Kerim, insan yeryznn halifesi olarak

tan tmaktad r. Bu nedenle yeryznn imar grevini insana

yklemi ve onu bu grevle sorumlu tutmu tur. Sorumluluun bir

gere i olarak da insana akl ve seme hrriyeti vermi t ir . Bu

sebeple insan, itaati ve kulluuyla melekler seviyesine karken,

ilemi olduu gnahlar sebebiyle de hayvanlardan daha aa bir

konuma inebilmektedir. Bundan dolay insana yak an ey,

kendisine verilen bu yetenekleri deerlendirerek en zirve noktaya

ulamakt r. nsan n f trat bu donanma sahiptir. Kinatta insandan

baka ikinci bir varla verilmeyen bu istidat, insan tm

varlklardan farkl ve stn k lmtr. Onun bu deerli vasf ,

kendisini bata Allaha, sonra tm varl a kar sorumlu k lmtr.

slam dini insan byle yce bir mevkide deerlendirmit ir.

Hibir felsefe ekol veya din insana byle deerli bir mevki

vermemi t ir .

Biz bu almamzda, dinimizin insan ne kadar ulvi bir bak

asyla deerlendirdiini, insann slam dini ile eref kazandn ,

bu nokta itibari ile insann hangi maksat ile yaratldn ve

Allah n ona verdi i deerli misyonu ve bu misyonun insana

ykledii sorumluluklar ele almaya al tk.

Bu sorumluluklarn yerine getirilmesi hususunda insann

akl nn ve hr iradesinin tamamen devrede olduunu zet bir ekilde

sunmaya al tk.

nsan bu yce mevkinin hakk n vermeye alrken karsna

sorumluluuna engel tekil edebilecek nefis-i emmare, eytan ve

VI

dnya hayatnn cazibeleri kacakt r. te bu hususlar da insann

neler yapmas gerektiini ksaca anlatmaya altk.

almamda katks bulunan ve deerli gr leriyle yolumu

aydnlatan tez danmanm saygdeer Prof. Dr. dris engl

Hocama teekkr bir bor biliyorum.

FATH AIK

VII

A. ARATIRMANIN AMACI VE NEM

nsanolunu yaratan yce Allah insan belli bir gayeye matuf

yaratmtr. nsan yaratan Allah onu yeryznde babo

b rakmam ona bir takm sorumluluklar yklemi tir. nsana

ykledii bu sorumluluklar yerine getirebilmesi iin de ona gerekli

olan irade hrriyetini vermit ir . te insan bu irade hrriyeti

sayesinde iyilik ve ktlk yapabilme kabiliyetine sahip klnm tr.

Bir taraftan Allahn insana ykledii ykmllkler dier taraftan

da bu ykmllkleri yerine getirmesine engel olabilecek insann

kendi nefsi ve ona daima ktl emreden eytan bu irade

hrriyetini etkileyen olumsuz etkenlerdir. Buna kar insann

Allaha olan inanc ve bu inantan kaynaklanan sorumluluk bilinci

de irade hrriyetini olumlu ynde etkileyen unsurlar olarak

karmza kmaktadr.

Dinimize gre iyi bir davran Allah n istedi i ve emrettii

davrantr. Kt bir davran ise Allahn istemedii ve yasaklad

davrantr. Bu erevede insann irade hrriyeti ve sorumluluunu

deerlendirecek olursak; iyi insanlar Allahn emrettii kurallar

erevesinde hayatna dzen veren ve olaylara bu kurallar

erevesinde yaklam tarz gelit iren insandr ve bu insan tipi

sorumluluunun gereklerini yerine getirmeye al r. Akl n nefsini

arzu ve isteklerinin emrine vermez. Akln Allah tarafndan

kendisine verilen ykmllkleri yerine getirme hususunda en

mhim bir ara gibi deerlendirir ve bu dorultuda akln kullanr

ve eytann vesveselerine gre hareket etmez. Yeryznde adalet ve

hakkaniyet llerine gre hareket eder ve her canl ya bu

dorultuda davranr. Bu adan bakldnda insanolu, irade

hrriyeti, ak l ve iman gibi onu dier canllardan stn k lan bir

tak m zelliklerle mcehhez kl nan, sorumluluk sahibi Kurnn da

ifadesiyle her eyin kendisinin hizmetine sunulduu, yeryznn

tek uurlu ve bu ynyle de en sorumlu varl olan esiz bir

VIII

halifesidir. Yce Allahn emirlerini anlayabilen, il im sahibi olan ve

bu emirlere gre yaamay kendisine hayat tarz edinen mkemmel

bir varl ktr.

Kurn Kerimde irade hrriyeti ve sorumluluk

erevesinde insan hayat konulu arat rmamzda amac mz;

insan n stn yaratl gerei yeryzndeki konumunu, bu konumu

gere i temel grev ve sorumluluklarn ele almaktr. Ayr ca

Kurn Kerimde insan n irade hrriyetinin ayetlerde nasl ele

alndn ayrnt l bir ekilde incelemek, irade hrriyetinin

s n rlarn ortaya koymak ve irade hrriyetini olumlu ve olumsuz

etkileyen faktrleri belirtmektir. Bu erevede ara trmamz

deerlendirecek olursak; al mamz, insann yeryzndeki esiz

konumunu, bu konumu gere i sorumluluklar n ve bu sorumluluklar

yerine getirirken ona sunulan stn yetenekleri ve irade hrriyetini

daha iyi anlamak adna nem arzetmektedir Bu adan bakldnda

Kurndaki ifadesiyle halifelik vazifesiyle muvazzaf olan insann

tm kinattaki nemi de dolayl olarak ortaya konmu oluyor. Bu

manada Kurnda insan n nasl ele alnd n ortaya koymas

asndan da ara trmamz ayrca nemlidir.

nsan gerek manada insan yapan onun sorumluluk uuruna

sahip bir varlk olmas hususiyetidir. Eer byle olmazsa dier

mahlkattan cismi bir takm hususlar dnda pek fark kalmaz. Bu

manada halife pozisyonunu temsil eden bir varlktan ok

kinattaki dier varlklar gibi s radan bir yarat k olur ki bu manada

Kurndaki ifadesiyle Ahsen-i Takvim derecesinden esfel-i

safilin1 derecesine kadar den bir varlk olma gibi aalay c bir

duruma da dmesi sz konusu olur. Ara trmamz; konumunu ve

sorumluluklarn anlam bir insanla sorumluluklar ndan ve deer

yarglarndan uzak bir insan arasndaki fark ortaya koymas

asndan da nem arzetmektedir. Btn bunlarn yan sra

1 Tin 95/4

IX

aratrmamz iyice incelendiinde Kurndaki ideal insan

tiplemesinin baka bir ifadeyle rnek insan modelinin nas l

mahhaslatrlacan da gstermesi sebebiyle ayr ca nemlidir.

B. ARATIRMANIN KONUSU VE METODU

Ara trmamz n konusu Kurn Kerimde irade hrriyeti ve

sorumluluk erevesinde insan hayat dr.

Kurn Kerime gre insan btn zgrl elinden alnm

rzgrn nnde savrulan yaprak gibi varlk dei ldir. Allah, ona

irade hrriyetini dolaysyla iyilik ve ktlk yapma kabiliyetini

vermi tir. nsan, sorumluluunun bilincinde olan bir varlk olarak

Allah n emir ve yasaklar erevesinde bir hayat yaayacak ya da

bu sorumluluu hie sayan gayesiz bir yaam srecektir.

Ara trmamzda bu hususlar irdelenmi t ir .

Ara trmamzda ilk nce konumuzu ilgilendiren ayetler ele

alnd . Bunun iin de Kurn Kerim mealiyle okunarak konumuzla

ilgili ayetler karld . Kurnn btnl erevesinde bu

ayetlerden istifade etmeye al tk.

Bir sonraki aamada Kurnda konumuzla ilgili ayetlerle

ilgili olarak gerek ada gerekse eski dnem messirlerin gr ve

yorumlar na yer verilmi , konu hakknda bizim

deerlendirmelerimiz ortaya konmu tur. Btn bunlarn yan sra

konu ile ilgili ana temalar hakk nda szlk almas yap larak

aratrmamzda geen halife v.b. kelimeler hakknda ksa etimolojik

bilgiler verilmit ir .

X

Bir sonraki aamada konumuzla ilgili kitaplardan ve

makalelerden elde edilen bilgilerden faydalandk. Bu amala ok

sayda eser titizlikle gzden geirilmi ve mmkn olduunca zet

ve anlal r bilgiler sunulmu tur.

Giri blmnde z bir ekilde insan hayat n n ne denli

nemli olduunu ve insann varlk kars nda ne deer ifade ettiini

sunmaya altk. Ayrca insann halife konumu gere i yklendii

sorumluluklara da ksaca de indik.

Ara trmamz n birinci blmnde genel olarak insann

sorumluluu ele alnarak, bu sorumluluunun temel nitelikleri

zerinde durulmu tur. nsan sorumlu k lan hususlar, yeryznde

sadece insana verilen baz yetenek ve kabiliyetler de anlatlarak

ifade edilmeye al ld . Ayrca, sorumluluklar n yerine getirmeye

alrken insann kars na kacak nefis, eytan ve dnya hayatnn

cazibesi gibi engeller zerinde de durmaya altk.

kinci blmde irade ve hrriyet kavramlar tek tek ayr bir

incelemeye tabi tutularak irade hrriyeti balamnda sorumluluk

hususuna netlik kazandr lmaya allm tr.

nc blmde ise insann halife sfat gereince genel

olarak kinattaki temel grevi ve sorumluluklar izah edilerek sonu

blmyle ara trma sona erdirilmit ir .

1

GR

KURN'I KERME GRE NSANIN YER,

DEER VE SORUMLULUU

slm dinini en gzel ekliyle yaayabilmek iin hayatn

anlamn ok iyi bilmek gerekmektedir. Dinin var olua ykledii

anlam, kinatn her eyiyle emrine sunulduu insanda kendisini

bulmutur. Zira Kinat insan hayat eksenli yaratlmtr. Yani

kinatn varln anlamlandran husus insann yarat l olmu tur.

Kurn penceresinden bakldnda Allahn insan varlk

leminin yaratlmas nn yegne sebebi kld grlr. Varlk lemi

onun zerinde kurgulanm tr. Bu yzden Kurnda btn

yaratklar arasnda en byk nem insana verilmitir.2 Varlk

s ralamasnda en st makam insana aittir . Yaratl , fikir ve inan

bakmndan en erefli yer onundur.3 Kurn, insan ile ilgilendii

kadar baka hibir varl kla ilgilenmemi tir.4 Diyebiliriz ki

Kurnn hibir konusu, pasaj , mesaj ve maksat bakmndan

insandan soyutlanamaz.5

Kurna gre insan basit bir varlk olmayp, Allah tarafndan

kademe kademe tekemml ettirilip birok maddenin karmndan

szlerek meydana getirilmi k ymetli bir varlktr.6 Allahu Teala,

2 Toshihiko,zutsu, Kurnda Allah ve nsan, ev: Ate, Sleyman, Yeni Ufuklar Neriyat, stanbul, Ts. s.93 3Kaya,Sleyman, Kurnda mtihan, nsan Yaynlar, stanbul 2003 s: 64 4Ramazan,Muhammed Said, Bti, Kurnda nsan ve Medeniyet, ev: Resul Tosun, Risale Yaynlar, stanbul 1987, s.41 Ayrca Kurnda Allah-insan mnasebeti ile ilgili daha geni bilgi iin bkz: Muhammed, Hamdullah, Kurn Kerim Tarihi, ev: Salih Tu, FAV Yaynlar, stanbul 1993,s.30 5 Fazlurrahman, Ana Konularyla Kurn, ev: Akgen, Alparslan, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 1996, s.35 6 nsan 76/12

2

bu erefi vurgulamak iin insan kudret eliyle yarattn

belirtmitir.7 zel bir yaratla sahip olan insan, bu sebeple

meleklerin secdelerine muhatap olmu tur. ok nemli bilgilerle

donatlmtr. Kendisini var eden yce Allah, insana eyann

adlarn da retmi t ir . nk o, yeryznde halife olarak

yaratlmtr. Bu durum, kendisinin bir grevle ykml olduunu

gstermektedir. Grevin yaplabilmesi, bilinmesiyle ilgilidir. Onun

iin insan nceden grevi hususunda bilgilendirilmit ir .8

Kurn Kerimde meleklerin deme secdeleri, Allahn

deme btn isimleri retii , meleklerin bu isimleri bilememeleri

zerine demin isimleri meleklere arz9 insann eref ve mahiyetini

gsterir.10

Kurn Kerim insann an ve eref sahibi olarak

yaratldn vurgular. Biz hakikaten insanolunu an ve eref

sahibi k ld k. Onlar (ei t l i nakil vastalar ) karada ve denizde

tadk; kendilerine gzel gzel rzklar verdik, yine onlar

yarattklarmzdan biroundan cidden stn kldk 11

nsan, ilahi yaratl tan en ok pay alm veya ilahi tekvin

s fatnn kendisinde en fazla tecelli ve tezahr etti i varlktr.12

nsanolu Allah n yaratt klar aras nda kendine has

zellikleri olan ve benzeri bulunmayan, en byk ve en kk

lemlerin ynetimi eline verilen mmtaz bir varl ktr. Bu insanolu

iin nebiler gnderilmi , hikmetler ihtiva eden kitaplar onlar iin 7 Sad 38/75 Ayrca bkz: Kaya,Sleyman, a.g.e, s.66, Altnta, Hayrani, slamn Gerek Yz, Ankara niversitesi Yaynlar, Ankara 2005, s: 143146 8 Altnta, Hayrani, a.g.e. s.143 9 Bakara 2 / 3033 10Erdem, Mustafa, Hz dem, TDV Yaynlar, Ankara 1994, s: 140 11 sra 17 / 70 12Kl, Sadk, Tarihsellik ve Aklclk Balamnda Kurn Anlama Sorunu, htar Yaynlar, stanbul 1999, s.10

3

indirilmi , dnyan n iindeki her ey onun emrine msahhar

k lnmtr.13

Allah, gklerde ve yerde bulunan her eyi insanlarn

yararlanmas iin yaratm ve bunlar insanlara boyun edirerek,

onlara birer hizmet arac yapm tr.14 Bu durum Kurnda;

Allah n gklerde olanlar da yerde olanlar da buyruunuz altna

verdiini, nimetlerini ak ve gizli olarak size bolca ihsan ettiini

grmez misiniz?15 fadesiyle anlatlmaktad r.

Kurnda insan eya aras ndaki ilikinin boyutu, teshir,

tezlil ve temkin kavramlaryla anlatlmaktad r. Bu szckler

Arapa da boyun edirme, hizmet ettirme anlamlarn en a k bir

ekilde ifade etmektedirler. Bunlar evrende bulunan her eyin

kaytsz arts z Allaha boyun ediini zl olarak belirtirken, her

birinin Allahn kendisine verdii , takdir ettii zelliklerle insan n

karlarna da boyun edirildi ini vurgulamaktadr. Bu husus

Allah n insana zel bir ltfudur. Eyann insann buyruuna

verilmesi insann btn eyadan daha kymetli olduunu ifade

etmektedir.16

nsan akl , ruh ve beden itibariyle yeryznn en erefli

varl olarak yarat ld iin yeryzndeki her eye akl i le

hkmedebilmekte, eyann hakikatini aratrabilmekte ve onlar

kendi hizmetinde kullanabilmektedir. Bunlar insana tabiatyla byk

bir stnlk ve bir takm imtiyazlar kazandrmaktadr.17

13Cerraholu, smail, Kurn Kerimden tler, Ankara 1991, s.158 14 Pazarba, Erdoan, Kurn ve Medeniyet, Pnar Yaynlar, stanbul 1996, s.106 15 Lokman 31 / 20 ayrca bkz. Casiye 45 / 13 16 Pazarba, Erdoan, a.g.e. s.107 17 Saka, evki, Yabanclama Karsnda Kurn, rad Kitapl, Ankara 1997,s.111

4

Sahip olduu bu liyakat ve stnlkler dolaysyla Kurn

insana halifelik vasf ykler.18 Halife bakasnn yerine geen,

yapt i te onun yerini tutan, sultan vekil anlamna gelir .19

nsan ne istediini seebilecek bir yetenekte olarak yaratan

Yce Rabbimiz ona en byk deeri vermi , onu kendisinin

yeryzndeki halifesi olmak rtbesi i le ereflendirmit ir . Bu,

ncelikle insan n dnya sahnesinde en nemli greve sahip bir

varlk olduunu ifade eder. nk o, tm evrenin Rabbi Allah n

yeryzndeki halifesidir. Bu nedenle insan n hayattaki grevi dier

varlklar n hepsinden hem daha byk hem de daha nemlidir.20

nsann yeryznn halifesi olarak yarat lmas , eyan n

bilgisinin retilmesi ve eyan n hizmetine ve buyruuna

verilmesiyle, insann dier yarat klardan stn k lnmas birbiriyle

balant l bir olaydr.21 nsann Allah n halifesi olmas ; onun g,

yetenek ve bilgiyle donatlmas n n yannda dier varlklardan stn

olmasn gerektirmit ir .22

nsan stn konuma getiren; onun ok gzel bir surette,

olgun bir mizaca, normal bir boya sahip klnmasnn yannda, akl ,

konuma, dnme ve anlatma, temyiz etme, okuma, yazma, geim

vastalar n bulabilme ve sanat yeteneiyle donatlm olmasdr.23

Allah, insann yeryznn halifesi olmasn istemi ve ona bu

grev iin gereken her eyi vermi t ir . Bu zellikleri ile insan,

yeryznn hilafeti grevine haz r bir duruma getirilmi ve

18 Bakara 2 / 3033 ayrca bkz. Fatr 35/39; Sad 38/26 19 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, Hak Dini Kurn Dili, Azim Yaynlar, stanbul, Ts 1/300 20 Tozduman, Aysel Zeynep, slam Ve Bat Gzyle nsan, Seha Neriyat, stanbul, 1991, s: 194 21 Bkz sra 17/70 22 Erdem, Mustafa, a.g.e. s: 22 23 Pazarba, Erdoan, a.g.e. s:117

5

hilafetin sorumluluunu yklenmi t ir .24 Yeryz hilafetinin her

trl imknlarna sahip kl nan insann, bu greviyle orantl bir

ekilde de sorumluluunun bulunaca a ktr.25

nsanolu kinat n efendisi ve halifesi olmas ynyle ok

nemli bir emanet yklenmitir. Kuran Kerim bu hususu yle

ifade etmektedir;

Biz emaneti gklere, yere, dalara teklif ettik de onlar bunu

yklenmekten kand lar. Zira sorumluluundan korktular, ama onu

insan yklendi. nsan (bu emanetin hakkn gzetmediinden)

Cidden ok zalim, ok cahildir.26

Burada "emanet" kelimesi, Kurn'a gre yeryznde insana

verilen "hilafet" grevi yerine kullanlmtr. nsana isyan ve itaat

etme seeneinin ve bu zgrl kullanrken kendisine say sz

yaratk zerinde hkim olma yetkisinin verilmesi, kan lmaz olarak

insan n yapt hareketlerden sorumlu olmasn ve iyi amelleri iin

mkfatland rl p, kt amelleri iin cezaland rlmas n gerektirir .

nsan bu g ve yetkileri kendisi kazanmad gibi, bilakis bunlar

kendisine Allah tarafndan ihsan edildii ve Allah'a bu glerin

iyiye veya ktye kullan lmas n n hesabn verecei iin bunlar,

Kurn'n baka yerlerinde hilafet, burada ise emanet olarak

tan mlanmtr.27

nsan ancak byle bir manzaray gz nnde canlandrarak,

kinatta ne kadar hassas bir konumda olduunun farkna varabilir.

Allah bu ayette imtihan alannda dikkatsiz bir hayat sren, ne kadar

byk bir yk omuzladnn ve dnya hayat nda bir davran veya

tavr seerken ald yanl veya doru kararlarn hangi sonulara 24 Bkz: Ahzab 33/72 25Bkz: Pazarba, Erdoan, a.g.e. s:116119 26 Azhab 33/72 27 Mevdudi, Ebul-Ala, Tefhiml Kurn, Komisyon, nsan Yaynlar, stanbul, 1997, IV/414

6

yol aaca nn farknda olmayan kimseleri "zalim ve cahil" olarak

tan mlamaktadr.28

Emanet, byle gklerin ve yeryznn ve da larn

dayanamayacaklar derecede a r, yerine getirilmesi zor, sorumluluk

getiren byk ve korkun bir yktr. te insanolu byle a r ve

hakk n vermesi zor bir grevi yklenmi bulunmaktadr. 29

Kinattaki varlklar arasnda ayrcalkl yaratlan insan n30

kendi konumunun hakkn vermesi ve insan olarak sair varlk

karsndaki deerli konumunun gereklerini yerine getirmesi, onun,

kinatn imar ve dzeni vazifesini de yerine getirmesidir. nsan bu

vazifeyi yerine getirince Allahn yarattklar iinde esiz bir

dereceye ular.31

Onun ulam olduu bu makam sayesinde yeryz huzur ve

sknet bulur. Zira kinattaki her ey belli bir dzen iinde ve

hatasz olarak yaratld gibi kudreti sonsuz olan Allah tarafndan

da her an kontrol edilmektedir. Durum byle iken kinat n bu

mkemmel ileyiini devam ettirecek veya bunu aksatabilecek,

yeryznde irade sahibi tek varl k olan insan d nda baka bir

etken de yoktur.

nsan, hilafet grevini yerine getirerek yeryznde huzur ve

gvenin teminat olur. Bu vazifesini aksatt zamanda yeryznn

tm dengelerini olumsuz ynde etkileyebilir. nk insan,

kinattaki tm varl kla alakadar olarak yaratlmt r. Ayr ca

28 Mevdudi,a.g.e., IV/415 29 Bkz: Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, VI/342 30 sra 17/70 31 Bkz: Kutub, Seyid, Fi Zilali-Kurn, Cev: Salih, Uan, Vahdettin, nce, Dnya Yaynclk, stanbul, Ts 2/357

7

yeryznde ak l , dnebilme kabiliyeti ve irade yalnzca

insanoluna verilmi t ir .

Allah n yeryzndeki halifesi bu ynyle de ayette ifade

buyrulduu gibi emaneti olan insann en temel sorumluluu

kinattaki dzeni salamak ve kargaa ve bozgunculuu da

nlemektir. Bu konuda her bir fert kendi apnda sorumludur.

Bu hususta insan sadece kendisine ve topluma kar sorumlu

dei l ayn zamanda tm varla kar mkellefiyet altndadr. nk

insan n ortaya koyaca iyi veya kt her amel tm varl

etkileyebilmektedir. nsan, hak, hukuk gzetmeyen bir cani olursa

bundan hem hayvanlar lemi hem tabiat, hem de yeryznn dier

doal tm dengeleri etkilenir. Bu nedenle insann halifelik

konumunu ifas kinattaki dzen ve ileyi iin hayati nem arz

etmektedir.

Grld gibi insanolu ok stn yetenek ve kabiliyetlerle

donatlarak kinatn ba tac olarak hilafet vazifesi ile yeryzne

gnderilmit ir . Onun bu esiz konumu ve zellikleri ona; varla ve

kinatn yaratcs Allaha kar hususi baz sorumluluklar

yklemitir. Kinatn her eyi kendisinin emrine verildi i iin o,

yeryznn imar vazifesi ile grevlendirilmi ve kendisine bu ltuf

ve ihsanlar veren Allaha kar kr ve kullukta bulunmakla

sorumlu tutulmutur.

8

BRNC BLM

NSANIN YARATILI ZELLKLER

AISINDAN SORUMLULUK

9

A.KURNI KERMDE NSANIN

SORUMLULUUNUN TEMEL

NTELKLER

Kurn Kerimde insan gerei ok ynllyle paralel ele

alnm olup, onun varoluunu temellendiren ayetler beeri

varoluun btnln yans tacak ekilde ortaya konmu tur.32 Bu

nedenle demin yaratln anlatan ayetler insano lunun ne denli

nemli bir mevkide yaratldn , varla kar asli konumunu ve bu

konumunun gerektirdii sorumluluklar ifade etmesi ynyle nem

arzetmektedir.33

demo lunun yarat l n anlatan ayetlerdeki hikmetleri

anlamak, insano lunun bugne kadar en ok zerinde durduu;

ben kimim, nereden geliyorum, nereye gidiyorum? suallerine

cevap vermesinde ona yardmc olacakt r.

nsann, yaratlmadan nce meleklere halife sfatyla

tan tlmas , o gne kadar meleklere dahi retilmeyen isimlerin

insana retilmesi ve en sonunda da meleklerin, i taatin en st

dzeyde ifadesi olan secde ile deme secde ettirilmeleri34, onun

daha dnyaya gnderilmeden nce ne kadar nemli sorumluluklar

yklenece inin bir balang ifadesi idi.

nsann sorumluluklar dnyasna gnderili inin mukaddimesi

hkmnde olan, insann hayat serveninin anlam boyutunu tekil

eden bu ayetleri blmde inceleyece iz.

32 Kutluer, lhan, lim Ve Hikmetin Aydnlnda, z Yaynclk stanbul 2001, s: 26 33 Bkz: Cerraholu, smail, Kurnda nsann Yaratl Sahnesinin Dndrdkleri, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, C.20, s:87 34 Bakara 2 / 3033 ayrca bkz. Fatr 35/39; Sad 38 /26

10

Birinci blmde; daha insann yaratlmadan nce, Allahu

Tealan n bu meseleyi meleklere insana halife vasfn ykleyerek

arz etmesini ve bu sunuun insann yeryzndeki konumu iin neler

ifade ettiini inceleyeceiz.

kinci blmde ise; deme isimlerin retilmesini, ona ilim

renme kabiliyetinin verilmesini, eyan n bilgisine hkim

k lnmasn ve bu bilgi cihetiyle demin meleklere stn kl n n

anlatacaz.

nc blmdeyse; meleklerin deme secde ile

emrolunmalar ve buna rza gstermeyen ibislin ba kaldr n

inceleyece iz.

Meleklerin deme secde ile emrolunmalar beraberinde

ilgin neticeler dourmutur. Secde ile halife vasf yklenerek

meleklere tantlan, sonrasnda ise isimlerin retilmesi ile

ayr calkl k lnan demin meleklere stnl tescillenmit ir .

Ayrca, deme kyamete kadar dmanlk besleyecek ve daima onu

doru yoldan saptrmaya alacak eytan da bu hadise ile ortaya

km tr.

1. nsana Halifelik Misyonunun Yklenmesi

Kurn- Kerimde, insan n yaratl ncesini anlatan

ayetlerdeki tablo ok ilgi ekicidir.

Hatrla ki Rabbin meleklere: Ben yeryznde bir halife

yaratacam, dedi. Onlar: Bizler hamdinle seni tesbih ve seni

takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, orada kan

11

dkecek insan m halife k lyorsun? dediler. Allah da onlara: Sizin

bilemeyeceinizi herhalde ben bilirim, dedi.35

Daha insan denen varln yaratlmadan nce, onun meleklere

halife sfatyla tan tlm olmas , yaratlacak bu varl n konumunu

ifade etmesi asndan nemli ipular iermektedir. Bu konu ile

ilgili olarak Taberi unlar ifade etmektedir:

Ben yeryznde benim yerime insanlar arasnda adaletle

hkmeden bir halife yaratacam. O halife de dem ve Allaha itaat

eden, insanlar arasnda adaletle hkmeden ve demin yerine geen

kimselerdir.36

Elmall Hamdi Yazr ise bu ayet-i kerimeyi a klarken

unlar sylemektedir: Kendi irademden kudret ve sfat mdan ona

baz salahiyetler verece im, o, bana izafeten, bana vekleten

mahlkatm zerinde bir takm tasarrufa sahip olacak, benim

namma hkmlerimi icra edecek, fakat bu hususta asil olmayacak,

kendi zat ve ahs adna asaleten hkmedecek de i l , ancak benim

bir vekilim, bir kalfam olacak, iradesiyle benim iradelerimi, benim

emirlerimi, benim kanunlar m tatbike memur bulunacak sonra onun

arkas ndan gelenler ve ona halef olarak ayn vazifeyi icra edecek

olanlar bulunacak.37

Ayet-i kerime de insann meleklere tan tlrken ona halife

vasfnn yklenmesi ayr bir anlam ifade etmektedir. Mfessirler

genel olarak buradaki halife kelimesinden kastn vekil olduunu

sylemi lerdir.

35 Bakara 2/30, Glck, erafettin, Kurnda nsann Deeri, Pnar Yaynlar, stanbul 1983, s: 22 36 Taberi Ebu Cafer Muhammed B. Cerir , Taberi Tefsiri, ev: Karakaya, Hasan, Aytekin, Kerm, Hisar Yayn Evi, stanbul,1996, I/185 37 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e. I/299

12

Ayet-i kerimenin daha iyi anlalabilmesi iin halife kavramnn

zerinde ksaca durmak istiyoruz.

a.Halife

Szlkte halife kavramnn nesil , zrriyet iyi veya kt bir

ekilde birini temsil etme, birinin yerine geme, birbiri ardnca

gelme, bir ey zerinde tasarrufa yetkili klma gibi farkl birok

anlamlar bulunmaktadr.38

Halife szcnn oulu halaif ve hulefa gelmektedir.39

Bunun mastar ise, hilafet szcdr. Halifenin oulunun

halaif, halifin oulunun da hlefa olduu sylenmit ir .40 Her

iki szcnde halifenin oulu olduu da belirti lmektedir.

Halife kendisinden ncekine vekil klnan birinin yerine

geen kimse demektir.41 Bir kimse bakasndan sonra gelip onun

yerine geerse falan adam filan adama halef oldu denir. nsan

halifeli i daha farkl bir durumdur. Bu grev ona Allah tarafndan

verilmit ir ve onun halifelii yeryznn ynetiminde Allah n

temsilcisi olma noktasndadr. 42

Kurnda halife iki43 ve oulu halaif44 ve hlafa

szckleri de yedi ayette gemektedir.45

38 Halife kavram hakknda daha fazla bilgi iin bkz. bn Manzur Ebul Fadl Cemalddin Muhammed, Lisanl Arab, Beyrut 1968, IX/ 8297, Asm Efendi, el-Okyanusul-Basit fi Tercemetil-Kamusil- Muhit, stanbul 1305, III/569577 39 Asm Efendi, III,574 40Rap el-Hseyin b. Muhammed el-Isfehani, Mfredatu Elfazi'l- Kurn, Beyrut 1992, 294, bn. Manzur IX/83 41 bn Manzur, IX/83, Ebu Hayyam, el Endulsi, el Bahrul Muhit, Riyad ts.1, 140 evkani 1,162 42 Pazarba, Erdoan, a.g.e. s.94 43 Bakara 2/30, Sad 38/26 44 Enam 6/165, Yunus 10/14, Fatr 35/39 45 Pazarba, Erdoan, a.g.e, s.95

13

Hilafet; bakasna vekillik etmek, az veya ok onun yerini

tutarak, onu temsil etmek demektir.46 Birinin yerine geerek

veklette bulunma, asln bulunmayndan veya onun lmnden ya

da acizli inden veyahut da bunlarn hibiri olmaksz n vekil

edinilen kimsenin ereflendirilmesinden kaynaklanmaktadr.47

nsann hilafetle ereflendirilmesi de bu trdendir.Demek ki her

halifenin k ymet ve erefi, asilin derecesiyle orantldr.48 Bunun

iindir ki melekler, Allaha secde ettikleri gibi Onun halifesi olan

insana da secde etmi lerdir.49

Halife szcnn; birisi adna i yapma, ileri idare etme

tasarrufta bulunma anlamlarndan hareketle, Allahn yeryzndeki

halifesi demek; yeryznde Allaha vekalet edecek, Onun adna i

yapacak, k saca yeryznn hakimiyeti eline teslim edilecek bir

varlk demektir ki, bu da, insandr.50 nsan, bu hilafetin icras iin

gerekli yetenek ve yetkiyle donatld gibi, yeryz de bu ite

gerekli olan her trl maddi donanma sahip olarak yaratlmt r.

Buna gre, eyann kullanm ve gvenli yaama ortamlarnn

salanmasnda, btn yetki ve sorumluluk insana brak lm

olmaktadr. Her bir fert, kendisinin Allahn halifesi olduunu

anlayacak ve bunun gere i ne ise, onu yapmaya alacaktr.51

Yeryznn halifesi insan, Allahn vermi olduu irade ve

kudretle, Allah adna ve Ona vekleten, yarat lan dier varlklar

zerinde hem tasarruf yetkisine sahip ve hem de Allah n

hkmlerini uygulama konumunda olacaktr. Bu grev, asalet dei l ,

sadece bir vekletten ibarettir. Yeryznde halife olarak yaratlan

bu insandan sonra gelenler de, ona halef olarak ayn grevi yerine 46 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, I/300 47 Ragp 294 48 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, I/300 49Pazarba, Erdoan, a.g.e, s.95 ayrca bkz. Bakara 2/30 50 Koyiit, Talat, Cerraholu, smail, Kurn Kerim Meal Ve Tefsiri, Ankara 1990, I, 8788 51 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e. I, 299

14

getireceklerdir. Halife, asilin eref ve salahiyetini temsil ettii iin,

Allah n yeryznde bir halife yaratacan sylemesi zerine

melekler, burada insan iin kullan lan halife szcnn

muhtevasndan, insana bahedilen erefi takdir etmiler ve bu

nedenle de, yeryzndeki bir mahlka, byle yksek bir g ve

yetkinin verilmesiyle, bu varln bunu ktye kullanabilecei

ihtimalinden korkmulardr. Acaba bu yetkiyle donat lan insan,

bunu iyi kullanabilecek mi? Yoksa bu vekleti, asalet zannederek,

kendi hesabna hkmleri icraya kalkrsa, yeryzne fesat

vermeyecek mi? gibi sorular ilerinden geirmeye balamlar ve

bu yzden de; kendilerinin srekli Allah hamd ile tesbih ve takdir

edip dururken, yeryznde bozgunculuk karacak, kanlar dkecek

birinin mi varedilecei , eklindeki kukularn belirtmilerdir. Buna

karl k Allah, onlarn bu konuda bilmedii eyler olduunu ve bunu

da en iyi bilenin, kendisi olduunu ifade etmi t ir .52

demo luna, Allah n halifesi olma erefi bylece verilmitir.

Bu erefli mevki insan iin son derece onurlandrc bir durum

olduu gibi beraberinde dier tm varl klardan ayr sorumluluklar

da insana yklemit ir . Vekil, asilin istedii gibi davranmal ve onun

istedii izgide amel etmelidir. Ayrca asilin ycelii ve stnl

her eyiyle vekili de ba lar.53

2. deme simlerin retilmesi Ve nsann

Meleklerden stn Kln

nsan yarat lmadan nce yeryznde onun yaayabilecei bir

ortam meydan getirilmi ve bu sre iinde ihtiya duyabilecei her

ey etrafnda varedilerek, hizmetine hazrlanmtr. Sonra buraya

sahiplik etmek zere insan yaratlm ve bu hayat sahnesinde

52 Bkz: Pazarba, Erdoan, a.g.e. s:96 53 Kutub, Seyid, Fizilali Kurn 1/81

15

tasarruf, g, yetki ve sorumluluk da yine bu varla verilmit ir .

Artk sra yeryznn ynetimi kendisine verilen halifeye,

sorumluluk alan nda yer alan eyann tantmna gelmit ir . Bylece

yeryznn halifesi eya ile tan t rlacak eyann bilgisine sahip

olacak ve grev sresi iinde bunlardan en st dzeyde

yararlanacakt r.

Kurnda yeryznn hayata hazrlan , insann yaratl ve

yeryznde halife kl n n anlatan bir seyir iinde halifenin bu

grev iin yetit irilmesi, ei t i lmesi ve bilgilendirilmesi konusuna

da deinilmektedir. Ademin eya konusunda bilgilendirilme olay ,

Kurnda u ifadelerle anlat lmaktadr:

Ve Ademe btn isimleri retti , sonra eyay meleklere

gstererek:Eer sznzde doruysanz, bunlarn isimlerini bana

bildirin dedi.54

Allah, burada meleklerin, Adem ve zrriyetinin yaratlmas ve

yeryzne yerlet irilmelerindeki hikmetin ne olduunu anlamak

maksadyla sorduklar soruyu; Ben sizin bilmeyeceklerinizi

bilirim55, tarznda cevapland rm ve Ademe btn isimleri

retti ini belirten ifadeyle de, meleklerin bilmedi i , Ademin,

meleklerden stnlk ynn aklam t .56 Allah eyay bilme

konusunda Ademin, meleklerden stn olduunu ortaya koymak

amac yla da, ona eyann isimlerini retmi ve meleklerden de

bunlarn isimlerini sylemelerini istemi t i .57 Zaten meleklerin

eyann isimlerini bilme konusunda herhangi bir iddialar da sz

konusu olmad iin byle bir istek kar snda onlar, kendi

54 Bakara 2/30 55 Bakara2/30 56 Ebul Hasan Said b. Mesade, Meanil Kurn, Beyrut 1985, I/145 57 Fahruddin, Razi Tefsiri Kebir Mefatihul Gayb, Aka Yaynlar, Ankara 1998, II/175, T. II/262263

16

bilgilerinin Allahn bilgilendirmesine bal olduunu

bildirmilerdir.58

Seni tenzih ederiz. Senin bize rettiinden baka, bizim

hibir bilgimiz yoktur. phesiz lim ve hakim olan Sensin

dediler.59

nsanlar n yeryznde bozgunculuk karacaklar ve kan

dkecekleri konusunda melekler bilgilendirildii iin, neden bu

zelliklere sahip bir varln, yeryznn halifesi yapldn

anlamak amac yla, onlarn byle bir soru sorduklar , meleklerin

yukardaki ifadelerinden anlalmaktadr. Melekler, eyann

isimleriyle ilgili olarak bilgilendirilmedikleri iin, Allahn eyann

isimlerini retmedike, bunu bilmelerinin mmkn olamayacan

sylemi lerdir.60

Grld gibi, yeryznn halifesi olarak yaratlan insan, bu

grevi iin hazrlanmakta; nce tasarrufu altna verilen eya ile

tan t rldktan sonra eyann bilgisine ula tr lmaktadr. nsan,

eyann bilgisi konusunda meleklerle olan snav kazanarak bu

konuda meleklerin nne gemekte ve meleklerin bilemedii zellik

de, burada ortaya kmaktadr. Allah, meleklerin eyay tanma

yeteneinden yoksun bulunduklar iin cevaps z brakt ayn

soruyu, bu kez halifelik makamna getirdi i Ademe sormakta ve

onun yeryznn halifeli ine, onlardan daha uygun olduunu ortaya

koymaktad r. Daha nce eya konusunda bilgilendirilen Adem, bu

sorunun istenen cevabn vermektedir;

58 Ahfe, Ebul Hasan Said b. Mesade, Meanil Kurn, Beyrut 1985 I/219220 59 Bakara 2/32 60 Razi, II/209; T. II/328

17

Allah Ey Adem, onlar isimler ile kendilerine bildir deyip

de, o da onlar isimleriyle syleyince, ( Allah ) Ben gkler ve yerin

gayb n bilirim. Sizin akladnz ve gizlemekte olduunuzu da

bilirim diye size sylememi miydim dedi.61

Yeryznn halifeliinin meleklere veya dier varl klara

dei l de, insana verilmesi, bu konuda onun daha yeterli ve yetenekli

olduunu ve bu grev iin gerekli donanmda yaratldn

gstermektedir. nsan kendi dndaki varlklardan ay ran ak l ve

onun rn olan ilimdir. Bu zellikleriyle insan, yeryznn

halifeli i grevine daha uygun grlmtr. Eyann btn

isimlerinin ona retilmi olmas da bunu ack bir ekilde ortaya

koymaktad r. Eyan n bilgisi ve kullanma yetkisi yalnz insana

verilmi ve insan da, bunun iin gerekli olan g ve yetenee sahip

k lnmtr. Bu grev ve yetkiyi alan insan, yeryznde hayat n

srdrmek iin elindeki malzemeyi kullanarak yeryzn imar

etmit ir , medeniyetler kurmu tur. nk Allah insana yeryznn

kendisiyle imar ve slah edilecei eyann isimlerini retmit ir .

nsan topraktan yarat ldndan mayasna madde kat ld ndan

madde onun bir paras olmaktad r. nsan bu ynyle madde ile

balant kurabilmekte ve maddeyi imar edebilmektedir. Meleklerin

yaratl nda madde olmad iin onlar madde ile il iki

kuramamaktadr. Eya ile il ikiye geebilme eyann bilgisine sahip

olma ve eyay bu bilgiye gre ileme deit irme yetenei yaln zca

insanda ortaya kmaktadr.62

61 Bakara 2/33 62 Pazarba, Erdoan, a.g.e, s.99

18

3.Meleklerin deme Secde le Emrolunmalar ve

blisin syan

Kurn Kerimin beyan na gre fiziksel terkip ve

tesviyesinin ardndan dem'e ruh frlnce Yce Allah meleklere,

ona secde etmeleri konusunda talimat vermi , blis hari btn

melekler bu emre uymulardr. Nitekim bu husus, "Hani Biz

meleklere dem'e secde edin demit ik blis hari hepsi secde

ettiler. . ."63 Ayetin de olduu gibi birok Kurni nasla64 aka

beyan edilmit ir . Buna gre Allah, demi meleklerden daha stn

ve onlarn saygsna layk bir mertebede yaratmt r. Ancak bu

meziyet deme deil btn insanla aittir. Kurn'da baka

vesilelerle insano lunun bu meziyetine iaret edilmit ir .65

Bilindii gibi secde, hrmet etmek, sayg gstermek, selm

vermek, boyun emek anlamlar na gelir . Sayg iin aln yere

koymak da itaatin bir simgesidir. Ayetten anlayabildiimiz

kadar yla, sz konusu hitaba maruz kalan melekler hi tereddt

etmeden Hz. dem'e secde etmi lerdir.66

Allahu Tela demi halifelik misyonu ile ereflendirmi ,

onu, isimleri bilme srryla serfiraz klm , sonras nda da melekleri

ona secde ettirerek demin stnln melek ve cin taifesine

gstermit ir .

Secde, i taatin en st dzeyde bir gstergesi olduundan

meleklere secde meselesi demo lunun ne denli yksek bir mevkide

63 Bakara 2/34 64 Bakara 2/34, Araf 7/11, Hicr 15/29-31, sra 17/61, Kehf 18/50, Th 20/116, Sad 38/72-74 65 sra 17/70, Tin 95/4 66 Kurtibi, a.g.e.,I/293, bn Kesir, Ebul Fid smail, Hadislerle Kurn- Kerim Tefsiri, (ev: Bekir Karla-Bedrettin etiner), ar Yay., stanbul,,I/78-79

19

yaratldn n da bir gstergesidir. Bu nedenle secde kavramn n

ve genel olarak bu ayetin zerinde biraz durmak istiyoruz.

Aslen lgatte "secde", son derece tevazu ile alalp ba

emektir ki, "kibirin tam z dd dr. Dinen de alnn yere koymaktr

ki, tazim (bykleme) ve itaat etmenin en yksek eklidir. Ve ondan

daha zeldir.

te insanlar byle bir baban n evladdr ve kendileri onun halefi ,

onun halifesidirler.67

deme secde meselesi kendisini meleklerden daha st dzeye

karc srlar sunulan bu yeni varl k iin, son derece onurlandrc

bir durum.68

Bundan sonra dem, Allahn emirlerini dinledii mddete

konumu gerei tm varl klarn stnde olacaktr. erefli ve stn

yaratlm bir varlk olarak insan69, yeryznde Allah n kanunlarn

uygulama, nizam koruma, ktlklerle mcadele ve iyililikleri

tavsiye ile emrolunmu tur. Yarat l konumuna uygun davranmad

zaman ise tm varl n kendi emrine verildi i , Yce Yaratc n n bu

esiz halifesi tm mahlktan daha aa bir dereceye decektir .

B.NSAN VE SORUMLULUK

nsan olarak hepimiz, ilk nce kendimize, daha sonrada

evremizdeki dier insanlara, ok daha tesinde Allaha kar

sorumluluklarmz olduunun bilinci zereyiz.

67 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, I/273 68 Kutub, Seyid, Fi Zilali-Kurn, ev: Uan, Salih, nce, Vahdettin, Dnya Yaynclk, stanbul, Ts, I/81 69 sra 17/70

20

Toplum ierisinde yaayan insann, ncelikle byd ve

yetit ii evreye kar sorumluluklarn yerine getirmesi

gerekmektedir. Bunu yapan insan, kendisini ve evresini yaratan

sevme ve sayma olgunluuna eriecek, sevgi ve sayg dolu olarak

yaad bu dnyadan, sevgi ve sayg dolu olarak ebediyete gecek

ve sonsuz mutlulua erecektir . 70

Sorumluluk duygusu ve davran bilinci, insannn varolu

gayesinin esasn oluturur. Bu yzden Kurn, bilinli hareket etme

zelliine sahip bireylerden oluan toplumlarn iki cihan saadetini

yakalayacan bildirir.71

nk insan yaratl gerei sorumluluklarndan kaamaz ve

Allah insano lunu yarattktan sonra onu kendi haline ve babo

b rakmam tr.72 nsan yapt her eyden dolay Allaha Ahirette

hesap verecektir. Hardal tanesi kadar iyilik ya da ktlk gtrm

olsa onu grecektir.73

Nitekim Lokman (a.s.) oluna hitabnda yle der. Yavrum!

(Yaptn iyilik ve ktlk) hardal tanesi a rlnda bir eyde olsa,

bir kayann iinde, gklerde veya yerde bulunsa Allah, mutlaka onu

getirir, haber alr.74

slamn yapt rm gc ve kurallar kalplere yerleen Allah

korkusu ve sorumluluk duygusudur. Bu adan gerek muttaki insan

yapt her i ve davran tan, kyamet gn hesaba ekileceine

inanarak davran ve eylemlerinde ll olmaya dikkat eder. 75

70Demir, Fahri, slam Ahlk D..B.Y, Ankara,1997,s.20. 71Ural, Hasan, Kurn Inda Sorumluluk Duygusu ve Davran Bilinci Diyanet Aylk Dergisi, ubat 2003, Say 146,s.27 72 Tark 86/4, Kyamet 75/36 73 Zilzal 99/7,8 74 Lokman 31/16 75 Mevdudi, a.g.e, VII/203

21

nsanolunun fiillerinden sorumlu tutulmasnn sebebi ona

ahsi sorumluluk getiren, ona dier varl klardan farkl olarak

verilen ak l ve idrakle temayz etmesinden kaynaklanmaktadr.

nsana bu hususiyetlerin verilmesi onu yeryznn efendisi ve

halifesi k lmt r.76

Sizi yeryznn halifeleri yapan ve size verdii eylerle sizi

denemek iin kiminizi kiminizden stn klan Odur.. ayetinde

aslnda insana verilen akl , yeryz halifelii ,mal , mevki, yetenek,

farkl insani derecelerle anlatlmaya al lan asl nda hep

sorumluluk bilinci ve uurudur. 77

Kim iyilik getirirse, ona getirdi inin on kat vardr. Kim

ktlk getirirse ona sadece onun dengiyle cezalandrl r. 78

ayetinde, yaplan her davrann kar lnn grlecei

vurgulanm , bu adan da sorumluluk bilincine iaret buyrulmu tur.

Hayat ve lm insanlarn hangisinin daha gzel amelde

bulunacan deneyip ortaya koymak iin yaratlmt r.79 Kurn

Kerim deki bu ve benzeri ayetler, irade hrriyetine sahip insann

karlaaca btn sonulardan kendisinin sorumlu olacan

bildirmit ir .80

Kurnn ngrd sorumluluun z, ferdi mesuliyete

dayanmaktadr. Sorumluluun ferdi olmas , kimsenin bir bakasnn

gnahndan sorumlu olmayaca , peygamber gnderilmedike hibir

toplumun cezalandrlmayaca aka belirt ilmit ir .81

76 Enam 6/165 77 Esed, Muhammed, Kurn Mesaj, ev: Kaytak ,Cahit, Ertrk, Ahmet, aret Yaynlar, stanbul,1999 1/266 78 Enam 6/160, Zilzal 99/78, Mddesir 74/38 79 Mlk 67/2 80 Tur 52/21 81 Bakara 2/286, Isra 17/15, Zmer 39/7, Ankebut 29/12

22

slam da sorumluluk duygusu temelde bireyseldir ve her

insana ancak ta yabilecei kadar sorumluluk yklenmitir. Allah

insana tayamayaca yk yklemez. Allah kiiyi ancak gcnn

yetti i lde mkellef klar, herkesin kazand hayr kendine

iledii ktlkte aleyhinedir.82 Ayetinde bu husus ok ak bir

ekilde ifade buyrulmu tur.

Allah, rahmeti ve fazileti gere i insana gc nispetinde veya

kolay yapabilecei oranda sorumluluk ykler, Zira O, sizin iin

zorluk istemez, kolayl k ister ayetini Beydv, ykmlln zor

ve ka n lmas gereken ey olmad na delil olduunu syleyerek,

ki iye hayr ve er as ndan faydasn izah eder. Ayrca; Size

gcnz yetmeyen eyi yklemeyiz ayetindeki yk kavramn da

ceza ve musibet veyahut da insan gcnn faydalanamad

meakkat duyaca sorumluluklar olarak belirtir. 83

Sorumluluk, ar bir yk olarak insann omuzlar nda

bulunmaktadr. Bu a rl ktan kurtulu yoktur. Ancak onun

gerektirdi i hususlar yerine getirmek sz konusudur. O zaman

vazife tamamlanm olur.84

Sorumluluk dnyevi ve ferdidir ama evrensel boyutu da

unutulmamal dr. Zira Allah Kurnda Nihayet o gn dnyada

yararland nz nimetlerden hesaba ekileceksiniz85 buyrularak,

verilen nimetlere mukabil insann mesuliyet ve sorumluluklarna

iaret edilmektedir. te insan evrensel manadaki nimetlerden de

sorumlu tutulmutur.

82 Bakara 2/286 83 Bakara 2/285, Beydv, Abdullah b. mer, Envarut Tenzil ve Esraut Tevil, Darul Fikr, Beyrut, 1991, I/586588 84 Altnta, Hayrani, slam Ahlak, Aka Yaynlar, Ankara 1999 s: 120 85 Tekasr 102/8

23

Varlk dnyasnn en mkemmeli olarak yarat lan insan ilahi

Kudret tarafndan halife konumuna ykseltilmi tir. Bu anlamda

mesuliyet ve sorumluluk yaratl n temel gayesi, hayatn anlam ,

ahiretin kuruluuna sebep esas realiteyi oluturmaktadr. Bu

anlamda gayelilik, sorumluluk anlayyla n plandadr. Zira

sonraki hayat n aydnlk olmas , yaanan dnya hayatnda

sorumluluklarn yerine getirilmesine ba lanmtr.86

C.NSANI SORUMLU KILAN ETKENLER

nsan, kinattaki tm varlklardan ayr bir hususiyette

yaratlm olmas cihetiyle farkl ykmllklere muhatap

k lnmtr. O, yeryzne babo bir varlk olarak gnderilmemi ,

yaam belli kural ve kaidelerle erevelenmi t ir . Bata yaratan na,

daha sonra kendisine, sonra da insanl a kar belli ykmllklerle

sorumlu kl nm tr.

nsana yklenen bu sorumluluk, kendisinin dier varlklara

kar konumu ve bu konumun gerektirdii sorumluluklar ynyle

cidden ar bir yktr. Kurn bu hususu yle ifade etmektedir:

Biz o emaneti gklere, yere ve dalara arz ettik, onlar, onu

yklenmeye yanamad lar, ondan korktular da onu insan yklendi. O

gerekten ok zalim ve ok cahildir.87

Sorumluluk duygusu, insann yaratl gayesinin esasn

oluturur. Allah insan yarattktan sonra onu babo bir varl k

86 Bbz: Sert, Hasan Hseyin, Kurnda nsan Tipleri Ve Davranlar, Bilge Yaynclk, stanbul 2004, s: 307309 87 Ahzab 33/72

24

olarak brakmam tr. Onu daima kontrol ve gzetim altnda

tutmaktadr.88

nsana yklenen bu ar sorumluluun mkfat ise ahiret

yurdunda ona sunulacak sonsuz bir cennet hayat olacaktr. nsana

yklenen bu mkfata ve mcazata mteallik sorumluluklarn da

birok sebebi vardr. Drt temel ba lk alt nda toplayabileceimiz

bu sebepleri yle sralayabiliriz:

1. nsann Yeryzne Halife Konumu le Gnderilmi Olmas

2. nsana dier varlklardan farkl olarak hususi yeteneklerin

verilmi olmas

3. nsana Uyar c Olarak Peygamber Ve Kitap Gnderilmesi

4. nsana karl ksz olarak snrsz nimet verilmi olmas

imdi bu maddeleri s rasyla inceleyelim.

1. nsann Emanet Grevini Yklenmi Olmas

Allah n s fatlarndan pay verilerek donatlm olan insan,

ayn zamanda da kinat n yarat l sebebi olarak grlmektedir.

Kinat bo ve oyun olsun diye yaratmadk89 buyuran Cenab-

Hak, yaratmann gayesini gereklet irmeyi insann kars na bir

emanetler btn olarak koymu tur.90

Allah, demo luna emanet grevini teklif etti inde ona bunu

tayp tayamayaca n sordu. demo lu bu nedir diye sorunca

ona iyilikte bulununca dllendirilece i ve kt i yapt nda

cezalandrlaca bildirildiinde demo lu hemen bunu

stlenmit ir .91

88 Tark 86/4 Kyamet 75/36 89 Ali mran 3/191 90 Mevdudi, a.g.e., I/317 91 bni Kesir, a.g.e., III/530

25

Hlbuki daha nce emanet da lara, talara, denizlere, aalara,

cinlere, gklere, yld zlara, v.s. gibi varl klara sorumluluk olarak

teklif edilmi ti de onlar bundan ekinmi lerdi.92

nsan yeryznde Allahn halifesidir. Rabbinin izniyle

dnen, irade eden, alan, yapan, icad eden mspet bir

varlktr.93

Allah n insana sunduu en nemli ve deerli emanetlerden

biri de phesiz halifelik emanetidir. nk irade sahibi,

aceleci, vb. duygularla donat lan insan bu emanetin gereini

yerine getirip getirmemede sorumlu tutulacakt r.

Bir zamanlar Rabbin, Meleklere; Ben yeryznde bir halife

yaratacam, demi t i de; Melekler: Sen orada kan dkc

bozgunculuk karc birisini mi yaratmak istiyorsun, oysa biz

sana tesbih etmekte ve seni her trl noksanlklardan beri

k lmaktayz 94 demilerdi.

Hilafet esas itibariyle yeryzn belli deerlerin gsterdi i

istikamette imar ve slah grevi olup, insan bu grevin

gerektirdi i glerle donatlm tr. nsana iyili i ve ktl

kavrayp, bunlardan birini seme yetenei verilmit ir . nsan bu

seimde kendisini sorumlu k lmaya yetecek bir zgrle

sahiptir. O, istedii yollardan birisini seer ve bedelini der.

Hadiseleri gzlemlemesi ve deerlendirmesi iin ona gz, kulak

ve kalp verilmi , kendisine doru yol gsterilmi , bylece akli

sonulara ulama, deer yarg larna varma ve onlardan kendi

iyiliine olan seme konusunda donat lmtr. nsann bu

92 bni Kesir, a.g.e, III/531 93 Kutup, Muhammed, Terbiye Metodu, ev: Ali zek, stanbul 1997 s: 159 94 Bakara 2/30

26

grevle ykml olmas , bundan tr sorumlu tutulmas , byle

nemli bir emaneti yklenmi olmas onun yeryzndeki

varl n n en temel anlamlar ndan birini oluturur.95

Allah n halifesi demek ayn zamanda insann yeryzndeki

konumunun ve neminin ne kadar byk olduunu

gstermektedir. nk yce yaratc adna i grecek ve onu

temsil edecek olan insann halifelik makamn n zelliklerini

tamas ve halifelik makamn n gerektirdii btn

sorumluluklara sahip olmas gerekmektedir.96

Ayrca insan temsil ettii zatn anna layk halifelik

grevlerini yerine getirebilmesi iin onu bir takm stn

niteliklerle donatm , kitap ve peygamberlerle desteklemi tir.

Dier bir ifade ile vekilin eref ve itibar , asilin eref ve itibar

i le mtenasip olabilmesi iin insana dier varl klardan ok daha

farkl zellikler ve imtiyazlar verilmitir.97

Allah her eyi insan iin yaratmtr. Ve her eyi ona

musahhar klmt r.98 Ve insana semvt ve arzn yklenmekten

kand bir emaneti yklemitir99 ki insann yaratl gayesi

kendine verilen seme hrriyetini kullanarak ilahi hidayeti kabul

ya da reddetmektir.

Kendisini halife olarak var eden ve yeryzn imar greviyle

grevlendirdii insanolunu Allah, Tin sresindeki ifadesiyle100

gerekten mkemmel bir varlk olarak yaratm tr.

95 Kutluer, lhan, lim Ve Hikmetin Aydnlnda, z Yaynclk, stanbul 2001 s: 2829 96 Bkz: eraiti ,Ali, slam-Bilim 1, ev: Alptekin, Faruk, Nehir Yaynlar, stanbul 1992, s: 96 97 Saka, evki, a.g.e. s: 95 ayrca bkz: Kutup, nsan psikolojisi, s: 4446 98 Hac 22/65, Lokman 31/20, Casiye 45/13 99 Azhap 33/72, Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, VI/342343 100 Tin 95/14

27

nsana ynelik bu emanet onun hem Allah'a hem nefsine hem

de dier insanlara kar haklarn kendi iradesiyle yerine getirme

gibi bir sonucu ortaya karr. ayet insan slendii emnet

grevinin gereini yapmazsa o zaman emnete hynet etmi

olur. Bu yzdendir ki, Yce Allah sz konusu olumsuzlua iaret

ederek emnetin gereini yerine getirmeyen insan iin, zalm"

ve "cehl" gibi iki sfat kullanm tr.

Bu durumda, Allahn halifesi olarak insan hem ayrcalkl ve

hem de ykml bir makama mazhar olmutur. Bir tarafta

kendisine seme ve hareket hrriyeti verilmekte dier tarafta ise

omuzlarna bu hrriyeti kullanma sorumluluu yklenmektedir.101

Dolaysyla Allah, insann deerini ve kinattaki yerini

ykseltmi meleklere ona secde etmelerini emretmi ve onlarda

secde etmilerdir.102Allah insana halifelik grevini vermekle ona

insan olarak deerini ve insanl n gereklet irme

mkellefiyetini anlatmay istemi t ir .

nsann, Allah n s fatlarndan pay alm olmas , i lahi

plandaki Allahn sfatlarna insani planda sahip olmas dr. Bu

sebeple insan; bilen, isteyen, isterken hr olan v.s. bir varlk

olmu tur. nsann bu ekilde yaratlmas ve halife olmas onu

asla ilahlatrmaz ama insan n deerini insan olma erefini

ykseltir.103

Yeryznn halifesi ve emanetin sorumlusu olan

insanolunun yeryzn imar ve slah etmesi gerekmektedir.

Bylece fitne ve kargaa ortamlar , kendiliinden ortadan kalkar

101 Bakara 2/30 102 Hicr 15/2930 103 Aydn, Hseyin, Yaratl ve Gayelilik, D..B.Y, Ankara, 1996, s.178

28

ve insann bu dnya hayat boyunca verecei imtihanlar

kolaylatrr.

Yeryz slah edilmedii takdirde ilahi adalet gere i Allah

yeryznn halifeli ini bunu laykyla yerine getirecek olan

baka bir toplulua verir.104 nk Allah salih bir kavmi haks z

helak etmeyeceini bildirmit ir .105 Ayrca kendini olumsuz ynde

dei tirmeyen bir kavimde yok etmeyece ini ifade eder.106

Halifelik ve emanet kavramlar Mslman n sadece bireysel

takva ve ibadetleriyle sn rland r lan bir kavram dei ldir. Aksine

hayat n btn alanlarn kuatmaktadr. Bu sebeple Kurn

insan n kendi varl da dhil kinattaki btn varlklara

bakmasn ve onlar hakknda dnmesini srarla

vurgulamaktadr.107

Tam olduu stn zellikleri it ibariyle, byle ulvi bir

misyona layk grlen insan, yeryznn halifesi olarak her

zaman n planda ve ilk s rada olmaya devam edecektir .108

2.nsana Dier Varlklardan Farkl Olarak Hususi

Yeteneklerin Verilmi Olmas

Yce Allah insan hr kararlar verebilmesi iin olumlu ve

olumsuz bir takm zelliklerle donatarak yaratm tr.109 Bu

yetenekler onu dier varlklardan farkl k lm , bu farkll kta

beraberinde deiik sorumluluklar getirmi t ir .

104 Maide 5/55 105 Hud 11/117 106 Enfal 8/53, Rad 13/11 107 Fussilet 41/53, Yunus 10/6, Bakara 2/164, Kaf 50/611, Hac 22/5 108 Saka, evki, a.g.e. s: 100 109 Kutup, Muhammed, slama Gre nsan Psikolojisi, ev: Nuri, Akif, amil Yaynclk, stanbul 1976, I/150

29

Cenab- Hak bu lemde canl-cans z, grnen- grnmeyen,

ak ll akls z birok varlk yaratmtr. Ve bu lemde dnebilme

ve akledebilme kabiliyetini ise sadece insana vermi tir. nsana

verilen tm vazifeler ise onun akl ve irade erevesini amayacak

ekilde verilmit ir .

Yce yaratc , yaratt bu mkemmel lem kar snda uurlu,

ak ll , dnebilen ve irade edebilen bir varlk olarak yaratt

insana gcnn yetebilece i belli bir tak m sorumluluklar

yklemit ir .

nsan dier canl varl klardan ayran ve onu stn klan

onlarca yeteneklerden bazlarn yle s ralayabiliriz; ilim

kabiliyeti, beyan(konuma) kabiliyeti, iyilik ve ktlk yapma

kabiliyeti, gzel yarat l(Ahsen-i takvim). imdi insan dier

varlklardan ayr c bu zellikleri inceleyelim.

a.lim kabiliyeti

Yce Allah, kinat ve onda bulunan varlklar yaratt ktan

sonra, hayat sahnesine gnderdii insan , mevcudattaki tm

varlklardan stn klmt r. nsan dier varl klardan ayrcalkl

yaratan Allah, insana ok farkl ve hususi kabiliyetler vermi t ir .110

Allah, insan kendisine kul olmas iin yaratmtr.111 Allaha

kul olma sorumluluunda yarat lan insann da farkl zellik ve

kabiliyette yaratlm olmas gerekmektedir. Gerekten Biz dem

evlatlarn erefli kldk, karada ve denizde kendilerini ta yacak

vastalar nasib ettik, onlara hell ve ho rz klar verdik ve onlar

110 Draz, Muhammed Abdullah, slamn nsana Verdii Deer, ev: Demir, Nurettin, Kayhan Yaynlar, stanbul 1983, s: 45 111 Zariyat 51/56

30

yarattmz varlklarn ouna stn k ldk.112 nsan denen

varl n yarat l ynnden mkemmelli i , dnebilmesi, sembol

retebilmesi, problem zebilmesi, i l imle terakki edebilmesi, ayrt

edebilme gcne sahip olmas , dier varlklar emri altna

alabilmesi, varlklarn onun emrine verilmi olmas , yaz

yazabilmesi, okuyabilmesi, konuabilmesi, her trl yiyecek ve

iecein verilmi olmasdr. Tm bu kabiliyetler insan sair

varlklardan stn konuma karmtr.113

nsan dier varl klardan ayran zelliklerin banda ona ilim

verilmi olmas gelmektedir. nsan, dier varlklardan ayr olarak

ilim renebilmekte ve bilgi retebilmektedir. Bu ynyle insan

terakki eden bir varlkt r. nsann sorumlu bir varlk olmas nda ve

yeryzn imar etmekle grevlendirilmesinde bu zelli i etkili

olmu tur.114

nsan, Allah n isimlerinin kendisinde tezahr ettii kapsaml

bir varlktr.115 O, vazife ve mertebe ynnden u muhteem kinatn

dikkatli bir seyircisi , hikmet zere yaratlm varl klar gzel bir

ekilde ifade edebilen bir varlk, lem dediimiz kitab yani evreni

anlamaya alan bir mtalaac , yaratcnn varl n ve birliini

ikrar iin tesbihatta bulunan varlklara ibretle bakan bir ahsiyet

konumundadr.116 Daha geni ifadesi i le insan, kinattaki mkemmel

ve muntazam sanatn mikro lekteki rneidir.117 O, uzayn

younluu ierisinde nicelik olarak bir zerre bile dei lken,

yaratlmlarn ereflisi eref-i mahlk olarak Allahn en

ihtiaml bir eseridir.118

112 sra 17/70 113 Bilgiz, Musa, Kurnda Bilgi, nsan Yaynlar, stanbul 2003, s: 230 114 Bkz:imek, Muhammed Sait, Kurnn Ana Konular, Beyan Yaynlar, stanbul 2003, s: 239 115 Nursi Said, Szler, s: 686 116 Nursi Said, a.g.e. s: 328 117 Nursi Said, Mektubat s: 232 118 Bkz: Nursi Said, a.g.e. s:232233

31

nsan, ilim nimetiyle meleklerden dahi stn konuma

gelmi tir . Bakara sresinde bu husus yle ifade edilmektedir;

Ve deme btn isimleri retti . Mteakiben nce onlar

meleklere gstererek: ddianzda tutarl iseniz haydi Bana unlar

isimleriyle bir bildirin bakalm! dedi.

Sbhansn ya Rab! Senin bize bildirdiinden baka ne bilebiliriz

ki? Her eyi hakkyla bilen, her eyi hikmetle yapan Sensin

dediler.

Allah: dem! Eyann isimlerini onlara sen bildir dedi. O da

isimleriyle onlar bildirince Allah buyurdu: Ben size demedim mi

ki gklerin ve yerin s rlarn Ben bilirim. Ve Ben sizin gizli ak

yapmakta olduunuz her eyi de bilirim.119

Allah, dem (a.s.)n ahsnda insanla, k yamete kadar ilim

renme kabiliyetlerini verdiini, Ademe isimlerin tmn

retti ayetiyle bildirmit ir . nsana, varln mahiyetini bilme,

tan ma, onlar kullanma ve de i tirme gibi nitelikler ve kainata ait

tm incelikler retilmit ir . Zira Ademe retilen ilim sadece

eyann isimleri i le snrl dei ldir. Bu ilimde, o isimlerin iaret

ettii varlklarn zat ve mahiyeti de sz konusudur. Meleklere arz

olunan ve haber verilmesi istenilen eylerin yalnz isimler deil , o

isimlerin delalet ettikleri varlklar olduunu hem ayetteki

ifadelerden hem de tefsirlerden anlamaktay z.120

Ayrca Kurnda inen ilk ayetlerde de insana ilim

verildi ine dikkat ekilmektedir.121 nsana verilen nimetler

s ralanrken, insann yaratlmasnn anlmas ndan hemen sonra ona

119 Bakara 2/313233 120 Zemaheri, el-keaf, 1, 272, ayrca bkz: Fazlur-rahman, Bilginin slamiletirmesi: Bir Cevap ev: Uyank, Mevlt, slami Bilimde Metodoloji Sorunu, Fecr Yaynlar, Ankara 1993, s:133 121 Bkz: Alak 96/15

32

ilmin verildii ifade edilmektedir ki bu da insandaki ilim

kabiliyetinin nemine iarettir:

ok merhametli (Allah), Kurn retti . nsan yaratt . Ona

beyan( konuup dncelerini aklamay) retti .122 Sanki insana

ilim verilmemi olsayd , yarat lma nimetinden insann yararlanmas

bir anlam tamayacakt , denilmektedir.123

Allah, H.z. demi yarattktan sonra yarat l hikmetinin

kemalini onun ilmini izhar ettirmekle ortaya koydu. limden daha

erefli bir husus bulunmu olsayd , Allah meleklere kar demin

ilmini ortaya koymazd . lim veya limlik, Allah n byk bir

rahmetidir. Bu rahmettir ki insan hayvanlardan aa mertebelere

dmekten al koymu ve insann hidayet zere olmasna vesile

olmu tur. 124

nsanolu bir hi iken ilimle kerim bir varlk mertebesine

ykseltilmit ir . Allah sizi annelerinizin karnndan kard zaman

hibir ey bilmiyordunuz. kredesiniz diye size ii tme (duygusu),

gzler ve gnller verdi.125 Bu hususla ilgili Mevdudi unlar ifade

etmektedir;

Hakir bir balangtan sonra insana il im verilerek mahlkatn en

yksek seviyesine karlmas , Allah'n en byk ltfdr. Sadece

ilim dei l , kalem kullanmay da reterek, sahip olduu ilmi byk

apta yaymas n , bu yolla ilerlemesini ve sonraki nesiller iin

muhafaza etmesini de salamtr. Eer Allah, i lham yoluyla insana

kalem ve kitab n ilmini vermeseydi, o zaman insann ilmi

122 Rahman 55/14 123imek,Muhammed Sait, a.g.e. s: 237, Ayrca bkz: Ylmaz, rfan, hsanolu, Hakk, Aydn, Selim, Bozer, Fuad, Bayhan, Nevzat, nal, hsan, Yeni Bir Bak As le lim Ve Din, Feza Gazetecilik A.. Yaynlar, stanbul 1998, s: 276278 124 Demirci, Muhsin, Kurnn Temel Konular, Marmara niversitesi lahiyat Vakf Yaynlar, stanbul 2003,s.91 ayrca bkz: Bilgiz Musa, a.g.e. s: 239 125 Nahl 16/78

33

yetenekleri yaylmazd . Gelecek nesillere ulaamazd . Bylece

ilerleme mmkn olmazd.126

nsann ok stn zelliklerinden biri de terakki eden bir

varlk olmasdr. Terakkisini ise kendisine bahedilmi yetenekler

ve ilimle elde etmektedir. nsandaki bu terakki dier varl klarda

yoktur. Dnyann ilk yaratlndaki hayvan, bitki ve cemadat

dediimiz cans z varl klarn gemi zamanlardaki halleri

kabiliyetleri ne ise bugn de odur. Baz hayvan cinslerinde farkl

yetenekleri icra etmeleri ise insann katk s yla olmaktadr. nsan ise

il imle tekml eder ve daha yeni ufuklara eriir . Hayat n farkl

ynlerini ilimle kefeder.127

O halde insan, efendiliinin ve erefinin bilincinde olarak

hayat , kendisini ve dier varlklar deerlendirmelidir. Varlnn

hikmetini, yaratlmasna sebep olan vazifesini, oyalanp

gevemeden, gayesine doru kuvvetle yrmelidir. Bu gaye, ilimle

olgunlaarak var oluun emanetini yklenmek ve bu sorumluluun

gereklerini yerine getirmektir.128

b.Beyan (Konuma) Kabiliyeti:

Kurn Kerimde Allah n insan yaratmas ifadesinden

hemen sonra ona beyan ( konuup dncelerini a klama)

istidadnn verilmi olduu anlatlmaktad r. nsan yaratt , ona

konumay retti .129 Ona beyan retti , yani kendini, vicdan ve gnlnde meydana gelen duygu ve anlay lar n , bakalarna ak ve

gzel bir ekilde ifade etmek, maksad anlatmak ve anlamak demek

126 Mevdudi, a.g.e, VII / 175 127 Bilgiz, Musa, a.g.e. s: 231 128 Bilgiz, Musa, a.g.e. s: 232, ayrca bkz: Yldrm, Suat, Mzakereler , slamda Aile Ve ocuk Terbiyesi Sempozyumu, lmi Neriyat, Bask Yeri Yok 1993 s: 84, Nursi, Szler, s: 246 129 Rahman 55/34

34

olan konuma ve dil nimetini bellett i ki, i lmin elde edilmesi ve

Kur'n retimi nimeti de bununla meydana gelir.130

Beyan; konuma ve anlatma yetene i demektir. Konuma,

duygu ve dncelerini anlatma yetene i , insan dier canllardan

ayran en belirgin zelliklerden biridir.131 Beyan szcnn bir

anlam , insann kendi maksadn aklamas , dieri ise, iyi ve kt

arasndaki farkn aklanmas d r.132 Beyan, yaln zca konuma

zellii de i ldir. nk bu konumann ard ndan ak l , uur, idrak ve

fehim gibi yeteneklerde vard r ki, bunlar olmaks zn konumak

mmkn dei ldir.133 Dolays i le insanda beyan kabiliyetinin

bulunmas , onun irade ve uur sahibi olduunun da bir delilidir.134

nsann yaratl p, ona beyann retilmesi, onun konuma, anlama,

ve anlatma yeteneinde olmas ve buna uygun bir fiziki zellikte

yaratlmas demektir.

Kurnda, O, kalemle retendir. nsana bilmedi ini

retti .135 fadelerinde de, retme- kalem ilikisine, beyan

erevesinde deinilmektedir. nk beyan szle olduu gibi,

yazyla da olmaktad r. Burada kalemle retmek, insana kalemle

yaz yazma yeteneinin verilmesi demektir. Bu yolla insan

rendiklerini kay t altna alacak ve kendisinden sonra gelen

nesillere aktaracaktr. Buna gre, insana beyann retilmesi; onun

konuma, anlama, anlatma, okuma ve yazma yetenekleri ile

donatlmas demektir.136

130 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, VII/366 131 Zemaheri, IV/43 132 Ate, IX/184 133 Bkz: Songar, Ayhan, Beynimiz ve Sinirlerimiz, stanbul 1979, s: 8187 134 Mevdudi VI/63 135 Alak 96/45 136 Pazarba, Erdoan, a.g.e. s: 103

35

nsann ilim kabiliyeti i le terakkisi iin beyan gcne sahip

olmas gerekmektedir. Zira beyan istidad olmasa idi hi bir eyi

renemez ve retemezdi.137

te insan, bu zelli ini gelit irmek iin yeryznde efendilik

roln stlenmi ve dnyaya hkmeder olmu tur. nk dnyada

konuma kabiliyetine sahip ikinci bir varlk yoktur.

c.Akl

Ak l , szlkte, "yasaklamak, engellemek, devenin ayan

balamak, snmak, korunmak, tutmak ve istemek" manalarn ifade

etmektedir.138Terim olarak da, "varln hakikatini kavrayan, gzeli-

irkini, yararl ve zararl olan ayrt eden, madd olmayp fakat

maddeye tesir eden bir cevher; maddeden ekilleri soyutlayarak

kavram haline getiren ve kavramlar arasnda iliki kurarak

nermelerde bulunan ve kyas yapabilen g olarak

tan mlanmaktad r".139

uras muhakkak ki, varl anlamakta akln ok nemli bir

yeri vardr. Bu neminden dolaydr ki, Allah, akl olmayan insan

muhatap kabul etmemekte ve ona herhangi bir sorumluluk

yklememektedir.140 Kur'n, akln sz konusu bu nemini eitli

ekillerde dile getirmi t ir . Hatta denilebilir ki, Kurn n yaklak

te birine yakn ksm , insann kendi nefsine, biyolojik yapsna,

yerlerde ve gklerde olup bitenlere bakmasn , onlar n zerinde

dnmesini isteyen ayetlerle doludur. stelik bu ayetler, insann

137 Bkz: Demirci, Ahmet, bn Hazm Ve Zahirecilik, Kayseri 1993, s: 1213 138 bn Manzr, Lisanul-arab Akl md; Asm Efendi; Kamus Tercemesi, III, 291292 139 Bolay, Sleyman Hayri, Akl, DA, stanbul 1989,II, 238 140 Maturidi, Tevilatul Kurn, TSMK, Medine Bl. No:180,vr.718a.

36

kr krne taklidi reddederek ve muhakemesiyle karar vermesini

de istemektedirler.141

Kurann insana hitab , dorudan kiinin aklna hitapt r.

Bundan tr ak l devaml kullanlmas gereken bir yetidir. Akln

kullanlmas , yeni yeni bilgilerin kazan lmas demektir. Ayr ca

varlklar arasndaki ba n kurulmas ve yarat l dzeni iindeki

yerlerinin tespiti iin de ak l kullan lr.142

Kurn, insann sahip olduu duyularn da ancak akl la bir

anlam kazanabileceini aksi halde onlarn bir deer tamayacan

belirtmektedir.143 nk duyularn salad malzemeleri

birle t irerek ortaya bir hkm karan akldr. Demek ki insann

hem f tr temayllerini dikkate alarak doru yolu bulabilmesi hem

de e i t l i vesilelerle bilgi elde etmesi ancak ak l la mmkn

olabilmektedir. Ayrca insan, akl i le yaratcya en yakn olabilecei

izgiye kadar ulaabilir.144 Bu yzden akl , sorumluluun

gereklemesinde nemli bir unsur olarak grlebilir.145Akl

kullanma bu ynyle insana byk bir yk getirmit ir . Bu yk,

emanet denilen tekliftir .146

O halde insan akl ve onun yetilerini kulland zaman,

yce Allahn kendisine hitabn kazanan stn bir varlk olmakta,

ak l ve onun yetilerini kullanmad takdirde ise aa lara dm ,

bu sebeple de insanlndan kaybetmi varlk haline gelmekte ve

sorumluluunu yerine getiremeyen bir konuma dmektedir.147

141 sr 17/15, Demirci, Muhsin, a.g.e. s. 113 142 Bkz: Altnta, Hayrani, slamn Gerek Yz s: 144 143 Yunus 10/42 144 Altnta, Hayrani, a.g.e s: 144 145 Demirci, Muhsin, a.g.e. s: 112 146 Altnta, Hayrani, a.g.e, s: 144, Ayrca bkz: Tabbara Abdulfettah, Kurn Ve Modern lim, ev: Yldrm, Celal, Uysal Kitabevi, Konya Ts, s: 235 147 Altnta, Hayrani, a.g.e, s: 145

37

d.rade hrriyeti ve yilik, Ktlk yapma kabiliyeti

Allah (c.c) insan en gzel ekilde yaratarak kinat n btn

hususiyetlerini onda toplam tr. Dier btn yaratklar insann

irade ve emrine verilmit ir .148

Yce Allah insana iyilik ve ktlk yapma kabiliyeti

verdiini Kurn Kerimde yle ifade etmektedir, "Sonra da ona

iyilik ve ktlk kabiliyeti verene yemin olsun149,"Biz ona (insana)

yolu gsterdik. ster kredici olsun ister nankr150"

nsanlar d ndaki dier tm varlk iradesiz olup yaratl

zelliklerinden dolay hep ayn ekilde kendilerine mahsus hareket

ve davranlarn devam ettirirler.151 Bunlar Allahn emirlerine,

yaratl zellikleri gere i baldrlar. Onlar n bu davranlar

Kurn Kerimde yle zetlenmektedir.

Gklerde ve yerde olanlarn, gne , ay, yldzlar, dalar, aalar,

hayvanlar ve insanlarn birounun Allaha secde ettiini grmyor

musun152 Ayette zikredilen insan d ndaki tm varlk Allaha gayri

iradi secdede bulunmaktadr. nsann ise Allaha itaati , cebri

olmayp iradi olmaktadr.

Ak l ve irade sahibi olarak yarat lan insann, Allaha itaat

etmesi Ona ibadette bulunmas ve Kitap ve Peygamberin izdii

erevede istikamet zere olmas , onun iradesiyledir. Her ne kadar

148 Lokman 31/20, casiye 45/13, brahim 14/32, Hacc22/65, bkz: Kksal, Muhammed Asm, Dini Ve Ahlaki Sohbetler, TDV yaynlar, Ankara 2004, s: 2731 149 ems 91/8 150 nsan 76/3, bkz: Kehf 18/29, Zmer 39/7,15, Fussilet 41/40, Gngr, Mevlt, Kurn Aratrmalar, Kurn Kitapl, stanbul 1996 s:183185 151 Araf 7/54, Fussilet 41/12, Nur 34/41 152 Hacc 22/18

38

Kur'n Kerimin; ". . .De ki: hakka Allah iletir. . ."153, ' 'Allah'n izni

olmaksz n hibir nefis iman edemez154 "Allah kime hidayet ederse

ite o, doru yolu bulmutur; kimi de artrsa artk onlar iin

Allah'tan baka asla yardmc lar bulamazsn..."155, ". . .Allah'n

saptrdn hidayete erdirecek kimdir? Onlar iin herhangi bir

yardmc yoktur"156 gibi ayetlerinde iman ve kfrn dier bir ifade

ile inan konusunda insann ihtiyar fiillerine taalluk eden

hususlarn Allahn iradesi dhilinde gerekle ti ini ifade ediyor

gibi gzkyorsa da, bunlar hibir zaman insan iradesinin herhangi

bir fonksiyon icra etmedii manasna alnmamaldr.157 Bu slup,

Allah n yceli ini insana hissettirmek iin kullanlr. Ama bir

taraftan da tabii varlk alann , bir baka ifade ile insann dndaki

tm alemi, kendisi iin belirlenen ilahi gayeleri gerekletirebilmesi

iin insanln emrine verilmi bir imkn olarak takdim eder. nsan

yaam boyunca zorunlu olarak devaml kendi dndaki varlklarla

iliki ierisindedir. Bu ilikide taraflardan birisinin hareket

kanunlar devaml Allah tarafndan dikte edildi i halde, i l ikinin

br ucundaki insan belli lde irade hrriyetine sahiptir . nsana

byle bir ayrcaln verildiini daha yarat l safhasnda Allah ile

melekler arasnda geen diyalogdan158 ve sonras nda dem (a.s)

k ssalar nn de imez konusu olan cennetteki gnah i leme

yeteneinden159anlamaktayz.160

Kurn Kerimde insan iin ii t ici, grc, dnc ve

akledici deyimi kullanlmaktadr.161Bu deyimle kastedilen, insann

153 Yunus 10/35 154 Yunus 10/100 155 sr 17/97 156 Rum 30/29 157 Bkz: Demirci, Muhsin, a.g.e. s.111 158 Bakara2/3035 159 Erdem, Mustafa, a.g.e. s: 77 160 Bkz: Kaya,Sleyman, Kurnda mtihan s: 153 161 Mlk 67/ 23, insan 76/23

39

bilgi elde etme ve bilgiden sonu karabilme yeteneidir.162nsan

sahip olduu bu yetenei i le tenzili ve tekvini delilleri grecek,

deerlendirecek ve kendi iradesi i le bir davran biimi ortaya

koyacaktr. Ona iki yolu (doru ve yanl) gstermedik mi?163

ayeti de insana hayr ve erre giden iki yolun gsterildiini,

dolays i le bu tercihi yapma konusunda hr brakldn gsterir.164

Eer Allah insana irade hrriyeti vermemi olsayd , o

takdirde nsan, Allah'a itaatten baka yetenekleri olmayan melekler

veya hep ayn istikamette hareket eden igdsnn esiri bcekler,

kular ve hayvanlar gibi ayn hareketleri yapar ve tek bir yne

gidebilirdi.165 Ksacas , Allah dileseydi herkes iman ederdi ve O'nun

iradesine kimse kar kamazd .166 Kudreti buna yeterdi. Ama

mahlkat hakkndaki ezeli i lminden dolay bunu yapmad .167 nsana

irade hrriyeti verdi. Demek ki, imann olumlu veya olumsuz

ekilde neticelenmesinde insan iradesinin ok nemli bir fonksiyonu

vardr. Bu yzden denilebilir ki insan, kendisine verilen bu iradeyi

kullanarak birtakm sebeplerin de etkisiyle iyiyi tercih edebilecei

gibi bunun tam tersine ktye de sapabilir.168

Fiillerinde irade sahibi olmayan bir insann ilerinin ahlk

k ymeti yoktur, onlar iin ceza ve mkfat da sz konusu de i ldir.169

Bundan dolaydr ki, Allah ile yaplan ahitlemenin, ceza ve

mkellefiyetin merkezinde insan iradesi yer alm tr.170

162 Bkz: Mevdudi a.g.e. 6/556, Kutup 6/3780, Kaya, Sleyman a.g.e. s: 154 163 Beled 90/10 164 Kaya,Sleyman, a.g.e. s: 154 165 Cebeci, Ltfullah, a.g.e, s.229 166 Enm 6/35, Yunus 10/99, Secde 32/13 167 Taber, a.g.e, VII/117 168Bkz: Demirci, Muhsin, a.g.e. s.111 169Akseki, Ahmet Hamdi, slam, s.308 170 Demirci, Muhsin, a.g.e. s.111

40

Bilindii gibi insann dnyaya geli maksad imtihandr.171

mtihana tabi bu varln imtihannn adil olmas iin gerekli i lk

ge, kazanmaya da kaybetmeye de elverili olmas d r. Bunu izleyen

ikinci ge ise, hayatn onun tasarrufuna ak olmas d r.172

Eer Allah Tel, hareket serbestsini insann elinden alm olsayd ,

o takdirde bu imtihann bir anlam kalmazd . Bu yzdendir ki, Yce

Yarat c "Rahim" sfatnn bir tecellisi olarak insanlar irade sahibi

k lm , "Rahman" oluu sebebiyle de alanla almayan ayrmak,

ona gre ceza ve mkfat vermek iin onlara kendi klli iradesinden

bir hisse vermi tir. nsan, sz konusu iradesiyle ftr sermayesini

gelit irip, kmil manada bir insan olabilme imknn elde edebilir ki

bu, Allah Tel'n n insanlara kar mutlak kemal manas nda rah-

metinin bir ifadesidir".173

Netice olarak diyebiliriz ki insan ift ynl yetenekte ve ift

ynl ei l imde yarat lmtr.174 Hem iyilie hem ktle

meyillidir. Yani neyin iyi neyin kt olduunu ayrabilmektedir.

Kendisini iyiye veya ktye ynlendirebilir. Bu g onun znde

vardr. Melekler dereceleri sabit varl klar olarak yaratlmalarna

mukabil insan, farkl derecelerde gezinebilecek bir varlk olarak

yaratlmtr. Ona hem iyilik hem de ktlk yapabilme kabiliyeti

verilmitir. Art k insan ftratnda yer alan bu kabiliyetlerden

hangisine uyarsa, onun yansmasyla kar laacaktr. Yani takvasna

aykr hareket edip nefsinin hevasna uyarsa kfr ve gnah yoluna,

takva bilinciyle yola karak vahyin glgesinde yrrse kr

yoluna girmi olur. nsann kendi takvas na (iyilik yapma

kabiliyetine) uygun bir yola tbi olmas ,175 onun akl ve irade

171 Mlk 67/2 172 Hac 22 /65, casiye 45 / 12, bkz: Kaya, Sleyman a.g.e. s: 155 173 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, I/3436 174 ems 91 / 8 175 Bkz: ems 91 / 79

41

gcn ve halife olma potansiyelini amacna uygun bir tarzda

kullanmas anlamna gelmektedir.

e.Gzel Yaratl:

Biz insan en gzel ekilde yarattk176 bu gerek Kurnn

dei ik yerlerinde farkl ifadelerle anlatlmt r. Kurnda en gzel

ekilde yarat lmann insana hasredilmesi, bu varla daha fazla

nem verildiinin bir iaretidir.177

Kinat n ba tac insan ahsen-i takvim s rryla yaratlm tr. "ahsen-i takvim", herhangi bir biimlendirmenin veya byk bir

biimlendirmenin en gzeli demek olur. Bu ise her manasyla

biimlendirmenin en gzel biimi demek olacandan madd manev

her trl gzellii kapsar. Belinin dorulmasndan, biiminin

gzellemesinden, kuvvet ve melekelerinin ykselmesinden ak l ,

irfan ve ahlkyla ilh gzellie ermesine kadar gider. Belinin

dorulmasn , boy posunun dzgn olmasn btn bu manalardan

kinaye olarak veya d tan ie gemek, yerden ge ykselmek iin

bir ba lang olarak dnebiliriz.178

nsann ahsen-i takvim suretinde yaratlm olmas n

onun sadece fiziki ve suret ynyle mkemmellii olarak

anlamamak lazm. Yarat l ndaki gzellii "gzellik" denilen

manay anlamas nda ve o duygudan gzellerin gzeli, en gzel

yaratcy ve onun mutlak gzellikle en gzel olan kemal sfatlarn

tan yp onun ahlkyla ahlklanm olmas ndadr. nsan yaratl nn

k vam ve aday olduu olgunlama budur. nsan ilk douunda bu

olgunlukta olarak de i l , fakat bu kvama, bu olgunlua, bu gzellie

176 Tin 95/4, Teabun 64/3, Mmin 40/64, Mevdudi, a.g.e, VII/167 177 Kutub, Seyid, a.g.e 10/509,510 178 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, 9/311

42

doru ilerleme kabiliyeti verilmek manasna en gzel biimde

yaratlmtr.179

nsan maddi manevi btn gzellikleri bnyesinde

bulundurmaktadr. Tad ruhsal zellikleri de bu yapsn btn

k lmaktadr. yle ki meleklerin ulatklar yerlerin ok daha

ykseine eriebilecek niteliktedir. nsan, varl n , geimini

k sacas her eyini, Allahn snrsz merhametine borludur. Btn

bu iyilikler ikramlar, nimetler ve merhamet kar snda minnet ve

kran duygular ierisinde itaat ve kulluu yklenmesi onu daha da

yceltecektir180

3.nsana Uyarc Olarak Peygamber ve Kitap

Gnderilmesi

Yce Allah, yaratt her eyi emrine musahhar kld

yaratlmlarn en mkemmeli olarak varettii insana; akl , fikir,

iyiyi ktden, doruyu yanl tan, hakk batldan ay rabilme yetenei

vermi , bununda tesinde, onu doru yola yneltmek, dnya ahiret

saadetini temin etmek, yaratl dayesine uygun hareket

edebilmesini salamak iin peygamberler ve kitaplar

gndermit ir .181

nsan, dnyaya ciddi sorumluluklarla mkellef olarak

gnderildi i gibi bu sorumluluklar yerine getirmede nasl

davranaca hususunda ona rehber olarak kitap ve peygamber de

gnderilmit ir . yle ki uyarc gelmemi hibir topluluk yoktur. Bu

husus Kurn- Kerimde yle ifade edilmit ir .

179 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, a.g.e, 9/313 180 Toshihiko, Izutsu, Kur,n Dini ve Ahlaki Kavramlar, ev: Ayaz, Selahattin, Pnar Yayncllk, stanbul 1997, s. 166 181 Karagz, smail, Kurna Gre nsana Verilen Grev Ve Deer, elik Yaynevi, stanbul 1996, s:15, bkz: Hadid 57/25

43

Muhakkak ki biz seni hak ile hem bir mjdeci, hem bir uyarc

olarak gnderdik. Hibir mmet de yoktur ki, ilerinde bir uyarc

gemi olmas n.182 Yine baka bir ayette de:

"Tebareke" ne yce feyyazdr O ki, dnyalar uyarmak zere kulu

Muhammed'e, hakk batldan ayrt eden Kurn indirdi183

buyrulmaktadr. Ayette Kurn n insanlara uyarc kitap olarak

gnderildi i net bir ifade ile anlatlmaktadr.

Allah insana nasl amelde bulunaca n ve hayat ne biimde

deerlendireceini anlatan rehber kitap ve rehber peygamber

gnderdii iin onu kendisine kar belli sorumluluklarla mkellef

k lmt r. te insan n Allaha kar ykmllnn znde bu

husus bulunmaktadr. Yani Onun gnderdii rehberin izdii

erevede bir hayat yaamak insann Allaha kar sorumluluunun

esasn oluturmaktadr. nk neticesi Ahirette sorgulanacak olan

hayat n tm incelikleri uyar c peygamberler tarafndan insanlara

bildirilmit ir . (Allah) "Ey cin ve insan topluluu! inizden size

ayetlerimi anlatan ve bugnnze kavuacanz hususunda sizi

uyaran peygamberler gelmedi mi?" deyince onlar: "Kendi

aleyhimize ahidiz" derler. Dnya hayat onlar aldatt ve

kendilerinin kfir olduklarna ahitlik ettiler.184 Ayetinde de bu

husus ak bir ekilde ifade buyrulmutur.185

Peygamberlerin gnderili gayeleri sadece insanlar

uyarmaktr. Doru yolu seme veya bat l yola tevessl etme ise

artk insann elindedir. Nitekim Kurn