kujdesi spitalor për - who

Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1Vlerësimi dhe diagnoza 37Problemet e të posalinurit dhe foshnjës 41 Reanimimi 42 Infeksioni bakterial serioz 48 Pesha e ulët në lindje 53 Verdhëza 57Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar 69 Pneumonia 72 Kollë apo ftohje 82 Fishkëllimë 83 Stridor 91 Pertusis 98 Tuberkuloza 101Diarrea 109 Diarrea akute 111 Diarrea perzistente 122 Dizenteria 127Temperatura 133 Malaria 139 Meningjiti 148 Fruthi 154 Septikemia 158 Tifoja 159 Infeksioni i veshit 161 Infeksioni i traktit urinar 163 Artriti septik dhe osteomieliti 165 Ethja hemorragjike Krime-Kongo 166 Ethja dengue 172Kequshqyeshmëria e rëndë 177Fëmijët me HIV/AIDS 203 Terapia antiretrovirale 211Problemet e shpeshta kirurgjike 231 Problemet e të posalindurit 238 Lëndimet 243 Problemet abdominale 254 Infeksionet kirurgjike 260Kujdesi përkrahës 265 Ushqyeshmëria 265 Temperatura 278 Dhembja 279 Anemia 280 Oksigjeni 285 Lodrat dhe terapia me lojra 289Monitorimi i përparimit të fëmijës 293Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297Procedurat praktike 307Dozimi/regjimi i barnave 329Madhësia e pajisjes 359Lëngjet intravenoze 361Vlerësimi i statusit nutritiv 363Mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373

Problemet abdominale, kirurgjike 254Anemia 280Vlersësimi dhe diagnoza 37Astma 87Bronkioliti 85Kollë apo ftohje 82Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297Ethet hemorragjike Dengue 166Diarrea, akute 111Diarrea, perzistente 122Difteria 94Dizenteria 127Infeksioni i veshit 161Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1Temperatura 133Inhalimi i trupit të huaj 104Pamjaftueshmëria e zemrës 106HIV/AIDS 203Lëndimet 243Malaria 139Malaria, cerebrale 139Mastoiditi 161Fruthi 154Meningjiti 148Monitorimi i përparimit të fëmijës 293I posalinduri, verdhëza 57I posalinduri, pesha e ulët në lindje 53I posalinduri, reanimimi 42I posalinduri, infeksioni bakterial serioz 48I posalinduri, problemet kirurgjike 238Ushqyeshmëria 265Oksigjeni 285Dhembja 279Pertusisi 98Eksudati pleural dhe empiema 81Pneumonia, jo e rëndë 80Pneumonia, e rëndë 78Pneumonia, shumë e rëndë 73Artriti septik dhe osteomieliti 165Septikemia 158Kequshqyeshmëria e rëndë 177Infeksioni kirurgjik 260Lodrat dhe terapia me lojra 289Tuberkuloza 101Tifoja 159Infeksionet e traktit urinar 163Krupi viral 92

KUJDESISPITALOr

PËrFËMIJË

Kujdesi spitalor për fëmijë

Ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermieret dhe punëtorët tjerë shëndetësor me përvojë, që janë përgjegjës për kujdesin ndaj fëmi-jëve të vegjël në nivelin e parë referues, në vendet në zhvillim. Ky paraqet udhërrëfyes klinik bashkëkohor, që janë të bazuar në rishqyrtimin e dësh-mive të botuara, që janë në dispozicion sipas ekspertëve të lëmive, si për kujdesin spitalor edhe për atë ambulantor në spitalet e vogla, ku janë në dispozicion pajisjet themelore laboratorike dhe barnat dhe produktet me-dicinale jo të shtrenjta. Në disa rrethana, këta udhërrëfyes mund të për-doren edhe në qendrat e mëdha shëndetësore, ku një numër i vogël i fëmi-jëve të sëmurë mund të pranohen për kujdes spitalor.Udhërrëfyesit kërkojnë që spitali të ketë (1) kapacitetin për të kryer hu-lumtime të caktuara themelore – siç është ekzaminimi i strishos së gja-kut për parazitë të malaries, matja e hemoglobinës apo vëllimit qelizor dhe glikemisë, grupi i gjakut dhe përputhshmëria e tij dhe mikroskopimi themelor të LCS dhe urinës – dhe (2) barnat esenciale në dispozicion për kujdes ndaj fëmijëve të sëmurë seriozisht. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, siç janë antibiotikët e rinjë apo ventilimi mekanik nuk janë përshkruar.Këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve kryesor të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, keqush-qyeshmëria e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura. Ky libërxhepi mbulon problemet e të posalindurit dhe gjendjet kirurgjike të fëmijëve, që mund të menaxhohen në spitalet e vogla. Detajet e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjenden në do-kumentet e rishqyrtimit teknik, të botuara nga OBSh-ja dhe në dokumentet përcjellëse. Ky libër xhepi është pjesë e një serie dokumentesh dhe ve-glash, që përkrahin Menaxhimin e Integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve (MISF). Këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në shumicën e regjioneve të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e ndryshme për të përmbushur nevojat e tyre specifike.

Për informata plotësuese ju lutemi kontaktoni:Department of Child and Adolescent Health and Development (CAH)World Health Organization20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, SwitzerlandTel +41-22 791 3281 • Fax +41-22 791 4853E-mail [email protected] http://www.who.int/child-adolescent-health

L IBër xHEpI

UDHërrëFyES për MENAxHIMIN E SëMUNDjEvE të përGjItHSHME ME

BUrIME të KUFIzUArA

OBSh

ISBN 92 4 154670 0

Organizata Botëroree Shëndetësisë

Algoritmi i reanimimit neonatal

Ventilimi efektiv FZ>100 dhe rozë

PO

JO

A

B

C

30 S

EKOn

DA30

SEK

OnDA

Frymëmarrja FZ > 100, por cianotik

Kujdesi vëzhgues

Frymëmarrja FZ > 100 dhe rozë

Kujdesi pas reanimimit

Kujdesi rutinorä Të ngrohet ä nëse ka nevojë të

pastrohen rrugët e frymëmarrjes

ä Të thahetä Vlerëso ngjyrën

Cianoza perzistente

Apneik ose FZ < 100

FZ < 60

FZ < 60

FZ > 60

rozë

ä Jep oksigjenin shtesë

30 S

EKOn

DA

LINDjA

I/e lindur me kohë? Lëngu amnional i kthjelltë? Frymëmarrja ose qarja? Tonusi muskulor i mirë?

ä Të ngrohet ä Pozicionoje; nëse është e

nevojshme pastro rrugët e frymëmarrjesa

ä Thaje, stimuloje, repozicionoje.

ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ dhe ngjyrën.

ä Apliko ventilimin me presion pozitiv*

ä Apliko ventilimin me presion pozitiv*.

ä Apliko kompresionin në gjoks.

ä Jep adrenalinë.

* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa

trAjtIMI ANtIMIKrOBIK I GjENDjEvE të përGjItHSHMEJu lutemi përshtateni duke plotësuar kutitë e zbrazëta me udhërrëfyesit e trajtimit nga vendi juaj. Referencat kanë të bëjnë me vendin ku mund të gjendet udhëzimi origjinal në librin e xhepit.

Gjendja Bari Doza

Dizenteria (fq.128) ................................................................................HIV, bartja perinatale (fq.223) ................................................................................HIV trajtimi (fq.211) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................ ilaçi 3 ................................................................................Malaria, jo e rëndë (fq.146) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................Malaria, e rëndë (fq.140) ................................................................................Mastoiditi (fq.161) ................................................................................ Meningjiti (fq.150) ................................................................................ Osteomieliti (fq.165) ................................................................................Otitis media, acuta (fq.162) ................................................................................Pneumonia, jo e rëndë (fq.80) ................................................................................Pneumonia, e rëndë (fq.79) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................Pneumonia, shumë e rëndë (fq.74) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................Sepsa, neonatale (fq.49) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................Sepsa, fëmija më i rritur (fq.158) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................Kequshqyeshmëria e rëndë, pa komplikime (fq.186) ................................................................................ me komplikime (fq.186) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................Tuberkuloza (fq.103) ................................................................................ ilaçi 2 ................................................................................ ilaçi 3 ................................................................................

ilaçi 4 ................................................................................

trAjtOMos e lëviz qafën nëse lëndimi i pjesë cervikale është i mundur

ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3)ä nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo

paraldehid rektal (Diag 9)ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse

dyshohet në lëndim koke apo qafe, stabilizo qafën së pari) (Diag 6)

ä Jepi glukozë IV (Diag 10)

ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë.Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë:ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe Planit C të trajtimit të diarresë në spital (Diag 13, faqe 114)

Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë:ä Mos kyç vijë IVä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe

trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe 18)

SHENjAt prIOrItArEKëta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë

SHENjAt EMErGjENtENëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, mere gjakun për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries, Hb)

vLErëSO

Koma/konvulsionet Komë apo Konvulsione (tani)

Dehidrim i rëndë(vetëm në fëmijët me diarre)Diarre dhe dy nga të mëposhtmet: Letargji Sytë e fundosur Rrudha lëkurore kthehet shumë ngadalë

NËSE KA KOMË APO KONVULSIONE

DIARREA dhe

DY SHENJA POZITIVE

Kontrolloje për kequshqyeshmëri

të rëndë

jO UrGjENtvazhdo me vlerësimin dhe trajtimin e mëtutjeshëm sipas prioriteteve të fëmijës

Foshnje e imtë e sëmurë (<2 muaj) Temperaturë e lartë Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike

urgjente Zbehje (e rëndë) Helmim Dhimbje (e madhe) Distres respirator Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm

apo letargji

Referim (urgjent) Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe Edem e këmbëve Djegiet (e mëdha)

Vërejtje: Nëse fëmija ka traumë apo probleme të tjera kirurgjike, kërko ndihmën kirurgjike apo përmbaju udhërrëfyesve kirurgjik

SHENjAt EMErGjENtENëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie, Hb)

vLErëSO trAjtO Mos e lëviz qafën nëse lëndimi vertebrave cervikale është i mundshëm Nëse ka aspiruar trup të huaj ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion (Diag.3) Nëse nuk ka aspiruar trup të huaj ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag.4) ä Jepi oksigjen (Diag 5) ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë

ä ndale çdo gjakderdhje ä Jepi oksigjen (Diag 5) ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë: ä Vendose vijën IV dhe fillo lëngjet shpejt (Diag 7) nëse nuk mund të vendosni vijë IV periferike, vendose vijën intraoseale apo jugulare të jashtme (shih faqe 310, 312)

Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: Nëse ka letargji apo pavetëdije: ä Jepi glukozë IV (Diag 10) ä Vendose vijën IV dhe jepi lëngje (Diag 8)

Nëse nuk është letargjik apo pavetëdije: ä Jepi glukozë oral apo me tubë nG ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe trajtimin e plotë

triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë

rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrja Frymëmarrja e bllokuar, apo Cianozë qendrore, apo Distres respirator i rëndë

Qarkullimi Duart e ftohta me: Rimbushje kapilarike më të gjatë se 3 sekonda, dhe Puls të dobët dhe të shpejtë

NDONJË SHENJËPOZITIVE

NDONJË SHENJË POZITIVE


të rëndë

BArNAt EMErGjENtEGlukoza: 5 ml/kg e tretësirës 10% glukozë në mënyrë të shpejtë me injeksion IV

(fq. 15)

Oksigjeni: 1-2 l/min me kaçula nazale (fq.10)

Diazepami (për konvulsione): Rektal: 0.5 mg/kg, IV: 0.2-0.3 mg/kg (fq.14)

Adrenalina: 0.01 ml/kg e tretësirës 1:1 000 (0.1 ml/kg e tretësirës 1:10 000: përzieje 1 ml të ampulës 1:1 000 me 9 ml të naCl 0.9% apo 5% tretësirë glukoze) nënlëkurë me shiringë 1 ml-she.

LëNGjEt INtrAvENOzE përbërja

na+ K+ Cl- Ca++ Laktati Glukoza KaloriLëngu Iv mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l g/l /l

Ringer laktat (Hartman) 130 5.4 112 1.8 27 – –

Tretësirë fiziologjike (0.9% naCl) 154 – 154 – – – –

5% glukozë – – – – – 50 200

10% glukozë – – – – – 100 400

0.45 naCl / 5% glukozë 77 – 77 – – 50 200

0.18% naCl / 4% glukozë 31 – 31 – – 40 160

Tretësirë Darrov 121 35 103 – 53 – –

Darroë me gjysëm- përqendrim me 5% glukozë* 61 17 52 – 27 50 200

Ringer laktat me gjysëmpërqëndrim me 5% glukozë 65 2.7 56 1 14 50 200

* Ju lutemi mos harroni se tretësira Darrov me gjysëmpërqendrim, shpesh vjen pa glukozë dhe glukoza nevojitet të shtohet para përdorimit.

LIBËr xhepI

Kujdesi spitalor për fëmijë

Udhërrëfyes për menaxhimin e sëmUndjeve të përgjithshme me

bUrime të kUfizUara

Organizata Botërore e Shëndetësisë

© World health Organization 2005. rishtypur 2006.të gjitha të drejtat e rezervuara. botimet e Organizatës botërore të shëndetësisë mund të sigurohen prej WhO press, World health Organization, 20 avenue appia, 1211 geneva 27, switzerland (tel: +41 22 791 2476; fax: +41 22 791 4857; email: [email protected]. kërkesat për leje për përkthim apo shumëzim të botimeve të Obsh-së – qoftë për shitje apo shpërndarje jokomerciale – duhet drejtuar në WhO press, në adresën e mësipërme (fax: +41 22 791 4806; email: [email protected]). titujt e të punësuarve dhe prezantimet e materialeve në këtë botim nuk përfshijnë shprehjen e opinionit të kujtdo qoftë apo çkado qoftë nga ndonjë pjesë e Organizatës botërore të shëndetësisë, në lidhje me statusin legal të cilitdo shtet, territor, qytet apo regjion apo të autoriteteve të tij, apo në lidhje me caktimin e kufijve apo vijave kufitare. vijat e pikëzuara në harta paraqesin vijat kufitare të përafërta, për të cilat ndodhë që të mos ketë akoma pajtueshmëri të plotë.përmendja e kompanive specifike apo produkteve të caktuara, nuk nënkupton se ato janë të theksuara apo rekomanduara nga Organizata botërore e shëndetësisë, në krahasim me të tjerat të natyrës së ngjashme, që nuk janë përmendur. me përjashtim të gabimeve dhe lëshimeve të mundshme, emrat e produkteve bazë janë dalluar me germat e mëdha fillestare.janë ndërmarrë të gjitha masat e arsyeshme nga Organizata botërore e shëndetësisë për të verifikuar informatat e përfshira në këtë botim. sidoqoftë, materiali i botuar është shpërndarë pa garancion të çfarëdo lloji, qoftë të shprehur apo të nënkuptuar. përgjegjësia për interpretim apo përdorim të materialit mbetet në lexuesin. në asnjë rast Organizata botërore e shëndetësisë nuk do të jetë përgjegjëse për dëmtimet që kanë pasuar prej përdorimit të këtij libri.përgatitur me numër minimal ilustrimeshshtypur në prishtinë, 2007

Libër xhepi i kujdesit spitalor për fëmijë: udhërrëfyes për menaxhimin e sëmundjeve të përgjithshme me burime të kufizuara.

titulli në origjinal:WhO Library Cataloguing-in-publication data

pocket book of hospital care for children: guidelines for the management of common illnesses with limited resources.

1.pediatria 2.kujdesi i fëmijëve 3.spitalet 4.fëmija i hospitalizuar 5.vendet në zhvillim 6.Udhërrëfyes praktik 7.doracakët i.Organizata botërore e shëndetësisë.

isbn 92 4 154670 0 (nLm classification: Ws 29)

iii

Përmbajtjaparathënie e botimit shqip xivmirënjohje xvparathënie xviishkurtesat xixdiagrami 1. fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital:

përmbledhje e elementeve kyçe xx

KaPitulli 1. triazhimi dhe gjendjet emergjente 1

1.1 përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent 2 triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4 menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje) 6 menaxhimi i rrugëve të frymarrjes në fëmijën me asfiksion 8 si të jepet oksigjen 10 vendosja e fëmijës pa vetëdije 11 jepi lëngje iv shpejt për shok, fëmijës pa kequshqyeshmëri të rëndë 12 jepi lëngje iv për shok fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 13 jepi diazepam apo paraldehid përmes rektumit 14 jepi glukozë iv 15 trajto dehidrimin e rëndë në gjendje emergjente 161.2 Listë për vlerësim të shenjave emergjente dhe prioritare 171.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 181.4 elemente diagnostike të fëmijëve që paraqiten me një gjendje emergjente 19 1.4.1 fëmija që paraqitet me një problem të rrugëve të frymëmarrjes apo frymëmarrje të rëndë 19 1.4.2 fëmija që paraqitet me shok 21 1.4.3 fëmija që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 221.5 helmimet më të shpeshta 25 1.5.1 principet e helmeve të gëlltitura 25 1.5.2 principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo sy 27

iv

KujdeSI SpItaLOr pËr fËmIjË

1.5.3 principet e helmeve të inhaluara 28 1.5.4 helmet specifike 28 përmbajtjet korozive 28 përmbajtjet e vajgurit 28 përmbajtjet organo-fosforike dhe karbamatet 28 paracetamoli 29 aspirina 30 hekuri 30 monoksidi i karbonit 311.6 kafshimi i gjarpërit 311.7 thumbimi i akrepit 341.8 burimet tjera të helmimit 35

KaPitulli 2. Qasja diagnostiKe ndaj fëmijës së sëmurë 37

2.1 Lidhshmëria me qasjen e misf-it 372.2 marrja e anamnezës 372.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinik 382.4 hulumtimet laboratorike 392.5 diagnoza diferenciale 39

KaPitulli 3. Problemet e të Posalindurit dhe foshnjës së vogël 41

3.1 kujesi rutinor për të posalindurin në lindje 423.2 reanimimi neonatal 423.3 kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes 463.4 parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit 463.5 menaxhimi i fëmijës me asfiksion perinatal 473.6 shenjat e rrezikshme në të posalindurit dhe foshnjat e vogla 473.7 infeksioni bakterial serioz 483.8 meningjiti 493.9 kujdesi përkrahës për të posalindurin e sëmurë 51 3.9.1 mjedisi termik 51 3.9.2 menaxhimi i lëngjeve 51

v

3.9.3 terapia me oksigjen 52 3.9.4 temperatura e lartë 533.10 foshnjet me peshë të ulët në lindje 53 3.10.1 foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg 53 3.10.2 foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg 53 3.10.3 foshnjet me peshë të lindjes nën 1.75 kg 543.11 enterokoliti nekrotizues 563.12 problemet tjera të përgjithshme të të posalindurit 57 3.12.1 verdhëza 57 3.12.2 konjuktiviti 59 3.12.3 keqformimet kongjenitale 603.13 foshnjat e nënave me infeksion 60 3.13.1 sifilisi kongjenital 60 3.13.2 foshnja e nënës me tuberkulozë 61 3.13.3 foshnja e nënës me hiv 61dozat e barnave më të shpeshta për të posalindurit dhe foshnjet me pUL 62

KaPitulli 4. Kolla aPo frymëmarrja e vështirësuar 69

4.1 fëmija që paraqitet me kollë 694.2 pneumonia 72 4.2.1 pneumonia shumë e rëndë 73 4.2.2 pneumonia e rëndë 78 4.2.3 pneumonia (jo e rëndë) 80 4.2.4 eksudati pleural dhe empiema 814.3 kollë apo ftohje 824.4 gjendjet që paraqiten me fishkëllimë 83 4.4.1 bronkioliti 85 4.4.2 astma 87 4.4.3 fishkëllima me kollë apo ftohje 914.5 gjendjet që paraqiten me stridor 91 4.5.1 krupi viral 92 4.5.2 difteria 94

pËrmBajtja

vi


4.6 gjendjet që paraqiten me kollë kronike 964.7 pertusisi 984.8 tuberkuloza 1014.9 inhalimi i trupit të huaj 1044.10 insuficienca e zemrës 106

KaPitulli 5. diarea 109

5.1 fëmija që paraqitet me diarre 1105.2 diarea akute 111 5.2.1 dehidrimi i rëndë 112 5.2.2 dehidrimi i mesëm 115 5.2.3 nuk ka dehidrim 1195.3 diarea perzistente 122 5.3.1 diarea a rëndë përzistente 122 5.3.2 diarea perzistente (jo e rëndë) 1265.4 dizenteria 127

KaPitulli 6. temPeratura 133

6.1 fëmija që paraqitet me temperaturë 133 6.1.1 temperatura që zgjat mbi 7 ditë 1366.2 malaria 139 6.2.1 malaria e rëndë 139 6.2.2 malaria (jo e rëndë) 1456.3 meningjiti 1486.4 fruthi 154 6.4.1 fruthi i rëndë i komplikuar 154 6.4.2 fruthi (jo i rëndë) 1576.5 septikemia 1586.6 ethet tifoide 1596.7 infeksionet e veshit 161 6.7.1 mastoiditi 161 6.7.2 pezmatimi akut i veshit të mesëm 162 6.7.3 pezmatimi kronik i veshit të mesëm 163

vii

6.8 infeksionet e traktit urinar 1636.9 artriti septik apo osteomieliti 1656.10 dengue 166 6.10.1 dengue e rëndë 1676.11 ethja hemorragjike krime kongo 1726.12 ethja hemorragjike me sindrom veshkor 174

KaPitulli 7. KeQushQyeshmëria e rëndë 177

7.1 diagnoza 1787.2 vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë 1787.3 Organizimi i kujdesit 1807.4 trajtimi i përgjithshëm 180 7.4.1 hipoglikemia 181 7.4.2 hipotermia 182 7.4.3 dehidrimi 183 7.4.4 disbalansi elektrolitik 185 7.4.5 infeksioni 186 7.4.6 mungesa e mikronutrientëve 187 7.4.7 riushqimi fillestar 188 7.4.8 rritja kompenzuese 192 7.4.9 stimulimi senzorik 194 7.4.10 kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh 1947.5 trajtimi i gjendjeve shoqëruese 194 7.5.1 problemet e syve 194 7.5.2 anemia e rëndë 195 7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor 195 7.5.4 diarrea e vazhdueshme 196 7.5.5 tuberkuloza 1967.6 Lëshimi dhe vizita kontrolluese 1967.7 përcjellja e cilësisë së kujdesit 198 7.7.1 auditi i vdekshmërisë 198 7.7.2 shtimi i peshës gjatë fazës së rehabilitimit 199

pËrmBajtja

viii


KaPitulli 8. fëmijët me hiv/aids 203

8.1 fëmija i infektuar me hiv (i dyshuar apo konfirmuar) 204 8.1.1 diagnoza klinike 204 8.1.2 këshillimi 205 8.1.3 testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me hiv në fëmijë 207 8.1.4 klasifikimi klinik 2088.2 terapia antiretrovirale (tar) 211 8.2.1 barnat antiretrovirale 212 8.2.2 kur të fillohet një terapi antiretrovirale 213 8.2.3 efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja 214 8.2.4 kur të ndërrohet trajtimi 218 trajtimi tjetër për fëmijën hiv-pozitiv 218 8.3.1 imunizimi 218 8.3.2 profilaksa me Cotrimoxazole 214 8.3.3 të ushqyerit 2208.4 menaxhimi i gjendjeve të lidhura me hiv 220 8.4.1 tuberkuloza 220 8.4.2 Pneumonia me Pneumocystis jiroveci (ish carinii) (pCp) 221 8.4.3 pneumoniti intersticial limfoid (piL) 221 8.4.4 infeksionet me këpurdha 222 8.4.5 sarkoma kaposhi 2238.5 bartja e hiv-it dhe të ushqyerit në gji 2238.6 vizita kontrolluese 2248.7 kujdesi paliativ dhe terminal 225

KaPitulli 9. Problemet e Përgjithshme KirurgjiKe 231

9.1 kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit 231 9.1.1 kujdesi para operacionit 232 9.1.2 kujdesi gjatë operacionit 233 9.1.3 kujdesi pas operacionit 2369.2 problemet e të porsalindurit 238 9.2.1 buza dhe qiellza e çarë 238 9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të posalindurit 239

ix

9.2.3 efektet e murit abdominal 240 9.2.4 mielomeningocela 241 9.2.5 dislokimi kongjenital i tërdhokullare 241 9.2.6 talipes equino-varus (shputa e rrafshët) 2429.3 Lëndimet 239 9.3.1 djegiet 239 9.3.2 parimet e kujdesit për plagën 247 9.3.3 frakturat 249 9.3.4 Lëndimet e kokës 253 9.3.5 Lëndimet e kraharorit dhe barkut 2549.4 problemet abdominale 254 9.4.1 dhembja abdominale 254 9.4.2 apendiciti 255 9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalindurit 256 9.4.4 invaginimi 257 9.4.5 hernia umbilikale 258 9.4.6 hernia inguinale 258 9.4.7 hernia incarcerata 259 9.4.8 prolapsi i rektumit 2599.5 infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike 260 9.5.1 abcesi 260 9.5.2 Osteomieliti 264 9.5.3 artriti septik 262 9.5.4 piomioziti 262

KaPitulli 10. Kujdesi PërKrahës 265

10.1 menaxhimi nutritiv 265 10.1.1 përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 266 10.1.2 menaxhimi nutritiv i fëmijëve të sëmurë 27410.2 menaxhimi i lëngjeve 27710.3 menaxhimi i temperaturës 27810.4 kontrollimi i dhimbjes 279

pËrmBajtja

x


10.5 menaxhimi i anemisë 28010.6 transfuzioni i gjakut 281 10.6.1 ruajtja e gjakut 281 10.6.2 problemet me transfuzionit të gjakut 281 10.6.3 indikacionet për transfuzionit të gjakut 281 10.6.4 dhënia e transfuzionit të gjakut 282 10.6.5 reaksionet e transfuzionit 28310.7 terapia me oksigjen 28510.8 Lodrat dhe terapia me lojë 289

KaPitulli 11. monitorimi i PërParimit të fëmijës 293

11.1 procedurat monitoruese 29311.2 tabela monitoruese 29411.3 auditi i kujdesit pediatrik 294

KaPitulli 12. Këshillimi dhe lëshimi nga sPitali 297

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali 29712.2 këshillimi 29812.3 këshillimi mbi të ushqyerit 29912.4 trajtimi shtëpiak 30012.5 kontrollimi i shëndetit të nënës 30012.6 kontrollimi i statusit të imunizimit 30112.7 komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor 30212.8 sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese 303

Për lexim të mëtutjeshëm 305

shtojcat

shtojca 1. procedurat praktike 307 a1.1 dhënia e injeksioneve 309 a1.1.1 intramuskular 309 a1.1.2 subkutan 310 a1.1.3 intradermal 310

xi

a1.2 procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312 a1.2.1 vendosja e një kanile iv të qëndrueshme në venë periferike 312 a1.2.2 infuzioni intraoseal 314 a1.2.3 kanulimi i venës qendrore 314 a1.2.4 preparimi i venës 317 a1.2.5 kateterizmi i venës umbilikale 318 a1.3 plasimi i tubës nazogastrike 319 a1.4 punksioni lumbal 320 a1.5 vendosja e drenit torakal 322 a1.6 aspirimi supra-pubik 324 a1.7 matja e glikemisë 325shtojca 2. dozat/regjimet e barnave 329shtojca 3. madhësia e pajisjes për fëmijë 359shtojca 4. Lëngjet intravenoze 361shtojca 5. vlerësimi i statusit nutritiv 363shtojca 6. mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373

indeKsi 375

diagramet

diagrami 1. fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital: përmbledhje e elementeve kyçe xx

diagrami 2. triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4diagrami 3. si të menaxhohet fëmija me asfiksion (ngulfatje) 6diagrami 4. si të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me

frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë frymëmarrjen) kur nuk dyshohet në traumë qafe 8

diagrami 5. si të jepet oksigjen 10diagrami 6. si t’i vendoset fëmija pa vetëdije 11diagrami 7. si t’i jepen lëngjet iv shpejt fëmijës pa kequshqyeshmëri

të rëndë 12diagrami 8. si të jepen lëngjet iv për shok fëmijës me

kequshqyeshmëri të rëndë 13diagrami 9. si të jepet diazepam (apo paraldehid) rektal 14

pËrmBajtja

xii


diagrami 10. si të jepet glukozë iv 15diagrami 11. si të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje emergjente

pas menaxhimit fillestar të shokut 16diagrami 12. reanimimi neonatal 43diagrami 13. plani C i trajtimit të diarresë: trajtoje shpejt dehidrimin e rëndë 114diagrami 14. plani b i trajtimit të diarresë: trajto dehidrimin e mesëm

me Ors 117diagrami 15. plani a i trajtimit të diarresë: trajto diarrenë në shtëpi 120diagrami 16. të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e sëmurë dhe

të shëndoshë 275

tabelat

tabela 1. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në rrugët të frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar 20

tabela 2. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me shok 20tabela 3. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji,

pavetëdije apo konvulzione 23tabela 4. diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh)

që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 24tabela 5. helmimi: sasia e thëngjillit të aktivizuar në dozë 26tabela 6. diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymë-

marrje të vështirësuar 71tabela 7. klasifikimi i rëndesës së pneumonisë 72tabela 8. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimë 84tabela 9. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridor 92tabela 10. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronike 97tabela 11. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarre 111tabela 12. klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarre 111tabela 13. dhënia e lëngjeve iv, fëmijës me dehidrim të rëndë 113tabela 14. dieta për diarre perzistente, dieta e parë: e bazuar në

nisheste, me përqëndrim të zvogluar qumështi (pak laktozë) 124tabela 15. dieta për diarre perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë)

me cereale të reduktuara (misheste) 125table 16. diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuara 134

xiii

pËrmBajtja

table 17. diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuara 135table 18. diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me

ndryshime në lëkurë 136table 19. diagnozat diferenciale e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditë 138table 20. itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri

të rëndë 180table 21. vëllimet e f-75 për ushqimin e fëmijëve të kequshqyer 189table 22. sistemi i kategorizimit klinik pediatrik sipas Obsh-së për hiv 209table 23. klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim,

në fëmijët në kushte varfërie 212table 24. regjimet e mundshme të trajtimit të zgjedhjes së parë për

fëmijët me hiv 212table 25. përmbledhje e indikacioneve për fillimin e tar në fëmijë,

bazuar në klasifikimin klinik 215table 26. efektet e shpeshta anësore të barnave antiretrovirale 216table 27. definimi klinik dhe Cd4 i dështimit të trajtimit me tar në

fëmijë (pas 6 muajsh apo më shumë të tar-it) 217table 28. madhësia e tubës endotraheale, sipas moshës 234table 29. vëllimi i gjakut të fëmijëve sipas moshës 236table 30. pulsi dhe shtypja normale e gjakut në fëmijë 236table 31. shembuj të ushqimeve lokale 276table 32. kërkesat për lëngje mbajtëse 277table 33. kalendari i vaksinimit institutit kombëtar të shëndetit publik të

kosovës 301table 34. diagrami i peshës për moshë për fëmijë 363table 35. refereca e normalizuar e Obsh/nChs-së për

pesha-për-gjatësi (49–84 cm) dhe pesha-për-lartësi (85–110 cm), sipas gjinisë 369

Parathënie e botimit shqippas një serie të mrekullueshme librash mjekësor praktik nga seria “menaxhimi i integruar i shtatzënisë dhe lindjes” të shqipëruar nën përkujdesjen e zyrës së Organizatës botërore të shëndetësisë në prishtinë, tani për profesionistët shëndetësor në fushën e pediatrisë vjen në shqip edhe një libër akoma më praktik dhe më i përdorueshëm, libri i xhepit “kujdesi spitalor për fëmijët”. institucionet dhe profesionistët shëndetësor të kosovës kanë kuptuar dhe i janë përkushtuar seriozisht qëllimit parësor të strategjisë shëndetësore të kosovës – fillimit të shëndetshëm të jetës. përkundër treguesve akoma jo të kënaqshëm të shëndetit të fëmijëve kosovar përparimet janë të pamohueshme, qoftë në cilësinë e shërbimeve, qoftë në rezultatet e tyre.në vijën e këtyre përpjekjeve ishte edhe zbatimi i strategjisë së misf-it (menax-himi i integruar i sëmundjeve të fëmijëve) në kpsh. Që kjo të mos mbetet një përpjekje e izoluar dhe pa përgjigje në nivelet më të larta të kujdesit shëndetësor, strategjia e misf-it është prezantuar dhe zhvilluar edhe në kujdesin shëndetë-sor dytësor. shtysa më e madhe për përgatitjen në shqip dhe përshtatjen në kontekstin kosovar të këtij libër-xhepi ishte pikërisht fakti se ky libër xhepi është pjesë e serisë së dokumenteve dhe instrumenteve që mbështesin misf-in dhe është konsistente me udhërrëfyesit e misf-it për menaxhimin ambulantor të fëmijëve të sëmurë. aq më tepër që ky libër xhepi është një udhërrëfyes për menaxhimin e sëmun-djeve më të shpeshta me burime të kufizuara, që janë aq reale për kontekstin kosovar. Libri iu dedikohet mjekëve, infermiereve me përvojë dhe profesion-istëve tjerë shëndetësorë me përvojë, përgjegjës për kujdesin e fëmijëve të vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim.në procesin e adaptimit, të paraparë edhe nga autorët e librit, janë kryer disa intervenime të domosdoshme të mbështetura në literaturën më të re pedi-atrike. për dallim nga materiali bazë i misf-it i adaptuar për kosovë në librin e xhepit nuk është hequr pjesa që ka të bëjë me malarien. arsyeja kryesore e mosndërhyrjes në këtë pjesë ka qenë: globalizimi gjithnjë e më i madh që mundëson qarkullimin e shpejtë dhe të papenguar të njerëzve të thjeshtë dhe të profesionistëve shëndetësor.duhet falënderuar në mënyrë të veçantë për përkushtimin dhe kontributin e madh në pasurimin, përditësimin dhe përshtatjen e përmbajtjes së librit të gjithë anëtarët e grupit adaptues: prof. dr. mujë shala, prof. asoc. merita berisha, ass. dr. drita salihu - zajmi, dr. minavere hoxha, dr. njazi shala, dr. selim thaçi, dr. drita telaku, dr. mërgime batusha, dr. valdet hashani, dr. skënder syla, dr. agron gashi dhe dr. sami Uka. një falënderim i veçantë i takon edhe prof. dr. isme humolli që përgatiti për botimin shqip materialin për ethen hemorragjike që është bërë kohën e fundit një problem shëndetësor për kosovën. faleminderojmë veçmas edhe dr. valdet hashani për autoktorizimin e ilustrimeve të librit. në aspektin praktik libri vjen në format që mund të bartet me vete nga mjekët, infermieret dhe profesionistët shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme. do të shpërndahet falas duke iu falënderuar kontributit të zyrës së Obsh-së.mbetemi me shpresë se do të shërbejë për ngritjen e mëtejshme të cilësisë së shërbimeve shëndetësore pediatrike dhe në përmirësimin e treguesve të shëndetit të popullatës sonë më të re.

mirënjohjeky libër xhepi është rezultat i një përpjekje ndërkombëtare të koordinuar nga departamenti i shëndetit dhe zhvillimit të fëmijëve dhe adoleshentëve i Organizatës botërore të shëndetësisë.

një mirënjohje të veçantë ia kemi borxh dr harry Campbell, Universiteti i edinburgut, skoci për koordinimin e përgjithshëm të përgatitjes së kapitujve të dokumentit dhe kontributin e dukshëm në kapituj të veçantë.

Obsh do të dëshironte të falenderojë personat në vijim për përgatitjen dhe kontributin e tyre në kapituj:

dr ann ashworth (britani e madhe); dr. stephen bickler (shba); dr jac-queline deen (filipine), dr trevor duke (png/australi); dr greg hussey (afrikë jugore); dr michael english (keni); dr stephen graham (malavi); dr elizabeth molyneux (malavi); dr nathaniel pierce (shba); dr haroon saloojee (afrika jugore); dr barbara stoll (shba); dr giorgio tamburlini (itali); dr bridget Wills (vietnam); dhe fabienne jäger (zvicër) për ndihmë në procesin e rishqyrtimit dhe revidimit.

Obsh-ja u është mirënjohëse personave në vijim për rishqyrtimin e dorëshkrimit në faza të ndryshme:

L. adonis-koffy, bregu i fildishtë; e. agyei-yobo, ganë; m. agyemang, ganë; r. ahmed, maldives; e. akrofi-mantey, ganë; h., almaraz monzon; a. amanor, ganë; e. aranda, bolivi; W. , asamoah, ganë; C. assamoi bodjo, bregu i fildishtë; a. bartos, bolivi; z. bhutta, pakistan; U. bodhankar, indi; L. bramante, itali; L. bravo, filipine; d. brewster, vanuatu; j. bunn, bem; k. bylsma, ganë; C. Casanovas, bolivi; n. Chintu, zambi; b. Coulter, bem; s. Cywes, afrikë jugore; a. da Cunha, brazil; s.-C. daka, kamboxha; a. deorari, indi; g.f. ding, kinë; v. doku, ganë; p. enarson, francë; j. erskine, gambi; f.a. eshgh, iran; a. falade, nigeri; j. farrar, vietnam, C. frago, filipine; m. funk, ganë; s. C. galina, rusi; e. gallardo, filipine; r. gie, afrika jugore; a. grange, nigeri; a. hansmann, gjermani; h. hartmann, gjermani; s. heinrich, kamboxha; e.m. hubo, filipine; r. ismail, indonezi; p. jeena, afrikë jugore; a. jhukral, indi; s. junge, zvicër; v. kapoor, indi; m. kazemian, iran; n. kesaree, indi; e. keshishian, rusi; h. t. kim, viet-nam; e. kissi Owusu, ganë; a. klufio, ganë; j. kouawo, bregu i fildishtë; m. krawinkel, gjermani; b. kretschmer, gjermani; C. krueger, gjermani; a. krug, afrikë jugore; m. Langaroodi; j. Lawn, bem; j. Lim, filipine; W. Loening, afrikë jugore; m.p. Loscertales, spanjë; C. maclennan, australi;

xv

xvi


a. madkour, egjipt; i. mahama, ganë; d. malchinkhuu, mongoli; n. man-javidze, gjeorgji; p. mazmanyan, armeni; d. mei, kinë; a. mekasha, etiopi; C.a. melean gumiel, bolivi; C. meng, kamboxhë; W. min, kinë; h. mozafari, iran; k. mulholland, australi; a. narang, indi; s. nariman, iran; k.j. nathoo, zimbabve; k. nel, afrikë jugore; s. k. newton, ganë; k. Olness, shba; k. pagava, gjeorgji; v. paul, indi; i. rahman, sudan; m. rakha, egjipt; s.e. razmikovna, rusi; r. rios, kil; h. rode, afrikë jugore; e. rodgers, figji; i. ryumina, rusi; i. sagoe-moses, ganë; g. sall, senegal; L. C. sambath, kamboxha; W. sangu, tanzani; j. schmitz, francë; f. shann, australi; p. sharma, nepal; m. shebbe, keni; L. sher, afrikë jugore; n. singhal, kanada; d. southall, bem; j.-W. sun, kinë; g. swingler, afrikë jugore; t.t. tam, vietnam; e. tanoh; m. taylor, ganë; e. teye adjase, ganë; i. thawe, malavi; m. timite-konan, bregu i fildishtë; p. torzillo, australi; r. turki, tunizi; f. Uxa, itali; d.-h. Wang, kinë; d. Woods, afrikë jugore; b.j. Wudil, nigeri; a.j. yao, bregu i fildishtë.

kontribute të vlefshme janë siguruar nga grupet e sëmundjeve ngjitëse dhe jongjitëse dhe departamentet e Obsh-së të parandalimit dhe rehabilitimit të paaftësive/lëndimeve, politikave të barnave dhe produkteve medicinale esenciale, teknologjia esenciale e shëndetit, hiv/aids-i, të ushqyerit për shëndet dhe zhvillim, mbrojtja e mjedisit të njerëzor, shëndeti riprodhues dhe hulumtimet, roll back malaria, stop tuberkulozës dhe vaksinat dhe produktet biologjike si dhe nga zyrat regjionale të Obsh-së.

Obsh-ja dëshiron të falenderojë organizatat në vijim që kanë kontribuuar në përpilimin e këtij libri të xhepit:

agjensionin australian për zhvillim ndërkombëtarë (ausaid); institutin për shëndetin e fëmijës irCCs “burlo garofolo”, trieshtë, itali; dhe asociacionin ndërkombëatër të pediatërve.

xvii

Parathënieky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermimeret me përvojë dhe punëtorët tjerë shëndetësor me përvojë, të cilët janë përgjegjës për kujdesin ndaj fëmijëve të vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim. ky paraqet udhërrëfyes klinik bashkëkohor, të cilët janë të bazuar në rishqyrtimin e dëshmive të botuara që janë në dispozicion nga ekspertët e lëmive, për kujdesin spitalor dhe atë ambulantor në spitale te vogla ku pajisjet themelore laboratorike dhe barnat themelore dhe ato jo të shtrenjta janë në dispozicion. në disa rrethana këta udhërrëfyes mund të përdoren në qendra më të mëdha shëndetësore, ku një numër më i vogël i fëmijëve të sëmurë mund të pranohen për kujdes spitalor.

Udhërrëfyesi kërkon që spitali të ketë (1) kapacitetet për të kryer hulumtime të caktuara themelore – siç janë ekzaminimi i strishove të gjakut për parazitë të malaries, matje të hemoglobinës apo vëllimit të qelizave, glikemisë, grupit të gjakut dhe reaksionit të përputhshmërisë, mikroskopimit themelor të LCs dhe urinës, përcaktimit të bilirubinës për të posalindurit, radiografisë së kraharorit dhe pulsoksimetrisë – dhe (2) barnat themelore në dispozicion për përkujdesjen e fëmijëve seriozisht të sëmurë. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, siç janë antibi-otikët e rinjë apo ventilimi mekanik, nuk janë përshkruar.

këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve kryesor të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, kequshqyeshmëria e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura me këto. ata përmbajnë udhëzime mbi menaxhimin e fëmijëve me hiv infeksion, të të posalindurve me probleme dhe të menaxhimit kirurgjik të fëmijëve. detalet e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjinden në dokumentet teknike rishqyrtuese të publikuara nga Obsh-ja. gjithashtu nga Obsh-ja është botuar edhe një libër shoqërues dokumentesh, i cili jep detajet e ngarkesës së sëmundjeve, bazën patofiziologjike dhe teknike themelore të udhërrëfyesve për përdorim nga studentët e mjekësisë/infermierisë, apo si pjesë e aftësimit në shërbim të punëtorëve shëndetësor. baza e mbështetur në dëshmi e këtyre rekomandimeve është publikuar në ueb faqen e Obsh-së gjithashtu. (shih për lexim të mëtutjeshëm, faqe 301.)

ky libër xhepi është pjesë e serisë së dokumentave që mbështesin menaxhimin e integruar të sëmundjeve të fëmijëve (misf) dhe është konsistent më udhër-rëfyesit e misf-it për menaxhimin ambulantor të fëmijëve të sëmurë. ky është paraqitur në format që mund të bartet nga mjekët, infermieret dhe punëtorët

xviii


tjerë shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme dhe kështu të jetë në dispozicion për të ndihmuar drejtimin e menaxhimit të fëmijëve të sëmurë. Librat standard të pediatrisë duhet konsultuar për gjendjet më të rralla që nuk janë mbuluar në këtë libër xhepi. këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në shumicën e regjioneve të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e caktuara për të përmbushur nevojat e tyre specifike. faqet e zbrazta janë lënë në fund të secilit kapitull për të lejuar secilin lexues të veçantë që të shtojë shënimet e veta – për shembull gjendjet e rëndësishme vendore që nuk janë mbuluar në këtë libër xhepi.

Obsh beson se adaptimi i tij i gjerë do të përmirësojë kujdesin e fëmijëve në spitale dhe do të çojë në shkallë më të ulëta të vdekshmërisë.

xix

shkurtesataids sindromi i

imunodeficiencës së fituar

avpU shkalla e thjeshtë e vetdijëshmërisë (vigjilent, reagon në zë, reagon në dhimbje, pavetëdije)

shgj shtypja e gjakutCmv cytomegalovirusLCs lëngu cerebrospinalehd ether hemorragjike

denguedtp difteri, tetanus, pertusis shsd shok sindromi denguepzi programi i zgjeruar i

imunizimitgf gauge francezg6pd glukozo 6-fosfat

dehidrogjenazahiv virusi i imunodeficiencës

humaneshU sindromi hemolitik uremikim injeksioni intramuskularmisf menaxhimi i integruari

sëmundjeve të fëmijëveiv injeksioni intravenozpvj presioni i venës jugularepiL pneuminiti intersticial

limfoid pL punksioni lumbalng nazogastrikpOLiO poliovaksinaOrs tretësira orale rehidruesetrO terapia rehidruese orale

ppC pneumonia pneumocystis carinii

pCv vëllimi i thatë i qelizaveppd purified protein derivative

(derivati i pastër i proteinës – i përdorur në testimin për tuberkulozë)

resomal tretësirë rehidruese për kequshqyeshmëri

trd/rda toleranca e rekomanduar ditore

ds devijimi standardsp sulfadoxine-pyrimetha

mineist infeksionet seksualisht të

transmetueshmetb tuberkulozatmp trimethoprimtpha treponema pallidum

hemaglutinimismx sulfamethoxazoleitU infeksioni i traktit urinarvdrL veneral disease

research laboratories (laboratoret për kërkimet e sëmundjeve venerike)

Le numri i leukociteveObsh Organizata botërore e

shëndetësisë°C shkallë Celsius°f shkallë fahrenheit

n shenjat apo simptomat diagnostikeä rekomandimet e trajtimit

dIagramI 1. fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital: përmbledhje e elementeve kyçe

trIaZhImI

l kontrolloje për shenja emergjente jepi trajtIm emergjeNt deri në stabilizim

(mungojnë)

l kontrolloje për shenjat apo gjendjet prioritare

aNameNZa dhe eKZamINImI

(përfshirë vlerësimin e statusit të imunizimit, statusit nutritiv dhe të ushqyerit)

l kontrollo së pari fëmijën me gjendje emergjente apo prioritare

huLumtImet LaBOratOrIKe dhe tË tjera, nëse kërkohen

numëro dhe shqyrto dIagNOZat daLLueSe

zgjidhi dIagNOZat KrYeSOre (dhe diagnozat dytësore)

planifiko dhe fillo trajtImIN SpItaLOr planifiko dhe fillo(përfshirë kujdesin përkrahës) trajtImIN amBuLaNtOr

pËrCILLe për shenjat e Organizo KONtrOLLËN, — përmirësimit nëse kërkohet— komplikimeve — dështimit të trajtimit

(nuk përmirësohet apo problem i ri) (përmirësim) rIVLerËSO vazhdo trajtiminpër shkaqet e dështimit të trajtimit pLaNIfIKO LËShImIN

rIShQYrtO dIagNOZËN LËShOje NË ShtËpI

rIShIKO Organizo kujdesin e vazhduar trajtImIN apo KONtrOLLËN në spital apo bashkësi

(të pranishme)

xx

1

1. VTTE

Kapitulli 1

Triazhimi dhe gjendjet emergjente

1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent 2 Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4 Menaxhimi i foshnjës me asfiksion 6 Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion 8 Si të jepet oksigjeni 10 Vendosja e fëmijës pa vetëdije 11 Jepi lëngjet IV shpejt për shok fëmijës pa kequshqyeshmëri të rëndë 12 Jepi lëngjet IV për shok fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 13 Jep diazepam apo paraldehid përmes rektumit 14 Jep glukozë IV 15 Trajtoje dehidrimin e rëndë në gjendje emergjente 161.2 Listë për vlerësim të shenjave emergjente dhe prioritare 171.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 181.4 Elemente diagnostike të fëmijëve që paraqiten me një gjendje emergjente 19

1.4.1 Fëmija që paraqitet me një problem të rrugëve të frymëmarrjes apo frymëmarrje të rëndë 19 1.4.2 Fëmija që paraqitet me shok 21 1.4.3 Fëmija që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 221.5 Helmimet më të shpeshta 25 1.5.1 Principet e helmeve të gëlltitura 25 1.5.2 Principet për helmimet me kontakt me lëkurë apo sy 27 1.5.3 Principet e helmeve të inhaluara 28 1.5.4 Helmet specifike 28 Përmbajtjet korrozive 28 Përmbajtjet e naftës 28 Përmbajtjet organo-fosforike dhe karbamatet 28 Paracetamoli 29 Aspirina 30 Hekuri 30 Monoksidi i karbonit 311.6 Kafshimi i gjarpërit 311.7 Thumbimi i akrepit 341.8 Burimet tjera të helmimit 35

2

1. V

TTE Triazhimi është proces i kontrollimit të shpejtë të fëmijës së sëmurë, menjëherë

pas arritjes në spital, me qëllim që të identifikohen:

— ata me shenja emergjente, që kërkojnë trajtim emergjent të menjëher-shëm;

— ata me shenja prioritare, të cilëve duhet t’u jepet prioritet deri sa presin në radhë, ashtu që ata të mund të vlerësohen dhe trajtohen pa u vonuar;

— rastet jo urgjente, që nuk kanë as shenja emergjente, as prioritare.

Shenjat emergjente përfshijnë:

n frymëmarrjen e bllokuar

n distresin e rëndë respirator

n cianozën qendrore

n shenjat e shokut (duart e ftohta, rimbushja kapilarike më e gjatë se 3 sekonda; pulsi i dobët, i shpejtë)

n komën

n konvulsionet

n shenjat e dehidrimit të rëndë në fëmijët me diarre (letargji, sy të fundosur, kthim shumë të ngadalshëm të rrudhës lëkurore—dy nga cilatdo prej këtyre).

Fëmijët me shenja emergjente kërkojnë trajtim të menjëhershëm për të shmangur vdekjen.

Shenjat prioritare (shih më poshtë, faqe 5) përcaktojnë fëmijët që janë në rrezik më të madh nga vdekja. Këta fëmijë duhet vlerësuar pa vonesa të panevojshme.

1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent (VTTE)

Procesi i vlerësimit dhe trajtimit triazhues emergjent është përmbledhur në Diagramet në faqet 4–16.

Së pari, kontrolloje për shenjat emergjente. Kontrolloje për shenjat emergjente në dy faza:

• Faza 1. Nëse ka ndonjë problem me rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje, fillo trajtimin e menjëhershëm për të rikthyer frymëmarrjen.

• Faza 2. Shpejt përcakto nëse fëmija është në shok apo pavetëdije, apo me konvulsione, apo ka diarre me dehidrim të rëndë.

Nëse janë gjetur shenja emergjente:• Thirrenjëprofesionistshëndetësormepërvojënëseështënëdispozicion,

PërmblEdhjE E haPaVE në VlErësimin dhE TrajTimin TriazhuEs EmErgjEnT

3

1. VTTE

por mos e vono fillimin e trajtimit. Ruaje qetësinë dhe puno me punëtorët tjerë shëndetësor, të cilët mund të jenë të nevojshëm për të dhënë trajtimin, sepse fëmija shumë i sëmurë mund të ketë nevojë për disa terapi në të njëjtën kohë. Profesionisti shëndetësor, me më së shumti përvojë, duhet të vazhdojë vlerësimin e fëmijës (shih Kapitullin 2, faqe 37), për të përcaktuar të gjitha problemet themelore dhe për të zhvilluar planin e trajtimit.

• Kryejhulumtimetemergjente(glikeminë,strishonegjakut,hemoglobinën).Dërgoje gjakun për përcaktim grupi dhe reaksionin e përputhshmërisë, nëse fëmija është në shok, apo duket të jetë me anemi të rëndë, apo gjakderdhë dukshëm.

• Pasdhëniessëtrajtimitemergjent,vazhdomenjëherëmevlerësimin,diag-nostikimin dhe trajtimin e problemeve të fshehta.

Tabelat e diagnozave diferenciale më të shpeshta për shenjat emergjente, janë paraqitur prej faqes 20 e tutje.

Nëse nuk është gjetur asnjë shenjë emergjente, kontrolloje për shenjat prioritare: n Foshnje e imtë, e sëmurë, e moshës nën 2 muajsh

n Temperaturë e lartë

n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike urgjente

n zbehje (e rëndë)

n helmim

n dhimbje (e madhe)

n distres respirator

n shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm apo letargji

n referim (urgjent)

n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe

n Edem i të dy këmbëve

n djegie (të mëdha)

Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim të shpejtë (pa pritur në radhë), për të përcaktuar trajtimin e mëtutjeshëm të nevojshëm. Kaloje fëmijën me një shenjë prioritare në krye të radhës për t’u vlerësuar i pari në vijim. Nëse fëmija ka traumë apo problem tjetër kirurgjik, siguroje ndihmën kirurgjike atje ku gjendet.

PërmblEdhjE E haPaVE në VlErësimin dhE TrajTimin TriazhuEs EmErgjEnT

4

1. V

TTE

*Në vendet endemike apo sipas indikacionit

shEnjaT EmErgjEnTEnëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie*, hb)

VlErësO TrajTO Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i pjesës cervikale është i mundur nëse ka aspiruar trup të huaj ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion (Diag.3) nëse nuk ka aspiruar trup të huaj ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag.4) ä Jepi oksigjen (Diag 5) ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë

ä Ndale çdo gjakderdhje ä Jepi oksigjen (Diag 5) ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë: ä Vendose vijën IV dhe fillo lëngjet shpejt (Diag 7) Nëse nuk mund të vendosni vijë IV periferike, vendose vijën intraoseale apo jugulare të jashtme (shih faqe 314, 316)

nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: Nëse ka letargji apo pavetëdije: ä Jepi glukozë IV (Diag 10) ä Vendose vijën IV dhe jepi lëngje (Diag 8)

Nëse nuk është letargjik apo pavetëdije: ä Jepi glukozë oral apo me tubë NG ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe trajtimin e plotë

diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë

NDONJË SHENJËPOZITIVE

NDONJË SHENJË POZITIVE


të rëndë

rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrjan Frymëmarrja e bllokuar, apon Cianozë qendrore, apon Distres respirator i rëndë

Qarkullimi Duart e ftohta me: n Rimbushje kapilarike më të gjatë se 3 sekonda, dhen Puls të dobët dhe të shpejtë

5

1. VTTE

TrajTOMos e lëviz qafën nëse lëndimi i pjesëscervikale është i mundur

ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3)ä Nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo

paraldehid rektal (Diag 9)ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse

dyshohet në lëndim koke apo qafe, stabilizo qafën së pari) (Diag 6)

ä Jepi glukozë IV (Diag 10)

ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë.nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë:ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe Planit C të trajtimit të diarresë në spital (Diag 13, faqe 114)

nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë:ä mos kyç vijë IVä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe

trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe 18)

diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë (vazhdim)

shEnjaT PriOriTarEKëta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë

shEnjaT EmErgjEnTEnëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, merë gjakun për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries*, hb)

VlErësO

Koma/konvulsionetn Komë apon Konvulsione (tani)

dehidrim i rëndë(vetëm në fëmijët me diarre)Diarre dhe dy nga të mëposhtmet:

n Letargji n Sytë e fundosurn Rrudha lëkurore kthehet shumë ngadalë

NËSE KA KOMË APO KONVULSIONE

DIARREA dhe

DY SHENJA POZITIVE


të rëndë

jO urgjEnTVazhdo me vlerësimin dhe trajtimin e mëtutjeshëm, sipas prioriteteve të fëmijës

n Foshnje e imtë e sëmurë (<2 muaj)n Temperaturë e lartë n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike

urgjente n Zbehje (e rëndë)n Helmimn Dhimbje (e madhe)n Distres respiratorn Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm

apo letargji

n Referim (urgjent)n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe n Edem i këmbëven Djegiet (e mëdha)

Vërejtje: Nëse fëmija ka traumë apo probleme të tjera kirurgjike, kërko ndihmën kirurgjike apo përmbaju udhërrëfyesve kirurgjik

*Në vendet endemike apo sipas indikacionit

6

1. V

TTE diagrami 3. menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje)

ä Shtrije foshnjën në dorën apo kofshën tënde me pozitë kokëposhtë

ä Jepi 5 goditje në shpinë me rrënjën e dorës

ä Nëse obstruksioni perziston, ktheje foshnjën dhe bëja 5 shtypje në kraharor me 2 gishtërinj, një gisht nën thimthat e gjirit në vijën e mesme (shih diagramin)

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrolloje gojën e foshnjës për ndonjë obstruksion që mund të largohet

ä Nëse është e domosdoshme, përsërite sekuencën me goditje shpine

Goditjet në shpinë

Shtypjet e krahërorit

7

1. VTTE

ä Jepi fëmijës 5 goditje në shpinë me rrënjën e dorës deri sa fëmija është ulur, në gjunjë apo shtrirë

ä Nëse obstruksioni perziston, dil mbrapa fëmijës dhe kalo duart përreth trupit të fëmijës; bëje grusht njërën dorë mu nën sternum të fëmijës; vendose dorën tjetër mbi grusht dhe shtyje lartë në abdomen (shih diagramin); përsërite këtë manipulim të Heimlich-ut 5 herë

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrolloje gojën e fëmijës për ndonjë obstruksion që mund të largohet

ä Nëse është e domosdoshme, përsëriti goditjet në shpinë

diagrami 3. menaxhimi i fëmijës me asfiksion (mbi 1 vjet moshë)

Manipulimi Heimlich në fëmijën më të rritur me asfiksion

Goditja e shpinës për të liruar rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion

8

1. V

TTE diagrami 4. menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes në fëmijën

me frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë frymëmarrjen) kur, nuk dyshohet në traumë qafe

Fëmija i vetëdijshëm

1. Inspekto gojën dhe largo trupat e huaj, nëse janë të pran-ishëm

2. Pastro sekretet prej grykës

3. Le të zgjedhë fëmija pozitën më të përsh-tatshme për vete.

Fëmija i pavetëdijshëm

1. Përkulja kokën siç është treguar

2. Inspekto gojën dhe largo trupat e huaj, nëse janë të pran-ishëm


4. Kontrollo rrugët e frymëmarrjes duke shikuar për lëvizjet e krahërorit, dëgjuar për zhurmat e frymëmar-rjes dhe ndjerë për frymëmarrje

n Fëmija më i rriTur

n FOSHNja

Pozita neutrale për të hapur rrugët e frymë-marrjes së një foshnjeje

Shiko, dëgjo, ndjej për frymëmarrje

Pozita e nuhatjes për të hapur rrugët e frymëmarrjes në një fëmijë më të rritur

9

1. VTTE

diagrami 4. si të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë frymëmarrjen) kur trauma e qafës apo lëndimi i mundshëm i vertebrave cervikale nuk dyshohet

1. Stabilizo qafën, siç është paraqitur në Diagramin 6

2. Inspekto gojën dhe largo trupat e huaj, nëse janë të pranishëm


4. Kontrollo rrugët e frymëmarrjes, duke shikuar për lëvizjet e krahërorit, dëgjuar për zhurmën e frymëmarrjes dhe ndjerë për frymëmarrje

Përdore shtyrjen e nofullës pa përkulje të kokës. Vendosi gishtat 4 dhe 5 prapa këndit të nofullës dhe lëvize atë lartë ashtu që fundi i nofullës të jetë i shtyrë përpara, në 90° ndaj trupit

Nëse fëmija akoma nuk merë frymë, pasi keni kryer të gjitha si më sipër, ventiloje me balon dhe maskë

10

1. V

TTE

jepi oksigjen përmes kanulave nazale apo kateterit nazal

n Kanulat nazale

ä Vendosi kanulat brenda vrimave të hundës dhe fiksoji me shirit ngjitës.

n Kateteri nazal

ä Përdore tubin e madhësisë 8 FG

ä Mate distancën prej faqes anë-sore të hundës deri në buzën e brendshme të vetullës me kateter

ä Fute kateterin deri në këtë thellësi

ä Fiksoje me shirit ngjitës

Fillo dhënien e oksigjenit 1–2 litra/minutë (shih faqe 285–289)

diagrami 5. si të jepet oksigjen

11

1. VTTE

diagrami 6. Vendosja e fëmijës së pavetëdijshëm

n Nëse nuk dyshohet në traumë të qafës:

ä Ktheje fëmijën në krah, për të zvogëluar rrezikun prej aspirimit.

ä Mbaje qafën lehtë të ekstenduar dhe stabilizoje, duke i vendosur mbështetjen në njërën dorë

ä Përkule njërën këmbë, për të stabilizuar pozitën e trupit

n Nëse dyshohet në traumë qafe:

ä Stabilizoje qafën e fëmijës dhe mbaje fëmijën shtrirë në shpinë:

ä Lidhi me shirit ngjitës ballin dhe mjekrën e fëmijës anash dërrasës së fortë, për të siguruar këtë pozitë

ä Parandalo lëvizjet e qafës përmes mbështetjes së kokës së fëmijës (p.sh. me përdorimin e qeseve njëlitërshe të lëngut IV në secilën anë)

ä Nëse vjell, ktheje në krahë, duke mbajtur kokën në vijë me trupin.

12

1. V

TTE diagrami 7. si t’i jepen lëngjet iV shpejt për shok fëmijës

pa kequshqyeshmëri të rëndë

ä Nëse fëmija është i kequshqyer rëndë, vëllimi i lëngjeve dhe shpejtësia e dhënies ndryshon, kështu që sigurohu që fëmija të mos jetë i kequshqyer rëndë Shoku në fëmijën pa kequshqyeshmëri të rëndë - Diagrami 7 Shoku në fëmijën me kequshqyeshmëri të rëndë - Diagrami 8 (dhe seksioni 1.3, faqe 18)

ä Kyçe një vijë intravenoze (dhe merë gjak për hulumtime laboratorike emergjente).

ä Fillo me Ringer laktat apo tretje fiziologjike – sigurohu që infuzioni të rrjedhë mirë.

ä Jepi 20 ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur.

Vëllimi i ringer laktatit apo tretësirës fiziologjike mosha/pesha (20 ml/kg)

2 muajsh (<4 kg) 75 ml2–<4 muajsh (4–<6 kg) 100 ml 4–<12 muajsh (6–<10 kg) 150 ml 1–<3 vjeç (10–<14 kg) 250 ml 3–<5 vjeç (14–19 kg) 350 ml

rivlerësoje fëmijën pasi të ketë marrë vëllimin e përshtatshëmRivlerësoje pas infuzionit të parë: Nëse nuk ka përmirësim, përsëriti 20

ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur.Rivlerësoje pas infuzionit të dytë: Nëse nuk ka përmirësim, përsëriti 20

ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur. Rivlerësoje pas infuzionit të tretë: Nëse nuk ka përmirësim, jepi gjak 20

ml/kg për 30 minuta (nëse shoku nuk është shkaktuar nga diarreja profuze, në këtë rast përsërite Ringer laktatin apo tretësirën fiziologjike).

Rivlerësoje pas infuzionit të katërt: Nëse nuk ka përmirësim, shih udhër-rëfyesit e trajtimit specifik për sëmundje. Tashmë do të duhej të kishit vënë një diagnozë të përkohshme.

Pas përmirësimit në cilëndo fazë (pulsi ngadalësohet, rimbushje më e shpeshtë kapilarike), kalo në Diagramin 11, Faqe 16.

13

1. VTTE

Jepe këtë trajtim vetëm nëse fëmija ka shenja të shokut dhe është letargjik apo ka humbur vetëdijen:

ä Kyçe një vijë IV (dhe merë gjak për hulumtime laboratorike emergjente)

ä Peshoje fëmijën (apo llogarite peshën), për të llogaritur vëllimin e lëngut, që duhet dhënë

ä Jepi lëngje IV 5 ml/kg për 1 orë. Shfrytëzo një nga zgjedhjet vijuese (sipas radhitjes së preferuar), në bazë të asaj se cilën e keni në dispozicion:— Ringer laktat me 5% glukozë (dekstrozë); apo— tretësirë gjysmë-fiziologjike me 5% glukozë (dekstrozë); apo— tretësirë gjysmë e koncentruar e Darrov-it me 5% glukozë (dekstrozë); apo nëse

këto nuk janë në dispozicion, — Ringer laktat.

Pesha Vëllimi i lëngut iV Pesha Vëllimi i lëngut iV jepja për 1 orë (15 ml/kg) jepja për 1 orë (15 ml/kg)

4 kg 60 ml 12 kg 180 ml

6 kg 90 ml 14 kg 210 ml

8 kg 120 ml 16 kg 240 ml

10 kg 150 ml 18 kg 270 ml

ä Mate pulsin dhe frekuencën e frymëmarrjes në fillim dhe çdo 5–10 minuta.

Nëse ka shenja përmirësimi (pulsi dhe frekuenca respiratore ngadalësohen):

— jepi infuzion IV 15 ml/kg të përsëritur për 1 orë; pastaj

— kalo në rehidrim oral apo me tubë nazogastrike me ReSoMal (shih faqe 183), 10 ml/kg/h deri në 10 orë;

— fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75 (shih faqe 188).

Nëse fëmija nuk përmirësohet pas 15ml/kg IV të parë, presupozo se fëmija mund të ketë shok septik:

— jepi lëngje IV mbajtëse (4 ml/kg/h) deri sa pret për gjak;

— kur të sigurohet gjaku, jepi gjak të plotë të freskët, me shpejtësi 10 ml/kg ngadalë, për 3 orë (përdorë qeliza të koncentruara, nëse ka insuficiencë zemre); pastaj

— fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75 (shih faqe 188);

— fillo trajtimin me antibiotik (shih faqe186).

Nëse fëmija përkeqësohet gjatë rehidrimit IV (frymëmarrja ngrihet për 5 frymëmar-rje/min apo pulsi për 15 goditje/min), ndërpreje infuzionin sepse lëngu IV mund të përkeqësojë gjendjen e fëmijës.

diagrami 8. si t’i jepen lëngjet iV për shok fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë

14

1. V

TTE diagrami 9. dhënia e diazepamit (apo paraldehidit) rektal

n jep diazepam rektal:ä Merre dozën nga ampula e diazepamit në shiringë (1 ml) të tuberkulinës.

Llogarite dozën sipas peshës së fëmijës, kur është e mundur. Pastaj hiqe gjilpërën dhe shtoja një tubë plastik nga sistemi i infuzionit.

ä Fute tubin e shtuar në shiringë në rektum 4 deri 5 cm dhe injekto tretë-sirë diazepam.

ä Mbaji kofshët bashkë për disa minuta.

diazepam i dhënë rektal Paraldehid i dhënë 10 mg/2ml tretësirë rektal

mosha/pesha doza 0.1ml/kg doza 0.3–0.4 ml/kg

2 javë deri 2 muajsh (<4 kg)* 0.3 ml (1.5 mg) 1.0 ml

2–<4 muajsh (4–<6 kg) 0.5 ml (2.5 mg) 1.6 ml4–<12 muajsh (6–<10 kg) 1.0 ml (5 mg) 2.4 ml

1–<3 vjeç (10–<14 kg) 1.25 ml (6.25 mg) 4 ml

3–<5 vjeç (14–19 kg) 1.5 ml (7.5 mg) 5 ml

nëse konvulsionet vazhdojnë pas 10 minutash, jepi dozën e dytë të diazepamit rektal (apo jepi diazepam intravenoz (0.05 ml/kg = 0.25 mg/kg) nëse infuzioni IV vazhdon).nëse konvulsionet vazhdojnë edhe pas 10 minutave të tjerë, jepe dozën e tretë të diazepamit, apo jepi paraldehid rektal (apo fenobarbiton iV apo im 15 mg/kg).

n nëse ka temperaturë të lartë:ä Lage fëmijën me ujë të vakët, për t’ia ulur temperaturën.

ä Mos jep barna orale deri sa të mos kontrollohen konvulsionet (rrezik nga aspirimi).

* Jepi fenobarbiton (200 mg/ml tretësirë) në dozë prej 20 mg/kg për të kontrolluar konvulsionet në foshnje <2 javë moshë:

Pesha 2 kg—doza fillestare: 0.2 ml, përsërite 0.1 ml pas 30 min.

Pesha 3 kg—doza fillestare: 0.3 ml, përsërite 0.15 ml pas 30 min.

Nëse ka konvulsione

vazhdo}

15

1. VTTE

diagrami 10. si të jepet glukozë iV

ä Kyçe vijën IV dhe merë gjak për hulumtimet laboratorike emergjente

ä Kontrollo glikeminë. Nëse është e ulët (<2.5 mmol/litër (45 mg/dl) në fëmijën e ushqyer mirë apo <3 mmol/litër (54 mg/dl) në fëmijën e kequshqyer rëndë) apo nëse dextrostix nuk është në dispozicion:

ä Jepi 5 ml/kg të tretësirës së glukozës 10% shpejtë, përmes injeksionit IV

Vëllimi i tretësirës së glukozës 10%mosha/pesha për t’u dhënë si bollus (5 ml/kg)Më pak se 2 muajsh (<4 kg) 15 ml

2–<4 muajsh (4–<6 kg) 25 ml

4–<12 muajsh (6–<10 kg) 40 ml1–<3 vjeç (10–<14 kg) 60 ml

3–<5 vjeç (14–<19 kg) 80 ml

ä Rikontrollo glikeminë çdo 30 minuta. Nëse vazhdon të jetë e ulët, përsëriti 5 ml/kg të tretësirës së glukozës 10%.

ä Ushqeje fëmijën sapo t’i kthehet vetëdija.

Nëse nuk është në gjendje të ushqehet pa rrezik prej aspirimit, jepi:— qumësht apo ujë të ëmbëlsuar përmes tubës nazogastrike (për të

përgatitur sherbet, treti 4 lugë të plota çaji me sheqer (20 gram) në gotën prej 200-ml të ujit të pijshëm), apo

— lëngu IV përmban 5–10% glukozë (dekstrozë) (shih Sht. 4, f. 361)

Vërejtje: tretësira e glukozës 50% është e njëjtë sikur tretësira e dekstrozës 50% apo D50. Nëse është në dispozicion vetëm tretësira 50% e glukozës: holloje 1 pjesë të tretësirës 50% të glukozës me 4 pjesë uji steril, apo zbute 1 pjesë tretësirë 50% të glukozës me 9 pjesë tretësirë 5% të glukozës.

Vërejtje: Për përdorimin e dextrostix-it, referoju udhëzimeve në kuti. Në përgjithësi, shiriti duhet të ruhet në kutin e vet, në 2–3 °C, duke iu shmangur dritës së diellit dhe lagështisë së madhe. Një pikë gjak duhet vënë në shirit (është e domosdoshme që të mbulohet krejt fusha e reagensit). Pas 60 sekondave, gjaku duhet pastruar me kujdes me pika të ujit të ftohtë dhe ngjyra duhet krahasuar me çelësin në shishe apo në lexuesin e glikemisë. (Procedura e përpiktë do të ndryshojë varësisht nga llojet e ndryshme të shiritave.)

16

1. V

TTE

Për fëmijët me dehidrim të rëndë por pa shok, referoju planit C të trajtimit të diarresë, f.114.

Nëse fëmija është në gjendje shoku, së pari përmbaju udhëzimeve në Diagramin 7 dhe 8 (faqe 12 dhe 13). Kalo në diagramin e tashëm, kur pulsi i fëmijës bëhet më i ngadalshëm dhe rimbushja kapilarike më e shpejtë.

ä Jepi 70 ml/kg tretësirë të Ringer laktatit (apo, nëse nuk është në dispo-zicion, tretësirë fiziologjike) për 5 orë foshnjes (mosha <12 muajsh) dhe mbi 21/2 orë fëmijës (mosha 12 muajsh deri 5 vjeç).

Vëllimi i përgjithshëm i lëngut iV (vëllimi në orë)

mosha <12 muajsh mosha 12 muajsh deri 5 vjeç Pesha jepe për 5 orë jepe për 21/2 orë

<4 kg 200 ml (40 ml/h) —

4–6 kg 350 ml (70 ml/h) —

6–10 kg 550 ml (110 ml/h) 550 ml (220 ml/h)

10–14 kg 850 ml (170 ml/h) 850 ml (340 ml/h)

14–19 kg — 1200 ml (480 ml/h)

Rivlerëso fëmijën çdo 1–2 orë. Nëse statusi i hidrimit nuk përmirësohet, lëshoja infuzionin IV më shpejt.

Gjithashtu jepi tretësirë ORS (rreth 5 ml/kg/orë) sa më parë që fëmija të mund të pijë; kjo zakonisht ndodh pas 3–4 orësh (në foshnje) apo 1–2 orësh (në fëmijë).

Pesha Vëllimi i tretësirës Ors në orë

<4 kg 15 ml

4–6 kg 25 ml

6–10 kg 40 ml

10–14 kg 60 ml

14–19 kg 85 ml

Rivlerësoje pas 6 orësh (foshnjën) dhe pas 3 orëve (fëmijën). Klasifikoje dehidrimin. Pastaj zgjidhe planin e përshtatshëm të trajtimit të diarresë (A, B, apo C, faqe 120, 117, 114) për të vazhduar trajtimin.

Nëse është e mundur, vëzhgoje fëmijën për së paku 6 orë pas rehidrimit, për t’u siguruar se nëna mund të mbajë hidrimin, duke i dhënë fëmijës tretësirë TRO përmes gojës.

diagrami 11. si të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje emergjente pas menaxhimit fillestar të shokut

17

1. VTTEVlErësimi i shEnjaVE EmErgjEnTE dhE PriOriTarE

1.2 Listë për vlerësimin e shenjave emergjente dhe prioritare n Vlerëso rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrjen (a, B)

A duket frymëmarrja e fëmijës e bllokuar? Shiko dhe dëgjo për të përcaktuar nëse ka lëvizje të pakta ajri gjatë frymëmarrjes.

A ka distres respirator të rëndë? Frymëmarrja është shumë e vështirësuar, fëmija përdorë muskujt ndihmës për frymëmarrje (bën lëvizje me kokë), merë frymë shumë shpejt dhe fëmija duket se lodhet lehtë. Fëmija nuk është në gjendje të ushqehet shkaku i distresit respirator.

A ka cianozë qendrore? Ekziston mavijosje e gjuhës dhe mukozave të gojës.

n Vlerëso qarkullimin (për shok) (C)

Kontrollo nëse duart e fëmijës janë të ftohta? Nëse po:

Kontrollo nëse koha e rimbushjes kapilarike është më e gjatë se 3 sekonda. Apliko presion për të zbardhur thoin e gishtit të madh të dorës apo këmbës për 3 sekonda. Përcakto kohën prej momentit të lirimit deri në rikthimin e plotë të ngjyrës së kuqërremtë.

Nëse rimbushja kapilarike zgjatë më shumë se 3 sekonda, kontrollo pulsin. A është i dobët dhe i shpejtë? Nëse pulsi radial është i fuqishëm dhe jo shumë i shpejtë, fëmija nuk është në shok. Nëse nuk mund të ndjesh pulsin radial të një foshnje (më pak se 1 vjeç), ndjeje pulsin radial apo, nëse foshnja rri shtrirë pulsin femoral. Nëse nuk mund të ndjesh pulsin brahial në një fëmijë, ndjeje karotiden. Nëse dhoma është shumë e ftohtë, mbështetu në puls për të përcaktuar nëse fëmija mund të jetë në shok.

n Vlerësoje për komë apo konvulsione apo status tjetër mendor jonormal (C)

A është fëmija në komë? Kontrollo nivelin e vetëdijes në shkallën AVPU/VZDhP:

V vigjilent, z reagon në zë, dh përgjigjet në dhimbje, P pavetëdije.

Nëse fëmija nuk është i zgjuar dhe vigjilent, përpiqu të zgjosh fëmijën duke i folur apo duke ia tundur dorën. Nëse fëmija nuk është zgjuar, por përgjigjet në zë, ai është letargjik. Nëse nuk reagon fare, pyete nënën nëse fëmija ka qenë i përgjum-shëm në mënyrë jonormale apo vështirë për ta zgjuar. Shiko nëse fëmija përgjigjet në dhimbje, apo nëse ai nuk reagon në stimulime me dhimbje. Nëse ndodh kjo, fëmija është në komë (i pavetëdijshëm) dhe ka nevojë për trajtim emergjent.

Nëse fëmija ka konvulsione? A ka lëvizje spazmodike të përsëritura në një fëmijë që nuk reagon?

18

1. V

TTE

TrajTimiT EmErgjEnT Për FëmijëT mE KEQushQyEshmëri Të rëndë

n Vlerësoje për dehidrimin e rëndë nëse fëmija ka diarre (D)

A ka fëmija sytë e fundosur? Pyete nënën nëse sytë e fëmijës janë më të fundosur se zakonisht.

A kthehet prapa rrudha lëkurore shumë ngadalë (më gjatë se 2 sekonda)? Tërhiqe lëkurën e abdomenit ndërmjet kërthizës dhe anash për 1 sekondë, pastaj liroje dhe vështroje.

n Vlerësoje për shenjat prioritare

Deri sa e vlerëson për shenja emergjente, do të kesh vërejtur disa shenja të mundshme prioritare:

A ka distres respirator (jo të rëndë)? A është fëmija letargjik apo në vazhdimësi iritabil apo i shqetësuar?Kjo është vërejtur kur e ke vlerësuar për komë.

Vëreji shenjat tjera prioritare (shih faqe 5).

1.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë

Gjatë procesit të triazhimit, të gjithë fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë do të identifikohen si fëmijë që kanë shenja prioritare, që do të thotë se kërkojnë vlerësim dhe trajtim të shpejtë.

Disa fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë do të gjinden gjatë vlerësimit triazhues me shenja emergjente. • Atameshenjaemergjentepër“rrugëtefrymëmarrjesdhefrymëmarrja”dhe“komë

apokonvulsione”duhetpranuartrajtiminemergjentgjegjës(shihdiagrametnëfaqet4–16).

• Atameshenjatëdehidrimittërëndë,porjomeshok,nukduhetrehidruarmelëngjeIV. Kjo për shkak se diagnoza e dehidrimit të rëndë është e vështirë në keqush-qyeshmërin e rëndë dhe shpesh keqdiagnostikohet. Dhënia e lëngjeve IV i vë këta fëmijë në rrezik nga tejhidrimi dhe vdekja prej insuficiencës së zemrës. Kështu që, këta fëmijë duhet rehidruar në mënyrë orale, me përdorimin e tretësirës speciale rehidruese për kequshqyeshmëri të rëndë (ReSoMal). Shih Kapitulli 7 (faqe 179).

• Atameshenja të shokut janë vlerësuarpër shenja tëmëtutjeshme (letargji apopavetëdije). Kjo për shkak se në kequshqyeshmërin e rëndë shenjat emergjente të zakonshme për shok mund të jenë të pranishme edhe atëherë kur nuk ka shok fare.

— Nëse fëmija është letargjik apo pavetëdije, mbaje ngrohtë dhe jepi 10% glukozë 5 ml/kg IV (shih Diagrami 10, faqe 15), dhe pastaj lëngje IV (shih Diagrami 8, faqe 13, dhe Vërejtjen e dhënë më poshtë).

19

1. VTTEFëmijëT Që ParaQiTEn mE gjEndjE EmErgjEnTE

— Nëse fëmija është zgjuar, mbaje ngrohtë dhe jepi 10% glukozë (10 ml/kg) përmes gojës apo tubës nazogastrike dhe vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe trajtimin e plotë. Shih Kapitulli 7 (faqe 177) për detaje.

Vërejtje: Kur jep lëngje IV, trajtimi për shok ndryshon prej atij për fëmijën e ushqyer mirë. Kjo për shkak se shoku nga dehidrimi dhe sepsa është e mundur të shoqërojnë njëri tjetrin dhe këto është vështirë të diferencohen vetëm në bazë klinike. Fëmijët me dehidrim përgjigjen në lëngjet IV (frekuenca e frymëmarrjes dhe pulsit bjen, rimbushja kapilarike shpejtohet). Ata me shok septik dhe pa dehidrim nuk do të përgjigjen. Sasia e lëngjeve të dhëna duhet përcaktuar sipas përgjigjes së fëmijës. Shmangiu tejhidrimit. Përcille pulsin dhe frymëmarrjen në fillim dhe çdo 5–10 minuta, për të kontrolluar nëse ka përmirësim ose jo. Vërej se lloji i lëngut IV gjithashtu mund të dallojë në keqush-qyeshmërin e rëndë dhe shpejtësia e infuzionit është më e ngadalshme.

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kërkojnë vlerësim dhe trajtim të shpejtë, për t’u përballur me problemet serioze, siç janë hipoglikemia, hipotermia, infeksioni i rëndë, anemia e rëndë dhe problemet që mund të çojnë në verbërim sysh. Është njësoj e rëndësishme që të ndërmerret aksion i shpejtë, për të parandaluar disa prej këtyre problemeve, nëse ato nuk kanë qenë të pranishme në kohën e pranimit në spital.

1.4 Elementet diagnostike të fëmijëve, që paraqiten me gjendje emergjente

Teksti vijues siguron udhëzimet për qasje në diagnozë dhe diagnozë diferenciale të gjendjes prezantuese, për të cilën është siguruar trajtimi emergjent. Pasi të kesh stabilizuar fëmijën dhe t’i kesh ofruar trajtimin emergjent, përcakto shkakun themelor të problemit, për të qenë në gjendje që të ofrosh trajtim kurativ specifik. Listat dhe tabelat vijuese sigurojnë disa udhëzime, të cilat ndihmojnë me diagnozë diferenciale dhe janë plotësuar me tabelat në Kapitullin simptomë specifik.

1.4.1 Fëmija që paraqitet me ndonjë problem në rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar

anamneza• Fillimiisimptomave:tëzhvilluarangadalëapomefillimtëpapritur• Episodeparapraketëngjashme• Infeksiontëtraktittësipërmrespirator• Kollë

— kohëzgjatja në ditë• Anamnezaeasfiksionit• Prezentëqëngalindja,apoefituar• Statusiiimunizimit

— BCG, DTP, MMR (vazhdon në faqen 21)

20

1. V

TTE

Fëmija Që ParaQiTET mE ndOnjë PrOblEm në rrugëT E FrymëmarrjEs aPO FrymëmarrjE Të VëshTirësuar

Tabela1. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar

Diagnoza apo shkaktari themelor Në favor të

pneumonia — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar dhe temperaturë — Zhvillim gjatë disa ditëve, përkeqësim — Krepitacione në auskultim

astma — anamneza për fishkëllima rekurente — Ekspirium i zgjatur — Fishkëllimë apo hyrje e zvogëluar e ajrit — Reagim në bronhodilatator

aspirim i trupit të huaj — anamneza e ngulfatjes së papritur — Fillim i papritur i stridorit apo distresit respirator — Hyrje fokale e zvogëluar e ajrit apo fishkëllimë

absces retrofaringeal — Zhvillimi i ngadalshëm gjatë disa ditëve, përkeqësim — paaftësi për të gëlltitur — temperaturë e lartë

Krup — Kollë në formë të kuisjes — Zë i shterur — i shoqëruar me infeksion të traktit të sipërm respirator

Difteri — Dukje e qafës si dem, si pasojë e rritjes së nyejve limfatikë — Grykë e skuqur — Membrana faringeale ngjyrë hiri — pa Dtp vaksinim

Tabela 2. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet në gjendje shokuDiagnoza apo shkaktari themelor Në favor të

Shok hemorragjik — anamneza për traumë — Vendet gjakderdhëse

Shok sindromi Dengue — Epidemi apo sezon e njohur e dengues — anamnezë për temperaturë të lartë — purpura

Shok kardiak — anamneza për sëmundje zemre — Venat e qafës dhe mëlçia të rritura

Shok septik — anamneza e sëmundjes febrile — Fëmija shumë i sëmurë — Epidemi e njohur e infeksionit meningokoksik

Shok i shoqëruar me — anamneza për diarre profuzedehidrim të rëndë — Epidemi e njohur e kolerës

21

1. VTTEFëmija ParaQiTET në gjEndjE shOKu

• HIVinfeksioninjohur• Anamnezafamiljarepërastmë

Ekzaminimi• Kollë

— cilësia e kollës• Cianozë• Distresrespirator• Gjëmim• Stridor,zhurmëjonormaletëfrymëmarrjes• Përpëlitjeeflegravetëhundës• Enjtjeeqafës• Krepitacione• Fishkëllimë

— e gjeneralizuar— fokale

• Hyrjeezvogëluareajrit— e përgjithshme— e pjesërishme

1.4.2 Fëmija paraqitet në gjendje shokuanamneza• Fillimakutapoipapritur• Traumë• Gjakderdhje• Anamnezëesëmundjeskongjenitaleaporeumatike• Anamnezëediarresë• Ndonjësëmundjefebrile• Epidemienjohureethevedengue• Epidemienjohureethevehemorragjike• Epidemienjohuremeningjitit• Temperaturë• Nëgjendjetëushqehet

Ekzaminimi• Vetëdija• Ndonjëvendgjakderdhës• Venateqafës• Madhësiaemëlçisë• Petehiet• Purpurat

22

1. V

TTE 1.4.3 Fëmija që paraqitet në letargji, me vetëdije të humbur apo

me konvulsioneanamnezaPërcakto nëse ka anamnezë për:• temperaturë• lëndimkoke• mbidozimbarnashapogëlltitjetoksinesh• konvulsione:Sakanëzgjaturato?Akapasurkonvulsionefebrileparaprake?

Epilepsi?

Në rast të një foshnjeje më të vogël se 1 javësh, shqyrto:• asfiksioninelindjes• lëndiminnëlindje.

EkzaminimiI përgjithshëm• verdhëz• zbehjeerëndëpalmare• edemeperiferike• niveliivetëdijes• petehie.

Koka/qafa• shtangim/rigjiditetqafe• shenjatetraumëssëkokësapolëndimetëtjera• madhësiaebebëzësdhereagiminëdritë• fontanellaetendosurapoefryrë• pozitëjonormale.

hulumtimet laboratorikeNëse dyshohet në meningjit dhe fëmija nuk ka shenja të presionit të rritur in-trakranial (bebëza të pabarabarta, pozitë rigide, paralizë e gjymtyrëve apo trungut, frymëmarrje e parregullt), kryeni punksionin lumbal.

Në regjionet malarike, përgatite strishon e gjakut.

Nëse fëmija është pa vetëdije, kontrollo glikeminë. Kontrollo shtypjen e gjakut (nëse keni manzhetë të përshtatshme në dispozicion) dhe kryeje mikroskopimin e urinës, nëse është e mundur.

Është me rëndësi të përcaktohet koha sa ka qenë fëmija pa vetëdije dhe AVPU/VZDhP rezultati i tij (shih faqe 17). Kjo shkallë e komës duhet përcjellur

Fëmija Që ParaQiTET në lETargji, mE VETëdijE Të humbur aPO mE KOnVulsiOnE

23

1. VTTE

Tabela 3. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulsione

Diagnoza e shkaktarëve themelor Në favor të

Meningjit a,b — Shumë iritabil — Qafë rigide apo fontanella të fryra — petehie (vetëm meningjit meningokoksik)

Malaria cerebrale (vetëm në — Strishoja e gjakut pozitive për parazit të malariesfëmijët e ekspozuar në — Verdhëzpërcjelljen e P. falciparum; — anemishpesh sezonale) — Konvulsione — Hipoglikemi

Konvulsione febrile (pa — Episode paraprake të konvulsioneve të shkurta kur gjasa të jenë është febrilshkaktare të pavetëdijes) — të shoqëruara me temperaturë — Mosha 6 muajsh deri 5 vjeç — Strishoja e gjakut normale

Hipoglikemia (gjithmonë kërko — Glikemi e ulët; reagon në trajtim me glukozë c

shkakun, p.sh. malaria e rëndë, dhe trajtoje shkaktarin për të parandaluar përsëritjen)

lëndim koke — Shenjat apo anamneza e lëndimit të kokës

Helmim — anamneza e gëlltitjes së helmit apo mbidozimit të barit

Shok (mund të shkaktojë — perfuzioni i dobëtletargji, pavetëdije, por nuk — pulsi i shpejtë, i dobëtbesohet të shkaktojë konvulsione)

Glomerulonefriti akut me — Shtypja e ngritur e gjakutencefalopati — Edeme periferike apo të fytyrës — Gjak në urinë — Zvogëlim apo ndërprerje e urinimit

Ketoacidozë diabetike — Glikemi e lartë — anamnezë e polidipsisë dhe poliurisë — Frymëmarrje acidotike (e thellë, e mundimshme)a Diagnoza diferenciale e meningjitit mund të përfshijë encefalitin, abscesin cerebral apo meningjitin tuberkular.

Nëse këto janë të shpeshta në regjionin tuaj, rishiko librat standarde të pediatrisë për udhëzime të mëtutjeshme. b punksioni lumbal nuk duhet kryer nëse ka shenja të presionit të rritur intrakranial shih faqet 149, 320).

punksioni lumbal pozitiv është kur ekziston lCS i turbullt në inspektimin vizual të drejtpërdrejtë. Ekzaminimi i lCS tregon një numër jonormal të leukociteve (>100 qeliza polimorfonukleare në ml). Duhet kryer përcak-timi i numrit të qelizave, nëse është e mundur. Sidoqoftë, nëse kjo nuk është e mundur, atëherë lCS i turbullt në inspektim vizual të drejtpërdrejtë duhet konsideruar pozitiv. Konfirmimi bëhet përmes glukozës së ulët në lCS (<1.5 mmol/litër), proteinës së lCS të lartë (>0.4 g/litër), organizmave të identifikuar nga ngjyrosja e Gramit apo kultura pozitive, kur këto janë në dispozicion.

c Glikemia e ulët është <2.5 mmol/litër (<45 mg/dl), apo <3.0 mmol/litër (<54 mg/dl) në fëmijën e kequshqyer rëndë.


24

1. V

TTE rregullisht. Tek të posalindurit (më pak se 1 javësh), vërej kohën ndërmjet lindjes

dhe fillimit të pavetëdijes.

Shkaktarët tjerë të letargjisë, pavetëdijes apo konvulsioneve, në disa regjione të botës përfshijnë encefalitin japonez, ethet hemorragjike dengue, tifoide dhe temperaturën rekurente.

Tabela 4. Diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh) që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulsione

Diagnoza e shkaktarëve themelor Në favor të

asfiksioni i lindjes — Fillimi në 3 ditët e para të jetësEncefalopati hipoksike iskemike — anamneza e lindjes së vështirëtraumë e lindjes

Hemorragji intrakraniale — Fillimi në 3 ditët e para të jetës në foshnje me peshë të ulët në lindje apo premature

Sëmundja hemolitike e të — Fillimi në 3 ditët e para të jetësporsalindurit, kernikterus — Verdhëz — Zbehje — infeksion bakterial serioz

tetanus neonatal — Fillimi në moshën 3–14 ditësh — iritabilitet — Vështirësi në të ushqyer në gji — trizmus — Spazmë muskulor — Konvulsione

Meningjit — letargji — Episode apneike — Konvulsione — Qarje me zë të theksuar — Fontanella e tendosur/fryrë

Sepsë — temperaturë apo hipotermi — Shok — i sëmurë serioz pa shkaktarë të dukshëm


25

1. VTTE

1.5 Helmimet më të shpeshtaDysho në helmim në ndonjë sëmundje të pasqaruar, në fëmijën paraprakisht të shëndoshë. Shiko librat standard të pediatrisë, për menaxhimin e ekspozimit në helme specifike dhe/apo ndonjë burim lokal ekspertize në menaxhimin e helmimit, për shembull qendrën e toksikologjisë. Principet e menaxhimit të gëlltitjes të vetëm disa nga helmet më të shpeshta janë dhënë këtu. Keni kujdes se mjekësia tradicionale (alternative) mund të jetë burim helmimi.

diagnozaPërcaktohet në bazë të anamnezës së marrë prej fëmijës apo përkujdesësit, prej ekzaminimit fizik dhe rezultateve të hulumtimeve, kur kjo është e mundur.

n Zbulo të gjitha detajet e agjentit helmues, sasinë e gëlltitur dhe kohën e gëlltitjes.

Përpiqu të identifikosh agjentin e saktë të përfshirë, duke kërkuar për të parë ambalazhin, kur kjo është e rëndësishme. Verifiko nëse ndonjë fëmijë tjetër ka qenë i përfshirë. Simptomat dhe shenjat varen nga agjenti i gëlltitur, kështu që ndryshojnë shumë – shih më poshtë.

n Kontrolloje për shenjat e djegies, në apo përreth gojës, apo për stridor (lëndim laringal), që sugjeron gëlltitjen e agjentëve korroziv.

ä Prano të gjithë fëmijët që kanë gëlltitur hekur, pesticide, paracetamol apo aspirinë, narkotik, barna antidepresive; fëmijët që kanë gëlltitur qëllimisht dhe ata, të cilëve u është dhënë bari apo helmi aksidentalisht nga fëmijët apo të rriturit tjerë.

ä Fëmijët që kanë gëlltitur produkte korrozive apo vajguri, nuk duhet dërguar në shtëpi pa vëzhgim për 6 orë. Korrozivët mund të shkaktojnë djegie ezofageale, të cilat menjëherë mund të mos jenë të dukshme dhe produktet e vajgurit, nëse aspirohen mund të shkaktojnë edemë të mushkërive, e cila mund të marrë disa orë për t’u zhvilluar.

1.5.1 Principet për helmet e gëlltituraLavazha e lukthit (largimi i helmit prej lukthit) është më efektiv brenda një ore që nga gëlltitja dhe pas kësaj kohe ka pak dobi, përveç me agjentët që shtyjnë zbrazjen gastrike apo në pacientët që janë pa vetëdije. Vendimi nëse të provohet kjo duhet të marrë parasysh secilin rast veç e veç dhe duhet të vlerësojë përfitimet e mundshme kundruall rreziqeve me secilën metodë. Lavazha e lukthit nuk do të garantojë se të gjitha substancat janë larguar, kështu që fëmija akoma mund të jetë në rrezik.

hElmimET më Të shPEshTa

26

1. V

TTE Kundërindikacionet për lavazhë lukthi janë:

— rrugët e pambrojtura të frymëmarrjes, te fëmija pa vetëdije— gëlltitja e produkteve korrozive apo të vajgurit, deri sa të ketë rrezik prej

toksicitetit serioz.ä Kontrolloje fëmijën për shenja emergjente (shih faqe 2) dhe kontrolloje për

hipoglikemi (faqe 181).ä Përcakto agjentin specifik dhe largoje apo absorboje atë, sa më parë që të jetë

e mundur. Trajtimi është më efektiv nëse jepet sa më parë që të jetë e mundur pas helmimit, ideale do të ishte brenda 1 ore.

• Nësefëmijakagëlltiturkerozine,naftëapoproduktemebazëvajguri(vërejsepesticidet më të shpeshta janë në tretës me bazë vajguri), apo nëse goja dhe gryka e fëmijës është djegur (për shembull me zbardhues, pastrues tualeti apo acid baterish), atëherë mos e bëni fëmijën të vjell, por jepi ujë të pijë.

ä Kurrë mos përdorë kripën e kuzhinës si një emetik, sepse kjo mund të jetë fatale.

ä Nëse fëmija ka gëlltitur helme të tjeraä Jepi karbon medicinal të aktivizuar, nëse është në dispozicion dhe mos nxit

vjelljen; jepja nëpër gojë apo me tubë NG sipas tabelës së mëposhtme. Nëse ia jep përmes tubës NG, kujdes veçanërisht që tuba të jetë në lukth.

Tabela 5. Sasia e karbonit medicinal të aktivizuar në dozëFëmijët deri në një vjet moshë: 1 g/kg Fëmijët 1 deri 12 vjet moshë: 25 to 50 g adoleshentët dhe të rriturit: 25 to 100 g

• Përziejekarboninnë8–10pjesëujë,p.sh.5gnë40mlujë.• Nëseështëemundur,jepjakrejtsasinëpërnjëherë;nësefëmijakavështirësipërtatoleruarkëtë, doza e karbonit medicinal duhet ndarë.

ä Nëse karboni medicinal nuk është në dispozicion, atëherë nxite vjelljen, por vetëm nëse fëmija është i vetëdijshëm, përmes ngacmimit të pjesës së pasme të grykës së fëmijës me shpatull apo dorëz të lugës; nëse kjo nuk ka sukses, jepi një emetik siç është ipekakuana pediatrike (10 ml për moshat 6 muajsh deri 2 vjeç apo 15 ml për mbi 2 vjeç); nëse kjo nuk ka sukses, atëherë provo ngacmimin e pjesës së pasme grykës së fëmijës sërish. Vërejtje: ipekakuana mund të shkaktojë vjellje të përsëritur, përgjumje dhe letargji që mund të ngatërrojë diagnozën e helmimit.

lavazha e lukthitBëje këtë në institucionet e kujdesit shëndetësor, vetëm nëse personeli është i aftësuar në këtë procedurë dhe nëse gëlltitja ka ndodhë vetëm disa orë më parë

PrinciPET Për hElmET E gëllTiTura

27

1. VTTE

dhe është e rrezikshme për jetë, dhe nuk ka pasur gëlltitje të derivateve korrozive apo të vajgurit. Sigurohu që aparati aspirues të jetë në dispozicion në rast se fëmija vjell. Vendose fëmijën në pozitë në krahun e majtë, me kokë poshtë. Mate gjatësinë e tubës që duhet plasuar. Plasoje tubën 24–28 gagësh francez nëpër gojë në lukth, duke qenë se tuba nazogastrike e madhësisë më të vogël nuk është e mjaftueshme, që të lëshojë copëzat siç janë tabletat. Sigurohu që tuba është në lukth. Kryeje lavazhën me 10 ml/kg të peshës trupore të tretësirës fiziologjike (0.9%) të ngrohtë. Vëllimi i lëngut për lavazhë, që kthehet duhet të jetë përafërsisht i barabartë me atë që jepet. Lavazha duhet vazhduar deri sa tretësira e kthyer e lavazhës të jetë e pastër nga materia e caktuar. Vërej se intubimi traheal mund të jetë i nevojshëm, për të zvogëluar rrezikun prej aspirimit. ä Jepi antidotin specifik nëse kjo indikohetä Ofroi kujdesin e përgjithshëm.ä Mbaje fëmijën nën mbikëqyrje për 4–24 orë, varësisht nga helmi i gëlltiturä Mbaje fëmijën e pavetëdijshëm në pozitë shërimi.ä Shqyrto transferimin e fëmijës në spitalin e nivelit të ardhshëm referues, kur kjo

është e përshtatshme dhe ku kjo mund të bëhet sigurt, nëse fëmija është pa vetëdije, apo ka nivelin e përkeqësuar të vetëdijes, ka djegie në gojë dhe grykë, është në distres të rëndë respirator, është cianotik apo është në insuficiencë zemre.

1.5.2 Principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo syKontaminimi i lëkurësä Largo të gjithë rrobat dhe gjësendet personale dhe shpërlaji mirë të gjitha

regjionet e ekspozuara me sasi të madhe të ujit të vakët. Përdore sapunin dhe ujin për substanca të yndyrshme. Personeli që merr pjesë duhet të kujdeset që të mbrojë veten prej kontaminimit sekondar, përmes veshjes së dorëzave dhe përparëses. Rrobat e zhveshura dhe efektet personale duhet ruajtur të sigurta në qese plastike, të tejdukshme që mund të mbyllen, për pastrim të mëvonshëm apo hedhje.

Kontaminimi i syveä Shpërlaji sytë 10–15 minuta me ujë rrjedhës të pastër apo tretje fiziologjike,

duke pasur kujdes që shpëlarja të mos hyjë në sy. Përdorimi i pikave anestetike të syve do të ndihmojë shpëlarjen. Rrotullo kapakët e syrit dhe sigurohu që të gjitha sipërfaqet të shpërlahen. Në rast të një acidi apo baze shpërlaje deri sa pH-ja e syrit të kthehet dhe të mbetet në normale (rikontrollo pH 15–20 minuta pas ndërprerjes së shpëlarjes). Kur është e mundur, syri duhet të kontrollohet hollësishtnënngjyrosjefluoreshentepërshenjatedëmtimitkorneal.Nësekadëmtim të dukshëm konjuktival apo korneal, fëmija duhet vizituar urgjentisht nga një oftalmolog.

PrinciPET Për hElmET në KOnTaKT mE lëKurë aPO sy

28

1. V

TTE 1.5.3 Principet e helmeve te inhaluara

ä Largoje nga burimi i ekspozimit.

ä Jepi oksigjen shtesë, nëse kërkohet.

Inhalimi i gazrave irituese mund të shkaktojë ënjtje dhe obstruksion të rrugëve të sipërme të frymëmarrjes, bronhospazëm dhe pneumoni të vonuar. Mund të jenë të nevojshme intubimi, bronkodilatorët dhe përkrahja me ventilim.

1.5.4 Helmet specifikeKomponimet korroziveShembujt—hidroksidi i natriumit, hidroksidi i kaliumit, acidet, zbardhësit apo dezinfektuesitä Të mos nxitet vjellja apo përdoret karboni medicinal i aktivizuar, kur janë gëlltitur

korrozivë, duke qenë se kjo mund të shkaktojë dëmtime më të mëdha në gojë, grykë, rrugë të frymëmarrjes, ezofag dhe lukth.

ä Jepi qumësht apo ujë sa më parë që të jetë e mundur, për të holluar agjentin korroziv.

ä Pastaj mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë dhe organizo konsultën kirurgjike, për të kontrolluar për dëmtim/rupturë ezofagu, nëse është e rëndë.

Komponimet e vajguritShembujt—vajguri, terpentina, naftaä mos nxit vjelljen as mos jep karbon medicinal të aktivizuar meqë inhalimi mund

të shkaktojë distres respirator me hipoksemi si pasojë e edemit pulmonar dhe pneumonisë lipoide. Gëlltitja mund të shkaktojë encefalopati.

ä Trajtimi specifik përfshin terapinë me oksigjen nëse ka distres respirator (shih faqe 285).

Komponimet organofosforike dhe karbamateShembujt: organofosforikët – malationi, parationi, TEPP (tetraa-thylpyro-phosphat), mevinfos (Phosdrin); dhe karbamatet – methiokarb, karbarilKëto mund të absorbohen nëpër lëkurë, gëlltiten apo inhalohen.

Fëmija mund të ankohet për vjellje, diarre, shikim të turbulluar apo dobësi. Shenjat janë ato të aktivizimit të tepërt të parasimpatikusit: salivacion, djersitje, lotim, puls të ngadalësuar, bebëza të vogla, konvulsione, dobësi/shtangim muskujsh, pastaj paralizë dhe humbje e kontrollit të fshikëzës, edem pulmonar, depresion respirator.

PrinciPET E hElmEVE TE inhaluara

29

1. VTTE

Trajtimi përfshin:ä Largo helmin përmes shpërlarjes së syve apo larjes së lëkurës (nëse është në

sy apo në lëkurë).ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar, nëse helmi është gëlltitur dhe atë brenda

1 ore prej gëlltitjes. ä Të mos shkaktohet vjellja sepse shumica e pesticideve, janë në tretës me bazë

vajguri.ä Në gëlltitje serioze ku karboni medicinal i aktivizuar nuk mund të jepet, shqyrto

aspirimin e kujdesshëm të përmbajtjes së lukthit, përmes tubës NG (rrugët e frymëmarrjes duhet të mbrohen).

ä Nëse fëmija ka shenja të aktivizimit të tepër të parasimpatikusit (shih më lartë), atëherë jepi atropine 15–50 mikrogram/kg IM (p.sh. 0.015–0.05mg/kg) apo përmes infuzionit intravenoz për 15 minuta. Synimi kryesor është të zvogëlohet sekretimi bronkial, ndërsa të shmanget toksiciteti i atropinës. Auskultoje kra-harorin për shenjat e sekretimit respirator dhe përcille frekuencën respiratore, frekuencën e zemrës dhe shkallën e komës (nëse kjo është e përshtatshme). Përsërite dozën e atropinës çdo 15 minuta, deri sa të mos ketë sekretim respirator dhe frekuenca e pulsit dhe ajo respiratore të kthehet në normale.

ä Kontrolloje për hipoksemi me puls oksimetër, nëse është e mundur, kur jep atropinë, meqenëse kjo mund të shkaktojë çrregullime zemre (aritmi ventrikulare) në fëmijët hipoksik. Jep oksigjen nëse saturimi me oksigjen është nën 90%.

ä Nëse ka dobësi muskulore, jepi pralidoxime (kolinesterazë riaktivizues) 25–50mg/kg të zbutur me 15 ml ujë, përmes infuzionit IV për 30 minuta, të përsëritur një apo dy herë, apo të përcjellur me një infuzion intravenoz të 10 deri 20 mg/kg/orë, siç është e domosdoshme.

Paracetamolä Nëse nuk kanë kaluar më shumë se 1 orë që prej gëlltitjes jepi karbon medicinal

të aktivizuar, nëse ka, ose nxite vjelljen DERI SA TË MOS kërkohet një antidot oral (shih më poshtë).

ä Vendos nëse ka nevojë për antidot apo jo, për të parandaluar dëmtimin e mëlçisë: gëlltitja e 150 mg/kg apo më shumë, apo niveli toksik 4 orësh i paracetamolit kur ky është e mundur të përcaktohet. Antidoti është më shpesh i nevojshëm për fëmijët më të rritur, që aksidentalisht gëlltisin paracetamol, apo kur prindërit mbidozojnë gabimisht fëmijët e tyre.

ä Nëse nuk kanë kaluar më shumë se 8 orë nga gëlltitja, jepi methionine oral apo acethylcysteinë IV. Methionina mund të përdoret nëse fëmija është me vetëdije dhe nuk vjell (<6 vjeç: 1 gram çdo 4 orë për 4 doza; 6 vjeç apo më shumë: 2.5 gram çdo 4 orë për 4 doza).

ParacETamOl

30

1. V

TTE

ä Nëse kanë kaluar më shumë se 8 orë prej gëlltitjes, apo fëmija nuk mund të marrë trajtim oral, jepi acetilcistein IV. Vërej se vëllimi i lëngjeve të përdorura në regjimin standard është shumë i madh për fëmijët e vegjël.

Për fëmijët <20 kg jep dozë goditëse prej 150 mg/kg në 3 ml/kg të glukozës 5% për 15 minuta, të pasuar me 50 mg/kg në 7 ml/kg të glukozës 5% për 4 orë, pastaj 100 mg/kg IV në 14 ml/kg të glukozës 5% për 16 orë. Vëllimi i glukozës mund të rritet për fëmijët më të mëdhenjë.

aspirina dhe salicilatet tjeraKjo mund të jetë shumë serioze në fëmijët e vegjël, sepse ata shumë shpejt bëhen acidotik dhe për pasojë kanë më tepër gjasa që të përjetojnë efekte apo toksicitet të rëndë të SNQ. Mbidozimi me salicilate mund të jetë i komplikuar për menaxhim.n Ky shkakton frymëmarrje të tipit acidotik, vjellje dhe tinitus.ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar nëse ke. Vërej se tabletat e salicilateve kanë

tendencë të formojnë masa të forta në lukth, duke çuar në absorbim të vonuar, kështu që ia vlen që të jepen disa doza të karbonit medicinal të aktivizuar. Nëse nuk ka karbon medicinal dhe është dhënë dozë e rëndë toksike, atëherë kryeje lavazhën e lukthit, si është përshkruar më lartë.

ä Jepi bikarbonat natriumi IV 1 mmol/kg për 4 orë për të korrigjuar acidozën dhe për të ngritur pH e urinës deri mbi 7.5, ashtu që ekskretimi i salicilateve të rritet. Jepi kalium plotësues gjithashtu. Përcille pH e urinës çdo orë.

ä Jepi lëngje IV në doza mbajtëse, deri sa fëmija të mos tregojë shenja të dehidrimit, me ç’rast duhet dhënë rehidrim adekuat (shih Kapitulli 5).

ä Përcille glikeminë çdo 6 orë dhe korrigjoje sipas nevojës (shih faqe 325).

ä Jepi vitaminë K 10 mg IM apo IV.

hekurin Kontrolloje për tiparet klinike të helmimit me hekur: mundim, vjellje, dhimbje

abdominale dhe diarre. Të vjellurat dhe fecesi janë shpesh gri apo të zeza. Në helmimet e rënda mund të ketë edhe hemorragji gastrointestinale, hipoten-sion, përgjumje, konvulsione dhe acidozë metabolike. Tiparet gastrointestinale zakonisht paraqiten në 6 orët e para dhe fëmija që ka qenë asimptomatik gjatë kësaj kohe, me gjasë nuk ka nevojë për trajtim me antidot.

ä Karboni medicinal i aktivizuar nuk lidhet me kripërat e hekurit, kështu që shqyrto dhënien e lavazhës e lukthit, nëse janë marrë sasi potencialisht toksike të hekurit.

ä Vendos nëse duhet dhënë trajtimi me antidot. Duke qenë se ky mund të ketë efekte negative, atëherë duhet dhënë vetëm nëse ka dëshmi klinike të helmimit (shih më lartë).

asPirina dhE salicilaTET TjEra

31

1. VTTE

ä Nëse vendosë për të dhënë trajtimin me antidot, jepi deferoksamine (50 mg/kg IM deri në maksimum prej 1 g) përmes injeksionit të thellë IM, të përsëritur çdo 12 orë; nëse është shumë i sëmurë, jepi infuzion 15 mg/kg/orë deri në maksimum prej 80 mg/kg në 24 orë.

helmimi me monoksid karboniä Jepi 100% oksigjen për të shpejtuar largimin e monoksidit të karbonit (vërej

se pacienti mund të duket i kuqërremtë, por akoma mund të jetë hipoksemik) deri sa shenjat e hipoksisë të zhduken.

ä Përcille me puls oksimetër, por kujdes sepse ky mund të tregoj vlera të rre-jshme. Nëse je në mëdyshje, orientohu nga prania apo mungesa e shenjave klinike të hipoksemisë.

Parandalimiä Mëso prindërit që të mbajnë barnat dhe helmet në kuti të përshtatshme dhe

larg prej fëmijëve

ä Këshilloi prindërit mbi ndihmën e parë, nëse kjo iu ndodh sërish në të ardhmen — Mos e nxit fëmijën që të vjell, nëse ai ka gëlltitur kerozine, vajguri apo

produkte vajguri apo nëse goja dhe gryka e fëmijës kanë qenë të djegura, as nëse fëmija është i përgjumur.

— Nxite fëmijën të vjell, nëse ka marrë barna apo helme të tjera, duke stimuluar pjesën e pasme të grykës.

— Dërgoje fëmijën në institucion shëndetësor sa më parë që të jetë e mundur, bashkë me të dhënat mbi substancën gjegjëse p.sh. kutinë, etiketën, mostrën e tabletës, copëzat, etj.

1.6 Kafshimi i gjarpëritn Kafshimi i gjarprit duhet marrë në konsideratë nëse ekziston çfarëdo dhimbje

e fuqishme apo ënjtje e gjymtyrës, apo në cilëndo sëmundje të pasqaruar që paraqitet me gjakderdhje apo shenja neurologjike jonormale. Disa kobra ngulin helminnësytëeviktimave,dukeshkaktuardhimbjedheinflamacion.

diagnoza e helmimitn Shenjat e përgjithshme përfshijnë shokun, vjelljen dhe kokëdhimbjen. Ekzamino

kafshimin për shenjat si nekrozë lokale, gjakderdhje apo rritje e ndjeshme e nyejve limfatik lokal.

n Shenjat specifike varen nga helmi dhe efektet e tij. Këto përfshijnë:— Shokun

hElmimi mE mOnOKsid KarbOni

32

1. V

TTE — Ënjtjen lokale, që gradualisht mund të zgjerohet lartë nëpër gjymtyrën e

prekur— Gjakderdhje: e jashtme prej gingivave, plagëve apo ulcerave; të brendshme

sidomos intrakraniale— Shenjat e neurotoksicitetit: vështirësi apo paralizë respiratore, ptozë, par-

alizë bulbare (vështirësi gëlltitjeje dhe të të folurit), dobësi gjymtyrësh— Shenjat e dobësimit muskulor: dhimbje muskulore dhe urinë e zezë

n Kontrollo hemoglobinën (kur është e mundur, duhet të vlerësohet koagulimi i gjakut).

TrajtimiNdihma e parëä Imobilizo gjymtyrën për të zvogëluar lëvizjet dhe absorbimin e helmit. Nëse

kafshimi ka gjasë të ketë ndodh nga një gjarpër që ka helm neurotoksik, apliko bandazh të fortë në gjymtyrën e prekur prej gishtërinjve deri në vendet mbi vendin e kafshimit.

ä Pastro plagën.ä Nëse ka ndonjë nga shenjat e mësipërme, transportoje në spitalin i cili ka

antihelmin sa më parë që është e mundur. Nëse gjarpri tashmë është mbytur, merre me vete në spital.

ä Shmangiu prerjes së plagës, apo aplikimit të lidhëses shtrënguese.

Kujdesi spitalorTrajtimi i shokut/arrestit respiratorä Trajto shokun, nëse është i pranishëm (shih faqet 3, 15 dhe 16).ä Paraliza e muskujve respirator mund të zgjas disa ditë dhe kërkon intubim

dhe ventilim mekanik apo manual (me maskë apo tubë endotraheale dhe qese), përmes ndërrimit të personelit dhe/apo të afërmve deri sa të kthehet funksioni respirator. Kujdes sepse sigurimi i mirë i tubës endotraheale është i rëndësishëm. Një alternativë është kryerja e trakeotomisë elektive.

Antihelmin Nëse ka shenja sistemike apo shenja të rënda lokale (ënjtje e më shumë se

gjysmës së gjymtyrës apo nekrozë e rëndë), jepi antihelmin nëse e ke. ä Përgatite epinefrinën IM dhe klorfeniraminën IV dhe qëndro gati, në rast të

paraqitjes së reaksioneve alergjike (shih më poshtë).

ä Jepi antihelm monovalent, nëse dihet lloji i gjarprit. Jepi antihelm polivalent nëse lloji nuk dihet. Përmbaju udhëzimeve të dhëna në përgatitjen e antihelmit.

KaFshimi i gjarPëriT

33

1. VTTE

Doza për fëmijë është e njëjtë sikur për të rritur.— Zbute helmin në 2–3 vëllime të tretësirës fiziologjike 0.9% dhe jepe

intravenoz për 1 orë. Jepe më ngadalë fillimisht dhe përcille nga afër për anafilaksi apo reaksione tjera të padëshirueshme.

ä Nëse paraqitet urtikarie që kruhet, shqetësim, temperaturë, kollë apo frymë-marrje e vështirësuar, atëherë ndërpreje antihelmin dhe jepi epinefrin 0.01 ml/kg prej tretësirës 1/1000 apo 0.1 ml/kg prej tretësirës 1/10,000 subkutan dhe 250 mikrogram/kg klorfeniramin IM apo IV/SC. Kur fëmija të stabilizohet, rifillo ngadalë infuzionin me antihelm.

ä Më shumë antihelm duhet dhënë pas 6 orëve, nëse ka përsëritje të moskoag-ulimit të gjakut apo pas 1–2 orësh nëse pacienti vazhdon të gjakderdhë shumë, apo ka shenja neurotoksike apo kardiovaskulare të përkeqësuara.

Transfuzioni i gjakut nuk duhet kërkuar nëse është dhënë antihelmi. Funksioni koagulues kthehet në normal, vetëm pasi që faktorët e koagulimit të prodhohen nga mëlçia. Efekti i antihelmit në shenjat neurologjike jonormale është i ndryshëm dhe varet nga lloji i helmit. ä Nëse nuk ka përgjigje në infuzionin e antihelmit, ky duhet përsëritur. ä Antikolinesterazat mund të ndryshojnë shenjat neurologjike të shkaktuara

nga disa lloje gjarpërinjsh (shih librat standard të pediatrisë për detaje të mëtutjeshme).

Trajtimi tjetërKonsultimi kirurgjik Kërko mendimin e kirurgut, nëse ka ënjtje të madhe në gjymtyrë dhe e njëjta është pa puls, apo shumë e dhimbshme apo ka nekrozë lokale.Kujdesi kirurgjik do të përfshijë:

— Prerjen e indit të vdekur prej plagës— Prerjen e membranave fasciale, për të liruar presionin në pjesët e gjymtyrës,

nëse është e domosdoshme— Transplantimin e lëkurës, nëse ka nekroza të zgjeruara shumë— Trakeotomia (apo intubimi endotraheal) nëse paraqitet paraliza e muskujve

të përfshirë në gëlltitje

Kujdesi përkrahësä Jepi lëngje orale apo përmes tubës NG sipas kërkesave ditore (shih faqe 277).

Mbajë shënime të sakta për marrjen e lëngjeve dhe diurezën.ä Siguro qetësim adekuat të dhimbjeve

ä Ngrite gjymtyrën nëse është e ënjtur

KaFshimi i gjarPëriT

34

1. V

TTE

ä Jep antitetanus profilaksëä Trajtimi me antibiotik nuk kërkohet, deri sa të mos ketë nekrozë të indit në

vendin e plagësä Shmangi injeksionet intramuskulareä Përcille me shumë kujdes menjëherë pas pranimit, pastaj çdo orë së paku 24

orë duke qenë se helmimi mund të zhvillohet shumë shpejt.

1.7 Thumbimi i akrepit1 Thumbimi i akrepit mund të jetë shumë i dhimbshëm disa ditë. Efektet sistemike të helmit janë shumë më të shpeshta në fëmijë, sesa në të rritur.

diagnoza e helmimitShenjat e helmimit mund të zhvillohen brenda disa minutave dhe janë pasojë e aktivizimit të sistemit nervor autonom. Këto përfshijnë:n shokunn shtypjen e rritur apo të ulur të gjakutn pulsin e shpejtë dhe/apo të parregulltn mundimin, vjelljen, dhimbjen abdominalen vështirësitë në frymëmarrje (pasojë e insuficiencës së zemrës), apo insufi-

ciencën respiratoren dridhjet dhe spazmat muskulorä Kontrolloje për shtypje të ulët apo të rritur gjaku dhe trajtoje nëse ka shenja

të insuficiencës së zemrës (shih faqe 107).

TrajtimiNdihma e parëä Transportoje në spital sa më parë që të jetë e mundur.

Kujdesi spitalorAntihelmiä Nëse ka shenjat e helmimit të rëndë, jepi antihelmin e akrepit, nëse e keni në

dispozicion (sikur më lartë për infuzionin e antihelmit të gjarprit).

Trajtimi tjetërä Trajtoje insuficiencën e zemrës, nëse është e pranishme (shih faqe 106).

ä Merre në konsideratë përdorimin e prazosinës, nëse ka edem pulmonar (shih librat standard të pediatrisë).

Thumbimi i aKrEPiT

35

1. VTTE

Kujdesi përkrahësä Jepi paracetamol oral apo morfinë IM, varësisht nga rëndesa. Nëse është

shumë rëndë, infiltro vendin me 1% lidokainë, pa epinefrinë.

1.8 Burimet tjera të helmimitä Përmbaju të njëjtave principe të trajtimit, si më lartë. Jepe antihelmin, kur

është në dispozicion, në rast të efekteve të rënda lokale apo sistemike.

Në përgjithësi, therjet helmuese të merimangave mund të jenë të dhimbshme, por rrallë kanë për pasojë helmimin sistemik. Antihelmi është në dispozicion për disa lloje siç janë merimanga vejusha dhe merimanga banane. Peshqit helmues mund të japin dhimbje shumë të rëndë lokale por, sërish, helmimi sistemik është i rrallë. Therjet e kandilit të detit nganjëherë janë shumë të rrezikshme për jetë. Apliko uthull në copë pambuku për të denatyruar proteinat në lëkurë. Brithat e ngjitshëm duhet të largohen me kujdes. Fërkimi i therjes mund të shkaktojë shpërndarje të mëtutjeshme të helmit. Antihelmi mund të jetë në dispozicion. Doza e antihelmit të kandilit të detit dhe merimangave duhet përcaktuar sipas sasisë së helmit të injektuar. Dozat e larta kërkohen për therje të shumëfishta, simptoma të rënda apo paraqitje të vonuar.

1Jo tipike për Kosovë!

burimET TjEra Të hElmimiT

36

1. V

TTE

Shënime

37

2. diagnoza

Kapitulli 2

Qasja diagnostike ndaj fëmijës së sëmurë

2.1 Lidhshmëria me qasjen e MISF-itKy libër-xhepi në qasjen e vet është i bazuar në simptoma, dhe atë me simptoma që përcjellin sekuencat e udhërrëfyesve të MISF-it: kolla, diarreja, temperatura. Diagnozat gjithashtu përputhen ngushtë me klasifikimet e MISF-it, përveç se ekspertiza dhe mundësitë hulumtuese, që janë në dispozicion në kushte spitali mundësojnë që klasifikimet si “sëmundje shumë e rëndë” apo “sëmundje shumë e rëndë febrile” të definohen më saktë, duke bërë të mundur diagnozat e tilla si pneumoni shumë e rëndë, malarie e rëndë dhe meningjit. Klasifikimet për gjendjet si pneumoni dhe dehidrim përcjellin të njëjtat principe sikur edhe MISF-i. Foshnjat e vogla (deri 2 muajsh) janë shqyrtuar ndaras (shih Kapitulli 3), sikur në qasjen e MISF-it, por udhërrëfyesit mbulojnë gjendjet që paraqiten në lindje, si asfiksioni në lindje. Fëmija i keq-ushqyer rëndë gjithashtu është shqyrtuar veçmas (shih Kapitulli 7), meqenëse këta fëmijë kërkojnë kujdes dhe trajtim të veçantë nëse duhet të zvogëlohet vdekshmëria e lartë.

2.2 Marrja e anamnezësMarrja e anamnezës në përgjithësi duhet filluar me ankesën e tanishme:

Pse e keni sjellur fëmijën?

Më pas kalohet në anamnezën e sëmundjes së tanishme. Kapitujt simptomë-specifik, japin disa udhëzime mbi pyetjet specifike, që janë të rëndësishme për t’u shtruar në lidhje me këto simptoma specifike dhe të cilat ndihmojnë në diagnozën diferenciale të sëmundjes. Këto përfshijnë anamnezën personale, familjare dhe sociale, si dhe anamnezën e mjedisit. Më vonë mund të lidhet me porositë e rëndësishme këshilluese siç janë fjetja në shtrat me rrjetë sipër, për fëmijët në regjionet me malarie, të ushqyerit në gji apo shprehitë higjienike në fëmijën me diarre, apo zvogëlimin e ekspozimit në ajrin e ndotur shtëpiak, në fëmijët me pneumoni.

2.1 Lidhshmëria me qasjen e MISF-it 372.2 Marrja e anamnezës 37

2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë 382.4 Hulumtimet laboratorike 392.5 Diagnoza diferenciale 39

38

2. d

iagn

oza

Qasja diagnostike ndaj fëmijës

Sidomos për foshnjat e vogla, anamneza e shtatzënisë dhe lindjes është shumë e rëndësishme. Në foshnjat dhe fëmijët e vegjël, anamneza e të ushqyerit bëhet esenciale. Sa më të mëdhenj fëmijët aq më të rëndësishme janë informatat mbi percentilët e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës. Pos anamnezës së siguruar prej prindit apo përkujdesësit, në fëmijërinë e hershme edhe një fëmijë më i rritur do të kontribuojë me informata të rëndësishme.

2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinikTë gjithë fëmijët duhet ekzaminuar plotësisht, ashtu që të mos harrohet asnjë shenjë e rëndësishme. Sidoqoftë, për dallim nga ekzaminimi sistematik i të rriturve, ekzaminimi i fëmijëve duhet organizuar në mënyrën, që fëmija të shqetësohet sa më pak që të jetë e mundur. • Tëmosshqetësohetfëmijapanevojë.• Lërefëmijënnëduartënënës,apopërkujdesësit.• Vëzhgosamëshumëshenjaqëtëjetëemundur,parasetaprekëshfëmijën.

Kjo përfshin— A është fëmija vigjilent, i interesuar dhe shikon përreth?— A duket fëmija i përgjumur?— A është fëmija iritabil?— A vjell fëmija?— A është fëmija në gjendje të thithë, apo të ushqehet në gji?— A është fëmija cianotik apo i zbehur?— A ka shenja të distresit respirator?

• Apërdorëfëmijamuskulaturënndihmësepërfrymëmarrje?• Akaretraksiontëkafazittëkrahërorit?• Aduketsefëmijamerrfrymëshpejt?• Përcaktofrekuencënefrymëmarrjes.

Këto dhe shenja të tjera, të gjitha duhen kërkuar dhe regjistruar para se fëmija të shqetësohet. Pastaj, mund t’i kërkoni nënës apo përkujdesësit që të zbulojë me kujdes kafazin e krahërorit, për të shikuar për retraksion apo për të numëruar frymëmarrjet. Nëse fëmija është i shqetësuar apo qanë, duhet të lihet për pak kohë me nënën e vet, me qëllim që të qetësohet, apo mund të kërkohet nga nëna që ta vendosë në gji, para se të maten shenjat kyçe si frekuenca respiratore.Pastaj, vazhdo me shenjat që kërkojnë prekjen e fëmijës, por janë më pak shqetësuese, siç janë dëgjimi në kraharor. Do të fitoni informata pak të dobishme, nëse dëgjoni në kraharor të fëmijës që qanë. Kështu që, shenjat që përfshijnë ndërveprimin me fëmijën, siç është regjistrimi i temperaturës, apo testimi për turgorin e lëkurës, duhet lënë për fund.

39

2. diagnoza

2.4 Hulumtimet laboratorikeHulumtimet laboratorike zgjidhen në bazë të anamnezës dhe ekzaminimit dhe ndihmojnë që të kufizohen diagnozat diferenciale. Hulumtimet laboratorike themelore vijuese duhet të jenë në dispozicion, në të gjitha spitalet e vogla që ofrojnë kujdes pediatrik në vendet në zhvillim:

• hemoglobinaapovëllimiiqelizave(PCV)

• strishojaegjakutpërparazittëmalaries

• glikemia

• mikroskopimiiLCSdheurinës

• grupiigjakutdhereaksioniipërputhshmërisë

• testimipërHIV.

Në përkujdesjen e të porsalindurit të sëmurë (me moshë nën 1 javë), bilirubina e gjakut është hulumtim esencial.

Indikacionet për këto teste janë skicuar në seksionet gjegjëse në këtë libër-xhepi. Hulumtimet tjera, siç janë puls oksimetria, radiografia e krahërorit, hemokultura dhe mikroskopimi i fecesit, mund të ndihmojnë në rastet e komplikuara.

2.5 Diagnozat diferencialePas përfundimit të vlerësimit, shqyrtoni gjendjet e ndryshme që mund të shkakto-jnë sëmundjen e fëmijës dhe krijo listën e diagnozave të mundshme diferenciale. Kjo ndihmon që të siguroheni që të mos ngrihen supozime të gabuara, të mos vihet diagnozë e gabuar dhe të mos harrohen probleme të rralla. Mbani mend se fëmijët e sëmurë, mund të kenë më shumë se një diagnozë apo problem klinik, që kërkon trajtim.Seksioni 1.4 dhe Tabela 1–4 (faqe 19–24) paraqet diagnozat diferenciale për gjendjet emergjente, që hasen gjatë triazhimit. Tabelat e mëtutjeshme të diag-nozave diferenciale, simptomë-specifike për problemet më të shpeshta mund të gjenden në fillim të secilit kapitull dhe japin detaje të simptomave, të dhënave nga ekzaminimi dhe rezultateve të hulumtimeve laboratorike, të cilat mund të përcaktojnë diagnozat kryesore dhe ndonjë diagnozë dytësore.Trajtimi duhet planifikuar dhe filluar pasi të jetë përcaktuar diagnoza kryesore dhe ndonjë diagnozë apo problem dytësor. Përsëri, nëse ekzistojnë më shumë se një diagnozë apo problem, rekomandimet për trajtim, për të gjitha këto duhet të merren së bashku. Është e domosdoshme, që të shqyrtohet lista e diagnozave diferenciale sërish në fazë më të vonë, pas vëzhgimit dhe përgjigjes në trajtim, apo në dritën e gjetjeve të reja klinike. Diagnoza mund të korrigjohet në këtë fazë, apo mund të përfshihen në shqyrtim diagnoza plotësuese.

Hulumtimet laboratorike

40

2. d

iagn

oza

Shënime

41

3. Foshnjat

Kapitulli 3

Problemet e të porsalindurit dhe foshnjës së vogël

3.1 Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindje 423.2 Reanimimi neonatal 423.3 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes 463.4 Parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit 463.5 Menaxhimi i fëmijës me asfiksion perinatal 473.6 Shenjat e rrezikshme në të porsalindurit dhe foshnjat e vogla 473.7 Infeksioni i rëndë bakterial 483.8 Meningjiti 493.9 Kujdesi përkrahës për të porsalindurin e sëmurë 51 3.9.1 Mjedisi termik 51 3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve 51 3.9.3 Terapia me oksigjen 52 3.9.4 Temperatura e lartë 533.10 Foshnjat me peshë të ulët në lindje 53

3.10.1 Foshnjat me peshë në lindje ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg 53 3.10.2 Foshnjat me peshë në lindje ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg 53 3.10.3 Foshnjat me peshë në lindje nën 1.75 kg 543.11 Enterokoliti nekrotizues 563.12 Problemet tjera të përgjithshme të të posalindurit 57 3.12.1 Verdhëza 57 3.12.2 Konjuktiviti 59 3.12.3 Keqformimet kongjenitale 603.13 Foshnjat e nënave me infeksion 60 3.13.1 Sifilizi kongjenital 60 3.13.2 Foshnja e nënës me tuberkulozë 61 3.13.3 Foshnja e nënës me HIV 61Dozat e barnave më të shpeshta për të porsalindurit dhe foshnjet me PUL 62

42

3. F

oshn

jat

Ky kapitull ofron udhëzime për menaxhimin e problemeve në të porsalindur dhe foshnje të vogla prej lindjes deri në moshën 2 muajsh. Përfshinë reanimimin neonatal, zbulimin dhe menaxhimin e sepsës neonatale dhe infeksioneve tjera bakteriale dhe menaxhimin e foshnjave me peshë të ulët dhe shumë të ulët në lindje (PShUL). Tabelat e barnave për barnat e përdorura më së shpeshti në të porsalindur dhe foshnje të vogla janë përfshirë në fund të këtij kapitulli, gjithashtu janë paraqitur dozat për foshnjat me peshë të ulët në lindje dhe prematurë.

3.1 Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindjeShumica e foshnjave kërkojnë vetëm kujdes të thjeshtë përkrahës në lindje dhe pas lindjes.

ä Tere foshnjën me peshqir të pastër.

ä Vëzhgoje foshnjën, (shih diagramin 12) deri sa e fshin.

ä Jepja foshnjën nënës sa më parë që të jetë e mundur, veja në kraharor/abdo-men.

ä Mbuloje foshnjën për të parandaluar humbjen e nxehtësisë.

ä Inkurajo fillimin e të ushqyerit në gji, brenda orës së parë.

Kontakti lëkurë-me-lëkurë dhe të ushqyerit e hershëm në gji janë mënyrat më të mira për të mbajtur foshnjën ngrohtë dhe për të parandaluar hipoglikeminë.

3.2 Reanimimi neonatalPër disa foshnje nevoja për reanimim mund të parashikohet: atyre që linden nga nënat me sëmundje kronike, ku nëna ka pasur vdekje të mëparshme fetale apo neonatale, nëna me pre-eklampsi, në shtatzënitë e shumëfishta, në lindjet e parakohshme, në prezantimet anormale të fetusit, me kordon të prolabuar, kur kemi të bëjmë me lindje të zgjatur apo rupturë membranash, lëng të ndotur me mekonium.

Sidoqoftë, për shumë foshnje, nevoja për reanimim nuk mund të parashikohet para lindjes. Kështu që,

• qëndroipërgatiturpërreanimimnëçdolindje,

• përmbajuhapavetëvlerësimitngadiagrami12.

Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindje

43

3. Foshnjat

diagrami 12. algoritmi i reanimimit neonatal

Ventilimi efektiv FZ>100 dhe rozë

PO

JO

a

B

C

30 S

EKon

Da30

SEK

onDa

Frymëmarrja FZ > 100, por cianotik

Kujdesi vëzhgues

Frymëmarrja FZ > 100 dhe rozë

Kujdesi pas reanimimit

Kujdesi rutinorä Të ngrohet ä nëse ka nevojë

të pastrohen rrugët e frymë-marrjes

ä Të thahetä Vlerëso ngjyrën

Cianoza perzistente

Apneik ose FZ < 100

FZ < 60

FZ < 60

FZ > 60

rozë

ä Jep oksigjenin shtesë

30 S

EKon

Da

lindja

I/e lindur me kohë? Lëngu amnional i kthjelltë? Frymëmarrja ose qarja? Tonusi muskulor i mirë?

ä Të ngrohet ä Pozicionoje; nëse është e

nevojshme pastro rrugët e frymëmarrjesa

ä Thaje, stimuloje, repozicionoje.

ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ dhe ngjyrën.

ä apliko ventilimin me presion pozitiv*

ä apliko ventilimin me presion pozitiv*.

ä apliko kompresionin në gjoks.

ä Jep adrenalinë.

* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa

44

3. F

oshn

jat

diagrami 12. reanimimi neonatal

Korrigjo pozitën e kokës për të hapur rrugët e frymëmarrjes dhe për ventilim me balon.Kujdes të mos hiperekstendohet qafa

Nuk ka nevojë të goditet me shuplakë foshnja, mjafton fshirja për stimulim.

A. Rrugët e frymëmarrjes

ä aspiro rrugët e frymëmarrjes - nëse lëngu amnial është i ndotur me mekonium aspiro gojën, hundën dhe orofaringun;— nëse foshnja nUK qan dhe nUK lëviz gjymtyrët atëherë aspiro gojën

dhe trakenë.— nëse foshnja qan, përkundër pranisë së mekoniumit të dendur, MoS aspiro

fare.

B. Frymëmarrja

ä Zgjedhja e madhësisë së maskës: Madhësia 1 për foshnjat me peshë normale, madhësia 0 për foshnjat e vogla (nën 2.5 kg)

ä Ventilimi me balon dhe maskë në shpeshtësi 40–60 frymëmarrje/minutë

Sigurohu që kraharori ngrihet në secilin shtypje në qese dhe në foshnjat shumë të vogla, sigurohu që kraharori nuk lëviz tepër.

C. Qarkullimi

ä 90 shtypje të koordinuara me 30 frymëmarrje/min (3 shtypje: 1 frymëmarrje çdo2sekonda).

ä Vendosi gishtat e mëdhenj, mu nën vijën që lidhë thimthat në sternum (shih më poshtë).

ä Shtype 1/3 e diametrit a-P të krahërorit.

Korrigjo pozitën e duarve për masazhë kardiake në të porsalindurit. Gishta e mëdhenjë përdoren për shtypjen mbi sternum

45

3. Foshnjat

Puthitja joadekuate

nëse dëgjoni rrjedhjen e ajrit prej maskës, krijoni puthitje më të mirë. Rrjedhja më e shpeshtë është ndërmjet hundës dhe faqeve.

Ventilimi i të porsalindurit me balon dhe maskëTërhiqe nofullën përpara kah maska me gishtin e tretë të dorës që mban maskënTë mos hiperekstendohet qafa

Puthitja e maskës mbi fytyrë: madhësia e duhur dhe pozita maska e mbajtur maska tepër maska tepër e maskës tepër poshtë e vogël e madhe

drejtë keq keq keq

Qesja vetfryrëse reanimuese e të porsalindurit me maskë të rrumbullakët

diagrami 12. reanimimi neonatal

46

3. F

oshn

jat

3.2.1 Ndërprerja e reanimimitnëse foshnja edhe pas 10 minutash reanimim:

• Nukmerëfrymëdhemungojnëtërrahuratezemrës:ndërprejipërpjekjet.

• Sqarojanënëssefoshnjakavdekurdhejepjaatëqëtambajënësedëshiron.

3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes (dhe për të porsalindurit e lindur jashtë dhe të sjellur në spital)

ä Mbaje terur në dhomë të ngrohtë larg prej rrymimit të ajrit, të mbuluar mirë

ä Mbaje fëmijën me nënën, në të njëjtën dhomë

ä Fillo të ushqyerit në gji brenda orës së parë

ä Le të ushqehet foshnja në gji, sipas kërkesës, nëse është në gjendje të thithë

ä Jepi vitaminë K (fitomenadione), sipas udhërrëfyesve kombëtarë 1 ampulë (1 mg/0.5ml apo 1 mg/ml) IM një herë (Të MoS përdoret ampulë 10 mg/ml)ä Mbaje kordonin umbilikal të pastër dhe të thatë

ä apliko yndyrë antiseptike apo pika/yndyrë antibiotikësh për sy (p.sh. yndyrë tetracikline për sy) në të dy sytë një herë, sipas udhërrëfyesve kombëtarë

ä Jepi vaksinën BCG dhe për hepatit B;

3.4 Parandalimi i infeksioneve të të porsalinduritShumë infeksione të hershme të të porsalindurit mund të parandalohen përmes:

• Higjienësthemeloretëmirëdhepastërtisgjatëlindjessëfoshnjës

• Vëmendjessëveçantëpërkujdesinndajkërthizës

• Kujdesitpërsy

Shumë infeksione të vona të të porsalindurit mund të fitohen në spitale. Këto mund të parandalohen përmes:

• Tëushqyeritekskluzivnëgji

• Proceduravestriktepër larjeneduarvepërtërëpersonelindhefamiljarët,para dhe pas prekjes së fëmijës

• Mospërdorimittëujitpërlagështimineajritnëinkubator(kuPseudomonasidotë kolonizojë lehtë) apo përmes shmangies së inkubatorëve (me shfrytëzimin e përkujdesjes së nënës në vend të tij).

• Tëgjithaprocedurattëkryhennëkushtesterile

Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes

47

3. Foshnjat

• Praktikavetëpastërtadhetësigurtatëinjektimit

• Heqjessëvijaveintravenoze,kurnukjanëmëtëdomosdoshme

• Shmangiessëtransfuzionevetëpanevojshmetëgjakut

3.5 Menaxhimi i fëmijëve me asfiksion perinatalasfiksioni mund të jetë rezultat i mungesës së furnizimit të organeve me oksigjen para, gjatë apo menjëherë pas lindjes. Trajtimi fillestar është reanimimi efektiv (shih më lartë).Problemet në ditët e para pas lindjes:ä Konvulsionet: trajtoi me fenobarbiton (shih faqe 49), kontrolloje glukozën.ä Apnea: e shpeshtë pas asfiksionit të rëndë në lindje. nganjëherë e shoqëruar

me konvulsione. Menaxhoje me oksigjen përmes kateterit nazal dhe reanimoje me balon dhe maskë.

ä Paaftësia për të thithur: ushqeje me qumësht përmes tubit nazogastrik. Kujdes prej zbrazjes së vonuar të stomakut, e cilamund të çojënë regurgitim tëushqimit.

ä Tonusi i dobët motorik. Mund të jetë i/e flashkët apo të ketë shtangim gjym-tyrësh (spasticitet).

Prognoza: mund të parashikohet përmes kthimit të funksioneve motorike dhe aftësisë për thithje. Foshnja që është aktive, normalisht zakonisht do të bëjë më mirë. Foshnja që edhe një javë pas lindjes akoma është e flashkët apo spastike, nuk reagon dhe nuk mund të thithë, ka lëndim të rëndë të trurit dhe do ketë përmirësime të pakta. Prognoza është më pak e zymtë për foshnjat që kanë kthyer disa funksione motorike dhe kanë filluar të thithin. Situata duhet diskutuar në mënyrë të ndjeshme me prindër, gjatë gjithë kohës së qëndrimit të fëmijës në spital.

3.6 Shenjat e rrezikshme në të porsalindur dhe foshnje të voglaTë porsalindurit dhe foshnjat e vogla shpesh paraqiten me simptoma dhe shenja jospecifike, të cilat tregojnë sëmundje të rëndë. Këto shenja mund të jenë të pran-ishme në lindje, pas lindjes, gjatë qëndrimit në spital, në të porsalindurit që shtrohen në spital. Menaxhimi fillestar i të porsalindurit që paraqitet me këto shenja synon stabilizimin e fëmijës dhe parandalimin e përkeqësimit. Shenjat përfshijnë: Paaftësinë për të thithur gji Konvulsionet Përgjumjen apo pavetëdijen Frekuencën respiratore më të vogël sesa 20/min apo apnen (ndërprerjen e

frymëmarrjes për >15 sekonda) Frekuencën respiratore më të madhe sesa 60/min

asFiKsi perinatal

48

3. F

oshn

jat

Gjëmimin Retraksionin e rëndë të kafazit të krahërorit Cianozën qendrore

MEnaXHIMI EMERGJEnT i shenjave të rrezikshme:ä Jepi oksigjen përmes kanulave nazale apo kateterit nazal, nëse foshnja e vogël

është cianotike apo në distres të rëndë respirator.ä Bëje ventilimin me balon dhe maskë (faqe 45), me oksigjen (apo ajër dhome

nëse oksigjeni nuk është në dispozicion) nëse frekuenca respiratore është tepër e ngadalshme (<20).

ä Jepi ampicilin (apo penicillin) dhe gentamicin (shih më poshtë).ä nëse është i përgjumur, pavetëdije apo me konvulsione, kontrolloje glikeminë. nëse glukoza <1.1 mmol/l (<20 mg/100 ml), jepi glukozë IV. nëse glukoza 1.1–2.2 mmol/l (20–40 mg/100 ml), ushqeje menjëherë dhe

shpeshtoje frekuencën e të ushqyerit. nëse nuk mund të kontrollohet glikemia shpejt, presupozo hipoglikeminë dhe

jepiglukozëIV.NësenukmundtëkyçëshnjëlinjëIV,jepiqumështtështrydhurgjiri apo glukozë përmes tubës nazogastrike.

ä Jepi fenobarbiton nëse ka konvulsione (shih faqe 49).ä Pranoje, apo referoje urgjentisht nëse trajtimi nuk është në dispozicion në

spitalin tuajä Jepi vitaminë K (nëse nuk është dhënë më parë).ä Përcille foshnjën shpesh (shih më poshtë).

3.7 Infeksioni i rëndë bakterial Faktorët e rrezikut për infeksion të rëndë bakterial janë: Temperatura e nënës (temperatura >37.9 ° C para lindjes apo gjatë lindjes) Membranat e pëlcitura më shumë se 24 orë para lindjes Kundërmimi i lëngut amnionalTë gjitha SHEnJaT E RREZIKSHME janë edhe shenja të infeksionit të rëndë bakterial, por ekzistojnë edhe të tjera: Zverdhja e theksuar Distenzioni i rëndë abdominalShenjat lokalizuese të infeksionit janë: nyjet e dhimbshme, enjtja e nyejve, lëvizjet e zvogëluara dhe iritabiliteti nëse

këto pjesë preken

inFeKsioni BaKterial serioz

49

3. Foshnjat

Pustula të shumta apo të theksuara në lëkurë

Skuqje umbilikale që zgjerohet në lëkurën periumbilikale apo umbilikusi, që kullon qelb.

Fontanella e fryrë (shih më poshtë)

trajtimiTerapia me antibiotikëä Pranoje në spitalä Kur janë në dispozicion hemokulturat, siguro hemokulturën para fillimit të

antibiotikëveä Për cilëndo nga këto shenja, jepi ampicilin (apo penicilinë) dhe gentamicinë

(për doza shih faqe 62–66)ä Jepi cloxacillin (nëse është në dispozicion), në vend të penicilinës, nëse ka

pustula të zgjeruara të lëkurës apo abscese, duke qenë se këto mund të jenë shenjë e infeksionit Stafilokoksik

ä Shumica e infeksioneve bakteriale serioze në të porsalindur, duhet trajtuar me antibiotik për së paku 10 ditë

ä nëse nuk përmirësohet në 2–3 ditë, mund të jetë e nevojshme të ndryshohet trajtimi me antibiotik apo foshnja të referohet

Trajtimi tjetërä Jepu të gjitha foshnjave të sëmura të moshës <2 javë 1 mg të vitaminës K

(IM)ä Trajto konvulsionet me fenobarbiton IM (1 dozë prej 20 mg/kg). nëse është

e nevojshme, vazhdo me fenobarbiton 5 mg/kg një herë në ditëä Për menaxhimin e kullimit të qelbit prej syve, shih faqe 59ä nëse fëmija është nga një regjion malarik dhe ka ethe, merre strishon e gjakut

për ta kontrolluar për malarie gjithashtu. Malaria neonatale është shumë e rrallë. nëse është e konfirmuar, trajtoje me kinine (shih faqe 140)

ä Për kujdes përkrahës, shih faqe 51

3.8 Meningjitishenjat klinikeDysho nëse janë të pranishme shenjat e infeksionit bakterial serioz, apo ndonjë nga shenjat vijuese të meningjitit.

meningjiti

Skuqje e theksuar periumbilikale në sepsën umbilikale. Inflamacioni zgjerohet përtej umbilikusit në murin abdominal.

50

3. F

oshn

jat

Shenjat e përgjithshme Përgjumje, letargji apo pavetëdije

Thithje e dobësuar

Iritabilitet

Qarje me zë të thekshëm

Episode apneike

Shenja më specifike Konvulsione

Fontanellë e fryrë

Bëje punksionin lumbal (PL) nëse dyshon në meningjit, deri sa foshnja të ketë apne apo të mos ketë përgjigje motorike në stimulim.

trajtimiAntibiotikëtä Jepi ampicillin dhe gentamicin, apo një cefalosporine nga gjenerata e tretë,

siçështëceftriaxone(50mg/kgçdo12orë(mundtëshkaktojëllumbiliarqëçonnëzverdhje))apocefotaxime(50mg/kgçdo6orë)për3javë.

ä antibiotikët alternativë janë penicilina dhe gentamicina (shih faqe 65–66). Kloramfenikoli është një alternativë, por nuk duhet përdorur në prematurë/të porsalindur me peshë të ulët (shih faqe 64).

ä nëse ka shenja të hipoksemisë, jepi oksigjen (shih faqe 52).

Konvulsionetä Trajto konvulsionet me fenobarbiton (doza goditëse prej 20 mg/kg). nëse

konvulsionet perzistojnë, jepi doza të mëtutjeshme prej 10 mg/kg fenabarbiton,

meningjiti

Fontanella e fryrë – shenjë e meningjitit në foshnjat e vogla me një fontanellë të hapur

Fontanella normale Fontanella e fryrë

51

3. Foshnjat

deri në maksimum prej 40 mg/kg (shih faqe 49). Shikoje për apne. nëse është e nevojshme, vazhdo me fenobarbiton në doza mbajtëse prej 5 mg/kg/ditë. Kontrolloje për hipoglikemi.

3.9 Kujdesi përkrahës për të porsalindurin e sëmurë3.9.1 Mjedisi termikä Mbaje foshnjën e vogël të terur dhe të mbështjellur mirë. ä Kësula apo kapela është e dobishme, për të zvogëluar humbjen e nxehtësisë.

Mbaje dhomën të ngrohtë (së paku 25 °C). Mbajtja e foshnjës së vogël në kontakt të afërt lëkurë-me-lëkurë me nënën (“kujdesi i nënës kengur”) për 24 orë në ditë, është po aq efektiv sa edhe përdorimi i një inkubatori apo mjeti të jashtëm ngrohës, për të shmangur hipoterminë.

äKushtoikujdestëveçantëshmangiessëhipotermisësë foshnjësgjatëek-zaminimit dhe hulumtimit.

ä Rregullisht verifiko nëse temperatura e foshnjës është mbajtur në nivelin 36.5–37.5 °C rektal, apo 36.0–37.0 °C aksillare.

3.9.2 Menaxhimi i lëngjeveInkurajo nënën që të ushqejë në gji më shpesh, për të parandaluar hipoglikeminë. nëse nuk është në gjendje të ushqehet, jepi qumësht të shtrydhur gjiri përmes sondës nazogastrike.• Ndërpreje të ushqyerit oral, nëse ka obstruksion të zorrëve, enterokolit

nekrotizues apo të ushqyerit nuk tolerohet, p.sh. është i ndikuar te rastet e distenzionittërriturabdominalaponësefoshnjavjellgjithçka.

• Ndërprejetëushqyeritoralnëfazënakutenëfoshnjat,qëjanëletargjikeapopavetëdije, apo kanë konvulsione të shpeshta.

nëse jepen lëngje IV, zvogëloje shpejtësinë e dhënies së tyre, me rritjen e ra-cioneve me qumësht.Foshnjat që thithin mirë, por kanë nevojë për vijë IV për antibiotikë, duhet të jenë në minimumin e lëngjeve IV, për të shmangur mbingarkimin me lëngje, ose shpërlaje kanilën me 0.5 ml naCl 0.9% dhe mbylle.Shtoje sasinë e lëngjeve të dhëna gjatë 3–5 ditëve të para (sasia e përgjithshme, orale dhe IV).

Dita 1 60 ml/kg/ditëDita 2 90 ml/kg/ditëDita 3 120 ml/kg/ditëPastaj shtoje në 150 ml/kg/ditëKur foshnjat i tolerojnë racionet orale mirë, këto mund të rriten deri në 180 ml/kg/ditë pas disa ditësh. Por kujdes me lëngjet parenterale, të cilat shpejt

Kujdesi përKrahës për të porsalindurin e sëmurë

52

3. F

oshn

jat

mund të tejhidrojnë fëmijën. Kur jepni lëngje IV, mos e tejkaloni këtë vëllim, deri sa foshnja të mos jetë e dehidruar apo nën fototerapi apo ngrohëse rrezatuese. Kjo sasi është marrja e PËRGJITHSHME e lëngjeve, që i nevojitet foshnjës dhe marrja orale duhet të merret parasysh kur llogaritet sasia IV.• Jepimëshumëlëngje,nëseështënënngrohësenrrezatuese(x1.2–1.5)Të MoS përdoret glukoza IV dhe uji (pa natrium) PaS 3 ditëve të para të jetës. Foshnjat mbi 3 ditëshe kanë nevojë për pak natrium (për shembull, 0.9% naCl /5% glukozë).Përcille infuzionin IV me shumë kujdes.• Përdorefletënpërcjellëse.• Llogariteshpejtësinëerrjedhjes• Kontrolloshpejtësinëerrjedhjesdhevëlliminedhënëçdoorë• Peshojefoshnjënpërditë• Shikoje për ënjtje fytyre: nëse paraqitet, pakësoi lëngjet IV deri në nivelin

minimal, apo ndërprei lëngjet IV. Fillo ushqyerjet me qumësht, përmes tubës nazogastrike apo ushqyerjeve në gji, sa më parë që të jetë e sigurt për t’u bërë kjo.

3.9.3 Terapia me oksigjenä Jepi trajtim me oksigjen foshnjës së vogël me ndonjërën prej këtyre që

vijojnë: cianoza qendrore gjëmim me secilën frymëmarrje vështirësi në të ushqyer, si pasojë e distresit respirator retraksion i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit tundje koke (p.sh. lëvizje tundëse të kokës, sinkrone me respiracionet që

indikojnë distresin e rëndë respirator) Kur puls oksimetri është në dispozicion, duhet të përdoret për të drejtuar

terapinë me oksigjen. oksigjeni duhet dhënë, nëse saturimi me oksigjen është nën 90% dhe rrjedhja e oksigjenit duhet rregulluar për të pasur saturim ndërmjet 92% dhe 95%. oksigjeni mund të ndërpritet, sapo fëmija mund të mbajë saturimin mbi 90% në ajrin e dhomës.

Degëzat nazale janë metodë e preferuar për dhënien e oksigjenit në këtë grup-moshë, me shpejtësi prej 0.5 litër në minutë. Sekretet e trasha prej grykës mund të pastrohen me aspirim të kohëpaskohshëm, nëse ato janë problematike dhe foshnja është tepër e dobët për t’i pastruar ato. oksigjeni duhet ndërprerë kur gjendja e përgjithshme e foshnjës përmirësohet dhe shenjat e mësipërme më nuk janë të pranishme.

terapia me oKsigjen

53

3. Foshnjattemperatura e lartë

3.9.4 Temperatura e lartëPër kontrollimin e temperaturës së lartë në foshnjat e vogla, të mos përdoren barna antipiretike, siç është paracetamoli. Kontrollo mjedisin. Nëse është edomosdoshme zhvishe fëmijën.

3.10 Foshnjat me peshë të ulët në lindje 3.10.1 Foshnjat me peshë të ulët në lindje ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg Këto foshnje zakonisht janë të afta që të fillojnë vet thithjen pas lindjes. ato kanë nevojë që të mbahen ngrohtë dhe për kujdes për kontrollimin e infeksionit, përndryshenukkërkojnëkujdestëveçantë.

3.10.2 Foshnjat me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kgNganjëherëkëtofoshnjekanënevojëpërkujdestëveçantë,pornormalmundtëqëndrojnë me nënat e tyre për t’ua siguruar ushqimin dhe ngrohtësinë, sidomos nëse mund të mbahet kontakti lëkurë-me-lëkurë.ushqimi. Fillo ushqyerjet brenda 1 ore prej lindjes. Shumë nga këto foshnje do të jenë në gjendje të thithin. Foshnjat që mund të thithin duhet ushqyer në gji. atyre që nuk mund të ushqehen në gji, duhet dhënë qumësht të shtrydhur gjiri ,me gotë dhe lugë. Kur foshnja thithë mirë prej gjirit dhe shton peshë, zvogë-lo ushqyerjet me gotë dhe lugë. Shih foshnjat së paku dy herë në ditë, për të vlerësuar aftësinë për t’u ush-qyer, marrjen e lëngjeve apo praninë e ndonjë SHEnJE TË RREZIKSHME (faqe 47) apo shenjat e infeksionit bakterial serioz (faqe 48). nëse cilado nga këto shenja është e pranishme, ata duhet përcjellur nga afër, në dhomën neonatale në mënyrë të ngjashme me foshnjat me peshë shumë të ulët në lindje (shih më poshtë).Rreziku i mbajtjes së fëmijës në spital (p.sh. marrja e infeksioneve nozokomiale), duhet peshuar kundruall përfitimit të mund-shëm prej sigurimit të kujdesit më të mirë.

Mbajtja e fëmijës ngrohtë: fëmija ka kontakt me lëkurën e nënës, është i mbështjellur me rrobat e saj dhe koka i është mbuluar që të parandalohet humbja e nxehtësisë.

54

3. F

oshn

jat

Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 Kg

3.10.3 Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 kgKëto foshnje janë në rrezik nga hipotermia, apnea, hipoksemia, sepsa, mostolerimi i ushqimit dhe enterokoliti nekrotizues. Rreziku rritet sa më e vogël që të jetë foshnja. Të gjitha foshnjat me peshë të ulët në lindje duhet pranuar në Kujdesin eVeçantëapoNjësinëNeonatale.

trajtimiä Jepi oksigjen me kateter nazal apo degëza nazale, nëse ka ndonjë shenjë të

hipoksemisë

Temperatura• Jepigji,vendosenëkontaktlëkurë-me-lëkurë

në gjoksin e nënës, apo mbaje të veshur në dhomë të ngrohtë. Shishja me ujë të ngrohtë e mbështjellur në peshqirë, mund të jetë e dobishme për mbajtjen e foshnjës ngrohtë, nëse nuk ka burim të energjisë për ngrohje. Syno temperaturën themelore të trupit prej 36–37 °C me këmbë të ngrohta dhe të kuqërremta.

Lëngjet dhe ushqimet• Nëseështëemundurjepilëngjeintraven-

oze në shpejtësi 60 ml/kg/ditë për ditën e parë të jetës. Më së miri është të përdoret shishja intravenoze (100 ml) ku 60 pika=1 ml dhe kështu 1 pikë në minutë=1 ml në orë. nëse foshnja është mirë dhe aktive, jepi2–4mltëqumështittështrydhurçdo2orë, përmes tubës nazogastrike, varësisht nga pesha e foshnjës(shih faqe 51).

• Nëse foshnjat shumë të vogla janë nëngrohëse rrezatuese apo fototerapi, ata kanë nevojë për më shumë lëngje sesa vëllimet “e shpenzuara zakonisht” (shih faqe 51), por kujdes i madh duhet kushtuar rrjedhjes së saktë të lëngut intra-venoz, duke qenë se tejhidrimi mund të jetë fatal.

• Nëseështëemundur,kontrolloglikeminëçdo6orë,derisatëvendosettëushqyerit enteral, sidomos nëse foshnja ka apne, letargji apo konvulsione. Foshnjet me PShUL mund të kenë nevojë për tretësirë 10% të glukozës. Shto 10mltëglukozës50%nëçdo90mltëglukozës,4.3%+1/5etretësirësfiziologjike, apo përdore glukozën 10% në tretësirë ujore.

Vendose foshnjën për kujdes të nënës kangur. Vërejtje: pas mbështjelljes së fëmijës, koka nevojitet të mbulohet me kësulë apo kapelë për të parandaluar humbjen e nxehtësisë.

55

3. Foshnjat

• Fillo të ushqyerit kur gjendja e foshnjës është stabile (zakonisht në ditën e dytë, mund të jetë e mundur në ditën e parë në foshnjat më të pjekura). Fillo ushqyerjet, nëse nuk ka distenzion abdominal apo ndjeshmëri, peristaltika e zorrëve është e pranishme, mekoniumi është nxjerrë dhe nuk ka apne.

• PërdoreDiagraminpërshkrues.• Llogaritisasitëesaktapërushqyerjedheitinerarineracioneve.• Rritesasinënëbazëditore,nësetolerohetmirë.• Kurfillonushqyerjetmequmësht,fillome2–4mlçdo1–2orë,përmestubës

nazogastrike. Disa foshnje me PShUL, që janë aktive mund të ushqehen me gotë dhe lugë apo me pikatore, e cila duhet sterilizuar para secilës ushqyerje. Përdore vetëm qumështin e shtrydhur të gjirit, nëse është e mundur. nëse vël-limi 2–4 ml është toleruar pa vjellje, pa distenzion abdominal, apo pa aspirim gastrik të më shumë se gjysmës së ushqyerjeve, vëllimi mund të rritet për 1–2mlnëracionçdoditë.Zvogëloiapondërpritiushqyerjetnëseparaqitenshenjat e tolerimit të dobët. Syno të kesh të ushqyerit të vendosur në 5–7 ditët e para, ashtu që vija IV mund të hiqet, për të shmangur infeksionin.

• Racionetmundtërritengjatë2javëvetëparatëjetësderinë150–180ml/kg/ditë(racionetçdotri-katërorëprej19–23mlpërfoshnjënprej1kgdhe28–34 ml për foshnjën prej 1.5 kg). Duke u rritur foshnja, rillogarite vëllimin e ushqyerjeve, duke u bazuar në peshën më të lartë.

Antibiotikët dhe sepsaFaktorët e rrezikut për sepsë janë: foshnjat e lindura jashtë spitalit apo të lindura nga nënat jo të shëndosha, pëlcitje membranash >24 orë, foshnje të vogla (afër 1 kg).Prania e ndonjë SHEnJE TË RREZIKSHME (faqe 47), apo shenjat tjera të infeksionit bakterial serioz (faqe 48). ä Fillo trajtimin me antibiotik.

Apnea• Kafeinë citrati dhe aminofilina parandalojnë apnen në foshnjat premature.

Kafeina është e preferuar, nëse është në dispozicion. Doza goditëse e kafeinë citratit është 20 mg/kg oral apo IV (e dhënë ngadalë gjatë 30 minutave). Doza mbajtëse duhet përshkruar (shih faqe 63).

nëse kafeina nuk është në dispozicion, jepi dozën goditëse të aminofilinës prej 10 mg/kg oral apo përmes injeksionit intravenoz gjatë 15–30 minutave (shih faqe 63). Doza mbajtëse duhet përshkruar.

• Nësemonitoriiapnesëështënëdispozicionkyduhetpërdorur.

Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 Kg

56

3. F

oshn

jat

lëshimi dhe përcjellja e foshnjave me peshë të ulët në lindjeFoshnjat me peshë të ulët në lindje mund të lëshohen kur:

• nukkanëshenjatëRREZIKSHME,aposhenjatëinfeksionitserioz

• shtojnëpeshëvetëmmeushqimnëgji

• mundtëmbajnëtemperaturënetyrenëkufijnormal(36–37°C),nënjëkrevattë hapur

• nënaështëesigurtdheeaftëtëpërkujdeset.

Foshnjave me peshë të ulët në lindje, duhet dhënë të gjitha vaksinat e përcaktuara me kalendar, në kohën e lindjes dhe ndonjë dozë e dytë, që është e përshtatshme në kohën e lëshimit.

Këshillimi në lëshimKëshilloni prindërit para lëshimit mbi

• tëushqyeritekskluzivnëgji

• mbajtjenefoshnjësngrohtë

• shenjaterrezikshmepërkërkimkujdesi

Foshnjatmepeshëtëulëtnëlindje,duhetpërcjellurçdojavëpërpeshë,vlerësimtë të ushqyerit dhe shëndetin e përgjithshëm, deri sa të arrijnë peshën 2.5 kg.

3.11 Enterokoliti nekrotizuesEnterokoliti nekrotizues (EKn, një infeksion zorrësh) mund të paraqitet në foshnjat me peshë të ulët në lindje, sidomos pasi ushqyerjet enterale të kenë filluar. Është më i shpeshtë në foshnjat me peshë të ulët në lindje, që ushqehen me qumësht artificial, por mund të paraqitet edhe në foshnjat e ushqyera në gji.

Shenjat e përgjithshme të EKN janë: Distenzioni abdominal apo ndjeshmëria

Mostolerimi i ushqyerjeve

Vjelljet me përmasa vreri apo lëng me përmasa vreri në tubën nazogastrike

Gjak në jashtëqitje

Shenjat e përkeqësimit të përgjithshëm përfshijnë: apnen

Përgjumjen apo pavetëdijen

Temperaturën apo hipotermin

enteroKoliti neKrotizues

57

3. Foshnjat

trajtimiä ndërpreji ushqimet enterale.ä Plasoje tubën nazogastrike dhe lëre atë në drenazh të lirë.ä Fillo një infuzion IV me glukosalinë (shih faqe 51 për shpejtësinë e infuzionit).ä Fillo antibiotikët: jepi ampicillin (apo penicillin) dhe gentamicin dhe metroni-

dazole (nëse është në dispozicion) për 10 ditë.nëse foshnja ka apne apo ndonjë shenjë tjetër të rrezikshme, jepi oksigjen me ka-teter nazal. nëse vazhdon apnea jepi aminofilin apo kafeinë IV (shih faqe 51).nëse foshnja është e zbehtë, kontrolloje hemoglobinën dhe jepi transfuzion nëse Hb<10 g/dL.Bëje një radiografi të dekubitusit shtrirë në shpinë dhe lateral abdominal. nëse ka gaz në zgavrën abdominale jashtë zorrëve, mund të ketë perforim zorrësh. Kërkoi kirurgut që ta vizitojë foshnjën urgjentisht.Ekzamino foshnjën me kujdes çdo ditë. Rifillo ushqyerjet me qumësht gjiritë shtrydhur përmes tubës nazogastrike, kur abdomeni është i butë dhe jo i ndjeshëm, foshnja nxjerrë jashtëqitje normale pa gjak dhe nuk ka vjellje vreri. Fillo ushqyerjetngadalëdherritingadalëpër1–2mlpërracionçdoditë.

3.12 Problemet tjera të përgjithshme të të porsalindurit3.12.1 VerdhëzaMë shumë se 50% të të porsalindurve normal dhe 80% të foshnjave të para-kohshme mund të manifestojnë verdhëz. Verdhëza mund të ndahet në patologjike dhe fiziologjike:

Patologjike• Verdhëzafillonnëditëneparëtëjetës• Verdhëzazgjatëmbi14ditënëfoshnjatnëtermin,21ditënëatopremature• Verdhëzaeshoqëruarmetemperaturëjonormale

• Verdhëzaetheksuar:shuplakatdheshputatefoshnjëstëverdhatëtheksuara

Fiziologjike• Lëkuradhesytëtëzverdhur,porasnjëngashenjatemësipërme

Verdhëza patologjike mund të jetë si pasojë e• Infeksioniirëndëbakterial• Sëmundjeshemolitikesipasojëeshpërputhjessëgrupittëgjakutapodeficitit

të G6PD

verdhëza

58

3. F

oshn

jat

Trajtimi i verdhëzës bazuar në nivelin e bilirubinës në serum

Fototerapi eksanguinotransfuziona

Foshnje e shëndoshë prematurë apo me Foshnje e shëndoshë prematurë apo me në termin ndonjë faktorë rrezikub në termin ndonjë faktorë rreziku

mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l

Dita1 Çfarëdo verdhëze e dukshmec 15 260 13 220

Dita 2 15 260 13 220 25 425 15 260

Dita 3 18 310 16 270 30 510 20 340

Dita 4 dhe tutje 20 340 17 290 30 510 20 340

a Eksanguinotransfuzioni nuk është përshkruar në këtë libër xhepi. Këto nivele të bilirubinës serumike janë përfshirë në rastin e eksanguinotransfuzionit, nëse është i mundur, apo në rast se foshnja mund të transfero-het shpejt dhe sigurt në një institucion tjetër ku eksanguinotransfuzioni mund të kryhet.

b Faktorët e rrezikut përfshijnë zhvillimin e vogël (më pak se 2.5 kg në lindje, apo të lindur para javës së 37-të të gestacionit), hemolizë dhe sepsë.

c Verdhëz e dukshme, kudoqoftë në trup në ditën 1.

• Sifilizitkongjenital(faqe60)apoinfeksionevetjeraintrauterine• Sëmundjessëmëlçisë,sihepatititapoatrezionitbiliar• Hipotiroidizmit

hulumtimet për verdhëzën anormalePërshtypja klinike e verdhëzës duhet konfirmuar përmes matjeve të bilirubinës, kur është e mundur. Hulumtimet varen nga diagnoza e besuar dhe testet që janë në dispozicion, por mund të përfshijnë:• Hemoglobinënapovëllimineqelizavetëgjakut(PCV)• Hemograminpërtëkërkuarpërshenjateinfeksionitbakterialserioz(numrii

lartë apo i ulët i neutrofileve me >20% të formave të brezit), dhe për të parë për shenjat e hemolizës

• GrupiigjakuttëfoshnjësdhenënësdhetestiCoombs• Serologjiaesifilizit,siçështëtestiVDRL• KontrollimiiG6PD,testetfunksionaletëtiroides,ultratingulliimëlçisë

trajtimiä Fototerapia nëse• Verdhëzaështëngaditae1rë

• Verdhëzaetheksuarqëpërfshinshuplakatdheshputatekëmbëve• Prematuritetidheverdhëza

• Verdhëzasipasojëehemolizës

verdhëza

59

3. FoshnjatKonjuKtiviti

Vazhdoni fototerapinë deri sa niveli i bilirubinës serumike është më i ulët sesa niveli i pragut, apo deri sa foshnja të jetë mirë dhe të mos ketë më verdhëz të shuplakave dhe shputave.

nëse niveli i bilirubinës është shumë i ngritur (shih tabelën) dhe eksanguino-transfuzioni mund të kryhet sigurt, shqyrto këtë mundësi.

Antibiotikëtä nëse dyshohet në infeksion apo sifiliz (faqe 60), trajtoje për infeksion të rëndë

bakterial (faqe 61)

Antimalarikëtä nëse temperatura është e pranishme dhe foshnja është prej regjionit malarik,

kontrollo strishot e gjakut për parazit të malaries dhe jepi antimalarik, nëse është pozitive

Inkurajo të ushqyerit në gji

3.12.2 Konjuktivitisytë e ngjitshëm dhe konjunktiviti i lehtëä Trajtoje në mënyrë ambulantore

ä Tregoi nënës se si t’ia pastrojë sytë me ujë apo qumësht gjiri dhe se si të aplikojë yndyrën në sy. nëna duhet të pastrojë duart e saj para dhe pas.

ä Thuaji nënës që të pastrojë sytë dhe aplikoja në sy yndyrën 4 herë në ditë, për 5 ditë

Jepi nënës një tubet me

• Tetraciklinë,yndyrëpërsyAPO

• Kloramfenikol,yndyrëpërsy

Gjatë trajtimit të fëmijës. Rivlerëso 48 orë pas fillimit të trajtimit, nëse nuk ka përmirësim.

Konjuktiviti i rëndë (shumë qelb dhe/apo ënjtje e kapakëve të syve) është shpesh pasojë e infeksionit gonokoksik. Trajtoje në mënyrë ambulantore, duke qenë se ka rrezik nga verbërimi dhe ka nevojë për rishqyrtim dy herë në ditë.

ä Pastroja sytë për të pastruar sa më shumë që është e mundur qelb.

ä Ceftriakson (50 mg/kg deri në gjithsejtë 125 mg IM nJË HERË).

60

3. F

oshn

jat

GJITHaSHTU përdori si është përshkruar më lartë:

ä Tetraciklinë, yndyrë për sy aPo

ä Kloramfenikol, yndyrë për sy

Gjithashtu trajto nënën dhe partnerin e saj për IST: amoksicillin, spectinomicin apo ciprofloksacin (për gonorre) dhe tetracikline (për Klamidie), varësisht nga modeli i rezistencës në vend. Referoju udhërrëfyesve mbi kontrol-limin e IST-ve.

3.12.3 Keqformimet kongjenitale

Shih Kapitulli 9 (faqe 231) për:

• Buzëdheqiellzëtëçarë

• Obstruksiontëzorrëve

• Defekttëmuritabdominal

• Meningomielocelë

• Dislokimkongjenitaltëkërdhokullave

• Shputëtështrembëruar-equinovarus

3.13 Foshnjat e nënave me infeksion3.13.1 Sifilizi kongjenitalshenja klinike Shpesh peshë e ulët në lindje

Shuplakat dhe shputat: rash i kuq, njolla të hirta, vezikular apo qërim lëkure

‘Rrufë’: rinit me bllokim hundësh, që është shumë infektiv

Distenzionabdominal,sipasojëemëlçisëdheshpretkëssëmadhe

Verdhëz

anemi

Disa foshnje me PShUL me sifiliz kanë shenja të sepsës së rëndë me letargji, distres respirator, petehije lëkure apo gjakrrjedhje tjetër

nëse dyshon në sifiliz, kryej testin VDRL, nëse është e mundur

KeqFormimet Kongjenitale

Oftalmia neonatorum. Kapakët e ënjtur të skuqur të syve me qelb

61

3. Foshnjat

trajtimiä Të porsalindurit asimptomatik, të lindur nga gratë VDRL apo RPR-pozitive,

duhet të marrin 50 000 njësi/kg të benzatin benzyl penicillin, në një dozë të vetme intramuskulare.

ä Foshnjat simptomatike kërkojnë trajtim me:

— prokain benzil penicillin 50 000 njësi/kg në dozë të vetme ditore, për 10 ditë

apo

— benzilpenicilinë50000njësi/kgçdo12orëIM,apoIVpër7ditëteparatëjetësdhepastajçdo8orëpër3ditëtvijuese.

ä Trajtoje nënën dhe partnerin për sifiliz dhe kontrolloje për infeksionet tjera seksualisht të transmetueshme.

3.13.2 Foshnja e nënës me tuberkulozënëse nëna ka tuberkulozë aktive të mushkërive dhe ka qenë trajtuar për më pak se dy muaj para lindjes, apo ka qenë e diagnostikuar me tuberkulozë pas lindjes:

• Risiguronënënseështëesigurtpërtëushqyernëgjifoshnjënesaj;

• Mosijepvaksinënkundërtuberkulozës(BCG)nëlindje; Jepi izoniazid profilaktik, 5 mg/kg të peshës trupore, përmes gojës, një herë

në ditë;

• Nëmoshëngjashtëjavësh,rivlerësofoshnjën,dukevërejturshtiminepeshësdhe duke kryer një radiografi të krahërorit, nëse është e mundur;

• Nësekandonjëgjetje sugjeruese të sëmundjes aktive, fillo trajtimin e plotë anti-tuberkular, sipas udhërrëfyesve kombëtarë;

• Nësefoshnja ka bërë më mirë dhe testet janë negative, vazhdo izoniazidin profilaktik, për të përmbyllur trajtimin gjashtë muajsh;

• ShtyjedhënienevaksinësBCGderinëdyjavëpaspërfundimittëtrajtimit.Nëseështë dhënë tashmë BCg, përsërite BCG dy javë me vonë, pas përfundimit të trajtimit me izoniazid.

3.13.3 Foshnja e nënës me HIVShih Kapitulli 8 (faqe 203) për udhëzime.

Foshnja e nënës me tuBerKulozë

Doza

t e b

arna

ve m

ë të

shp

esht

a, p

ër të

por

salin

durit

dhe

fosh

njat

me

pesh

ë të

ulë

t në

lindj

e

pe

sha

e fë

mijë

s në

kg

Bari

dozi

mi

Form

a 1–

<1.5

kg

1.5–

<2kg

2–

<2.5

kg

2.5–

<3kg

3–

<3.5

kg

3.5–

<4kg

4–

<4.5

kg

amin

ofilin

a Lo

garit

e do

zën

oral

e m

bajtë

se të

SAK

TËpë

r par

anda

limin

do

za g

oditë

se:

e ap

nes

oral

e ap

o IV

për

25

0 m

g/10

ml a

mpu

lë

0.4–

0.

6–

0.8–

aM

InoF

ILIn

a Za

KonI

SHT

nUK

30 m

inut

a Zb

ute

dozë

n go

ditë

se

0.6

ml

0.8

ml

1.0

ml

PËRD

oRET

PËR

FoS

HnJE

T nË

10m

g/kg

, pas

taj

deri

5 m

l me

ujë

ster

il,

TE

RMIn

ME

aPnE

jepe

nga

dalë

do

za

për 1

5–30

min

m

bajtë

se:

Ja

va e

par

ë e

jetë

s:

0.

1–

0.15

– 0.

2–

oral

e: 2

.5m

g/kg

/

0.15

ml

0.2

ml

0.25

ml

doze

çdo

12

orë

Javë

t 2-4

të je

tës

0.15

– 0.

25–

0.3–

or

ale:

4m

g/kg

/doz

ë

0.25

ml

0.3

ml

0.4

ml

çd

o12

orë

ampi

cilli

n IM

/IV: 5

0 m

g/kg

am

pula

pre

j 250

mg

e

0.3–

0.

6–

0.9–

1.

2–

1.5–

2.

0–

2.5–

çd

o12

orë

pë

rzie

rme

1.3

mlu

jës

teril

0.

6m

l0.

9m

l1.

2m

l1.

5m

l2.

0m

l2.

5m

l3.

0m

l

(java

e 1

rë e

jetë

s)

për t

ë dh

ënë

250

mg/

1.5

ml

Çd

o 8

orë

(ja

vët 2

–4 të

jetë

s)

dozat e Barnave më të shpeshta për të porsalindurit

62

3. F

oshn

jat

pe

sha

e fë

mijë

s në

kg

Bari

dozi

mi

Form

a 1–

<1.5

kg

1.5–

<2kg

2–

<2.5

kg

2.5–

<3kg

3–

<3.5

kg

3.5–

<4kg

4–

<4.5

kg

Kafe

inë

citra

t Lo

garit

e do

zën

oral

e m

bajtë

se të

SAK

TË

doza

god

itëse

:

oral

: 20

mg/

kg

2

0–30

mg

30–4

0 m

g 40

–50

mg

50–6

0mg

60–7

0 m

g 70

–80

mg

80–9

0 m

g

(apo

IV p

ër 3

0

min

uta)

do

za

m

bajtë

se:

5

mg/

kg d

itë o

ral

5–

7.

5–

10–

12.5

– 15

– 17

.5–

20–

(a

po IV

për

30

7.

5 m

g 10

mg

12.5

mg

15 m

g 17

.5 m

g 20

mg

22.5

mg

m

inut

a)

Ceftr

iaks

ione

IV

: 50

mg/

kg

ampu

la p

rej 5

00 m

g

0.3

ml

0.4

ml

0.5

ml

0.6

ml

0.7

ml

0.8

ml

0.9

ml

e pë

rzie

r me

2 m

l ujë

ste

ril

Fo

shnj

at p

rem

atur

e: p

ër të

dhë

në 2

50 m

g/1

ml

çd

o12

orë

ja

va e

1rë

jetë

s

çdo

8or

ë

Ja

vët 2

–4 të

jetë

s

çdo

6or

ë


63

3. Foshnjat


pe

sha

e fë

mijë

s në

kg

Bari

doza

Fo

rma

1–<1

.5kg

1.

5–<2

kg

2–<2

.5kg

2.

5–<3

kg

3–<3

.5kg

3.

5–<4

kg

4–<4

.5kg

Ceftr

iaks

one

Infe

ksio

ne të

tjer

a

IV: 5

0 m

g/kg

1g

am

pulë

e p

ërzie

r me

9.6

ml 0

.5–

0.75

1–

1.

25–

1.5–

1.

75–

2–

një

herë

në

ditë

uj

ë st

eril

për t

ë dh

ënë

0.

75 m

l –1

ml

1.25

ml

1.5

ml

1.75

ml

2 m

l 2.

5 m

l

1g

/10

ml

Për m

enin

gjit

IM/IV

: 100

mg/

kg

1–

1.5

ml

1.5–

2 m

l 2–

2.5

ml

2.5–

3 m

l 3–

3.5

ml

3.5–

4 m

l 4–

4.5

ml

nj

ë he

rë n

ë di

të

Për d

reni

min

e

50 m

g/kg

një

her

ë në

ditë

IMqe

lbit

nga

sytë

(m

ax 1

25 m

g)

Chlo

ram

phen

icol

E

pref

erue

shm

e që

të ll

ogar

itet d

oza

e SA

KTË

bazu

ar n

ë pe

shën

e fo

shnj

ës

IV: 2

5 m

g/kg

/doz

ë am

pula

1g

e pë

rzie

r me

TË

MoS

PËR

DoRE

T nË

0.

6–

0.75

– 0.

9–

1.0–

dy

her

ë në

ditë

9.

2 m

l naC

I ste

ril

FoSH

nJET

PRE

MaT

URE

0.75

ml

0.9

ml

1.0

ml

1.1

ml

për t

ë dh

ënë

1g/1

0 m

l

Clox

acill

in

25–5

0mg/

kg/d

ozë

am

pula

250

mg

trete

t 25

mg/

kg:

çd

o12

orë

m

e1.

3m

lujë

ste

rilp

ër

0.15

–0.

3–

0.5–

0.

6–

0.75

–1.

0–

1.25

–

(ja

va e

1rë

e je

tës)

të

dhë

në 2

50 m

g/1.

5 m

l 0.

3 m

l 0.

5 m

l 0.

6 m

l 0.

75 m

l 1.

0 m

l 1.

25 m

l 1.

5 m

l

50 m

g/kg

:

çdo

8or

ë

0.

3–

0.6–

0.

9–

1.2–

1.

5–

2–

2.5–

(ja

vët 2

–4 të

jetë

s)

0.

6 m

l 0.

9 m

l 1.

2 m

l 1.

5 m

l 2.

0 m

l 2.

5 m

l 3.

0 m

l

64

3. F

oshn

jat

pe

sha

e fë

mijë

s në

kg

Bari

doza

Fo

rma

1–<1

.5kg

1.

5–<2

kg

2–<2

.5kg

2.

5–<3

kg

3–<3

.5kg

3.

5–<4

kg

4–<4

.5kg

gent

amic

in

E pr

efer

uesh

me

që të

llog

arite

t doz

a e

SAKT

Ë ba

zuar

në

pesh

ën e

fosh

njës

ja

va e

1rë

e je

tës:

am

pula

20

mg/

2 m

l

Fosh

njat

me

pesh

ë

ampu

la 8

0 m

g/2

ml h

ollo

je

0.3–

0.

5–

0.6–

të

ulët

në

lindj

e: IM

/IV: n

ë 8

ml u

jë s

teril

0.

5 m

l 0.

6 m

l 0.

75 m

l

3 m

g/kg

/doz

ë

për t

ë dh

ënë

10 m

g/m

l

nj

ë he

rë n

ë di

të

Pesh

a no

rmal

1.

25–

1.5–

1.

75–

2–

e lin

djes

: IM

/IV:

1.5

ml

1.75

ml

2 m

l 2.

25 m

l

5 m

g/kg

/doz

a

një

herë

në

ditë

ja

vët 2

–4 të

jetë

s:

0.

75–

1.1–

1.

5–

1.8–

2.

2–

2.6–

3.

0–

IM/IV

:

1.1

ml

1.5

ml

1.8

ml

2.2

ml

2.6

ml

3.0

ml

3.3

ml

7.5

mg/

kg/d

oza

pë

r një

her

ë në

ditë

Vëre

jtje:

Për

të p

ërdo

rur a

mpu

lën

80m

g/2m

l, ho

lloje

në

8 m

l me

ujë

ster

il, p

ër të

dhë

në 1

0 m

g/m

l, pa

staj

për

dore

sak

të, t

ë nj

ëjtë

n do

zë s

i në

tabe

lën

e m

ëpar

shm

e.

Kana

myc

in

IM/IV

: 20

mg/

kg

ampu

la 2

ml p

ër të

0.

2–

0.3–

0.

4–

0.5–

0.

6–

0.7–

0.

8–

dh

ënë

125

mg/

ml

0.3

ml

0.4

ml

0.5

ml

0.6

ml

0.7

ml

0.8

ml

1.0

ml

(n

jë d

ozë

për

dr

enim

in e

qel

bit n

ga s

ytë)

nalo

kson

e 0.

1 m

g/kg

am

pula

0.4

mg/

ml

1 /4 m

l 1 /

4 ml

1 /2 m

l 1 /

2 ml

3 /4 m

l 3 /

4 ml

1 m

l


65

3. Foshnjat

pe

sha

e fë

mijë

s në

kg

Bari

doza

Fo

rma

1–<1

.5kg

1.

5–<2

kg

2–<2

.5kg

2.

5–<3

kg

3–<3

.5kg

3.

5–<4

kg

4–<4

.5kg

PEnI

CILI

n 50

,000

am

pula

pre

j 600

mg

0.

2 m

l 0.

2 m

l 0.

3 m

l 0.

5 m

l 0.

5 m

l 0.

6 m

l 0.

7 m

lBe

nzilp

enic

ilin

njës

i/kg/

dozë

(1

000

000

një

si)

zbut

e m

e 1.

6 m

l

Java

e 1

rë e

jetë

s

ujë

ster

ile p

ër të

dhë

në

çd

o12

orë

50

000

0nj

ësi/m

l

Ja

vët 2

–4 d

he

m

ëtë

rritu

r:çd

o6

orë

Benz

atin

e

50 0

00 n

jësi

/kg

IM

: am

pula

pre

j 1.2

mili

on

0.2

ml

0.3

ml

0.4

ml

0.5

ml

0.6

ml

0.7

ml

0.8

ml

benz

ilpen

icill

in

një

herë

në

ditë

nj

ësi t

rete

t me

4

ml u

jë s

teril

prok

ain

IM

:

ampu

lë 3

g

0.1

ml

0.15

ml

0.2

ml

0.25

ml

0.3

ml

0.3

ml

0.35

ml

benz

ilpen

icili

n 50

000

një

si/k

g (3

000

000

një

si) t

rete

t

një

herë

në

ditë

m

e 4

ml u

jë s

teril

Feno

barb

iton

doza

god

itëse

:

IM/IV

apo

ora

le:

am

pula

200

mg/

ml h

ollo

het

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË

15 m

g/kg

. m

e 4

ml u

jë s

teril

30 m

g ta

bs

1 /2

3 /4

1 11 /

4 11 /

2 13 /

4 2

do

za

mba

jtëse

:

oral

: 5 m

g/kg

/ditë

30

mg

tab

1 /4

1 /4

1 /2

1 /2

1 /2

3 /4

3 /4


66

3. F

oshn

jat

Shënime

67

3. Foshnjat

68

3. F

oshn

jat

Shënime

69

4. kolla

Kapitulli 4

Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar

Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar janë probleme të shpeshta në fëmijët e vegjël. Shkaktarët janë prej atyre më të lehtë, sëmundjeve të shërueshme vetve-tiu deri tek ata të rëndë, sëmundje të rrezikshme për jetë. Ky kapitull siguron udhëzime për menaxhimin e gjendjeve më të rëndësishme, që shkaktojnë kollën, frymëmarrjen e vështirësuar, apo të dyja në fëmijët e moshës 2 muajsh deri 5 vjeç. Diagnoza diferenciale e këtyre gjendjeve është përshkruar në Kapitullin 2. Menaxhimi i këtyre problemeve në foshnje <2 muajsh është përshkruar në Kapitullin 3 dhe në fëmijët e kequshqyer rëndë në Kapitullin 7.

Shumica e episodeve të kollitjes janë pasojë e ftohjes së rëndomtë, dhe secili fëmijë ka disa episode të tilla në vit. Sëmundja më e shpeshtë e rëndë që paraqitet me kollë apo frymëmarrje të vështirësuar është pneumonia, e cila duhet shqyrtuar e para në çfarëdo diagnoze diferenciale (Tabela 6, faqe 71).

4.1 Fëmija që paraqitet me kollëanamnezaKushtoni kujdes të veçantë:

• kollës— kohëzgjatjes në ditë— paroksizmave me gulçimë, apo vjellje, apo cianozë qendrore

4.1 Fëmija që paraqitet me kollë 694.2 Pneumonia 72 4.2.1 Pneumonia shumë e rëndë 73 4.2.2 Pneumonia e rëndë 78 4.2.3 Pneumonia (jo e rëndë) 80 4.2.4 Eksudati pleural dhe empiema 814.3 Kollë apo ftohje 824.4 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë 83 4.4.1 Bronkioliti 85

4.4.2 Astma 87 4.4.3 Fishkëllima me kollë apo ftohje 914.5 Gjendjet që paraqiten me stridor 91 4.5.1 Krupi viral 92 4.5.2 Difteria 944.6 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike 964.7 Pertusisi/Kolla e bardhë 984.8 Tuberkuloza 1014.9 Inhalimi i trupave të huaj 1044.10 Insuficienca e zemrës 106

70

4. k

olla

• ekspozimitndajdikujtmetuberkulozë,(apokollëkronike)nëfamilje• anamnezëspërasfiksion(ngulfatje),apofillimtëpapriturtësimptomave• HIVinfeksionittënjohur• anamnezëssëimunizimit:BCG,DTP,MMR• anamnezëspersonaleapofamiljarepërastmë.

EkzaminimiI përgjithshëm• cianozëqendrore• gjëmim,përpëlitjeeflegravetëhundës,fishkëllimë,stridor• tundjeekokës(lëvizjaekokësesinkronizuarmeinspirim,qëtregondistres

të rëndë respirator) • presioniirriturivenësjugulare(PVJ)• zbehjeerëndëshuplakash.

Krahërori• frekuenca respiratore (numërojegjatënjëminute, kur fëmija është i qetë)

frymëmarrje e shpejtuar: <2 muaj moshë: ≥ 60 frymëmarrje mosha 2–11 muajsh: ≥50 frymëmarrje mosha 1–5 vjeç: ≥40 frymëmarrje• retraksionipjesëssëposhtmetëkafazittëkrahërorit• goditjaemajëssëzemrësezhvendosur/trakeaelarguarngavijaemesme• auskultim—kërcitjetëashpra,apozhurmabronkialetëfrymëmarrjes.• ritëmiGalopit,nëauskultiminezemrës• shenjatperkutuesetëeksudatitpleural(matitetiplotë),apopneumotoraks

(hipersonoritet)

Vërejtje: retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit paraqitet kur muri i poshtëm i krahërorit futet brenda, kur fëmija merë frymë; nëse vetëm indet e buta ndërmjet brinjëve apo mbi klavikulë futen brenda kur fëmija merë frymë, ky nuk është retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit

Abdomeni• masaabdominale(p.sh.limfadenopati)• mëlçiadheshpretkatërritura.

HulumtimetPuls oksimetria – për të udhëzuar kur duhet filluar dhe ndërprerë terapinë me oksigjen Radiografiae krahërorit – në fëmijët me pneumoni shumë të rëndë, apo pneumoni të rëndë, që nuk përgjigjet në trajtim apo me komplikime, apo të shoqëruar me HIV

kollë apo frymëmarrjE E vësHtirësuar

71

4. kolla

Tabela 6. Diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymëmar-rje të vështirësuar

Diagnoza Në favor të

pneumoni — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar — Retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit — temperaturë — Kërcitje të ashpra në auskultim — përpëlitje e flegrave të hundës — Gjëmim — tundje kokeMalarie — Frymëmarrje e vështirësuar, në fëmijën febril — Strishoja e gjakut: parazitemi e lartë — Ka jetuar apo udhëtuar në regjione malarike — Në malarien e rëndë: frymëmarrje e thellë (acidotike)/retraksion i pjesës së poshtme të krahërorit1 — Krahërori i pastër në auskultimanemia e rëndë — Zbehje e rëndë e shuplakave — Hemoglobina <6 g/dlinsuficienca — presioni i rritur i venës jugularekardiake — apex cordis i zhvendosur në të majtë — Ritmi Galop — Murmurimë (fëshfërimë) zemre — Kërcitje të vogla bazale — Mëlçia e palpueshme e rriturSëmundje — Cianozëkongjenitale — Vështirësi në ushqyerje, apo thithje gjirie zemrës — Mëlçia e rritur — Murmurimë zemretuberkulozë — Kollë kronike (më shumë se 30 ditë) — Ngecje në rritje/kaheksi apo humbje peshe — testi Mantoux pozitiv — anamneza e kontaktit me pacient tuberkular pozitive — Radiografia diagnostike e krahërorit mund të tregojë kompleksin primar apo tuberkulozë miliare — Sputumi pozitiv në fëmijët më të rriturpertusis — paroksizma kollitjeje të pasuara me gulçimë, vjellje, cianozë apo apne — Gjendje e mirë ndërmjet periudhave të kollës — pa temperaturë — pa anamnezë të imunizimit me Dtptrupi i huaj — anamneza për ngulfatje të papritur — Fillim i papritur i stridorit apo distresit respirator — Regjione fokale të fishkëllimës, apo zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes

1Nuk është tipike për Kosovë duke qenë se nuk kemi malarie!

kollë apo frymëmarrjE E vësHtirësuar

72

4. k

olla

pnEumonia

Tabela 6. VazhdimDiagnoza Në favor të

Eksudat/ — Matitet i thellë në perkusionempiem — Hyrja e ajrit mungonpneumotoraks — Fillim i papritur — Hipersonoritet në perkutim në njërën anë të krahërorit — Zhvendosje në mediastinum pneumoni — Fëmija i moshës 2–6-muajsh me cianozë qendrorepneumocistike — Kraharorë i zgjeruar tepër — Frymëmarrje e shpejtuar — Gishtat në formë të shkopit të daulles — Ndryshime në radiografi të krahërorit, por krahërori i pastër në auskultim — Mëlçia, shpretka, nyjet limfatike të rritura — testi për HiV pozitiv i nënës apo fëmijës

4.2 Pneumonia Pneumonia zakonisht është shkaktuar nga viruset apo bakteret. Episodet më serioze shkaktohen nga bakteret. Sidoqoftë, nuk është e mundur që të përcakto-het shkaktari specifik, në bazë të tipareve klinike apo pamjes së radiografisë së krahërorit. Pneumonia është klasifikuar si shumë e rëndë, e rëndë apo jo e rëndë, duke u bazuar në tiparet klinike, me trajtim specifik për secilën prej tyre. Terapia me antibiotik nevojitet në të gjitha rastet. Pneumonia e rëndë dhe shumë e rëndë kërkon që në spital të jepet trajtim plotësues, siç është oksigjeni.

Tabela 7. Klasifikimi i rëndesës së pneumonisëShenjat apo simptomat Klasifikimi Trajtimi

n Cianoza qendrore pneumoni — pranoje në spitaln Distresi i rëndë shumë e rëndë — Jepi antibiotikun e rekomanduar respirator (p.sh. tundje — Jepi oksigjen koke) — Menaxho rrugët e frymëmarrjesn i/e paaftë për të pirë — trajto temperaturën e lartë nëse është e pranishme

n Retraksioni i krahërorit pneumoni — pranoje në spital e rëndë — Jepi antibiotikun e rekomanduar — Menaxho rrugët e frymëmarrjes — trajto temperaturën e lartë, nëse është e pranishme

n Frymëmarrje e shpejtuar pneumoni — Kujdes shtëpiak ≥60 frymëmarrje/minute , — Jepi antibiotik të përshtatshëm për 5 ditë në një fëmijë të moshës<2 muajsh; — Zbute grykën dhe kollën ≥50 frymëmarrje/ minutë, në një me barna të sigurta (padëmshme) fëmijë të moshës 2–11 muajsh; — Këshilloje nënën kur të kthehet

73

4. kollapnEumoni sHumë E rëndë

Tabela 7. VazhdimShenjat apo simptomat Klasifikimi Trajtimi

≥40 frymëmarrje/minutë, në një menjëherë fëmijë të moshës 1–5 vjeç — Kontrollo pas 2 ditësh

n Kërcitje të qarta në auskultim

n pa shenja të pneumonisë, nuk ka pneumoni, — Kujdes shtëpiak apo pneumonisë së rëndë kollë apo ftohje — Zbute grykën dhe lehtësoje kollën apo shumë të rëndë me barna të sigurta — Këshilloje nënën kur të kthehet — Kontrolloje pas 5 ditësh, nëse nuk përmirësohet — Nëse kollitet për më shumë se 30 ditë, përmbaju udhëzimeve për kollitje kronike (shih faqe 96)

4.2.1 Pneumoni shumë e rëndë diagnozaKollë apo frymëmarrje e vështirësuar dhe së paku një nga të mëposhtmet:

n cianozë qendrore

n paaftësi për të thithur në gji apo pirë, apo vjell gjithçka

n konvulsione, letargji apo pavetëdije

n distresi i rëndë respirator.

Pos kësaj, disa apo të gjitha shenjat tjera të pneumonisë, apo pneumonisë së rëndë, mund të jenë të pranishme, siç janë:

— frymëmarrja e shpejtë: mosha <2 muajsh: ≥60/minutë mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutë— përpëlitjeeflegravetëhundës— gjëmim (në foshnjat e vogla)— retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit (pjesa e poshtme e

kafazit të krahërorit futet brenda kur fëmija merë frymë; nëse vetëm indet e buta ndërmjet brinjëve apo mbi klavikulë futen brenda kur fëmija merë frymë, ky nuk është retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit)

— shenjat e pneumonisë në auskultim të krahërorit:— zhurma të zvogëluara të frymëmarrjes — zhurma bronkiale të frymëmarrjes — kërcitje

74

4. k

olla

pnEumoni sHumë E rëndë

frymëmarrjejashtë brenda

Përpëlitja e flegrave të hundës: me inspirim, vrimat e hundëve fryhen jashtë

Retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit: me inspirim, pjesa e poshtme e kafazit të krahërorit futet brenda

jashtë brenda frymëmarrje

— sonoritet jonormal (i ulur mbi eksudatin pleural, i rritur mbi konsolidimin lobar)

— fërkim pleural. ä Nëse puls oksimetri është në dispozicion, siguro një matje të saturimit me

oksigjen, në të gjithë fëmijët për të cilët dyshohet që kanë pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë

ä Nëse është e mundur, kryeje një radiografi për të përcaktuar eksudatin pleural, empiemën, pneumotoraksin, pneumatocelen, pneumonin intersticiale dhe eksudatin perikardial.

trajtimiä Pranoje fëmijën në spital.

Terapia me antibiotikäJepiampicillin(50mg/kgIM,çdo6orë)dhegentamicin(7.5mg/kgIM,një

herë në ditë) për 5 ditë; pastaj nëse fëmija përgjigjet mirë, përfundoje trajtimin në shtëpi, apo në spital me amoksicilin oral (15 mg/kg, tri herë në ditë) dhe gentamicin IM një herë në ditë për 5 ditë të tjera.

75

4. kolla

äNëmënyrëalternative jepi ceftriaksonin (80mg/kg IMapo IVnjëherënëditë) derisa fëmija të jetë përmirësuar, pastaj vazhdo me cefalosporine orale të gjeneratës së tretë, deri në 10 ditë.

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në gentamicin (7.5 mg/kgIMnjëherënëditë)dhecloksacillin(50mg/kgIMapoIV,çdo6orë),siç është përshkruar më poshtë për pneumonin stafilokoksike. Kur fëmija të përmirësohet, vazhdo me cloxacillin (apo dicloxacillin) oral 4 herë në ditë për kursin e plotë prej 3 javësh.

Terapia me oksigjenäJepuoksigjentëgjithëfëmijëvemepneumonishumëtërëndëä Kur puls oksimetri është në dispozicion, përdore këtë për të ordinuar terapinë

me oksigjen (jepu fëmijëve me saturim oksigjeni më pak se 90%, kur ka oksigjen në dispozicion)

ä Përdori kanulat nazale, kateterin nazal, apo një kateter nazofaringeal. Përdorimi i kanulave nazale është metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit

foshnjave të vogla. Maska e fytyrës apo maska e kokës nuk rekomandohen. Furnizimi me oksigjen duhet të jetë në dispozicion gjatë gjithë kohës. Krahasimi i metodave të ndryshme të dhënies së oksigjenit dhe diagramet që tregojnë përdorimin e tyre janë dhënë në seksionin 10.7, faqe 285.

äVazhdomeoksigjenderisashenjatehipoksisë(siçjanëretraksioniipjesëssëposhtme të kafazit të krahërorit apo frekuenca e frymëmarrjes prej ≥70/minutë) të largohen.

ä Kur puls oksimetri është në dispozicion, provo periudhën pa oksigjen, çdo ditë në fëmijën stabil. Ndërprite oksigjenin nëse saturimi mbetet stabil mbi 90%. Nuk ka dobi nga dhënia e oksigjenit pas kësaj kohe.

Infermieret duhet të kontrollojnë çdo 3 orë, për të verifikuar nëse kateteri apo kanulat janë bllokuar me mukus dhe janë në vendin e duhur dhe të gjitha lidhjet janë të sigurta. Dy burimet kryesore të oksigjenit janë cilindrat dhe koncentruesit e oksigjenit. Është e rëndësishme që krejt pajisja të jetë kontrolluar për përputhshmëri dhe të mirëm-bahet drejtë dhe që personeli të jetë udhëzuar në përdorimin e drejtë të tyre.

kujdesi përkrahësä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C), që duket se është duke shkaktuar

distresin, jepi paracetamol. ä Nëse fishkëllima është e pranishme, jepi bronkodilatator me veprim të shpejtë

(shih faqe 88).ä Largo, me aspirim të kujdesshëm, çfarëdo sekreti të trashë nga gryka, që

fëmija nuk mund ta pastrojë.


76

4. k

olla

ä Sigurohu që fëmija të marrë lëngje mbajtëse ditore, të përshtatshme për moshën e fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277), por shmange tejhidrimin (mbingarkesën me lëngje).— Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. — Nëse fëmija nuk mund të pijë, plasoje tubën nazogastrike dhe jepi lëngje

mbajtëse në sasi të vogla të shpeshta. Nëse fëmija është duke marrë lëngje në sasi të përshtatshme përmes gojës, të mos përdoret tuba nazogastrike, duke qenë se kjo rritë rrezikun prej pneumonisë aspiruese. Nëse është dhënë oksigjen në të njëjtën kohë me lëngjet nazogastrike, plasoi të dy tubat nëpër të njëjtën vrimë të hundës.

ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë që të mund të marrë ushqimin.

përcjelljaFëmija duhet kontrolluar nga infermieret së paku çdo 3 orë dhe nga mjeku së paku dy herë në ditë. Në mungesë të komplikimeve, brenda dy ditësh duhet të paraqiten shenjat e përmirësimit (frymëmarrja jo shumë e shpejtë, retraksion më i pakët i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, më pak temperaturë dhe aftësi e përmirësuar për të ngrënë dhe për të pirë).

komplikimetä Nëse fëmija nuk është përmirësuar pas dy ditësh, apo nëse gjendja e fëmijës

është përkeqësuar, shiko për komplikime apo ndonjë diagnozë tjetër. Nëse është e mundur, kryeje një radiografi të krahërorit. Komplikimet më të shpeshta janë dhënë më poshtë.

Pneumonia stafilokoksike. Kjo është sugjeruar nëse ka keqësim të shpejtë klinik, përkundër trajtimit, nga pneumatocela apo pneumotoraksi me eksudat në radiografi, koke të shumta Gram pozitive në strishon e sputumit, apo rritje të fuqishme të S. aureus në kulturën e sputumit, apo lëngun e empiemës. Prania e pustulave septike të lëkurës mbështet diagnozën.äTrajtojemecloxacillin(50mg/kgIMapoIVçdo6orë)dhegentamicin(7.5

mg/kgIMapoIVnjëherënëditë).Kurfëmijapërmirësohet,vazhdocloxacil-lin-ënorale4herënëditëpërkursineplotëprej3javësh.Vërejsecloxacil-lin-a mund të zëvendësohet nga një antibiotik tjetër anti-stafilokoksik siç janë oxacillin,flucloxacillin,apodicloxacillin.

Empiema. Kjo sugjerohet nga temperatura perzistente dhe shenjat nga ek-zaminimi fizik dhe nga radiografia e krahërorit. ä Diagnoza dhe menaxhimi janë përshkruar në seksionin 4.1.4, faqe 81.Tuberkulozi. Fëmija me temperaturë perzistente, për më shumë se dy javë dhe shenja të pneumonisë, duhet të vlerësohet për tuberkulozë. Nëse nuk mund të gjendet ndonjë shkaktarë tjetër i temperaturës, tuberkulozi duhet të merret para-sysh dhe trajtimi i tij, bazuar në udhërrëfyesit kombëtarë, mund të fillohet dhe duhet vlerësuar reagimin në trajtimin anti-TB (shih seksionin 4.8, faqe 101).


77

4. kollapnEumoni sHumë E rëndë

Pamja e tuberkulozës miliare: infiltrate të vogla të fragmentuara, të shpërndara gjerësisht nëpër të dy mushkëritë: “dukja e stuhisë së borës” (radiografia).

Radiografia normale e krahërorit Pneumonia lobare e zonës së djathtë të poshtme, e ndikuar nga konsolidimi (Radiografi)

Pneumonia stafilokoksike. Tiparet tipike përfshijnë pneumatocelen në anën e djathtë të ilustrimit dhe një absces me një nivel ajri në anën e majtë të ilustrimit (radiografi).

Pneumotoraksi. Mushkëria e djathtë (ana e majtë e ilustrimit) është kolabuar kah hilusi, duke lënë buzën transparente përreth saj, pa strukturë mushkërish. Në anën tjetër, mushkëria e majtë (ana e djathtë e ilustrimit) normale) demonstron zgjerim të shënuar në periferi (radiografi).

Krahërori i tejzgjeruar. Veçoritë janë një diametër i rritur transversal, brinjët të drejtuara më horizontalisht, kontura e vogël e zemrës dhe diafragma e rrafshuar (radiografia).

78

4. k

olla

Fëmijët që janë HIV pozitivë apo tek të cilët dyshohet për HIV. Në fëmijët që janëHIVpozitiv,apotektëcilëtdyshohetpërHIV,disaaspektetëtrajtimitmeantibiotik janë të ndryshme. Megjithatë pneumonia te shumica e këtyre fëmijëve katënjëjtënetiologjisikurnëfëmijëtpaHIV,PPK,shpeshnëmoshën4–6muajsh(shih faqe 221) është një shkaktarë plotësues i rëndësishëm, që duhet trajtuar kur është i pranishëm. äJepiampicilindhegentamicin10ditë,simëlartëä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në ceftriaxone (80 mg/kg

IVnjëherënëditëpër30minuta),nëseështënëdispozicion.Nësenukështënë dispozicion, jepi gentamicin dhe cloxacillin, si më lartë.

ä Gjithashtu jepi doza të mëdha të cotrimoxazole (8 mg/kg trimethoprim dhe 40mg/kgsulfamethoxazoleIVçdo8orë,apooral3herënëditë)për3javë.

Për menaxhimin e mëtutjeshëm të fëmijës, përfshirë edhe profilaksën e PPK (shihKapitullineHIV-it,faqe203).

4.2.2 Pneumonia e rëndë diagnozaKollë apo frymëmarrje e vështirësuar dhe së paku njëra prej shenjave vijuese:

n retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit

n përpëlitjeeflegravetëhundës

n gjëmim (në foshnjat e vogla).

n kontrollo nëse ka shenja të pneumonisë shumë të rëndë, siç janë:— cianozë qendrore— paaftësi për të thithur në gji apo për të pirë — vjell gjithçka— konvulsione, letargji apo pavetëdije— distresi i rëndë respirator.

Krahas këtyre, disa apo të gjitha shenjat tjera të pneumonisë mund të jenë të pranishme:

n frymëmarrja e shpejtë: mosha <2 muajsh: ≥60/minutë mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutën shenjat e pneumonisë në auskultimin e krahërorit:

— zhurma e frymëmarrjes e zvogëluar — zhurma bronkiale të frymëmarrjes— kërcitje— sonoritet jonormal (i ulur mbi transudatin pleural, i rritur mbi konsolidimin

pnEumonia E rëndë

79

4. kolla

lobar) — fërkim pleural.

Radiografiarutinoreekrahëroritrrallë jep informatatëcilatdotandryshojnëmenaxhimin e pneumonisë së rëndë, prandaj nuk rekomandohet.

trajtimiä Pranoje apo referoje fëmijën në spital.

Terapia me antibiotikäJepibenzylpenicillin(50000njësi/kgIMapoIVçdo6orë)sëpaku3ditë.

ä Kur fëmija përmirësohet, kalo në amoxicillin oral (25 mg/kg, 3 herë në ditë). Kursi i plotë i trajtimit është 5 ditë.

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, apo përkeqësohet, shiko për komplikimet dhe trajtoje sipas rrethanave (shih më lartë, siç është përshkruar përpneumoninëshumëtërëndë,faqe58,dhemëposhtëpërHIVtëdysh-uar).

Terapia me oksigjenä Nëse është lehtë në dispozicion, jepi oksigjen secilit fëmijë me retraksion të

rëndë të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, apo me frekuencë respi-ratore prej ≥70/minutë. Shih seksionin 10.7 (faqe 285).

kujdesi përkrahësShih më lartë (faqe 75), si është përshkruar për pneumoni shumë të rëndë.

përcjelljaFëmija duhet kontrolluar nga infermieret së paku çdo 6 orë dhe nga mjeku së pakunjëherënëditë.Regjistrofrekuencënrespiratoredhetemperaturëndheverifiko nivelin e vetëdijes së fëmijës dhe aftësinë për të pirë, apo për t’u ushqyer në gji. Në mungesë të komplikimeve, brenda dy ditësh duhet të ketë shenja të përmirësimeve (frymëmarrje më e ngadalshme, retraksion më i pakët i krahërorit, më pak temperaturë dhe aftësi e përmirësuar për të ngrënë dhe pirë).

komplikimetFëmijëve të cilët janë HIV pozitiv, apo në të cilët dyshohet për HIVäJepuampicillindhegentamicin10ditë,sikurpërpneumonishumëtërëndë

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në ceftriaxone (80 mg/kg IVnjëherënëditëpër30minuta)nëseka.Nësekynukështënëdispozicionjepi gentamicin dhe cloxacillin, sikur për pneumoni shumë të rëndë.

pnEumonia E rëndë

80

4. k

olla

ä Fëmijës së moshës 2–11 muajsh gjithashtu jepi doza të larta të cotrimoxazole-it (8mg/kgtrimethoprimdhe40mg/kgsulfamethoxazoleIV,çdo8orëapooral3 herë në ditë) për 3 javë. Fëmijës së moshës 12–59 muajsh, jepja këtë vetëm nëse ka shenja klinike të PPK (siç janë gjetjet në radiografi të pneumonisë intersticiale).

Për menaxhimin e mëtutjeshëm të fëmijës, përfshirë profilaksën e PPK (shih KapitullineHIV-it,faqe203).

4.2.3 Pneumonia (jo e rëndë)diagnozaä Në ekzaminim, fëmija ka kollë apo frymëmarrje të vështirësuar dhe frymëmarrje

të shpejtë: — mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë— mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutë.

ä Kontrollo nëse fëmija nuk ka asnjë nga shenjat e pneumonisë së rëndë, apo shumë të rëndë, të dhëna më lartë në seksionet 4.1.2 dhe 4.1.1.

ä Krahas këtyre, shenjat tjera të pneumonisë (në auskultim) mund të jenë të pranishme: kërcitjet, zhurma e redukuar e frymëmarrjes, apo një regjion i frymëmarrjes bronkiale.

trajtimiä Trajtoje fëmijën në mënyrë ambulantore.äJepiamoxicillin(25mg/kg3herënëditë)për5ditë,apocefalosporinëtë

gjeneratëssëdytë(Cefaclor20-40mg/kg/ditënë8ose12orë.2

äJepidozëneparënëklinikëdhemësojenënënsitëjapdozattjeranështëpi.

komplikimetFëmijët që janë HIV pozitiv, apo tek të cilët dyshohet për HIVNë fëmijët që janë duke marrë profilaksi për PPK, apo jetojnë në një regjion në të cilin kjo u jepet fëmijëve shpesh, trajto pneumoninë me amoxicillin më mirë sesa me co-trimoxazole, kur kjo është e mundur.

kontrolliInkurajo nënën që ta ushqejë fëmijën. Këshilloje atë që të sjell fëmijën sërish pas 2 ditësh, apo edhe më herët, nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë, apo të thithë në gji. Kur të kthehet fëmija:• Nësefrymëmarrjaështëpërmirësuar(ngadalësuar),kamëpaktemperaturë

dhe fëmija ushqehet më mirë, kryeje trajtimin 3 ditor me antibiotik.2 Nelson, Textbook of pediatrics, 16th edition.

pnEumonia (jo E rëndë)

81

4. kolla

• Nëse frekuenca e frymëmarrjes, temperatura dhe ushqyerja nuk janëpërmirësuar, kalo në antibiotikun e zgjedhjes së dytë dhe këshilloje nënën që të kthehet sërish pas 2 ditësh.

• Nësekashenjatëpneumonisësërëndëaposhumëtërëndë,pranojefëmijënnë spital dhe trajtoje sipas udhëzimeve të mësipërme.

4.2.4 Eksudati pleural dhe empiema diagnozaFëmija me pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë mund të zhvillojë eksudat pleural apo empiemë. n Në ekzaminim, krahërori ka matitet në perkutim dhe zhurmat e frymëmarrjes

janë të zvogëluara, apo mungojnë mbi regjionin e prekur. n Fërkimi pleural mund të dëgjohet në ndonjë fazë të mëhershme, para se të

zhvillohet plotësisht eksudati.nRadiografiaekrahërorittregonlëngnënjërënaponëtëdyanëtekrahërorit.n Kur empiema është e pranishme, temperatura persiston përkundër terapisë

me antibiotik dhe lëngu pleural është i turbullt apo qartë purulent.

trajtimiDrenimiä Eksudatet pleurale duhet drenuar, pos nëse janë shumë të vogla. Nëse eksudatet

janë të pranishme në të dy anët e krahërorit, drenoi të dyja. Mund të jetë e domosdoshme që të përsëritet drenimi 2-3 herë, nëse lëngu kthehet. Shih Shtojcën A1.6, faqe 322, për udhëzime mbi drenimin e krahërorit.

Menaxhimi i mëtutjeshëm varet nga karakteri i lëngut të fituar.

Kur është e mundur lëngu pleural duhet analizuar për proteine dhe përmbajtje glukoze, numër të qelizave dhe diferencimin e qelizave, si dhe duhet ekzaminuar sipas ngjyrosjes së Gram-it dhe Ziehl-Neelsen-it, si dhe kulturës bakteriale dhe të Mycobacterium tuberculosis-it.

Terapia me antibiotikäJepiceftriakson(80mg/kgIMapoIVnë24orë)derisafëmijatëpërmirësohet.

Pastaj vazhdo oral (si më lartë) për gjithsejtë 4 javë.

äNëse infeksioni me Stafilokokus aureus është përcaktuar, më mirë jepi cloxacillin (doza:50mg/kgIMapoIVçdo6orë)dhegentamicin(doza:7.5mg/kgIMapoIVnjëherënëditë).Kurfëmijatëpërmirësohet,vazhdomecloxacillinoral,4herënëditë.Vazhdotrajtiminpër3javëtëplota.

Eksudati plEural dHE EmpiEma

82

4. k

olla

Dështimi për t’u përmirësuarNëse temperatura dhe shenjat tjera të sëmundjes vazhdojnë, përkundër drenimit adekuat të krahërorit dhe terapisë antimikrobiale, vlerësoje për tuberkulozë të mundshme. ä Një provë me terapi antituberkulare mund të jetë e nevojshme (shih seksionin

4.7, faqe 101).

4.3 Kollë apo ftohje Këto janë infeksione virale të shpeshta, që shërohen vetvetiu dhe që kërkojnë vetëm kujdes përkrahës. Antibiotikët nuk duhet dhënë. Fishkëllima apo stridori mund të paraqiten në disa fëmijë, sidomos në foshnje. Shumica e episodeve përfundojnë brenda 14 ditësh. Kolla që zgjat 30 ditë e më shumë, mund të jetë pasojëetuberkulozës,astmës,pertusisitapoinfeksionitsimptomatikmeHIV(shih Kapitulli 8, faqe 203).

diagnozaKarakteristikat kryesore:n kollë n sekretim nga hundët n frymëmarrje me gojën temperaturë

n Mungojnë shenjat në vijim:— frymëmarrje e shpejtë— retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit— stridor, kur fëmija është i qetë— shenjat e përgjithshme të rrezikshme.

Fishkëllima mund të paraqitet në fëmijët e vegjël (shih seksionin 4.3, më poshtë).

trajtimiä Trajto fëmijën në mënyrë ambulantore.ä Zbute grykën dhe lehtësoje kollën me barna të padëmshme, siç janë pijet e

ngrohta të ëmbla.ä Ule temperaturën e lartë (≥39°C) me paracetamol, nëse kjo është duke

shkaktuar shqetësim për fëmijën.ä Pastro sekretet prej hundës së fëmijës, para ushqyerjeve, me leckë të lagur

në ujë, e cila është ndrydhur për të formuar fitil me maje.ä Mos jep asnjë nga të mëposhtmet:

— ndonjë antibiotik (ata nuk janë efektiv dhe nuk parandalojnë pneumoninë)— barnat që përmbajnë atropinë, kodein apo derivate të kodeinës, apo alkool

GjEndjEt që paraqitEn mE fisHkëllimë

83

4. kolla

(këto mund të jenë të dëmshme) — pika medicinale për hundë.

kontrolliKëshilloje nënën të:• ushqejëfëmijën• shikojëpër frymëmarrje të shpejtë apo të vështirësuar dhe të kthehet nëse

zhvillohet ndonjëra • kthehet nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë, apo

të thithë në gji.

4.4 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë Fishkëllima është tingull fishkëllyes i ashpër afër fundit të secilit ekspirium. Kjo shkaktohet nga ngushtimi spazmodik i rrugëve distale të frymëmarrjes. Për të dëgjuar fishkëllimën, edhe në rastet e lehta, veje veshin afër gojës së fëmijës dhe dëgjo frymëmarrjen deri sa fëmija është i qetë, apo përdore stetoskopin për të dëgjuar për fishkëllima apo ronke.Në dy vitet e para të jetës, fishkëllima është më shumti e shkaktuar nga infeksioni respirator viral, siç është bronkioliti apo kolla dhe ftohja. Pas moshës 2 vjeçare, shumica e fishkëllimave është pasojë e astmës (Tabela 8, faqe 84). Nganjëherë fëmijët me pneumoni paraqiten me fishkëllimë. Është me rëndësi gjithmonë që të merret parasysh pneumonia si diagnozë, sidomos në 2 vitet e para të jetës.

anamnezan episodet paraprake të fishkëllimësn reagimi në bronkodilatatorn diagnoza e astmës apo trajtimi afatgjatë për astmë.

Ekzaminimin fishkëllimë në ekspiriumn ekspirium i zgjaturn tingull perkutor kumbuesn kraharor i tejfryrën ronke në auskultim.

Reagim në bronkodilator me veprim të shpejtëä Nëse shkaktari i fishkëllimës nuk është i qartë, apo nëse fëmija ka frymëmarrje

të shpejtuar, apo retraksion të krahërorit pos fishkëllimës, jepi një bronkodilator meveprimtëshpejtëdhevlerësojepas15minutash.Reagiminëbronkodila-tor me veprim të shpejtë ndihmon që të përcaktohet diagnoza themelore dhe trajtimi.


84

4. k

olla

Jepibronkodilatormeveprimtëshpejtëpërmesnjërësngametodatnëvijim:

• salbutamolnebulizator• salbutamolpërmesinhalatoritmedozëtëmaturmehapësinor• nëseasnjërangametodatemësipërmenukështënëdispozicion,jepiinjeksion

subkutan të epinefrinës (adrenalinë).

Shih faqe 88, për detaje të administrimit të mësipërm.

n Vlerësoreagiminpas15minutash.Shenjatepërmirësimitjanë:


Tabela 8. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimëDiagnoza Në favor të

astma — anamneza e fishkëllimës së përsëritur, disa pa lidhje me kollë apo ftohje — tejfryrje e krahërorit — Ekspirium i zgjatur — Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të frymëmarrjes) — përgjigje e mirë në bronkodilatorBronkiolit — Episodi i parë i fishkëllimës në fëmijën e moshës < 2 vjeç — Episode fishkëllime në kohën e bronkolitit sezonal — tejfryrje e krahërorit — Ekspirium i zgjatur — Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të frymëmarrjes) — përgjigje e dobët/kurrfare në bronkodilatorFishkëllimë — Fishkëllimë e lidhur me kollë apo ftohjee shoqëruar me — pa anamnezë familjare apo personale për astmë/ekzemë/temperaturë të kollë apo ftohje lartë — Ekspirium i zgjatur — Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të frymëmarrjes) — përgjigje e mirë në bronkodilator — tenton të jetë më pak e rëndë, sesa fishkëllima e shoqëruar me astmëtrupi i huaj — anamneza e fillimit të papritur të ngufatjes apo fishkëllimës — Fishkëllima mund të jetë e njëanshme — Bllokim ajri, me hipersonoritet dhe zhvendosje mediastinale — Shenjat e kollabimit mushkëror: hyrje e zvogëluar ajri dhe tingull perkutor i dobët — pa përgjigje në bronkodilatorpneumoni — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar — Retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit — temperaturë — Kërcitje të ashpra — përplitje e flegrave të hundës — Gjëmim

85

4. kollaBronkioliti

— distres më i vogël respirator (frymëmarrje më e lehtë) — retraksion më i vogël i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit— hyrje e përmirësuar e ajrit.

ä Fëmijët që akoma kanë shenja të hipoksisë (p.sh. cianozë qendrore, paaftësi për të pirë si pasojë e distresit respirator, retraksion të rëndë të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit), apo kanë frymëmarrje të shpejtuar, duhet të pranohen në spital për trajtim.

4.4.1 Bronkioliti Bronkioliti është infeksion viral i rrugëve të poshtme respiratore, i cili në mënyrë tipike është më i rëndi te foshnjat e vogla, paraqitet në epidemi vjetore dhe ka-rakterizohetngaobstruksioniirrugëvetëfrymëmarrjesdhefishkëllima.Virusirespirator sincicial është shkaktari më i rëndësishëm. Infeksioni bakterial sekondar mund të paraqitet dhe është i shpeshtë në disa rrethana. Menaxhimi i bronkiolitit të shoqëruar me frymëmarrje të shpejtuar, apo shenja të tjera të distresit respirator është i ngjashëm me atë të pneumonisë. Episodet e fishkëllimës mund të zgjasin disa muaj pas një ataku të bronkiolitit, por përfundimisht do të ndërpriten.

diagnozaKarakteristikat tipike të bronkiolitit, në ekzaminim, janë:n fishkëllima që nuk lehtësohet as nga tri doza të bronkodilatorit me veprim të

shpejtën tejfryrja e kafazit të krahërorit, me kumbim (sonoritet) të rritur në perkutimn retraksion të pjesës së poshtme të kafazit të krahëroritn kërcitje të imëta në auskultim të krahëroritn vështirësi në të ushqyer, thithje apo pirje, si pasojë e distresit respirator.

trajtimiShumica e fëmijëve mund të trajtohen në shtëpi, por ata me shenjat e më-poshtme, të pneumonis së rëndë apo shumë të rëndë, apo bronkiolit të rëndë, duhet trajtuar në spital:Shenjat e pneumonisë së rëndë apo shumë të rëndë (shih seksionin 4.1.2 dhe 4.1.1):n cianoza qendroren paaftësia për të thithur gji apo pirë, apo vjell gjithçkan konvulsionet, letargjia apo pavetëdijan retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahëroritn përpëlitjaeflegravetëhundësn gjëmimi (në foshnjat e vogla).

APO shenjat e distresit respirator:

86

4. k

olla

n pengesa të qarta në frymëmarrjen vështirësi në pirje, ushqyerje apo të folur.

Trajtimi me antibiotikä Nëse trajtohet në shtëpi, jepi amoxicillin (25 mg/kg 3 herë në ditë) për 5 ditë,

apo cefalosporinë të gjeneratës së dytë (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë, çdo 8 apo 12 orë).

ä Nëse ka distres respirator, siç është retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, por fëmija është në gjendje të pijë dhe nuk ka cianozë qendrore, jepibenzylpenicillin(50000njësi/kgIMapoIVçdo6orë)sëpaku3ditë.Kurtë përmirësohet fëmija, kalo në amoxicillin oral (25 mg/kg 2 herë në ditë) për 3 ditë. (Shih fq. 75.)

ä Nëse ka shenja të pneumonisë së rëndë (cianozë qendrore apo paaftësi për të pirë),jepiceftriakson(80mg/kgIMapoIVnë24orë)derisatëpërmirësohetfëmija. Pastaj vazhdo përmes gojës për gjithsejtë 10 ditë.

OksigjeniäJepuoksigjentëgjithëfëmijëvemefishkëllimëdhedistrestërëndërespirator

(sikur për pneumoni: shih seksionin 4.1.1 dhe 4.1.2). Metodat e rekomanduara për dhënien e oksigjenit janë përmes kanulave nazale apo kateterit nazal. Është gjithashtu e mundur të përdoret kateteri nazofaringeal. Kanulat nazale janë metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit, për foshnjet e vogla: shih faqe 286.äVazhdoterapinëmeoksigjenderisashenjatehipoksisëtëmosjenëmëtë

pranishme, ndërsa më pas nuk ka dobi nga vazhdimi i oksigjenit. Infermierja duhet të kontrollojë çdo 3 orë, nëse kateteri apo kanulat janë në pozitë të drejtë dhe jo të bllokuar me mukus dhe nëse të gjitha lidhjet janë të sigurta.

kujdesi përkrahësä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C)qëdukettëjetëshkaktareedistresit,jepi

paracetamol.ä Sigurohu që fëmijët e hospitalizuar të marrin lëngjet mbajtëse ditore të përsh-

tatshme për moshën e fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277), por shmangiu tejhidrimit. Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale.

ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë që të mund të pranojë ushqimin.

përcjelljaFëmija i hospitalizuar duhet vlerësuar nga infermierja çdo 6 orë (apo çdo 3 orë, nëse ka shenja të sëmundjes shumë të rëndë) dhe nga mjeku së paku një herë në ditë. Përcille terapinë me oksigjen siç është përshkruar në faqe 287. Shiko

Bronkioliti

87

4. kolla

veçanërisht për shenja të insuficiencës respiratore, p.sh. hipoksi të rritur dhe distres respirator që çon në rraskapitje.

komplikimetä Nëse fëmija nuk përgjigjet në terapinë me oksigjen, apo nëse gjendja e fëmijës

përkeqësohet papritur, kryeje një radiografi të krahërorit për të parë nëse ka pneumotoraks.

Pneumotoraksi tensional i shoqëruar me distres të rëndë respirator dhe zhven-dosje të zemrës, kërkon qetësim të menjëhershëm, përmes vënies së gjilpërës në regjionin e prekur për t’i mundësuar ajrit që është nën presion që të largohet. (Pas kësaj, nxjerrja e vazhdueshme e ajrit duhet siguruar përmes futjes së tubës torakale, me një hapje nënujore, deri sa rrjedhja e ajrit të mbyllet spontanisht dhe mushkëria të zgjerohet).

4.4.2 Astma Astmaështëgjendjeinflamatorekronike,meobstruksionreversibiltërrugëvetëfrymëmarrjes. Kjo karakterizohet nga episodet rekurrente të fishkëllimës, shpesh mekollë,qëpërgjigjetnëtrajtimmebronkodilatordhebarnaanti-inflamatore.Antibiotikët duhet dhënë, vetëm kur ka shenja të pneumonisë.

diagnozaAnamneza e episodeve rekurrente të fishkëllimës, shpesh me kollë. Gjetjet në ekzaminim mund të përfshijnë:n tejfryrje e krahëroritn retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahëroritn ekspirium i zgjatur me fishkëllimë të dëgjueshmen marrje e zvogëluar e ajrit, kur obstruksioni është i rëndën mungesë e temperaturësn përgjigje e mirë në trajtim me bronkodilator.Nëse diagnoza është e pasigurt, jepi një dozë të bronkodilatorit me veprim të shpejtë (shih adrenalina/epinefrina (faqe 89) dhe salbutamol (faqe 88)). Fëmija me astmë zakonisht do të përmirësohet shpejt, duke treguar shenja siç janë zvogëlimi i frekuencën respiratore dhe i retraksionit të krahërorit dhe më pak distres respirator. Fëmija me astmë të rëndë mund të kërkojë disa doza para se të shihet përgjigja.

trajtimiä Fëmija me episodin e parë të fishkëllimës dhe pa distres respirator zakonisht

mund të menaxhohet në shtëpi vetëm me kujdes përkrahës. Bronkodilatori nuk është i domosdoshëm.

astma

88

4. k

olla

ä Nëse fëmija është në distres respirator apo ka fishkëllimë rekurrente, jepi salbutamol, përmes nebulizatorit apo inhalatorit me dozë të matur. Nëse nuk kanebulizator,jepiepinefrinësubkutan.Rivlerësofëmijënpas30minutave,për të përcaktuar trajtimin pasues:— Nëse distresi respirator është shëruar, dhe fëmija nuk ka frymëmarrje të

shpejtë, këshilloje nënën mbi kujdesin shtëpiak me salbutamol të inhaluar, apo kur ky nuk është në dispozicion, salbutamol shurup apo tableta orale (shih faqe 89).

— Nëse distresi respirator perziston, pranoje në spital dhe trajtoje me ok-sigjen, bronkodilator me veprim të shpejtë dhe barna të tjera, siç është përshkruar më poshtë.

ä Nëse fëmija ka cianozë qendrore apo është i paaftë të pijë, pranoje në spital dhe trajtoje me oksigjen, bronkodilator me veprim të shpejtë dhe barna të tjera, siç është përshkruar më poshtë.

ä Fëmijëve të pranuar në spital jepu shpejtë oksigjen, një bronkodilator me veprim të shpejtë dhe dozën e parë të steroideve.

Përgjigja pozitive (më pak distres respirator, hyrje më e mirë e ajrit në auskul-tim) duhet parë për 15 minuta. Nëse kjo nuk ndodhë, jepi bronkodilator me veprim të shpejtë në intervale 15 minutëshe brenda 1 ore.

ä Nëse nuk ka përgjigje pas 3 dozave të bronkodilatorit me veprim të shpejtë, shtoaminofilinIV.

OksigjenäJepuoksigjentëgjithëfëmijëvemeastmëqëjanëcianotikapovështirësitë

e të cilëve në frymëmarrje ndërthuren me të folurit, të ushqyerit apo thithjen në gji. Shih faqe 86.

Bronkodilatorët me veprim të shpejtëäJepifëmijësnjëngatrebronkodilatorëtmeveprimtëshpejtë–salbutamol

të nebulizuar, salbutamol me inhalator me dozë të matur me hapësinor, apo epinefrinë subkutan (adrenalin), siç është përshkruar më poshtë.

(1) Salbutamoli i nebulizuarBurimi i aplikimit për nebulizator duhet të zhvillojë së paku 6–9 litra/minutë. Metodat e rekomanduara janë një kompresor ajri, apo cilindër oksigjeni. Nëse asnjëra nuk është në dispozicion, shfrytëzo pompën e këmbës, e qëndrueshme dhe e lehtë për t’u përdorur, megjithëse është më pak efektive.äVendosetretësirënebronkodilatoritdhe2–4mltëtretjesfiziologjikesterilenë

dhomëzën e nebulizatorit dhe trajtoje fëmijën deri sa tretësira të harxhohet krejt. Doza e salbutamolit është 2.5 mg (p.sh. 0.5 ml të 5 mg/ml tretje nebulizuese). Kjo mund të jepet çdo 4 orë, duke e zvogëluar në çdo 6–8 orë sapo gjendja

astma

89

4. kolla

e fëmijës të përmirësohet. Nëse është e domosdoshme në rastet e rënda, kjo mund të jepet çdo orë.

(2) Salbutamoli përmes inhala-torit me dozë të matur me hapësinor.

Hapsinorët me vëllim 750 ml.ndodhen në shitje. ä Fillo me dy shprucime (200

mikrogram) në dhomëzën e hapësinorit. Pastaj ven-dose hapjen e hapësinorit në gojën e foshnjës dhe lejo frymëmarrjen normale për 3–5 frymëmarrje. Kjo mund të përsëritet çdo 4 orë, duke e zvogëluar në çdo 6–8 orë, pasi të përmirësohet gjendja e fëmijës. Nëse është e domo-sdoshme në rastet e rënda, ky mund të jepet deri në disa herë në orë, për një periudhë të shkurtër.

Foshnjet dhe fëmijët e vegjël bashkëpunojnë më mirë kur iu ngjitet maska e fytyrës në hapësinor, në vend të shtojcës së gojës.Nëse pajisjet komerciale nuk janë në dispozicion, hapësinori mund të bëhet nga gota e plastikës, apo nga një shishe plastike një litërshe. Kjo kërkon 3–4 shprucime të salbutamolit dhe fëmija duhet të marrë frymë prej pajisjes deri 30 sekonda.(3) Epinefrina (adrenalin) subkutaneä Nëse dy metodat e mësipërme të dhënies së salbutamolit nuk janë në dis-

pozicion, jepi injeksion subkutan të epinefrinës (adrenaline) - 0.01 ml/kg të tretësirës 1:1000 (deri në maksimum prej 0.3 ml), të matur saktë me një shiringë 1 ml-she (për teknikën e injektimit, shih faqe 309). Nëse nuk ka përmirësim pas 15 minutave, përsërite dozën një herë.

Bronkodilatorët oralä Sapo të përmirësohet fëmija mjaft, sa për t’u lëshuar në shtëpi, nëse nuk ka

salbutamol për inhalim në dispozicion fare, apo të përshtatshëm, atëherë mund të jepet salbutamoli oral (në shurup apo tableta). Doza është:

mosha 1–5 vjeç: 2 mg çdo 6–8 orë.

astma

Shfrytëzo hapësinorin dhe maskën e fytyrës për të dhënë trajtimin me bronkodilator. Hapësinori mund të bëhet vet prej shishes së plastikës së pijeve joalkoolike.

90

4. k

olla

Steroidetä Nëse fëmija ka atak të rëndë akut të fishkëllimës dhe anamnezë për fishkëllimë

rekurrente, jepi prednisolon oral, 1-2 mg/kg, 3-5 ditë, si një dozë e vetme ditore. Nëse fëmija vazhdon të jetë shumë i sëmurë, vazhdo trajtimin deri sa të shihet përmirësimi. Steroidet zakonisht nuk përdoren për episodin e parë të fishkëllimës.

Aminofilinaä Nëse fëmija nuk përmirësohet pas 3 dozave të bronkodilatorit me veprim të

shpejtë, të dhëna në intervale të shkurtra si dhe prednisolon oral, jepi amino-filinIV–dozafillestareprej5–6mg/kg(derinëmaksimuminprej300mg),tëpasuar nga doza mbajtëse prej 5 mg/kg çdo 6 orë. Peshoje fëmijën me kujdes dhejepidozënIV,përsëpaku20minutadheepreferueshmepër1orë.

Aminofilina intravenoze mund të jetë e rrezikshme në një mbidozë, apo kur jepet tepër shpejt. Tejkaloje dozën fillestare, nëse fëmija tashmë ka marrë ndonjë formë të aminofilinës në 24 orët paraprake. ä Ndërprite dhënien e saj menjëherë, nëse fëmija fillon të vjell, ka frekuencën e

pulsit >180/min, zhvillon kokëdhimbje apo ka konvulsione.äNëse aminofilina IV nuk është në dispozicion, një alternativë e mirë janë

supozitorët e aminofilinës.

Antibiotikëtä Antibiotikët nuk duhet dhënë në mënyrë rutinore për astmë apo fëmijës me

astmë që ka frymëmarrje të shpejtuar pa temperaturë. Trajtimi antimikrobial sidoqoftë është i ndikuar kur ka temperaturë perzistente dhe shenja të tjera të pneumonisë (shih seksionin 4.1, faqe 72).

kujdesi përkrahësä Sigurohu që fëmija të marrë lëngjet mbajtëse ditore të përshtatshme për

moshën e tij (shih faqe 277). Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. Inkurajo ushqim plotësues adekuat për fëmijët e vegjël, sa më parë që të mund të merret ushqimi.

përcjelljaFëmija i hospitalizuar duhet vlerësuar nga infermierja çdo 3 orë, apo çdo 6 orë, deri sa fëmija të tregojë shenja përmirësimi (p.sh. frekuencë të zvogëluar frymë-marrjeje, retraksion të zvogëluar të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe mëpakdistresrespirator),dhengamjekusëpakunjëherënëditë.Regjistrojefrekuencën respiratore dhe shikoje sidomos për shenjat e insuficiencës respiratore – hipoksi e rritur dhe distres respirator, që çon në rraskapitje. Nëse përgjigja në

astma

91

4. kolla

trajtim është e dobët, jepi salbutamol më shpesh, deri në një herë çdo 60 minuta. Nëse kjo nuk ka efekt, jepi aminofilinë. Përcille terapinë me oksigjen siç është përshkruar në faqe 287.

komplikimetä Nëse fëmija nuk reagon në terapinë e mësipërme, apo gjendja e fëmijës

përkeqësohet papritur, kryeje një radiografi për të shikuar për shenjat e pneumotoraksit. Trajtoje siç është përshkruar në faqe 87.

kontrolliAstma është gjendje kronike dhe rekurente. ä Plani i trajtimit afatgjatë duhet bërë duke u bazuar në shpeshtësinë dhe

rëndesën e simptomave. Ky mund të përfshijë trajtimin e kohëpaskohshëm apo të rregullt me bronkodilator, trajtimin e rregullt me steroide të inhaluara apo kurse të kohëpaskohshme të steroideve orale. Shih librat standard të pediatrisë për më shumë informata.

4.4.3 Fishkëllima me kollë apo ftohjeShumica e episodeve të para të fishkëllimës në fëmijë të moshës < 2 vjeç, janë të shoqëruara me kollë dhe ftohje. Këta fëmijë nuk kanë gjasa që të kenë anamnezë familjare për atopi (p.sh. temperaturë të lartë, ekzemë, rinit alergjik) dhe episodet e tyre të fishkëllimës bëhen më të rralla duke u rritur më shumë. Fishkëllima, nëse është shqetësuese, mund të përgjigjet në trajtim me salbutamol në shtëpi.

4.5 Gjendjet që paraqiten me stridor n Stridori është tingull i vrazhdë gjatë inspirimit, që është pasojë e ngushtimit

të kalimit të ajrit në orofarings, subglotis apo trake. Nëse obstruksioni është i rëndë, stridori mund të paraqitet gjithashtu edhe gjatë ekspiriumit.

Shkaktarët më të mëdhenj të stridorit të rëndë janë krupi viral (i shkaktuar nga fruthi apo viruset tjera), trupat e huaj, abscesi retrofaringeal, difteria dhe trauma e laringut (Tabela 9 më poshtë).

anamnezan episodi i parë apo episodet rekurrente të stridoritn anamneza e ngufatjes (asfiksionit)n stridori i pranishëm herët pas lindjes.

Ekzaminimin dukje e qafës si e buallitn sekret nazal i përgjakur

GjEndjEt që paraqitEn mE stridor

92

4. k

olla

n stridori i pranishëm kur fëmija është i qetë.n membrana faringeale gri

Tabela 9. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridorDiagnoza Në favor të

Krupi viral — Kollë me kuisje — Distres respirator — Zë i ngjirur — Nëse është pasojë e fruthit, shenja të fruthit (shih faqe 154, 157)

absces — Ënjtje e indeve të butaretrofaringeal — Vështirësi në gëlltitje — temperaturë

trupi i huaj — anamnezë për ngulfatje të papritur — Distres respirator

Difteria — Dukje e qafës së buallit si pasojë e rritjes së nyejve cervikal dhe ënjtjes — Gryka e skuqur — Membrana faringeale gri — Sekret nazal i përgjakur — Nuk ka dëshmi të Dtp vaksinimit

anomali kongjenitale — Stridori i pranishëm që nga lindja

4.5.1 Krupi viralKrupi shkakton obstruksion në rrugët e sipërme të frymëmarrjes, i cili kur është i rëndë mund të jetë i rrezikshëm për jetë. Episodet më të rënda paraqiten në foshnje. Ky seksion merret me krupin e shkaktuar nga viruse respiratore të ndryshme. Për krupin e shoqëruar me fruth, shih faqe 154–157.

diagnozaKrupi i lehtë karakterizohet nga:n temperatura n zëri i ngjirur n kolla me kuisje apo e thatë

n stridori që dëgjohet vetëm kur fëmija është i shqetësuar. Krupi i rëndë karakterizohet nga:

n stridori kur fëmija është i qetë

n frymëmarrja e shpejtë dhe retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit.

krupi viral

93

4. kolla

trajtimiKrupi i lehtë mund të menaxhohet në shtëpi me kujdes përkrahës, përfshirë inkurajimin e lëngjeve orale, thithjes në gji apo ushqyerjes, siç është e përsh-tatshme.Fëmija me krup të rëndë duhet shtruar në spital për trajtim si vijon:ä 1. Trajtim me steroide.Jepinjëdozëtëdeksametazonitoral(0.6mg/kg)

apo një dozë ekuivalente të një steroidi tjetër – shih faqe 339 (deksametazon) dhe 347 (prednizolon).

ä 2. Epinefrin (adrenalin). Si eksperiment jepi fëmijës epinefrinë me neb-ulizator (tretësirë 1:1000). Nëse kjo ka sukses, përsërite jo më shpesh se çdo orë, me përcjellje të kujdesshme. Duke qenë se ky trajtim mund të çojë në përmirësim brenda 30 minutave në disa fëmijë, ky më shpesh është i përkohshëm dhe mund të zgjasë vetëm rreth 2 orë.

ä 3. Antibiotikët. Këta nuk janë efektiv dhe nuk duhet dhënë.

Tek fëmija me krup të rëndë, i cili është përkeqësuar, merë në konsideratë 1. Oksigjeninä Shmangu përdorimit të oksigjenit deri sa të mos ketë obstruksion fillestar të

rrugëve të frymëmarrjes.Shenjat siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe shqetësimi, indikojnë nevojën për trakeotomi (apo intubim) më tepër sesa nevojën për oksigjen. Për më tepër, përdorimi i kanulave nazale apo kateterit nazal apo nazofaringeal mund të shqetësojë fëmijën dhe të precipitojë obstruksionin e rrugëve të frymëmarrjes. ä Sidoqoftë, oksigjeni duhet dhënë nëse ka obstruksion fillestar të rrugëve të

frymëmarrjes dhe trakeotomia është menduar si e domosdoshme dhe ka për tu kryer.

2. Intubimi dhe trakeotomiaä Nëse nuk ka shenja të obstruksionit fillestar të rrugëve të frymëmarrjes, siç janë

retraksioni rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe shqetësimi, intuboje fëmijën menjëherë.

ä Nëse kjo nuk është e mundur, transferoje fëmijën urgjentisht në spital ku intubimi apo trakeotomia mund të kryhen.

ä Nëse kjo nuk është e mundur, përcille fëmijën nga afër dhe sigurohu që pajisjet për një trakeotomi emergjente janë në dispozicion menjëherë, duke qenë se obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes mund të paraqitet papritur.

Trakeotomia duhet kryer vetëm nga personeli me përvojë.

kujdesi përkrahësä Trazojeni sa më pak që të jetë e mundur

krupi viral

94

4. k

olla

ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C)eciladukettëjetëshkaktareedistresit,jepi paracetamol.

ä Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. Shmangu lëngjeve parenterale, të cilat zakonisht nuk kërkohen.

ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë pasi të mund të pranojë ushqimin.Shmangiu përdorimit të tendave të mjegullës të cilat nuk janë efektive. Ato ndajnë fëmijën prej prindërve dhe e bëjnë vëzhgimin e gjendjes së fëmijës shumë të vështirë.

përcjelljaGjendja e fëmijës, sidomos gjendja respiratore, duhet vlerësuar nga infermierja çdo 3 orë dhe nga mjeku dy herë në ditë. Fëmija duhet të zë shtratin sa më afër dhomës së infermiereve, ashtu që çfarëdo shenje e obstruksionit fillestar të rrugëve të frymëmarrjes të mund të zbulohet sa më parë që të zhvillohet.

4.5.2 Difteria Difteria është infeksion bakterial, i cili mund ta parandalohet me imunizim. Infeksioni në rrugët e sipërme të frymëmarrjes apo nazofaring jep membrana gri, të cilat kur janë të pranishme në laring apo trake, mund të shkaktojnë stridor dhe obstruksion. Përfshirja e hundës jep sekret të gjakosur. Toksina e difterisë shkakton paralizë muskulore dhe miokardit, i cili është i shoqëruar me vdekshmëri të rritur.

diagnozan Me kujdes ekzamino hundën dhe grykën

e fëmijës dhe shiko për membrana gri, të ngjitshme, të cilat nuk mund të shkoliten me strisho. Kujdes i madh nevojitet kur ekzaminoni grykën, duke qenë se kjo mund të precipitojë obstruksionin e plotë të rrugëve të frymëmarrjes. Fëmija me difteri faringeale mund të ketë një qafë dukshëm të ënjtur, të emërtuar si “qafa e buallit”

trajtimiAntitoksina äJepi40000njësitëantitoksinëssëdifterisë(IMapoIV)menjëherë, meqenëse

vonesa mund të çojë në vdekshmëri të rritur.

diftEria

Membranat faringeale të difterisë. Vërejtje: membranat zgjerohen përtej bajameve dhe mbulojnë murin faringeal fqinjë.

95

4. kolla

Antibiotikëtä Çdo fëmije që dyshohet të ketë difteri duhet t’i jepet procaine penicillin (50

000 njësi/kg IM) në ditë për 7 ditë.Duke qenë se ekziston një rrezik i vogël i reaksioneve serioze alergjike në serumin e kalit në antitoksinë, duhet kryer një test intradermal për të zbuluar tejndjesh-mërinë, siç është përshkruar në udhëzime dhe trajtimi për anafilaksi duhet të mbahet gati.Oksigjeniä Shmange përdorimin e oksigjenit, deri sa të mos ketë obstruksion fillestar të

rrugëve të frymëmarrjes. Shenjat siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe shqetësimi, ka më tepër gjasë që të tregojnë nevojën për trakeotomi (apo intubim) pastaj oksigjen. Për më tepër, përdorimi i kanulave nazale apo kateterit nazal apo nazofaringeal mund të shqetësojë fëmijën dhe të precipitojë obstruksionin e rrugëve të frymëmarrjes. ä Sidoqoftë, oksigjeni duhet

dhënë nëse ka obstruksion fill-estar të rrugëve të frymëmarrjes dhe trakeotomia duket e domo-sdoshme dhe duhet kryer.

Trakeotomia/intubimiä Trakeotomia duhet kryer vetëm

nga personeli me përvojë, nëse ka shenja të obstruksionit filles-tar të rrugëve të ajrit, siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe shqetësimi. Nëse paraqitet obstruksioni, duhet kryer një trakeotomi emergjente. Intu-bimi orotrakeal është një alternativë, por mund të zhvendos membranat dhe të dështojë që të lehtësojë obstruksionin.

kujdesi përkrahësä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C),qëdukettëjetëshkaktareeshqetësimit,

jepi paracetamol.ä Inkurajo fëmijën që të hajë dhe të pijë. Nëse ka vështirësi në gëlltitje kërkohet

ushqyerja nazogastrike.Shmangiu ekzaminimeve apo trazimeve të shpeshta dhe jo të domosdoshme

të fëmijës.

diftEria

Qafa e buallit – një shenjë e difterisë si pasojë e nyejve limfatik të rritur në qafë

96

4. k

olla

përcjelljaGjendja e fëmijës, sidomos statusi respirator, duhet vlerësuar çdo 3 orë nga infermieret dhe nga mjekët dy herë në ditë. Fëmija duhet të zë shtratin afër dhomës së infermiereve, ashtu që çdo shenjë e obstruksionit fillestar të rrugëve të frymëmarrjes të mund të zbulohet sa më parë pasi që të zhvillohet.

komplikimetMiokarditi dhe paraliza mund të paraqiten 2–7 javë pas fillimit të sëmundjes.n Shenjat e miokarditit përfshijnë pulsin e dobët, të parregullt dhe praninë e

insuficiencëssëzemrës.Referohunëlibratstandardtëpediatrisë,përdetajetë diagnozës dhe menaxhimit të miokarditit.

masat e shëndetësisë publikeä Përkujdesuni për fëmijën në një dhomë të ndarë nga personeli, që është

plotësisht i imunizuar kundër difterisë.äJepubosterdozënetoksoidittëdifterisëtëgjithëpersonavetëimunizuar me

kontakt shtëpiak.äJeputëgjithëanëtarëvetëpaimunizuar të familjes një dozë IM benzathine

penicillin (600 000 njësi atyre të moshës ≤ 5 vjeç; 1 200 000 njësi atyre të moshës >5 vjeç). Imunizo ata me toksoid difterie dhe kontrolloi përditë gjatë 5 ditëve, për ndonjë shenjë të difterisë.

4.6 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike Kolla kronike është ajo që zgjat 30 ditë apo më shumë.

anamnezaPyet përn kohëzgjatje të kollësn kollitje nate n kollë paroksizmale, apo të shoqëruar me periudha të rënda, që përfundojnë

me vjellje apo gulçimn humbje peshe (kontrollo diagramin e rritjes, nëse e keni në dispozicion),

djersitje naten temperaturë perzistenten kontakte të afërta me raste të njohura të tuberkulozës, sputum pozitive apo

me pertusisn anamnezë të atakut të fishkëllimës dhe anamnezë familjare për alergji apo

astmën anamnezë të ngufatjes apo inhalimit të trupit të huajn fëmijëtëdyshuarapotënjohurtëjetëmeHIV-infeksionn trajtimin e dhënë dhe përgjigjen.

GjEndjEt që paraqitEn mE kollë kronikE

97

4. kollaGjEndjEt që paraqitEn mE kollë kronikE

Tabela 10. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronikeDiagnoza Në favor të

tuberkulozi — Humbje peshe apo ngecje në rritje — anoreksi, djersitje nate — Mëlçi dhe shpretkë e rritur — temperaturë kronike apo e kohëpaskohshme — anamnezë për ekspozim në tuberkulozë infektive — Shenjat e lëngut në kraharor (matitet në perkutim/zhurmë e zvogëluar e frymëmarrjes)

astmë — anamnezë e fishkëllimës rekurrente, shpesh pa lidhshmëri me kollë dhe ftohje — tejfryrje e krahërorit — Ekspirium i zgjatur — Hyrje e zvogëluar e ajrit (në obstruksionin shumë të rëndë të rrugëve të frymëmarrjes) — përgjigje e mirë në bronkodilator

trupi i huaj — Fillim i papritur i ngufatjes apo stridorit — Shenja krahërori të njëanshme (p.sh. fishkëllimë apo tejfryrje) — Konsolidim rekurrent lobar — përgjigje e dobët në trajtimin mjekësor

pertusis — paroksizma të kollës, të përcjellura me gulçim, vjellje, cianozë apo apne — Hemorragji subkonjuktivale — pa anamnezë të imunizimit me Dtp — afebril

HiV — HiV infeksion i njohur apo dyshuar maternal, apo i të afërmve — anamneza për transfuzion gjaku — Ngecje në rritje — Mykth oral — parotit kronik — infeksion lëkure me herpes zoster (i kaluar apo i pranishëm) — limfadenopati e gjeneralizuar — temperaturë kronike — Diarre perzistente — Gishtat në formë të shkopit të daulles

Bronkektazi — anamnezë e tuberkulozës apo trupit të huaj të aspiruar — Shtim i dobët peshe — Sputum purulent, kundërmim i keq i frymëmarrjes — Shtrembërim gishtrinjësh — Shenja të lokalizuara në radiografi

absces — Zhurmë e zvogëluar e frymëmarrjes mbi absces mushkërish — Shtim i dobët peshe/fëmijë i sëmurë kronik — lezione cistike apo kavitare në radiografi të krahërorit

98

4. k

olla

Ekzaminimin temperaturën limfadenopati (e gjeneralizuar dhe lokalizuar, p.sh. në qafë)n dobësimn fishkëllimë / ekspirium i zgjaturn episode apneiken hemorragji subkonjuktivale n shenja të shoqëruara me aspirim të trupit të huaj:

— fishkëllimë e njëanshme— regjione të zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes, që janë ose të shurdhëra

ose hipersonore në perkutim— devijim i trakesë apo majës së zemrës.

n shenjatëshoqëruarameHIVinfeksion(shihfaqe204).

Udhëzimet e trajtimit për shkaktarët e kollës kronike janë treguar mëposhtë:

• tuberkulozi(faqe102)• astma(faqe87)• trupiihuaj(faqe105)• pertusis(shihmëposhtë)• HIV(faqet211–219).

4.7 Pertusis Pertusis është më i rëndi në foshnjat e vogla, që nuk janë imunizuar akoma. Pas një periudhe inkubacioni prej 7–10 ditësh, fëmija zhvillon temperaturë, zakonisht me kollë dhe sekretim nazal, të cilat klinikisht janë të padallueshme prej kollës apo ftohjes së zakonshme. Në javën e dytë, ka kollitje paroksizmale që mund të dallohet si pertusis. Episodet e kollitjes mund të vazhdojnë 3 muaj e më tepër. Fëmija është infektues për një periudhë prej 2 javësh deri 3 muaj pas fillimit të sëmundjes.

diagnozaDysho në pertusis, nëse fëmija ka pasur kollë të rëndë për më shumë se dy javë, sidomos nëse dihet se sëmundja është duke u paraqitur në vend. Shenjat më të dobishme diagnostike janë:

n Kollitja paroksizmale e përcjellur me gulçim kur merë frymë, shpesh me vjellje

nHemorragjiasubkonjuktivale

n Fëmija i paimunizuar kundër pertusisit.

n Foshnjat e vogla mund të mos gulçojnë; në vend të kësaj, kolla mund të

pErtusis

99

4. kolla

përcillet nga pezullimi i frymëmarrjes (apnea) apo cianoza, apo apnea mund të paraqitet pa kollitje.

n Gjithashtu ekzamino fëmijën për shenjat e pneumonisë dhe pyete për konvulsione.

trajtimiTrajto rastet e lehta në fëmijët e moshave ≥6 muajsh në shtëpi, me kujdes përk-rahës. Prano foshnjat e moshës nën 6 muajsh në spital; gjithashtu prano çdo fëmijë me pneumoni, konvulsione, dehid-rim, kequshqyeshmëri të rëndë apo apne të prolonguar apo cianozë pas kollitjes.

AntibiotikëtäJepierythromycinoral(12.5mg/kgkatërherënëditë)10ditë.Kjonukshkurton

kohëzgjatjen e sëmundjes, por zvogëlon periudhën e ngjitshmërisë.

ä Nëse ka temperaturë apo nëse eritromicina nuk është në dispozicion jepi cefalosporine orale të gjeneratës së dytë për 5 ditë (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë, çdo 8 ose 12 orë) për të trajtuar pneumoninë e mundshme dytësore. Përmbaju udhërrëfyesve të tjerë për pneumoni të rëndë (shih seksionin 4.1.2, faqe 78).

OksigjeniäJepuoksigjenfëmijëveqëkanëataqetëapnesëapocianozës,aposulmetë

rënda të kollitjes.

Përdori kanulat nazale, mos e përdorë kateterin nazofaringeal apo atë nazal, të cilëtmundtëprovokojnëkollitjen.Vendosikanulatvetëmpaknëbrenditëvrimavetë hundës dhe fiksoi me një copë shirit ngjitës mu mbi buzën e sipërme. Duhet t’i kushtohet kujdes mbajtjes së vrimave pastër prej mukusit, duke qenë se ky bllokon rrjedhëneoksigjenit.Vendoseshpejtësinëerrjedhës1–2litra/min(0.5litra/minnë foshnjat e vogla). Njomja nuk është e nevojshme me kanulat nazale.

äVazhdoterapinëmeoksigjenderisashenjatemësipërmetëmosjenëmëtëpranishme, me ç’rast nuk ka vlerë në vazhdimin e trajtimit me oksigjen.

ä Infermierja duhet ta kontrollojë çdo 3 orë, nëse kanulat apo kateteri janë në vend të duhur dhe nuk janë të bllokuar me mukus dhe nëse të gjitha lidhjet janë të sigurta. Shih faqe 286 për detaje të mëtutjeshme.

pErtusis

Hemorragjia subkonjuktivale e dukshme në sklerën e bardhë

100

4. k

olla

Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjesä Gjatë ataqeve të kollitjes, vendose kokën e fëmijës poshtë dhe përmbys, apo

anash, për të parandaluar çfarëdo inhalimi të të vjellurave dhe për të ndihmuar ekspektorimin e sekretit. — Nëse fëmija ka episode cianotike, pastro sekretet prej hundës dhe grykës

me aspirim të shkurtër dhe të kujdesshëm.— Nëse paraqitet apnea, pastro rrugët e frymës menjëherë me aspirim të

kujdesshëm, bëje stimulimin respirator manual, apo ventilimin me balon dhe jepi oksigjen.

kujdesi përkrahës• Shmangesatëjetëemundurmëgjatë,çdoprocedurëqëmundtënxisëkol-

litjen, siç janë aplikimi i aspirimit, ekzaminimi i grykës dhe përdorimi i tubës nazogastrike.

• Mos jep qetësues të kollës, sedativ, agjent mukolitik apo antihistaminik.ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C)eciladukettëjetëshkaktareeshqetësimit,

jepi paracetamol

ä Inkurajo të ushqyerit në gji apo lëngjet orale. Nëse fëmija nuk mund të pijë, plasoje tubën nazogastrike dhe jepi sasi të vogla, të shpeshta të lëngjeve për të plotësuar nevojat mbajtëse të fëmijës (shih faqe 277). Nëse ka distres respira-tor,jepilëngjeIVmbajtëse,përtëshmangurrrezikunngaaspirimidhepërtë zvogëluar nxitjen e kollitjes. Siguro ushqyeshmërinë adekuate duke dhënë racione më të vogla dhe më të shpeshta. Nëse vazhdon humbja e peshës përkundër këtyre masave, ushqeje fëmijën përmes tubës nazogastrike.

përcjelljaFëmija duhet vlerësuar nga infermieret çdo 3 orë dhe nga mjeku një herë në ditë. Për të lehtësuar vëzhgimin për zbulimin dhe trajtimin e hershëm të sul-meve apneike apo cianotike, apo episodeve të rënda të kollitjes, fëmija duhet të zë shtratin në një vend afër dhomës së infermiereve, ku oksigjeni është në dispozicion. Gjithashtu mësoje nënën e fëmijës, që të dallojë ataqet e apnesë dhe për të lajmëruar infermieret nëse kjo ndodh.

komplikimetPneumonia. Ky është komplikimi më i shpeshtë i pertusisit, që shkaktohet nga infeksioni dytësor bakterial, apo inhalimi i materialit të vjellur.

n Shenjat që sugjerojnë pneumoninë përfshijnë frymëmarrjen e shpejtë ndërmjet episodeve të kollitjes, temperaturën dhe fillimin e shpejtë të distresit respirator.

pErtusis

101

4. kolla

ä Trajtoje pneumoninë në fëmijët me pertusis si më poshtë: — Jepicefalosporineoraletëgjeneratëssëdytë,(cefaclor20-40mg/kg/ditë,

çdo 8 ose 12 orë) 5 ditë.— Jepioksigjen,siçështëpërshkruarpërtrajtiminepneumonisëshumëtë

rëndë (shih seksionet 4.1.1 dhe 10.7, faqet 73 dhe 285).

Konvulsionet. Këto mund të rezultojnë prej anoksisë së shoqëruar me një episod apneik apo cianotik, apo encefalopatisë së ndërmjetësuar me toksinë. ä Nëse konvulsionet nuk ndërprehen brenda dy minutave, jepi një antikonvulsant

(diazepam apo paraldehid), sipas udhërrëfyesve në Kapitulli 1 (Diagrami 9, faqe 14).

Kequshqyeshmëria. Fëmijët me pertusis mund të bëhen të kequshqyer, si rezultat i marrjes së zvogëluar të ushqimit dhe vjelljeve të shpeshta. ä Parandalo keushqyeshmërin përmes sigurimit të ushqyeshmërisë adekuate,

siç është përshkruar më lartë, nën “Kujdesi përkrahës”.

Hemorragjitë dhe hernietnHemorragjitësubkonjuktivaledheepistaksajanëtëshpeshtagjatëpertusisit.

ä Kurrfarë trajtimi specifik nuk nevojitet.

nHernietumbilikaleapoinguinalemundtëshkaktohenngakollitjaedhunshme.

ä Të mos trajtohen deri sa të mos ketë shenja të obstruksionit të zorrëve, por referoje fëmijën për vlerësim kirurgjik pas fazës akute.

masat e shëndetit publikäJep imunizimin me DPT çdo fëmije në familje, që nuk është i imunizuar

plotësisht dhe fëmijës me pertusis. äJepibosterdozëtëDPTfëmijëvetëimunizuarparaprakisht.äJepierythromycinestolate(12.5mg/kg4herënëditë)10ditëçdofëmijenë

familje që është i moshës nën 6 muajsh dhe ka temperaturë apo shenja të tjera të infeksionit respirator.

4.8 TuberkuloziShumica e fëmijëve të infektuar me Mycobacterium tuberculosis nuk zhvillojnë tuberkulozë. Dëshmia e vetme e infeksionit mund të jetë testi pozitiv i lëkurës. Zhvillimi i tuberkulozës varet nga kompetenca e sistemit imunitar për t’i rezistuar shumëzimit të infeksionit me M. tuberculosis. Kompetenca ndryshon me moshën, dukeqenëmëedobëtanëmoshatshumëtëreja.HIV-idhekequshqyeshmëriae zvogëlojnë mbrojtjen e trupit ndërsa fruthi dhe ataqet e kollës përkohësisht dëmtojnë fuqinë e sistemit imunitar. Në prani të cilësdo prej këtyre gjendjeve, tuberkulozi mund të zhvillohet më lehtë.

tuBErkulozi

102

4. k

olla

Tuberkulozi më së shpeshti është i rëndë kur është i lokalizuar në mushkëri, meningje apo veshkë. Nyjet limfatike cervikale, eshtrat, nyjet, abdomeni, veshët, sytë dhe lëkura gjithashtu mund të preken. Shumë fëmijë paraqiten vetëm me ngecje në rritje, humbje të peshës apo temperaturë të zgjatur. Kollitja për më shumë se 30 ditë mund të jetë gjithashtu shenjë prezantuese; në fëmijë, sidoqoftë, tuberkulozi sputum pozitiv rrallë diagnostikohet.

diagnozaRreziku prej tuberkulozës është rritur kur ekziston një rast aktiv (tuberkulozipulmonar ngjitëse, strisho pozitive) në të njëjtën shtëpi, apo kur fëmija është ikequshqyer,kaHIV/AIDS,osekapasurfruthnëdisamuajtefundit.Shqyrtotuberkulozin në çdo fëmijë me:

anamnezë për:

n humbje të pasqaruar peshe apo ngecje në rritje;n temperaturë të pasqaruar, sidomos kur kjo vazhdon për më shumë se 2 javë;n kollë kronike (p.sh. kollë për më shumë se 30 ditë, me apo pa fishkëllimë);n ekspozim ndaj një të rrituri me një tuberkulozë pulmonare ngjitëse të mund-

shme apo definitive.

Në ekzaminim:n lëngu në njërën anë të krahërorit (hyrje e zvogëluar e ajrit, matitet i plotë në

perkutim);n nyje limfatike të rritura jo të ndjeshme apo absces i nyejve limfatik, sidomos

në qafë;n shenjat e meningjitit, sidomos kur këto zhvillohen gjatë disa ditëve dhe lëngu

spinal përmban kryesisht limfocitet dhe proteinat e rritura;n ënjtje abdominale, me apo pa nyje të palpueshme;n ënjtje progresive apo deformim në eshtra apo nyje, përfshirë kurrizin.

Hulumtimetn Përpiqu të sigurosh mostra për ekzaminim mikroskopik të bacileve acid-

shpejta (ngjyrosja Ziehl-Neelsen) dhe për kulturën e bacilit të tuberkulozit. Mostrat e mundshme përfshijnë tri aspirate gastrike tesull të mëngjesit, të njëpasnjëshme,LCS(nëseklinikishtështëiindikuar),lëngupleuraldhelëngui ascitit. Në bazë të shkallëve të ulëta të zbulimit përmes këtyre dy metodave, rezultati pozitiv do të konfirmojë tuberkulozin, por një rezultat negativ nuk e përjashton sëmundjen.

n Siguro një radiografi krahërori. Diagnoza e tuberkulozës mbështetet kur një radiografi krahërori tregon model miliar infiltratesh apo fusha perzistente

tuBErkulozi

103

4. kolla

të infiltrateve apo konsolidimit, shpesh me eksudat pleural, apo kompleks primar.

n Kryeni një test lëkuror PPD. Testi zakonisht është pozitiv në fëmijët me tu-berkulozë pulmonare (reaksionet prej >10 mm janë sugjestive për tuberkulozë; <10mmnë fëmijë, të imunizuarparaprakishtmeBCG,është idyshimtë).Sidoqoftë, testi PPD mund të jetë negativ në fëmijët me tuberkulozë që ka HIV/AIDSapokurekzistonsëmundjemiliare,kequshqyeshmërierëndëapofruth i kohës së fundit.

trajtimiäJepukursineplotëtëtrajtimittëgjitharastevetëkonfirmuaraaposhumëtë

dyshimta.

ä Kur jeni në mëdyshje, p.sh. në fëmijën me dyshim të madh për tuberkulozë apo i cili dështon të përgjigjet në trajtim për diagnoza tjera të mundshme, jepi trajtimin për tuberkulozë.

Dështimet e trajtimeve për diagnozat tjera përfshijnë trajtimin me antibiotik për pneumoni bakteriale të dukshme (kur fëmija ka simptoma mushkërore), apo për meningjit të mundshëm (kur fëmija ka simptoma neurologjike), apo për parazitë intestinal apo gjardiazë (kur fëmija ngec në rritje apo ka diarre apo simptoma abdominale).

ä Përmbaju trajtimit të rekomanduar nga programet nacionale të tuberkulozës. Informo këtë program dhe organizo përkrahjen dhe përcjelljen adekuate.

ä Nëse rekomandimet kombëtare nuk janë në dispozicion përmbaju udhër-rëfyesve të OBSh-së që janë dhënë më poshtë.

1. në shumicën e rasteve të tuberkulozës në fëmijëri (p.sh. në mungesë të tuberkulozës pulmonare sputum pozitive apo sëmundjes së rëndë), jepi:

2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide çdo ditë apo 3 herë në javë,

pasuar nga QOFTË 6 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + ethambutol apo isoniazid +

thioacetazone çdo ditë; APO 4 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë apo 3 herë

në javë.2. në rast të tuberkulozës pulmonale sputum pozitive apo sëmundjes së rëndë,

jepi trajtimin vijues:

tuBErkulozi

104

4. k

olla

2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide + ethambutol (apo streptomycin) çdo ditë apo 3 herë në javë,

pasuar nga QOFTË 6 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + ethambutol çdo ditë; APO 4 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë apo 3 herë

në javë.3. në rast të meningjitit tuberkular, tuberkulozës miliare apo tB spinale me

shenja neurologjike, jepi regjimin vijues:

2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide + ethambutol (apo streptomycin) çdo ditë apo 3 herë në javë,

pasuar nga 7 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë.Detajet e regjimit dhe dozat për secilën nga barnat e mësipërme janë dhënë në Shtojcën 2, faqe 356.

Masa paraprake: Shmangiu streptomycin-ës, kur është e mundur, në fëmijët për shkak se injeksionet janë të dhimbshme, mund të paraqiten dëmtime ireverzibile tënervave,dheekzistonrrezikungashpërndarjaeHIV-it,sipasojëepërdorimitjo të drejtë të gjilpërave dhe shiringave. Shmangu thioacetazone-s në fëmijët që dihetsejanëtëinfektuarmeHIV,apokurgjasatpërtëpasurHIVinfeksionjanëtëmëdha, për shkak se mund të paraqiten reaksione të rënda (nganjëherë fatale).

përcjelljaKonfirmo nëse barnat merren ashtu siç është udhëzuar, përmes vëzhgimit të drejtpërdrejtë të secilës dozë. Përcille shtimin e peshës së fëmijës (përditë) dhe temperaturën (dy herë në ditë) me qëllim që të kontrollohet për shërimin e temperaturës. Këto janë shenjat e përgjigjes në terapi. Kur trajtimi është dhënë për tuberkulozë të dyshuar, përmirësimi duhet parë brenda një muaji. Nëse kjo nuk ndodhë, rishiko pacientin, kontrollo zbatimin e terapisë dhe rishqyrto diagnozën.

masat e shëndetit publikä Paraqite rastin në autoritetet shëndetësore regjionale përgjegjëse. Sigurohu se

përcjellja e trajtimit është kryer, siç rekomandohet nga programi kombëtarë i tuberkulozit. Kontrollo të gjithë anëtarët e familjes së fëmijës (dhe nëse është e domosdoshme, kontaktet në shkollë) për raste të pazbuluara të tuberkulozës dhe organizo trajtimin për secilin rast që zbulohet.

inHalimi i trupit të Huaj

105

4. kolla

4.9 Inhalimi i trupit të huaj Kikirikët, farat apo objektet tjera të vogla mund të inhalohen, më së shpeshti nga fëmijët e moshës nën 4 vjeç. Trupi i huaj zakonisht ngatërrohet në bronk (më shpesh në të djathtin) dhe mund të shkaktojë kolabimin apo konsolidimin e pjesës së mushkërisë, në skaj të vendit të bllokimit. Ngulfatja është simptoma e shpeshtë fillestare. Kjo mund të pasohet nga intervalet pa simptoma me ditë apo javë, para se fëmija të paraqitet me fishkëllimë perzistente, kollë kronike apo pneumoni, e cila nuk përgjigjet në trajtim. Objektet e vogla të mprehta mund të ngatërrohennëlaring,dukeshkaktuarstridorapofishkëllimë.Rrallëobjektetemëdha duke u ngatërruar në laring mund të shkaktojnë vdekje të papritur prej asfiksionit, përderisa të mos bëhet një trakeotomi emergjente.

diagnozaInhalimi i trupit të huaj duhet marrë në konsideratë në fëmijët me shenjat vijuese:

n fillim i papritur i ngufatjes, kollës apo fishkëllimës apo

n pneumoni segmentale apo lobare, e cila nuk përgjigjet në terapinë me antibiotik (vërej gjithashtu diagnozën diferenciale të tuberkulozës – shih faqe 97).

Ekzamino fëmijën për:

n fishkëllimë të njëanshme;

n një regjion të zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes, i cili është ose jokumbues ose hipersonor në perkutim;

n devijimi i trakesë apo ictus cordis-it (majës së zemrës).

Siguro një radiografi krahërori në ekspirium të plotë, për të zbuluar një regjion të tejfryrjes apo kolabimit, zhvendosje mediastinale (larg prej pjesës së prekur), apo një trup i huaj nëse ai është radio-opak.

trajtimiNdihma e parë emergjente për fëmijët e ngulfatur. Përpiqu për të zhbllokuar dhe nxjerrur trupin e huaj. Menaxhimi varet nga mosha e fëmijës.

Për foshnje:ä Shtrije foshnjën në njërën dorë apo këmbë me kokë poshtë.

ä Godite shpinën e foshnjës pesë herë me rrënjën e dorës.

ä Nëse perziston obstruksioni, ktheje foshnjën mbarë dhe bëja pesë shtypje gjoksi me dy gishtërinj, një gisht gjerësi nën nivelin e thimthave, në vijën e mesme.

inHalimi i trupit të Huaj

106

4. k

olla

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrollo gojën e foshnjës për çfarëdo obstruk-sioni, që mund të largohet.

ä Nëse është e domosdoshme, përsërite këtë sekuencë me goditje shpine sërish.

Për fëmijët më të mëdhenj:ä Deri sa fëmija është ulur, në gjunjë apo shtrirë, godite shpinën e fëmijës me

rrënjën e dorës.

ä Nëse obstruksioni perziston, dil prapa fëmijës duke ia kaluar duart tua nën sqetulla përreth trupit të fëmijës; bëje njërën dorë grusht mu nën sternum; vendose tjetrën dorë mbi të parën dhe shtyni fort lartë në abdomen. Përsërite këtë deri në pesë herë.

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrollo gojën e fëmijës për ndonjë obstruksion, që mund të hiqet.

ä Nëse është e domosdoshme, përsërite sekuencën me goditje shpine sërish.

Pasi ta keni kryer këtë, është me rëndësi të kontrollohet kalueshmëria e rrugëve të frymëmarrjes duke:

n shikuar për lëvizjet e krahërorit

n dëgjuar për zhurmën e frymëmarrjes dhe

n ndjerë për frymëmarrje.

Nëse kërkohet menaxhimi i mëtutjeshëm i rrugëve të frymëmarrjes, shih Dia-gramin 4, faqe 8–9. Ky përshkruan veprimet që do të mbajnë rrugët e frymëmarrjes hapur dhe do të parandalojnë rënien e gjuhës dhe mbylljen e grykës me të deri sa fëmija këndellet.

ä Trajtimi i mëvonshëm i aspirimit të dyshuar të trupit të huaj. Nëse dyshohet në trup të huaj, referoje fëmijën në spital, ku diagnostikimi është i mundur dhe objekti mund të “largohet” me bronkoskopi. Nëse ka dëshmi për pneumoni, fillo trajtimin me ampicillin dhe gentamicin, sikur për pneumoni shumë të rëndë (shih faqe 74), para përpjekjes për të larguar trupin e huaj.

4.10 Insuficienca e zemrës Insuficienca e zemrës mund të shkaktojë frymëmarrje të shpejtë dhe distres respirator. Shkaqet themelore përfshijnë sëmundjen kongjenitale të zemrës (za-konisht në muajt e parë të jetës), ethet reumatike akute, miokarditin, perikarditin supurativ me ngushtim, endokarditin ngjitës, glomerulonefritin akut, aneminë e rëndë, pneumoninë shumë të rëndë dhe kequshqyeshmërinë e rëndë. Insuficienca e zemrës mund të precipitohet apo përkeqësohet nga mbingarkimi me lëngje, sidomoskurjepenlëngjeIV,qëpërmbajnëkripëra.

insuficiEnca E zEmrës

107

4. kolla

diagnozaShenjat më të shpeshta të insuficiencës së zemrës, në ekzaminim, janë:

n Takikardia (frekuenca e zemrës >160/minutë në fëmijët nën 12 muajsh; >120/minutë në fëmijët e moshës 12 muajsh deri 5 vjeç).

nRitmiiGalop-itmekërcitjebazalenëauskultim.

n Mëlçia e rritur, e dhimbshme.

n Në foshnje – frymëmarrja e shpejtë (apo djersitja), sidomos kur ushqehet (shih seksionin 4.1.1, faqe 73, për definimin e frymëmarrjes së shpejtë); në fëmijët më të rritur – ënjtje e këmbëve, duarve apo fytyrës apo vena të fryra në qafë.

n Zbehja e rëndë e shuplakave mund të jetë e pranishme nëse anemia e rëndë është shkaktare e insuficiencës së zemrës.

n Nëse diagnoza është e dyshimtë, mund të bëhet radiografia e krahërorit dhe kjo do të tregojë zemër të rritur.

n Mate shtypjen e gjakut nëse është e mundur kjo. Nëse është e rritur merre në konsideratë glomerulonefritin akut (shih librat standard të pediatrisë për trajtim).

trajtimiPër detajet e trajtimit të sëmundjes themelore të zemrës, konsulto librat standard të pediatrisë. Masat kryesore për trajtimin e insuficiencës së zemrës në fëmijët jo të kequshqyer rëndë janë si vijon.

ä diuretikët.Jepi furosemide(frusemide):doza1mg/kgduhet tëshkaktojë

Presioni jugular i rritur (PJRr) – shenjë e insuficiencës së zemrës


108

4. k

olla

Shënime

diurezëtërriturbrenda2orëve.Përveprimmëtëshpejtë,jepibarinIV.Nësedoza fillestare nuk është efektive, jepi 2 mg/kg dhe përsërite pas 12 orëve, nëse është e domosdoshme. Pas kësaj, një dozë e vetme ditore prej 1–2 mg/kg, oral zakonisht është e mjaftueshme.

ä digoksina. Shqyrto dhënien e digoksinës (shih Shtojcën 2, faqe 340).

ä kaliumi plotësues. Kaliumi plotësues nuk kërkohet kur furosemidi jepet i vetëm për trajtimin që zgjat vetëm disa ditë. Kur jepet digoksina dhe furo-semidi, apo nëse furosemidi jepet më gjatë se 5 ditë, jepi kalium oral (3–5 mmol/kg/ditë).

ä oksigjeni.Jepioksigjennësefëmijakafrekuencërespiratoreprej≥70/min, tregon shenja të distresit respirator, apo ka cianozë qendrore. Shih faqe 285.

kujdesi përkrahës• ShmangiupërdorimittëlëngjeveIV,kurkjoështëemundur.

• Përkrahefëmijënnëpozitëgjysmëtëulurmekokëndhesupetengrituradhegjymtyrët e poshtme të varura.

• Uletemperaturënmeparacetamolpërtëzvogëluarngarkesënezemrës.

përcjelljaFëmija duhet kontrolluar nga infermierja çdo 6 orë (çdo 3 orë deri sa është në terapi me oksigjen) dhe nga mjeku një herë në ditë. Përcille edhe frekuencën rerspiratore edhe atë të pulsit, madhësinë e mëlçisë dhe peshën e trupit për të vlerësuarpërgjigjennëtrajtim.Vazhdotrajtiminderisafrekuencarespiratoredhee pulsit të jenë normale dhe mëlçia të mos jetë më e rritur.


109

5. Diarrea

Kapitulli 5

Diarrea

Në këtë kapitull gjejmë udhërrëfyesit e trajtimit për menaxhimin të diarresë akute (me dehidrim të rëndë, të mesëm apo pa dehidrim), diarresë perzistente dhe dizenterisë, te fëmijët e moshës nga 1 javë deri në 5 vjeç. Vlerësimi i fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë është përshkruar në seksionet 7.2 dhe 7.3 (faqe 178-180). Tri elementet esenciale për menaxhimin e të gjithë fëmijëve me diarre janë terapia rehidruese, shtimi i zinkut dhe të ushqyerit e vazhdueshëm.

Gjatë diarresë, përmes jashtëqitjeve ujore shënohen humbje të mëdha të ujit dhe elektroliteve (natrium, kalium e bikarbonate). Dehidrimi ndodhë kur këto humbje nuk zëvendësohen në mënyrë adekuate dhe zhvillohet mungesë e ujit dhe elektroliteve. Shkalla e dehidrimit është klasifikuar sipas simptomave dhe shenjave të cilat reflektojnë sasinë e lëngjeve të humbura (shih seksionin 2.3 (faqe 38) dhe 5.1 (më poshtë). Regjimi i rehidrimit zgjidhet sipas shkallës së dehidrimit.

Zinku është mikronutrient i rëndësishëm për shëndetin dhe zhvillimin e fëmijës në tërësi. Zinku humbet në sasi të mëdha gjatë diarresë. Zëvendësimi i tij është më rëndësi për ta ndihmuar fëmijën për t’u shëruar dhe për t’a mbajtur të shëndoshë në muajt e ardhshëm. Është dokumentuar se dhënia shtesë e zinkut gjatë episodeve të diarresë e redukton kohëzgjatjen dhe rëndesën e episodeve dhe e zvogëlon incidencën e diarresë në 2-3 muajt në vijim. Për këto arsye, të gjithë pacientëve me diarre iu duhet zink shtesë, sa më parë pasi që të ketë filluar diarrea.

Gjatë diarresë, zvogëlimi i marrjes së ushqimit dhe absorbimit dhe rritja e kërke-save nutritive shpesh shoqërohen dhe shkaktojnë humbjen e peshës dhe ngecjen në rritje. Zakonisht, kequshqyeshmëria shkakton diarre më të rëndë, më të gjatë dhe më të shpeshtë, krahasuar me diarrenë te fëmijët pa kequshqyeshmëri. Ky

5.1 Fëmija që paraqitet me diarre 1105.2 Diarrea akute 111 5.2.1 Dehidrimi i rëndë 112 5.2.2 Dehidrimi mesëm 115 5.2.3 Nuk ka dehidrim 119

5.3 Diarrea perzistente 122 5.3.1 Diarrea e rëndë perzistente 122 5.3.2 Diarrea perzistente (jo e rëndë) 1265.4 Dizenteria 127

110

5. D

iarr

ea

cikël vdekjeprurës mund të prishet apo thyhet, duke dhënë ushqim të pasur me nutrient gjatë diarresë dhe kur fëmija është mirë.

Antibiotikët nuk duhet të përdorën në mënyrë rutinore. Ata janë të dobishëm vetëm për fëmijët që kanë diarre me gjak (me gjasë shigelozë), kolerë të dyshuar me dehidrim të rëndë dhe ndonjë infeksion tjetër serioz jo-intestinal, siç është pneumonia. Barnat antiprotozoale janë rrallë të indukuara. Barnat “Anti-diarreale” dhe anti-emetike nuk duhet dhënë fëmijëve të vegjël me diarre akute apo dizenteri perzistente; ato as nuk e parandalojnë dehidrimin, as nuk e përmirësojnë statusin nutritiv -bile disa kanë efekte anësore të rrezikshme, e ndonjëherë edhe fatale.

5.1 Fëmija që paraqitet me diarre anamnezaAnamneza detale nutritive është esenciale për menaxhimin e fëmijës me diarre. Po ashtu, hulumto si më poshtë:

ndiarrea — frekuenca e jashtëqitjeve— kohëzgjatja (numri i ditëve)— gjak në jashtëqitje

nepidemi e mundshme lokale e kolerësnpërdorim i kohëve të fundit i antibiotikëve për ndonjë trajtim tjetërnataqet e vajit të foshnjës të përcjellura me zbehje.

ekzaminimiShiko për:

nshenjat e dehidrimit të mesëm apo dehidrimit të rëndë:— i/e shqetësuar apo irrituar— letargjik/shkalla e ulur e vetëdijes— sytë e fundosur— kthim të ngadalësuar të rrudhës së lëkurës së abdomenit— i etur/ pi vrullshëm, dobët apo nuk është në gjendje të pijë fare

nka gjak në jashtëqitjen janë të pranishme shenjat e kequshqyeshmërisë së rëndënmasë abdominalen fryrje barku.

Nuk ka nevojë për kulturat rutinore të jashtëqitjes te fëmijët me diarre.

Diarrea

111

5. Diarrea

Tabela 11. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarreDiagnoza Në favor

Diarrea akute (ujore) — Më shumë se 3 jashtëqitje në ditë — Nuk ka gjak në jashtëqitjeKolera — Diarrea me dehidrim të rëndë gjatë epidemisë së kolerës — Kultura pozitive e jashtëqitjes për V.Cholerae O1 apo O 139Dizenteria — Gjak në jashtëqitje (e vërejtur/parë apo e raportuar)Diarrea perzistente — Diarrea që zgjatë 14 apo më shumë ditëDiarrea me —Ndonjë diarre me shenja të kequshqyeshmëris së rëndë (shih kequshqyeshmëri të rëndë faqe 177)Diarrea e shoqëruar me — Kursi i trajtimit të fundit me antibiotikë të spektrit të gjerëpërdorim paraprak të antibiotikëveinvaginimi — Gjak në jashtëqitje — Masë abdominale (kontrolloni me ekzaminim rektal) — ataqet e të qarit me zbehje te foshnjat

5.2 Diarrea akute Vlerësimi i dehidrimitTe të gjithë fëmijët me diarre, vendos nëse ka dehidrim dhe jep trajtimin adekuat (shih tabelën 12 më poshtë).Për të gjithë fëmijët me diarre, gjendja e hidrimit duhet të klasifikohet si dehidrim i rëndë, dehidrim i mesëm apo nuk ka dehidrim (shih më poshtë) dhe duhet dhënë trajtimin adekuat.

Tabela 12. Klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarreKlasifikimi Shenjat apo simptomat Trajtimi

Dehidrim i Dy apo më shumë prej shenjave ä Jepi lëngje për dehidrim të rëndë rëndë të mëposhtme: (shih planin C për trajtimin e n letargji/pavetëdije diarresë në spital, faqe 114) n sytë e fundosur n nuk është i aftë të pijë apo pi dobët n lëkura e abdomenit kthehet prapa shumë ngadalë (≥2 sekonda)Dehidrim i Dy apo më shumë prej shenjave ä Jepi lëngje dhe ushqim për dehidrim mesëm të mëposhtme: të mesëm (shih planin B për trajtimin n i/e shqetësuar, irrituar e diarresë, faqe 117) n sytë e fundosur ä pas rehidrimit, këshilloje nënën për n pi me etje, i etur trajtimin në shtëpi dhe kur duhet të n lëkura e abdomenit kthehet kthehet menjëherë (shih faqet 116, ngadalë 118) ä Vizita kontrolluese për 5 ditë nëse nuk ka ndonjë përmirësim.

Diarrea akute

112

5. D

iarr

ea

Tabela 12. VazhdonKlasifikimi Shenjat apo simptomat Trajtimi

Nuk Nuk ka shenja të mjaftueshme për ä Jepni lëngje apo ushqim, për të ka dehidrim ta klasifikuar si dehidrim të trajtuar dehidrimin në shtëpi mesëm apo të rëndë (shih planin a për trajtimin e diarresë, faqe 120) ä Këshilloje nënën se kur duhet të kthehet menjëherë (faqe 119) ä Vizita kontrolluese për 5 ditë, nëse nuk ka ndonjë përmirësim.

5.2.1 Dehidrimi i rëndëFëmijët me dehidrim të rëndë kërkojnë rehidrim të shpejtë IV me mbikëqyrje të rreptë, e cila pasohet me rehidrim oral, posa fëmija të fillojë të përmirësohet mjaftueshëm. Në vendet ku ka epidemi të kolerës, jepi antibiotikë efektiv kundër kolerës. (shih faqen 113).

DiagnozaNëse te fëmija me diarre janë të pran-ishme dy nga shenjat e mëposhtme, atëherë ai duhet diagnostikuar si dehidrim i rëndë:n letargjia apo vetëdija e humburnsytë e fundosurn lëkura e abdomenit kthehet prapa

shumë ngadalë (2 sekonda apo më shumë)

nnuk është në gjendje të pijë apo pi dobët.

trajtimiFëmijëve me dehidrim të rëndë duhet dhënë menjëherë rehidrimin IV, të përcjellur me terapi rehidruese orale.ä Menjëherë fillo me lëngjet IV. Derisa të vendoset shpejtësia e dhënies së pikave,

trajtoje me tretje të ORS-së, nëse fëmija mund të pijë.Vërejtje: Tretësira më e mirë IV është Ringer Laktati (poashtu e quajtur tretësira Hartmann për injeksione). Në mungesë të Ringer Laktatit, mund të përdoret tretja fiziologjike (0,9% NaCl). Tretja 5% e glukozës (Dekstrozës) nuk është efektive dhe nuk duhet përdorur.

DehiDrimi i rëNDë

Sytë e fundosur (futur brenda)

113

5. DiarreaDehiDrimi i rëNDë

ä Jepi 100 ml/kg të tretësirës së zgjedhur të ndarë si në tabelën 13.

Për më shumë informata, shih Planin C të trajtimit, faqe 114. Ky paraqet udhër-rëfyesit për dhënien e tretjes së ORS-së përmes sondës nazogastrike, apo përmes gojës kur terapia IV nuk është e mundur.

KoleranDyshoni në kolerë te fëmijët mbi moshën 2 vjeçare, të cilët kanë diarre akute

ujore dhe shenja të dehidrimit të rëndë, nëse kolera ndodhë në vendet të kufizuara.

ä Vlerëso dhe trajto dehidrimin sikur tek diarretë tjera akute.

ä Jepja një antibiotik oral, në të cilën dihet se sojet e Vibrio Cholerea-së, në regjion, janë të ndjeshme. Zgjedhjet e mundshme janë: tetracyclini, doxycyclina,

Tabela 13. Dhënia e lëngjeve IV, fëmijës me dehidrim të rëndë

Së pari, jepi 30 ml/kg në: Pastaj, jepi 70 ml/kg në:

moshën <12 muaj 1 orëa 5 orë

≥12 muajsh 30 minutaa 21/2 orë

a përsërite prapë dhënjen e lëngjeve nëse pulsi radial ende është shumë i dobët apo i paprekshëm.

Tërheqja e lëkurës së abdomenit të fëmijës për të testuar zvogëlimin e turgorit të lëkurës

Kthimi i ngadalshëm i rrudhës lëkurore në dehidrimin e rëndë

114

5. D

iarr

ea

PO

PO

PO

DiaGrami 13. Plani C i trajtimit të diarresë: trajtoje shpejtë dehidrimin e rëndë

ä Fillo menjëherë me dhënien e lëngjeve IV. Nëse fëmija mund të pijë, jepi tretje të ORS-së përmes gojës derisa të vendosësh dhe rregullosh frekuencën e pikave. Jepi 100 ml/kg tretje Ringer (apo, nëse nuk ke këtë, tretje fiziologjike NaCl) si më poshtë: mOSha Së pari jepi Pastaj jepi 30 ml/kg në: 70 ml/kg në: Foshnjat 1 orë* 5 orë (nën 12 muajshe) Fëmijët 30 minuta* 2 1/2 orë (12 muajsh deri 5 vjeç)* Përsërite prapë nëse pulsi radial është ende i dobët apo nuk është i prekshëm.

n Rivlerëso fëmijën çdo 15-30 minuta. Nëse gjendja hidruese nuk është përmirësuar, shtoje numrin e pikave.ä Poashtu jepi tretje të ORS-së (përafërsisht 5 ml/kg/orë) sa më parë që fëmija të mund të pijë: zakonisht pas 3-4 orëve (foshnjat) apo 1–2 orë (fëmijët).n Rivlerëso foshnjën pas 6 orëve dhe fëmijën pas 3 orëve. Klasifiko dehidrimin. Pastaj zgjidhe planin adekuat (A, B, C) për të vazhduar trajtimin.ä Referoje URGJENTISHT në spital për trajtim IV.ä Nëse fëmija mund të pijë, jepi nënës tretje të ORS-së dhe tregoi se si t’i jap gllënjka të shpeshta gjatë rrugës.ä Fillo rehidrimin përmes tubës (gojës) me tretje të ORS-së: 20 ml/kg/orë për 6 orë (gjithsej 120 ml/kg).n Rivlerëso secilin fëmijë çdo 1-2 orë:

— Nëse ka vjellje të përsëritura apo distension të rritur abdominal, jepi lëngjet më ngadalë.

— Nëse gjendja e hidrimit nuk është përmirësuar pas 3 orëve, dërgoje fëmijën për trajtim IV.

n Pas 6 orëve, rivlerësoje fëmijën. Klasifikoje dehid-rimin. Pastaj, zgjidhe planin adekuat për të vazhduar trajtimin (A, B, C).Vërejtje: Nëse është e mundur, observoje fëmijën së paku 6 orë pas rehidrimit, për t’u siguruar se nëna mund të mbajë gjendjen e hidrimit përmes dhënies së tretjes së ORS-së, përmes gojës.

å Përcill shigjetat. Nëse përgjigja është PO vazhdo anash (djathtas). Nëse është JO vazhdo poshtë.FiLLO këtu

a mund të jepen lëngje

intravenoze (iV) menjëherë?

a mund të dërgohet fëmija

për trajtim iV (brenda 30 minutash)?

a je i trajnuar për të përdorur

sondën nazogastrike?

a mund të pijë fëmija?

referoje urGJeNtiSht për në spital

për rehidrim iV apo trajtim me

sondë NG

JO

JO

JO

JO

115

5. Diarrea

cotrimoxazoli dhe erythromycina (për dozat, shih Shtojcën 2, faqe 329).

ä Përshkruaj shtesa të Zinkut, sa më parë që të ndalet të vjellurit (shih faqe 118).

PërcjelljaRivlerësoje fëmijën çdo 15 – 30 minuta derisa pulsi radial të jetë i fuqishëm. Nëse rehidrimi nuk e përmirëson gjendjen, jepi tretësirë IV më shpejtë. Pastaj, rivlerësoje fëmijën së paku çdo orë, me qëllim të verifikimit nëse hidrimi është duke u përmirësuar, duke kontrolluar rrudhën e lëkurës, nivelin e vetëdijes dhe aftësinë për të pirë. Sytë e fundosur përmirësohen më ngadalë sesa shenjat tjera dhe përcjellja e tyre është më pak e dobishme.

Kur tërë sasia e lëngjeve IV të jetë dhënë, rivlerëso tërësisht gjendjen e hidrimit të fëmijës, duke shfrytezuar tabelën 7 (faqe 12).

• Nëse shenjat e dehidrimit të rëndë janë ende të pranishme, përsëriti infuzionet e lëngjeve IV, siç është theksuar më parë. Dehidrimi i rëndë perzistent pas rehidrimit IV është i pazakonshëm dhe zakonisht ndodhë te fëmijët që kanë jashtëqitje të shpeshta dhe të mëdha ujore në fazën e rehidrimit.

• Nëse fëmija përmirësohet por prapë tregon shenja të dehidrimit të mesëm, ndërpreje trajtimin IV dhe jepi tretje ORS për 4 orë (shih seksionin 5.1.2 më poshtë dhe Planin B të trajtimit të diarresë, faqe 117). Nëse fëmija ushqehet normalisht me qumësht gjiri, inkurajo nënën për të vazhduar të ushqyerit sa më shpesh.

• Nëse nuk ka shenja të dehidrimit, përcilli udhërrëfyesit në seksionin 5.1.3 dhe Planin A për trajtimin e diarresë, faqe 120. Kur është e përshtatshme, inkurajo nënën për të vazhduar të ushqyerit sa më shpesh me qumësht të gjirit. Observo fëmijën për së paku 6 orë, para se ta lirosh, për të konfirmuar se nëna është e aftë për të mbajtur gjendjen e hidrimit të fëmijës, duke i dhënë tretje të ORS-së.

Të gjithë fëmijët duhet të fillojnë marrjen e tretësirë së ORS-së (rreth 5 ml/kg/orë) me gotë kur mund të pijnë pa ndonjë vështirësi (zakonisht 3-4 orë për foshnjat, apo 1-2 orë për fëmijët më të rritur). Kjo ofron bazën dhe kaliumin plotësues, që mund të mos jenë dhënë në mënyrë adekuate përmes tretësirave IV. Kur dehidrimi i rëndë të jetë përmirësuar, përshkruaje zinkun (shih faqe 118).

5.2.2 Dehidrimi i mesëm Në përgjithësi, fëmijëve me dehidrim të mesëm duhet t’iu japim tretje të ORS-së, për 4 orët e para në institucionin shëndetësor, kur fëmija është i mbikqyrur dhe nëna mësohet se si të përgatisë dhe jap tretjen e ORS-së.

DehiDrimi i meSëm

116

5. D

iarr

ea

DiagnozaFëmija ka dehidrim të mesëm nëse ka dy apo më shumë shenja të mëposhtme:

nshqetësim/irritim

netje dhe pi me vrull

nsy të fundosur

nkthim të ngadalshëm të rrudhës lëkurore të abdomenit.

Fëmija është në dehidrim të rëndë edhe atëherë kur ka së paku një nga shenjat e sipërshënuara dhe një shenjë nga dehidrimi i rëndë (p.sh., shqetësim/irritim dhe pi dobët).

trajtimiä Në 4 orët e para, jepi fëmijës sasit vijuese të përafërta të tretjes së ORS-së,

duke u bazuar në peshën (apo moshën nëse nuk e di peshën) e fëmijës, siç është e treguar në tabelën 14.

Megjithatë, nëse fëmija dëshiron të pijë më shumë, jepi më shumë.

ä Tregoi nënës se si t’ia jap fëmijës tretjen e ORS-së, me lugë të çajit për çdo 1-2 minuta, nëse fëmija është në moshën 2 vjeçare; gllënjka të shpeshta nga gota për fëmijët më të vjetër.

ä Kontrolloje rregullisht për të parë nëse ka ndonjë problem.

• Nëse fëmija vjellë, prit 10 minuta; pastaj, rifillo dhënien e tretjes së ORS-së më ngadalë (p.sh. me lugë për çdo 2-3 minuta).

• Nëse kapakët e syve të fëmijës janë të fryrë, ndërpreje dhënien e tretjes së ORS-së dhe jepi ujë të pastër apo qumësht gjiri.

ä Këshilloi nënat që ushqejnë me qumësht të gjirit, që të vazhdojnë të ushqyerit, sa herë që të dëshirojë fëmija.

ä Nëse nëna nuk mund të qëndrojë në institucion për 4 orë, tregoi asaj se si të përgatis tretjen e ORS-së dhe jepi pako të mjaftueshme të ORS-së, për të kompletuar rehidrimin në shtëpi, si dhe për dy ditë të tjera.

ä Rivlerësoje fëmijën pas 4 orëve, duke e kontrolluar për shenjat e dehidrimit të përmendura më parë.

(Vërejtje: Rivlerësoje fëmijën pa u mbushur 4 orë, nëse ai nuk merrë tretjen e ORS-së apo duket se po i keqësohet gjendja.)

— Nëse nuk ka dehidrim, mësoje nënën për katër rregullat e trajtimit në shtëpi:

(i) jepi lëngje shtesë

DehiDrimi i meSëm

117

5. Diarrea

DiaGrami 14. Plani B i trajtimit të diarresë: trajto dehidrimin e mesëm me tretje të OrS-së

JEPI SASITË E REKOMANDUARA TË ORS-SË NË KLINIKË, GJATË PERIUDHËS 4 ORËSHE.

ä Përcakto sasinë e tretjes së OrS-së, për t’u dhënë gjatë 4 orëve të para.mOSha* Deri në prej 4 deri prej 12 muaj prej 2 vjet 4 muaj 12 muaj deri 2 vjet deri 5 vjet

PeSha <6 kg 6–<10 kg 10–<12 kg 12–19 kgNë ml 200–600** 600–1000** 1000–1200** 1200–1900**

* Shërbehu me moshën e fëmijës vetëm kur nuk e di peshën. Sasia e përafërt e tretjes së ORS-së e shprehur në ml, mund të llogaritet duke e shumëzuar peshën e fëmijës (në kg) me 100.

**përmirësimet e bëra janë të bazuara në vlerat e dhëna në MISF

— Nëse fëmija dëshiron të pijë më shumë tretje të ORS-së se sa është paraqitur këtu, jepi më shumë.

— Foshnjave nën 6 muaj që nuk ushqehen në gji duhet t’u jepen 100-200 ml ujë të pastër gjatë kësaj kohe.

ä tregoi nënës se si të jap tretjen e OrS-së.— Jepi shpesh gllënjka të vogla me gotë.— Nëse fëmija vjellë, prit 10 minuta. Pastaj vazhdo, por më ngadalë.— Vazhdo të ushqyerit me qumësht të gjirit sa herë që të dëshirojë fëmija.

n Pas 4 orësh:— Rivlerësoje fëmijën dhe klasifikoje për dehidrim.— Zgjidhe planin adekuat për të vazhduar trajtimin.— Fillo me të ushqyerit e fëmijës në klinikë.

ä Nëse nëna duhet të shkojë para përfundimit të trajtimit:— Tregoi asaj se si të përgatitet tretja e ORS-së në shtëpi.— Tregoi asaj, se sa tretje të ORS-së duhet t’i jap fëmijës, për të përfun-

duar trajtimin 4 orësh në shtëpi.— Jepi nënës qese të mjaftueshme të ORS-së për të përfunduar rehidrimin.

Poashtu, jepi asaj 2 qese të ORS-së siç rekomandohet me planin A.

— Shpjegoja katër rregullat e trajtimit në shtëpi:

1. Jepi lëngje shtesë 2. Jepi shtesa të zinkut 3. Vazhdo me të ushqyerit 3. kur të kthehet } Shih Planin a të trajtimit të diarresë

(faqe 120)dhe kartela e nënës (faqe 298)

118

5. D

iarr

ea

(ii) jepi shtesa zinku për 10–14 ditë(iii) vazhdo të ushqyerit (shih Kaptinë 10, faqe 265)(iv) risille fëmijën menjëherë nëse shfaqet ndonjë nga shenjat e më-

poshtme: — pi dobët apo nuk është i aftë të pijë, apo ushqehet me qumësht të gjirit — sëmuret më shumë — ka temperaturë të lartë — ka gjak në jashtëqitje.

— Nëse fëmija ende ka dehidrim të mesëm, përsërite trajtimin për 4 orë të tjera me tretje të ORS-së, si më lartë dhe fillo t’i ofrosh ushqim, qumësht apo lëngje pemësh dhe ushqeje me qumësht gjiri sa më shpesh.

— Nëse janë zhvilluar shenjat e dehidrimit të rëndë, shih seksionin 5.1.1 (faqe 112) për trajtim.

Plani B dhe A i trajtimit në faqe 120 dhe 117 ofrojnë detaje të tjera.

Jepi shtesa zinkuä Tregoi nënës se sa zink të japë Deri në 6 muaj 1/2 tablete (10 mg) çdo ditë 6 muaj dhe më shumë 1 tabletë (20 mg) çdo ditë për 10–14 ditë

të ushqyeritVazhdimi i të ushqyerit nutritiv është element me rëndësi në menaxhimin e diarresë. ä Në periudhën fillestare rehidruese 4 orëshe, mos i jep ushqim tjetër përveç

qumësht të gjirit. Fëmijët që ushqehen me qumësht gjiri duhet vazhduar të ushqehen rregullisht dhe sa më shpesh me qumësht gjiri, gjatë episodeve të diarresë.

ä Pas 4 orëve, nëse fëmija ende ka dehidrim të mesëm dhe vazhdon të marrë tretje të ORS-së, jepi ushqim çdo 3-4 orë.

ä Të gjithë fëmijëve mbi moshën 4-6 muaj duhet dhënë pak ushqim, para se të shkojnë në shtëpi.

Nëse fëmija nuk është i ushqyer normalisht me qumësht të gjirit, hulumto mun-dësinë për rilaktacion (p.sh. ristarto të ushqyerit me qumësht të gjirit pasi që të jetë ndërprerë – shih faqe 268) apo jepi zëvendësues të zakonshëm të qumështit të gjirit. Nëse fëmija është 6 muajsh apo më i vjetër apo vetëm ushqehet me ushqim të fortë/solid, jepi ushqime të freskëta të përgatitura – të ziera, qullëra apo të bluara. Rekomandohen ushqimet e mëposhtme:

DehiDrimi i meSëm

119

5. DiarreaNuk ka DehiDrim

• drithëratapoushqimtjetërnishestejeipërziermeperime,perimebarishtoredhe mish/peshk, kur është e mundur, me 1-2 lugë çaji të vajit të shtuar, secilës shujtë

• ushqimet lokale të rekomanduara sipas MISF-it në vendin përkatës (shihsesionin 10.1, faqe 265)

• lëngjetëfreskëtapemëshapobananetëbluara/shtypurapërtëofruarkaliu-min.

ä Inkurajo fëmijën për të ngrënë duke i ofruar ushqimin së paku 6 herë në ditë. Jepi ushqim të njëjtë pasi që të ndalet diarrea dhe jepi një shujtë shtesë në ditë, për së paku 2 javë.

5.2.3 Nuk ka dehidrimFëmijët me diarre, por pa dehidrim duhet të marrin lëngje shtesë në shtëpi, për të parandaluar dehidrimin. Fëmijët duhet të vazhdojnë marrjen e ushqimit të përshtatshëm, sipas moshës përkatëse, duke përfshirë edhe të ushqyerit me qumësht të gjirit.

DiagnozaDiarrea pa dehidrim duhet të diagnostikohet vetëm nëse fëmija nuk ka së paku dy prej shenjave të mëposhtme, që karakterizojn dehidrimin e mesëm apo të rëndë:n i/e shqetësuar/irrituarn letargjik apo i pavetëdijennuk është në gjendje të pijë apo pi dobëtn i etur apo pi me vrullnsytë e fundosurn lëkura e abdomenit kthehet prapa ngadalë apo shumë ngadalë.

trajtimiä Trajtoje fëmijën si pacient ambulantor.ä Këshilloje nënën për 4 rregullat e trajtimit në shtëpi:

— jepi lëngje shtesë— jepi shtesa të zinkut— vazhdo të ushqyerit — jepi këshilla se kur duhet të kthehet.

Shih Planin A të trajtimit në faqe 120.

ä Jepi lëngje shtesë, si më poshtë:— Nëse fëmija është duke u ushqyer me qumësht të gjirit, këshilloje nënën

për ta ushqyer me gji sa më shpesh dhe sa më gjatë në çdo mëkim. Nëse

120

5. D

iarr

ea

DiaGrami 15. Plani a i trajtimit të diarresë: trajto diarren në shtëpi

KËSHILLOJE NËNËN MBI 4 RREGULLAT E TRAJTIMIT TË SHTËPI: JEPI LËNGJE SHTESË, VAZHDO TË USHQYERIT, KUR TË KTHEHET

ä 1. JePi LëNGJe ShteSë (aQ Sa FëmiJa DëShirON të marrë)

ä treGOi NëNëS:— Ushqeje me qumësht gjiri sa më shpesh dhe sa më gjatë në çdo mëkim.

— Nëse fëmija është duke u ushqyer ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi tretje të ORS-së apo ujë të pastër si shtesë të qumështit të gjirit.

— Nëse fëmija nuk ushqehet ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi një apo më shumë nga lëngjet e mëposhtme: Tretje të ORS-së, lëngje me bazë ushqimore (siç është supa, ujë i orizit dhe jogurti) apo uji i pastër.

Është me rëndësi të veçantë dhënia e tretjes së ORS-së në shtëpi kur:— fëmija është trajtuar me Planin B apo Planin C gjatë vizitës.

— fëmija nuk mund të kthehet në klinikë, nëse diarrea keqësohet.

ä mëSOJe NëNëN Si ta PërZieJë Dhe JaP tretJeN e OrS-Së. JePi NëNëS 2 QeSe të OrS-Së Për t’i PërDOrur Në ShtëPi.

ä treGOi NëNëS Se ÇFarë SaSie e LëNGJeVe Duhet t’i JePet FëmiJëS, Si ShteSë e LëNGJeVe tJera të ZakONShme:

Deri në 2 vjeç 50 deri 100 ml pas çdo jashtëqitjeje

2 vjeç apo më shumë 100 deri 200 ml pas çdo jashtëqitjeje

Tregoi nënës që:— Të jap shpesh gllënjka të vogla me gotë.

— Nëse fëmija vjellë, të pres 10 minuta. Pastaj të vazhdojë, por më ngadalë.

— Të vazhdojë dhënien e lëngjeve shtesë derisa të ndalet diarrea.

ä 2. JeP ShteSa ZiNku

ä treGOi NëNëS Sa ZiNk Duhet të JaP:

Deri në 6 muajsh 1/2 tablete (10 mg) në ditë 10–14 ditë

6 muajsh dhe më shumë 1 tabletë (20 mg) në ditë 10–14 ditë

ä treGOi NëNëS Se Si t’i JaP ShteSat e ZiNkut:— Foshnjës, tretja tabletën në sasi të vogla të ujit apo ujë të pastër, qumësht të

shtrydhur gjiri apo tretje të ORS-së në gotë të vogël apo lugë.

— Fëmija më i rritur, mund të përtypë apo tretë tabletën në sasi të vogla të ujit të pastër, me gotë apo lugë.

ä rikuJtOJa NëNëS Për t’i DhëNë ShteSa ZiNku 10-14 Ditë.

ä 3. VaZhDO të uShQYerit Shih karteLëN e NëNëS (FaQe 298)ä 4. kur të kthehet }

121

5. Diarrea

fëmija është i ushqyer ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi tretje të ORS-së apo ujë të pastër, si shtesë qumështit të gjirit. Pasi që të ndalet diarrea, duhet vazhduar të ushqyerit ekskluzivisht me qumësht të gjirit, sipas moshës së fëmijës.

— Nëse fëmija nuk ushqehet ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi një apo më shumë nga lëngjet e mëposhtme: • tretjetëORS-së• lëngjemebazëushqimore(sisupë,ujëoriziapojogurt)• ujëtëpastër.

Për të parandaluar zhvillimin e dehidrimit, këshilloje nënën që t’i jap lëngje shtesë – sa më shumë që të mund të pijë fëmija:

• përfëmijët<2vjet,rreth50–100 ml pas çdo jashtëqitje • përfëmijët2apomëshumëvjeçrreth100–200mlpasçdojashtëqitje.

Thuaj nënës që t’i jap gllënjka të vogla me gotë. Nëse fëmija vjellë, prit 10 minuta dhe pastaj vazhdo ngadalë. Ajo duhet të vazhdojë t’i jap fëmijës lëngje shtesë derisa të ndalet diarrea.Mësoje nënën si të përziejë dhe jap tretjen e ORS-së dhe jepi dy qese të ORS-së për t’i marrë me vete në shtëpi.

ä Jepi shtesa të zinkut— Tregoi nënës sa zink duhet t’i jap: Deri në 6 muaj 1/2 tablete (10 mg) në ditë 6 muaj apo më shumë 1 tabletë (20 mg) në ditë për 10–14 ditë— Tregoi nënës si t’ia jap shtesat e zinkut:

• Foshnjës,tretjatabletënnësasitëvogëltëujittëpastër,qumështgjiritë shtrydhur apo ORS.

• Fëmijamëirritur,mundtëpërtypë,apotrettabletën— Rikujtoja nënës që t’i jap shtesa të zinkut 10-14 ditë.

ä Vazhdo të ushqyerit – shih këshillat të ushqyerit në Kaptinën 10 (faqe 265) dhe 12 (faqe 297).

ä Këshilloje nënën kur duhet të kthehet menjëherë – shih më poshtë.

Vizita kontrollueseä Këshilloje nënën se duhet të kthehet menjëherë në institucionin shëndetë-

sor, nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë apo të ushqehet me qumësht të gjirit, apo pi dobët, apo zhvillon temperaturë, apo ka gjak në jashtëqitje. Nëse fëmija nuk ka asnjë nga këto shenja po ende nuk është duke u përmirësuar, këshilloje nënën që të kthehet për vizitë kontrolluese për 5 ditë.

Nuk ka DehiDrim

122

5. D

iarr

ea

Po ashtu, shpjegoja nënës se trajtimi i njëjtë, duhet dhënë në të ardhmen sa më parë që të paraqitet diarrea. Shih planin A të trajtimit, faqe 120.

5.3 Diarrea perzistente Diarrea perzistente është diarrea, me apo pa gjak, e cila fillon në mënyrë akute dhe zgjatë 14 apo më shumë ditë. Kur ka dehidrim të mesëm apo të rëndë, diarrea perzistente është e klasifikuar si e “rëndë”. Udhërrëfyesit e mëtejmë janë për fëmijët me diarre perzistente, të cilët nuk kanë kequshqyeshmëri të rëndë. Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë, me diarre perzistente, kërkojnë hospitalizim dhe trajtim specifik, siç është e përshkruar në Kapitulli 7 (seksioni 7.5.4, faqe 196).Në vendet me prevalencë të lartë të HIV-it, dysho në HIV nëse ka ndonjë shenjë tjetër klinike apo faktor rreziku (shih Kapitulli 8, faqe 203). Kontrollo me mikroskop jashtëqitjen për izospore.

5.3.1 Diarrea e rëndë perzistente DiagnozanFoshnjat apo fëmijët me diarre që zgjatë 14 ditë, me shenja të dehidrimit (shih

faqen 112), kanë diarre perzistente të rëndë dhe kërkojnë trajtim spitalor.

trajtimiä Vlerëso fëmijën për shenjat e dehidrimit dhe jepi lëngje sipas planit B apo C

të trajtimit (shih faqet 117, 114).Tretja ORS është efektive për shumicën e fëmijëve me diarre perzistente. Në disa raste, megjithatë, absorbimi i glukozës është më i dobët dhe tretja e ORS-së nuk është efektive. Kur jipet tretje e ORS-së, vëllimi i jashtëqitjeve të tyre rritet dukshëm, shtohet etja, paraqiten apo përkeqësohen shenjat e dehidrimit dhe jashtëqitjet përmbajnë sasi të mëdha të glukozës së paabsorbuar. Këta fëmijë kërkojnë rehidrim IV derisa tretja e ORS-së të mund të merret, duke mos e keqësuar diarrenë.Trajtimi rutinor me antibiotikë i diarresë perzistente nuk është efektiv dhe nuk duhet bërë. Disa fëmijë, megjithatë, kanë infeksione jo-intestinale apo intestinale që kërkojnë trajtim specifik me antibiotikë.nEkzamino secilin fëmijë me diarre perzistente për infeksion jo-intestinal siç

është pneumonia, sepsa, infeksioni i traktit urinar, mykthi i gojës dhe pezmatimi i veshit të mesëm dhe trajtoje në mënyrë përkatëse.

ä Jepi mikronutrient dhe vitamina sipas përshkrimit në faqe 125.ä Trajtoje diarrenë perzistente me gjak në jashtëqitje, me antibiotikë oral efektiv

ndaj Shigellës, siç është e përshkruar në seksionin 5.3, faqe 127.

Diarrea PerZiSteNte

123

5. Diarrea

ä Jepi trajtimin për amebiazë (metronidazol oral: 7.5 mg/kg, 3 herë në ditë, për 5 ditë) vetëm nëse:— ekzaminimi me mikroskop i jashtëqitjes së freskët, të analizuar në laborator

të besueshëm, brenda qelizave të bardha të gjakut, zbulon trofozoitet e Entamoeba Histolitica: APO

— dy antibiotikë të ndryshëm, të cilët zakonisht janë efektiv për Shigellën në vendin gjegjës, janë dhënë pa ndonjë përmirësim klinik.

ä Jepi trajtimin për Gjardie (metronidazol: 5 mg/kg, 3 herë në ditë, për 5 ditë) nëse cistat apo trofozoitet e Giardia Lamblias janë parë në jashtëqitje.

të ushqyeritKujdesi i veçantë ndaj të ushqyerit është esencial për të gjithë fëmijët me diarre perzistente. Të ushqyerit me qumësht të gjirit duhet të vazhdojë, sa më shpesh dhe sa më gjatë që fëmija të dëshirojë. Ushqim tjetër nuk duhet dhënë për 4-6 orë, vetëm për fëmijët me dehidrim të cilët janë të rehidruar sipas planit B apo C të trajtimit.

Dietat e spitalitFëmijët e trajtuar në spital kërkojnë dietë speciale derisa diarrea të zvogëlohet dhe të fitojnë peshë. Qëllimi është që të jepet shujta ditore me së paku 110 kalori/kg.

Foshnjat me moshë nën 6 muaj• Inkurajotëushqyeritekskluzivmëqumështtëgjirit.Ndihmoinënattëcilat

nuk ushqejnë ekskluzivisht me qumësht gjiri për ta bërë këtë.• Nësefëmijanukushqehetmequmështtëgjirit,jepizëvendësuestëqumështit

të gjirit me pak laktozë (siç është jogurti), apo pa laktozë fare. Përdore lugën apo gotën, mos e përdorë shishen për ta ushqyer. Sapo të përmirësohet fëmija, ndihmoje nënën për ta rikthyer laktacionin.

• Nësenënanukushqen fëmijënmequmështgjiri, për shkakseështëHIVpozitive, ajo duhet të këshillohet në mënyrë adekuate për përdorimin e drejtë të zëvendësuesve të qumështit të gjirit.

Fëmijët e moshës 6 muaj dhe mbiTë ushqyerit duhet rifilluar sa më parë që fëmija të mund të marrë ushqimin. Ushqimi duhet të jepet 6 herë në ditë, për të arritur marrjen ditore të së paku 110 kalori/kg/ditë. Sidoqoftë, shumë fëmijë do të ushqehen dobët, derisa cilido infeksion serioz të jetë trajtuar për 24 – 48 orë. Këta fëmijë fillimisht mund të kërkojnë të ushqyerit me sondë nazogastrike.

Diarrea e rëNDë PerZiSteNte

124

5. D

iarr

ea

Dy dietat e rekomanduara Më poshtë (Tabela 14 dhe 15) janë përshkruar dy dieta të rekomanduara për fëmijët dhe foshnjat me moshë > 6 muajsh me diarre të rëndë perzistente. Nëse ka shenja të dështimit të dietës (shih më poshtë) apo nëse fëmija nuk përmirësohet pas 7 ditëve të trajtimit, dieta e parë duhet të ndërprehet dhe dieta e dytë duhet të jepet për 7 ditë të tjera.

Trajtimi i suksesshëm me dieta të tjera është i karakterizuar me:

nmarrjen adekuate të ushqimitnshtimin e peshësn jashtëqitje më të paktanmungesë të temperaturës.

Kriteri më i rëndësishëm është shtimi në peshë. Duhet të regjistrohen së paku tri ditë të njëpasnjëshme të rritjes së peshës, para se të konkludohet se është duke ndodhur shtimi në peshë.

Si shtesë, fëmijëve të cilët nuk përgjigjen mirë jepu pemë të freskëta dhe perime të ziera mirë. Pas 7 ditëve të trajtimit me dietë efektive, ata duhet të fillojnë me dietën përkatëse për moshën e caktuar, përfshirë edhe qumështin, dietë kjo e cila ofron së paku 110 kalori/kg/ditë. Fëmijët mund të kthehen në shtëpi, por përcilli rregullisht për të siguruar shtimin e vazhdueshëm të peshës dhe zbatimin e këshillave të të ushqyerit.

Dështimi dietal është përshkruar përmes:

nrritjes së shpeshtësisë së jashtëqitjeve (zakonisht > 10 jashtëqitje ujore në ditë), shpesh me përsëritje të shenjave të dehidrimit (kjo zakonisht ndodhë pak kohë pas fillimit të dietës së re), APO

ndështimit për të vendosur shtimin ditor të peshës, brenda 7 ditëve.

Tabela 14. Dieta për diarrenë perzistente, dieta e parë: e bazuar në nisheste, me përqendrim të zvogëluar qumështi (pak laktozë)

Dieta duhet të përmbajë së paku 70 kalori/100 g, të ofrojë qumësht apo jogurt si burim të proteinave animale, por jo më shumë se 3.7 g laktozë /kg peshë trupore/ditë dhe duhet të ofrojë së paku 10% të kalorive si proteina. Shembujt e mëposhtëm ofrojnë 83 kalori/100 g, 3.7 g laktozë/kg peshë trupore/ditë dhe 11% të kalorive si proteina:

•qumështpluhurplot-yndyrë(apoqumështilëngshëm:85ml) 11g•oriz 15g•vajperimesh 3.5g•kallamsheqeri 3g•ujëpërtapërgatitur 200ml


125

5. Diarrea

Tabela 15. Dieta për diarrenë perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë) me cereale të reduktuara (nisheste)

Dieta e dytë duhet të përmbajë së paku 70 kalori/100 g dhe të ofrojë së paku 10% të kalorive si proteine (vezë apo pulë). Shembujt e mëposhtëm ofrojnë 75 kalori/100 g:

•etërëveza 64g•oriz 3g•vajperimesh 4g•glukozë 3g•ujëpërtapërgatitur 200ml

pula e zier, e bluar apo imtësuar mirë, mund të përdoret në vend të vezëve për të ofruar 70 kalori/100 g.

Shtimi i multivitaminave dhe mineraleveTë gjithë fëmijëve me diarre perzistente jepu shtesa ditore të multivita-minave dhe mineraleve për dy javë. Këto duhet të ofrojnë spektrin sa më të gjerë të mundshëm të vitamineve dhe mineraleve, duke përfshirë së paku dy shtesa ditore të rekomanduara (ShDR) të folateve, vitaminë A, zink, magnez dhe bakër.

Si udhëzues, një ShDR për fëmijën me moshë 1 vjeçare është:

l folate 50 mikrogram l zink 10 mg l vitamina A 400 mikrogram l hekur 10 mg l bakër 1mg l magnezium 80 mg.

PërcjelljaInfermieret duhet të kontrollojnë për çdo ditë:

• peshëntrupore

• temperaturën

• marrjeneushqimit

•numrinejashtëqitjeve.


126

5. D

iarr

ea

5.3.2 Diarrea perzistente (jo e rëndë)Këta fëmijë nuk kërkojnë trajtim spitalor, por kanë nevojë për ushqim të veçantë dhe lëngje shtesë në shtëpi.

DiagnozaFëmijët me diarre që zgjatë 14 ditë apo më shumë, të cilët nuk kanë ndonjë shenjë të dehidrimit dhe kequshqyeshmërisë së rëndë.

trajtimiä Trajtoje fëmijën si pacient ambulantor.ä Jepi mikronutrient dhe vitamina, sipas tabelës në faqe 125.

Parandaloje dehidriminä Jepi lëngje sipas Planit A të trajtimit të diarresë, faqe 120. Tretja e ORS-së

është efektive për shumicën e fëmijëve me diarre perzistente. Megjithatë, në disa raste, absorbimi i glukozës është më i dobët dhe kur u japim tretje të ORS-së, vëllimi i jashtëqitjeve të tyre rritet dukshëm, rritet etja, paraqiten shenjat e dehidrimit apo keqësohen dhe jashtëqitjet përmbajnë sasi të mëdha të glukozës së paabsorbuar. Këta fëmijë duhet pranuar në spital për rehidrim IV, derisa tretja e ORS-së të mund të merret, duke mos e keqësuar diarrenë.

Identifiko dhe trajto infeksionet specifikeä Mos e trajto në mënyrë rutinore me antibiotikë pasi që këta janë të paefektshëm.

Megjithatë, jepu antibiotikë fëmijëve me infeksion specifik intestinal apo jo-intestinal. Derisa këto infeksione të mos jenë trajtuar në mënyrë të rregullt, diarrea perzistente nuk do të përmirësohet.

ä infeksionet jo-intestinale. Ekzamino secilin fëmijë me diarre perzistente për infeksion jo-intestinal, siç është pneumonia, sepsa, infeksioni i traktit urinar, mykthi i gojës dhe otitis media. Trajtoje me antibiotikë duke përcjellur udhër-rëfyesit në këtë modul.

ä infeksionet intestinale. Trajtoje diarrenë perzistente me gjak në jashtëqitje, me antibiotikë oral të efektshëm ndaj Shigellës, siç është e përshkruar në seksionin 5.3 më poshtë.

të ushqyeritKujdesi i posaçëm për të ushqyerit është esencial për fëmijët me diarre perzistente. Këta fëmijë mund të kenë vështirësi në tretjen e qumështit tjetër animal, pos qumështit të gjirit.

Diarrea PerZiSteNte (JO e rëNDë)

127

5. Diarrea

ä Këshilloje nënën që të zvogëlojë sasinë e qumështit shtazor në dietën e përkohshme të fëmijës.

ä Vazhdoje të ushqyerit me qumësht gjiri dhe jepi ushqim adekuat shtesë:

— Nëse ende është duke u ushqyer me qumësht gjiri, ushqeje më shpesh, më gjatë, ditën dhe natën.

— Nëse merrë qumësht tjetër shtazor, shqyrto mundësin e zëvendësimit të qumështit animal me produkte të fermentuara të qumështit (p.sh. jogurt), i cili përmban më pak laktozë dhe tolerohet më mirë.

— Nëse zëvendësimi i qumështit animal nuk është i mundur, kufizo qumështin shtazor deri në 50 ml/kg/ditë. Përzieje qumështin e fëmijës me cereale, por mos e hollo.

— Jepi ushqime tjera të përshtatshme për moshën e fëmijës, për të siguruar marrje adekuate kalorish. Foshnjat me moshë > 4 muajshe, të cilat si ushqim kanë vetëm qumështin shtazor, duhet të fillojnë të marrin ushqim të fortë.

— Jepi shpesh shujta të vogla, së paku 6 herë në ditë.

Mikronutrientët plotësues: përfshirë zinkunShih tabelën, faqe 125.

Vizita kontrollueseä Kërko nga nëna që të sjellë fëmijën prapë, për ta rivlerësuar pas pesë ditëve,

apo më herët nëse diarrea keqësohet apo paraqitet ndonjë problem tjetër.

ä Tërësisht rivlerëso fëmijët, të cilët nuk kanë shtuar në peshë, apo të cilëve nuk iu është përmirësuar diarrea, me qëllim të identifikimit të ndonjë problemi, siç është dehidrimi apo infeksioni, që ka nevojë për kujdes të menjëhershëm apo pranim në spital.

Atyre që fitojnë peshë dhe të cilët kanë më pak se tri jashtëqitje në ditë rifilloju dietën normale për moshën e tyre.

5.4 Dizenteria Dizenteria është diarre perzistente me jashtëqitje të shpeshta, të cilat përmbajnë gjak. Shumë episode janë si pasojë e Shigellës dhe të gjitha kërkojnë trajtim me antibiotikë.

DiagnozaShenjat e diagnozës së dizenterisë janë jashtëqitjet e shpeshta më gjak të kuq, të dukshëm.

DiZeNteria

128

5. D

iarr

ea

Rezultatet tjera në ekzaminim mund të përfshijnë:

ndhembjet abdominale

n temperaturën

nkonvulsionet

n letargjin

ndehidrimin (shih seksionin 5.1, faqe 111)

nprolapsin e rektumit.

trajtimiFëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë dhe dizenteri dhe foshnjat e vogla (< 2 muaj) me dizenteri, duhet të pranohen në spital. Pokështu, fëmijët të cilët janë toksik, letargjik, kanë distension abdominal dhe ndjeshmëri apo konvulsione, janë në rrezik të lartë nga sepsa dhe duhet të hospitalizohen. Të tjerët mund të trajtohen në shtëpi.

ä Jepu një antibiotikë oral (për 5 ditë), në të cilin shumica e llojeve të Shigellës në vendin përkatës janë të ndjeshme.

Shembujt e antibiotikëve në të cilët llojet e Shigellës janë të ndejshme janë ciprofloxacina, pivmecillinami dhe fluoroquinolonet tjera. Duhet të kemi ku-jdes se metronidazoli, streptomicina, tetraciklina, sulfonamidet, nitrofurantet (p.sh. nitrofurantoina, furazolidoni), aminoglikozidet (p.sh. cephalexina, cefamanadole) dhe amoxicilina nuk janë efektive në trajtimin e Shigellës. Cotrimoxazoli dhe ampicilina nuk janë më efektive për shkak të rezistencës së gjerë.

ä Përshkruaji shtesa zinku, siç është vepruar te fëmijët me diarre ujore, pa dehidrim.

Vizita kontrolluesePërcille fëmijën pas dy ditëve, shiko për shenjat e përmirësimit, siç është mungesa e temperaturës, jashtëqitjet me më pak gjak, oreksi i përmirësuar.

• Nësenukkapërmirësimpasdyditëve,

ä kontrolloje për kushtet tjera (shih Kapitulli 2),

ä ndërpreje antibiotikun e parë dhe

ä jepi fëmijës antibiotikun e radhës së dytë kundër Shigellës, në vendin gjegjës. (Shih Shtojca 2 për dozim).

• Nëse të dy antibiotikët, të cilët zakonisht janë efektiv ndaj Shigellës në

DiZeNteria

129

5. Diarrea

vendin gjegjës, janë dhënë secili për 2 ditë dhe nuk kanë dhënë shenja të përmirësimit klinik:

ä Kontrolloje për kushte tjera (referohu në librat standard pediatrik).

ä Hospitalizoje fëmijën nëse ka ndonjë gjendje tjetër, që kërkon trajtim spi-talor.

ä Përndryshe trajtoje si pacient ambulantor për amebiazën e mundshme.

ä Jepi fëmijës metronidazol (10 mg/kg, 3 herë në ditë) për 5 ditë.

ä Foshnjat e vogla (<2 muaj). Ekzamino foshnjën e vogël për shkaktarët kirurgjik të paraqitjes së gjakut në jashtëqitje (për shembull, invaginimi – shih Kapitulli 9, faqe 257) dhe nëse duhet referoje te kirurgu. Përndryshe, jepi foshnjës së vogël ceftriaxon IM/IV (100 mg/kg) një herë në ditë për 5 ditë.

Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë. Shih Kapitulli 7 për menaxhimin e përgjithshëm të këtyre fëmijëve.

ä Trajtoi së pari për Shigellë e pastaj për amebiazë.

ä Nëse ekzaminimi i jashtëqitjes së freskët me mikroskop, në laborator të be-sueshëm, është i mundur, kontrolloje për trofozoitet e E. Hystolitica, brenda qelizave të bardha dhe nëse janë të pranishme trajtoje për amebiazë.

kujdesi mbështetësKujdesi mbështetës nënkupton parandalimin apo korrigjimin e dehidrimit dhe vazhdimin e të ushqyerit. Për udhërrëfyesit lidhur me kujdesin mbështetës të fëmijëve me kequshqyeshmëri të rëndë, me gjak në jashtëqitje, shih poashtu Kapitulli 7 (faqe 177).

Kurrë mos jep barna për lehtësimin e dhembjeve simptomatike abdominale dhe rektale, apo për të zvogëluar frekuencën e jashtëqitjeve, pasi që mund t’a përkeqësojnë sëmundjen.

trajtimi i dehidrimitä Vlerësoje fëmijën për shenjat e dehidrimit dhe jepi lëngje sipas Planit A, B apo

C të trajtimit (shih faqe 120, 117, 114).

menaxhimi nutritivSigurimi i dietës së mirë është shumë me rëndësi, ngase dizenteria ka efekte të disfavorshme në gjendjen nutritive. Megjithatë, të ushqyerit është shpesh i vështirë për shkak të mungesës së oreksit. Rikthimi i oreksit është shenjë me rëndësi e përmirësimit të fëmijës.

DiZeNteria

130

5. D

iarr

ea

ä Të ushqyerit me qumësht të gjirit duhet të vazhdohet përgjatë tërë ecurisë së sëmundjes, më shpesh se sa normal (kur është e mundur), për shkak se foshnjat mund të mos e marrin sasinë e zakonshme.

ä Fëmijët me moshë 6 muaj dhe mbi duhet të marrin ushqimin e tyre normal. Inkurajo ata për të ngrënë dhe lejo fëmijën për të zgjedhur ushqimin e preferuar.

komplikimet• Mungesa e kaliumit. Mund të parandalohet, duke dhënë tretje të ORS-së (kur

është e nevojshme), ose ushqim të pasur me kalium, (banane, ujë kokosi apo perimet gjethore me ngjyrë të gjelbërt të mbylltë).

ä Temperatura e lartë. Nëse fëmija ka temperaturë të lartë (≥39 °C ), e cila duket se shkakton distresë, jepi paracetamol.

ä Prolapsi i rektumit. Duke përdorur dorëza kirurgjike, apo rroba të lagëta, lehtësisht shtyni prapa prolapsin e rektumit. Si alternativ, përgatite tretjen e ngrohtë të sulfatit të magnezit të saturuar dhe përdori kompresat me këtë tretje për të reduktuar prolapsin, duke e reduktuar edemin.

ä Konvulsionet. Më shpesh takojmë një konvulsion të vetëm. Megjithatë, nëse ky zgjat apo përsëritet, përdorë trajtim kundër konvulsioneve me paraldehid IM (shih faqe 346). Mënjano dhënien rektale të paraldehidit apo diazepamit. Nëse konvulsionet përsëriten kontrolloje për hipoglikemi.

ä Sindroma hemolitike uremike. Kur testet laboratorike nuk janë të mundshme, dysho në sindromën hemolitike uremike te pacienti me mavijosje të lehta, zbehje, vetëdije të ndryshuar dhe urinim të pakët apo kurrfare.

Detajet tjera për trajtim mund të gjinden në librat standard pediatrik.

DiZeNteria

131

5. Diarrea

Shënime

132

5. D

iarr

ea

Shënime

133

6. TemperaTura

Kapitulli 6

Temperatura

Ky kapitull ofron udhërrëfyesit e trajtimit, për menaxhimin e gjendjeve më të rëndësishme të fëmijëve me moshë 2 muaj deri në 5 vjet. Menaxhimi i gjendjes febrile te foshnjat e vogla (< 2 muaj) është përshkruar në kapitullin 3, faqe 41.

6.1 Fëmija që paraqitet me temperaturë Në fëmijën me temperaturë, kujdes i veçantë duhet kushtuar gjendjeve të mëposhtme.

anamneza• kohëzgjatjaetemperaturës• jetonnëapokaudhëtuarsëfundi,nëndonjëvendmebartëstëPlazmodium

Falciparum-it• skuqjetëlëkurës• qafaeshtanguarapodhembjetëqafës• kokëdhembje• dhembjegjatëurinimit• dhembjeveshi.

ekzaminimi fizikal• qafaeshtanguar• ndryshimetnëlëkurë

6.1 Fëmija që paraqitet me temperaturë 133 6.1.1 Temperaturaqëzgjatë mbi 7 ditë 1366.2 Malaria 139 6.2.1 Malaria e rëndë 139 6.2.2 Malaria (jo e rëndë) 1456.3 Meningjiti 1486.4 Fruthi 154 6.4.1 Fruthi i rëndë i komplikuar 154 6.4.2 Fruthi (jo i rëndë) 1576.5 Septikemia 1586.6 Ethet tifoide 1596.7 Infeksionet e veshit 161

6.7.1 Mastoiditi 161 6.7.2 Pezmatimiakuti veshit të mesëm 162 6.7.3 Pezmatimikroniki veshit të mesëm 1636.8 Infeksionet e traktit urinar 1636.9 Artriti septik apo osteomieliti 1656.10 Dengue 166 6.10.1 Dengue e rëndë 1676.11 Ethja hemorragjike Krime kongo 1726.12 Ethja hemorragjike me sindrom veshkor 174

1346. T

empe

raTu

ra

— hemorragjike: purpura, petehije— makulopapulare: fruthi

• infeksionilëkurës:celulitiapopustulatëlëkurës• rrjedhjeqelbingaveshi/timpaniiveshitiskuquripalëvizshëmnëotoskop• zbehjeerëndëpalmare• refuzimpërtëlëvizurnyjetapogjymtyrët• ndjeshmërilokale• frymëmarrjeeshpejtuar.

analizat laboratorike• mostraegjakut• punksionilumbal,nëseshenjatsugjerojnëmeningjitin• mikroskopiaurinare

Diagnoza diferencialeEkzistojnëtrikategoritëmëdhatëfëmijëve,tëcilëtparaqitenmetemperaturë:• temperaturasipasojëeinfeksionit,pashenjatëlokalizuara(nukkandryshime

Fëmija me TemperaTurë

Tabela 16. Diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuaraDiagnoza e temperaturës Në favor

Malaria — Strishoja e gjakut pozitive(vetëm te fëmijët e eksponuar — anemianë bartës të malaries) — Shpnetka e rriturSeptikemia — Seriozisht dhe dukshëm i/e sëmurë, pa ndonjë shkaktar të qartë — purpura, petehije — Shoku apo hipotermia në foshnjat e vogla, apo fëmijët e kequshqyertifoidi — Seriozisht dhe dukshëm i/e sëmurë, pa ndonjë shkaktar të qartë — Ndjeshmëri abdominale — Gjendje shoku — Konfuzioninfeksionet e traktit urinar — Ndjeshmëri në kyçet kosto-vertebrale, apo suprapubike — Qanë gjatë urinimit — urinon më shpesh se zakonisht — Shqetësim te fëmija më parë i qetë — leukocitet dhe/apo bakteriet në mikroskopimin e urinës, apo lakmusi pozitivtemperatura e shoqëruar me — Shenjat e infeksionit me HiV (shih Kapitullin 8, infeksion të HiV-it faqe 203)

135

6. TemperaTura

në lëkurë) (shih tabelën 16 më lartë)• temperaturasipasojëeinfeksionitmeshenjatëlokalizuara(nukkandryshime

në lëkurë) (shih tabelën 17 më poshtë)

• temperaturamendryshimenëlëkurë(shihtabelën18,faqe136).


Tabela 17. Diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuaraDiagnoza e temperaturës Në favor

Meningjiti — lCS pozitiv — Qafa e shtanguar — Fontanella e fryrë — Njolla meningokoksike (petehije apo purpura)Otitis media — timpani i veshit i skuqur, i palëvizshëm në otoskop — Rrjedhje qelbi nga veshi — Dhembje veshiMastoiditi — Ënjtje e ndjeshme mbi apo prapa veshitOsteomieliti — Ndjeshmëri lokale — Refuzon lëvizjen e gjymtyrëve të prekura — Refuzon për të peshuar në këmbëartriti septik — Nyjet e ngrohta, të ndjeshme, të ënjturainfeksione të lëkurës dhe indeve — Celulittë buta — lungë — pustula të lëkurës — pyomiozit (infeksion purulent i muskujve)pneumonia — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar(shih seksionin 4.1, faqe 72–81 — Retraksion i murit të poshtëm të kafazit të krahërorit për rezultate tjera klinike) — temperaturë — Krepitacione/kërcitje të ashpra — përpëlitje të flegrave të hundës — Murmurimëinfeksion viral i traktit — Simptomat e kollës / ftohjes respirator — Nuk ka shqetësime sistemikeabscesi i fytit — Dhembje fyti te fëmijët më të rritur — Vështirësi gjatë gëlltitjes/rrjedhje pështyme — Ndjeshmëri e nyjeve të qafësSinusiti — Ndjeshmëri e fytyrës në perkusion mbi sinuset e prekura — Sekretim kundërmues nga hundaEthet dengue — Vjen nga vendet epidemike në sezonin e rrezikut të lartë — Dhembje të nyjeve dhe të muskujve1 Ethja hemorragjike — Vjen nga vendet epidemike në sezonin e rrezikut të lartë Krime Kongo dhe/apo — Është pickuar nga këpusha / rriqna me sindrom veshkor — temperaturë e lartë 1 Nuk janë tipike për Kosovë!

1366. T

empe

raTu

ra

Disa shkaktarë të temperaturës gjenden vetëm në disa regjione të caktuara (p.sh. ethet hemorragjike, ethet dengue, temperatura të përsëritura) . Temperaturat tjera janëzakonishtsezonale(p.sh.malaria,meningjitimeningokoksik)apomundtëparaqiten si epidemi (fruthi, meningjiti meningokoksik, tifoja).

Tabela 18. Diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me ndryshime në lëkurë

Diagnoza e temperaturës Në favor

Fruthi — Skuqje tipike — Kollë, shkuarje hundësh, sy të skuqur — ulçera të gojës — Mjegullim i kornesë — Kontakti në kohën e fundit me të sëmurin me fruth — Nuk e dokumenton imunizimin kundër fruthitinfeksionet virale — Shqetësime të lehta sistemike — Ndryshime në lëkurë (të përkohshme, jo specifike)infeksionet meningokoksike — petehie apo purpurë — Mavijosje — Gjendje shoku — Qafa e shtanguar (nëse ka meningjit)temperaturë recidivuese — petehie / gjakderdhje në lëkurë — Verdhëz — Rritje e ndjeshme e mëlçisë dhe shpnetkës — anamneza e temperaturës recedivuese — Strishoja e gjakut pozitive për Borrelietifoja a — Epidemi e tifos në regjion — Ekzantemë karakteristike makulareEthet hemorragjike dengue b — Gjakderdhje nga hunda apo gingivat, apo primesa gjaku në të vjellura — Gjakderdhje në jashtëqitje apo jashtëqitje e zezë — petehie në lëkurë — Mëlçia dhe shpretka të rritura — Gjendje shoku — Ndjeshmëri abdominalea Në disa regjione, infeksionet tjera rikeciale mund të jenë relativisht të shpeshta.b Në disa regjione, ethet tjera virale hemorragjike kanë paraqitje të ngjashme me ethet dengue.

6.1.1 Temperatura që zgjatë më shumë se 7 ditë Pasi që ka shumëshkaktarë të temperaturës së zgjatur, ështëme rëndësi tënjihen shkaktarët më të shpeshtë në regjionin përkatës. Më pas mund të bëhen hulumtimet për shkaktarët më të besueshëm dhe të caktohet trajtimi. Ndonjëherë duhet të bëhet “trajtimi testues”, p.sh. tek rastet shumë të dyshimta të infeksionit metuberkulozaposalmonellozë,përmirësimiigjendjessë fëmijës pas terapisë sëdhënëembështetdiagnozënedyshuar.


137

6. TemperaTura

anamnezaMerreanamnezënpërtemperaturë(shihmëlartë,faqe133).Poskësaj,pyetnësefëmija ka ndonjë sëmundje kronike, siç është artriti reumatoid apo malinjitet, që mundtëshkaktojëtemperaturëperzistente.

ekzaminimiZhvishefëmijënplotësisht,përtaekzaminuartërëtrupinpërndonjëshenjëtëinfeksionittëlokalizuar:• qafaeshtanguar(meningjiti)• nyjeteskuquradhetëdhembshme(artritiseptikapoethetreumatike)• frymëmarrjeeshpejtuaraporetraksionikafazittëkrahërorit(pneumoniapo

pneumoni e rëndë)• petehie(sëmundjameningokoksikeapoethetdengue/hemorragjike)• ekzantemëmakulopapulare(infeksionviralaporeaksionndajbarnave)• membranatmukozaledhetëfytit(infeksionifytit)• veshiiskuqur/dhembshëmmetimpantëpalëvizshëm(otitismedia)• verdhëzapoanemi(malariaaposeptikemia)• shpinadhebeli(artritiseptik)• abdomeni(ndjeshmëriasuprapubiketeinfeksionitraktiturinar,masa,ndjesh-

mëri veshkësh).Disashkaktar të temperaturësperzistentemund tëmos i kenë të lokalizuarashenjat–septikemia,infeksionetmesallmonellë,tuberkulozimiliar,infeksionime HIV apo infeksioni urinar.

analizat laboratorikeKurkjoështëemundur,kryejanalizatemëposhtme:• strishonegjakut,përparazitëtemalaries(sipasindikacionit)• hemogramineplotë,përfshirëedhenumrinetrombocitevedheekzaminimin

elyerjessëhollëpërmorfologjitëqelizave• analizateurinës• TestiMantoux(Vërejtje:ështëshpeshnegativtefëmijametuberkuloz,icili

kakequshqyeshmëritërëndëapotuberkulozëmiliare)• radiografiaekrahërorit• kulturabakteriologjikeegjakut• testiminpërHIV(nësetemperaturakazgjaturpërmëshumëse30ditëdhe

ka arsye të tjera për të dyshuar në infeksionin me HIV)

• punksioni(nësekashenjatëmeningjitit).

TemperaTura që zgjaTë më shumë se 7 DiTë

1386. T

empe

raTu

raTemperaTura që zgjaTë më shumë se 7 DiTë

Tabela 19. Diagnoza diferenciale plotësuese e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditëDiagnoza Në favor

abscesi — temperaturë pa ndonjë vatër të qartë të infeksionit (absces i thellë) — Dhembje apo masë valëzuese (fluktuuese) — Ndjeshmëri lokale apo dhembje — Shenjat specifike varen nga vendi-subfrenike, psoase, retroperitoneale, mushkërore, veshkore, etj.infeksioni me Salmonellë — Fëmija me drepanocitozë(jo-tifoide) — Osteomieliti apo artriti te foshnjat — anemia e shoqëruar me malarieEndokarditi infektiv — Humbje në peshë — Shpretkë e rritur — anemi — Zhurma në zemër — petehije — Gjakderdhje e imtë në shtratin e thonjve — Hematuria mikroskopike — Gishtat në formë të shkopit të daullesEthet reumatike — Zhurma në zemër, e cila mund të ndryshojë gjatë kohës — artriti/artralgjia — pamjaftueshmëria e zemrës — Frekuenca e shpejtuar e pulsit — Fërkim perikardial — Chorea — infeksionet streptokoksike të kohës së fundittuberkulozi miliar — Humbje në peshë — anoreksi, djersitje gjatë natës — Mëlçia dhe/apo shpretka e rritur — Kollë — testi tuberkulin negativ — Historia familjare me tB — Në radiografi të krahërorit strukturë e imtë miliare (shih f. 77)Bruceloza — temperaturë kronike recedivuese apo perzistente(janë të rëndësishme — pafuqi njohuritë lokale të prevalencës) — Dhembje muskulo-skeletore — Dhembje të poshtme të shpinës apo belit — Shpretka e rritur — anemi — anamnezë për pirje të qumështit të pa vluarBorelioza (temperatura — Muskujt dhe nyjet e dhembshmerecedivuese) (janë të — Sytë e skuqurrëndësishme njohuritë lokale — Mëlçia dhe shpnetka të rriturambi prevalencën) — Verdhëz — petehie — Nivel i zvogëluar i vetëdijes — Në strisho të gjakut të pranishme spirohetat

139

6. TemperaTura

Diagnoza diferenciale Rishqyrto të gjitha gjendjet e përfshira në tabelën 16 – 18 (faqet 134 – 136). Si plotësim,konsideroshkaktarëtpërtemperaturënqëzgjatëpërmëshumëse7ditë në tabelën 19, në faqe 138

6.2 Malaria 6.2.1 Malaria e rëndë Malariaerëndë,sipasojëePlazmodiumFalciparum,ështëmjaftseriozedheparaqetrreziktëmenjëhershëmpërjetë.Sëmundjafillonmetemperaturëdhevjellje të shpeshta. Fëmijët mund të përkeqësohen shumë shpejtë (për 1 – 2 ditë), dhe të përfundojnë në komë (malaria cerebrale) apo gjendje shoku, gjegjësisht tëmanifestojnëkonvulsione,anemitërëndëdheacidozë.

DiagnozaAnamneza.Sëmundjashkaktonndërrimineshprehive,konfuzionin,përgjumjendhe plogështin e përgjithshme.Ekzaminimi. Tiparet kryesore janë:n temperaturan letargjia apo pavetëdijan konvulsionet e përgjithshmen acidoza(frymëmarrjetëthella,tëlodhshme)n plogështi të përgjithshme (dërrmim), sa që fëmija nuk mund të ecë apo ulet

pa ndihmën verdhëzn distres respirator, edem mushkërorn gjendje shokun tendencë për gjakderdhjen zbehjeerëndë.

Analizat laboratorike. Fëmijët me malarie të rëndë kanë rezultatet e më-poshtme:• anemitërëndë(hematokriti<15%;hemoglobina<5g/dl)• hipoglikemi(glukozaegjakut<2.5mmol/litërapo<45mg/dl).Tekfëmijëtmevetëdijetëçrregulluardhe/apokonvulsione,kontrollo:• glikeminë.Poskësaj,nëtëgjithëfëmijëtedyshuarpërmalarietërëndë,kontrollo:• mostratetrashatëgjakut(dhemostraehollëegjakutnësekërkohetspecifikimi

i llojeve)

• hematokritin.

malaria

1406. T

empe

raTu

ra

Në malarien cerebrale të dyshuar (p.sh. te fëmijët në komë, pa ndonjë shkaktar të qartë), kryeje punksionin lumbal, për të përjashtuar meningjitin bakterial - nëse nuk ka kontraindikacione për punksionin lumbal (shih faqen 320). Nëse meningjiti bakterial nuk mund të përjashtohet, jepi trajtimin edhe për të (shih faqe 150).Nësedyshohetnëmalarietërëndë,nëbazëtërezultateveklinikedhestrishojaegjakut është negative,atëherë përsërite strishon e gjakut.

TrajtimiTë ndërrmirren masat emergjente brenda një ore:ä Kontrollo për hipoglikemi dhe e korrigjoje nëse është paraqitur (shih më poshtë,

faqe 143).ä Trajtokonvulsionetmediazepamrektalapoparaldehid(shihKapitullin9,faqe

14) apo paraldehid IM (shih Shtojcën 2, faqe 346).ä Rivendose vëllimin e gjakut në qarkullim (shih ekuilibrin e lëngjeve të çrregul-

luara, më poshtë faqe 141).ä Nësefëmijaështëipavetëdije,minimizorrezikunepneumonisëaspirative,

duke e vendosur sondën nasogastrike dhe larguar përmbajtjen e lukthit përmes aspirimit.

ä Trajto aneminë e rëndë (shih me poshtë, faqe 142).ä Fillo trajtimin me barnat efektive kundër malaries (shih më poshtë).

Trajtimi me barna antimalarikeä Nësekonfirmimimestrishogjakuimalaries,kagjasëtëzgjasëmëshumëse

njëorë,fillotrajtiminantimalarikparakonfirmimittëdiagnozës.• Quinina ështëbarizgjedhurnëtëgjithashteteteAfrikësdhenëshumëvende

tëtjera,përveçnëdisapjesëtëAzisëjug-lindoredhenëlimanineAmazonës.JepimëmirënëmënyrëIV,tëpërgatiturametretjefiziologjikeapoglukozë5%.Nësekjonukështëemundur,jepinëmënyrëIM.Fillomedhënienorale,sa më parë që të jetë e mundur.

ä Quinina IV. Jepnidozagoditësetëquininës(20mg/kgkripëdihidrokloridquinine)në10ml/kgtëlëngjeveIVpërperiudhën4orëshe.Pasafër8orëvepasdhëniessëdozavegoditëse,jepni10mg/kgkripëquininenëlëngjeIVgjatë 2 orëve dhe përsërite çdo 8 orë derisa fëmija të jetë në gjendje të marrë trajtiminoral.Pastaj,jepnidozatëquininesoralepërtëkompletuartrajtimin7ditorapojepninjëdozëtësulfadoxine–pyrimethaminës(SP),kurnukkarezistencëndajtij.NësekarezistencëndajSP,jepnidozëneplotëterapeutiketëartemisinin–terapisë,sëbazuarnëkombinimbarërash.Është thelbësore që doza goditëse të jepet vetëm nëse ka mbikëqyrje të kujdesshme dhe rigoroze të përgatitjes dhe shpejtësisë së dhënies së infuzionit nga infermierja përkatëse. Nëse kjo nuk është e mundur, më e sigurt është që quinina të jepet IM.

malaria e rënDë

141

6. TemperaTura

ä Quinina IM.NëseinfuzioniIVnukështëimundur,mundtëjepetdihydro-chloridequininanëdozatënjëjtapërmesinjeksionitIM.Jepi10mgtëkripëssëquininespërkgpeshëIMdhepërsëritepas4orëve.Pastaj,jepiçdo8orëderi sa malaria nuk është më e rëndë. Tretësira parenterale duhet të tretet para se të përdoret për shkak se absorbohet më mirë dhe është më pak e dhembshme.

ä Artemetri IM.Jepi3.2mg/kgIMnëditëneparë,tëpërcjellurnga1.6mg/kgIM në ditë për minimum 3 ditë, deri sa fëmija të mund të marrë trajtimin oral. Përdoreshiringënetuberkulinësprej1ml,përtëdhënëvëlliminevogëltëinjeksionit.

ä Artesunate IV.Jepni2.4mg/kgIVapoIMnëpranim,përcjellurnga1.2mg/kgIVapoIMpas12orëve,pastajdozënditorepërminimum3ditë,derisafëmijatë mund të marrë trajtimin oral të ndonjë antimalariku efektiv.

Kompleto trajtimin e malaries së rëndë, duke pasuar artesunaten parenteral apo dhënien e artemether-it përmes dhënies së kursit të plotë të artemisinin-terapisë sëbazuarnëkombinimbarërash,apoquininësoralepërtëplotësuartrajtimin7ditësh.Nëseështënëdispoziciondheemundshme,quininaduhettëkombinohetme klindamicin.

Kujdesi përkrahësä Ekzamino fëmijët me konvulsione për hiperpireksi dhe hipoglikemi. Trajto

hipoglikemin (shih më poshtë, faqe 143). Nëse temperatura ≥ 39 °C shkakton shqetësim dhe parehati, jepi paracetamol.

ä Nësemeningjitiështëdiagnozëemundshmedhenukmundtëpërjashtohetpërmes punksionit lumbal (shih më lartë), jepi antibiotikë parenteral menjëherë (shih faqe 150).

• Mënjanobarnatndihmësetëpadobishmeapotëdëmshmesiç,janëkortikos-teroidetdhebarnattjeraantiinflamatore,urean,glukozëninverte,dekstraninmepeshë të ulët molekulare, heparinën, adrenalinën (epinephrine), prostaciklinën dhe ciklosporinën.

Në fëmijët pa vetëdije:ä Mbaji të pastërta rrugët e frymëmarrjes.ä Ktheje fëmijën në një anë për të mënjanuar aspirimin.ä Ndërroje anën e pacientit për çdo 2 orë.• Moslejoqëfëmijatështrihetnështrattëlagët.• Kushtoivëmendjepikavetështypjes.Ndërmerr masat paraprake vijuese për të dhënë lëngjet:• Kontrollojepërdehidrim(shihfaqe111)dhetrajtojenëmënyrëadekuate.• Gjatërehidrimit,ekzaminojeshpeshpërshenjatedhëniessëtepërttëlëngjeve.

Shenja më e besueshme është mëlçiaezmadhuar.Shenjattjerashtesëjanë

malaria e rënDë

1426. T

empe

raTu

ra

ritmi i Galopit, kërcitjet/krepitacionet e imta/njoma në bazë të mushkërivedhe/apofryrjaevenavetëqafëskurngrihet.Edemiikapakëvetësyveështëshenjë e dobishme tek foshnjat.

• Nëse,pasdhëniessëkujdesshmetëlëngjeve,urinaeeliminuarbrenda24orëveështëmëpakse4ml/kgtëpeshëstrupore,jepfurosemidIV,fillimisht2mg/kgpeshëtrupore.Nësenukkadiurezëtëduhur,dyfishodozënnëintervaletëpreferuarakohore,derinëmaksimum8mg/kgpeshëtrupore(tëdhënëmbi15 minuta).

• Tekfëmijëtpashenjatëdehidrimit,siguroqëtëipenlëngjeditoretënevojshme,porkujdestëmostejkalohenkufijtëerekomanduar(shihsesionin10.2,faqe277). Keni kujdes në mbikqyrjen e dhënies së lëngjeve IV.

Komplikimet Koma (malaria cerebrale)• Vlerësoshkallënevetëdijes,bazuarnëAVPUapondonjëshkallëtjetërlokale

për komë për fëmijët (shih faqen 17).• Ofrokujdesinfermieriktëpërpiktëdhekushtoikujdestëposaçëmrrugëvetë

frymëmarrjes,syve,mukozavedhenevojavepërlëngje.• Përjashtoshkaktarëte tjerë të trajtueshëmtëkomës(p.sh.hipoglikeminë,

meningjitin bakterial). Kryeje punksionin lumbal, nëse nuk ka shenja të rritjes së shtypjes intrakraniale (shih më poshtë). Nëse nuk mund të kryesh punk-sionin lumbal dhe nuk mund të përjashtosh meningjitin, jepi antibiotikë si për meningjitin bakterial.

ä Konvulsionetjanëtëshpeshtaparadhepasfillimittëkomës.Kurkonvulsionetjanëtëpranishme,jepitrajtimantikonvulsivdukedhënëdiazepamrektalapoparaldehid (shih Tabelën 9, faqe 14) apo paraldehid IM (shih Shtojcën 2, faqe 346). Korrigjo ndonjë shkaktar të mundshëm kontribues, siç është hipoglikemia apo temperatura shumë e lartë. Nëse nuk ka konvulsione të përsëritura, jepni phenobarbiton (shih faqe 347).

Disa fëmijë mund të kenë të ftohtë, lëkurë të ftohtë dhe të lagësht. Disa nga ta mund të jenë në gjendje shoku (ekstremitetet e ftohta, pulsi i dobët, rimbushja e kapilarëvemëshumëse3sekonda).Këtotiparenukjanëzakonishtvetëmsipasojëe malaries. Dysho një bakteremi shtesë dhe jepi të dyja: trajtimin antimalarik dhe atë me antibiotikë, sikur për septikemi (shih seksionin 6.5, faqe 158).

Anemia e rëndëAnemiaerëndëmanifestohetmezbehjetërëndëpalmare,shpeshmefrekuencëtëshpejtuartëpulsit,frymëmarrjetëvështirësuar,konfuziondheshqetësim.Shenjatepamjaftueshmërisësëzemrës,siçështëritmiiGalopit,mëlçiaezmadhuardherrallëedemimushkëror(frymëmarrjaeshpejtuar,kërcitjet/krepitacionetbazaletë imta në auskultim) mund të jenë të pranishme.

malaria e rënDë

143

6. TemperaTura

ä Jepi transfuzion të gjakut sa më parë që është e mundshme (shih f. 281) për:

— të gjithë fëmijët me hematokrit ≤12%apoHb≤4g/dl

— fëmijëtanemikmëpaktërëndë(hematokrit>12–15%;Hb4–5g/dl)mendonjë nga shenjat e mëposhtme:

— dehidrim klinikisht evident

— gjendje shoku

— vetëdije të çrregulluar

— frymëmarrje të thella dhe të vështirësuara

— pamjaftueshmëritëzemrës

— parazitemishumëtëlartë(>10%tëqelizavetëkuqemeparazitë).

ä Nëse ka, jepi qeliza të koncentruara(10ml/kgtëpeshëstrupore),gjatë3-4orëve me përparësi ndaj gjakut të plotë. Nëse nuk ka, jepi gjak të plotë të freskët(20ml/kgpërpeshëtrupore)gjatë3-4orëve.

• Diuretikuzakonishtnukështëinevojshëmpërshkakseshumëngakëtafëmijëkanëvëlliminezvogëluartëgjakut(hipovolemi).

• Kontrollofrekuencënefrymëmarrjesdhefrekuencënepulsitçdo15minuta.Nësenjëraprejtyrerritet,jepetransfuzioninmëngadalë.Nësekandonjëdëshmipërmbingarkiminmelëngje,sipasojëetransfuzionittëgjakut,jepifurosemidIV(1-2mg/kgpërpeshëtrupore)derinëmaksimumtotalprej20mg.

• Nësepastransfuzionit,Hbmbeteteulët,përsëritetransfuzionin.

• Tefëmijëtmekequshqyeshmëritërëndë,mbingarkimimelëngjeështëkomp-likimishpeshtëdheserioz.Jepigjaktëplotë(10ml/kgpërpeshëtruporemëmirësesa20ml/kg)njëherëdhetëmospërsëritettransfuzioni.

HipoglikemiaHipoglikemia(glukozaegjakut:<2.5mmol/litërapo<45mg/dl)ështëeshpeshtëte fëmijëtnën3vjeç, mekonvulsioneapohiperparazitemidhe tekpacientëtkomatoz.Kjolehtëmundtëanashkalohet,përshkakseshenjatklinikejorrallëimitojnë malarien cerebrale.

ä Jepishpejtë5ml/kgtretjeIVtëglukozës10%(dekstrozë)(shihKapitullin10,faqe15).Rikontrolloglikeminëpas30minutavedhepërsëritedekstrozën(5ml/kg),nëseniveliiglikemisëështëiulët(<2.5mmol/litërapo<45mg/dl).

Parandalohipoglikeminemëtutjeshmenënjëfëmijëpavetëdije,dukeidhënëinfuziontëglukozës10%(dekstrozë)(shtoja10mltëglukozës50%në90mltëtretjessëglukozës5%,apo10mltëglukozës50%në40mlujësteril).Mositejkalo nevojat ditore për lëngje sipas peshës trupore (shih seksionin 10.2, faqe

malaria e rënDë

1446. T

empe

raTu

ra

273).Nësefëmijazhvillonshenjatëmbingarkimitmelëngje,ndërprejeinfuzionin;përsëriteglukozën10%nëintervaletërregullta.Sapo fëmija të jetë ivetëdijshëm,ndërpreje infuzionin IV.Ushqeje fëmijënsamëparëqëtëjetëemundur.Ushqejemequmështgjiriçdo3orë,nëseështëemundur,apojepishujtaqumështiprej15ml/kg,nësefëmijamundtëgëlltisë.Nësenukështënëgjendjeqëtëushqehetparrezikpërtëaspiruar,jepisherbetpërmes tubësnazogastrike (shihKapitullin1, faqe4).Vazhdomonitoriminenivelittëglikemisëdhetrajtojesipasnevojës(simëlartë)nëseglukozaështë<2.5mmol/litërapo<45mg/dl.

Distresi respirator (acidoza)Distresi respirator manifestohet me frymëmarrje të thellë, të vështirësuar, ndonjëherëtëshoqëruarmeretraksionetëkafazittëkrahërorit.Kjoshkaktohetngaacidozametabolikesistemike(mëshpeshacidozalaktike)dhemundtëzhvil-lohet në fëmijë plotësisht të vetëdijshëm, por më shpesh në fëmijët me malarie cerebrale apo anemi të rëndë.• Përmirësoshkaktarëtemundshëmtëacidozës,tëdehidrimitdheanemisë

së rëndë.— Nëse Hb është ≥ 5 g/dl, jepi 20ml/kg të tretjes fiziologjike apo tretje

izotonikeglukozë–elektrolitIVgjatë30minutave.— Nëse Hb është <5 g/dl, jepitërësasinëegjakut(10ml/kg)për30minuta

dhe më tutje 10 ml/kg për 1–2 orë pa diuretikë. Kontrollo frekuencëne frymëmarrjes dhe pulsit çdo 15 minuta. Nëse cilado prej tyre tregon ndonjërritje,jepjatransfuzioninmëngadalë,përtëmënjanuaredemënmushkëroreprecipituese(shihudhërrëfyesitmbitransfuzioninegjakutnë seksionin 10.6, faqe 281).

Pneumonia aspirueseTrajtoje pneumoninë aspiruese menjëherë për shkak se mund të jetë fatale. ä Vendosefëmijënnëkrah.JepiceftriaksonIVapoIM(80mg/kgnëditë)derisa

fëmija të mund të marrë terapinë përmes gojës, për gjithsej 7 ditë. Jepi oksigjen nëseSaO2është<90%,apo,kurnukkenëdispozicionpulsoksimetrin,nësekacianozë,retraksiontërëndëtëpjesëssëposhtmetëkafazittëkrahëroritgjegjësisht kur frekuenca e frymëmarrjes është ≥70/minutë.

përcjelljaFëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë dhe nga mjeku sëpakudyherënëditë.ShpejtësiaeinfuzionitIVduhet të kontrollohet çdo orë. Fëmijëtmegjymtyrëtëftohta,hipoglikeminëpranim,distresrespiratordhe/apokomëtëthellë,janënërrezikmëtëmadhprejpërfundimitletal.Sidomosështë

malaria e rënDë

145

6. TemperaTura

me rëndësi që këta fëmijë të mbahen nën mbikëqyrje të kujdesshme.• Përcilledheraportomenjëherëçfarëdollojndryshimitëvetëdijes,përkon-

vulsione, apo për ndonjë ndryshim në sjellje të fëmijës.• Përcilletemperaturën,frekuencënepulsit,frekuencënefrymëmarrjes(dhenëse

është e mundur shtypjen e gjakut) për çdo 6 orë, së paku 48 orët e para.• Përcilleglikeminëçdo3orë,derisafëmijatëjetëivetëdijshëm.• KontrollorregullishtshpejtësinëeinfuzionitIV.Nëseështënëdispozicion,

përdore paketimin për dhënie, me vëllim 100-150 ml. Kushtoi shumë kujdes mbingarkimit të mundshëm me lëngje nga qeset apo shishet me 500 ml apo 1litër,sidomosnësefëmijanukështëimbikqyrurgjatëtërëkohës.PjesërishtzbrazeshishenapoqesenIV.Nëserrezikuimbingarkimitmelëngjenukmundtë parandalohet, rehidrimi përmes sondës nasogastrike mund të jetë më i sigurt.

• Regjistroimekujdesvëllimetelëngjevetëdhëna(përfshirëatoIV)dhediu-rezën.

6.2.2 Malaria (jo e rëndë)DiagnozaFëmija ka:• temperaturë(temperaturaështë≥37.5°C)apoanamnezëpërtemperaturë• dhestrishoegjakutapo testi idiagnostikimit tëshpejtëpërmalarieështë

pozitiv.Asnjë ngashenjatvijuesenukështëepranishmenëekzaminim:

— vetëdija e çrregulluar — anemiaerëndë(hematokriti<15%apohemoglobina<5g/dl)— hipoglikemia(glukozaegjakut<2.5mmol/litërapo<45mg/dl)— distresi respirator — verdhëza.

Vërejtje: Nëse një fëmijë në regjionet me malarie ka temperaturë, por nuk është e mundur të vërtetohet me strisho të gjakut, trajtoje fëmijën sikur për malarie.

TrajtimiTrajtojenështëpimeantimalarikunezgjedhjessëparë,siçështërekomanduarme udhërrëfyesit kombëtar. OBSh-ja tani rekomandon artemisinin-terapinë ebazuarnëkombinimsitrajtimtëzgjedhjessëparë(shihregjiminemundshëmmë poshtë). Chloroquina dhe sulfadoxine-pyrimethamina nuk janë më barna të zgjedhjessëparë,astëdytë,tëantimalarikëvepërshkaktërezistencëssëlartë

malaria (jo e rënDë)

1466. T

empe

raTu

ra

tëplazmodiumfalciparumndajkëtyrebarnavenëshumëvendetëbotës.Megjit-hatë, chloroquina mund të rekomandohet për trajtimin e malaries jo-falciparum (P.vivax, P.ovale, P.malarie).

Trajtoje 3 ditë me një nga regjimet e mëposhtme të rekomanduara nga OBSh-ja:

ä Artemether/lumefantrine. Tabletat e kombinuara përmbajnë 20 mg artemether dhe 120 mg lumefantrine:

Tabletaekombinuar:fëmija5–<15kg:1tabletëdyherënëditëpër3ditë;fëmija 15–24 kg: 2 tableta dy herë në ditë për 3 ditë

ä Artesunate dhe amodiaquine. Ndaji tabletat 50 mg artesunate dhe 153 mg bazë të amodiaquine:

Artesunate:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditëpër3ditë; fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë. Amodiaquine:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditëpër3ditë; fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë

ä Artesunate dhe sulfadoxine/pyrimethamine. Përgjysmo tabletat prej 50 mg artesunate dhe 500 mg sulfadoxine / 25 mg pyrimethamine:

Artesunate:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditëpër3ditë; fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë. Sulfadoxine/pyrimethamine:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditëne

parë, fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditën e parëä Artesunate dhe mefloquine. Ndaje tabletën prej 50 mg artesunate dhe 250

mg bazë të mefloquines: Artesunate:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditëpër3ditë; fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë. Mefloquine:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditënedytë; fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tablete një herë në ditën e dytë

ä Amodiaquine dhe sulfadoxine/pyrimethamine. Ndaj tabletat prej 153 mg me bazë të amodiaquines dhe 500 mg sulfadoxine/25 mg pyrimethamine

Amodiaquine:fëmija3–<10kg:1/2tabletenjëherënëditëpër3ditë; fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë

Sulfadoxine/pyrimethamine:fëmija3–<10kg:1/2 tablete një herë në ditën e parë;

fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditën e parë.


147

6. TemperaTura

KomplikimetAnemia (jo e rëndë)Nësecilinfëmijëmezbehjepalmare,përcaktojenivelinehemoglobinësdhetëhematokritit. Kontrollo nëse anemia e rëndë është e pranishme. Hemoglobina ndërmjet 5 g/dl dhe 9.3 g/dl (e barabartë me hematokritin prej përafërsishtndërmjet15%dhe27%)tregonpëraneminëjotërëndë.Fillotrajtimin(anashkalohekurin në secilin fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë). ä Jeptrajtiminshtëpiakmedozaditoretë

tabletave hekur/folate apo shurup tëhekuritpër14ditë;(shihfaqen319).Vërejtje: Nëse fëmija merr sulfadox-ine-pyrimethamine për malarie, mos i jep tableta të hekurit, të cilat përmbajnë folate deri sa të bëhet vizita kontrolluese pas 2 javësh. Folatet mund të interferojnë me veprimin e antimalarikëve.

• Kërko nga prindërit që ta sjellinfëmijën pas 14 ditëve. Trajtoje 3 muaj, kur ështëemundur(zgjate2-4javëpërtëpërmirësuaraneminëdhe1-3muajpërtë mbushur depot e hekurit).

ä Nëse fëmijaështëmbi1vjeçdhenukkamarrëmebendazolnë6muajtefundit,jepninjëdozëtëmebendazolit(500mg)përinfeksionetemundshmemeparazitëtëzorrëve(shihfaqe344).

ä Këshilloje nënën për praktikat e mira të të ushqyerit.• Anashkalohekurinnësecilinfëmijëmekequshqyeshmëritërëndënëfazën

akute.

Vizita kontrollueseThuajnënëstëkthehet,nësetemperaturaperzistonpasdyditëvengatrajtimiifilluar,apoedhemëherëtnësegjendjaefëmijëspërkeqësohet.Ajoduhettëkthehet gjithashtu, nëse temperatura përsëritet. Kur kjo ndodh: kontrollo nëse fëmija aktualisht është duke u trajtuar dhe nëse ka përsëritur strishon e gjakut. Nëse terapia e ordinuar nuk është marrë, ajo duhet të merrettani.Nëseështëmarrë,porstrishojaegjakutështëendepozitive,trajtojemeantimalariktëzgjedhjessëdytë.Rivlerësojefëmijënpërtëpërjashtuarekzis-timin e shkaktarëve të tjerë të temperaturës (shih faqen 133-139 dhe seksionin 6.3 deri në 6.10 më poshtë).Nësetemperaturaperziston,trajtojepasdyditëshmeantimalarikunezgjedhjessë dytë.Thuaj nënës të kthehet me fëmijën, për ta rivlerësuar për shkaktarët tjerë të temperaturës.


Zbehja palmare, – shenjë e anemisë

1486. T

empe

raTu

ra

6.3 Meningjiti Diagnozaehershmeështëesencialepër trajtimine suksesshëm.Kyseksionmbulon fëmijët dhe foshnjat mbi moshën 2 muajsh. Shih seksionin 3.8 (faqe 49)përdiagnozëdhetrajtimtëmeningjitit,tefoshnjatevogla.

DiagnozaShikoanamnezënpër:

n vjelljen paaftësi për të pirë, apo për t’u ushqyer

me qumësht gjirin kokëdhembje, apo dhembje prapa

qafësn konvulsionen shqetësimn lëndim koke në kohën e fundit.

Gjatëekzamiminit, shiko për:

n qafë të shtanguarn konvulsione të përsërituran letargjin shqetësimn fontanellë të fryrën petehie apo purpuran shenja të traumave të kokës, që sug-

jerojnë mundësinë e frakturës së kafkës në kohën e fundit.

Gjithashtu, shiko për ndonjë nga shenjat e mëposhtme të shtypjes së rriturintrakraniale:

n bebëzatjotëbarabartan qëndrim apo vendosje rigiden paralizëfokalenëndonjëgjymtyrën frymëmarrje e parregullt.

meningjiTi

Shikimi dhe vlerësimi për qafën e shtanguar, në një fëmijë

Madhësia e pabarabartë e bebëzave – shenjë e shtypjes së rritur intrakraniale

149

6. TemperaTura

analizat laboratorikeNëseështëemundur,konfirmodiagnozënmepunksionlumbaldheekzaminimtëlëngutcerebro-spinal.NëseLCSështëiturbullt,dyshonëmeningjitdhefillotrajtimin,derisapretpërkonfirmiminlaboratorik.Mikroskopiduhettëindikojëprezencënemeningjititnëshumicënerastevemeleukocite(polymorphe)nësasimbi100/mm3.InformatatkonfirmuesemundtëfitohenngaglukozaeLCS(eulët:<1.5mmol/litër),proteinateLCS(lartë:0.4g/litër),ngjyrosjasipasGramitdhe nga kultura bakteriologjike e LCS, kur kjo është e mundur. Nëse ka shenja të rritjessështypjesintrakraniale,vleraeinformatavetëpërfituarangapunksionilumbalduhetpeshuarmekujdeskundruallrrezikuttëprocedurës.Nësejenëmëdyshje,mëmirëdotëishtetëfillohetmetrajtiminpërmeningjitinedyshuardhe të shtyhet punksioni lumbal (shih f. 320).

shkaqet specifike të meningjitit• Gjatë epidemisë së konfirmuar të meningjitit menigokoksik, nuk është e

nevojshme të kryesh punksionin lumbal, në fëmijët të cilët kanë petehie apo purpurë, të cilat janë karakteristike për infeksionin meningokoksik. Gjatëkësaj epidemie, jepi chloramphenicol vajor (100 mg/kg si dozë të vetmederi në maksimum 3 gram), për trajtimin e meningjitit meningokoksik. Kjo pezullivajoreështëedendurdhemundtëjetëvështirëpërtëkaluarpërmesgjilpërës.Nëseparaqitetkyproblem,dozamundtëndahetnëdypjesëdhetëjepet injeksioni në të dy kofshët e fëmijës. Ky orar i thjeshtësuar trajtimi është sidomosidobishëmnëgjendjetkurmundësitëmaterialejanëtëkufizuara,për ta përballuar epideminë.

meningjiTi

Opistotonusi dhe pozita rigide: shenjë e iritimit meningjeal dhe rritjes së shtypjes intrakraniale

1506. T

empe

raTu

ra

n Mere në shqyrtim meningjitin tuberkular nëse:

— temperaturaperzistonpërmëshumëse14ditë

— temperaturaperzistonpërmëshumëse7ditëdhendonjëanëtarifamiljesështëmetuberkuloz

— radiografiaekrahëroritsugjerontuberkulozin

— pacienti mbetet i pavetëdijshëm

— LCSvazhdontëketëlehtëtërriturnumrineleukociteve(nëmënyrëtipike,<500 leukocite në ml, më së shumti limfocite), nivele të rritura proteinash (0.8-4g/l)dheniveltëulëttëglukozës(<1.5mmol/litër).

TefëmijëtmeapotëdyshuartëjenëHIVpozitiv,gjithashtuduhettëmerretnëkonsideratëtuberkuloziapomeningjitikriptokoksik.Përdiagnozënekriptokokutngjyrose LCS me ngjyrë India.

Trajtimi Nëse LCS është dukshëm i turbulluar, trajtoje menjëherë me antibiotikë para se rezultateteekzaminimittëLCStëjenënëdispozicion.Nësefëmijakashenjatëmeningjitit dhe punksioni lumbal nuk është i mundshëm trajtoje menjëherë.

Trajtimi me antibiotikëä Jepi antibiotikë sa më parë që është e mundshme.

1. PenicillinG250000–300000NjI/kg/24orëi.v.,endarënë4-6dozapër së paku 7 ditë234.

Atjekudihetseekzistonrezistencëedukshmeepatogjenëvetëshpeshtë(p.sh. Haemophilus influenzae apoPneumococcus)ndajkëtyreantibi-otikëve,zgjidhenjërinngadyregjimetemëposhtmetëtrajtimit:

— ceftriaxon: 100 mg/kg/24 orë IM apo infuzion IV( ipet për 30–60minuta)indarënëdydoza,siivetëmoseikombinuarmevancomycin(60mg/kg/24orë)indarënë4doza(infuzioni.v.për60minuta)apo

— cefotaxim:200mg/kg/24orëindarënë4dozaIMapoinfuzionIV,siivetëmoseikombinuarmevancomycin(60mg/kg/24orë),indarënë4doza(infuzioni.v.për60minuta).

äRishqyrtoterapinëkurrezultateteLCStëjenënëdispozicion.Nësediagnozaështë konfirmuar, jepi trajtimin parenteral së paku 5 ditë. Posa fëmija tëpërmirësohet, jepi cefalosporine orale të gjeneratës së dytë, përveç nëse ka

meningjiTi

2 Nelson “Textbook of Pediatric”, 16th edition, fq. 828;3 Nelson’s Pocket Book of Pediatric Antimicrobial Therapy 2000\01, 14th edition, f. 38, 394 Nelson “Textbook of Pediatric”, 16th edition Pocket Companion to Accompany fq: 379

151

6. TemperaTura

shqetësime lidhur me absorbimin oral (p.sh. fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë apo ata me diarre), në të cilat raste, trajtimi i plotë duhet të bëhet në mënyrëparenterale.Kohëzgjatjatotaleetrajtimitështë10ditë.

• Nësekapërgjigjetëdobëtndajtrajtimit:

— Shqyrto praninë e komplikimeve të shpeshta, siç është rrjedhja subdu-rale(temperaturëperzistentedheshenjaneurologjikefokaleaponiveli zvogëluar i vetëdijes) apo absces cerebral. Nëse dyshohet në këto,referojefëmijënnëspitalinqendror,qëposedonpajisjetespecializuarapër menaxhimin e mëtejmë (shih librat standarde të pediatrisë për detajet e trajtimit).

— Shiko për ndonjë burim tjetër të infeksionit, i cili mund të jetë shkaktar i temperaturës, siç është celuliti në vendin e dhënies së injeksionit, artriti apo osteomieliti.

— Përsëritepunksioninlumbalpas3-5ditëvenësetemperaturaendeështëe pranishme dhe gjendja e përgjithshme e fëmijës nuk është përmirësuar dheshikopërshenjatepërmirësimit(p.sh.zvogëliminumrittëleukocitevedhengritjeenivelittëglukozës).

• Shqyrto librat standard të pediatrisë, për detaje të tjera, nëse dyshon nëmeningjitintuberkular.Nganjëherë,kurdiagnozanukështëeqartë,trajtimitpër meningjitin bakterial i shtohet testimi i trajtimit për meningjitin tuberkular. Regjimioptimalitrajtimit,kurnukkarezistencëtëbarnavepërbëhetnga:

— izoniazidi(10mg/kg)për6–9muaj;dhe

— rifampicina(15–20mg/kg)për6–9muaj;dhe

— pirazinamida(35mg/kg)për2muajteparë.

Trajtimi me steroideNëdisa spitale në vende industrialisht të zhvilluara, dexametazoni parenteralpërdoret për trajtimin e meningjitit. Nuk ka dëshmi të mjaftueshme për të reko-manduarpërdoriminrutinortëdeksametazonit,nëtëgjithëfëmijëtmemeningjitbakterialnëvendetnëzhvillim.

Të mos përdoren steroidet në:

• tëporsalindur• malariecerebraletëdyshuar• encefalitviraltëdyshuar• vendetmeprevalencëtëlartëtësëmundjevepneumokoksikeinvazivepeni-

cilinë-rezistente.

meningjiTi

1526. T

empe

raTu

ra

Deksametazoni(0.6mg/kg/ditë2–3javë,dukedhënëdozënembetur2-3javëteardhshme) duhet të jepet në të gjitha rastet e meningjitit tuberkular.

Trajtimi antimalarikNë regjionet me malarie, merre mostrën e gjakut për ta kontrolluar për malarie dukeqenësemalariacerebraleduhettëkonsiderohetsidiagnozëdiferencialeapogjendje shoqëruese. Trajtoje me një antimalarik, nëse malaria është diagnostikuar. Nëse për çfarëdo arsyeje strishoja e gjakut nuk është e mundur të merret, trajtoje me një antimalarik në mënyrëtëpresupozuar.

Kujdesi përkrahësEkzamino të gjithë fëmijët me konvulsione, për hiperpireksi dhe hipoglikemi. Trajto hipoglikeminë (shih faqe 143). Kontrollo temperaturën e lartë (≥ 39 °C) me paracetamol.Në një fëmijë të pavetëdijshëm:• Mbajirrugëtefrymëmarrjestëpastërta.• Kthejefëmijënnëkrahpërtëpenguaraspirimin.• Ndërrojakrahunpacientitçdo2orë.• Moslejoqëfëmijatështrihetnështrattëlagët.• Kushtojukujdespikavetështypjes.

Trajtimi me oksigjenOksigjeninukështëiindikuar,përveç,nësefëmijakakonvulsione,pneumonitërëndëtëshoqëruarmehipoksi(SaO2<90%),apo,kurnukkenëdispozicionpul-soksimetrin,nësekacianozë,retraksiontëpjesëssëposhtmetëkafazitkrahëroritdhenësefrekuencaefrymëmarrjesështë>70/minutë.Nësepulsoksimetriështënëdispozicion,jepuoksigjenkëtyrefëmijëve(shihseksionin10.7,faqe285).

Temperatura e lartëä Nëse temperatura e lartë (≥ 39 °C) shkakton shqetësim apo parehati, jepi

paracetamol.

Menaxhimi i lëngjeve dhe të ushqyeritNuk ka dëshmi të mjaftueshme për të përkrahur ndalimin e dhënies së lëngjeve te fëmijët me meningjit bakterial. Jepnu këtyre fëmijëve lëngjet e nevojshme, dhe asesimëshumë(shihfaqe277),përshkaktërrezikutngaedemacerebrale.PërcilledhënienelëngjeveIVmeshumëkujdesdheekzaminoshpeshshenjate mbingarkimit me lëngje. Kushtoi kujdes përkrahjes nutritive akute dhe rehabilitimit nutritiv (shih faqe 265). Ushqejefëmijënsamëparë,kurkjotëjetëesigurt.Ushqejemequmështgjiriçdo

meningjiTi

153

6. TemperaTura

3orë,nëseështëemundur,apojepiqumështmesasi15ml/kg,nësefëmijamundtëgëlltisë.Nësekarrezikprejaspirimit,jepisherbetpërmestubësnazogastrike(shihTabelën10,faqe15).Vazhdopërcjelljenenivelittëglikemisëdhetrajtojesipasnevojës(simëlartë),nëseniveliështë2.5mmol/litërapo45mg/dl.

përcjelljaInfermieret duhet ta përcjellin gjendjen e vetëdijes së fëmijës, frekuencën e frymëmarrjesdhemadhësinëebebëzavetësyritçdo3orë,gjatë24orëvetëpara (më pas, çdo 6 orë), ndërsa mjeku duhet ta mbikqyrë fëmijën së paku dy herë në ditë. Në lëshim, vlerëso të gjithë fëmijët për problemet neurologjike, veçanërisht për humbjen e dëgjimit. Mate dhe shënoje cirkumferencën e kokës të foshnjës. Nësekadëmtimeneurologjike,referojefëmijënpërterapifizikale,kurkjoështëe mundur, dhe jepi nënës sugjerime të thjeshta për ushtrime pasive.

KomplikimetKonvulsionetäNëseparaqitenkonvulsionet,jeptrajtiminkundërkonvulsioneve,sidiazepam

rektal apo paraldehid (shih tabelën 9, fq. 14) apo paraldehid IM (shi fq. 346).

HipoglikemiaäJepimenjëherëtretjenIV5ml/kgtëglukozës10%(dekstrozë)(shihtabelën

10, faqe 15). Rikontrolloje glikeminë pas 30 minutave dhe nëse është e ulët (<2.5mmol/litërapo45mg/dl),përsëritedhënieneglukozës(5ml/kg).

äParandalohipoglikeminëemëtutjeshmepërmestëushqyerit,kurkjoështëe mundur (shih më lartë). Nëse jep lëngje IV, parandalo hipoglikeminë duke shtuar 10 ml të glukozës 50% në tretjen e Ringer Laktatit, apo tretjenfiziologjike.Mos i tejkalokërkesatpërmbajtjenebilansit të lëngjevesipaspeshëssëfëmijës(shihseksionin10.2,faqe277).Nësefëmijazhvillonshenjatembingarkimitmelëngje,ndërprejeinfuzionindhepërsëritebolusin10%tëglukozës,nëintervaletërregullta.

Vizita kontrollueseTëshurdhuaritsenzorialështëishpeshtëpasmeningjitit.Organizovlerësimine të dëgjuarit te të gjithë fëmijët e trajtuar për meningjit, një muaj pas lëshimit nga spitali.

masat publike shëndetësoreTe epidemitë e meningjitit meningokoksik, këshillo familjen për mundësinë e rastevetëtjeramekëtësëmundjebrendafamiljes(tëekspozuarve),nëmënyrëqëraportimidhetrajtimiityretëfillojësamëparëpërtrajtimtëshpejtë.

meningjiTi

1546. T

empe

raTu

ra

6.4 Fruthi Fruthiështësëmundjeviraleshumëngjitësemekomplikimeserioze(sitëverbuarittefëmijëtmedeficiencëtëvitaminësA)dhevdekshmëritëlartë.Ështëirrallëtefoshnjat nën 3 muajshe.

DiagnozaDiagnostikonifruthinnësenënaqartëraportonsefëmijakapasurekzantemënëlëkurë, tipike për fruthin, apo nëse fëmija ka:

n temperaturë;dhe n ekzantemëtëpërgjithshmemakulopapulare;dhe

n një nga shenjat- kollë, shkuarje hundësh, apo sy të skuqur.

Te fëmijët me infeksion të HIV-it, këto shenja mund të mosjenëtëpranishmedhediagnozaefruthitmundtë jetë e vështirë.

6.4.1 Fruthi i rëndë i komplikuar DiagnozaTe fëmija me shenja të fruthit (si më lartë), cilado nga simptomat dhe shenjat vijuese tregojnë praninë e fruthit të rëndë të komplikuar:

n i/e paaftë për të pirë, apo për t’u ushqyer mequmësht gjiri

n vjellë gjithçka

n ka konvulsione.

Në ekzaminim, shiko për shenjat e komplikimeve të vonshme, pasi që njollat të tërhiqen si:

n letargji apo pavetëdije

n mjegullim të kornesë

n ulçera të gjera në gojë.

n pneumoni (shih seksionin 4.1, faqe 72)

n dehidrim nga diarreja (shih seksionin 5.1, fq. 111)

n stridor si pasojë e krupit të fruthit

n kequshqyeshmëri e rëndë.

FruThi

Shpërndarja e njollave të fruthit. Ana e majtë e ilustrimit paraqet njollat e hershme që mbulojnë kokën dhe pjesën e lartë të trupit, ndërsa ana e djathtë paraqet njollat e mëvonshme që e mbulo-jnë tërë trupin

155

6. TemperaTura

TrajtimiFëmijët me fruth të rëndë të komplikuar kërkojnë trajtim në spital.ä Terapia me Vitaminë A. Jepi Vitaminë A per oral, të gjithë fëmijëve me fruth,

përveç nëse fëmija ka marrë sasinë adekuate të vitaminës A për këtë sëmundje, si pacient ambulantor. Jepi vitaminë A 50 000 NjI, per oral (fëmijës së moshës <6 muajsh), 100 000 NjI (fëmijës 6-11 muajsh) apo 200 000 NjI (12 muajsh deri 5 vjeç). Shih detajet në faqe 350. Nëse fëmija tregon ndonjë ndryshim në sy, si pasojë e mungesës së vitaminës A, apo është me kequshqyeshmëri tërëndë,dozaetretëduhetdhënë2-4javëpasdozëssëdytë.Kjodozëduhettëjepetkurfëmijatëkthehetpërvizitëkontrolluese.

Kujdesi përkrahës

Temperaturaä Nëse temperatura është ≥ 39 °C dhe kjo shkakton shqetësim të fëmijës, jepi

paracetamol.

Përkrahja nutritive Vlerësoje gjendjen nutritive duke e matur fëmijën dhe shënuar peshën në diagramin e rritjes (në rast nevoje, rehidroje para matjes së peshës). Inkurajo vazhdimin e tëushqyeritmequmështgjiri. Inkurajo fëmijën tëushqehetmëshpesh dhe me shujta më të vogla. Kontrolloje për ulçera të gojës dhe nëse janë të pranishmetrajtoiato(shihmëposhtë).Përmbajuudhërrëfyesitmbimenaxhiminnutritiv të përshkruar në Kapitulli 10 (faqe 265).

KomplikimetPërmbajuudhërrëfyesittëdhënënëseksionintjetërtëkëtijmoduli,përmenax-himin e komplikimeve vijuese: • Pneumonia: shih seksionin 4.1, faqe 72.• Otitis media: shih faqe 162.

ä Diarreja: trajto dehidrimin, diarrenë me gjak apodiarrenëperzistente:shihKapitullin 4, faqe 109.

FruThi i rënDë i KompliKuar

Mjegullimi i kornesë – shenja e kseroftalmisë në fëmijën me deficiencë të vitam-inës A, e paraqitur në krahasim me syrin normal (ana e djathtë)

1566. T

empe

raTu

ra

ä Krupi i fruthit: shih seksionin 4.4.1, faqe 93 për kujdesin përkrahës, por mos jep steroide.

ä Problemet e syve. Konjuktiviti dhe dëmtimet e kornesë dhe retinës mund të paraqiten si pasojë e infeksionit, mungesës së vitaminës A, apo aplikimit preparateve të dëmshme lokale. Krahas dhënies së vitaminës A (si më lartë), trajto ndonjë infeksion të pranishëm. Nëse ka sekretim ujor të kthjellët nga syri, nuk ka nevojë për trajtim. Nëse ka sekretim qelbi, pastro syrin duke përdorur leckëpambukutëziernëujë,apoleckëtëpastër,tëzhyturnëujëtëpastër.Apliko tetraciklinë yndyrë për sy, 3 herë në ditë për 7 ditë. Kurrë mos përdor yndyrësteroide.Përdorvatëmbrojtësepërsypërtaparandaluarinfeksionine syrit. Nëse nuk ka ndonjë përmirësim, referoje fëmijën te specialisti i syve.

ä Ulçerat e gojës. Nëse fëmija është në gjendje që të pijë apo ushqehet, pastroja gojën me ujë të pastër me kripë (pak kripë në gotë me ujë), së paku 4 herë në ditë. — PërdorGentianëviolet0.25%përkandiden,paspastrimittëgojës.— Nëseulçerategojësjanëtërëndadhe/apokanëerë,jepibenzilpenicilin

IM/IV(50000njësi/kgpërçdo6orë)dhemetronidazoloral(7.5mg/kg3 herë në ditë) për 5 ditë.

— Nësekandidaegojësrezultonmemarrjenepakëttëushqimitdhelëngjeve,fëmijamundtëketënevojëpërt’uushqyerpërmestubësnazogastrike.

ä Komplikimet neurologjike. Konvulsionet, të fjeturit e tepërt, përgjumja apo koma mund të jenë simptoma të encefalitit apo dehidrimit të rëndë. Vlerësoje fëmijën për dehidrim dhe trajtoje sipas nevojës (shih seksionin 5.1, faqe 111). Shih Kapitullin 9 faqe 14, për trajtimin e konvulsioneve dhe kujdesu për fëmijën pa vetëdije.

ä Kequshqyeshmëria e rëndë. Shih udhërrëfyesit në Kapitulli 7, faqe 177.

përcjelljaMate temperaturën e fëmijës dy herë në ditë dhe kontrolloje për prani të ndonjë komplikimi të lartëpërmendur, së paku një herë në ditë.

Vizita kontrollueseKëndelljangafruthiakutështëshpeshevonuardhemundtëzgjasëpërshumëjavëmadjeedhemuaj,posaçërishtpërfëmijëttëcilëtjanëtëkequshqyer.Organizopërfëmijënmarrjenedozëssëtretëtëvitaminës A para se të lëshohet, nëse kjo në ndërkohë nuk është dhënë

masat shëndetësore pulike Nëseështëemundshme,izolofëmijëtehospitalizuarmefruth,sëpaku4ditëpasiqëtëjenëlarguarekzantematnëlëkurë.Dotëishteidealeqëtëmbahennë

FruThi i rënDë i KompliKuar

157

6. TemperaTura

njësi të ndarë nga fëmijët tjerë. Te fëmijët me kequshqyeshmëri dhe me imunitet tëkompromituar,izolimiduhettëvazhdohetgjatëtërësëmundjes.Kur ka raste të fruthitnëspital, imunizotëgjithë fëmijët tjerëmbimoshën6muajshe (përfshirë edhe ata të cilët janë të kontrolluar si pacient ambulantor, fëmijët ehospitalizuarnë javënpasuesepas rastit të paraqitur të fruthit dhefëmijëtHIVpozitiv).Nëse foshnjatmemoshë6-9muajshmarrin vaksinënefruthit,ështëenevojshmeqëdozaedytëtëjepetsamëparëqëështëemundur,pas muajit të 9-të. Kontrollojestatusineimunizimittëpersonelittëspitalitdheimunizoiatanëseështë e nevojshme.

6.4.2 Fruthi (jo i rëndë)DiagnozaDiagnostiko fruthin te fëmija, nëna e të cilit qartë raporton se fëmija ka pasur njolla të fruthit, apo nëse fëmija ka:n temperaturë;dhe n ekzantemëtëgjeneralizuar;dhe n njëngashenjatvijuese-kollë,shkuarjehundëshaposytëskuqur;porn asnjë nga veçoritë e fruthit të rëndë (shih seksionin 6.4.1, faqe 154).

Trajtimiä Trajtoje si një pacient ambulantor. ä Terapia me vitaminë A. Kontrolloje nëse tashmë fëmijës i është dhënë vitaminë

A, adekuate për këtë sëmundje. Nëse jo, jepi 50 000 NjI (nëse është i moshës < 6 muajsh), 100 000 NjI (6 – 11 muajsh) apo 200 000 NjI (12 muajsh deri 5 vjeç). Shih detajet në faqe 350.

Kujdesi përkrahësä Temperatura. Nëse temperatura është ≥ 39 °C dhe kjo shkakton shqetësim

apo parehati, jepi paracetamol. ä Përkrahja nutritive. Vlerëso gjendjen e të ushqyerit, duke e matur peshën e

fëmijësdheshënojenëdiagramine rritjes. Inkurajonënënqë tëvazhdojëtë ushqyerit me qumësht gjiri dhe që t’i jap fëmijës shpesh shujta të vogla. Kontrolloje për ulçera të gojës dhe nëse janë të pranishme trajtoi ato (shih më lartë).

ä Kujdesi për sy.Përkonjunktivitin e lehtë, me kullim ujor të kthjelltë, nuk nevojitet trajtim. Nëse ka kullim të qelbit, pastroja syrin duke përdorur leckë të pambukut tëziernëujë,apoleckëtëpastërtëzhytur në ujë të pastër. Apliko tetraciklinë yndyrë për sy, 3 herë në ditë për 7 ditë. Kurrë mos përdor yndyrë steroidesh.

FruThi (jo i rënDë)

1586. T

empe

raTu

ra

ä Kujdesi për gojë. Nëse fëmija ka ulçera të gojës, kërko nga nëna që ta pastrojë gojën e fëmijës me ujë të pastër dhe të kriposur (pak kripë në gotë me ujë), së paku 4 herë në ditë. Këshilloje nënën, që të evitoj dhënien e ushqimit shumë të kriposur, me erëra dhe djegës.

Vizita kontrollueseKërkonganënaqëtëkthehetpërvizitëkontrolluesebrenda2ditëve,përtëparënëseproblemetme gojë dhe sy janë zgjidhurdhepër të përjashtuarndonjëkomplikim të rëndë të fruthit (shih më lartë).

6.5 SeptikemiaMerre në shqyrtim septikemin te fëmija që është i sëmurë rëndë dhe me temper-aturë të lartë, kur nuk mund të gjendet asnjë shkaktar tjetër. Kudo që sëmundja meningokoksike,ështëeshpeshtë,diagnozaklinikeeseptikemisëmeningokok-sike duhet të vendoset nëse petehiet apo purpurat (lezionet hemorragjike tëlëkurës) janë të pranishme. Salmonella jo-tifoide është shkaktar i shpeshtë në vendet me malarie.

DiagnozaNë ekzaminim, shiko si vijon:n për temperaturë, pa shkaktar të dukshëm të infeksionitn strisho të gjakut për malarie nëse është negativen nukkashtangimtëqafësaposhenjaspecifiketëmeningjitit(apopunksioni

lumbal për meningjit është negativ)n shenjateçrregullimevesistematike(p.sh.i/epaaftëpërtëpirë,apoushqyer

me qumësht të gjirit, konvulsione, letargji apo vjellë gjithçka)

n purpurat mund të jenë të pranishme.

Gjithmonë zhvishe fëmijën plotësisht dhe ekzaminoje me kujdes për shenjate infeksioneve lokale, para se të vendosësh se asnjë shkaktar nuk mund të gjendet.

Kur është e mundur, analizat laboratorike dhe kultura bakteriologjike, duhet të bëhen në gjak dhe urinë.

TrajtimiäJepi benzylpenicilin (50000njësi/kg çdo6orë)dhe chloramphenicol (25

mg/kgçdo8orë)për7ditë.

ä Nëse reagimi i fëmijës ndaj trajtimit të mësipërm është i dobët pas 48 orëve, kalonëampicillin(50mg/kgIMpërçdo6orë)dhegentamicin(7.5mg/kg

sepTiKemia

159

6. TemperaTura

njëherënëditë)apokurStafilokokusaureusështëipranishëm,flucloxacilin(50mg/kgpërçdo6orë)dhegentamicin(7.5mg/kgnjëherënëditë).

Kurnjihetnjërezistencëedukshmendajbarnave,respektivishtantibiotikëve,në mesin e baktereve gram negative, përmbaju udhërrëfyesve kombëtar, apo të spitalit lokal, për menaxhimin e septikemisë. Në shumë rrethana, antibiotiku adekuat mund të jetë cefalosporina e gjeneratës së tretë, siç është ceftriaxoni (80mg/kgIV,njëherënëditëpër30–60minuta),për7ditë.

Kujdesi përkrahësä Nëse temperatura prej ≥ 39 °C shkakton shqetësim apo parehati të fëmijës,

jepi paracetamol.

KomplikimetKomplikimetmëtëshpeshtatëseptikemisëjanëkonvulsionet,konfuzioniapokoma,gjendjaeshokut,pamjaftueshmëriaezemrës,koagulimiintravaskularidiseminuar (me episode të gjakderdhjes), pneumonia dhe anemia. Shoku sep-tikemik është shkaktar i rëndësishëm i vdekjes.

përcjelljaFëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë, ndërsa nga mjeku së paku dy herë në ditë. Kontrolloje për pranin e komplikimeve, siç është shoku, urinimi i reduktuar, shenjat e gjakderdhjes (petehie, purpura, gjakderdhje në vendshpimet e venave) apo ulçera lëkure.

6.6 Ethet tifoide Merri në konsideratë ethet tifoide nëse fëmija paraqitet me temperaturë, dhe cilëndongasimptomat/shenjatvijuese:diarreapokonstipacion,vjellje,dhembjeabdominale,kokëdhembjeapokollë,posaçërishtnësetemperaturaperzistonpërmë shumë se 7 ditë dhe nëse malaria është përjashtuar.

DiagnozaNë ekzaminim, tiparet kryesore të diagnostikimit të tifoidit janë:

n temperatura pa vatër të qartë të infeksionit

n nukkashtangimtëqafësaposhenjatjeraspecifiketëmeningjitit,apopunksionilumbal për meningjit është negativ (Vërejtje: fëmijët me ethe tifoide, herë pas here mund të kenë shtangim të qafës)

n shenjat e çrregullimeve sistemike, p.sh. i/e paaftë për të pirë, apo për t’uushqyermequmështgjiri,konvulsione,letargji,dezorientim/konfuzionapovjellë gjithçka

eTheT TiFoiDe

1606. T

empe

raTu

ra

n pika të kuqërremta në murin abdominal te fëmijët me lëkurë lehtë të ndritshme

n hepatosplenomegali, abdomen i tendosur dhe i fryrë.

Ethet tifoide mund të paraqiten në mënyrë atipike në foshnjat e vogla, si një sëmun-dje akute febrile me shok dhe hipotermi. Në regjionet ku tifoja është e shpeshtë, mundtëjetëshumëevështirëpërtëdalluarethettifoidedhetifon,vetëmnëbazëtëekzaminimitklinik(shihlibratstandardepediatrikepërdiagnozëtëtifos).

TrajtimiäTrajtojemechloramphenicol(25mg/kgpërçdo8orë)për14ditë,porshiko

faqe 64 për trajtimin e foshnjës së vogël.

ä Nëse ka çrregullime të rënda sistematike, apo shenja të dyshimta për men-ingjit,trajtojemebenzylpenicilin(50000njësi/kgpërçdo6orë)për14ditë,siplotësimichloramphenicolit(25mg/kgçdo6orë).

ä Nëse përgjigja ndaj trajtimit paraprak është e dobët edhe pas 48 orëve, kalo nëchloramphenicol(25mg/kgpërçdo8orë)dheampicillin(50mg/kgIMpër çdo 6 orë).

Kurrezistencandajchloramphenicolitdheampicillinit,ellojevetëizoluaratëSalmonella typhi, dihet se është e dukshme, përmbaju udhërrëfyesve kombëtar për ethet tifoide. Në shumë rrethana, antibiotiku adekuat do të jetë cefalospo-rinaegjeneratëssëtretë,siçështëceftriaxone(80mg/kgIMapoIV,njëherënëditë, për30–60minuta).Dukeqenëse, rezistencae shumëfishtëndajbarnave në disa pjesë të botës është e shpeshtë, regjimet tjera të trajtimit siç janë ciprofloxacin (shih faqe 337) do të mund të përdoren në vendet ku njihet rezistencandajkëtyrebarnave.

Kujdesi përkrahësä Nëse fëmija ka temperaturë të lartë (≥ 39 °C), e cila shkakton shqetësim apo

parehati, jepi paracetamol.

Përcilliniveletehemoglobinësapohematokrititdhenëseatojanëtëulëtaaponërënieesipër,vlerësopërfitimetngatransfuzionikundruallndonjërrezikuprejinfeksioneve të bartura me gjak (shih seksionin 10.6, faqe 281).

përcjelljaFëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë dhe nga ana e mjekut së paku dy herë në ditë.

eTheT TiFoiDe

161

6. TemperaTura

KomplikimetKomplikimeteethevetifoidepërfshijnëkonvulsionet,konfuzioninapokomën,diarrenë,dehidrimin,gjendjeneshokut,pamjaftueshmërinëezemrës,pneumon-inë, osteomielitin dhe aneminë. Në foshnjat e vogla mund të paraqiten gjendja e shokut dhe hipotermia.

Mund të paraqitet perforimi akut gastrointestinal me hemorragji dhe peritonit, zakonisht i përcjellur me dhembje të mëdha abdominale, vjellje, ndjeshmëriabdominalenëpalpim,zbehjetërëndëdheshok.Ekzaminimiabdominalmundtë tregojë masë abdominale, si pasojë e formimit të absceseve, gjegjësisht rritjes sëmëlçisëdhe/aposhpretkës.

Nëse ka shenja të perforimit gastrointestinal, vendose një vijë IV dhe tubë nazogastrikedhekonsultojekirurgun.

6.7 Infeksionet e veshit 6.7.1 Mastoiditi Mastoiditiështëinfeksionbakterialikockësmastoidetëprapaveshit.Patrajtimky mund të çojë në meningjit dhe absces të trurit.

DiagnozaTiparet kyçe diagnostike janë:

n temperatura e lartë

n të ënjturit e dhembshëm prapa veshit.

TrajtimiäJepichloramphenicol(25mg/kg

për, çdo 8 orë IM apo IV) dhe benzylpenicillin (50 000 njësi/kg, çdo 6 orë) derisa fëmija të përmirësohet;pastajvazhdomechloramphenicol oral, çdo 8 orë për 10 ditë.

ä Nëse nuk ka përmirësim ndaj trajtimit brenda 48 orëve, apo gjendja e fëmijës përkeqësohet, referoje fëmijën te kirurgu, për ta shqyrtuar mundësinë e incizionitdhedrenimittëabscesittëmastoidititapomastoidektominë.

ä Nëse ka shenja të meningjitit apo abscesit të trurit, jepi antibiotik, siç është përshkruar në seksionin 6.3 (faqe 148) dhe nëse është e mundur referoje në spitalinespecializuarmenjëherë.

inFeKsioneT e VeshiT

Mastoiditi – e ënjtur e dhembshme prapa veshit, e cila e shtyn veshin përpara

1626. T

empe

raTu

ra

Kujdesi përkrahësä Nëse temperatura e lartë (≥ 39 °C) shkakton shqetësim apo parehati të fëmijës,

jepi paracetamol.

përcjelljaFëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 6 orë dhe nga mjeku së paku një herë në ditë. Nëse fëmija përgjigjet dobët në trajtim, konsidero mundësin e meningjitit apo abscesit të trurit (shih seksionin 6.3, faqe 148).

6.7.2 Pezmatimi akut i veshit të mesëm (Otitis media acuta) DiagnozaKjobazohetnëanamnezën e dhembjeve të veshit apo kullimit të qelbit nga veshi (për një periudhë <2 javë). Në ekzaminim, konfirmomeotoskoppezmatiminakut të veshit. Timpani i veshitdo të jetë i skuqur, i pezmatuar, i fryrëdhe ipatejdukshëm, apo i perforuar me kullim.

pezmaTimi aKuT i VeshiT Të mesëm

Pezmatimi akut i veshit të mesëm – timpani i skuqur i fryrë (krahasuar me dukjen e timpanit normal në të majtë)

Terja e veshit të fëmijës me fitil të leckës te pezmatimi kronik i veshit të mesëm

TrajtimiTrajtoje fëmijën si pacient am-bulantor.

äJepi cotrimoxazol per oral(trimethoprim4mg/kg/sul-famethoxozole20mg/kgdyherë në ditë) apo amoxicillin (15mg/kg3herënëditë)5ditë.

ä Nëse ka kullim qelbi prej veshi, tregoi nënës se si ta terë veshin përmes fitilit. Këshilloje nënën që të pas-trojë veshin 3 herë në ditë, derisa të mos ketë qelb.

163

6. TemperaTura

ä Thuaji nënës që të mos hedh në vesh asgjë, ndërmjet trajtimeve me pastrim. Mos lejo që fëmija të shkojë në not apo të fusë ujë në vesh.

ä Nëse fëmija ka dhembje veshi, apo temperaturë të lartë (≥ 39 °C), e cila shkakton shqetësim, jepi paracetamol.

Vizita kontrollueseThuaj nënës të kthehet pas 5 ditëve. • Nëse dhembja e veshit dhe kullimi perzistojnë, trajtoje 5 ditë më shumë me

tënjëjtinantibiotikëdhevazhdojeterjeneveshitmefitillecke.Vizitojesërishpas 5 ditësh.

6.7.3 Pezmatimi kronik i veshit të mesëmNëse qelbi ka kulluar nga veshi 2 javë apo më gjatë, fëmija ka infeksion kronik të veshit.

DiagnozaKjoështëebazuarnëanamnezën e kullimit të qelbit prej veshi, për më shumë se 2 javë. Në ekzaminim,konfirmopezmatiminkroniktëveshittëmesëm,meotoskop (kur kjo është e mundur).

TrajtimiTrajto fëmijën si pacient ambulantor.ä Mbaje veshintëterur,përmesfitilittëleckës(shihmëlartë).ä Qiti pika antibiotiku lokal apo pika antiseptike të veshit (me apo pa steroide)

njëherënëditë2javë.Pikatqëpërmbajnëquinolone(norfloxacin,ofloxacin,ciprofloxacin) janë më efektive sesa pikat tjera antibiotike.

Vizita kontrollueseKërkoprejnënësqëtëkthehetpërvizitëkontrolluesepas5ditëve.• Nëse kullimi i qelbit perziston,kontrollonësenënaështëdukevazhduarterjene

veshit. Mos jep kurse të përsëritura të antibiotikëve oral për veshin që kullon.• Nëse kullimi i qelbit perziston, inkurajonënëntëvazhdojëterjeneveshitme

fitildheshqyrtotrajtiminparenteralmeantibiotikë,tëcilëtjanëefektivkundërpseudomonas-it(siçështëgentamicini,azlocilinidheceftazidine).

6.8 Infeksionet e traktit urinarInfeksionetetraktiturinar(ITU)janëtëshpeshta,sidomosnëfoshnjatevoglatëgjinisëfemërore.Pasiqëkulturabakterialezakonishtnukështënëdispozicionnëvendetnëzhvillim,diagnozabazohetkryesishtnëshenjatklinikedhenëanalizatmikroskopike të urinës.

pezmaTimi KroniK i VeshiT Të mesëm

1646. T

empe

raTu

ra

DiagnozaTefëmijëtevegjël,ITUshpeshparaqitenmeshenjajospecifikenëekzaminim,siçjanëvjellja,temperatura,shqetësimi,apongecjanëzhvillim.Fëmijëtmëtëmëdhenjmundtëparaqesinshenjamëspecifikesiçjanëdhembjetabdominale,dhembjet gjatë urinimit apo urinim të shpeshtuar.

hulumtimetn Kryejanalizënmikroskopiketëmostravetëurinëssëpastër,freskëtdhetë

pacentrifuguar.RasteteITUzakonishtdotëtregojnë>5leukocitepërfushënmezmadhimtëlartë,apolakmusidotëtregojërezultatetpozitivepërleukocite.

n Nëse është e mundur, siguro “vrushkullin e pastër” të mostrës së urinës për kulturë. Në foshnjat e sëmura mund të kërkohet aspirimi supra-pubik (shih faqe 324).

Trajtimiä Trajto fëmijën si pacient të jashtëm, përveç:

— kur ka temperaturë të lartë dhe çrregullime sistematike (si, vjellë gjithçka apoështëi/epaaftëpërtëpirëapoushqyermequmështtëgjirit),apo

— kur ka shenja të pielonefritit (dhembje apo ndjeshmëri të ijeve), apo— në foshnjat e vogla.

äJepi cotrimoxazole per oral (4 mg trimethoprim/20 mg sulfamethoxazolepër kg çdo 12 orë) për 5 ditë. Në mënyrë alternative përfshijë ampicillinin, amoxicillinin dhe cefalexinin, varësisht nga ndjeshmëria lokale e llojeve të E. colidhebacilevetjeragram-negative,tëcilatshkaktojnëITUdhengaposedimiiantibiotikëve(shihfaqe329përdetajetëtjeratëregjimevetëdozimit).

ä Nëse ka përgjigje të dobët ndaj antibiotikëve të radhës së parë, apo gjendja efëmijëspërkeqësohet,jepigentamicin(7.5mg/kgIM,njëherënëditë)dheampicillin(50mg/kgIM/IVçdo6orë)apocephalosporineparenteral(shihfaqe 334-335). Merri para sysh komplikimet si pielonefritin (ndjeshmëri në këndet, kosto-vertebrale dhe temperaturë të lartë) apo septikemin.

äTrajtojefoshnjënevogëlmemoshë<2muajshmegentamicin(7.5mg/kgIM,njëherënëditë)derisatëulettemperatura;pastajrishqyrtoje.Shikopërshenjateinfeksionitsistemikdhenëseatomungojnë,vazhdometrajtimoral,siç është përshkruar më lartë.

Kujdesi përkrahësFëmija duhet të inkurajohet për të pirë apo thithur qumësht gjiri rregullisht, meqëllimqëtërealizojëmarrjeneduhurtëlëngjeve,eciladotëndihmojënëpastrimin e infeksionit dhe parandalimin e dehidrimit.

inFeKsioneT e TraKTiT urinar

165

6. TemperaTura

Vizita kontrolluese• HulumtotëgjithaepisodeteITUtedjemtëemoshës>1vjeçdhetetëgjithë

fëmijëtmemëshumësenjëepisodtëITU,meqëllimtëidentifikimittërastit.Kjo mund të kërkojë referim për në spitalin më të madh, me pajisje për hu-lumtimeadekuate,meradiografiapoultratingull.

6.9 Artriti septik apo osteomielitiOsteomielitiakutështëinfeksionieshtrave,zakonishtishkaktuarngashpërndarjae baktereve përmes gjakut. Sidoqoftë, disa infeksione eshtrash apo artikulacionesh rezultojnënganjëvatëreafërteinfeksionit,apongaplagapenetruese.Nganjëherë,disa eshtra apo nyje mund të jenë të përfshira.

DiagnozaNë rastet akute të infeksioneve të eshtrave apo nyjeve, fëmija duket i sëmurë, ështëfebrildhezakonishtrefuzonpërtëlëvizurgjymtyrën,aponyjëneprekur,apo tëpeshojënëkëmbëne infektuar.Teosteomieliti akut zakonishtpjesaeprekur mbi eshtra është e ënjtur apo e ndjeshme. Në rastet e artritit septik nyja e prekur është e ngrohtë, e ënjtur dhe e ndjeshme.

Këto infeksione ndonjëherë paraqiten si sëmundje kronike, me ç’rast fëmija duket më pak i sëmurë dhe mund të mos ketë temperaturë. Shenjat lokale janë më pak të hetueshme. Në kuadër të infeksioneve bakteriale, konsidero osteomielitin tuberkular kur sëmundja është kronike dhe në sinuset që kullojnë.

analizat laboratorikeRadiografianukndihmondiagnostikiminnëfazatehershmetësëmundjes.Nëseartriti septik është shumë i besueshëm, depërto me gjilpërë sterile në nyjën e prekur dhe aspiro. Lëngu mund të jetë i turbullt. Nëse ka qelb në nyje, përdore gjilpërënmëtëgjerëpëreshtrapërtëmarrëmostrëndhelarguarqelbin.Ekzaminolëngun e aspiruar për leukocite dhe bëje kulturën, nëse është e mundur.

Staphylococcus aureusështëshkaktar izakonshëmtefëmijëtmemoshë>3vjeç. Te fëmijët më të vegjël, shkaktari më i shpeshtë është Haemophilus influ-enzaetipiB,StreptococcuspneumoniaeapoStreptococcuspyogenesgrupiA.Salmonella është shkaktar i shpeshtë te fëmijët e vegjël, në vendet me malarie dhemedrepanocitozë.

TrajtimiNësemundtërealizohetkultura,trajtojesipasorganizmaveshkaktarëdhetestevetëantibiogramit.Përndryshe:

ä Trajtoje mechloramphenicolIM/IV(25mg/kgpërçdo8orë),nëfëmijënmemoshënën<3vjeçdheatamedrepanocitozë.

arTriTi sepTiK apo osTeomieliTi

1666. T

empe

raTu

raeTheT Dengue

äTrajtojemecloxacillinapoflucloxacillinIM/IV(50mg/kgpërçdo6orë)fëmijënmemoshë>3vjeç.Nësekëtonukjanënëdispozicion,jepichloramphenicol.

ä Sapo temperatura e fëmijës të kthehet në normale, kalo në trajtim oral me të njëjtinantibiotikëdhevazhdokëtëtrajtimpërartritinseptikpërgjithsej3javë,ndërsa për osteomielitin për 5 javë.

ä Te artriti septik, mënjano qelbin duke aspiruar nga nyja e prekur. Nëse të ënjturit përsëritetnëvazhdimësiedhepasaspirimit,aponëse infeksionipërgjigjetdobët në trajtimin 3 javësh me antibiotikë, duhet të ndërmerret hulumtimi kirurgjik, drenimi i qelbit dhe largimi i ndonjë ashti të vdekur nga ana e kiru-rgut.Nërasttëartrititseptik,mundtëkërkohetdrenimiihapur.Kohëzgjatjaetrajtimitmeantibiotikëduhettëvazhdohetnëkëtogjendjederinë6javë.

äOsteomielitituberkularsugjerohetngaanamnezaefillimittëngadalshëmtëtëënjturit dhe rrjedhës kronike, që nuk përgjigjet mirë në trajtimin e mësipërm. Trajtoje sipas udhërrëfyesve kombëtar të programit për kontrollin e tuberku-lozit.Trajtimikirurgjikgatikurrënukështëinevojshëm,përshkakseabscesetdo të humben me trajtimin anti-tuberkular.

Kujdesi përkrahësNyjet apo gjymtyrët e prekura duhet të pushojnë. Nëse këmba është e prekur, fëmija nuk duhet lejuar që të peshojë në të derisa të pushojnë dhembjet. Trajtoje dhembjen apo temperaturën e lartë (nëse këto shkaktojnë shqetësim të fëmijës) me paracetamol.

6.10 Dengue Ethet dengue shkaktohen nga arbovirusi, i cili bartet përmes mushkonjave Aedes. ËshtësëmundjetipikesezonalenëshumëvendetëAzisëdheAmerikësJugore.Sëmundjazakonishtfillonmenjëparaqitjeakutetëtemperaturës,ecilaqëndronvazhdimishtelartëpër2-7ditë.Shumicaefëmijëveshërohen,ndërsanjënumërivogëlityrezhvillojnësëmundjetërëndë.Gjatëperiudhëssëshërimit,vërehetskuqjemakulareapozbardhjeqëzgjerohet.

DiagnozaDysho në ethet dengue në një regjion me rrezik të dengues, nëse fëmija katemperaturë,qëzgjatmëshumëse2ditë.

n Kokëdhembja, dhembja prapa syve, dhembja e nyjeve dhe muskujve, dhem-bjaabdominale,vjelljadhe/apoekzantemamundtëparaqiten,pornukjanëgjithmonë të pranishme. Mund të jetë vështirë për të dalluar denguen prej infeksioneve tjera të shpeshta të fëmijërisë.

167

6. TemperaTura

TrajtimiShumica e fëmijëve mund të menaxhohen në shtëpi, duke u ofruar prindërve mundësi për qasje eventuale në spital.

äKëshillojenënënqëtësjellëfëmijënpërvizitënkontrollueseçdoditë,gjegjësishttë kthehet menjëherë nëse ndonjë nga shenjat në vijim paraqiten: dhembja emadheabdominale,vjelljaperzistente,gjymtyrëteftohtadhetëlagështa,letargjiaaposhqetësimi,gjakderdhjap.sh.jashtëqitjetezezaapotëvjelluratme ngjyrë kafe të mbylltë.

äInkurajomarrjenelëngjeveoralemeujëtëpastër,apotretjetëORS-së,përtëzëvendësuarhumbjetelëngjevengatemperaturadhetëvjellurat.

ä Jepi paracetamol për temperaturë të lartë dhe nëse fëmija është i parehatshëm. Mos i jep aspirinë apo ibuprufen, pasi që këto barna mund të përkeqësojnë gjakderdhjen.

äKontrollojefëmijënçdoditë,përderisatemperaturaefëmijëstënormalizohet.Kontrolloje hematokritin çdo ditë, kur kjo është e mundur. Kontrolloje për shenjat e sëmundjes së rëndë.

äPranojesecilinfëmijëmeshenjatësëmundjessërëndë(gjakderdhjeerëndëmukozaleapongalëkura,gjendjeshoku,gjendjeepërkeqësuarmendore,kon-vulsioneapoverdhëz),apomerritjerapidedhetëdukshmetëhematokritit.

6.10.1 Dengue e rëndë Rrjedhjaeplazmës,ndonjëherëështëemjaftueshmepërtëshkaktuargjendjeshoku dhe është komplikimi më i rëndësishëm i infeksionit të dengues te fëmijët. Pacientikonsiderohettëjetënëgjendjeshokunëseshtypjaepulsit(dalliminëmes të shtypjes sistolike dhe diastolike) është ≤20mmHggjegjësishtnëseai/ajokashenjatëperfuzionittëdobësuarkapilar(gjymtyrëteftohta,rimbushjaevonuarekapilarëveapofrekuencaeshpejtuarepulsit).Hipertensioniështëza-konishtshenjëevonshme.Shokuzakonishtparaqitetnëditëne4-5tësëmundjes.Paraqitjaehershmeeshokut(dita2apo3esëmundjes),shtypjaepulsitshumëe ulët (≤ 10 mmHg), apo pulsi dhe shtypja e pahetueshme e gjakut sugjerojnë sëmundje shumë të rëndë.

Komplikimettjeratëdenguespërfshijnëgjakderdhjennëlëkurëdhe/apomukozadhe nganjëherë, hepatitin dhe encefalopatinë. Megjithatë, shumica e vdekjeve ndodhin te fëmijët me shok të thellë, posaçërisht nëse gjendja është e komplikuar me mbingarkesë lëngjesh (shih më poshtë).

DiagnozanDyshonëethetdenguetërëndanënjëregjiontërrezikutngaethetdengue,

eTheT e rënDa Dengue

1686. T

empe

raTu

ra

nësefëmijakatemperaturëecilazgjatëmëshumëse2ditëdhenjëngatiparetvijuese:

n evidencëtërrjedhjessëplazmës

— hematokrit të lartë, apo në rritje progresive — eksudat pleural apo ascit

n çrregullim cirkulator apo gjendje shoku

— gjymtyrët e ftohta dhe lagështa— kohaezgjaturerimbushjessëkapilarëve(mëshumëse3sekonda)— pulsi i dobët (pulsi i shpejtë mund të mungojë edhe me rënie të dukshme

të vëllimit)— shtypja minimale e pulsit (shih më lartë)

n gjakderdhje spontane

— nga hunda apo gingivat— jashtëqitjetëzeza,apovjelljemengjyrëkafetëmbylltë— mavijosje apo petehie ekstensive

n nivel i ndryshueshëm i vetëdijes

— letargji apo shqetësim— komë— konvulsione

n përfshirje e rëndë gastrointestinale

— vjelljeperzistente— dhembje abdominale në rritje me ndjeshmëri në kuadratin e djathtë të

sipërm— verdhëz

TrajtimiäPranotëgjithëpacientëtmeethetdenguetërënda,nëspitalinmepajisjepër

përcjelljen e shtypjes së gjakut dhe hematokritit.

Menaxhimi i lëngjeve – pacientët pa shok (Shtypja e pulsit > 20 mm Hg)ä Jepi lëngje IV për vjellje të përsëritura, apo hematokrit të lartë, apo në rritje

rapide.

äJepivetëmtretjeizotonikesiRingerlaktat,tretjetëHartmanitapoGlukozë5%.

äFillome6ml/kg/orëpërdyorë,pastajzvogëlojenë2-3ml/kg/orë,samëparëqë të jetë e mundur, varësisht nga përgjigja klinike.


169

6. TemperaTura

äJepivëlliminminimaltëkërkuar,përtëmbajturperfuzioninemirëdhediurezën.LëngjetIVjanëzakonishttënevojshme24-48orë,pasiqërrjedhjakapilarerregullohet spontanisht pas kësaj kohe.

Menaxhimi i lëngjeve –tek pacientët në gjendje shoku (Shtypja e pulsit ≤ 20 mm Hg)äTrajtojesiemergjencë.Jepi20ml/kgtretjeizotonikekristaloidesiRingerlaktat

apo tretje të Hartmanit për një orë.

— Nëse fëmija përmirësohet (rimbushjakapilaredheperfuzioniperiferikfillontëpërmirësohet,shtypjaepulsitzgjerohet),zvogëlojenë10ml/kgpërnjëorëdhepastajgradualishtnë2-3ml/kg/orëpër6-8orë.

— Nëse fëmija nuk përmirësohet (shenjatevazhdueshmetëshokutperzisto-jnë),jepimëtutje20ml/kgtëtretjevekristaloidepërnjëorë,apokonsideropërdorimine10–15ml/kgtëtretjeskoloide,siçjanë6%Dexstrani70apoHES6%(MW200000)përnjëorë.Rikthejetrajtiminsamëparënëorarin kristaloid të përshkruar si më lartë.

äBollusetëmëtejshmetëvoglatë lëngjeveshtesë(5–10ml/kgpër1orë)mund të jenë të nevojshme të jepen në 24-48 orët e ardhshme.

äVendos për trajtimin me lëngje, duke u bazuar në përgjigjen klinike, sidhe rishqyrto shenjat vitaledhepërcillenga afërdiurezën.Ndërrimetnëhematokrit, mund të jenë udhërrëfyes i dobishëm për trajtim, por duhet të interpretohensëbashkumepërgjigjenklinike.Përshembull,hematokritiirritur së bashku me shenjat jostabile vitale (posaçërisht duke u ulur shtypja e pulsit) indikon nevojën për bolus të mëtejmë të lëngjeve, por lëngjet shtesë nuk janë të nevojshme, nëse shenjat vitale janë stabile edhe kur hematokriti ështëshumë i lartë (50–55%).Nëkëto rrethanavazhdopërcjelljenmëshpesh dhe është e mundurqëhematokritidotëfillojëtëuletbrenda24orëvetëardhshme,pasiqëfillonfazarehabilitueseesëmundjes.

ä Në shumë raste, lëngjet IV mund të ndërpriten pas 36-48 orësh. Mos harro se shumëvdekjerezultojnëparasëgjithashngadhëniaetepërtelëngjevedhejo nga dhënia e pakët.

Trajtimi i komplikimeve hemorragjikenGjakderdhjetmukozalemundtëndodhintesecilipacientmeethetdengue,por

zakonishtatojanëtëvogla.Gjakderdhjaështësipasojëenumrittëzvogëluartë trombociteve dhe përmirësohetgjatëfazëssëdytëtësëmundjes.

nNësendodhingjakderdhjetëmëdhaatozakonishtjanëngatraktigastrointesti-nal,posaçërishttepacientëtmeshokshumëtërëndë,apotëzgjatur.Gjakder-dhjet e brendshme nuk janë të dukshme për shumë orë deri në jashtëqitjen e


1706. T

empe

raTu

ra

parëtëzezë.Keniparasyshkëtëtefëmijët në gjendje shoku, të cilët dështojnë për t’u përmirësuar klinikisht pas trajtimit me anë të tretjeve, posaçërisht nëse hematokriti është stabil, ndërsa abdomeni është i ndjeshëm dhe i fryrë.

äTe fëmijët me trombocitopeni të rëndë (20 000 trombocite/mm3), siguropushimrigoroznështratdhembrojtjengatraumat,përtëzvogëluarrrezikunnga gjakderdhjet. Mos jep injeksione IM.

äPërcilli pasqyrën klinike, hematokritin dhe kur është e mundur, numërotrombocitet.

äTransfuzioniështëinevojshëmnërasteshumëtërralla.Kurindikohetduhettë jepet me kujdes të posaçëm, për shkak të problemit me dhënien e tepërt tëlëngjeve.Nësedyshohetnëgjakderdhjetëmadhe,jepi5-10ml/kggjaktëfreskëtngadalëpër2-4orëdhevëzhgojepasqyrënklinike.Merrenëkonsideratëpërsëritjennësekapërgjigjeklinikepozitivedheështëkonfirmuargjakderdhjae dukshme.

äTrombocitetekoncentruara(nësejanënëdispozicion)duhettëjepenvetëmnëse ka gjakderdhje të rëndë. Nuk kanë ndonjë vlerë për trajtimin e tromboci-topenive pa gjakderdhje dhe ka mundësi që këto të jenë të dëmshme.

Trajtimi i mbingarkimit me lëngjeDhënia e tepërt e lëngjeve është komplikim me rëndësi i trajtimit të shokut. Mund të paraqitet për shkak të:

— lëngjevetëtepërtadhe/apodhëniesshumëtëshpejtë— përdorimit jo të drejtë të tretjeve hipotonike, më parë sesa të tretjeve

izotonikekristaloide— vazhdimitpërkohëtëgjatëtëlëngjeveIV(sapotëjetëzgjidhurhumbjae

plazmës)— përdorimit të domosdoshëm të sasive të madhe të lëngjeve IV, te fëmijët

me humbje të theksuara.

n Shenjat e hershme:

— frymëmarrje e shpejtuar— retraksionikafazittëkrahërorit— eksudat i madh pleural— ascit— edem peri-orbital apo indeve të buta

n Shenjat e vonshme të mbingarkimit të rëndë:

— edem mushkërore— cianozë


171

6. TemperaTura

— shokireverzibil(shpeshkombinimihipovolemisëvazhduesedhepam-jaftueshmërisësëzemrës)

Menaxhimi i mbingarkimit me lëngje varet nëse fëmija është në apo ka dalë nga gjendja e shokut:

ä Fëmijët të cilët mbesin në gjendje shoku dhe tregojnë, shenja të dhënies së tepruar të lëngjeve, janë jashtëzakonisht tëvështirëpër tumenaxhuardhekanë vdekshmëri të lartë.

äBolusetevoglatëpërsërituratëtretjeskoloidemundtëndihmojnë,sëbashkumedozatëlartatëagjentëveinotroppërtëpërkrahurqarkullimin(shihlibratstandard të pediatrisë).

ä Anashkaloni diuretikët, pasi që ata do të shpiejnë në humbje të mëtejme të lëngjeve intravaskulare.

ä Aspirimi i eksudateve të mëdha pleurale, apo ascitit mund të jetë i nevojshëm për të lehtësuarsimptomatrespiratore,porekzistonrreziku igjakderdhjesnga procedura.

äNëseështënëdispozicion,konsideroventiliminehershëmmeshtypjepozitive,parasetëzhvillohetedemamushkërore.

• Nësegjendjaeshokutështëtejkaluar,porfëmijakafrymëmarrjetëshpejtuar,apofrymëmarrjetëvështirësuar,jepnifurosemidperoralapoIVmedozë1mg/kg/dozënjëapodyherënëditë,për24orëdheterapitëoksigjenit(shihfaqe 285).

• Nëseshokuështëtejkaluardhefëmijaështëstabil,ndërprejilëngjetIVdhembajefëmijënnëpushimrigorozshtrati24-48orë.Lëngjetetepërtadotëreabsorbohendhehumbenpërmesdiurezës.

Kujdesi përkrahësä Trajto temperaturën e lartë me paracetamol, nëse fëmija është i parehatshëm.

Mos i jep aspirinë, apo ibuporfen pasi që kjo mund ta përkeqësojë gjakderd-hjen.

ä Mos jep steroide.

äKonvulsionetnukjanëtëshpeshtatefëmijëtmeethetdenguetërënda.Pornëse paraqiten, menaxhoi ato siç është përshkruar në Kapitulli 1, faqe 22.

ä Nëse fëmija është pavetëdije, përmbaju udhërrëfyesve në Kapitulli 1, faqe 22.

ä Fëmijët në gjendje shoku apo me distres respirator duhet të marrin oksigjen.

äHipoglikemia(glukozaegjakut<2.5mmol/litërapo<45mg/dl)ështëepaza-konshme,pornëseparaqitet,jepiglukozëIVsiçështëpërshkruarnëKapitulli10, faqe 15.


1726. T

empe

raTu

ra

ä Nëse fëmija ka prekje (sëmundje) të rëndë të mëlçisë, shih librat standarde të pediatrisë si udhërrëfyes.

përcjelljaä Tek fëmijët në gjendje shoku, përcilli shenjat vitale çdo orë (posaçërisht

shtypjen e pulsit, nëse është e mundur), deri sa pacienti të jetë stabil dhe kontrolloje hematokritin 3-4 herë në ditë. Mjeku duhet ta rishqyrtojë pacientin sëpakukatërherënëditëdhe tëpërshkruaj lëngje intravenozevetëmpërmaksimum 6 orë, secilën herë.

ä Tek fëmijët pa gjendje shoku, infermieret duhet të kontrollojnë shenjat vitale të fëmijës (temperaturën, pulsin dhe shtypjen e gjakut) së paku 4 herë në ditë dhe hematokritin një herë në ditë. Mjeku duhet të kontrollojë pacientin së paku një herë në ditë.

äKontrollonumrinetrombociteveçdoditë,kurështëemundurnëfazënakute.

äMbajishënimetedetajuarapërtëgjithalëngjetemarradhediurezën.

6.11 Ethja hemorragjike Krime Kongo Ethja hemorragjike Krime Kongo është sëmundje ngjitëse akute virale. Shkaktohet nga virusi me po të njëjtin emër. Shfaqet në vatrat natyrore, pas pickimit nga këpusha (hyalommamarginatummarginatum)mësëshpeshtigjatësezonëspranverë-vjeshtë. Sëmundja është shumë ngjitëse dhe e pranishme në Kosovë.

Fillimiisëmundjesështëipapriturdhekarakterizohetme:temperaturëtëlartë,dhembje muskujsh, marrëmendje, dhembje dhe shtangim qafe, dhembje të shpinës, dhembje koke, dhembje nyjesh, konjuktivit dhe fotofobi (frikë nga drita). Nuk janë të rralla rastet kur lajmërohet edhe vjellja, nausea dhe dhembja e fytit e shoqëruar me diarre dhe dhembje në tërë regjionin e barkut.

Stadiigjakderdhjesfillonngaditaetretëdheepestëesëmundjes,qëkarak-terizohetmeparaqitjenepetehieveapopurpuravenëlëkurë,sidhegjakderd-hjesngamembranatemukozavenëformëtë:gjaknëfeces,gjakutnëurinë,gjakderdhjesngahundadhegjakderdhjesngagingivat.Pulsinëfillimështë ingadalësuar.Mehumbjenevazhdueshmetëgjakut,pulsishpejtohetdhebëhetmë idobët.Shtypjaegjakutbiedhe tonetezemrësdëgjohenmevështirësi.Nëformaterëndatësëmundjes,paspesëditëvevjenderitekdekompenzimii mëlçisë, veshkave dhe mushkërive. Tek pacientët të cilët e mbijetojnë stadin hemorragjik,temperaturafillontëbienëmesditëssë10-tëdhe20-të,meç’rastedhegjakderdhjandërpritet.Mirëpo,shërimiipacientitzgjatëderinëkatërjavëe në disa raste edhe më shumë.

173

6. TemperaTura

DiagnozaDysho në ethe hemorragjike Krime Kongo, nëse fëmija është i pickuar nga këpusha,katemperaturëtëlartëdhevjenngazonatendemike.

äTestetekoagulimittëgjakutjanëabnormale;

äDominonleukopeniadhetrombocitopenia;

äGjakderdhjespontane

— nga hunda apo gingivat,— jashtëqitjetëzezaapovjelljemengjyrëkafetëmbylltë,— mavijosje apo petehie ekstensive

TrajtimiÇdorastidyshimtëduhettëdërgohetnëKlinikënInfektivenëPrishtinë.

Këshilloje nënën:

äNësefëmijakagjakderdhjetëvëdorëzatgjatëpastrimittëtij;

äQëgjatësezonëssëparaqitjessësëmundjes,fëmijënmostalënëvendekumundtëpickohetngakëpusha;

äFëmijatëvishetmepantallona,bluzëtëgjatëdhet’iketëtëmbathuraçorapët.

Trajtimet e nevojshme:

äDhëniaeplazmësmefaktorëtëkoagulimit,eritrocitedhetrombociteedomo-sdoshme;

äKompensimiilëngjevetëhumbura;

äTrajtimimeribavirin30mg/kgpeshëtruporeIV,endarënë3doza.

Sindromiveshkorështëshenjakarakteristikeesëmundjes.Rastetmehiperazo-temitëshprehurshoqërohenmeedemtëveshkësdhefytyrëpastoze.Dhembjetnë regjionin e veshkave janë të forta. Në fund të kësaj periudhe shfaqen çrregullime të SNQ. I sëmuri është euforik apokonfuz,kapërgjumje,dhembjekokeendonjëherëedhekonvulzione.Ngadita e dytë, deri në atë të shtatën, të pamurit është jo i qartë. I sëmuri ka diplopi, shikim të dobët dhe nuk mund të lexojë.Ngaditae13-21esëmundjesfillonpërmirësimiklinikitësëmurit,ndërpritentëvjellat,qetësohendhembjetnëbarkdheshpinë,diurezaditorearrin3-6litranë ditë dhe nëse nuk merren masa adekuate mund të shpie deri në dehidrim të të sëmurit.

1746. T

empe

raTu

ra

6.12 Ethja Hemorragjike me Sindrom VeshkorEthja hemorragjike me Sindrom Veshkor është sëmundje akute ngjitëse me etiologjivirale.Sëmundjakafillimtëfurishëm,kudominojnësimptometetok-sinfeksionit,dukuritëhemorragjikedhesindromaspecifikeveshkore.Shfaqetnëvatratnatyroremësëshpeshtigjatësezonëssëpranverësevonshmedhegjatëgjithë verës. Sëmundja është shumë ngjitëse dhe e pranishme në Kosovë.

Fillimi i sëmundje është i menjëhershëm, me temperaturë të lartë 38-40°C të sho-qëruar me ethe, plogështi të përgjithshme, dhembje muskujsh, dobësi, anoreksi, marramendje dhe dhembje koke. Fytyra, qafa dhe pjesa e sipërme e krahërorit janëtëskuqura,konjuktivatjanëtëinjektuara.Tonetezemrësjanëtëdobëtadheështë e shprehur bradikardia relative ndërsa tensioni i gjakut është normal. Ndër të sëmurët e rëndë është e shprehur ndjeshmëria palpatore në bark, dhembjet e forta të barkut dhe në regjion të veshkave që shkaktohen nga edema retroperitoneale, për shkak të rritjes së përshkueshmërisë së enëve të gjakut.

Më pas shtypja e gjaku bie, gjë që shoqërohet me: tahikardi, puls të dobët, hipotension, lëkurë të ftohtë dhe të djersitur. Nëse nuk korrigjohet me të shpejtë, shokubëhetipakthyeshëm.Nëkëtëfazëndodhin1/3evdekjevetëpërgjithshme.Nëdisaraste,kjofazëpasohetmehipertensiontëshkurtër(1-5ditë)prej100-190 mmHg. Kjo dukuri e dallon Ethen Hemorragjike me Sindrom Veshkor nga glomerulonefritidifuz,qëshoqërohetmehipertensiontëzgjatur.

Nëditëse9-18tësëmundjes,temperaturafillontëbienëmënyrëtëshpejtdhesëmundja bëhet më e rëndë. Shumë shpesh pacienti ka të vjella 6-8 herë në ditë, dhembje barku dhe të shpinës, me gjasë të provokuar nga gjakderdhjet në organet abdominale.Përshkaktëdisbalansittëelektrolitëve,shfaqenmeteorizmatoseparezatezorrëve.Karakteristikëeveçantëekësajfazejanëdukuritëhemorragjike,sipastëcilavesëmundjakamarrëemrin.Prejditëssë4-6hasenekzantematnëlëkurë,petehieteimtanëqafë,gjoks,sqetulla,krahë,parakrahëdheqiellzëtëgojës. Në vendin e dhënies së injeksioneve shfaqen hematomat masive. Në fund të këtij stadi lajmërohen gjakderdhjet në sklera, në njërin apo të dy sytë, fenomen ky që autorët amerikanë e quajnë “syri qershi”.

Sindromiveshkorështëshenjakarakteristikeesëmundjes.Rastetmehiperazo-temitëshprehurshoqërohenmeedemtëveshkësdhefytyrëpastoze.Dhembjetnë regjionin e veshkave janë të forta.

Në fund të kësaj periudhe shfaqen çrregullime të SNQ. I sëmuri është euforik apokonfuz,kapërgjumësi,dhembjekokeendonjëherëedhekonvulzione.Ngadita e dytë deri në atë të shtatën, të pamurit është jo i qartë. I sëmuri ka diplopi, shikim të dobët dhe nuk mund të lexojë.

Ngaditae13-21tësëmundjesfillonpërmirësimiklinikitësëmurit,ndërpriten

175

6. TemperaTura

tëvjellat,qetësohendhembjetnëbarkdheshpinë,diurezaditorearrin3-6litranë ditë dhe nëse nuk merren masa adekuate mund të shpie deri në dehidrim të të sëmurit.

DiagnozaDyshonëEthenHemorragjikemeSindromVeshkornëseisëmurivjenngazonatendemike i shoqëruar me shenjat e para të sëmundjes.

Nëfillimtësëmundjeskemi:

äRritjetëeritrocitevedhehemoglobinës;

äVlerateleukocitevejanënënormale;

äUrinafillontëpakësohetnëfillimtësëmundjes;

äNiveletenatriumitdhekaliumitnëplazmëjanëtëulta;

äAminotransaminazatteformaterëndajanëtërritura;

äGjakderdhjetspontane.

TrajtimiÇdorastidyshimtëduhettëdërgohetnëKlinikënInfektivenëPrishtinë.

äKëshillojenënënsenësefëmijakagjakderdhjetëvëdorëzatgjatëpastrimittëtij;

äKompensimiilëngjeveidomosdoshëm;

äTeformaterëndahemodializëedomosdoshme.

1766. T

empe

raTu

ra

Shënime

177

7. Kequshqyeshmëria

Kapitulli 7

Kequshqyeshmëria e rëndë

a DS = vlera e devijimit standard apo vlera-Z. Pesha-për-lartësi e -2DS tregon se fëmija është në skajin e poshtëm të nivelit normal dhe <-3DS tregon humbje të rëndë peshe. Pesha-për-lartësi/gjatësi prej -3DS është përafërsisht e barabartë me 70% të mesatares së peshës-për-lartësi të një fëmije mesatar. (Për të bërë llogaritjet shih faqe 367–370.)

Kequshqyeshmëria e rëndë është definuar në këta udhërrëfyes si prani edemesh në të dy këmbët, apo humbje e rëndë peshe (<70% peshë-për-lartësi/gjatësi apo <-3DSa), apo shenja klinike të kequshqyeshmërisë së rëndë. Nuk është bërë ndonjë dallim ndërmjet gjendjeve klinike të kvashiorkorit, marazmit dhe kvash-iorkorit marazmik, për shkak se qasja në trajtimin e tyre është e ngjashme.

7.1 Diagnoza 1787.2 Vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë 1787.3 Organizimi i kujdesit 1807.4 Trajtimi i përgjithshëm 180 7.4.1 Hipoglikemia 181 7.4.2 Hipotermia 182 7.4.3 Dehidrimi 183 7.4.4 Disbalansi elektrolitik 185 7.4.5 Infeksioni 186 7.4.6 Mungesa e mikronutrientëve 187 7.4.7 Riushqimi fillestar 188 7.4.8 Rritja kompenzuese 192 7.4.9 Stimulimi senzorik 194

7.4.10 Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh 1947.5 Trajtimi i gjendjeve shoqëruese 194 7.5.1 Problemet e syve 194 7.5.2 Anemia e rëndë 195 7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor 195 7.5.4 Diarrea e vazhdueshme 196 7.5.5 Tuberkulozi 1967.6 Lëshimi dhe vizita kontrolluese 1967.7 Përcjellja e cilësisë së kujdesit 198 7.7.1 Auditi i vdekshmërisë 198 7.7.2 Shtimi i peshës gjatë fazës rehabilituese 199

178

7. K

equs

hqye

shm

ëria

7.1 Diagnoza Karakteristikat kyçe diagnostike janë:

n pesha-për-gjatësi (apo lartësi) <70% apo <-3DS (marazmi) (shih faqe 368).

n edemi i të dy këmbëve (kvashiorkor apo kvashiorkor marazmik).

Nëse pesha-për-lartësi apo pesha-për-gjatësi nuk mund të matet, shfrytëzo shenjat klinike për humbje të rëndë të dukshme peshës (shih Figurën). Fëmija me humbje të rëndë të peshës duket shumë i dobët dhe nuk ka dhjamë. Ka humbje të rëndë peshe në supe, krahë, kofshë dhe vithe, me skicim të rëndë, të dukshëm të brinjëve.

Fëmijët <60% të peshës-për-moshë mund të kenë ngecje në zhvillim dhe të mos kenë humbje të rëndë peshe. Fëmijët me ngecje në zhvillim nuk kërkojnë shtrim në spital deri sa të mos kenë sëmundje serioze.

7.2 Vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë

Merre anamnezën në lidhje me:

n ushqimin apo lëngjet e përdorura së fundi

n dietën e zakonshme (para sëmundjes së tashme)

n të ushqyerit në gji

n kohëzgjatjen dhe shpeshtësinë e diarresë dhe vjelljes

n llojin e diarresë (ujore/me gjak)

n humbjen e apetitit

n kushtet familjare (për të kuptuar prapavijën shoqërore të fëmijës)

n kollën kronike Fëmija me kvashiorkor

Diagnoza

Fëmija me marazëm

179


n kontaktin me tuberkulozë

n kontaktet e fundit me fruth

n infeksioni i njohur apo i dyshuar me HIV.

Në ekzaminim shih për:

n shenja të dehidrimit

n shok (duar të f tohta, r imbush je kap i l a re e ngadalshme, puls të dobët dhe të shpejtë)

n zbehje e rëndë palmare

n shenjat e syve për mungesë të vitaminës A:

— konjuktiva apo kornea e thatë, njolla e Bitotit

— ulçerimet e kornesë

— keratomalacia

n shenja të lokalizuara të infeksionit, përf-shirë infeksionet e veshëve dhe fytit, infeksionet e lëkurës apo pneumoni

n shenjat e infeksionit me HIV (shih Kapitulli 8, faqe 203)

n temperaturë (temperatura ≥ 37.5 °C) apo hipotermia (temperatura rektale <35.5 °C)

n ulçera të gojës

n ndryshime lëkure prej kvashiorkorit:

— hipo- apo hiperpigmentim

— deskuamim

— ulçerime (të shpërndara mbi gjymtyrë, kofshë, gjenitale, inguinum dhe prapa veshëve)

— lezione eksudative (të ngjashme me djegiet e rënda), shpesh me infeksione sekondare (përfshirë Kandidën).

Vërejtje: Fëmijët me mungesë të vitaminës A, ka gjasë të jenë fotofobik dhe do të mbajnë sytë e tyre mbyllur. Është e rëndësishme që të kontrollohen sytë me shumë kujdes, për të parandaluar rupturën korneale.

Edema në shpinën e këmbës. Pas aplikimit të shtypjes për disa sekonda, pas heqjes së gishtit gropa mbetet.

Vlerësimi Fillestar i Fëmijës së Kequshqyer rënDë

Njolla Bitot (kseroza konjuktivale) – shenja e kseroftalmisë në fëmijën me mungesë të vitaminës A

180

7. K

equs

hqye

shm

ëria

Hulumtimet laboratorike të hemoglobinës apo hematokritit, nëse ekziston zbehje e rëndë palmare.

7.3 Organizimi i kujdesitä Në pranim, fëmija me kequshqyeshmëri të rëndë duhet të ndahet prej fëmijëve

infektues dhe të mbahet në ambient të ngrohtë (25–30 °C, pa rrymim ajri) dhe të përcillet në mënyrë të vazhdueshme. Larja duhet të mbahet në minimum, pas së cilës fëmija duhet të teret menjëherë.

Pajisjet dhe personeli i mjaftueshëm duhet të jenë në dispozicion për të siguruar përgatitjen e drejtë të racioneve të përshtatshme, dhe për të siguruar ushqimin e rregullt gjatë ditës dhe natës. Janë të nevojshme peshoret e sakta dhe duhet të mbahen shënime mbi racionet e dhëna fëmijës dhe peshën e tij, ashtu që të mund të përcillet përparimi.

7.4 Trajtimi i përgjithshëm Plani i trajtimitPër vlerësimin triazhues të fëmijëve me kequshqyeshmëri të rëndë dhe menaxhim të shokut, shih Kapitulli 1, faqe 18. Kur ka ulçerime të kornes, jepi vitaminë A, apliko në sy kloramfenikol apo tetraciklinë dhe pika atropine, mbuloja sytë me tampon të lagur me tretje fiziologjike dhe fashoja (shih faqe 194). Anemia e rëndë, nëse është e pranishme, ka nevojë për trajtim urgjent (shih seksionin 7.5.2, faqe 195).

Trajtimi i përgjithshëm përfshin 10 hapa në dy faza: stabilizimin fillestar dhe rehabilitimin (shih Tabelën 20).

organizimi i KujDesit

Tabela 20. Itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë

Stabilizimi Rehabilitimi

Ditët 1–2 Ditët 3–7 Javët 2–6

1. Hipoglikemia 2. Hipotermia 3. Dehidrimi 4. Elektrolitet 5. infeksioni 6. Mikronutrientët 7. Fillo të ushqyerit 8. Rritja kompenzatore 9. Stimulimi sensorik 10. përgatitjet për vizita kontrolluese

pa hekur me hekur

181


7.4.1 Hipoglikemia Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë janë në rrezik prej hipoglikemis dhe menjëherë në pranim duhet t’u jepet një racion ose 10% glukozë apo sakarozë (shih më poshtë). Të ushqyerit e shpeshtë është me rëndësi.

DiagnozaNëse ka ndonjë dyshim në hipoglikemi dhe kur rezultatet e glikemisë mund të sigurohen shpejt (p.sh. me dextrostix), glikemia duhet të matet menjëherë. Hipoglikemia është e pranishme kur glikemia është <3 mmol/l (<54 mg/dl). Nëse glikemia nuk mund të matet, duhet supozuar se të gjithë fëmijët me kequshqyesh-mëri të rëndë kanë hipoglikemi.

trajtimiä Jepi racionin e parë të F-75, nëse mund ta sigurohet shpejtë dhe pastaj vazhdo

me racione çdo 2–3 orë.

ä Nëse racioni i parë nuk mund të sigurohet shpejt, jepi 50 ml të glukozës 10% apo tretësirës së sakarozës (1 lugë reçeli me sheqer në 31/2 lugë gjelle me ujë) orale apo përmes tubës nazogastrike, pasuar me racionin e parë sa më parë që të jetë e mundur.

ä Jepi racione çdo 2–3 orë, ditën dhe natën, së paku në ditën e parë.

ä Jepi antibiotikun e përshtatshëm (shih faqe 186).

ä Nëse fëmija është pa vetëdije, trajtoje me 5 ml/kg glukozë 10% IV, apo nëse nuk ke, 10% glukozë apo tretësirë sakaroze, përmes tubës nazogastrike (shih faqe 319).

PërcjelljaNëse glikemia fillestare ka qenë e ulët, përsërite matjen (duke përdorur therjen e gishtit apo thembrës dhe dextrostix-in, kur e keni), pas 30 minutash.

• Nëse glikemia bjen <3 mmol/1 (<54 mg/dl), përsërite tretësirën 10% tëglukozës apo sherbetin.

• Nësetemperaturarektalebjen<35.5°Caponësekapërkeqësimtënivelittëvetëdijes, përsërite matjen me dextrostix dhe në bazë të kësaj trajtoje.

Parandalimiä Ushqeje çdo 2 orë, duke filluar menjëherë (shih riushqimin fillestar, faqe 188)

apo, nëse është e domosdoshme, së pari rehidroje. Vazhdo të ushqyerit gjatë natës.

hiPogliKemia

182

7. K

equs

hqye

shm

ëria

7.4.2 Hipotermia Diagnozan Nëse temperatura aksillare është <35°C, apo nuk regjistrohet në termometrin

normal, supozo hipoterminë. Kur keni termometër me lexim të ulët, mate temperaturën rektale (<35.5°C), për të vërtetuar hipoterminë.

trajtimiä Ushqeje fëmijën menjëherë (nëse është e domosdoshme, rihidroje së pari).

ä Sigurohu që fëmija të jetë i veshur (përfshirë kokën), mbuloje me batanije të nxehtë dhe vendose ngrohësen (jo të drejtuar kah fëmija) apo llambën afër, apo vendose fëmijën në gjoksin apo barkun e nënës (lëkurë-me-lëkurë) dhe mbuloje me batanije të nxehtë dhe/apo rroba të ngrohura.

ä Jepi antibiotik të përshtatshëm (shih faqe 186).

Përcjellja• Matetemperaturënrektaletëfëmijësçdo2orë,derisakjotëarrijëmbi36.5°C.

Mate çdo gjysmë ore, nëse përdoret ngrohësja.

• Sigurohuqëfëmijatëjetëimbuluargjatëgjithëkohës,sidomosnatën.Mbajakokën mbuluar, e preferueshme me një kësulë të ngrohtë, për të zvogëluar humbjen e nxehtësisë.

• Kontrollojepërhipoglikemi,kurdoqëtëgjendethipotermia.

Parandalimiä Ushqeje fëmijën çdo 2 orë, duke filluar menjëherë (shih riushqimin fillestarë,

faqe 188).

ä Gjithmonë jepja fëmijës shujtat edhe gjatë natës.

ä Vendose shtratin në pjesë të ngrohtë, pa rrymim ajri, të repartit dhe mbaje fëmijën të mbuluar.

ä Ndërroja pelenat, rrobat dhe shtrojat e lagura dhe mbaje fëmijën dhe shtratin të terur.

ä Shmange ekspozimin e fëmijës në të ftohtë (p.sh. pas larjes apo gjatë ek-zaminimeve mjekësore).

ä Le të flejë fëmija me nënën, për t’u ngrohur gjatë natës.

hiPotermia

183


7.4.3 Dehidrimi DiagnozaDehidrimi ka tendencë të diagnostikohet më shpesh se që është prezent dhe rëndesa e tij të vlerësohet jo drejtë në fëmijët me kequshqyeshmëri të rënda. Kjo për shkak se është vështirë të matet statusi i dehidrimit saktë në fëmijët e kequshqyer rëndë, vetëm me përdorimin e shenjave klinike. Supozo se të gjithë fëmijët me diarre ujore mund të kenë dehidrim të mesëm.

Vërejtje: Vëllimi i ulët i gjakut mund të koekzistojë me edeme.

trajtimiTë mos përdoret rruga IV për rehidrim përveç në rastet e shokut (shih faqe 18). Tretësira standarde rehidruese TRO për përdorim të përgjithshëm ka përmbajtje të lartë në natrium dhe të ulët në kalium, gjë që nuk është e përshtatshme për fëmijët e kequshqyer rëndë. Në vend të kësaj, jepi tretësirë speciale për rehidrim për kequshqyeshmëri, ReSoMal (shih recetën më poshtë, apo përdore ReSoMal-in e gatshëm komercial).

ä Jepi lëng rehidrues ReSoMal, oral apo përmes tubës nazogastrike, shumë më ngadalë, sesa që do ta bënit në një fëmijë të mbajtur mirë:

— jepi 5 ml/kg çdo 30 minuta, për 2 orët e para

— pastaj jepi 5–10 ml/kg/orë, për 4–10 orët e ardhshme.

Sasia e saktë varet nga dëshira e fëmijës, vëllimi i jashtëqitjes dhe nëse fëmija vjell apo jo.

ä Nëse rehidrimi është duke u bërë akoma në orën e 6-të dhe të 10-të, jepi ushqim fillestar F-75 (shih recetën në faqe 190) në vend se ReSoMal në këto termine. Përdore të njëjtin vëllim të ushqim fillestarit F-75 sikur për ReSoMal.

DehiDrimi

REÇETA PËR RESOMAL

Përbërësi sasia ujë 2 litra ORS-OBSh Një qese 1 litërshe* Sakarozë 50 g tretësirë elektrolitesh/mineralesh** 40 ml

* 2.6 g klorur natriumi , 2.9 g dihidrat trisodium citrat, 1.5 g klorur kaliumi, 13.5 g glukozë.** Shih faqe 184 për recetat për tretësira elektrolitesh/mineralesh. Nëse përdorë pluhura të

përgatitura komerciale të elektroliteve dhe mineraleve, përmbaju udhëzimeve të prodhuesit. Nëse këto nuk mund të përgatiten, përdor 45 ml të tretësirës së KCl (100 g KCl në 1 litër ujë) në vend të tyre.

ReSoMal përmban përafërsisht 37.5 mmol Na, 40 mmol K dhe 3 mmol Mg në litër.

184

7. K

equs

hqye

shm

ëria

DehiDrimi

Formula për tretësirë të përqendruar elektrolitësh/mineralesh

Kjo është përdorur në përgatitjen e formulave të ushqimit fillestar dhe të ushqyerit kompenzues dhe ReSoMal-it. Pluhurat e elektroliteve dhe mineraleve janë prodhuar nga disa prodhues. Nëse këto nuk janë në dispozicion apo të përshtatshme, përgatit tretësirën (2500 ml), duke përdorur përbërësit vijues:

g mol/20 mlKlorur natriumi: KCl 224 24 mmoltrekalium citrate 81 2 mmolKlorur magnezi: MgCl2. 6H2O 76 3 mmolZink acetat: Zn acetat.2H20 8.2 300 µmol Sulfat bakri: CuSO4. 5H2O 1.4 45 µmolujë: deri në 2500 ml

Nëse ke, shto edhe selen (0.028 g të natrium selenatit dhe jod (0.012 g të kalium jodidit, KI) në 2500 ml.

• Tretipërbërësitnëujinevluar,tëftohur.

• Ruajetretësirënnëshishetësterilizuaranëfrigorifer,përtëngadalësuarprishjen. Hidhe nëse turbullohet. Përgatite të freskët, çdo muaj.

• Shto20mltëtretësirëssëpërqendruartëelektroliteve/mineraleve,në çdo 1000 ml të racionit qumështor. Nëse nuk është e mundur që të përgatitet kjo tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe qeset e përziera paraprakisht nuk janë në dispozicion, jepi K, Mg dhe Zn ndaras. Për-gatite tretësirën rezervë 10% të klorurit të kaliumit (100 g në 1 litër ujë) dhe një tretësirë 1.5% të acetatit të zinkut (15 g në 1 litër ujë).

Për tretësirë rehidruese orale ReSoMal, përdorë 45 ml të tretësirës rezervë të KCl në vend të 40 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh

Për racionet qumështore F-75 dhe F-100, shto 22.5 ml të tretësirës rezervë të KCl, në vend se 20 ml të tretësirës së elektroliteve/mineraleve, në 1000 ml racion. Jepi tretësirë të acetatit të zinkut 1.5% nëpër gojë, 1 ml/kg/ditë. Jepi 0.3 ml/kg të sulfatit të magnezit 50% intramuskular, një herë deri në maksimum 2 ml.

185


Disbalansi eleKtrolitiK

• PastajfilloriushqiminmeushqimfillestarF-75.

PërcjelljaGjatë rehidrimit, frymëmarrjet dhe frekuenca e pulsit duhet të ngadalësohen dhe urina duhet të fillojë të ekskretohet. Kthimi i lotëve, goja e njomë, sytë dhe fontanella më pak të fundosur dhe turgori i lëkurës i përmirësuar janë gjithashtu shenja se rehidrimi është duke vazhduar, por fëmijët shumë më të kequshqyer nuk do të tregojnë këto ndryshime edhe kur të rehidrohen plotësisht. Përcille shtimin e peshës.

Përcille përparimin e rehidrimit çdo gjysmë ore për 2 orë, pastaj çdo orë për 4–10 orët e ardhshme. Kujdes shenjat e tejhidrimit, që janë shumë të rrezikshme dhe mund të çojnë në insuficiencë zemre. Kontrollo:

• frekuencënrespiratore

• frekuencënepulsit

• frekuencëneurinimit

• frekuencënejashtëqitjevedhevjelljeve.

nëse gjen shenja të tejhidrimit (frekuenca respiratore në rritje për 5/min dhe frekuenca e pulsit për 15/min), ndërpreje resomal-in menjëherë dhe rivlerësoje pas 1 ore.

ParandalimiMasat për parandalimin e dehidrimit prej diarresë së vazhdueshme ujore, janë të ngjashme me ato për fëmijët e ushqyer mirë (shih Planin A të trajtimit në faqe 120), përveç nëse lëngu ReSoMal është përdorur në vend të ORS standarde.

ä Nëse fëmija është në gji, vazhdo të ushqyerit në gji.

ä Fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75.

ä Jepi ReSoMal ndërmjet racioneve për të zëvendësuar humbjet me jashtëqitje. Si orientim jepi 50–100 ml ujë pas secilës jashtëqitje ujore.

7.4.4 Disbalansi elektrolitik Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kanë mungesa të kaliumit dhe magnezit, që mund të marrin dy apo më shumë javë për t’u korrigjuar. Enjtja është pjesërisht rezultat i këtyre deficiteve. Të mos trajtohet enjtja me diuretik. Natriumi i tepërt në trup ekziston, megjithëse mund të ndodhë që natriumi i plazmës të jetë i ulët. Dhënia e dozave të mëdha me natrium, mund të jetë fatale për fëmijën.

186

7. K

equs

hqye

shm

ëria

trajtimiä Jepi kalium plotësues (3–4 mmol/kg ditë).ä Jepi magnez plotësues (0.4–0.6 mmol/kg ditë).Kaliumi dhe magnezi plotësues duhen shtuar në shujta, gjatë përgatitjes së tyre. Shih faqe 184 për recetën për përgatitjen e tretësirës së kombinuar të elektroliteve/mineraleve. Shto 20 ml të kësaj tretësire në 1 litër shujtë, për ta pasuruar me shtesat e kërkuara të kaliumit dhe magnezit. Si alternativë, shfrytëzo qeset komerciale të përziera paraprakisht (të komponuara veçantë për fëmijët e kequshqyer).ä Kur e rehidron, jepi lëngje rehidruese me pak natrium (ReSoMal) (shih recetën,

faqe 183).ä Përgatite ushqimin pa i shtuar kripë.

7.4.5 InfeksioniNë kequshqyeshmërinë e rëndë, shenjat e zakonshme të infeksionit siç është tem-peratura shpesh mungojnë, sidoqoftë infeksionet e shumëfishta janë të shpeshta. Kështu që, supozo se të gjithë fëmijët e kequshqyer kanë një infeksion sapo të vijnë në spital dhe trajtoje me antibiotik menjëherë sapo të arrij. Hipoglikemia dhe hipotermia janë shenja të infeksionit të rëndë.

trajtimiJepu të gjithë fëmijëve të kequshqyer rëndë:ä një antibiotik të spektrit të gjerëä vaksinën e fruthit nëse fëmija është ≥ 6 muajsh dhe nuk është i vaksinuar, apo

nëse fëmija është >9 muajsh dhe ka qenë i vaksinuar para moshës 9 muajsh, por shtyje vaksinimin nëse fëmija është në shok.

Zgjedhjet e antibiotikëve të spektrit të gjerëä Nëse fëmija duket se ka komplikime, jepi cotrimoxazole (dozimi: shih faqe

339) për 5 ditëä Nëse ka komplikime (hipoglikemi, hipotermi, apo fëmija duket letargjik, apo i

sëmurë), jepi:— ampicillin (50 mg/kg IM/IV çdo 6 orë për 2 ditë), pastaj amoxicillin oral

(15 mg/kg, çdo 8 orë, për 5 ditë) APO, nëse nuk ka amoxicillin, ampicillin oral (50 mg/kg, çdo 6 orë, për 5 ditë), gjatë 7 ditëve të plota

DHE— gentamicin (7.5 mg/kg IM/IV) një herë në ditë, për 7 ditë.

ä Nëse fëmija dështon të përmirësohet brenda 48 orëve, shto chloramphenicol (25 mg/kg IM/IV, çdo 8 orë) për 5 ditë.

inFeKsioni

187


mungesat e miKronutrientëVe

Varësisht nga modeli i rezistencës lokale, këto regjime duhet adaptuar.

Nëse dyshohet në meningjit, kryeje punksionin lumbal për ta konfirmuar, kur kjo është e mundur dhe trajtoje me chloramphenicol (25 mg/kg, çdo 6 orë) për 10 ditë (shih faqe 150). Nëse identifikoni ndonjë infeksion tjetër specifik, (siç është pneumonia, dizenteria, infeksionet e lëkurës apo të indeve të buta), jepi antibiotik të përshtatshëm. Shto trajtimin antimalarik, nëse fëmija ka strisho pozitive të gjakut për parazit të malaries. Tuberkulozi është i shpeshtë, por trajtimi antituberkular duhet dhënë vetëm kur tuberkulozi është diagnostikuar, apo është dyshuar fuqishëm (shih seksionin 7.5.5, faqe 196). Për fëmijët e ekspozuar në HIV, shih Kapitulli 8.

Vërejtje: Disa mjekë me përvojë, në mënyrë rutinore japin metronidazole (7.5 mg/kg çdo 8 orë, për 7 ditë), krahas antibiotikëve me spektër të gjerë. Sidoqoftë, efikasiteti i këtij trajtimi nuk është përcaktuar nga provat klinike.

Trajtimi për parazitNëse ka dëshmi të infestimit me parazit, jepi mebendazole (100 mg oral, dy herë në ditë) për 3 ditë. Në vendet ku infestimi është shumë prevalent, jepu meben-dazole edhe fëmijëve pa dëshmi të infestimit, pas ditës së 7-të të shtrirjes.

PërcjelljaNëse ka anoreksi pas trajtimit të mësipërm me antibiotik, vazhdo kursin e plotë 10 ditësh. Nëse anoreksia akoma perziston, rivlerësoje plotësisht fëmijën.

7.4.6 Mungesat e mikronutrientëve Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kanë mungesë vitaminash dhe mineralesh. Megjithëse anemia është e shpeshtë, mos jep hekur në fillim, por prit deri sa fëmija të ketë oreks të mirë dhe të fillojë të shtojë peshë, (zakonisht në javën e dytë), sepse hekuri mund të përkeqësojë infeksionet.

trajtimiJepi përditë (për së paku 2 javë):

ä shtesë multivitaminash

ä acid folik (5 mg në ditën 1, pastaj 1 mg/ditë)

ä zink (2 mg Zn/kg/ditë)

ä bakër (0.3 mg Cu/kg/ditë)

ä sapo të ketë shtim peshe, ferro sulfat (3 mg Fe/kg/ditë).

188

7. K

equs

hqye

shm

ëria

riushqimi Fillestarë

ä Jepi vitaminë A oral (moshave <6 muajsh: 50 000 IU; moshave 6–12 muajsh: 100 000 IU; fëmijëve më të rritur: 200 000 IU) në ditën 1.

Shtojcat e zinkut dhe bakrit mund të kombinohen me kalium dhe magnez për të përgatitur një tretësirë elektrolitesh/mineralesh, që i është shtuar ReSoMal-it dhe racioneve (shih faqe 184 për recetë). Si një alternativë, qeset e përziera parap-rakisht që përmbajnë elektrolite dhe të gjithë mikronutrientët e përshtatshëm, janë më të thjeshta për t’u përdorur.

Vërejtje: Kur përdorë qeset e përziera paraprakisht, jepi një dozë të vetme të vitaminës A dhe acidit folik në ditën 1, dhe jepi hekur vetëm pasi fëmija të shtojë peshë.

7.4.7 Riushqimi fillestarë Në fazën fillestare kërkohet qasje e kujdesshme për shkak të gjendjes fragile fiziologjike të fëmijës.

trajtimiTiparet themelore të të ushqyerit fillestarë janë:

• racioneteshpeshta,tëvogla,tëosmolalitetittëulëtdhelaktozaeulët

• racionetoraleaponazogastrike(kurrë përgatesat parenterale)

• 100kcal/kg/ditë

• proteine:1–1.5g/kg/ditë

• lëngje:130ml/kg/ditë(100ml/kg/ditë,nësefëmijakaënjtjetërëndë)

• nësefëmijaështënë gji, vazhdo me këtë, por sigurohu që sasia e përshkruar e formulës së ushqimit fillestar është dhënë (shih më poshtë).

Dita Frekuenca Vëll/kg/racion Vëll/kg/d

1–2 çdo 2 orë 11 ml 130 ml 3–5 çdo 3 orë 16 ml 130 ml 6 e tutje çdo 4 orë 22 ml 130 mlFormula e ushqimit fillestar dhe orari i racioneve të sugjeruara (shih më poshtë), janë përpiluar për të përmbushur këto synime. Formulat e bazuara në qumësht, siç janë ushqim fillestar F-75 (me 75 kcal/100 ml dhe 0.9 g proteine/100 ml), do të jetë e kënaqshme për shumicën e fëmijëve (shih faqe 190 për recetë). Duke qenë se F-75 i bazuar në cereale, pjesërisht e zëvendëson sheqerin me aromë cerealesh, ky ka përparësinë e osmolaritetit më të ulët, nga i cili mund të përfitojnë disa fëmijë me diarre perzistente, por ky duhet të zihet.

Ushqeje prej gotës apo pjatës, apo përdore lugën, pikatoren apo shiringën për të ushqyer fëmijën shumë të dobët.

189


Tabela 21. Vëllimet e F-75 për shujtë (mesatarisht 130 ml/kg/ditë)

Pesha e fëmijës çdo 2 orë çdo 3 orë çdo 4 orë (kg) (ml/racion) (ml/racion) (ml/racion)

2.0 20 30 45 2.2 25 35 50 2.4 25 40 55 2.6 30 45 55 2.8 30 45 60 3.0 35 50 65 3.2 35 55 70 3.4 35 55 75 3.6 40 60 80 3.8 40 60 85 4.0 45 65 90 4.2 45 70 90 4.4 50 70 95 4.6 50 75 100 4.8 55 80 105 5.0 55 80 110 5.2 55 85 115 5.4 60 90 120 5.6 60 90 125 5.8 65 95 130 6.0 65 100 130 6.2 70 100 135 6.4 70 105 140 6.6 75 110 145 6.8 75 110 150 7.0 75 115 155 7.2 80 120 160 7.4 80 120 160 7.6 85 125 165 7.8 85 130 170 8.0 90 130 175 8.2 90 135 180 8.4 90 140 185 8.6 95 140 190 8.8 95 145 195 9.0 100 145 200 9.2 100 150 200 9.4 105 155 205 9.6 105 155 210 9.8 110 160 215 10.0 110 160 220


190

7. K

equs

hqye

shm

ëria

Reçetat për formulat riushqyese F-75 dhe F-100

F-75 a F-75 b,c F-100 d (ushqim fillestar: (ushqim (kompenzues) i bazuar në cereale) fillestar)

Qumësht pluhur, pa yndyrë (g) 25 25 80Sheqer (g) 70 100 50Pluhur cerealesh (g) 35 — —Vaj perimesh (g) 27 27 60Tretësirë elektrolitesh/mineralesh(ml) 20 20 20Ujë: përgatit deri (ml) 1000 1000 1000

Përbërësit në 100 mlEnergji (kcal) 75 75 100Proteine (g) 1.1 0.9 2.9Laktozë (g) 1.3 1.3 4.2Kalium (mmol) 4.2 4.0 6.3Natrium (mmol) 0.6 0.6 1.9Magnez (mol) 0.46 0.43 0.73Zink (mg) 2.0 2.0 2.3Bakër (mg) 0.25 0.25 0.25% energjisë prej proteinave 6 5 12% energjisë prej yndyrave 32 32 53Osmolaliteti (mOsm/l) 334 413 419

a Zieje 4 minuta. Kjo mund të jetë e dobishme për fëmijët me dizenteri apo diarre perzistente.

b Formula e ushqimit fillestar e ngjashme mund të përgatitet me 35 g qumësht të plotë pluhur, 100 g sheqer, 20 g vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. Nëse përdorim qumësht të freskët lope, merri 300 ml qumësht, 100 g sheqer, 20 ml vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml.

c Kjo formulë ka osmolalitet të lartë (413 mOsm/l) dhe mund të mos tolerohet nga të gjithë fëmijët, sidomos ata me diarre. Versionet izotonike të F-75 (280 mOsmol/l) janë në dispozicion në shitje, në të cilat maltodekstrinet zëvendësojnë një sasi të sheqerit.

d Një formulë e krahasueshme kompenzuese mund të përgatitet prej 110 g qumësht pluhur, 50 g sheqer, 30 g vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. Nëse përdorë qumësht të freskët lope, merri 880 ml qumësht, 75 g sheqer, 20 ml vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml.


191



Orari i rekomanduar, me shtim gradual në vëllimin e racioneve dhe zvogëlim gradual në shpeshtësinë e racioneve, është paraqitur në faqe 188:

Për fëmijët me oreks të mirë dhe pa ënjtje, ky orar mund të plotësohet për 2–3 ditë.

Vërejtje: Nëse potencialet e personelit janë të kufizuara, jepu prioritet racioneve çdo 2 orëshe, vetëm për fëmijët më të sëmurë, dhe syno së paku shujtat çdo 3 orëshe në fillim. Kërko nga nëna dhe përkujdesësit tjerë që t’iu ndihmojnë me ushqyerje. Tregoju atyre se çka duhet të mbikëqyrin ata. Shujtat e natës janë themelore dhe zëvendësimi i personelit mund të jetë i nevojshëm për t’u përshtatur. Nëse përkundër të gjitha përpjekjeve nuk mund të jepen të gjitha racionet e natës, ato duhet të sinkronizohen në intervale të barabarta kohore që të shmangen periudhat e gjata pa ushqyerje (me rrezikun e vdekshmërisë së rritur).

Nëse marrja e fëmijës, pas zbritjes së ndonjë vjelljeje, nuk arrin 80 kcal/kg/ditë, përkundër ushqyerjeve të shpeshta, lajkatimit dhe riafrimit, jepi ushqyerjet e mbetura me tubë nazogastrike. Të mos kalohen 100 kcal/kg/ditë në këtë fazë fillestare.

Reçeta për formulat riushqyese F-75 dhe F-100

alternativat për F-75, nëse qumështi nuk është në dispozicion.

Shfrytëzo qullin e zier, të përzier të misrit dhe sojës (QMS) apo qullin e grurit dhe sojës (QGS)

QMS apo QGS 50 g Sheqer 85 g Vaj 25 g 20 ml përzierje elektrolitesh/mineralesh Përgatiti 1000 ml me ujë (të vluar)

Vërejtje: F-75 me bazë qumështi është më i miri. Nëse qumështi është i kufizuar, jepi prioritet atij për të përgatitur F-75 me bazë qumështi dhe përdori alternativat pa qumësht për F-100 (shih më poshtë).

alternativë për F-100 nëse qumështi nuk është në dispozicion.

Përdore përzierjen e kokrrave të misrit të ziera paraprakisht (QMS) apo përzierjen e grurit të bardhë (QGS)

QMS apo QGS 150 g sheqer 25 g vaj 40 g 20 ml përzierje elektrolitesh/mineralesh Përgatit deri 1000 ml me ujë (të vluar).

192

7. K

equs

hqye

shm

ëria

Në mot shumë të nxehtë, fëmijët mund të kenë nevojë për ujë shtesë duke qenë se këto ushqime mund të mos përmbajnë mjaft ujë nëse fëmijët djersiten.

PërcjelljaPërcille dhe regjistro:

• sasinëeracionevetëofruaradhetëlëna

• vjelljen

• shpeshtësinëdhekonzistencënejashtëqitjeve

• peshëntruporeditore

7.4.8 Rritja kompenzuese Shenjat se fëmija ka arritur këtë fazë janë:

• kthimiioreksit

• largimiigjithë/shumicëssëedemeve.

trajtimiBëje kalimin gradual prej ushqimit fillestarit në formulë kompenzatore.

ä Zëvendësoje ushqim fillestarin F-75 me një sasi të barabartë të F-100 kom-penzatorë, për 2 ditë.

Jepi formulë me bazë qumështi, siç është F-100 kompenzatorë, që përmban 100 kcal/100 ml dhe 2.9 g proteine në 100 ml (shih recetën, faqe 190). Mund të përdoren qullrat e modifikuara apo ushqimet plotësuese, që janë të pasuruara me përqendrim të krahasueshëm energjie dhe proteinash (shih faqe 190 dhe 272–273 për receta).

ä Pastaj shtoje secilin racion vijues për 10 ml, deri sa disa racione të mbeten të pangrëna. Momenti kur një pjesë e racionit mbetet e pakonsumuar, ka gjasë të paraqitet kur marrja arrin rreth 200 ml/kg/ditë.

Më pas gradualisht jepi:

— ushqime të shpeshta, sasi të pakufizuara

— 150–220 kcal/kg/ditë

— 4–6 g proteine/kg/ditë.

Nëse fëmija ushqehet në gji, vazhdoje atë. Sidoqoftë, qumështi i gjirit nuk ka energji dhe proteine të mjaftueshme për të mbështetur rritjen e shpejtë kom-penzatore, kështu që jepi F-100 sipas nevojës.

rritja KomPenzatore

193


stimulimi senzoriK

PërcjelljaShmange shkaktimin e mbingarkesës së zemrës. Përcille për shenjat e hershme të insuficiencës së zemrës (pulsi i shpejtë dhe frymëmarrja e shpejtë).

Nëse të dyja edhe frekuenca e pulsit edhe e frymëmarrjes rriten (frymëmarrja për 5 frymëmarrje/minutë dhe pulsi për 25 goditje/minutë), dhe rritja është e qëndrueshme në dy lexime të njëpasnjëshme pas 4 orësh:

• zvogëlojevëllimineracionitnë100ml/kg/ditëpër24orë

• pastaj,ngadalërritesivijon:

— 115 ml/kg/ditë, për 24 orët e ardhshme

— 130 ml/kg/ditë, për 48 orët vijuese

— pastaj, shtoje secilin racion, për 10 ml, siç është përshkruar më herët.

Vlerësoje përparimin. Pas fazës kalimtare, përparimi vlerësohet përmes shkallës së shtimit të peshës:

• Peshojefëmijënçdomëngjes,paraushqimitdherregullopeshoren.

• Llogarite dhe regjistroje shtimin e peshës çdo 3 ditë si g/kg/ditë (shihkutinë).

Nëse shtimi i peshës është:

— i pakët (<5 g/kg/ditë), fëmija kërkon rivlerësim të plotë

— mesatar (5–10 g/kg/ditë), kontrollo nëse synimet e marrjes janë duke u përmbushur, apo nëse infeksioni nuk është vënë re

— i mirë (>10 g/kg/ditë).

LOGARITJA E SHTIMIT TË PESHËS

Ky shembull tregon si të llogaritet shtimi i peshës së fëmijës. Kështu llogaritet shtimi i peshës gjatë 3 ditëve:

n Pesha e tashme e fëmijës në gram = 6300 g

n Pesha e para 3 ditëve në gram = 6000 g

Hapi 1. Llogarite shtimin e peshës në g (6300–6000 = 300 g)

Hapi 2. Llogarite mesataren ditore të shtimit të peshës (300g ÷ 3 ditë = 100g/ditë)

Hapi 3. Pjesëtoje me peshën mesatare të fëmijës në kg (100 g/ditë ÷ 6.15kg = 16.3 g/kg/ditë).

194

7. K

equs

hqye

shm

ëria

7.4.9 Stimulimi senzorikOfro:

• kujdestë butë, plot dashuri• mjedisstimuluesgazmor• terapitëstrukturuarloje,për15–30minutanëditë• aktivitetfizik,samëparëqëfëmijatëjetëmjaftmirë• përfshirjeenënës,samëshumëqëtëjetëemundur(p.sh.nëqetësim,ushqim,

pastrim, lojë).

Siguro lodra të përshtatshme për fëmijë (shih faqe 289). Gjithashtu janë ofruar ide për organizimin e aktiviteteve argëtuese.

7.4.10 Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajshKequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh është më e rrallë sesa në fëmijët më të mëdhenj dhe duhet marrë në konsideratë një shkaktarë organik për kequshqyeshmëri apo ngecje në rritje dhe kur është e përshtatshme duhet trajtuar. Për rehabilitimin nutritiv të fëmijëve më të mëdhenj, gjithashtu duhet aplikuar principet themelore. Sidoqoftë, foshnjat e vogla janë më pak në gjendje që me urinën e vet të nxjerrin jashtë kripërat dhe urenë, sidomos në klimë të nxehtë. Kështu që, dietat e preferuara në fazën e stabilizimit janë (të preferuara sipas renditjes)

• Qumështiigjirit(nëseështënëdispozicion,nësasitëmjaftueshme)

• Zëvendësuesitkomercialtëqumështittëgjirit

F-100 i holluar (shto ujë në formulën në faqe 190 deri në 1.5 litër, në vend se 1 litër) është i pranueshëm, gjatë fazës së rehabilitimit.

7.5 Trajtimi i gjendjeve shoqëruese 7.5.1 Problemet e syve Nëse fëmija ka ndonjë shenjë të syve për mungesë të vitaminës A (shih faqe 179):ä jepi vitaminë A oral në ditën 1, 2 dhe 14 (moshave <6 muajsh, 50 000 IU;

moshave 6–12 muajsh, 100 000 IU; fëmijëve më të mëdhenj, 200 000 IU). Nëse doza e parë është dhënë në qendrën referuese, trajtoje vetëm në ditën 1 dhe 14.

Nëse sytë tregojnë shenja të mjegullimit korneal apo ulçerime, jepi kujdesin antenatal vijues në sy(të)rin e prekur, për të parandaluar rupturën korneale dhe daljen e lensit:

ä qiti chloramphenicol apo tetracycline pika për sy, 4 herë në ditë, siç kërkohet

Kequshqyeshmëria në Foshnjat <6 muajsh

195


për 7–10 ditë

ä qiti atropine pika për sy, 1 pikë 3 herë në ditë për 3–5 ditë

ä mbuloji me lecka të lagura në tretje fiziologjike

ä fashoj sytë.

Vërejtje: Fëmijët me deficit të vitaminës A ka gjasë të jenë fotofobik dhe kanë sytë e tyre të mbyllur. Është me rëndësi që të kontrollohen sytë e tyre me shumë kujdes, për të parandaluar rupturën e kornesë.

7.5.2 Anemia e rëndë Transfuzioni i gjakut kërkohet nëse:

• Hbështë<4g/dl

• Hbështë4–6g/dldhefëmijakadistresrespirator.

Në kequshqyeshmëri të rëndë, transfuzioni duhet të jetë më i ngadalshëm dhe me vëllim më të vogël, sesa për fëmijët e ushqyer mirë. Jepi:

ä gjak të plotë, 10 ml/kg, ngadalë për 3 orë

ä furosemide, 1 mg/kg IV, në fillim të transfuzionit.

Nëse fëmija ka shenjat e insuficiencës së zemrës jepi 10 ml/kg të eritrocite të koncentruara të gjakut, meqenëse gjaku i plotë ka gjasë që ta përkeqësojë këtë gjendje. Fëmijët me kvashiorkor mund të kenë rishpërndarje lëngjesh, që çon në Hb të ulët, që nuk kërkon transfuzion.

Përcille frekuencën e pulsit dhe frymëmarrjes çdo 15 minuta gjatë transfuzionit. Nëse, cilado ngrihet (frymëmarrja për 5 frymëmarrje/minutë apo pulsi për 25 goditje/minutë), jepja transfuzionin më ngadalë.

Vërejtje: Pas transfuzionit, nëse Hb është akoma e ulët, të mos përsëritet trans-fuzioni brenda 4 ditësh. Për detaje të mëtutjeshme mbi dhënien e transfuzionit shih faqe 281.

7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor Mungesa e zinkut është e zakonshme në fëmijët me kvashiorkor dhe lëkura e tyre përmirësohet shpejt me shtimin e zinkut. Krahas kësaj:

ä Laji apo lagi regjionet e prekura për 10 minuta/ditë me 0.01% tretësirë të permanganatit të kaliumit.

ä Apliko një kremë mbrojtëse (zink dhe yndyrë të vajit të kastorit apo gel vajguri, apo tyl bari) në regjionet e zhvoshkura dhe apliko Gencianë violet (apo, nëse është në dispozicion, krem nistatin) në ulçerat e lëkurës.

ä Mos përdorë pampersa/pelena, që perineumi të mbetet i thatë.

trajtimi i gjenDjeVe shoqëruese

196

7. K

equs

hqye

shm

ëria

7.5.4 Diarrea e vazhdueshmetrajtimiGjardiazaKur është e mundur, kontrollo fecesin me mikroskop.

ä Nëse janë gjetur cista apo trofozoite të Giardia lamblias, jepi metronidazole (7.5 mg/kg, çdo 8 orë, për 7 ditë).

Mosdurimi i laktozësDiarreja vetëm rrallë herë është pasojë e mosdurimit të laktozës. Trajtoje vetëm për mosdurim të laktozës, nëse diarreja e vazhdueshme pengon përmirësimin e përgjithshëm. Ushqim fillestari F-75 është ushqim me pak laktozë. Në raste të veçanta:

ä zëvendësoji racionet e qumështit me jogurt, apo ndonjë produkt për foshnje, pa laktozë

ä rifillo gradualisht racionet e qumështit, në fazën rehabilituese.

Diarrea osmotikeMund të dyshohet në këtë, nëse diarreja keqësohet dukshëm me F-75 hiperos-molar dhe ndërprehet, kur përmbajtja e sheqerit dhe osmolariteti zvogëlohen. Në këto raste:

ä përdorë ushqim fillestar F-75 me osmolaritet më të ulët, të bazuar në cereale (shih recetën, faqe 190) apo, nëse është e domosdoshme, përdorë ushqim fillestarin F-75 izotonik, që ndodhet në shitje

ä fillo kompenzimin gradual me F-100.

7.5.5 Tuberkulozi Nëse fuqishëm dyshohet në tuberkulozë:

• kryejetestinMantu(vërejtje:të shpeshta janë rezultatet e rrejshme negative)• bëjenjëradiografikrahërori,nëseështëemundur.

Nëse këto janë pozitive apo dyshohet shumë në tuberkulozë, trajtoje sipas udhër-rëfyesve kombëtarë të tuberkulozës (shih seksionin 4.7, faqe 101).

7.6 Lëshimi dhe vizita kontrollueseFëmija që është në percentilin 90% të peshës-për-gjatësi (baras me –1DS) mund të konsiderohet si i shëruar. Fëmija akoma ka gjasa që të ketë peshë-të-ulët-për-moshë për shkak të ngecjes në rritje.

trajtimi i gjenDjeVe shoqëruese

197


Tregoju prindërve se si ta:

• ushqejnëmëshpeshmeushqimetëbegatshmemeenergjidhenutrientë

• jepiterapitëstrukturuarloje(shihfaqe289).

Kërkoju prindërve që të sjellin fëmijën sërish për kontroll të rregullta (në javën 1, 2 dhe 4-të, pastaj çdo muaj për 6 muaj) dhe sigurohu që fëmija të marrë:

— imunizimin përforcues

— çdo 6-muaj vitaminën A.

lëshimi para shërimit të plotëFëmijët që nuk janë shëruar plotësisht, akoma janë në rrezik të lartë nga përsëritja.

Caktimi i lëshimit merë në konsideratë përfitimet e fëmijës nga menaxhimi i mëtutjeshëm spitalor, sidomos në pikëpamje të shtimit të peshës, dhe rrezikun nga infeksionet e fituara, deri sa qëndron në kontakt me fëmijët me infeksione në repart. Faktorët shoqëror, siç janë humbja e punës për nënën dhe kujdesi për fëmijët tjerë, gjithashtu duhet të merren në konsideratë. Kryeje një vlerësim të kujdesshëm të fëmijës dhe të mbështetjes së bashkësisë, që është në dispozicion. Fëmija do të ketë nevojë për kujdes të vazhdueshëm, si një pacient ambulantor për të kryer shërimin dhe parandaluar përsëritjen. Disa faktorë për sukses të trajtimit shtëpiak, janë dhënë më poshtë.

Fëmija:

• duhettaketëpërfunduartrajtiminmeantibiotik

• duhettëketëorekstëmirë

• duhettëketështimtëmirëpeshe

• duhettëketëhumburedemet,aposëpakutë jetëduke ihumburedemet,(nëse fëmija ka qenë edematoz)

Nëna apo kujdestari:

• duhettëjetënëdispozicion,përt’ukujdesurpërfëmijën

• duhettëketëkryeraftësimspecifikmbitëushqyeritepërshtatshëm(llojin,sasinë, shpeshtësinë)

• duhettëketëburimepërtëushqyerfëmijën.Nësenukështëkështu,këshillojembi përkrahjen e përshtatshme.

Është me rëndësi që të përgatiten prindërit për trajtim shtëpiak. Kjo mund të përfshijë kalimin e fëmijës në ushqime lokale të përshtatshme dhe në dispozicion (shih faqe 272–3 për shembuj). Kjo do të kërkojë që fëmija të ushqehet së paku 5

lëshimi Dhe Kontrolli

198

7. K

equs

hqye

shm

ëria

herë në ditë me ushqime që përmbajnë përafërsisht 100 kcal dhe 2–3 g proteine në 100 g ushqim. Nënat duhet të kuptojnë se është shumë esenciale që të jepen racione të shpeshta, me përmbajtje të lartë energjetike dhe në proteine.

Racionet e fortifikuara (ushqimet terapeutike të gatshme për përdorim) mund të përdoren në fëmijët më të mëdhenjë se 6 muaj moshë.

ä Jepi shujtat përkatëse (dhe sasi të duhur ushqimi), së paku 5 herë në ditë.

ä Jepi messhujta (zamra), të begatshme, me energji ndërmjet shujtave (p.sh. qumësht, banane, bukë, biskota).

ä Ndihmoje dhe inkurajoje fëmijën, që të kryejë secilën shujtë.

ä Ushqeje fëmijën ndaras, kështu që mund të kontrollosh sasinë që merë fëmija

ä Jepi shtojca elektrolitesh dhe mikronutrientësh.

ä Jepi gji aq shpesh sa të dëshirojë fëmija.

organizimi i kontrolleve për fëmijën e lëshuar para shërimitNëse fëmija është lëshuar më herët, bëje një plan për vizitat kontrolluese të fëmijës, deri në shërim dhe kontakto departamentin ambulantor, qendrën nutritive dhe rehabilituese, klinikën shëndetësore lokale apo punëtorin shëndetësor, që do të marrë përgjegjësinë për mbikëqyrjen e vazhdueshme të fëmijës. Në përgjithësi, fëmija duhet të peshohet çdo javë, pas lëshimit. Nëse dështon që të shtojë peshë gjatë një periudhe 2 javësh, apo humbë peshë ndërmjet cilado dy matjeve, fëmija duhet të referohet sërish në spital.

7.7 Përcjellja e cilësisë së kujdesit 7.7.1 Auditi i vdekshmërisëDuhet të mbahet regjistri i pranimeve, lëshimeve dhe vdekjeve. Ky duhet të përm-bajë informata mbi fëmijët (siç janë pesha, mosha dhe gjinia), ditët e shtrimit, datën e lëshimit apo datën dhe kohën e vdekjes.

Për të identifikuar faktorët që mund të ndryshohen për të përmirësuar kujdesin, përcakto nëse janë paraqitur shumica e vdekjeve:

• brenda 24 orëve: merë në shqyrtim mostrajtimin apo trajtimin e vonuar të hipoglikemisë, hipotermisë, septikemisë, anemisë së rëndë apo lëngut, apo sasisë së lëngut jo të drejtë rehidrues, apo përdorimit të pamasë të lëngjeve IV.

• brenda 72 orëve: kontrollo nëse riushqimi ka qenë me vëllim tepër të lartë në shujtë, apo me përgatitje të gabuar; dhënien e kaliumit dhe antibiotikëve?

Përcjellja e cilësisë së KujDesit

199


• natën: merre në shqyrtim hipoterminë në lidhje me mbulimin e pamjaftueshëm të fëmijës, apo mungesën e të ushqyerit gjatë natës

• kur filloni me F-100: merre në shqyrtim kalimin e shpejtë prej ushqim fillestarit në formulë kompenzuese.

7.7.2 Shtimi i peshës gjatë fazës së rehabilitimitStandardizo matjen e peshës në repart. Kalibro peshoret çdo ditë. Peshoje fëmijën në kohë të njëjtë, secilën ditë (p.sh në mëngjes), pas largimit të rrobave.

Shtimi i peshës është definuar si vijon:

— i dobët: <5 g/kg/ditë

— e mesëm: 5–10 g/kg/ditë

— i mirë: >10 g/kg/ditë.

Nëse shtimi i peshës është <5 g/kg/ditë, përcakto:

• nësekjoështëparaqiturnëtëgjitharastetetrajtuara(nësepo,njërishqyrtimi tërësishëm i menaxhimit të rasteve është i nevojshëm)

• nësekjoështëparaqiturnërastespecifike(rivlerësokëtafëmijësipranimetëreja).

Fushat e përgjithshme për t’u kontrolluar, nëse shtimi i peshës është i dobët, janë përshkruar më poshtë.

Të ushqyerit joadekuatKontrollo:

• nësejanëdhënëracionetenatës.

• nësejanëarriturmarrjetesynuaratëenergjisëdheproteinave.Aështëmarrjaaktuale (p.sh. ajo që është ofruar minus atë që ka mbetur) e regjistruar drejtë? A është rillogaritur sasia e racioneve, sipas shtimit të peshës së fëmijës? A ka vjellur apo ripërtypur fëmija?

• teknikatetëushqyerit:ajanëshujtatefëmijësushqyerjetëshpeshta,mesasitë pakufizuar?

• cilësia e kujdesit: a është personeli i motivuar/i kujdesshëm/i ndjeshëm/ipërkushtuar?

• tëgjithaaspektetepërgatitjessëushqimit:peshoret,matjetepërbërësve,përzierjen, shijen, ruajtjen higjienike, përzierjen e përshtatshme nëse është i ndarë.

• nëseushqimetplotësuese, që u janë dhënë fëmijëve, janë mjaft të begatshme me energji.

shtimi i Peshës

200

7. K

equs

hqye

shm

ëria

• përshtatshmëria e përbërjes me multivitamine dhe afate të qëndruesh-mërisë.

• përgatitja epërzierjeve tëmineralevedhenëse janë tëpërshkruaradhe tëdhëna drejtë. Nëse është në një regjion me gusha, kontrolloje nëse kalium jodidi (KJ) është shtuar në përzierjen e elektroliteve/mineraleve (12 mg/2500 ml), apo jepu të gjithë fëmijëve tretje Lugoli (5–10 pika në ditë).

• nësejanëdhënëushqimeplotësuese,kontrollojenëseatopërmbajnëtretësiraelektrolitesh/mineralesh.

Infeksionet e patrajtuaraNëse të ushqyerit është të përshtatshëm dhe nuk ka kequshqyeshmëri, dysho në infeksion të fshehtë. Lehtë mund të mos vërehen: infeksionet e traktit urinar, otitis media, tuberkulozi dhe gjardiaza. Në atë rast:

• ri-ekzaminomekujdes

• përsëritemikroskopimineurinëspërleukocite

• ekzaminofecesin

• nëseështëemundur,bëjenjëradiografigjoksi.

HIV/AIDS-iShërimi prej kequshqyeshmërisë është i mundur në fëmijët me HIV dhe AIDS, por mund të zgjasë më shumë dhe dështimet e trajtimit janë më të shpeshta. Trajtimi fillestar nutritiv i kequshqyeshmërisë së rëndë në fëmijë me HIV/AIDS duhet të jetë i njëjtë sikur për fëmijët HIV-negativ.

Për gjendjet tjera të lidhura me HIV, shih Kapitullin 8, fq. 203.

Problemet psikologjikeKontrolloje për sjellje jonormale, siç janë lëvizjet stereotipe (lëkundjet), ripërtypjet (p.sh. vet-stimulimi përmes regurgitimit) dhe kërkimi i kujdesit. Trajtoje përmes ofrimit të dashurisë dhe kujdesit të veçantë për fëmijën. Për fëmijën që ripërtyp, mund të ndihmojë këmbëngulja me dashuri. Inkurajo nënën që të kalojë kohë duke luajtur me fëmijën (shih faqe 289).

shtimi i Peshës

201


Shënime

202

7. K

equs

hqye

shm

ëria

Shënime

203

8. HIV/AIDS

Kapitulli 8

Fëmijët me HIV/AIDS

Infeksioni me HIV po bëhet problem shëndetësor gjithnjë e më i rëndësishëm i fëmijëve në shumë vende. Në përgjithësi, menaxhimi i gjendjeve specifike në fëmijët e infektuar me HIV, është i ngjashëm me atë të fëmijëve të tjerë (shih udhërrëfyesit në Kapitulli 3 deri 7). Shumica e infeksioneve në fëmijët HIV pozi-tiv shkaktohen nga të njëjtit patogjen, sikur në fëmijët HIV negativ, megjithëse këto mund të jenë më të shpeshta, më të rënda dhe të përsëritura. Sidoqoftë, disa, prej tyre janë pasojë e disa patogjenëve të pazakonshëm. Shumë fëmijë HIV-pozitivë aktualisht vdesin prej sëmundjeve të zakonshme të fëmijërisë. Disa nga këto vdekje janë të parandalueshme, përmes diagnostikimit të hershëm dhe menaxhimit të drejtë, apo përmes imunizimit rutinor, sipas kalendarit dhe përmirësimit të ushqyeshmërisë. Në veçanti, këta fëmija janë në rrezik më të madh nga infeksionet pneumokoksike dhe tuberkuloza mushkërore. Profilaksa me Co-trimoxazole dhe terapia antiretrovirale, në mënyrë dramatike zvogëlojnë numrin e fëmijëve, që vdesin herët.

8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo i konfirmuar) 204 8.1.1 Diagnoza klinike 204 8.1.2 Këshillimi 205 8.1.3 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijë 207 8.1.4 Klasifikimi klinik 2088.2 Terapia antiretrovirale (TAR) 211 8.2.1 Barnat antiretrovirale 212 8.2.2 Kur të fillohet me terapi antiretrovirale 213 8.2.3 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja 214 8.2.4 Kur të ndërrohet trajtimi 2178.3 Trajtimi tjetër për fëmijën HIV pozitiv 218

8.3.1 Imunizimi 218 8.3.2 Profilaksa me Cotrimoxazole 218 8.3.3 Të ushqyerit 2208.4 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIV 220 8.4.1 Tuberkuloza 220 8.4.2 Pneumonia nga Pneumocystis jiroveci (më parë carinii) (PPC) 220 8.4.3 Pneumonia intersticiale limfoide (PIL) 221 8.4.4 Infeksionet me këpurdha 222 8.4.5 Sarkoma Kaposhi 2238.5 Bartja e HIV-it dhe të ushqyerit në gji 2238.6 Vizitat kontrolluese 2248.7 Kujdesi paliativ dhe terminal 225

204

8. H

IV/A

IDS

Ky kapitull shqyrton aspektet vijuese të menaxhimit të fëmijëve me HIV/AIDS: këshillimin dhe testimin, diagnostikimin e infeksionit me HIV, klasifikimin klinik, terapinë antiretrovirale, menaxhimin e gjendjeve të ndërlidhura me HIV, kujdesin përkrahës, të ushqyerit në gji, lëshimin dhe vizitat kontrolluese dhe kujdesin paliativ për fëmijët e sëmurë rëndë (terminal).Shkalla e përcjelljes së HIV-it nga nëna-në-fëmijë (pa profilaksi antiretrovirale) është llogaritur të jetë prej 15–45%. Dëshmitë nga vendet industrialisht të zhvil-luara, tregojnë se bartja e tillë mund të zvogëlohet shumë (deri në më pak se 2% në studimet e kohës së fundit), përmes përdorimit të barnave antiretrovirale gjatë shtatzënisë dhe lindjes dhe përmes ushqimit zëvendësues dhe prerjes cezarike elektive. Në kohën e fundit kjo është në dispozicion edhe në kushte me potenciale të varfra dhe po ka një ndikim të madh në bartjen e HIV-it dhe përmes kësaj edhe në mbijetesën e fëmijëve.

8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo i konfirmuar)8.1.1 Diagnoza klinikeParaqitja klinike e infeksionit me HIV në fëmijë, është shumë e ndryshme. Disa fëmijë HIV pozitiv zhvillojnë shenja dhe simptoma të rënda, të lidhura me HIV, në vitin e parë të jetës. Fëmijët tjerë HIV pozitiv, mund të mbeten asimptomatik apo lehtë simptomatik, për më shumë se një vit dhe mund të mbijetojnë disa vjet. Dysho në HIV nëse është e pranishme cilado nga shenjat vijuese, që nuk janë të zakonshme në fëmijët HIV negativ.

Shenjat që mund të tregojnë infeksion me HIV. • Infeksione të përsëritura: tri apo më shumë episode të rënda të infeksionit

bakterial (siç është pneumonia, meningjiti, sepsa, celuliti), në 12 muajt e kaluar.

• Mugth igojës:Eritemadhepllakatpseudomembranoze tëbardhabezhnëqiellzë, gingiva dhe mukozën e faqeve. Pas periudhës neonatale, prania e mugthit të gojës - pa trajtim me antibiotik, apo që zgjat mbi 30 ditë, përkundër trajtimit, apo përsëritet, apo zgjerohet përtej gjuhës – është shumë sugjestive për infeksion me HIV. Gjithashtu është tipik zgjerimi në pjesën e pasme të grykës, që tregon kandidiazë ezofageale.

• Parotit kronik: prania e ënjtjes së njëanshme, apo dyanshme të parotideve (mu para veshëve) për ≥ 14 ditë, me apo pa dhimbje, apo temperaturë përcjel-lëse.

• Limfadenopati e gjeneralizuar: prania e nyjeve të rritura limfatike, në dy apo më shumë regjione ekstra-inguinale, pa ndonjë shkaktarë të dukshëm themelorë.

FëmIjA I InFektuAr me HIV (I DySHuAr Apo I konFIrmuAr)

205

8. HIV/AIDS

• Hepatomegali pa shkaktarë të dukshëm: në mungesë të infeksionit viral konkurrent, siç është cytomegalovirusi (CMV).

• Temperaturë perzistente apo/dhe rekurrente: temperatura (>38 ° C) që zgjat ≥ 7 ditë, apo që paraqitet më shumë se një herë, gjatë periudhës prej 7 ditëve.

• Disfunksion neurologjik: dëmtimi neurologjik progresiv, mikrocefalia, vonesa në arritjen e percentilave të zhvillimit, hipertonia apo konfuzioni mental.

• Herpes zoster: ekzantemë e dhimbshme vezikulare e kufizuara, në një der-matom, në një anë.

• HIV dermatit: ekzantemë edematoze papulare. Ekzantema tipike të lëkurës, që përfshijnë infeksionet e zgjeruara me këpurdha të lëkurës, thonjve dhe skalpit. dhe molluscum contagiosum të zgjeruar.

• Sëmundjekronikesupurativeemushkërive.

Shenja të shpeshta në fëmijët e infektuar me HIV, por gjithashtu të shpeshta në fëmijët e sëmurë, por pa infeksion me HIV• Pezmatimi kronik i veshit të mesëm: sekretim veshi që zgjat ≥ 14 ditë.

• Diarre perzistente: diarre që zgjat ≥ 14 ditë.

• Kequshqyeshmëri e mesme apo e rëndë: humbje peshe apo ngecje graduale por konstante e shtimit të peshës, krahasuar me rritjen e pritur, siç është treguar në diagramin e rritjes së fëmijës. Dysho në HIV, sidomos në foshnjat <6 muajshe, që janë në gji dhe që ngecin në rritje.

Shenjat apo gjendjet shumë specifike për fëmijët e infektuar me HIVDysho fuqishëm në infeksion me HIV, nëse janë të pranishme si vijon: pneumonia pneumocistike (PPC), kandidiaza ezofageale, pneumonia limfoide intersticiale (PLI) apo sarkoma Kaposhi. Këto gjendje janë shumë specifike për fëmijët e infektuar me HIV. Fistula e fituar rekto-vaginale në vajza, është gjithashtu shumë specifike, por e rrallë.

8.1.2 KëshillimiNëse ka arsye për të dyshuar në infeksion me HIV dhe HIV statusi i fëmijës është i panjohur, duhet këshilluar familjen dhe duhet t’i ofrohet testimi diagnostik për HIV.

Këshillimi para testimit përfshin sigurimin e pëlqimit të informuar, para fillimit të çfarëdo testi. Duke qenë se shumica e fëmijëve janë infektuar përmes bartjes vertikale prej nënës, kjo do të thotë se nëna dhe shpesh edhe babai, janë gjithashtu të infektuar. Ata ndodhë që nuk e dinë këtë. Edhe në vendet me prevalencë të lartë, HIV –i mbetet një gjendje shumë e stigmatizuar dhe prindërit mund të mos

këSHIllImI

206

8. H

IV/A

IDS

jenë të gatshëm t’i nënshtrohen testimit.Këshillimi për HIV duhet të marrë parasysh fëmijën si pjesë të familjes. Kjo duhet të përfshijë implikimet psikologjike të HIV-it për fëmijën, nënën, të atin dhe anëtarët tjerë të familjes. Këshillimi duhet të theksojë se, megjithëse shërimi aktualisht nuk është i mundur, ka shumëçka që mund të bëhet për të përmirësuar cilësinë dhe kohëzgjatjen e jetës së fëmijës dhe raportit të nënës me fëmijën. Kur trajtimi antiretroviral është në dispozicion, ky dukshëm e përmirëson mbijetesën dhe cilësinë e jetës së fëmijës dhe prindërve. Këshillimi duhet ta bëjë të qartë se personeli i spitalit dëshiron të ndihmojë dhe se nëna duhet të mos frikësohet për të shkuar në qendër shëndetësore, apo spital, sapo të jetë e sëmurë apo edhe vetëm për të pyetur diçka.Këshillimi kërkon kohë dhe duhet kryer nga personeli i aftësuar. Nëse personeli në nivelin e parë të referimit nuk ka qenë i aftësuar, duhet kërkuar ndihmë prej burimeve të tjera, siç janë organizatat lokale të bashkësisë për përkrahjen e njerëzve me AIDS.

Indikacionet për këshillimin për HIVKëshillimi për HIV indikohet në situatat vijuese.1. Fëmija me HIV status të panjohur, që paraqitet me shenja klinike të infek-

sionit me HIV dhe/apo faktorë rreziku (siç janë nëna, apo të afërmit me HIV/AIDS)— Vendos nëse do të kryesh këshillimin apo do ta udhëzosh fëmijën.— Nëse e kryen këshillimin, siguro kohën për sesionin këshillues.

Merë këshilla prej njerëzve lokal, me përvojë në këshillim, ashtu që çdo këshillë e dhënë të jetë në pajtim me atë që nëna do të marrë prej këshilluesve profesional, në fazat e mëvonshme.— Kur mundesh, organizo testimin për HIV, në pajtim me udhërrëfyesit

nacional, për të vërtetuar diagnozën klinike, alarmo nënën për problemet e lidhura me HIV-in dhe diskuto parandalimin e bartjes nga nëna-në-fëmijë, në të ardhmen.

Vërejtje: Nëse nuk mund të kryesh testimin për HIV, diskuto diagnozën e supozuar të infeksionit me HIV, duke u bazuar në shenjat/simptomat ekzistuese dhe faktorët e rrezikut.— Nëse këshillimi nuk bëhet në spital, sqaroju prindërve pse po i udhëzon

tjetërkund për këshillim.2. Fëmija që dihet se është i infektuar me HIV, por reagon dobët në trajtim,

apo ka nevojë për hulumtime të mëtutjeshme Në sesionet këshilluese diskuto si vijon:

— njohuritë e prindërve për infeksionin me HIV

këSHIllImI

207

8. HIV/AIDS

— menaxhimin e problemeve aktuale

— rolin e TAR-it

— nevojën për ta udhëzuar në nivel më të lartë, nëse është e domo-sdoshme

— përkrahjen prej grupeve të bazuara në bashkësi, nëse të tillat janë në dispozicion.

3. Fëmija që dihet se është HIV pozitiv, që ka përgjigje të mirë në trajtim dhe ka për t’u lëshuar (apo udhëzuar në programet e kujdesit, të bazuara në bashkësi, për përkrahje psiko-sociale)

Në sesionet këshilluese diskuto si vijon:— arsyen për udhëzim në programet e kujdesit të bazuara në bashkësi, nëse

kjo është e përshtatshme— kujdesi në vizitat kontrolluese— faktorët e rrezikut për sëmundjet e ardhshme— imunizimin dhe HIV-in— zbatimi dhe përkrahja e trajtimit me TAR.

8.1.3 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijëDiagnoza e infeksionit me HIV, në foshnjat dhe fëmijët e ekspozuar para lindjes, është e vështirë, për shkak se HIV antitrupat e marrë në mënyrë pasive nga nëna, mund të jenë të pranishëm në gjakun e fëmijës, deri sa fëmija të jetë në moshën 18 muajshe. Sfidat diagnostike shtesë dalin nëse fëmija është akoma, apo ka qenë i ushqyer në gji. Megjithëse, infeksioni me HIV nuk mund të përjashtohet deri në moshën 18 muajshe për disa fëmijë, shumë prej tyre do të kenë humbur HIV antitrupat, ndërmjet muajit të 9-të dhe 18 –të. testimi për HIV duhet të jetë vullnetarë dhe pa detyrim dhe pëlqimi i informuar kërkohet para se të kryhet ai (shih më lartë 8.1.2).Të gjitha testimet diagnostike për HIV të fëmijëve duhet të:

• jenë konfidenciale

• jenëtëshoqëruaramekëshillim

• bëhenvetëmmepëlqim të informuar, ashtu që të jetë edhe i informuar edhe vullnetarë.

Për fëmijët kjo zakonisht do të thotë pëlqim i prindërve apo kujdestarëve. Për të miturit më të rritur, pëlqimi i prindërve për t’u testuar/trajtuar, në përgjithësi nuk kërkohet; sidoqoftë është qartë e preferueshme për të rinjtë, që të kenë përkrahjen e prindërve dhe pëlqimi mund të jetë i obliguar me ligj. Pranimi apo

teStImI DHe DIAgnoStIkImI I InFekSIonIt me HIV në FëmIjë

208

8. H

IV/A

IDS

refuzimi i testimit për HIV nuk duhet të çojë në pasoja të dëmshme, në cilësinë e kujdesit të ofruar.

testi për HIV antitrupa (testi elISA apo i shpejtë) Testet e shpejta janë gjithnjë e më tepër në dispozicion dhe janë të sigurta, efek-tive, të ndjeshme dhe të besueshme për diagnostikimin e infeksionit me HIV, në fëmijë që nga mosha 18 muajshe. Për fëmijën <18 muajsh, testet e shpejta të antitrupave të HIV-it janë mënyrë senzitive dhe e besueshme për zbulimin e foshnjës së ekspozuar në HIV dhe për të përjashtuar infeksionin me HIV, në fëmijët që nuk janë duke u ushqyer në gji. Mund të përdorësh edhe testet e shpejta të HIV-it, për të përjashtuar infeksionin me HIV në fëmijët, që paraqiten me kequshqyeshmëri, apo gjendje tjetër klinike serioze, në regjionet me prevalencë të lartë të HIV-it. Për fëmijët <18 muajsh, vërteto të gjitha testet pozitive në antitrupa të HIV-it përmes testeve virologjike, sa më parë që të jetë e mundur (shih më poshtë).Kur kjo nuk është e mundur përsërite testimin për antitrupa në moshën 18 muajshe.

testimi virologjik Testimi virologjik për ARN dhe ADN HIV-specifik është metoda më e besueshme për diagnostikimin e infeksionit me HIV në fëmijët <18 muajsh. Kjo kërkon dërgimin e mostrës së gjakut në laboratorë të specializuar, që mund të kryejnë këtë test, por këto po sigurohen tash në shumë vende. Është relativisht i lirë, i lehtë për t’u standardizuar dhe mund të bëhet duke përdorur edhe pikat e thara të gjakut. Nëse fëmija ka marrë profilaks me zidovudine (ZDV) gjatë dhe pas lindjes, nuk rekomandohet testimi virologjik deri 4-8 javë pas lindjes, meqenëse ZDV ndikon në besueshmërinë e testit. Një test virologjik, që është pozitiv në javën 4–8, është i mjaftueshëm për diagnostikim të infeksionit në foshnjat e vogla. Nëse foshnja e vogël akoma është në gji dhe testi virologjik i ARN-së është negativ, ky duhet të përsëritet 6 javë pas ndërprerjes së plotë të të ushqyerit në gji, për të vërtetuar se fëmija nuk është i infektuar me HIV.

8.1.4 Klasifikimi klinikNë fëmijën me infeksion me HIV të diagnostikuar, apo shumë të besueshëm, sistemi i klasifikimit klinik ndihmon për të dalluar shkallën e dëmtimit të sistemit imun dhe për të planifikuar trajtimin dhe opsionet e kujdesit. Stadet përcaktojnë prognozën e besuar të HIV-it dhe janë udhëzues për fillimin dhe ndërprerjen, apo zëvendësimin e terapisë me TAR, në fëmijët e infektuar me HIV.Stadet klinike identifikojnë sekuencat progresive, prej atyre më të lehta deri tek ato më të rëndat, me secilin stad më të lartë që ka prognozë më të keqe. Për qëllime klasifikimi, kur të paraqitet shkalla 3 e gjendjes klinike, prognoza e fëmijës sipas të gjitha gjasave do të mbetet në atë të stadit 3 dhe nuk do të përmirësohet në stadin 2,

klASIFIkImI klInIk

209

8. HIV/AIDSklASIFIkImI klInIk

Tabela 22. Sistemi i klasifikimit klinik pediatrik sipas OBSh-së

Për përdorim në fëmijët <13 vjeç, me dëshmi të vërtetuar laboratorike të infeksionit me HIV (HIV AB në moshën >18 muajsh, testimi virologjik me ADN apo ARN për ata të moshës <18 muajsh)

StADI 1AsimptomatikLimfadenopati perzistente e gjeneralizuar (LPGj)

StADI 2HepatosplenomegaliErupsione papulare që kruhenDermatit seboroikInfeksion fungal i thonjveKeilit angularEritemë lineare gingivash (ELG)Infeksion i zgjeruar me papilloma virus human, apo infeksion me molluskum

(>5% të sipërfaqes së trupit)Ulçera rekurente të gojës (2 apo më shumë episode në 6 muaj)Rritje parotideshHerpes zosterInfeksione rekurente apo kronike të traktit të sipërm respirator (otitis media,

otorrhoea, sinusitis, 2 apo më shumë episode në çfarëdo periudhe 6 mujore)

StADI 3Kequshqyeshmëri mesatare e pasqaruar, që nuk përgjigjet në terapi standarde Diarre perzistente e pasqaruar (>14 ditë)Temperaturë perzistente e pasqaruar (intermitente apo konstante, për më

shumë se 1 muaj)Kandidiazë orale (pas periudhës neonatale)Leukoplaki orale me qimeTuberkulozë mushkërore1

Pneumoni e rëndë rekurrente e presupozuar si bakteriale (2 apo më shumë episode brenda 6 muajve)

Gingivit/periodontit akut nekrotizues, ulçerues PLI (pneumoni limfoide intersticiale)Anemia e pasqaruar (<8 gm/dl), neutropeni (<500/mm3) apo trombocitopeni

(<30,000/mm3) për >1 muaj

(Vazhdon)

210

8. H

IV/A

IDS

klASIFIkImI klInIk

Tabela 22. Sistemi i klasifikimit klinik pediatrik, sipas OBSh-së (vazhdim)

StADI 4Humbje e rëndë e pasqaruar e peshës, apo kequshqyeshmëri e rëndë, që nuk

përgjigjet në terapi standardePneumonia pneumocistikeInfeksion i rëndë rekurent i presupozuar bakterial (2 apo më shumë episode

brenda një viti, p.sh. empiemë, piomiozit, infeksion i eshtrave apo nyjeve, meningjit, por duke përjashtuar pneumoninë)

Infeksion kronik orolabial apo lëkuror, me herpes simpleks (prej >1 muaj i gjatë)

Tuberkulozë e diseminuar apo ekstrapulmonale Sarkomë KaposhiKandidë ezofageale Foshnje simptomatike HIV seropozitive <18 muajshe me 2 apo më shumë nga

vijueset; mugth oral, +/– pneumoni e rëndë, +/– ngecje në rritje, +/– sepsë e rëndë2

Retinit CMV Toksoplasmoz e SNQÇfarëdo mikoze e diseminuar endemike, përfshirë meningjitin kriptokokal

(p.sh. kriptokokozë, histoplasmozë, koksidiomikozë, penicilliozë ekstrapul-monale)

Kriptosporidiozë apo isosporiazë (me diarre >1 muaj)Infeksion me citomegalovirus (fillimi në moshën >1 muajshe në një organ

tjetër pos mëlçisë, shpretkës apo nyjeve limfatike)Sëmundje mikobakteriale e diseminuar, tjetër nga tuberkuloza Kandidë e trakesë, bronkeve apo mushkëriveFistulë rektovezikale e fituar në lidhje me HIVLimfomë cerebrale apo e qelizave B non HodgkinLeukoencefalopati progresive multifokale (LPM)HIV encefalopatiKardiomiopati e lidhur me HIVNefropati e lidhur me HIV1 tB mund të paraqitet në çfarëdo numri të CD4 dhe përqindja e CD4 duhet të merret në konsideratë, kur kjo

është e mundur 2 Diagnoza e presupozuar në Stadin 4 të sëmundjes, në fëmijët seropozitiv <18 muajsh kërkon konfirmimin me

teste virologjike të HiV-it, apo me përdorimin e testit të antitrupave të HiV-it pas moshës 18 muajshe.

211

8. HIV/AIDS

me gjithë shërimin e gjendjes origjinale, apo paraqitjen e stadit të ri klinik 2. Trajtimi antiretroviral me zbatim të mirë në mënyrë dramatike e përmirëson prognozën.

Klasifikimi klinik i gjendjes mund të përdoret gjithashtu edhe për të përcaktuar përgjigjen në trajtimin ARV, nëse nuk ka qasje të arritshme apo të përshtatshme, në testimin për barrën virale apo CD4.

8.2 Terapia antiretrovirale (TAR) Barnat antiretrovirale gjithnjë e më tepër janë në dispozicion dhe kanë revolu-cionarizuar kujdesin për HIV/AIDS. Barnat ARV nuk janë shëruese për HIV, por ato kanë zvogëluar në mënyrë dramatike vdekshmërinë dhe sëmundshmërinë dhe kanë përmirësuar cilësinë e jetës për të rriturit dhe fëmijët. OBSh-ja rekomandon që në kushte me burime të kufizuara, të rriturit dhe fëmijët e infektuar me HIV, duhet të fillojnë terapinë me ARV, duke u bazuar në kriteret klinike dhe imunologjke dhe duke përdorur udhërrëfyesit e thjeshtësuar dhe të standardizuar të trajtimit. Rezistenca në agjentët e vetëm apo të dyfishtë del shpejtë në sipërfaqe, ndaj regjimet me vetëm një barë janë të kundërindikuara; në vend të kësaj së paku tri barna rekomandohen si standard minimal, në të gjitha rrethanat. Ndonëse barnat e reja ARV dalin në shitje, shpesh këto nuk janë në dispozicion për përdorim tek fëmijët, qoftë në mungesë të formës apo të dhënave për dozim, qoftë për shkak të çmimit të tyre të lartë. Meqenëse fëmijët me HIV shpesh janë pjesë e familjes me një të rritur me HIV, në mënyrë ideale qasja në trajtim dhe barna ARV duhet të sigurohet për anëtarët tjerë të familjes dhe kur është e mundur duhet përdorur një regjim i ngjashëm barnash. Gjithnjë e më tepër janë në dispozicion kombinimet me dozë të fiksuar dhe këto preferohen për të promovuar dhe për të përkrahur zbatimin e trajtimit si dhe zvogëlimin e çmimit të trajtimit. Tabletat ekzistuese shpesh nuk mund të ndahen në doza më të vogla për fëmijë (nën 10 kg), kështu që janë të nevojshme shurupet/pezullitë dhe tretësirat.

Principet themelore të terapisë antiretrovirale (TAR) dhe zgjedhjet e vijës së parë të TAR-it në fëmijë, janë kryesisht të njëjta sikur tek të rriturit. Sidoqoftë, është gjithashtu e rëndësishme që të merren në konsideratë:

• posedimi i përgatesave të përshtatshme, që mund të merren në doza tëpërshtatshme

• thjeshtësiaeorarittëdozave

• shija/atraktivitetidhesëkëndejmizbatimiiterapisënëfëmijëtevegjël

• regjimiiTAR-it,tëcilinprindëritapokujdestaridotazbatojnë.

Përgatesat e përshtatshme për fëmijë nuk janë në dispozicion për disa ARV (sidomos të klasës së barnave inhibitore të proteazës).

terApIA AntIretroVIrAle (tAr)

212

8. H

IV/A

IDS

BArnAt AntIretroVIrAle

Tabela 23. Klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim, në fëmijët në kushte varfërie

Inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës— Zidovudine ZDV (aZt)— lamivudine 3tC— Stavudine d4t— Didanosine ddi— abacavir aBC

Inhibitorët jonukleozid kthyes të transkriptazës— Nevirapine NVp— Efavirenz EFV

Inhibitorët e proteazës— Nelfinavir NFV— lopinavir/ritonavir lpV/r— Saquinavir SQV

Tabela 24. Regjimet e mundshme të zgjedhjes së parë për fëmijëRegjimet e ARV të zgjedhjes së parë për foshnje dhe fëmijë të rekomanduara nga OBSh-ja

Regjimi i zgjedhjes së parë Regjimi i zgjedhjes së dytë

Stavudine (d4t) apo Zidovudine (ZDV) abacavir (aBC) dhe dhe lamivudine (3tC) Didanosine (ddi) dhe dhe Nevirapine (NVp) apo inhibitorë të proteazës: Efavirenz (EFV)1 lopinavir/ritonavir (lpV/r) apo Nelfinavir (NFV) apo Saquinavir (SQV)2

1 Jepi Efavirenz vetëm fëmijëve >3 vjeç dhe peshë trupore 10 kg Efavirenz është trajtim i zgjedhur për fëmijët që marrin rifampicin për tuberkulozë2 Jepi Saquinavir vetëm fëmijëve me peshë trupore >25 kg

8.2.1 Barnat antiretroviraleAntiretroviralët iu takojnë tri klasave kryesore të barnave: inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës (INKT), inhibitorët jonukleozid kthyes të tran-skriptazës (IJNKT) dhe inhibitorët e proteazës (IP) (shih Tabela 23).

Terapia e trefishtë është standard i kujdesit. Aktualisht OBSh-ja rekomandon që regjimi i zgjedhjes së parë duhet të bazohet në dy inhibitorë nukleozid analog kthyes të transkriptazës (INKT) dhe një bari jonukleozid (IJNKT). Përdorimi i INKT-së së trefishtë, si terapi e zgjedhjes së parë, aktualisht është konsideruar si zgjedhje e dytë, për shkak të zbulimeve të kohës së fundit në të rritur. Inhibitorët e proteazës zakonisht rekomandohet që të jenë pjesë e regjimit të zgjedhjes së dytë në kushte me burime shumë të kufizuara.

213

8. HIV/AIDS

EFV është IJNKT i zgjedhur në fëmijët që janë në rifampicin, nëse trajtimi duhet të fillohet para përfundimit të terapisë antituberkulare. Për dozat dhe regjimet e barnave shih Shtojcën 2, faqe 352.

llogaritja e dozave të barnaveDozat e barnave janë dhënë në faqet 352–356, për kg për disa barna dhe për m2

të sipërfaqes së trupit të fëmijës për të tjerat. Tabela që paraqet peshat ekuivalente për sipërfaqe të ndryshme të trupit është dhënë gjithashtu ne Shtojca 2 (faqe 329) për të ndihmuar llogaritjen e dozave. Në përgjithësi, fëmijët metabolizojnë barnat IP dhe IJNKT më shpejt sesa të rriturit dhe kërkojnë doza ekuivalente më të larta, sesa të rriturit për të arritur nivele të përshtatshme të barnave. Dozat e barnave duhet rritur me rritjen e fëmijës; përndryshe ekziston rreziku i subdozimit dhe zhvillimit të rezistencës.

përgatesatPërgatesat e lëngshme ndodh të mos jetë e lehtë të sigurohen, janë më të shtrenjta dhe mund të kenë gjysëmjetë të zvogëluar. Duke u rritur fëmija, sasia e shurupit që duhet marrë bëhet mjaft e madhe. Kështu që, prej peshës 10 kg e tutje, preferohet që të jepen copat e llogaritura të tabletës, apo kombinimi i përgatesave (shih tabelën e barnave)

8.2.2 Kur të fillohet TAR Rreth 20% të foshnjave të infektuara me HIV, në vendet në zhvillim progredojnë në AIDS, apo vdekje në moshën 12 muajshe (me efekt substancial të infeksioneve me PPC në foshnje nën 6 muajshe, që nuk marrin trajtim me cotrimoxazole). Është e mundur që terapia e hershme (qoftë edhe për një periudhë të kufizuar) e infeksionit primar të foshnjave, mund të përmirësojë epilogun e sëmundjes. Aktualisht, udhërrëfyesit e ShBA-ve rekomandojnë TAR të hershme për foshnjat, por udhërrëfyesit Evropian janë më konzervativ. Në vendet në zhvillim, përfitimet nga fillimi i hershëm i TAR-it në fëmijë, janë balancuar nga problemet e mund-shme me zbatimin, rezistencën dhe vështirësitë diagnostike. Përfitimet e qarta klinike të dëshmuara nga provat klinike kërkohen, para se të rekomandohet TAR-i i hershëm.Për fëmijët dhe foshnjat me infeksion të vërtetuar me HIV, indikacionet për fillimin e terapisë janë skicuar në Tabelën 25.Në fëmijët e moshës 12–18 muajshe që janë pozitivë në HIV (antitrupa), me simptoma dhe në të cilët HIV është shumë i dyshuar në bazë klinike, mund të jetë e arsyeshme të fillohet TAR. Fillimi i TAR në fëmijët asimptomatik nuk inkurajohet, për shkak të zhvillimit të paevitueshëm të rezistencës me kohë. Trajtimi në përgjithësi duhet shtyrë, deri pas trajtimit të infeksionit akut. Në rast të tuberkulozës që është shpesh e diagnostikuar

kur të FIlloHet tAr

214

8. H

IV/A

IDS

(por në përgjithësi vetëm e presupozuar) në fëmijët e infektuar me HIV, trajtimi duhet shtyrë së paku deri 2 muaj pas përfundimit të terapisë antituberkulare dhe është e preferuar deri pas përmbylljes së krejt terapive antituberkulare. Kjo bëhet për të shmangur ndërveprimet me rifampicin dhe gjithashtu mos-zbatimin e mundshëm, si pasojë e numrit të barnave të nevojshme për t’u dhënë. Zgjedhja e TAR është e ngjashme me atë tek të rriturit.

8.2.3 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjelljaDuhet përcjellur me kujdes përgjigjen në terapinë antiretrovirale dhe efektet anë-sore të trajtimit. Kur numri i qelizave CD4 të jetë në dispozicion, duhet kryer çdo 3–6 muaj dhe mund të jap informacion mbi përgjigjen e suksesshme në trajtim, apo dështimin e tij dhe kështu të udhëheqë ndryshimet në trajtim. Aty ku kjo nuk është e mundur, duhet të përdoren parametrat klinik, përfshirë klasifikimin klinik të gjendjes, (shih Tabelën 22).Përcjellja e përgjigjes pas fillimit të ARV-së: • PasfillimittëARV-sëapondryshimittëARV-së:

— Shih fëmijën në javën 2 dhe 4 pas fillimit/ndryshimit.• Fëmijaduhetvizituarnësekandonjëproblemqëbrengospërkujdesësin,apo

ndonjë sëmundje të ndërlidhur.

përcjellja afatgjatë• Klinicistiduhettëvizitojëfëmijënsëpakuçdo3muaj.• Joklinicisti (ideale, ofruesi i barnaveARV, siç është farmacisti, i cili do të

vlerësojë zbatimin dhe sigurojë këshillimin mbi terapin) duhet të vizitojë fëmijën çdo muaj.

• Fëmijaduhetvizituarmëshpesh,epreferueshmengaklinicisti,nëseështëklinikisht jostabil.

Organizimi i vizitave kontrolluese varet nga ekspertiza lokale dhe duhet decen-tralizuar sa më parë që të jetë e mundur. Përcjellja e përgjigjes• Peshadhelartësia(çdomuaj)• Neurozhvillimi(çdomuaj)• Zbatimi(çdomuaj)• CD4(%)nëseështënëdispozicion(pastajçdo3–6muaj)• HbapoHctthemelore(nëseështëneZDV/AZT),ALTnëseështënëdispozi-

cion

• Përcaktimilidhurmesimptomat:HbapoHctapohemogrami,ALT

eFektet AnëSore të terApISë AntIretroVIrAle DHe përcjelljA

215

8. HIV/AIDSFIllImI I tAr-It

Tabela 25. Përmbledhja e indikacioneve për fillimin e TAR-it në fëmijë, bazuar në klasifikimin klinik

Stadi klinik ART

4 trajtoje

Stadi 4 i presupozuar trajtoje

3 trajto të gjithë, pos nëse fëmija është >18 muajsh dhe CD4 >15%, apo >5 vjeç dhe CD4 >10% apo >200/mm3

1 dhe 2 trajtoje vetëm kur mund të bëhet CD4 dhe fëmija Nën 18 muajsh: CD4 % <25% 18–59 muajsh: CD4 % <15% 5 vjeç apo mbi: CD4 % <10% apo <200/mm3

Vërejtje:

Diagnoza e presupozuar e stadit 4 klinik të sëmundjes duhet vënë nëse:

Një foshnje është HiV-antitrupa pozitiv (testi EliSa apo i shpejtë), mosha nën 18 muajsh dhe simptomatik me dy apo më shumë nga vijueset:

+/- mugth oral; +/- pneumoni të rëndë1

+/- humbje peshe/kequshqyeshmëri të rëndë +/- sepse të rëndë2

CD4 vlerat, kur janë në dispozicion, mund të përdoren për të udhëhequr vendim-mar-rjen; përqindja e CD4 nën 25% kërkon taR

Faktorët tjerë që mbështesin diagnozën e stadit 4 klinik të infeksionit me HiV në një foshnje HiV-seropozitive janë:

— vdekje e nënës në kohën e fundit e lidhur me HiV — sëmundje e përparuar e HiV-it e nënës.

Vërtetimi i diagnozës së infeksionit me HiV duhet bërë sa më parë që të jetë e mundur.

1 pneumonia që kërkon oksigjen.2 Kërkon terapi intravenoze.

216

8. H

IV/A

IDS

eFektet AnëSore të terApISë AntIretroVIrAle DHe përcjelljA

Tabela 26. Efektet e shpeshta anësore të barnave antiretroviraleBari Efekti anësor Komentet

Inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës (INKT)

lamivudine 3tC Kokëdhembje, dhimbje i toleruar mirë barku, pankreatit

Stavudine a d4t Kokëdhembje, dhimbje Vëllime të mëdha të barku, neuropati pezullive, kapsulat mund të hapen

Zidovudine ZDV Kokëdhembje, anemi të mos përdoren me d4t (aZt) (efekt antagonist antiretroviral)

abacavir aBC Reaksione tejndjeshmërie: tabletat mund të thërmohen temperaturë, mukozit, ekzantem: ndërpreji barnat

Didanosine ddi pankreatit, neuropati Në lukth të thatë jepi periferike, diarre me antacid dhe dhimbje barku Inhibitorët jo nukleozid kthyes të transkriptazës (IJNKT)

Efavirenz EFV ëndrra të këqija, të merren natën, shmange përgjumje, ekzantem marrjen me ushqime të yndyrshme

Nevirapine NVp Ekzantem, toksicitet i Me dhënien e njëkohshme mëlçisë me rifampicin, rrite dozën e NVp për ~30%, apo shmange përdorimin. interaksionet e barnaveInhibitorët e proteazës (IP)

lopinavir/ritonavir a lpV/r Diarre, nauze Merre me ushqim, shije e hidhur

Nelfinavir NFV Diarre, vjellje, ekzantem Merre me ushqim

Saquinavir a SQV Diarre, Merre brenda 2 orësh prej pengesa abdominale marrjes së ushqimita Kërkon ruajtje në të ftohtë dhe zinxhirin e ftohtë për transport.

Efektet anësore të përgjithshme, afatgjata të terapisë antiretrovirale përfshijnë lipodistrofinë. Efektet anësore specifike të barnave të veçanta antiretrovirale janë përmbledhur në Tabelën 26.

217

8. HIV/AIDS

Table 27. Definimi klinik dhe me CD4 i dështimit të trajtimit me TAR (pas 6 muajsh apo më shumë të TAR).

Kriteret klinike Kriteret e CD4

• Ngecje apo ngadalësim në rritje në mesin • Kthimi i %CD4 nëse<6 vjeç (% apo numri e fëmijëve me përgjigje fillestare të rritjes nëse mosha ≥6 vjeç) në nivelin para terapisë në aRV apo nën të, pa etiologji tjetër• Humbje e percentilave neurozhvillimor •≥50% rënie prej majës %CD4 nëse <6 vj apo paraqitje e encefalopatisë apo (% apo numri nëse mosha ≥6 vj),• Gjendja e stadit klinik 4 të ri apo rekurent pa etiologji tjetër sipas OBSh-së

8.2.4 Kur të ndërrohet trajtimikur të bëhet zëvendësimiBarnat nevojitet të zëvendësohen me të tjera kur ekziston

• Trajtimiqëkufizontoksicitetin,siçështë:

— Sindromi Stevens Johnson (SSJ)

— Toksiciteti i rëndë i mëlçisë

— Rezultatet e rënda hematologjike

• Interaksionibarnave(p.sh.trajtimiituberkulozesmerifampicinndërvepronme NVP apo PI)

• Mungesaemundshmeezbatimitngapacienti,nëseainukmundtëtolerojëregjimin.

kur të ndryshohen• NëmungesëtëCD4rutinorapoanalizëssëbarrësvirale,duhetsjellurgjykimin

mbi dështimin e trajtimit duke u bazuar në:

— Përparimin klinik

— Zvogëlimin e CD4, siç është definuar në tabelën e mësipërme

• Nëpërgjithësi,pacientëtduhettëkenëmarrë6muajapomëshumëterapiARV dhe problemi i zbatimit duhet të jetë përjashtuar, para se të merret në konsideratë dështimi i trajtimit dhe të ndryshohen regjimet ARV.

• Nësenjëpërkeqësimidukshëmështëpasojëesindromitsërikonstituimitimun (SRI), atëherë kjo nuk është arsyeja për të ndryshuar terapinë.

regjimet e trajtimit të zgjedhjes së dytëABC dhe ddI dhe Inhibitorët e proteazës: LPV/r apo NFV apo SQV/r nëse pt ≥25 kg

kur të nDërroHet trAjtImI

218

8. H

IV/A

IDS

8.3 Trajtimi tjetër për fëmijën HIV-pozitiv 8.3.1 Imunizimi • Fëmijëveqëkanë,apodyshohetsekanë,infeksionmeHIV,porakomanuk

janë simptomatik, duhet dhënë të gjitha vaksinat e duhura (sipas kalendarit kombëtarë të PZI për vaksinim), përfshirë BCG dhe, kur është e rëndësishme, vaksinën e etheve të verdha. Për shkak se shumica e fëmijëve HIV-pozitiv kanë një përgjigje imune efektive në vitin e parë të jetës, imunizimi duhet bërë sa më herët që të jetë e mundur, pas moshës së rekomanduar të vaksinimit.

• Të mos u jepet BCG dhe vaksina e etheve të verdha, fëmijëve me infeksione simptomatik me HIV.

• JeputëgjithëfëmijëvemeinfeksionmeHIV(pavarësishtnëseatajanëaponuk janë simptomatik) një dozë shtesë të vaksinës kundër fruthit, në moshën 6 muajshe, si dhe dozën standarde në moshën 9 muajshe.

8.3.2 Profilaksa me cotrimoxazoleProfilaksa me cotrimoxazole është dëshmuar të jetë shumë efektive në foshnjat dhe fëmijët e infektuar me HIV, në zvogëlimin e vdekshmërisë dhe shkallës së PPC, si shkak i pneumonisë së rëndë. PPC është tani shumë e pazakonshme, në vendet ku profilaksia është rutinë.

kush duhet të marrë cotrimoxazole• TëgjithëfëmijëteekspozuarnëHIV(fëmijëtelindurnganënateinfektuara

me HIV) prej moshës 4–6 javëshe (qofshin apo jo pjesë e programit për parandalimin e bartjes nga nëna-në-fëmijë [PPBNF])

• ÇdofëmijëiidentifikuarsiiinfektuarmeHIV,mendonjëshenjëklinikeaposimptomë sugjestive për HIV, pavarësisht nga mosha apo numri i CD4.

Sa gjatë duhet dhënë cotrimoxazoleCotrimoxazole kërkohet ta marrin si vijon:

• FëmijëteekspozuarnëHIV–derisainfeksionidefinitivishttëjetëpërjashtuardhe nëna të ndërprejë të ushqyerit në gji

• FëmijëteinfektuarmeHIV–pamarrëparasyshnësetrajtimimeARVakomanuk është në dispozicion.

• KutrajtimimeARVështëdukeudhënë-cotrimoxazolemundtëndërpritetvetëm kur indikatorët klinik apo imunologjik konfirmojnë rivendosjen e sistemit imun për 6 muaj apo më shumë (gjithashtu shih më poshtë). Me dëshmitë aktuale akoma nuk është e qartë nëse cotrimoxazole vazhdon të sigurojë mbrojtje pas arritjes së restaurimit imun.

trAjtImI tjetër për FëmIjën HIV-pozItIV

219

8. HIV/AIDS

nën cilat rrethana duhet ndërprerë cotrimoxazole• Paraqitjaereaksionevetërëndalëkurore,siçështëSindromiStevensJohnson,

insuficienca renale dhe/apo hepatiti apo toksiciteti i rëndë hematologjik.

• NënjëfëmijëtëekspozuarnëHIV, vetëm pasi infeksioni me HIV të jetë për-jashtuar me siguri:

— Për fëmijët që nuk ushqehen në gji <18 muajsh – kjo bëhet përmes testimit virologjik me ADN apo ARN për HIV

— Për fëmijën që ushqehet në gji, i ekspozuar në HIV, i moshës <18 muajsh – testimi virologjik negativ është i besueshëm vetëm nëse është kryer 6 javë pas ndërprerjes së të ushqyerit në gji,

— Për fëmijën e ushqyer në gji, i ekspozuar në HIV, i moshës >18 muajsh – testimi në HIV antitrupa negativ, 6 javë pas ndërprerjes së të ushqyerit në gji.

• NënjëfëmijëtëinfektuarmeHIV:

— Nëse fëmija është në terapi ARV, cotrimoxazole mund të ndërpritet vetëm kur dëshmia e restaurimit imun të jetë paraqitur. Vazhdimi i cotrimoxazole-s mund të vazhdojë të jetë i dobishëm edhe pasi fëmija të jetë përmirësuar klinikisht.

— Nëse terapia ARV nuk është në dispozicion, cotrimoxazole nuk duhet ndërprerë.

Çfarë dozash të cotrimoxazole duhet përdorur? ä Duhet përdorur dozat e rekomanduara prej 6–8 mg/kg TMP një herë në ditë.

Për fëmijët <6 muajsh, jep 1 tabletë pediatrike (apo 1/4 e tabletës së të rriturve, 20 mg TMP/100 mg SMX); për fëmijët 6 muajsh deri në 5 vjeç, 2 tableta pediatrike (apo 1/2 e tabletës së të rriturve); dhe për fëmijët >5 vjeç, 1 tabletë e të rriturve. Shfrytëzo dozat e përcaktuara në bazë të peshës, në vend se dozat në bazë të sipërfaqes së trupit.

ä Nëse fëmija është alergjik në cotrimoxazole, alternativa më e mirë është dapsone.

Çfarë vizitash kontrolluese kërkohen?• Vlerësimiitolerancësdhezbatimit:profilaksamecotrimoxazoleduhettëjetë

pjesë rutinore e kujdesit për fëmijët e infektuar me HIV dhe duhet vlerësuar në të gjitha vizitat e rregullta klinike apo kontrolluese nga punëtori shëndetësor dhe/apo anëtarët tjerë të ekipit multidisiplinar të kujdesit. Vizita kontrolluese klinike fillestare në fëmijë sugjerohet të bëhet çdo muaj dhe pastaj çdo tre muaj, nëse cotrimoxazole tolerohet mirë.

proFIlAkSA me cotrImoxAzole

220

8. H

IV/A

IDS

8.3.3 Të ushqyerit• Fëmijëtduhettëhanëushqimetëpasurameenergjidhetërrisinmarrjene

tyre të energjisë

• TërrituritdhefëmijëteinfektuarmeHIVduhetinkurajuarqëtëhanëushqimetë llojllojshme, që sigurojnë marrje mikronutrientësh.

8.4 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIVTrajtimi i shumicës së infeksioneve (siç janë pneumonia, diarreja, meningjiti) në fëmijët e infektuar me HIV është i njëjtë sikur për fëmijët tjerë. Në rastet e terapisë së dështuar, shqyrto shfrytëzimin e antibiotikut të zgjedhjes së dytë. Trajtimi i infeksioneve rekurrente është i njëjtë pavarësisht nga numri i përsëritjeve.

Disa nga gjendjet e lidhura me HIV kërkojnë menaxhim specifik. Këto janë përshkruar më poshtë.

8.4.1 Tuberkuloza Në fëmijët me infeksion të dyshuar apo dëshmuar me HIV, gjithmonë është e rëndësishme që të shqyrtohet diagnoza e tuberkulozes. Diagnostikimi i tuberkulozes, në fëmijë me infeksion me HIV, shpesh është i vështirë. Herët në një infeksion me HIV, kur imuniteti nuk është dëmtuar, shenjat e tuberkulozes janë të ngjashme me ato në fëmijët pa infeksion me HIV. Tuberkuloza mushkërore akoma është forma më e shpeshtë e tuberkulozes edhe në fëmijët e infektuar me HIV. Duke progreduar infeksioni me HIV edhe imuniteti dobësohet, përhapja e tuberkulozes bëhet më e shpeshtë. Paraqiten meningjiti tuberkular, tuberkuloza miliare dhe limfadenopatia e shpërndarë tuberkulare. ä Trajto tuberkulozen në fëmijët e infektuar me HIV me të njëjtin regjim barnash

antituberkulare, sikur për fëmijët pa infeksion të HIV-it, por zëvendësoje thioacetazonen me një antibiotik tjetër (referohu në udhërrëfyesit kombëtarë të tuberkulozes apo shih seksionin 4.7, faqe 101).

Vërejtje: Thioacetazone është i shoqëruar me rrezik të lartë për reaksione lëkurore të rënda dhe nganjëherë fatale, në fëmijët e infektuar me HIV. Këto reaksione mund të fillojnë me kruarje, por përparojnë në reaksione të rënda. Nëse thioacetazone duhet dhënë, paralajmëro prindërit mbi rrezikun e reak-sioneve të rënda të lëkurës dhe këshilloi ata që të ndërprejnë thioacetazonen menjëherë, nëse ka kruarje apo paraqiten reaksione lëkure.

8.4.2 Pneumonia pneumocystis jiroveci (ish carinii) (PPC)Veje diagnozën e supozuar të pneumonisë nga pneumocystis carini në fëmijën që ka pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë dhe infiltrate instersticiale të dy-anshme, në radiografi krahërori. Merre parasysh mundësin e pneumonisë nga

menAxHImI I gjenDjeVe të lIDHurA me HIV

221

8. HIV/AIDS

pneumocistisi në fëmijë, të njohur apo dyshuar si të infektuar me HIV, pneumonia e thjeshtë e të cilëve nuk reagon në trajtim. Pneumonia pneumocistike paraqitet më së shpeshti në foshnje dhe shpesh është e shoqëruar me hipoksi. Frymëmarrja e shpejtë është shenja prezantuese më e shpeshtë, distresi respirator është në përpjestim me rezultatet e auskultimit të krahërorit, temperatura shpesh është e lehtë. Mosha më e madhe është 4–6 muajshe.

äShpejt jepi doza të larta të cotrimoxazolit oral apo më e preferuar është IV (trimethoprim (TMP) 8 mg/kg/dozë, sulfamethoxazole (SMX) 40 mg/kg/dozë) 3 herë në ditë për 3 javë.

ä Nëse fëmija ka reaksion të rëndë në barna, ndërroje me pentamidine (4 mg/kg një herë në ditë) përmes infuzionit IV për 3 javë. Për menaxhimin e fëmijës që paraqitet me pneumoni klinike, në rrethana me prevalencë të lartë të HIV-it, shih faqe 76.

ä Vazhdo profilaksën edhe pas shërimit dhe fillo TAR, siç indikohet.

8.4.3 Pneumonia intersticiale limfoide (PIL) Dysho në PIL nëse radiografia e krahërorit tregon formë intersticiale bilaterale retikulo-nodulare, e cila duhet të dallohet prej tuberkulozes mushkërore dhe adenopatis hilare bilaterale (shih figurën). Fëmija shpesh është simptomatik në stadin e hershëm, por më vonë mund të ketë kollë perzistente, me apo pa vësh-tirësi në frymëmarrje, ënjtje të dyanshme të karotideve, limfadenopati perzistente të gjeneralizuar, hepatomegali dhe shenja të tjera të insuficiencës së zemrës dhe shtrembërim gishtërinjësh.

ä Jepi një trajtim provues me antibiotik për pneumoni bakteriale (shih seksionin 4.1, faqe 72) para fillimit të trajtimit me prednisolone.

pneumonIA lImFoIDe InterStIcIAle (plI)

Pneumonia intersticiale limfocitike (PIL): tipike është limfadenopatia hilare dhe infiltratet në formë dantellash.

Pneumonia pneumocystis jiroveci (PPC): tipike është dukja e qelqit në bazë

222

8. H

IV/A

IDS

Fillo trajtimin me steroide, vetëm nëse ka rezultate radiografike të krahërorit për pneumoni limfoide intersticiale dhe ndonjë nga shenjat vijuese:

— frymëmarrje të shpejtë apo të vështirë— cianozë— puls oksimetria e saturimit të oksigjenit më pak se 90%.

ä Jepi prednisone oral, 1–2 mg/kg përditë për 2 javë. Pastaj zvogëlojë dozën gjatë 2–4 javëve vijuese, varësisht nga përgjigja në trajtim.

Fillo trajtimin vetëm nëse është e mundur të kryhet kursi i plotë (i cili mund të zgjasë disa muaj varësisht nga qetësimi i shenjave të hipoksisë), duke qenë se trajtimi i pjesërishëm nuk është efektiv dhe mund të jetë i dëmshëm. Kujdes nga riaktivizimi i TBC-së.

8.4.4 Infeksionet me këpurdha kandidiaza orale dhe ezofagealeä Trajtoje mugthin oral me pezulli nystatine (100 000 njësi/ml). Jepi 1–2 ml

nëpër gojë, 4 herë në ditë për 7 ditë. Nëse ky nuk është në dispozicion, apliko gencian violet, tretësirë 1%. Nëse këto janë joefektive, jepi gel 2% miconazole, 5 ml dy herë në ditë, nëse ke.

Dysho në kandidiazë ezofageale, nëse ka vështirësi apo dhimbje gjatë vjelljes apo gëlltitjes, hezitim për të marrë ushqimin, salivacion të tepruar, apo qarje gjatë të ushqyerit. Gjendja mund të paraqitet me apo pa dëshmi të mugthit oral. Nëse mugthi oral nuk është gjetur, jepi një trajtim provues me fluconazole (3–6 mg/kg një herë në ditë). Përjashto shkaktarët tjerë të gëlltitjes së dhimbshme (siç është cytomegalovirusi, herpes simpleksi, limfoma dhe rrallë sarkoma Kaposhi), nëse është e domosdoshme përmes referimit në spital më të madh, ku testimi adekuat është i mundur.

ä Jepi fluconazole oral (3–6 mg/kg një herë në ditë) për 7 ditë, me përjashtim nëse fëmija ka sëmundje aktive të mëlçisë. Jepi amphotericin B (0.5 mg/kg/doza një herë në ditë) përmes infuzionit IV për 10–14 ditë, këtyre si edhe në rastet kur mungon përgjigja në terapi orale, ka paaftësi për të toleruar barnat orale, apo ka rrezik prej kandidiazës së diseminuar (p.sh. në fëmijën me leukopeni).

meningjiti kriptokokalDysho në kriptokokus si shkaktarë, në çdo fëmijë të infektuar me HIV me shenja të meningjitit; prezantimi shpesh është subakut me kokëdhembje kronike, apo vetëm me ndryshime të statusit mental. Ngjyrosja me ngjyrë indiane e LCS vërteton diagnozën. Trajtoje me amphotericin 0.5–1.5 mg/kg/ditë për 14 ditë, pastaj me fluconazole për 8 javë. Fillo profilaksën me fluconazole pas trajtimit.

InFekSIonet FungAle

223

8. HIV/AIDS

8.4.5 Sarkoma Kaposhi Merre parasysh sarkomën Kaposhi në fëmijët që paraqiten me lezione nodu-lare të lëkurës, limfadenopati difuze dhe lezione në qiellzë dhe konjuktiva me mavijosje periorbitale. Diagnoza është zakonisht klinike, por mund të verifikohet me biopsi me gjilpërë nga lezionet e lëkurës, apo biopsi të nyjeve limfatike. Dysho gjithashtu në fëmijët me diarre perzistente, humbje peshe, obstruksion intestinal, dhimbje abdominale apo eksudat të madh pleural.

Merre parasysh referimin në spital më të madh për menaxhim.

8.5 Bartja e HIV-it dhe të ushqyerit në gji Bartja e HIV-it mund të ndodhë gjatë shtatzënisë, lindjes apo përmes të ushqyerit në gji. Mënyra më e mirë për të parandaluar bartjen, është që të parandalohet infeksioni me HIV në përgjithësi, sidomos në gratë shtatzëna dhe të parandalohen shtatzënitë e padëshiruara në gratë HIV-pozitive. Nëse një grua e infektuar me HIV mbetet shtatzënë, ajo duhet të pajiset me shërbimet që përfshijnë barnat antiretrovirale profilaktike (dhe TAR, kur është e ndikuar klinikisht), praktikat më të sigurta obstetrike dhe këshillimin dhe përkrahjen e të ushqyerit të foshnjës.

Ekzistojnë dëshmi, se rreziku shtesë i bartjes së HIV-it gjatë të ushqyerit në gji është rreth 5–20%. HIV-i mund të bartet përmes qumështit të gjirit në cilëndo fazë gjatë laktacionit dhe kështu shkalla e infeksionit, në foshnjat e ushqyera në gji, rritet me kohëzgjatjen e gjidhënies.

Shtyje këshillimin mbi bartjen e HIV-it, deri sa gjendja e fëmijës të stabilizohet. Në rastet ku është marrë vendimi, që të vazhdohet të ushqyerit në gji, duke qenë se fëmija tashmë është i infektuar, opsionet e të ushqyerit të foshnjës, duhet diskutuar për shtatzënitë e ardhshme. Kjo duhet të bëhet nga këshilluesi i aftësuar dhe me përvojë.

• NësedihetsefëmijaështëiinfektuarmeHIVdheushqehetnëgji,inkurajonënën që të vazhdojë të ushqyerit në gji.

• NësedihetsenënaështëHIV-pozitivedheHIVstatusiifëmijësnukdihet,nëna duhet këshilluar mbi përfitimet e të ushqyerit në gji, si dhe për rrezikun nga bartja e HIV-it përmes të ushqyerit në gji. Nëse ushqimi zëvendësues është i pranueshëm, i mundshëm, i arritshëm, i qëndrueshëm dhe i sigurt, rekomandohet shmangia e të ushqyerit të mëtutjeshëm në gji. Përndryshe, të ushqyerit ekskluziv në gji duhet praktikuar nëse fëmija është nën 6 muaj moshë dhe të ushqyerit në gji duhet ndërprerë sa më parë që të sigurohen këto kushte.

Foshnjat e lindura nga nënat HIV-pozitive, që kanë shmangur infeksionin perinatal, kanë rrezik më të ulët nga marrja e HIV-it, nëse nuk ushqehen në gji.

SArkomA kApoSHI

224

8. H

IV/A

IDS

Sidoqoftë, rreziku i tyre nga vdekja mund të rritet nëse ato nuk janë në gji, në situatat kur nuk ka qasje të rregullt në zëvendësues të qumështit të gjirit, në pikëpamje nutritive adekuat dhe të përgatitur sigurt.

Këshillimi duhet të kryhet nga këshilluesi i aftësuar dhe me përvojë. Merr këshilla prej njerëzve lokal me përvojë në këshillim, ashtu që çfarëdo këshille e dhënë nga ju të jetë konsistente me atë që nëna do të dëgjojë nga këshilluesi profesionist, në stadin e mëvonshëm.

Nëse nëna vendos të përdor zëvendësuesit e qumështit të gjirit, këshilloje nënën mbi përdorimin e tyre të drejtë dhe demonstroja përgatitjen e sigurt.

8.6 Vizitat kontrolluese 8.6.1 Lëshimi prej spitalitFëmijët e infektuar me HIV mund të përgjigjen ngadalë, apo jo plotësisht, në tra-jtimin e zakonshëm. Ata mund të kenë temperaturë perzistente, diarre perzistente dhe kollë kronike. Nëse gjendja e përgjithshme e këtyre fëmijëve është e mirë, ata nuk kanë nevojë për të qëndruar në spital, por mund të vizitohen rregullisht si pacient ambulantor.

8.6.2 ReferimiNëse nuk janë në dispozicion pajisjet në spitalin tuaj, merre në shqyrtim referimin e fëmijës së dyshuar për infeksion me HIV:

• përHIVtestim,mekëshillimparadhepastestimit;

• nënjëqendërapospitaltjetër,përhulumtimetëmëtutjeshme,apotrajtimtëzgjedhjes së dytë, nëse ka pasur përgjigje të dobët apo kurrfare në trajtim;

• tekkëshilluesiiaftësuarpërHIVdhekëshillimipërushqiminefoshnjës,nësepunëtori shëndetësor lokal nuk mund ta bëjë këtë;

• nëprogrametekujdesittëbazuaranëbashkësi/shtëpi,apoqendratekëshillimitdhe testimit vullnetarë, të bazuara në bashkësi/institucione, apo programet e përkrahjes sociale të bazuara në bashkësi, për këshillim të mëtutjeshëm dhe përkrahje të vazhdueshme psiko-sociale.

Një përpjekje e veçantë duhet bërë, për të referuar bonjakët në shërbimet themelore, përfshirë edukimin mbi kujdesin shëndetësor dhe regjistrimin e lindjes.

8.6.3 Vizitat kontrolluese klinikeFëmijët që dihet apo dyshohet se janë të infektuar me HIV duhet, kur nuk janë të sëmurë, të vizitojnë klinikat e fëmijëve të shëndoshë, sikur fëmijët tjerë. Krahas

VIzItAt kontrollueSe

225

8. HIV/AIDS

kësaj ata kanë nevojë për vizita kontrolluese klinike të rregullta, në institucionet e kujdesit parësor, së paku dy herë në vit për të përcjellur:

— gjendjen e tyre klinike

— rritjen

— marrjen e ushqimit

— statusin e vaksinimit

— përkrahjen psiko-sociale (kur është e mundur, kjo duhet bërë përmes programeve të bazuara në bashkësi).

8.7 Kujdesi palliativ dhe terminal Një fëmijë i infektuar me HIV, shpesh ka pengesa të konsiderueshme, kështu që kujdesi i mirë paliativ është themelor. Të gjitha vendimet merrni bashkërisht me nënën dhe komunikoja ato qartë personelit tjetër, (përfshirë personelin e natës). Merrni në konsideratë kujdesin palliativ në shtëpi, si një alternativë të kujdesit spitalor. Disa trajtime për kontrollimin e dhimbjes dhe qetësimin gjendjeve shqetësuese (siç janë kandidiaza ezofageale apo konvulsionet), mund të përmirësojnë dukshëm cilësinë e jetës së mbetur të fëmijës.

Ofro kujdes terminal nëse:

— fëmija ka pasur sëmundje të përkeqësuar vazhdimisht

— gjithçka e mundur është bërë, për të trajtuar sëmundjen aktuale.

Një pjesë shumë e rëndësishme e kujdesit në stadin terminal të HIV/AIDS-it është sigurimi se familja ka përkrahjen e përshtatshme, për t’u përballur me vdekjen e pashmangshme. Prindërit duhet të përkrahen në përpjekjet e tyre për të dhënë kujdes paliativ në shtëpi, ashtu që fëmija të mos mbahet kur nuk është e domosdoshme në spital.

8.7.1 Kontrollimi i dhimbjesMenaxhimi i dhimbjes, në fëmijët e infektuar me HIV, iu nënshtrohet të njëjtave principe, sikur për sëmundjet tjera kronike, siç janë kanceri apo drepanocitoza. Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet garantimit të kujdesit, në pikëpamje kulturore të përshtatshëm dhe të ndjeshëm. Principet themelore duhet të jenë:

— jepi analgjetikët nëpër gojë, kur është e mundur (trajtimi IM është i dhimbshëm)

— jepi rregullisht, ashtu që fëmija nuk ka për të përjetuar përsëritjen e dhim-bjes së rëndë, si kusht për të marrë dozën e ardhshme të analgjezisë

— jepja ato në doza në rritje, ose filloja me analgjetik të lehtë dhe kalo në

kujDeSI pAllIAtIV DHe termInAl

226

8. H

IV/A

IDS

analgjetik më të fortë, duke qenë se kërkesat për qetësim të dhimbjes rriten, apo zhvillohet toleranca

— caktoje dozën për secilin fëmijë, meqenëse fëmijët do të kenë nevojë për doza të ndryshme, për të njëjtin efekt.

Shfrytëzo barnat vijuese për kontrollimin e suksesshëm të dhimbjes:

1. Anestetikët lokal: për lezione të dhimbshme në lëkurë apo mukoza, apo gjatë procedurave të dhimbshme.

— Lidokaina: aplikoje me gazë, në ulcerat e dhimbshme të gojës, para ushqimit (aplikoje me dorëza, deri sa anëtari i familjes apo punëtori shëndetësor, të mos jetë HIV-pozitiv dhe të mos ketë nevojë për mbrojtje prej infeksionit); ky vepron për 2–5 minuta.

— TAC (tetrakain, adrenalin, kokain): aplikoje me tupfer gaze dhe veje mbi plagët e hapura; është sidomos i dobishëm kur qepet plaga.

2. Analgjetikët: për dhimbje të lehtë dhe mesatare (siç është kokëdhembja, dhimbja post-traumatike dhe dhimbja prej spasticitetit).— paracetamol

— barnat anti-inflamatore josteroide, siç është ibuprofen.

3. Analgjetikët e fuqishëm siç janë opiatet: për dhimbje të mesme dhe të rëndë, që nuk reagon në trajtimin me analgjetik — morfina, një analgjetikë jo i shtrenjtë dhe i fuqishëm: jepe oral apo IV çdo

4–6 orë, apo përmes infuzionit IV.— petidina: jepe oral çdo 4–6 orë— kodeina: jepe oral çdo 6–12 orë, të kombinuar me jo-opioide për të arritur

analgjezinë shtesë.

Vërejtje: Përcille me kujdes për depresion respirator. Nëse zhvillohet toler-anca, doza duhet të rritet, për të mbajtur shkallën e njëjtë të qetësimit të dhimbjes.

4. Barnat tjera: për problemet specifike të dhimbjes. Këto përfshijnë diazepamin për spazmat muskulor, karbamazepinën apo amitriptilinën për dhimbje neural-gjike dhe kortikosteroidet (siç është dexamethasone) për dhimbjet, si pasojë e një ënjtje inflamatore, që shtyp nervat.

8.7.2 Menaxhimi i anoreksisë, mundimit dhe vjelljesHumbja e apetitit në sëmundjet terminale është e vështirë për t’u trajtuar. Inkurajo përkujdesësit, që të vazhdojnë me ofrimin e ushqimeve dhe të provojnë me:

menAxHImI I AnorekSISë, munDImIt DHe VjelljeS

227

8. HIV/AIDS

— racione të vogla të dhëna më shpesh, sidomos në mëngjes, kur oreksi i fëmijës mund të jetë më i mirë

— ushqime të ftohta, më parë sesa ushqime të ngrohta

— shmangie të ushqimeve të njelmëta dhe me erëza.

Nëse ka mundim dhe vjellje shumë shqetësuese, jepi metoclopramide (1–2 mg/kg) çdo 2–4 orë, sipas nevojës.

8.7.3 Parandalimi dhe trajtimi i dekubitusitMëso përkujdesësit që të rrotullojnë fëmijën, së paku një herë në çdo 2 orë. Nëse zhvillohen dekubituse, mbaji të pastërta dhe të thata. Përdorë anestetik lokal, siç janë TAC për qetësimin e dhimbjeve.

8.7.4 Kujdesi për gojënMëso përkujdesësit që të pastrojnë gojën pas çdo ushqimi. Nëse zhvillohen ulcerat e gojës, pastroje gojën së paku 4 herë në ditë, me ujë të pastër apo tretësirë fiziologjike dhe leckë të pastër, të mbështjellur fitil. Apliko 0.25% apo 0.5% gencian violet në çdo ulcerë. Jepi paracetamol nëse fëmija ka temperaturë të lartë, apo është iritabil, apo me dhimbje. Akulli i coptuar i mbështjellur në gazë dhe i dhënë fëmijës për ta thithur, mund t’i pushojë pak dhimbjet. Nëse fëmija ushqehet me shishe, këshilloje përkujdesësin që të përdorë lugën dhe gotën në vend të shishes. Nëse shishja vazhdon të përdoret, këshilloje përkujdesësin që të pastrojë thimthin me ujë, para secilës ushqyerje.

Nëse zhvillohet mugthi oral, apliko gel miconazole në vendet e prekura, së paku 3 herë në ditë për 5 ditë, ose jepi 1 ml pezulli të nistatinës 4 herë në ditë për 7 ditë, duke ia derdhur ngadalë në kënd të gojës, ashtu që të arrijë pjesët e prekura.

Nëse ka qelb si pasojë e infeksionit bakterial sekondar, apliko yndyrë tetraciklin apo chloramphenicol. Nëse ka kundërmim të rëndë nga goja, jepi benzylpenicil-lin (50 000 njësi/kg çdo 6 orë) IM, dhe pezulli orale metronidazole (7.5 mg/kg çdo 8 orë) për 7 ditë.

8.7.5 Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjesNëse prindërit duan që fëmija të vdes në shtëpi, tregoju si të kujdesen për një fëmijë pa vetëdije dhe si të mbajnë rrugët e frymëmarrjes pastër.

Nëse zhvillohet distresi respirator, deri sa fëmija i ofrohet vdekjes, vendose atë në pozitë të ulur komode dhe menaxhoja rrugët e frymëmarrjes, siç kërkohet. Jepi prioritet mbajtjes qetë të fëmijës, më tepër sesa zgjatjes së jetës.

pArAnDAlImI DHe trAjtImI I DekuBItuSIt

228

8. H

IV/A

IDS

8.7.6 Përkrahja psikosocialeMbështetja e prindërve dhe të afërmve gjatë reagimit të tyre emocional ndaj fëmijës që vdes, është një nga aspektet më të rëndësishme të kujdesit në stadin terminal të sëmundjes së HIV-it. Se si do të kryhet kjo, varet nga ajo nëse kujdesi është dhënë në shtëpi, në spital apo në azil. Në shtëpi, shumica e përkrahjes mund të jepet nga anëtarët e afërt të familjes, të afërmit dhe miqtë.

Mbani ata të informuar mbi mënyrën se si mund të kontaktojnë programet lokale të kujdesit shtëpiak të bazuar në bashkësi dhe grupet këshilluese të HIV/AIDS-it. Zbuloni nëse përkujdesësit janë duke marrë përkrahje prej këtyre grupeve. Nëse jo, diskuto qëndrimin e familjes kundruall këtyre grupeve dhe mundësin e lidhjes së familjes me to.

përkrAHjA pSIkoSocIAle

229

8. HIV/AIDS

Shënime

230

8. H

IV/A

IDS

Shënime

231

9. KirurgjiK

Kapitulli 9

Problemet e përgjithshme kirurgjike

Motakët dhe fëmijët zhvillojnë sëmundje karakteristike kirurgjike dhe kanë nevoja të veçanta gjatë operacionit. Ky kapitull ofron udhëzime për kujdesin për fëmijët me probleme kirurgjike dhe shkurtimisht shpjegon menaxhimin e gjendjeve më të shpeshta kirurgjike.

9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit Kujdesi i mirë operativ as nuk fillon, as nuk përfundon me procedurën. Në të shumtën e rasteve përgatitja për operacion, kujdesi anestetik dhe ai pas opera-cionit janë ato që sigurojnë rezultate të mira.

9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit 231 9.1.1 Kujdesi para operacionit 232 9.1.2 Kujdesi gjatë operacionit 233 9.1.3 Kujdesi pas operacionit 2369.2 Problemet e të posalindurit 238 9.2.1 Buza dhe qiellza e çarë 238 9.2.2 Obstruksionet e zorrëve në të porsalindurit 239 9.2.3 Defektet e murit abdominal 240 9.2.4 Myelomeningocele 241 9.2.5 Dislokimi kongjenital i kërdhokullave 241 9.2.6 Talipes equinovarus (shputa e rrafshët) 2429.3 Lëndimet 243 9.3.1 Djegiet 243 9.3.2 Parimet e kujdesit për plagën 247

9.3.3 Frakturat 249 9.3.4 Lëndimet e kokës 253 9.3.5 Lëndimet e kraharorit dhe barkut 2549.4 Problemet abdominale 254 9.4.1 Dhembja abdominale 254 9.4.2 Pezmatimi akut i zorrës së verbër - Appendicitis 255 9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të posalindurit 256 9.4.4 Invaginimi 257 9.4.5 Hernia umbilikale 258 9.4.6 Hernia inguinale 258 9.4.7 Hernia incarcerata 259 9.4.8 Prolapsi i rektumit 2599.5 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike 260 9.5.1 Abscesi 260 9.5.2 Osteomieliti 260 9.5.3 Artriti septik 262 9.5.4 Piomioziti 262

232

9. K

irur

gjiK

9.1.1 Kujdesi para operacionit Si fëmija ashtu edhe prindi, duhet përgatitur për procedurën dhe nevojitet pëlqimi i tyre.

• Shpjegopseështëenevojshmeprocedura,rezultatetepriturasidherreziqeteventuale dhe dobitë.

• Sigurohuqëfëmijatë jetë ipërgatitur,nëaspektinshëndetësorpëropera-cion.

— Korrigjo deficitin e lëngjeve para procedurave emergjente (tretje fiziologjike në bolus, 10–20 ml/kg—përsërite sipas nevojës). Sasia e urinës së humbur duhet zëvendësuar me lëngje.

— Korrigjo aneminë. Anemia e rëndë ndikon në transportin e oksigjenit. Si pasojë, zemra duhet të punojë më tepër për të shpërndarë më shumë gjak. Intervenimi kirurgjik mund të shkaktojë humbje të gjakut dhe anestetikët mund të kenë ndikim në transportin e oksigjenit në gjak. Në kushte ideale, duhet kontrolluar hemoglobina, për të shikuar nivelin e saj.

• Rezervojetransfuzioninegjakut,përsituatatkuranemiaduhetkorrigjuarshpejtë p.sh. Emergjencat kirurgjike.

• Korrigjo aneminë tek intervenimet elektive kirurgjike, në fëmijëtmeterapi orale (faqe 343).

• Fëmijëvemehemoglobinopati(HbSS,HbAS,HbSCdhetalasemi)qëkanë nevojë për intervenim kirurgjik dhe anestezion, duhet t’u kushtohet kujdesiveçantë.Referojulibravestandardtëpediatrisëpërdetaje.

— Kontrollo që fëmija të jetë në gjendje të mirë nutritive. Ushqyeshmëria e mirë është e nevojshme për shërim të plagës.

• Sigurohuqëfëmijataketëstomakunezbrazur,paraintervenimitkirurgjikmeanestezion të përgjithshëm.

— Motakët nën 12 muaj: fëmijës nuk duhet t’i jepen ushqime të forta, në mënyrë orale për 8 orë, as formula për 6 orë si dhe lëngje për 4 orë, apo qumësht gjiri për 4 orë para operacionit.

— Nëse pritet që periudha e mos-marrjes së ushqimit do të zgjat më tepër (> 6 orë), jepi infuzion të glukozës.

• Skriningupre-operativ,kryesishtnukështëesencial.Sidoqoftë,duhetbërëanalizat e mëposhtme, kur të jetë e mundur:

— Motakët më pak se 6 muaj: kontrollo hemoglobinën apo hematokritin

— Fëmijët 6 muaj -12 vjeç:

Kujdesi preoperativ

233

9. KirurgjiK

• intervenimetevogla(p.sh.korrigjimiihernies)—nuknevojitenhulum-time

• intervenimetemëdhakirurgjike—kontrollohemoglobinënapohema-tokritin.

— Analiza të tjera mund të jenë të nevojshme, pas ekzaminimit klinik të fëmijës.

• Antibiotikëtpre-operativduhetdhënëpër:

— Rastetmeinfeksionapokontaminim(p.sh.ataqëkanënevojëpërinter-venim në zorrë apo fshikëz):

• Zorrë: jep ampicilinë (25–50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIV,njëherënëditë)dhemetronidazole(7.5 mg/kg, tri herë në ditë) para dhe për 3 – 5 ditë pas operacionit.

• Traktiurinar: jepampicilinë(25–50mg/kg IM,apo IVkatërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIM,apoIVnjëherënëditë)paradhepër3 – 5 ditë pas operacionit.

— Fëmijët në rrezik për endokardit (fëmijët me sëmundje kongjenitale të zemrës, apo sëmundje të valvulave të zemrës), që kanë ndërhyrje dentale, orale, respiratore apo ezofageale.

• Jepiamoxycilin50mg/kgperos,paraoperacionitapo,nësenukmundtëmarrëperosjepiampicillin50mg/kgIVbrenda30minutash,paraoperacionit

9.1.2 Kujdesi gjatë operacionit Procedurat e suksesshme kërkojnë punë ekipore dhe planifikim të kujdesshëm. Salla e operacionit duhet të funksionojë si një ekip i vetëm. Kjo përfshin kiru-rgët, stafin e anestezionit, infermierët, teknikët dhe të tjerë. Sigurohu që pajisjet esenciale të jenë të gatshme, para fillimit të operacionit.

anestezioni Motakët dhe fëmijët përjetojnë dhimbje si të rriturit, por mund ta shfaqin ndryshe.

• Bëjeprocedurënsamëpaktëdhimbshme.

ä Për ndërhyrje të vogla tek fëmijët që bashkëpunojnë —jepi anestetik lokal, siç është lidokaina 4–5 mg/kg apo bupivacaine 0.25% (doza të mos tejkalojë 1 mg/kg).

• Përndërhyrjetëmëdha—jepianesteziontëpërgjithshëm

Kujdesi intraoperativ

234

9. K

irur

gjiK

— Ketamina është anestetik i shkëlqyeshëm, kur nuk kërkohet relaksim muskulor.

• Futekanilënintravenoze(mundtëjetëmëepërshtatshmepërtashtyrëkëtë deri pas dhënies së ketaminës IM).

äJepiketaminë5–8mg/kgIMapo1–2mg/kgIV;dukeeshoqëruarmeketaminëIV,fëmijaduhettëjetëigatshëmpërndërhyrjekirurgjike,për2–3 minuta, nëse i jepet në mënyrë IM për 3–5 minuta.

äJepinjëdozëtjetërtëketaminës(1–2mg/kgIMapo0.5–1mg/kgIV),nëse fëmija reagon në stimulim të dhimbshëm.

• Nëfundtëprocedurësvendosefëmijënnëkrahdhepërcillengaafërkëndelljen e fëmijës, në vend të qetë.

aspekte të veçanta• Rrugët e frymëmarrjes

— Diametri më i vogël i rrugëve të frymëmarrjes i bënë fëmijët më të ndjeshëm, posaçërisht në obstruksion të rrugëve të frymëmarrjes dhe duhet intubimi gjatë gjendjeve të veçanta të ndërhyrjeve kirurgjike.

— Fëmijët e vegjël poashtu kanë vështirësi në lëvizjen e ajrit në gypa duke bërë të pamundur shfrytëzimin e njësive vaporizuese të të rriturve.

— Madhësia e tubave endotrakeale për fëmijë është dhënë në tabelën 28.

Tabela 28. Madhësia e tubës endotrakeale, sipas moshës

Mosha (vjeç) Madhësia e tubës (mm)

infantët prematurë 2.5–3.0 të porsalindurit 3.5 1 4.0 2 4.5 2–4 5.0 5 5.5 6 6 6–8 6.5 8 me manzhetë 5.5 10 me manzhetë 6.0

Si udhëzues i përafërt, për fëmijët që janë në gjendje normale nutritive, më të vjetër se 2 vjeç, shfrytëzo formulën e mëposhtme:

Diametri i brendshëm i tubës (mm) = Mosha (vjeç) + 4 4

Kujdesi intraoperativ

235

9. KirurgjiKKujdesi intraoperativ

Një tregues tjetër i përafërt, për madhësinë korrekte të tubës, është diametri i gishtit të vogël të fëmijës. Çdoherë keni në dispozicion tubat që janë një numër më të madh apo më të vogël. Tek tubat pa manshetë, duhet të ketë rrjedhje të vogël të ajrit. Auskulto mushkëritë me stetoskop, pas intubimit, për t’u siguruar, se zhurmat e frymëmarrjes, janë të njëjta në të dy mushkëritë.

• Hipotermia Fëmijët e humbin nxehtësinë më shpejtë se sa të rriturit, për shkak se kanë sipërfaqe më të madhe, që nuk është e izoluar mirë termikisht. Kjo është e rëndësishme, pasi që hipotermia mund të ndikojë në metabolizëm të barnave, anestezion dhe koagulim të gjakut.

— Parandalo hipoterminë në sallën e operacionit, duke e shkyçur kondicion-erin e ajrit, ngrohur dhomën (qëllimi është që të arrihet temperaturë prej >28°C,kur tëoperohetmotaku,apo fëmija ivogël)dhedukembuluarpjesët e zbuluara të fëmijës.

— Shfrytëzo lëngje të ngrohta (por jo shumë të nxehta),

— Mënjano procedurat e zgjatura (>1 orë) nëse fëmija nuk mund të mbahet ngrohtë.

— Përcille temperaturën e fëmijës, sa më shpesh që është e mundur, edhe pas përfundimit të operacionit.

• Hipoglikemia Motakët dhe fëmijët janë në rrezik për të zhvilluar hipoglikemi, për shkak të mundësive të kufizuara për të shfrytëzuar yndyrat dhe proteinat, për të sintetizuar glukozën.

— Shfrytëzo tretje të glukozës gjatë anestezionit, për të mbajtur nivelin e sheqerit në gjak. Për shumicën e operacioneve në pediatri, përpos inter-venimevetëvogla,jeplaktattëRingeritplusglukozë(apoglukozë4%meNaCl0.18%),nësasiprej5ml/kgtëpeshëstrupore,përtëzëvendësuarlëngjet e humbura.

• Humbja e gjakut Fëmijët kanë vëllim më të vogël të gjakut, sesa të rriturit. Madje edhe sasitë e vogla të humbura të gjakut, mund të rrezikojnë jetën.

— Përcakto sasinë e gjakut të humbur gjatë operacionit, sa më saktë që ke mundësi.

— Mere parasysh transfuzionin e gjakut, nëse humbja e gjakut tejkalon 10% të vëllimit të gjakut (shih Tabelën 29).

— Përgatit gjakun në sallën e operacionit, nëse parashihet humbje e gjakut.

236

9. K

irur

gjiK

Tabela 29. Vëllimi i gjakut te fëmijët sipas moshës

ml/kg të peshës trupore i porsalinduri 85–90 Fëmijët 80 të rriturit 70

9.1.3 Kujdesi pas operacionitKomunikoja familjes rezultatet e operacionit, problemet e shfaqura gjatë proce-durës së operacionit dhe rezultatet e pritura, në periudhën postoperative.

Menjëherë pas operacionit • Sigurohuqëfëmijatëkëndelletngaanestetiku.

— Përcilli shenjat vitale—frekuencën respiratore, pulsin (shih tabelën 30) dhe nëse është e domosdoshme, shtypjen e gjakut, çdo 15-30 minuta, deri të stabilizohet gjendja.

• Shmangiuvendevekufëmijëtnërreziktëlartë,nukmundtëmonitorohennëmënyrë adekuate.

• Hulumtodhetrajtoshenjatvitalejonormale.

Tabela 30. Pulsi dhe shtypja normale te fëmijët

Mosha Frekuenca e pulsit shtypja sistolike (normal) 0–1 vjeç 100–160 Mbi 60 1–3 vjeç 90–150 Mbi 70 3–6 vjeç 80–140 Mbi 75

Vërejtje: pulsi normal është 10% më i ngadalshëm tek fëmijët në gjumë.

Vërejtje: Tek motakët dhe fëmijët, prania apo mungesa e pulsit të fortë qendror, është më tepër tregues për prani apo mungesë të shokut, sesa për të lexuar shtypjen e gjakut.

Menaxhimi i lëngjeve• Pas operacionit, fëmijët kërkojnë më tepër sesa mirëmbajtjen e lëngjeve.

Fëmijët me operacione të abdomenit kërkojnë 150% të nevojave bazë (shih faqen 277), madje edhe sasi më të mëdha, nëse kemi të bëjmë me peritonit. Lëngjet e preferuara IV janë laktati i Ringerit me 5% glukozë, apo NaClgjysmënormalme5%glukozë.DuhetpërmendurseNaClnormaldhelaktatiiRingeritnukpërmbajnëglukozëdhemundtëparaqitetHipoglikemia,derisasasitë e mëdha të glukozës 5%, nuk përmbajnë natrium dhe mund të shfaqet

Kujdesi postoperativ

237

9. KirurgjiK

hiponatremia (shih Shtojca 4, faqe 361).

• Përcillegjendjenelëngjevengaafër.

— Regjistromarrjendheeliminimin(lëngjetintravenoze,drenazhinnazogas-trik, diurezën), çdo 4–6 orë.

— Urina e eliminuar nga organizmi është treguesi më i mirë për gjendjen e lëngjeve në organizëm, tek fëmija.

• Eliminiminormaliurinëstekmotakët1–2ml/kg/orë,fëmijët1ml/kg/orë.

• Nëse dyshohet në retencion urinar, vendose kateterin urinar. Kjopoashtu mundëson matjen e sasisë së larguar të urinës çdo orë, gjë që është shumë e domosdoshme tek fëmijët e sëmurë rëndë. Dysho në retencion urinar, nëse fshikëza është e palpueshme, apo fëmija nuk mund të eliminojë urinën.

Kontrolli i dhimbjes Përpilo planin për menaxhimin e dhimbjes pas operacionit.

• Dhimbjetelehta

ä Jepiparacetamol (10–15mg/kg,çdo4–6orë)peros, aponëmënyrërektale. Paracetamoli oral mund të jepet disa orë para operacionit, apo në mënyrë rektale, në përfundim të operacionit.

• Dhimbjaefortë

ä Jepanalgjetiknarkotikintravenoz(injeksionetIM,shkaktojnëdhimbje)

• Sulfattëmorfinës0.05–0.1mg/kgIV,çdo2–4orë

të ushqyerit• Shumëndërhyrjekirurgjikeshtojnënevojatkalorike,apondërhyrjetpamun-

dësojnë marrjen adekuate të sasive të ushqimit. Shumë fëmijë me probleme kirurgjike poashtu janë të dobësuar. Të ushqyerit e dobët ndikon në përgjigjen ndaj lëndimeve dhe vonon shërimin e plagëve.

— Ushqe fëmijën, sa më parë që është e mundur, pas operacionit.

— Ofro dietë të lartë kalorike, që përmban sasi adekuate të proteinave dhe vitaminave.

— Konsidero ushqyerjen përmes tubës nazogastrike, për fëmijët që kanë probleme me ushqyerjen per os.

— Përcille peshën e fëmijës.

Kujdesi postoperativ

238

9. K

irur

gjiK

problemet e zakonshme post-operative• Takikardia(pulsiingritur—shihtabelën30)

Mund të shkaktohet nga dhimbja, hipovolemia, anemia, temperatura e ngritur, hipoglikemia dhe infeksioni.

— Ekzamino fëmijën!

— Rishikogjendjenpre-operative,apointra-operativetëfëmijës.

— Përcillepërgjigjenndajbarnavekundërdhimbjes,bolusetIV,oksigjenindhetransfuzionetIV,kurështëedomosdoshme.

— Bradikardia tek fëmija duhet konsideruar si shenjë e hipoksisë, nëse nuk dëshmohet ndryshe.

• Temperaturaengritur Mund të jetë pasojë e lëndimit të indeve, infeksionit të plagëve, atelektazës,

infeksionit të traktit urinar (nga insertimi i kateterit), flebitit (nga kateteri intravenoz) etj.

— Shih pjesën 3.4 (faqe 46) dhe 9.3.2, që përmbajnë informacione për diagnozën dhe trajtimin e plagës së infektuar (shih faqe 247).

• Eliminimiipakëtiurinës Mund të jetë pasojë e hipovolemisë, retencionit urinar apo insuficiencës së

veshkave. Largimi i pakët i urinës është gjithherë si pasojë e zëvendësimit joadekuat të lëngjeve.

— Ekzamino fëmijën!

— Rishikoregjistrinelëngjevetekfëmija.

— Nësedyshohetnëhipovolemi-jepiNaCl(10–20ml/kg)dhepërsëritesipasnevojës.

— Nëse dushohet në retencion urinar (fëmija nuk ndihet mirë dhe ka fshikëzën e mbushur në ekzaminim fizikal)—vendose kateterin urinar.

9.2 Problemet e të porsalinduritEkzistojnëshumëformatëanomalivekongjenitale.Vetëmdisaprejtyrejanëtëzakonshme. Disa kërkojnë kujdes urgjent kirurgjik. Disa duhet lënë për më vonë, derisafëmijatëfitojënëmoshë.Zbulimiihershëmofronrezultatemëtëmiradheu lejon prindërve të jenë të informuar për mundësitë e trajtimit.

9.2.1 Buza dhe qiellza e çarëKëto mund të paraqiten së bashku apo të veçuara (shih figurën). Risiguroprindërit se problemi mund të zgjidhet pasi që mund të jenë shqetësuar lidhur me dukjen joatraktive.

probleMet e të porsalindurit

239

9. KirurgjiK

trajtimiFoshnja me buzë të çarë, të izoluar mund të ushqehet normalisht.

Qiellza e qarë është e shoqëruar me vështirësi në të ushqyer. Fëmija është në gjendje të përpijë normalisht, por nuk mund të thith dhe qumështi regurgitohet nëpërmjet hundës dhe mund të aspirohet në mushkëri.

ä Ushqeje fëmijën duke përdorur qumështin e zbrazur nga gjiri me lugë apo gotë, apo nëse mund të sigurohet sterilizimi adekuat i shisheve, mund të përdoret thimth i veçantë. Teknika e të ushqyerit është dhënia e bolusit të qumështit nga pjesa e pasme e gjuhës në faring me lugë, pipetë apo ndonjë pajisje tjetër. Foshnja më pas do të thith normalisht.

• Përcjellja e rregullt në fëmijëri, është e domosdoshme për të mbikëqyrurushqyerjen dhe rritjen e fëmijës.

• Korrigjimikirurgjikibuzëssëqarëbëhetnëmoshën6muajshedheqiellzëssëqarë në moshën 1 vjeç. Buza mund të korrigjohet edhe më herët, nëse është e sigurt dhënia e anestetikëve dhe teknikat korrigjuese janë adekuate.

• Përcillegjendjenpasoperacionit,përtëmbikëqyrurtëdëgjuarit(infeksionete veshit të mesëm janë të shpeshta) dhe zhvillimin e të dëgjuarit.

9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të porsalinduritMund të jetë si pasojë e stenozës hipertrofike pilorike, atrezionit të zorrëve, malrotacionit me volvulus, sindromit mekonial, sëmundjes Hirschsprung apo edhe anusit të pahapur.

diagnozan Niveli i obstruksionit përcakton pasqyrën klinike të sëmundjes. Obstruksioni

proksimal—vjellje me distenzion minimal. Obstruksioni distal—distenzion me vjellje që shfaqen më vonë.

obstruKsioni i zorrëve

Buza dhe qiellza e çarë

Buza e çarë njëanshëm Bilaterale Qiellza e çarë

240

9. K

irur

gjiK

n Vjelljamepërmbajtjebiliare(egjelbër)tekmotakëtështësipasojëeobstruk-sionit të zorrëve, nëse nuk dëshmohet ndryshe dhe konsiderohet si gjendje emergjente kirurgjike.

n Stenoza pilorike prezantohet me vjellje të fuqishme (si projektile), kryesisht ndërmjet moshës 3 dhe 6 javësh.

— Dehidrimi dhe disbalansi i elektroliteve janë të shpeshta.

— Një masë në formë ulliri (pilori i rritur), mund të palpohet në pjesën e sipërme të abdomenit.

• Konsideroshkaktarëtëtjerëtëdistenzionitabdominal(siçjanëileusiindër-lidhur me sepsën, enterokoliti nekrotizues, sifilizi kongjenital, asciti).

trajtimiäReanimimi ishpejtëdheRISHIKIMIURGJENTngakirurgu,mepërvojënë

kirurgjinë pediatrike.

äMosjepasgjënëpërgojë.Vendosjatubënnazogastrike,nësekavjelljeapodistenzion abdominal.

äLëngjetintravenoze:përdorëtretjegjysmëtëzbuturtëDarovit,apoNaCl+glukozë (dekstrozë):

— Jepi10–20ml/kg,përtëkorrigjuardehidrimin.

— Pastaj, jepi lëngje për mbajtjen e vëllimit (faqe 277) dhe sasinë e vëllimit të njëjtë me atë që del jashtë nga tuba nazogastrike

äJepibenzylpenicillin(IM50,000njësi/kg,katërherënëditë)apoampicillin(25–50mg/kgIM,apoIV,katërherënëditë);plusgentamicin(7.5mg/kgnjë herë në ditë)

9.2.3 Defektet e murit abdominalMuri i abdomenit nuk zhvillohet plotësisht dhe mbetet i hapur.

diagnozan Mund të jenë zorrët e ekspozuara

(gastroschisis) apo një shtresë e hollë që i mbulon zorrët (omphalocele) (shih figurën).

deFeKtet e Murit abdoMinal

I porsalinduri me omphalocele

241

9. KirurgjiK

trajtimi ä Apliko fashë sterile dhe mbuloje me përmbajtje plastike (për të parandaluar

humbjene lëngjeve).Zorrëteekspozuaramundtëndikojnënëhumbjeneshpejtë të lëngjeve dhe hipotermi.

äMosjepasgjënëpërgojë.Vendosetubënnazogastrikepërdrenazhetëlirë.

äJeplëngjeintravenoze:përdoreNaCl+glukozë(dekstrozë)apotretjegjysmëtë zbutur të Darovit:

— Jep10–20ml/kgpërtëkorrigjuardehidrimin.

— Pastaj, jepi lëngje për të mbajtur nevojat adekuate (faqe 277) dhe vëllimin e njëjtë me atë që del jashtë nga tuba nazogastrike.

äJepbenzylpenicillin(IM50,000njësi/kg,katër herënëditë)apoampicillin(25–50mg/kgIMapoIVkatërherënëditë);dhegentamicin(7.5mg/kgnjëherë në ditë).

RISHIKIMIURGJENTngakirurgumepërvojënëkirurgjinëpediatrike.

9.2.4 Myelomeningocele diagnozan Një qeskë e vogël, që depërton nëpërmjet defektit të kockave të kafkës, apo

vertebrave. Pjesa më e shpeshtë është regjioni lumbal.

n Mund të shoqërohet me probleme neurologjike (deficite motorike të zorrëve, fshikëzës apo gjymtyrëve të poshtme) dhe hidrocefalus.

trajtimi ä Apliko gaza sterile.

ä Nëse ka rupturë jep benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë) apoampicillin(25–50mg/kgIM,apoIV,katërherënëditë);dhegentamicin(7.5 mg/kg një herë në ditë)


9.2.5 Dislokimi kongjenital i kërdhokullavediagnozanRasteterëndaduhettëzbulohenmeekzaminimfizikalnëlindje.

n Kur është i njëanshëm, gjymtyra është e shkurtë, ekziston abdukcion i kufizuar kur kofsha është e flektuar, si dhe rrudha lëkurore në anën e pasme të kofshës duket asimetrike. Kur kofsha e flektuar është në abdukcion, shpesh mund të ndjehet një “kërcitje”, kur koka e dislokuar e femurit hynë në acetabulum (shenja Ortolan).

MyeloMeningocele

242

9. K

irur

gjiK

n Tek motakët më të rritur, kon-firmo diagnozën me radiografi. Radiografiatekfoshnjatështëe vështirë për t’u interpretuar, pasi epifiza e femurit dhe koka e femurit nuk formësohen deri në moshën 3-4 muajshe (shih figurën). Pozicionimi i gjymtyrës së poshtme në ab-dukcion prej 45°, demonstron një ndërprerje të vazhdimësisë së vijës së tërhequr përgjatë buzës së sipërme të foramen obturatorium dhe aspektit të poshtëm të qafës së femurit.A)VijanormaleeShentonit,B)Vijaështëendërprerënëdislokimine femurit.

trajtimiä Tek rastet e lehta, mbaje femurin në fleksion dhe abdukcion përmes shtesave

të dyfishta, apo mbajtëseve të veçanta për 2-3 muaj.

ä Në rastet më të rënda, mbaje femurin në abdukcion dhe fleksion me rrip metalik.


9.2.6 Talipes equinovarus (shputa e shtrembëruar)diagnozan Shputa e këmbës nuk mund të kthehet në pozitë normale.

n Forma më e shpeshtë përfshin tri deformime— fleksionin plantar të shputës, inversionin (palëvizshmërinë e thembrës) dhe palëvizshmërinë e pjesës së sipërme të shputës.

trajtimi ä Deformimi i formës së lehtë (shputa

e këmbës mund të korrigjohet në mënyrë pasive): tërheqja e thjeshtë fillon pas lindjes.

ä Deformimi i lehtë: seria e manip-ulimeve fillon vetëm pak kohë pas lindjes.

talipes equinovarus (shputa e shtreMbëruar)

Shtrembërimi

Diagnoza radiologjike e dislokimit kongjenital të femurit

243

9. KirurgjiK

— Mbaje pozitën qoftë me shirita leukoplasti apo allçi të mbushur mirë prej allçisë Paris. Aplikoje këtë në sekuencën 1, pastaj 2, pastaj 3, sikur në figurën në faqe 243.

— Këto manipulime nevojitet të përsëriten, çdo dy javë, apo deri sa të kor-rigjohet deformimi.

— Mund të jetë e nevojshme, që allçit speciale të barten deri sa fëmija të fillojë të ecë.

ä Deformimet e rënda, apo ato që paraqiten vonë: korrigjim kirurgjik.

9.3 Lëndimet Lëndimet janë problemet më të shpeshta kirurgjike, që shfaqen tek fëmijët. Trajtimi adekuat mund ta parandalojë vdekjen dhe paaftësinë afatgjatë. Kurdo që të jetë e mundur, përpiqu që të parandalosh lëndimet. • ShihKapitulli1përvlerësiminefëmijëvemelëndimetërënda.Udhëzimemë

të detajuara janë dhënë në doracakun e OBSh-së Kujdesi kirurgjik në spitalin rajonal.

9.3.1 DjegietDjegiet dhe përvëlimet shoqërohen me shkallë të lartë të vdekshmërisë tek fëmijët. Ata që mbijetojnë, mund të vuajnë nga deformimet, si dhe trauma psikologjike, si rezultat i qëndrimit të gjatë në spital.

vlerësimiDjegiet mund të jenë sipërfaqësore, apo të thella. Djegiet e thella nënkuptojnë se të gjitha shtresat e lëkurës janë të shkatërruara dhe lëkura nuk do të rigjenerohet.

lëndiMet

Trajtimi i shtrembërimeve me shirita leukoplasti

244

9. K

irur

gjiK

djegiet

• Shtronidypyetje:— Sa e thellë është djegia? — Djegiet thella mund të jenë të bardha apo të zeza, kryesisht të thata, janë

të pandijshme, si dhe nuk zbardhohen në shtypje. — Djegiet sipërfaqësore janë ngjyrë roze apo të kuqe, me bulla apo të lagështa

dhe të shoqëruara me dhimbje.— Çfarë sipërfaqeje është e djegur?— Shfrytëzo tabelën bazuar në sipërfaqen e përfshirë, në bazë të moshës së

fëmijës (faqe 245).— Një mënyrë tjetër, shfrytëzo shuplakën e fëmijës për të përcaktuar sipër-

faqen e djegur. Shuplaka e fëmijës është përafërsisht sa 1% e sipërfaqes së përgjithshme të trupit.

trajtimiä Hospitalizo të gjithë fëmijët me djegie >10% të sipërfaqes trupore: ata të cilët

kanë djegie të fytyrës, duarve, këmbëve, perineumit, nyjeve, djegies qarkore dhe forma tjera, që nuk mund të menaxhohen në mënyrë ambulantore.

äVerifikonësefëmijakaproblemerespiratore,sipasojëeinhalimittëtymit.— Nëse ka dëshmi të distresit respirator, siguro oksigjen (shih faqe 285)— Djegiet e rënda të fytyrës dhe lëndimet inhaluese mund të kërkojnë intubim

të hershëm, apo trakeotomi, për të parandaluar, apo trajtuar obstruksionin e rrugëve të frymëmarrjes.

ä Kompensimi i lëngjeve (kërkohet >20% të sipërfaqes së përgjithshme të djegur tëtrupit).ShfrytëzolaktatRingerimeglukozë5%,NaClme5%glukozëNaCl,gjysmë të zbutur me 5% glukozë.— 24 orët e para: llogariti nevojat për lëngje duke shtuar sasinë për mbajtjen e

lëngjeve (shih faqen 277) dhe nevojat shtesë për lëngje (vëllimi i barabartë në 4 ml/kg, për çdo 1% të sipërfaqes së djegur) äJepi1/2esasisësëpërgjithshme të lëngjeve,në8orëteparadhe

pjesën tjetër në 16 orët tjera. Shembull: fëmija me 20 kg peshë, me 25% të sipërfaqes së djegur.

Sasia e përgjithshme në 24 orët e para = (60 ml/orë x 24 orë) + 4 ml x 20kg x 25% djegie

= 1440 ml + 2000 ml = 3440 ml (1720 ml gjatë 8 orëve të para)

— 24 orët vijuese: jepi 1/2 deri 3/4 e lëngjeve që nevojiten gjatë ditës së parë.

245

9. KirurgjiKdjegiet

Tabela për përcaktimin e përqindjes së sipërfaqes së djegur

Llogarite sipërfaqen e përgjithshme të djegur, duke shtuar përqindjen e sipërfaqes së trupit të afektuar, si është paraqitur në figurë (referohu në tabelë për fushat A-F, të cilat ndërrojnë varësisht nga mosha e fëmijës).

në bazë të moshës së shprehur në viteFusha 0 1 5 10

Koka (a/D) 10% 9% 7% 6%Femuri (B/E) 3% 3% 4% 5%Kërciri (C/F) 2% 3% 3% 3%

246

9. K

irur

gjiK

— Përcille fëmijën nga afër gjatë reanimimit (pulsin, frekuencën respiratore, shtypjen e gjakut dhe diurezën).

— Gjakumundtëjepetpërtëkorrigjuaraneminëapopërdjegietethella,përtë zëvendësuar gjakun e humbur.

ä Parandalo infeksionin — Nëse lëkura është intakte, pastroje me antiseptik lehtësisht, pa e lënduar. — Nëse lëkura është e dëmtuar me kujdes largo pjesën e dëmtuar. Flluskat

duhet të shpohen dhe lëkura e vdekur duhet larguar. — Jepantibiotik/antiseptiklokal(janëdisaopsionedhekjovaretngaburimet

në dispozicion dhe përfshijnë nitratin e argjendit, sulfadiazinën e argjendit, gentian violet, betadinën). Pastroje dhe fashoje plagën çdo ditë.

— Djegiet e vogla apo ato në hapësira që janë të vështira për t’i mbuluar, mund të menaxhohen duke i lënë të zbuluara dhe duke i mbajtur të pastërta dhe të thara.

ä Trajto infeksionet dytësore, nëse janë të pranishme. — Nëse ka dëshmi për praninë e infeksionit lokal (qelb, kundërmim, apo

prani të celulitit), trajtoje me amoksicilin (15 mg/kg per os, tre herë në ditë), dhe cloxacillin (25 mg/kg per os, katër herë në ditë). Nëse dyshohet nëseptikemi,përdorëgentamicin(7.5mg/kgIM,apoIVnjëherënëditë)pluscloxacillin(25–50mg/kgIM,apoIVkatërherënëditë).

ä Kontrolli i dhimbjes Sigurohu që kontrolli i dhimbjes të jetë adekuat, duke përfshirë të gjitha

procedurat, përfshirë ndërrimin e gazave.— Jepiparacetamol(10–15mg/kgçdo6orë)nëpërgojëapojepianalgjetik

narkotik intravenoz (injeksionet IM, janë të dhimbshme), siç janë sul-fatiimorfinës(0.05–0.1mg/kgIV,çdo2–4orë),nësedhimbjaështëerëndë.

ä Kontrolloje statusin e vaksinimit me tetanus. — Nëse nuk është i imunizuar jepi tetabulin.— Nëse është i imunizuar, jep toksoid të tetanusit, boster dozë.

ä Të ushqyerit. — Fillo të ushqyerit sa më parë, brenda 24 orëve. — Fëmijët duhet të marrin dietë me përmbajtje të lartë kalorike, që përmban

proteine, vitamine dhe hekur. — Fëmijët me djegie të mëdha kanë nevojë për 1.5 herë më tepër kalori dhe

2-3 herë më tepër sesa nevojat normale për proteine.

djegiet

247

9. KirurgjiK

• Kontrakturat e shkaktuara nga djegiet. Lëndimet e shkaktuara nga djegiet në pjesët flektuese të sipërfaqeve kontrahohen. Kjo ngjan madje edhe me trajtimin më të mirë (pothuajse, çdo herë ngjan gjatë trajtimit të dobët).

— Parandalo kontrakturat, me imobilizim pasiv të pjesëve të përfshira dhe nëpërmjet shtrirjes së pjesëve të flektuara. Shtrirjet mund të realizohen nga allçia e Parisit. Fashat mund të vihen gjatë natës.

• Fizioterapiadherehabilitimi.

— Duhet filluar herët dhe duhet vazhduar përgjatë rrjedhës të kujdesit për plagën e djegur.

— Nëse fëmija është hospitalizuar për periudhë më të gjatë, sigurohu që ai të ketë qasje në lodra dhe të inkurajohet që të luaj.

9.3.2 Parimet e kujdesit për plagënQëllimi i kujdesit për çfarëdo plage është që të ndalet gjakrrjedhja, parandalohet infeksioni, të vlerësohet dëmtimi i strukturave nënlëkurore dhe të promovohet shërimi i plagës.

ä Ndalja e gjakderdhjes

— Presioni i drejtpërdrejtë do të kontrollojë çfarëdo gjakderdhje (shih figurën në faqe 248).

— Gjakderdhjangaekstremitetetmundtëkontrollohetpërperiudhatëshkurtatë kohës (<10 minuta), duke shfrytëzuar sfigmomanometrin e fryrë mbi arterie.

— Përdorimi i gjatë i lidhëses shtrënguese mund të dëmtojë gjymtyrët. Asnjëherë mos përdor lidhësen shtrënguese në fëmijën me anemi pernicioze.

ä Parandalo infeksionin

— Pastrimi i plagës është faktori më i rëndësishme në parandalimin e in-feksionit të plagës. Të shumtën e rasteve plagët janë të kontaminuara në ekzaminimin e parë. Ato mund të përmbajnë koagule gjaku, inde të vdekura madje edhe trupa të huaj.

— Pastro lëkurën përreth plagës, me ujë dhe sapun apo antiseptik. Uji dhe antiseptiku duhet të hidhen në plagë.

— Pas dhënies së anestetikut lokal, siç është bupivacaine 0.25% (mos tejkalo 1ml/kg), kontrolloje me kujdes për trupa të huaj dhe me kujdes largo indin e vdekur. Përcakto shkallën e dëmtimit. Plagët e mëdha kërkojnë anestezion të përgjithshëm.

— Antibiotikët zakonisht nuk janë të nevojshme kur plagët pastrohen me

pariMet e Kujdesit për plagën

248

9. K

irur

gjiK

kujdes. Sidoqoftë, janë disa plagë që duhet trajtuar me antibiotikë (shih më poshtë).

• Plagët më të vjetra se 12 orë (këto plagë kanë gjasë të jenë të infektuara).

• Plagëtqëdepërtojnëthellënëinde(p.sh.Plagëtmethikëapondonjëshkop të ndytë).

ä Profilaksia me tetanus

— Nëse nuk është i vaksinuar, jepi serum anti tetanik dhe fillo kursin e vaksinës së toksoid tetanusit.

— Nëse fëmija ka imunizim aktiv jepi boster dozë, nëse statusi i imunizimit nuk është i kohës së fundit.

ä Mbyllja e plagës

— Nëse plaga është më e re se një ditë dhe është pastruar në mënyrë të kënaqshme, plaga mund të mbyllet (mbyllja primare).

— Plaga nuk duhet të mbyllet nëse është më e vjetër se 24 orë dhe ka pasur materie të ndyta dhe trupa të huaj në të, apo nëse plaga është shkaktuar nga kafshimi i kafshëve.

pariMet e Kujdesit për plagën

Kontrollimi i gjakderdhjes së jashtme

Ngrite gjymtyrën, ushtro presion të drejtpërdrejtë dhe pastaj vendos fashë me presion

249

9. KirurgjiKFraKturat

— Plagët të cilat nuk trajtohen me mbyllje primare, duhet mbuluar lehtësisht me gaza të njoma. Nëse plaga është e pastër pas 48 orëve, atëherë mund të mbyllet (mbyllja primare e vonuar).

— Nëse plaga nuk është e infektuar, mbuloje lehtësisht plagën dhe lëre që të shërohet vetvetiu.

ä Plagët e infektuara.

— Shenjat klinike: dhimbje, edemë, skuqje, zjarrmi në prekje dhe kullim qelbi nga plaga.

— Trajtimi.

• Hapeplagënnësedyshonnëqelb

• Pastrojeplagënmedezinfektues.

• Mbulojeplagënlehtësisht,megazëtënjomur.Ndërrojegazënçdoditë,edhe më shpesh nëse ka nevojë.

• Antibiotikëderisacelulitipërrethtëmënjanohet(zakonisht5ditë).

ä Jepicloxacillin(25–50mg/kgperoskatërherënëditë)përshum-icën e plagëve që janë me stafilokok.

ä Jepiampicillin(25–50mg/kgperoskatërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIVnjëherënëditë)dhemetronidazole(7.5mg/kgtri herë në ditë ), nëse dyshohet në florë të zorrëve.

9.3.3 Frakturat Fëmijët kanë aftësi të jashtëzakonshme për të shëruar frakturat, nëse kockat janë të rivendosura drejtë.

diagnoza n Dhimbje, edemë, deformim, krepitacion, lëvizje jo të rëndomta dhe humbje të

funksionit. n Frakturat mund të mbyllen (kur lëkura është intakte), apo të hapen (kur

ekziston plagë e lëkurës). Frakturat e hapura mund të çojnë deri në infeksion të rëndë të eshtrave. Dysho në frakturë të hapur, nëse është e shoqëruar me plagë.Kockatefëmijëvedallojnëngaatotëtërriturve;nëvendqëtëthyhenato lakohen si thupra e njomë

trajtimi• Shtrojidypyetje:

— A ekziston frakturë?

— Ciliashtështëithyer(qoftëpërmesekzaminimitklinikaporadiografisë)?

250

9. K

irur

gjiK

• KonsideroreferiminpërKONSULTËtëkirurgut,qëkapërvojënëkirurgjinëpediatrike, për frakturat e komplikuara, siç janë ato me zhvendosje, apo që përfshijnë pllakzat e rritjes, apo janë të hapura.

• Frakturatehapurakërkojnëtrajtimmeantibiotikë:cloxacillin(25–50mg/kgperos,katërherënëditë),dhegentamicin(7.5mg/kgIMapoIV,njëherënëditë) dhe pastrim të përpiktë, për të parandaluar osteomielitin (shih pjesën 9.3.2, faqe 247, për principet e kujdesit ndaj plagës).

• Figurateparaqituramëposhtëshpjegojnëmetodatëthjeshtapërtrajtimine disa frakturave më të shpeshta të fëmijëve. Për detaje të tjera se si duhet menaxhuar këto fraktura, konsulto doracakun e OBSh-së Kujdesi kirurgjik në spitalet rajonale, apo tekstet standarde të kirurgjisë së fëmijëve.

Allçia e pasme mund të përdoret për lëndimet e gjymtyrëve të sipërme dhe të poshtme.Gjymtyrasëparimbështilletmematerietëbutëp.sh.pambuk,pastajleukoplasti i Parisit vendoset për të mbajtur gjymtyrën në pozitë neutrale. Al-lçia e pasme mbahet në vend me një fashë elastike. Monitoro gishtërinjtë (për qarkullim kapilar dhe temper-aturë), për t’u siguruar që allçia nuk është shtrënguar shumë.

Trajtimi i frakturave suprakondilare tregohet në faqen vijuese. Një komplikim i rëndësishëm i kësaj frakture është ndrydhja e arteries në bërryl- ku ajo mund të bllokohet. Vlerëso qarkullimin e gjakut nëdorë. Nëse arteria është e bllokuar dora do të jetë e ftohtë, rimbushja kapilare do jetë e ngadalshme dhe kemi mungesë të pulsit radial. Nëse arteria është e bllokuar, reduktimi duhet bërë në mënyrë urgjente.

FraKturat

Allçia e pasmë

Shami për mbajtjen e krahut të lënduar

251

9. KirurgjiKFraKturat

A. Tërheqja lëkurore e ekstremitetit të poshtëm

B. Parandalimi i deformimit rrotullues mund të arrihet duke futur një pjesë druri në leukoplastin e këmbës

A

Tërheqja trekëmbëshe

B

252

9. K

irur

gjiK

FraKturat

Trajtimi i frakturave suprakondilare

A: radiografia e frakturës suprakondilare të zhvendosur; B: tërheqja tregon reduktimin e zhvendosjes së frakturës; C: përkulje e kujdesshme e bërrylit duke mbajtur tërheqjen; D: mbaje bërrylin të flektuar dhe mbaje frakturën në pozitën e paraqitur; E: apliko mbështjellësen e pasme; F: kontrollo pozitën e frakturës në radiografia.

253

9. KirurgjiKlëndiMet e KoKës

Trajtimi i frakturave të pjesës së mesme të femurit, tek fëmija i moshës nën 3vjeçështëdhënënëfigurënnëfaqe251.Ështëmerëndësiqëpërkujdesësinë mënyrë të shpeshtë të kontrollojë nëse qarkullimi i shputave është i mirë dhe gishtërinjtë janë të ngrohtë.

Trajtimi i frakturave të pjesës së mesme të femurit tek fëmija më i rritur është dhënë në figurën (faqe 251). Kjo është metodë e thjeshtë dhe efektive për trajtimin e fëmijëve të moshës 3-15 vjeç. Nëse fëmija mund ta ngris këmbën nga shtrati, fraktura është ngjitur dhe fëmija është i gatshëm për trajtim ambulantor me patericë (mbështetëse) (zakonisht për 3 javë).

9.3.4 Lëndimet e kokësFraktura e kafkës mund të jetë e mbyllur, hapur apo shtypëse si dhe mund të kemi lëndimtëtrurit.Lëndimetetruritklasifikohennëtrikategori(3C-të).

• Tronditja:formamëelehtëelëndimit,kuhumbjaefunksionittëtruritështëe përkohshme.

• Shembja(konfuzioni):truriështëishtypur—funksionimundtëjetëiafektuarpër disa orë deri në disa ditë, madje edhe javë.

• Shtypja(kompresioni):mundtërezultojëngaedemiapokoagulantiigjakut,që rritet (hematoma epidurale dhe subdurale). Nëse shtypja është si pasojë e koagulantit të gjakut, operacioni urgjent është i nevojshëm.

diagnozan Anamnezë për lëndim të kokës.

n Niveli i vetëdijes i zvogëluar, konfuzion, konvulsione dhe shenja të rritjes së shtypjes intrakraniale (bebëza jo të barabarta, qëndrim rigid, paraliza fokale dhe frymëmarrje jo e rregulltë).

trajtimiä Mos jep asgjë nëpër gojë

ä Siguro rrugët e frymëmarrjes së fëmijës (shih Kapitulli 1).

ä Kufizo marrjen e lëngjeve (në 2/3 e nevojave të kërkuara, shih më sipër për lëngjet e rekomanduara si dhe në faqe 277 për vëllimin e lëngjeve).

ä Ngrite shtratin nga ana e kokës për 30 shkallë.

ä Diagnostiko dhe trajto lëndimet e tjera.

RISHIKIMURGJENTngakirurgumepërvojënëkirurgjinëefëmijëve.

254

9. K

irur

gjiK

9.3.5 Lëndimet e krahërorit dhe të barkutKëto mund të jenë me rrezik për jetën dhe mund të rezultojnë nga lëndimet topitëse dhe penetruese. llojet e lëndimeve• Lëndimetekrahëroritpërfshijnëfrakturatebrinjëve,kontuzioninmushkëror,

pneumotoraksin dhe hemotoraksin. Pasi që kafazi i krahërorit të fëmijëve është më elastik sesa i të rriturve, mund të kemi dëmtim të indeve të buta, pa frakturë të brinjëve.

• Traumatopitësedhepenetrueseeabdomenit,mundtëlëndojëorganetëndry-shme. Sidomos janë të shpeshta lëndimet e shpretkës, si rezultati lëndimeve topitëse.

— Supozo që plaga penetruese e murit të abdomenit ka depërtuar në zgavrën abdominale dhe ka prekur organet intra-abdominale.

— Veçanërishtkujdesmelëndimeteanusit,përshkakselëndimetpenetruesetë rektumit mund të huqen lehtë.

trajtimi• Dyshimet në lëndime të krahërorit apo të abdomenit kërkojnë RISHIKIM

URGJENTngakirurguifëmijëve.

• ShihudhëzimetedhënanëKapitulli1.

9.4 Problemet abdominale9.4.1 Dhimbja abdominaleFëmijët shpesh ankohen për dhimbje barku. Nuk shkaktohen të gjitha dhimbjet abdominale nga infeksionet gastrointestinale. Dhimbjet abdominale që zgjasin më tepër se katër orë, duhet të konsiderohen si emergjencë abdominale.

vlerësimin Shtroji tri pyetje:

— A ka simptoma shoqëruese? Prania e mundimit, vjelljes, diarresë, opsti-pacionit, temperaturës së ngritur, kollës, kokëdhimbjes, dhimbjes së fytit apo dizurisë (dhimbje gjatë urinimit), ndihmon në përcaktimin e rëndesës së problemit dhe mund të çojë deri te diagnoza.

— Ku po të dhemb? Kërko nga fëmija të prek vendin ku po i dhemb më së shumti. Kjo poashtu mund të çoj drejt diagnozës. Dhimbja periumbilikale është një e dhënë jospecifike.

lëndiMet e Krahërorit dhe të barKut

255

9. KirurgjiK

— A ka fëmija peritonit—pezmatim i shtratit peritoneal? Kjo është pyetje kritike, pasi që shumica e shkaktarëve të peritonitit tek fëmijët, kërkojnë intervenim kirurgjik.

n Shenjat e peritonitit përfshijnë ndjeshmërinë gjatë palpimit, dhimbjen e abdomenit kur fëmija kërcen, apo kur pelviku i tij tundet, apo spazmet e muskulaturës së abdomenit pas palpimit. Abdomeni rigid, që nuk lëviz gjatë respiracionit është një shenjë tjetër e peritonitit.

trajtimiä Mos i jep fëmijës asgjë per os.

ä Nëse ka vjellje apo distenzion abdominal, vendosi tubën nazogastrike.

äJepilëngjeintravenoze(shumicaefëmijëveqëparaqitenmedhimbjeabdomi-nale janë të dehidruar), për të korrigjuar mungesën e lëngjeve (tretje fiziologjike 10–20 ml/kg e përsëritur sipas nevojës) pasuar me 150% të nevojave për lëngje (shih faqen 277).

äJepianalgjetiknësedhimbjaështëefortë(kjonukdotëmaskojëprobleminserioz intraabdominal, madje mund të lehtësojë ekzaminimin).

ä Përsërite ekzaminimin, nëse diagnoza është në pyetje.

äJepiantibiotikënësekashenjatëperitonitit.Përtëvepruarmbiflorënenterike(BakteretGram-negative,Enterococcusdheanaerobet):jepiampicillin(25–50mg/kgIM,apoIVkatërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIVnjëherë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg tri herë në ditë).

RISHIKIMURGJENTngakirurguifëmijëve.

9.4.2 ApendicitiShkaktohet nga obstruksioni i lumenit të apendiksit. Fekolitet, hiperplazia limfoide dhe parazitët gastrointestinal mund të shkaktojnë obstruksion. Nëse nuk zbulohet ruptura e apendiksit, kjo do të çojë deri në peritonit dhe formim të abscesit.

diagnoza n Temperaturë e ngritur, anoreksi, vjellje (variabile)

n Mund të fillojë si dhimbje përreth kërthizës, por shenja më e rëndësishme klinike është dhembja e vazhdueshme dhe ndjeshmëria palpuese në kuadratin e poshtëm, të djathtë të abdomenit.

n Mund të ngatërrohet me infeksionet e traktit urinar, gurët në veshkë, problemet e vezoreve, adenitet mesenterike, ileitet.

apendiciti

256

9. K

irur

gjiK

trajtimi ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë.

äJepilëngjeintravenoze.

— Korrigjo deficitin e lëngjeve, duke i dhënë 10–20 ml/kg tretje fiziologjike në bolus, përsërite sipas nevojës, të pasuar me 150% të sasisë së kërkuar për mbajtjen e lëngjeve.

äJepiantibiotikëpasvëniessëdiagnozës:jepiampicillin(25–50mg/kgIMapoIV,katërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIV,njëherënëditë)dhemetronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë).

RISHIKIMURGJENTngakirurguifëmijëve.Apendektomiaduhetkryersamëparë që është e mundur, për të parandaluar perforimin, peritonitin apo forma-cionet me absces.

9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalinduritMund të shkaktohen nga hernia e inkarceruar, ad-hezionet (vrragët nga interven-imet e mëparshme) infeksionet me Askaris dhe invaginimet (shih pjesën tjetër).

diagnozan Pasqyra klinike përcaktohet nga niveli i obstruksionit. Obstruksioni i sipërm-

manifestohet me vjellje gjatë distenzionit minimal. Obstruksioni i poshtëm manifestohet me distenzion dhe vjellje më vonë.

n Dhembjet shtanguese abdominale, distenzioni dhe mungesa e gazrave janë tipike.

n Ndonjëherë valët peristaltike mund të shihen, përgjatë murit të abdomenit.

nRadiografiaeabdomenittregonzorrëtëfryra,meniveletëajrit.

trajtimi ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë.

äZëvendësolëngjetehumbura.Shumicaefëmijëvemeobstruksiontëzorrëvevjellin dhe janë të dehidruar.

ä Korrigjo deficitin e lëngjeve, duke dhënë 10–20 ml/kg në bolus, përsërite sipas nevojës, duke vazhduar me 150% të sasisë së kërkuar për mbajtjen e lëngjeve.

äVendostubënnazogastrike–kjolehtësonmundimindhevjelljendheparan-dalon perforimin e zorrëve, duke i mbajtur zorrët të dekompresuara.


obstruKsionet e zorrëve pas periudhës së të porsalindurit

257

9. KirurgjiK

9.4.4 InvaginimiËshtënjëformëeobstruksionittëzorrëve,nëtëcilënnjëpjesëesegmentittëzorrës futet në pjesën tjetër. Më së shpeshti ndodh te nyja ileo cekale.

diagnoza n Zakonishtshfaqettefëmijët<2vjeç,pormundtëshfaqetedhetekfëmijëtmë

të rritur.

n Manifestimet klinike:

— Dhimbje të hershme abdominale të shoqëruara me vjellje. Fëmija qan gjatë dhimbjes dhe i tërheq këmbët lartë.

— Më vonë: zbehje, distenzion abdominal, ndjeshmëri në palpim, diarre me gjak dhe dehidrim.

n Masë abdominale e palpueshme (fillon në kuadratin e poshtëm të djathtë dhe mund të shtrihet përgjatë projektimit të kolonit).

trajtimiäJepklizmëtëajritapobariumit(kjomundtëdiagnostikojëdhetëzvogëlojë

invaginimin). Kateteri i Foleit i palubrifikuar 35 ml futet në rektum, qeska fryhet dhekëmbëtmbahensëbashku.TretjaengrohtëesulfatittëbariumitnëNaCllejohet që të qarkullojë nën tërheqjen e gravitacionit prej lartësisë 1m dhe hyrja e saj në kolon observohet duke përdorur rrezet X. Diagnoza konfirmohet kur bariumi e formon një menisk konkav. Shtypja e shtyllës së bariumit ngadalë e zvogëlon invaginimin, zvogëlimi është i kompletuar vetëm atëherë kur disa ansa (dredha) të zorrëve të holla mbushen me barium.

äVendostubënnazogastrike.

ä Kompenso lëngjet.

äJepiantibiotikënësekashenjatëinfeksionit(temperaturë,peritonit)—jepiampicillin(25–50mg/kgIMapoIV,katërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIV,njëherënëditë)dhemetronidazole(7.5mg/kg,triherënëditë).Kohëzgjatja e trajtimit me antibiotik varet nga rëndesa e sëmundjes: tek rastet e pakomplikuara: invaginimi i zvogëluar me klizmë të ajrit, jepi 24–48 orë pas operimit;tefëmijamezorrëtëperforuarameresekcion,vazhdodhënieneantibiotikëve për një javë.

Organizorishikiminurgjentngakirurguifëmijëve.Vazhdomeoperacionnëseklizma e ajrit apo bariumit nuk ka mundur të zvogëlojë invaginimin. Nëse zorra është iskemike apo e vdekur, do të kërkohet resekcioni i zorrëve.

invaginiMi

258

9. K

irur

gjiK

9.4.5 Hernia umbilikale diagnoza n Edem i vogël i zvogëlueshëm i kër-

thizës.

trajtimi• Tëshumtënmbylletspontanisht.

ä Korrigjo nëse nuk mbyllet deri në moshën 6 vjeçare, apo ka anamnezë të hernies që ka qenë vështirë për ta zvogëluar.

9.4.6 Hernia inguinalediagnozan Edeme e herë-pas-hershme, që shfaqet

gjatë qarjes së fëmijës, në pjesën inguinale.

• Shfaqetkurkordaspermatikedelngaabdomeni (kanali inguinal).

• Dallojengahidrocela(lënguqëgrumbullohetpërrethtestiseve,sipasojëeprocesus vaginalis-it të kalueshëm (hapur)) Hydrocelat janë transluminare dhe zakonisht nuk zgjerohen lartë në kanalin inguinal

• Mundtëshfaqenpoashturrallëtefemrat.

trajtimi• Hernia inguinale jo

e komplikuar; inter-venim kirurgjik efek-tiv, për të parandaluar inkarcerimin.

• Hidrocela: korrigjojenëse nuk zhduket deri në moshën 1 vjeç. Hydrocelat e pakorrigjuara do të shndërrohen në herrni inguinale.

hernia uMbiliKale

Hernia umbilikale

Kërthiza e fryrë

Herrnia inguinale

Edemi kur kollitet fëmija

259

9. KirurgjiK

9.4.7 Hernia inkarcerataKjo shfaqet kur zorrët apo strukturat e tjera abdominale (p.sh. omentum) ngatër-rohen në herrni.

diagnostikimi n Edeme e pareduktueshme, në pjesën e inguinumit apo umbilikusit.

n Mund të ketë shenja të obstruksionit të zorrëve (vjellje dhe distenzion abdomi-nal), nëse zorra është ngatërruar në herrni.

trajtimiä Përpiqu që ta zvogëlosh me shtypje të vazhdueshme. Nëse hernia nuk zvogëlo-

het lehtë, duhet ndërhyrja kirurgjike.

ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë.

äJepilëngjeintravenoze.

äVendositubënnazogastrikenësekavjelljeapofryrjeabdominale.

äJepiantibiotikënësedyshonnëkomprometimtëzorrëve:jepiampicillin(25–50mg/kgIMapoIV,katërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIV,njëherë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë).


9.4.8 Prolapsi i rektumitShkaktohet nga tendosja gjatë zbrazjes së zorrëve dhe është e shoqëruar me diarre kronike dhe ushqyeshmëri të dobët. Faktorët shkaktarë përfshijnë parazitët gastrointestinal (siç janë Trichuris) dhe fibroza cistike.

diagnozan Prolabimi shfaqet gjatë defekimit. Fillimisht pjesët e prolabuara zvogëlohen

spontanisht, por më vonë mund të kërkojnë zvogëlim manual.

• Mundtëkomplikohenngagjakderdhjaapostrangulimimegangrenë.

trajtimi ä Sigurohu që rektumi i prolabuar nuk është i vdekur (është i kuqërremtë dhe i

gjakosur, reponohet me shtypje të lehtë konstante.

ä Ngjit leukoplast përgjatë kofshëve për të mbajtur redukimin.

ä Korrigjo shkaktarët themelor të diarresë dhe kequshqyeshmërisë.

ä Trajtoje për infeksione me helminte (si mebendazol 100 mg per os dy herë në

hernia e inKarceruar

260

9. K

irur

gjiK

ditë apo 500 mg përnjëherë).

RISHIKIM nga kirurgu i fëmijëve. Prolabimet rekurrente kërkojnë fiksiminThirsch.

9.5 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike9.5.1 AbscesiInfeksioni mund të shkaktojë mbledhjen e qelbit pothuaj në çdo pjesë të trupit.

diagnozan Temperaturë e ngritur, edeme, ndjeshmëri palpimi dhe formacione fluktu-

ante.

n Pyet çfarë mund të jetë shkaku i abscesit (p.sh. injeksioni, trupat e huaj apo infeksion i fshehtë i eshtrave). Absceset nga injeksioni zakonisht zhvillohen 2-3 javë pas injeksionit.

trajtimiä Incizion dhe drenim (shih figurën, faqe 261).

• Abscesetemëdhamundtëkërkojnëanesteziontëpërgjithshëm.

ä Antibiotikët: cloxacillin (25–50 mg/kg katër herë në ditë) për 5 ditë apo derisa celuliti përreth të mënjanohet. Nëse dyshohet në florë të zorrëve (p.sh. Ab-scesiperirektal)jepiampicillin(25–50mg/kgIMapoIV,katërherënëditë),gentamicin(7.5mg/kgIMapoIV,njëherënëditë)dhemetronidazole(7.5mg/kg, tri herë në ditë).

9.5.2 Osteomieliti (shih faqe 165)Infeksioni i eshtrave zakonisht rezulton nga qarkullimi i gjakut. Mund të shkaktohet nga frakturat e hapura. Organizmat më të shpeshtë përfshijnë Staphylococcus, Salmonella (fëmijët me anemi pernicioze) dhe Mycobacterium tuberculosis.

diagnoza• Osteomielitiakut

— Dhembje dhe tendosje e kockës së prekur (± temperaturë e ngritur).

— Refuzimpërtëlëvizurgjymtyrëneprekur.

— Refuzimpërtëpeshuarnëkëmbë.

— Tek osteomieliti i hershëm radiografia mund të jetë normale (zakonisht duhen 12-14 ditë për të pasur ndryshime të dukshme në radiografi).

inFeKsionet që KërKojnë ndërhyrje KirurgjiKe

261

9. KirurgjiKinFeKsionet që KërKojnë ndërhyrje KirurgjiKe

Incizioni dhe drenimi i abscesit

A. Aspirimi i fushës së identifikuar të qelbit; B. Incizioni eliptik; C–D. Ndarja e vatrave; E. Vendosje e lehtë në vend.

A B C

D E

• Osteomielitikronik

— Drenazhë kronike të sinuseve, mbi kockat e përfshira.

— Radiografia: periosti i ngritur dhe sekvestrat (pjesë të eshtrave tëvdekur).

trajtimiäRISHIKIMngakirurguifëmijëve

ä Tek osteomieliti i hershëm, me temperaturë të ngritur dhe toksemi, jep chlo-ramfenicol(25mg/kgtriherënëditë).Tefëmijët<3vjeçmeanemipernicioze;jepicloksacillin(50mg/kgIMapoIV,katërherënëditë)tefëmijët>3vjeç

262

9. K

irur

gjiK

artriti septiK

përsëpaku5javë.Jepiantibiotikëparenteralderisafëmijatëpërmirësohetklinikisht, pastaj në mënyrë orale për të kompletuar kursin e trajtimit.

ä Osteomieliti kronik: sekvestrektomia (largimi i pjesëve të vdekura të ashtit), zakonisht është e domosdoshme si dhe trajtimi me antibiotikë, si më lartë.

9.5.3 Artriti septik (shih faqen 165)Kjo gjendje është e ngjashme me osteomielitin, por përfshin nyjet.

diagnoza• Dhembjedheedemetënyjeve(±temperaturëengritur).

• Ekzaminimiinyjevetregondyshenjatërëndësishme.

— Edem dhe ndjeshmëri e nyjës.

— Amplitudë e kufizuar e lëvizjes.

trajtimi ä Aspirimi i nyjës për të konfirmuar diagnozën (shih figurën, faqe 263). Organ-

izmi më i shpeshtë është Staphylococcus aureus. Aspirimi duhet të bëhet nën kushte sterile.

• RISHIKIMURGJENTngakirurguifëmijëve,përpastrimtënyjës.Qelbinënpresionin e nyjës e shkatërron nyjën.

äJepchloramfenicol(25mg/kg,triherënëditë).Tefëmijët<3vjeçmeanemipernicioze;jepcloksacillin(50mg/kgIMapoIV,katërherënëditë)tefëmijët> 3 vjeç, për së paku 5 javë. Jepi antibiotikë parenteral, derisa fëmija tëpërmirësohet klinikisht, pastaj në mënyrë orale, për të kompletuar kursin e trajtimit.

9.5.4 PiomiozitiËshtëgjendjekurqelbiështënëmasënemuskulit.

diagnozan Temperaturë e ngritur dhe edemi i muskulit të përfshirë. Shenja fluktuese

mund të mos jetë e pranishme, pasi pezmatimi është thellë në muskul.

n Më së shpeshti ndodhë në kofshë.

263

9. KirurgjiK

Teknika për aspirimin e nyjeve të kërdhokullës (A,B), gjurit (C,D) dhe bërrylit (E).

A B

C D

E

pioMioziti

trajtimiä Incizioni dhe drenimi (zakonisht kërkon anestezion të përgjithshëm).

ä Lëre drenin në zgavrën e abscesit për 2-3 ditë.

äRadiografipërtëpërjashtuarosteomielitin.

äJepicloxacillin(50mg/kgIMapoIVkatërherënëditë)për5-10ditë,pasiqëshkaktari më i shpeshtë është Staphylococcus aureus.

264

9. K

irur

gjiK

Shënime

265

10. Kujdesi përKrahës

Kapitulli 10

Kujdesi përkrahës 10.1 Menaxhimi nutritiv 265 10.1.1 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 266 10.1.2 Menaxhimi nutritiv i fëmijëve të sëmurë 27410.2 Menaxhimi i lëngjeve 27710.3 Menaxhimi i temperaturës 27810.4 Kontrollimi i dhimbjes 27910.5 Menaxhimi i anemisë 28010.6 Transfuzioni i gjakut 281

Me qëllim të ofrimit të kujdesit të mirë intra-hospitalor, politikat e spitaleve dhe praktikat e punës, duhet të promovojnë principet bazike të kujdesit për fëmijë, siç janë:

• komunikimimeprindër

• organizimi i repartevepediatrike ashtuqë fëmijëtmë të sëmurë tëmarrinkujdesin adekuat dhe të jenë më afër oksigjenoterapisë dhe trajtimit tjetër emergjent

• sigurimiiqetësisëpërfëmijë

• parandalim i shpërndarjes së infeksioneve nozokomiale, duke inkurajuarpersonelin për pastrim të duarve në mënyrë të rregulltë dhe masa të tjera

• Mbajtjenngrohtëtëpjesëskufëmijëtevegjëldheatamekequshqyeshmërijanë të vendosur, me qëllim të parandalimit të komplikimeve si p.sh. hipot-ermis.

10.1 Menaxhimi nutritiv Punëtori shëndetësor duhet të përcjellë procesin e këshillimit të dhënë në pjesën 12.3 dhe 12.4 (faqe 299–300). Kartela e nënës përmban figura të ndryshme për këshilla dhe duhet dhënë nënës me vete si përkujtues (shih shtojcën 6, faqe 371).

10.6.1 Ruajtja e gjakut 281 10.6.2 Problemet me transfuzion të gjakut 281 10.6.3 Indikacionet për transfuzion të gjakut 281 10.6.4 Dhënia e transfuzionit të gjakut 282 10.6.5 Reaksionet e transfuzionit 28310.7 Terapia me oksigjen 28510.8 Lodrat dhe terapia me lojë 289

266

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

10.1.1 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiriTë ushqyerit me qumësht gjiri është më i rëndësishmi për mbrojtjen e fëmijëve nga sëmundja dhe për shërimin prej sëmundjeve. Qumështi i gjirit ofron materie ushqyese për t’u rikthyer në gjendje të mirë shëndetësore.

• Të ushqyerit ekskluziv me qumësht gjiri rekomandohet nga lindja deri nëmoshën 6 muajshe..

• Vazhdimiitëushqyeritmequmështgjiri,sëbashkumeushqimtjetërplotësues,rekomandohet nga mosha 6 muajshe deri në moshën 2 vjeç apo më tepër.

Punëtorët shëndetësor, që trajtojnë fëmijët e sëmurë, kanë përgjegjësi për të inkurajuar nënat për të ushqyer me qumësht gjiri fëmijët e tyre, si dhe për t’iu ndihmuar për të tejkaluar ndonjë vështirësi.

Vlerësimi i të ushqyerit me qumësht gjiriMere anamnezën e të ushqyerit me qumësht gjiri, duke pyetur për të ushqyerit e foshnjësdhesjelljetesaj.Vështronënënderisaajoushqenfoshnjëndhevendosnësekanevojëpërndihmë.Vështro:

• Siështëmbështeturpërgjiri(shihfaqen267).

Shenjatembështetjessëmirëjanë:

— areola më tepër vërehet mbi gojën e fëmijës

— goja e hapur gjerësisht

— buza e poshtme e kthyer jashtë

— mjekra e fëmijës e prek gjirin.

• Siembannënafoshnjën(shihfaqen267).

— foshnja duhet të jetë afër nënës

— foshnja duhet të jetë me fytyrë kah gjiri

— trupi i foshnjës duhet të jetë në vijë të drejtë me kokën

— tërë trupi i foshnjës duhet mbështetur.

• Siembannënagjirin.

Vështirësitë që mund të tejkalohen

1. ‘Jo mjaftë qumësht’ Pothuajse të gjitha nënat mund të prodhojnë sasi të mjaftueshme të qumështit tëgjirit,përnjëapomadjeedhedyfoshnja.Sidoqoftë,ndonjëherëfoshnjanukmerrmjaftëqumështgjirit.Shenjatjanë:

përKrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

267


Puthitje e mirë (majtas) dhe e dobët (djathtas) —prerje transversale

Puthitje (mbështetje) e mirë (majtas) dhe puthitje e dobët (djathtas)


Pozicionim i mirë (majtas) dhe i dobët (djathtas) në gji i foshnjës gjatë të ushqyerit në gji

268

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

• shtim i dobët i peshës (<500 g në muaj, apo <125 g në javë, apo ka më pak peshë se pesha e lindjes, pas dy javësh)

• eliminiminepakëttëurinëssëkoncentruar(mëpakse6herënëditë,ngjyrëe verdhë dhe me erë të rëndë).

Arsyet më të shpeshta pse foshnja nuk merr sasi të mjaftueshme të qumështit të gjirit janë:

• Praktikat jo të mira të ushqyerit me qumësht gjiri: mbështetje jo e mirë (shkaktar mjaftë i shpeshtë), fillimi i vonuar i gjidhënies, të ushqyerit sipas orarit, duke mos i dhënë natën, mëkime të shkurtra, përdorim i shisheve dhe biberonëve, ushqime dhe lëngje të tjera.

• Faktorët psikologjik tek nëna: mungesa e vetëbesimit, brengosja, stresi, depre-sioni, mungesa e dëshirës për ta ushqyer me gji, lodhja, refuzimi i foshnjës.

• Gjendja fizike e nënës: sëmundjet kronike (p.sh. tuberkulozi, anemia e rëndë apo sëmundjet reumatike të zemrës), pilulat kontraceptive, diuretikët, shtatzë-nia, kequshqyeshmëria e rëndë, alkooli, tymosja e duhanit pjesët e mbetura të placentës (rrallë).

• Gjendja e foshnjës: sëmundja apo anomalia kongjenitale (siç janë buza e lepurit apo anomali kongjenitale të zemrës), të cilat ndikojnë në të ushqyer.

Nëna të cilës i është zvogëluar furnizimi me qumësht gjiri duhet ta shtojë atë, derisa nëna, e cila ka ndërprerë të ushqyerit me qumësht gjiri, duhet të rifillojë atë (shih faqen 118).

Ndihmoi nënës të fillojë të ushqyerit me qumësht gjiri prapë përmes:

• mbajtjessëfoshnjësafërvetesdhedukemosiadhënëatëpërkujdesësvetëtjerë

• mbajtjessëkontaktitlëkurëmelëkurëgjatëgjithëkohës

• ofrimittëgjiritfoshnjës,kurdoqëfoshnjadëshirontëthithë

• ofrimittëndihmëspërfoshnjën,qëtamarrëgjirinpërmeszbrazjessëgjiritnë gojën e foshnjës dhe pozicionimin e foshnjës, ashtu që foshnja të mund të puthitet lehtë në gji

• braktisjessëpërdorimittëshisheve,biberonëve.Nëseështëedomosdoshme,zbraze qumështin nga gjiri dhe jepja foshnjës me gotë. Nëse kjo nuk mund të bëhet, të ushqyerit artificial mund të jetë të nevojshëm, derisa të ketë sasi të mjaftueshme të qumështit të gjirit.

2. Si të shtohet sasia e qumështit të gjirit Mënyra më e mirë për të shtuar, apo për të rifilluar furnizimin me qumësht gjiri, është që foshnja të thith sa më shpesh, me qëllim të stimulimit të gjirit.


269


• Jepiushqimetëtjerangagota,derisapretqumështinegjirit.Mospërdorshisheapo biberon. Zvogëlo qumështin tjetër për 30–60 ml në ditë, pasi që sasia e qumështit të gjirit fillon të rritet. Përcille shtimin e peshës së foshnjës.

3. Refuzimi i të ushqyerit me qumësht gjiriArsyet kryesore pse foshnja mund të refuzojë të ushqehet me qumësht gjiri janë:

• Foshnja është e sëmurë, ka dhimbje apo është e përgjumur — Nëse foshnja është e aftë të thith, nxite nënën që ta ushqejë më shpesh me

gji. Nëse foshnja është shumë e sëmurë, nëna duhet që të zbraz qumështin e gjirit dhe ta ushqejë me gotë apo tubë, derisa foshnja të jetë në gjendje për t’u ushqyer prapë.

— Nëse foshnja është e hospitalizuar, rregulloje që nëna të qëndrojë me foshnjën, me qëllim që ta ushqejë në gji.

— Ndihmoje nënën që të gjejë mënyrën për të mbajtur foshnjën, pa e prekur në vendet, që shkaktojnë dhimbje.

— Shpjegojanënëssesi t’iapastrojëhundëte zëna.Sugjeroimëkime tëshkurta, të shpeshta, për disa ditë.

Ushqyerja e foshnjës duke përdorur zëvendësues të gjirit (tuba për të kontrolluar frekuencën e qarkullimit)


270

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

— Dhimbjet në gojë mund të jenë si pasojë e infeksioneve me Kandida, apo gjatë daljes së dhëmbëve. Trajtoje infeksionin me Nystatin (100 000 njësi/ml)pezulli.Jepi1–2mlpikanëgojë,4herënëditë7ditë.Nësekjonuk është në dispozicion, aplikoje tretjen 1 % gentian violet.

— Nëse nëna është me barna sedative, zvogëloje dozën dhe provo metodë tjetër më pak sedative

• Ka vështirësi me teknikat e të ushqyerit me qumësht gjiri— Ndihmoje nënën në teknikat e saj: siguro që foshnja të pozicionohet dhe

puthitet mirë, pa bërë shtypje në kokën e foshnjës, apo tundjen e gjirit.

— Këshilloje atë, që të mos përdorë shishe apo biberon: nëse është e domo-sdoshme përdor gotë.

— Trajtoje pezmatimin e gjirit me zbrazjen e qumështit, përndryshe mund të zhvillohet mastiti apo abscesi. Nëse foshnja nuk është në gjendje të thithë, ndihmoi nënës ta zbraz qumështin nga gjiri.

— Ndihmoi në zvogëlimin e sasisë së tepërt. Nëse foshnja është e puthitur dobët dhe thithë në mënyrë joefektive, foshnja mund të ushqehet më shpesh, apo për kohë më të gjatë, duke stimuluar gjirin që të prodhohet mëtepërqumësht,sesaqëkërkohet.Sasiae tepërtmundtëparaqitetedhe nëse nëna përpiqet ta ushqejë foshnjën nga të dy gjinjtë, gjatë çdo mëkimi, kur kjo nuk është e nevojshme.

• Ndërrimi e ka shqetësuar foshnjënNdryshimet siç janë ndarja nga nëna, përkujdesësi i ri, sëmundja e nënës apo rutina në familje, era e nënës (si rezultat i përdorimit të sapunëve të ndryshëm, ushqimit, menstruacioneve) mund ta shqetësojë foshnjën dhe shkaktojë refuzim të të ushqyerit me qumësht gjiri.

Foshnjat me peshë të ulët në lindje dhe ato të sëmuraFoshnjat me peshë në lindje nën 2.5 kg kanë nevojë për qumësht gjiri, madje edhe më tepër, sidoqoftë ato nuk mund të ushqehen menjëherë pas lindjes, posaçërisht nëse janë shumë të dobëta.

Në ditët e para, foshnja mund të mos jetë e aftë që të marr ushqimin per os dhe mund të ketë nevojë që të ushqehet në mënyrë intravenoze. Fillo të ushqyerit oral sa më parë që foshnja të mund ta tolerojë atë.

Foshnjat 30 apo 32 javësh (apo më të vogla) zakonisht, kanë nevojë që të ushqehen metubënazogastrike.Jepjaqumështinezbrazurmetubë.Nënamundt’iajapfoshnjës gishtin që ta thith derisa të ushqehet me tubë. Kjo mund të stimulojë traktin tretës të foshnjës si dhe të ndihmojë në shtimin e peshës. Foshnjat rreth 30-32 javë të gestacionit mund të marrin ushqimin nga gota apo luga.


271


Foshnjat me moshë 32 apo më tepër javë të gestacionit janë në gjendje që të fillojnë të thithin në gji. Nëna duhet ta vendosë foshnjën në gji, sa më parë që foshnjatëjetëmirë.Vazhdodhënienequmështittëzbrazurmegotë,apotubënë mënyrë që foshnja të plotësojë nevojat ushqyese.

Foshnjat me 34-36 javë të gestacionit (apo më tepër), zakonisht mund të marrin gjithë sasinë e duhur nga gjiri.

Foshnjat të cilat nuk mund të ushqehen Foshnjat të cilat nuk ushqehen në gji, duhet që të marrin ose:

• qumështin e zbrazur(preferohet nga nëna e tyre)

• qumështin formulë tëpërgatitur me ujë të pastër, duke u bazuar në udhëzimet, apo nëse është e mundur formula të gatshme, në formë të lëngët

• qumësht shtazësh (zbutequmështin e lopës, duke i shtuar 50 ml ujë në 100 ml qumësht dhe pastaj shto 10 g sheqer në të, me një zëv-endësues mikronutritiv. Nëse është e mundur, mos e përdorë për foshnjat premature).

Qumështi i zbrazur është zgjidhja më e mirë—në sasitë vijuese:

Foshnjat ≥ 2.5 kg: jepi 150 ml/kg të peshës trupore brenda ditës, të ndara në 8 shujta, në intervale 3 orëshe.

Foshnjat <2.5 kg: shih faqen 53 për udhëzime të detajuara.

Nëse foshnja është shumë e dobët për të thithur, të ushqyerit mund të realizohet me gotë. Ushqejeni me tubë nazogastrike, nëse fëmija është letargjik apo me anoreksi të rëndë.

Të ushqyerit e fëmijës përmes gotës, me qumësht të zbrazur nga gjiri

menaxhimi nutritiV i FëmijëVe të sëmurë

272

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

shujtat “KOmpenZuese”

Shujtat “Kompenzuese”

Recetaofron100kcal dhe3gproteinë/100ml.Shujtat individualepërmbajnë përafërsisht 200 kcal dhe 6 g proteinë. Fëmija duhet t’i marrë 7 shujta në 24 orë.

receta 1 (pure pa qumësht)

përmbajtja për 1 litër për një shujtëMiell drithërash 100 g 20 g

Yndyrë 100 g 20 gSheqer 50g 10g

Përgatitë qullë të trashë dhe pastaj përzieje me pastë dhe sheqer. Përgatitë deri në 1 litër.

receta 2 (pure me qumësht/puding orizi)

përmbajtja për 1 litër për një shujtëMiell drithërash 125 g 25 g

Qumësht (të freskët afatgjatë) 600 ml 120 ml

Sheqer 75g 15gYndyrë/margarinë 25 g 5 g

Përgatit pure të trashë me qumësht dhe me pak ujë (përdor 75 g të qumështit të plotë pluhur, në vend të 600 ml të qumështit lëng), pastaj shtoyndyrëdhesheqer.Shtoderinë1litër.

Për pudingun prej orizi, zëvendëso miellin e cerealeve me sasi të njëjtë orizi.

Këto receta mund të zëvendësohen me vitamina dhe minerale.

273


receta 3 (shujta e bazuar në oriz)

përmbajtja për të fituar 600g për një shujtëOriz 75 g 25 g

Thjerrëza 50 g 20 g

Kungull 75 g 25 g

Gjethe të gjelbërta 75 g 25 gYndyrë/margarine 25 g 10 g

Ujë 800 ml

Vendosoriz,thjerrëza,kungull,vaj,erëzadheujënëenëdhezienimekapaktëmbyllur.Parasetëzihetshtonigjethetëgrira.Vazhdonitazieni për pak minuta.

receta 4 (shujta e bazuar në oriz, duke përdorur ushqim familjar të zier)

përmbajtja sasia e një shujtOrizi i zier 90 g (41/2 lugë të mëdha)*

Fasulja e qullët e zier, bizelja apo thjerrëza 30 g (11/2 lugë të mëdha)Kungull i qullët i zierë 30 g (11/2 lugë të mëdha)

Margarinë/Vaj 10g (2lugëçaji)**

Zbuti ushqimet e qullëta me vaj dhe margarinë.

receta 5 (shujta e bazuar në misër, duke përdorur ushqim familjar)

përmbajtja sasia e një shujteQullë të trashë misri (i zierë) 140 g (6 lugë të mëdha)*

Pasta të kikirikut 15 g (3 lugë të çajit)**

Vezë 30g (1veza)

Gjethe të gjelbërta 20 g (grusht)

Përzieni pastën e kikirikut dhe vezët e paziera në qullurat e ziera. Zieni për disa minuta. Fërgoni qepët dhe domatet në miell dhe shtoni fletët. Përzieni në qullë dhe shërbeni ndaras.

shujtat “KOmpenZuese”

* Lugë e madhe = 10 ml lugë e rrumbullakuar; ** lugë çaji = 5 ml

274

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

10.1.2 Menaxhimi i të ushqyerit të fëmijëve të sëmurë Principet për të ushqyerit e motakëve dhe fëmijëve të vegjël, të sëmurë janë:

• vazhdotëushqyeritmequmështgjiri• mosindërprejëushqimettjera• ushqejefoshnjënshpesh,çdo2-3orë• inkurajojedhebëhuidurueshëm• ushqejemetubënazogastrike,nësefëmijakaanoreksitërëndë• promovorritjenkompenzuese,pasrikthimittëapetitit.

Ushqimet që jepen duhet të jenë:

• tëshijshme(përfëmijën)

• tëlehtapërt’ungrënë(tëbutadhetëlëngëta)

• tëlehtapërt’utretur

• nutritivedhetëpasurameenergjidhematerieushqyese.

Parimi bazë i menaxhimit të të ushqyerit është, që të jepet dieta me sasi të mjaftueshme energjetike të ushqimit dhe proteina të cilësisë së lartë. Gjithashtu rekomandohen ushqimet me përmbajtje të larta yndyrore. Rreth 30–40% të kalorive të përgjithshme mund të jepen si yndyra. Të ushqyerit në intervale të shpeshta është i domosdoshëm për të arritur marrjen e sasive adekuate en-ergjetike. Nëse ka shqetësim për përmbajtjen nutritive të ushqimit, jepi shtesë të multivitaminave dhe mineraleve.

Fëmija duhet të inkurajohet të hajë sasi relativisht të vogla dhe shpesh. Nëse fëmijët e vegjël lihen të ushqehen vetvetiu, apo duhet të konkurrojnë me bashkëmosh-atarët e tyre për ushqim, ata mund të mos marrin sasi adekuate të ushqimit.

Zënia e hundës, me mukus të thatë apo të trashë, mund të ndikojë në të ushqyerit e foshnjës. Hidhi pika të NaCl në hundë, për të zbutur mukusin.

Tek një numër i vogël fëmijësh, të cilët nuk janë në gjendje të hanë për disa ditë (p.sh. si pasojë e gjendjes së pavetëdijshme te meningjiti apo distresi respirator te pneumonia e rëndë), mund të jetë e domosdoshme që të ushqehet me tubë nazogastrike. Rreziku i aspirimit mund të zvogëlohet, nëse jepen shpesh sasi të vogla.

Për të zëvendësuar menaxhimin e të ushqyerit të fëmijës në spital, të ushqyerit duhet të rritet gjatë konvaleshencës, për të fituar peshën e humbur. Është me rëndësi që nëna, apo përkujdesësi t’i ofrojë fëmijës ushqim më shpesh se sa në kushte normale (së paku një shujtë shtesë në ditë), pasi që apetiti i fëmijës të shtohet.

menaxhimi nutritiV

275


diagrami 16. të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e sëmurë dhe të shëndoshë*

deri në moshën 6 muajsheä Ushqeje me qumësht të gjirit, sa më shpesh që

fëmija të dojë, gjatë ditës dhe natës për së paku 8 herë brenda 24 orëve.

ä Mos jep ushqim apo lëngje të tjera.

äVetëmnësefëmijaështëmemoshëmbi4muaj dhe duket se është i uritur pas të ushqy-erit me qumësht të gjirit dhe nuk shton peshë në mënyrë adekuate:

Shtoushqimshtesë(shihmëposhtë).

Jepi2-3lugëtëkëtijushqimi,pastëushqyeritmequmështtëgjirit.

6 muaj deri në 12 muajä Ushqeje me qumësht të gjirit sa më shpesh që fëmija të dojë, gjatë

ditës dhe natës, së paku 8 herë brenda 24 orëve.

äJepishujtaadekuatetëushqimevetëtrasha-nutritivetëpërshtat-shme (shih tabelën 31 për shembuj):

— 3 herë në ditë, nëse fëmija ushqehet me qumësht të gjirit;

— 5 herë në ditë, nëse fëmija nuk ushqehet me qumësht të gjirit, plus 1-2 gota qumështi.

12 muaj deri në 2 vjetä Ushqeje me qumësht të gjirit, sa më shpesh që të dojë fëmija.

äJepishujtaadekuatetëushqimevetëtrasha-nutritivetëpërshtat-shme (shih tabelën 31 për shembuj), apo ushqim familjar 5 herë në ditë.

2 vjet dhe mbiäJepiushqimfamiljar3herënëditë.Poashtu,dyherënëditëjepi

zamra (shih tabelën 31 për shembull)

* Dieta e mirë ditore duhet të jetë adekuate në sasi dhe të përmbajë një ushqim të pasur me energji (p.sh., cerealie të trasha me yndyrë të shtuar); mish, peshkë, vezë, apo perime bishtajore; dhe pemë e perime.

276

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

Tabe

la 3

1. S

hem

buj t

ë us

hqim

eve

loka

le

grup

mos

ha: 6

mua

j 6

– 12

mua

j 12

-24

mua

jsh

2

vjet

e m

bi

ushq

eje fë

mijë

n në

gji

aq sh

pesh

us

hqeje

fëm

ijën

në g

ji aq

shpe

sh

ushq

eje fë

mijë

n m

e gji

aq sh

pesh

Je

pni s

hujta

fam

iljar

e

sa fë

mija

të d

ojë,

ditën

dhe

natë

n,

sa fë

mija

të d

ojë.

sa fë

mija

të d

ojë.

3

herë

në d

itë

së p

aku

8 he

rë b

rend

a 24

orëv

e

Jep

3 he

rë n

ë ditë

ush

qim

fam

iljar

Je

ni sh

ujta

familj

are n

ë

Je

pi sh

ujta

në sa

si ad

ekua

te Je

ni sh

ujta

në sa

si ad

ekua

te 20

0 m

l sa

si ad

ekua

te 25

0 m

lM

os i

jep u

shqi

m ap

o lën

gje t

ë 12

5 m

l të u

shqi

mit

të tra

shë

(sas

ia e 1

tasi

të jo

gurti

t):

shuj

tat f

amilj

are

duhe

n tje

ra.

pl

otës

ues s

i:

- pire

pata

tesh

me v

aj +

mish

(viçi

, të

jenë

sa

më

të

Vetëm

nës

e fëm

ija: ë

shtë

i

- qul

l per

imes

h (p

atate,

karo

ta,

pul

),vez

ë, m

ëlçi,

pesh

k, ap

o llo

jlloj

shm

e.

uritu

r pas

ush

qim

it m

e gji,

apo

k

ungu

ll, sp

inaq

, dom

ate, e

tj.) m

e - p

ite të

për

gatit

ur n

ë sht

ëpi,

apo

Shuj

ta e f

ëmijë

s duh

et

nuk ë

shtë

duke

fitu

ar n

ë pes

hë n

ë v

aj dh

e mish

dhe

/apo

të ku

qtë e

- b

ukë m

e gjal

pë/m

arga

rinë d

he

të p

asur

ohet

me m

ish,

mën

yrë a

deku

ate.

vezë

s, ap

o p

eshk

, apo

vezë

, pes

hk, d

jathë

, Je

pi u

shqi

m p

lotës

ues (

të sh

ënua

r - q

ull m

e ynd

yrë (

vaj/g

jalpë

/ - f

asul

e ma v

aj dh

e buk

ë, ap

o gj

alpë,

vaj o

se m

arga

rinë

në

shtyl

lën p

rej 6

m

arga

rinë)

, apo

- p

erim

e të f

resk

ëta (k

arot

a, sp

eca

dhe

m

uajve

der

i në 1

2 m

uaj).

- g

riz (m

iell g

ruri,

qum

ësht

, pak

t

ë ëm

bël,

dom

ate, e

tj), a

po

jepn

i 2 z

amra

në

ditë

Jepi

këtë

ushq

im 1

apo

2 he

rë n

ë s

heqe

r + va

j), ap

o - k

os ap

o

- pem

ë të f

resk

ëta

ditë

pas

ush

qim

it në

gji

(4-6

- k

açam

ak (m

iell m

isri,

ujë,

pak

- sup

ë të t

rash

ë per

imes

h, ap

o

(fru

ta se

zona

le), q

umës

ht

lugë

të re

çelit

).

krip

ë) +

vaj/g

jalpë

/mar

garin

ë/

çor

bë m

e mish

, djat

hë d

he

lop

e, bi

skot

a. pi

te të

qum

ësht

, apo

y

ndyr

ë.

p

ërga

titur

në s

htëp

i.

- p

ilaf o

rizi (

+ va

j/gjal

pë/m

arga

rinë)

d

he

apo

Je

pi 2

zam

ra n

ë ditë

- b

ukë m

e kos

, apo

- p

emë t

ë fre

skëta

(fru

ta se

zona

le),

- pem

ë të f

resk

ëta (f

ruta

sezo

nale)

, q

umës

ht lo

pe, b

iskot

a, pi

te të

- 3 h

erë n

ë ditë

nës

e ësh

të në

gji;

p

ërga

titur

në s

htëp

i.

- 5

her

ë në d

itë n

ëse n

uk m

ëkoh

et

n

ë gji.

menaxhimi nutritiV

277


10.2 Menaxhimi i lëngjeve Sasiaepërgjithshmeenevojavepërlëngjetëfëmijësështëllogariturmeformulënvijuese 100 ml/kg për 10 kg e parë, pastaj 50 ml/kg për 10 kg të tjerë, pastaj 25 ml/kg për çdo kg shtesë. Për shembull, fëmija me peshë prej 8kg merr 8 x 100 ml = 800 ml në ditë, fëmija 15 kg (10 x 100) + (5 x 50) = 1250 ml në ditë.

Tabela 32. Kërkesat për lëngje mbajtëse pesha trupore e fëmijës Lëngu (ml/ditë) 2 kg 200 ml/ditë 4 kg 400 ml/ditë 6 kg 600 ml/ditë 8 kg 800 ml/ditë 10 kg 1000 ml/ditë 12 kg 1100 ml/ditë 14 kg 1200 ml/ditë 16 kg 1300 ml/ditë 18 kg 1400 ml/ditë 20 kg 1500 ml/ditë 22 kg 1550 ml/ditë 24 kg 1600 ml/ditë 26 kg 1650 ml/ditë

Jepifëmijëssësëmurëmëtepërsesasitëelartshënuara,nësefëmijakatemper-aturë të ngritur (shtoji 10% për çdo 1°C të temperaturës së ngritur).

përcjellja e marrjes së lëngjeve Përkujdesu për të mbajtur hidrimin në nivel të duhur, tek fëmijët e sëmurë rëndë, të cilët nuk kanë marrë lëngje per os për një kohë të caktuar. Lëngjet duhet dhënë në mënyrë orale (përmes gojës apo tubës nazogastrike).

Nëse lëngjet duhet të jepen në mënyrë intravenoze është me rëndësi që të përcil-let nga afër infuzioni i dhënë fëmijës, për shkak të rrezikut të dhënies së sasisë së tepërt të lëngjeve, që mund të çojë deri te insuficienca e zemrës dhe edemi itrurit.Nëseështëepamundurqëtëpërcilletinfuzioningaafër,atëherëvijaIVduhet të përdoret vetëm për fëmijët që kanë dehidrim të rëndë, shok septik, dhënietëantibiotikëveIVdhetekfëmijëttetëcilëtdhëniaoraleelëngjeveështëekundërindikuar (si perforimi i zorrëve, apo problemet tjera kirurgjike abdominale). MbajtjaelëngjeveIVpërfshingjysmë-tretjenormalefiziologjikedhe5%glukozë.Mos jep vetëm 5% glukozë për periudha të gjata, sepse kjo mund të çojë në hiponatremi.Shihaneksin4,faqe361përpërbërjenelëngjeveIV.

menaxhimi i LëngjeVe

278

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

10.3 Menaxhimi i temperaturës së ngritur Në këtë udhëzues merret parasysh temperatura rektale. Temperaturat orale dhe aksillare janë më të ulëta rreth 0.5°C, respektivisht 0.8°C.

Temperatura nuk është tregues se duhet filluar trajtimi me antibiotik dhe mund tëndihmojësistemin imunqëta luftojë infeksionin.Sidoqoftëtemperaturatengritura (>39°C), mund të kenë efekte të dëmshme siç janë:

• zvogëlimiiapetitit

• iritimiifëmijës

• shfaqjaekonvulsionevetedisafëmijënëmesmoshës6muajshdhe5vjeç

• shtimiiharxhimittëoksigjenit(p.sh.tefëmijamepneumonitërëndë,insu-ficiencë të zemrës apo meningjit).

Të gjithë fëmijët me temperaturë të ngritur duhet që të ekzaminohen për shenja dhe simptoma, të cilat tregojnë shkaktarët bazë të temperaturës dhe duhet trajtuar sipas nevojës (shih kapitullin 6, faqe 133).

trajtimi me antipiretikë ParacetamolTrajtimi me paracetamol duhet të kufizohet për fëmijët e moshës ≥ 2 muajsh, që kanë temperaturë ≥ 39°C dhe janë të parehatshëm apo të shqetësuar, për shkak të temperaturës së ngritur. Fëmijët që janë vigjilent dhe aktiv është pak e besueshme që do të kenë ndonjë dobi nga marrja e paracetamolit. Doza e paracetamolit është 15 mg/kg çdo 6 orë.

Agjentët e tjerëAspirini nuk rekomandohet si vijë e parë e antipiretikëve për shkak të lidhjeve që ka me sindromin Rey, gjendjet e rralla por të rënda që mund ta prekin mëlçinë apotrurin.Shmangedhënieneaspirinëstekfëmijëtmevaricelë,ethedengueapo çrregullime të tjera hemorragjike.

Agjentët e tjerë nuk rekomandohen për shkak të toksicitetit të tyre dhe joefikasitetit (dipyrone, phenylbutazone) apo të shtrenjta (ibuprofen).

Kujdesi përkrahësFëmijët me temperaturë të ngritur duhet të vishen lehtë, të mbahen në dhomë të ngrohtë, por mirë të ventiluar dhe të inkurajohen për të marrë sa më tepër lëngje.Vendosjaepecetavetëlaguraezvogëlontemperaturënvetëmgjatëkohëssë aplikimit të tyre.

menaxhimi i temperaturës së ngritur

279


10.4 Kontrolli i dhimbjesPrincipet bazë të kontrollit të dhimbjes janë:

— jep analgjetikë nga goja, kur është e mundur (trajtimi IM mund të shkaktojë dhimbje)

— jepni rregullisht, ashtu që fëmija nuk do të ballafaqohet me përjetimin e dhimbjes, para se t’i jepet doza tjetër e analgjetikut.

— jepja në dozë që mund të rritet, apo fillo me një analgjetik të lehtë dhe kalo në analgjetikë më të fortë, sipas rritjes së nevojës për të qetësuar dhimbjen, apo zhvillimit të tolerancës

— cakto dozën për secilin fëmijë, meqenëse fëmijët do të kenë kërkesa të ndryshme në pikëpamje të dozës për të njëjtin efekt.

Përdori barnat vijuese për kontrollimin efektiv të dhimbjes:

1. Anestetikët lokal: për lezionet e dhimbshme në lëkurë apo mukoza apo gjatë procedurave të dhimbshme.

ä Lidokaina: aplikoje me gazë në ulçerat e dhimbshme të gojës, para ushqimit (aplikoje me dorëza, deri sa anëtari i familjes apo punëtori shëndetësor të mos jetë HIV-pozitiv dhe të mos ketë nevojë më për mbrojtje ngainfeksioni); ky vepron për 2-5 minuta.

ä TAK (tetrakain, adrenalin, kokain): aplikoje me tupfer gaze dhe vendose mbi plagët e hapura; është veçanërisht i dobishëm gjatë qepjes.

2. analgjetikët: për dhimbje të lehtë apo mesatare (siç është kokëdhembja, dhimbja post-traumatike dhe dhimbja prej spasticitetit).

ä paracetamol

ä aspirinë (shih komentet mbi përdorimin në faqe 278)

ä barnat anti-inflamatore josteroide, siç është ibuprofen.

3. Analgjetikët e fuqishëm siç janë opiatet: për dhimbje mesatare dhe të forta, që nuk reagojnë në trajtim me analgjetik.

ä morfinë,njëanalgjetikishtrenjtëdheifuqishëm:jepeoralapoIVçdo4–6orë,apopërmesinfuzionittëvazhdueshëmIV.

ä petidinë: jepe oral apo IM, çdo 4–6 orë

ä kodein: jepe oral çdo 6–12 orë, të kombinuar me jo-opioide, për të arritur analgjezi shtesë.

Vërejtje: Përcille me kujdes për depresion respirator. Nëse zhvillohet toleranca, doza duhet të rritet për të mbajtur shkallën e njëjtë të qetësimit të dhimbjes.

KOntrOLLi i dhimbjes

280

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

4. Barnat tjera: për problemet specifike të dhimbjes. Këto përfshijnë diazepamin për spazme muskulore, karbamazepinën për dhimbje neuralgjike dhe kor-tikosteroidet (siç është dexamethasone) për dhimbjet si pasojë e një ënjtje inflamatore, që shtyp në nerva.

10.5 Menaxhimi i anemisë anemia (jo e rëndë)Fëmijët e vegjël (mosha <6 vjeç) janë anemik nëse hemoglobina e tyre është <9.3 g/dl (përafërsisht e barabartë me hematokritin prej <27%). Nëse anemia është e pranishme, fillo trajtimin – pos nëse fëmija është rëndë i kequshqyer, me ç’rast shih faqen 187.

äJepi (shtëpi) trajtiminmehekur (dozaditoree tabletave të ferofolatit,aposhurupit të hekurit) për 14 ditë.

Vërejtje: Nëse fëmija është duke marrë sulfadoxine-pyrimethamine për malarie, mos i jep tableta hekuri që përmbajnë folate, deri në vizitën kontrolluese pas 2 javësh.Folatetmundtëndërveprojnëmeveprimineantimalarikëve.Shihseksionin7.4.6 (faqe 187) për përdorimin e hekurit në fëmijët e kequshqyer rëndë.

• Kërkongaprindëritqëtëkthehenmefëmijënpas14ditëve.Trajtimiduhettë jepet për 3 muaj, kur kjo është e mundur. Zakonisht duhen 2–4 javë që të korrigjohet anemia dhe 1 – 3 muaj pas kthimit të hemoglobinës në normë, për të mbushur depot e hekurit.

• Nësefëmijaështë≥ 2 vjeç dhe nuk ka pasur mebendazol në 6 muajt paraprak, jepi një dozë të mebendazolit (500 mg) për parazitë të mundshëm, apo larva (shih faqe 147).

• Këshillojenënënmbishprehitëemiratëtëushqyerit.

anemia e rëndëäJeputransfuzion të gjakut sa më parë që të jetë e mundur (shih më poshtë):

— të gjithë fëmijëve me hematokrit ≤ 12% apo Hb ≤ 4 g/dl

— fëmijëve me anemi më pak të rëndë (hematokrit 13–18%; Hb 4–6 g/dl) me ndonjë prej veçorive klinike vijuese:

• dehidrimklinik,klinikishtidukshëm• shok• vetëdijetëdëmtuar• pamjaftueshmërizemre• frymëmarrjetëthellëdhetëmundimshme• parazitemimalarikeshumëtëlartë(>10%eritrocitemeparazitë).

menaxhimi i anemisë

281


• Nëse qelizat e koncentruara janë në dispozicion, jepi 10 ml/kg të peshëstrupore, për 3–4 orë më mirë, sesa gjak të freskët. Nëse nuk ka, jepi gjak të freskët (20 ml/kg të peshës trupore) për 3–4 orë.

• Kontrollojefrekuencënrespiratoredhetëpulsit,çdo15minuta.Nëse,ciladoprej tyre tregon rritje, jepi transfuzion më ngadalë. Nëse ka ndonjë dëshmi të mbingarkesës me lëngje, si pasojë e transfuzionit të gjakut, jepi furosemide IV,1–2mg/kgtëpeshëstrupore,derinëmaksimumprej20mg.

• Pastransfuzionit,nësehemoglobinambetetsimëparë,përsëritetransfuzi-onin.

• Në fëmijët ekequshqyer rëndë,mbingarkesame lëngjeështëkomplikim ishpeshtëdheserioz.Jepiqelizatëkoncentruarakurke,apogjaktëfreskët,10 ml/kg të peshës trupore (më shumë se 20 ml/kg), vetëm njëherë dhe të mos përsëritet transfuzioni (shih faqe 195 për detaje).

10.6 Transfuzioni i gjakut10.6.1 Ruajtja e gjakutPërdore gjakun që është kontrolluar dhe është negativ për sëmundjet ngjitëse, përmes transfuzionit. Të mos përdoret gjaku të cilit i ka kaluar data e përdorimit, apo ka qenë jashtë frigoriferit, për më shumë se 2 orë.

Transfuzioni i shpejtë i vëllimeve të mëdha, në shpejtësi >15 ml/kg/orë të gjakut të ruajtur në 4°C, mund të shkaktojnë hipotermi, sidomos në foshnjat e vogla.

10.6.2 Problemet me transfuzionin të gjakutGjaku mund të jetë bartës i sëmundjeve ngjitëse (p.sh. sifilizit, hepatitit B dhe C, HIV-it).Kështuqë,kontrollodhuruesitpërsamëshumëprejkëtyresëmundjeveqë të jetë e mundur. Për të minimizuar rrezikun, jepi transfuzion gjaku vetëm kur kjo është esenciale.

10.6.3 Indikacionet për transfuzion të gjakutEkzistojnë pesë indikacione të përgjithshme për transfuzion të gjakut:

• humbjaakuteegjakut,kur20–30%tëvëllimittëpërgjithshëmtëgjakutështëhumbur dhe gjakderdhja vazhdon

• anemiaerëndë• shokuseptik(nëselëngjetIVjanëtëpamjaftueshmepërtëmbajturqarkullimin

adekuat dhe si plotësim i terapisë me antibiotik)• përtësiguruarplazmëdhetrombocitepërfaktorëtekoagulimit,nësekom-

ponentët specifike të gjakut nuk janë në dispozicion• eksanguinotransfuzionnëtëporsalindurmeverdhëztërëndë.

transFuZiOni i gjaKut

282

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

10.6.4 Dhënia e transfuzionit të gjakutPara transfuzionit, kontrollo si vijon:

• gjakuështëigrupittëduhurdheemriipacientitdhenumrijanëedhenëetiketëedhe në formë (në një emergjencë, zvogëloje rrezikun prej shpërputhjes apo reaksioneve të transfuzionit, përmes provës së pajtueshmërisë së grupeve specifike të gjakut, apo duke dhënë gjak të grupit 0, nëse ke)

• qesjaegjakutpërtransfuzionnukështëeshpuar

• qesjaegjakutnukkaqenëjashtëfrigoriferitpërmëshumëse2orë,plazmanuk është e kuqërremtë, apo nuk ka koagule të mëdha dhe eritrocitet nuk duken të purpurta apo të zeza

dhënia e transFuZiOnit të gjaKut

Dhënia e transfuzionit të gjakut. Vërejtje: Shishja është përdorur për të matur vëllimin e gjakut dhe dora imobilizohet për të parandaluar fleksionin e bërrylit.

283


• ndonjë shenjë e pamjaftueshmërisë së zemrës. Nëse është e pranishme, jepi 1mg/kgfurosemideIVnëfillimtëtransfuzionit,fëmijëstekicilivëllimiigjakutqarkullues është normal. Të mos injektohet në qesen e gjakut.

Kryeje regjistrimin themelor të temperaturës së fëmijës, frekuencës respiratore dhe frekuencës së pulsit.Vëllimiidhënëmetransfuzionfillimishtduhettëjetë20ml/kgtëpeshëstruporetë gjakut të freskët, i dhënë për 3–4 orë. Gjatë transfuzionit:• nëseështënëdispozicion,shfrytëzonjëpajisje infuzionipërtëkontrolluar

shpejtësinë e transfuzionit• kontrollonësegjakuështëdukerrjedhurnëshpejtësitëduhur• shihpërshenjatëreaksionevetëtransfuzionit(shihmëposhtë),veçanërisht

me kujdes në 15 minutat e parë të transfuzionit• regjistro dukjen e përgjithshme të fëmijëve, temperaturën, pulsin dhe

frekuencën respiratore, çdo 30 minuta• regjistro kohën e fillimit dhe të përfundimit të transfuzionit dhepraninë e

ndonjë reaksioni.Pas transfuzionit:• rivlerësofëmijën.Nëseduhetmëshumëgjak,duhetdhënënjësasiengjas-

hme me transfuzionin e dhënë dhe duhet përsëritur doza e furosemidit (nëse jepet).

10.6.5 Reaksionet e transfuzionitNëse paraqiten reaksionet e transfuzionit, së pari kontrollo etiketën e qeses së gjakut dhe identitetin e pacientit. Nëse ka ndonjë shpërputhje, ndërpreje menjëherë transfuzionin dhe lajmëro bankën e gjakut.

Reaksionet e lehta (si pasojë e tejndjeshmërisë së lehtë)Shenjat dhe simptomat: n ekzantema që kruhet

Menaxhimi: ä ngadalëso transfuzioninä jepi chlorphenamine 0.1 mg/kg IM, nëse keä vazhdo transfuzionin në shpejtësi normale, nëse nuk ka përparim të

simptomave pas 30 minutave

ä nëse simptomat perzistojnë, trajtoje si reaksion të lehtë (shih më poshtë).

reaKsiOnet e transFuZiOnit

284

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

Reaksionet mesatarisht të rënda (si pasojë e tejndjeshmërisë së mesme, reak-sioneve jo-hemolitike, kontaminimit pirogjen apo bakterial)

Shenjat dhe simptomat:n ekzantemë e rëndë që kruhet (urtikarie)

n zjarrmi

n temperaturë>38°C (Vërejtje: temperaturamund tëketëqenëepranishmepara transfuzionit)

n rigjiditet

n shqetësim

n frekuencë e rritur e zemrës.

Menaxhimi:ändërprejetransfuzionin,pormbajevijënIVtëhapurmetretjefiziologjike

äjepi200mghydrocortisone,IVapochlorphenamine0.25mg/kgIM,nëseke

ä jepi bronkodilator, nëse ka fishkëllimë (shih faqe 88–90)

ä dërgo në bankën e gjakut si vijon: pajisjen e përdorur për dhënien e gjakut, mostrën e gjakut prej një vendi tjetër dhe mostrat e urinës të mbledhura gjatë 24 orëve.

ä nëse ka përmirësim, rifillo ngadalë transfuzionin me gjak tjetër dhe vëzhgoje me kujdes

ä nëse nuk ka përmirësim në 15 minutat e ardhshëm, trajtoje si rrezik për jetë (shih më poshtë) dhe raportoje tek mjeku përgjegjës dhe në bankën e gjakut.

Reaksionet e rrezikshme për jetë (si pasojë e hemolizës, kontaminimit bakterial dhe shokut septik, mbingarkimit me lëngje apo anafilaksës)

Shenjat dhe simptomat:n temperaturë>38°C (Vërejtje: temperaturamund tëketëqenëepranishme

para transfuzionit)

n shtangime

n shqetësim

n frekuencë e rritur e zemrës

n frymëmarrje e shpejtësuar

n urinë e zezë apo e kuqe e mbylltë (hemoglobinuri)

n gjakderdhje e pashpjegueshme

reaKsiOnet e transFuZiOnit

285


n konfuzion

n kolabim.

Vërejësenënjëfëmijëtëpavetëdijshëm,gjakderdhjaepakontrolluaraposhokumund të jetë e vetmja shenjë e reaksionit të rrezikshëm për jetë.

Menaxhimi:ändërprejetransfuzionin,pormbajetëhapurvijënIVmetretjefiziologjike

ä ruaji rrugët e frymëmarrjes dhe jepi oksigjen (shih faqe 4)

ä jepi epinephrine (adrenaline) 0.01 mg/kg të peshës trupore (baras me 0.1 ml të tretësirës 1 në 10 000

ä trajtoje shokun (shih faqe 4)

äjepi200mghydrocortisoneIV,apochlorpheniramine0.1mg/kgIM,nëseke

ä jepi bronhodilator, nëse ka fishkëllimë (shih faqe 88–90)

ä raportoje tek mjeku përgjegjës dhe në laboratorin e gjakut, sa më parë që të jetë e mundur

ämbajeqarkulliminrenaltëgjakutmefurosemideIV1mg/kg

ä jepi antibiotik sikur për septikemi (shih faqe 158).

10.7 Terapia me oksigjen indikacionetKur është në dispozicion, terapia me oksigjen duhet të drejtohet përmes puls oksimetrit (shih faqe 288). Jepi oksigjen fëmijës me SaO2 <90%, dhe shtoje oksigjeninpërtëarriturSaO2 >90%. Kur puls oksimetrat nuk janë në dispozicion, nevoja për terapi me oksigjen duhet të drejtohet nga shenjat klinike, të cilat janë më pak të besueshme.

Kur furnizimi me oksigjen është i kufizuar, duhet t’u jepet prioritet fëmijëve me pneumoni të rëndë, bronkiolit apo astmë që:

n kanë cianozë qendrore, apo

n nuk janë në gjendje të pinë (kur kjo është si pasojë e distresit respirator).

Aty ku pajisja me oksigjeni është më e begatshme, ky duhet t’u jepet fëmijëve me cilëndo nga vijueset:

n retraksion i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit

n frekuencë respiratore prej 70/min apo mbi

n gjëmim me secilën frymëmarrje (në foshnjat e vogla)

n tundje koke (shih faqe 70).

terapia me OKsigjen

286

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

burimetPajisjet për oksigjen duhet të jenë në dispozicion gjatë gjithë kohës. Dy burimet kryesore të oksigjenit janë cilindrat dhe koncentruesit e oksigjenit. Është me rëndësi që krejt pajisja të kontrollohet për pajtueshmëri.

Cilindrat e oksigjenit dhe koncentruesitShih listën e pajisjes së rekomanduar përpërdorim me cilindra dhe koncentrues të oksigjenit dhe udhëzimet për përdorimin e tyre në dokumentet e rishqyrtimit teknik të OBSh-së, Terapia me oksigjen në menaxhimin e fëmi-jës me një infeksion akut respi-rator dheDoracakuneOBSh-sëPërdorimi klinik i oksigjenit (shih Referencën në faqe 305).

dhënia e oksigjenitRekomandohen tri metoda për dhënien e oksigjenit: kanulat nazale, kateteri nazal dhe kateteri nazofaringeal. Kanulat nazale apo kateteri nazal preferohet në shumicën e rrethanave. Kanulat nazale janë metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit foshnjave të vogla dhe fëmijëve me krup apo pertusis të rëndë.

Përdorimi i kateterit nazofaringeal kërkon përcjellje nga afër dhe vep-rim të shpejtë, në rast se kateteri hyn në ezofag apo zhvillohen komp-likime të tjera serioze. Përdorimi i maskës së fytyrës, apo kutive të kokës nuk rekomandohet.

Kanulat nazale. Këta janë gypa të shkurtërtëfuturnëhundë.Vendosiato mu brenda hundës dhe përforcoi me një copë të shiritit ngjitës në faqe

terapia me OKsigjen

Terapia me oksigjen: vendosja e drejtë e kateterit nazal (pamje transversale)

Terapia me oksigjen: kanulat nazale të vendosura drejtë dhe të përforcuara

287

10. Kujdesi përKrahësterapia me OKsigjen

afër hundës (shih figurën). Duhet pasur kujdes që të mbahen hundët të lira nga mukusi, i cili mund të bllokoj rrjedhën e oksigjenit.

äVendosenjëshpejtësitërrjedhësprej1–2litër/min(0.5litër/minnëfoshnjatevogla) për të zhvilluar një përqendrim oksigjeni të thithur prej 30–35%. Njomja (humidifikimi) nuk kërkohet me kanulat nazale.

Kateteri nazal. Ky është një kateter 6 apo 8 FG, i cili plasohet në shpinën e zgavrës sëhundës.Vendosekateterinnënjëdistancëprejfaqesanësoretëhundës,derinë buzën e brendshme të vetullës.

ä vendose shpejtësinë e rrjedhës prej 1–2 litër/min. Njomja nuk kërkohet me kateter nazal.

Kateteri nazofaringeal. Ky është një kateter 6 apo 8 FG, i cili është plasuar në faringmunënnivelineuvulës.Vendosekateterinnënjëdistancëtëbarabartëmeatë prej faqes anësore të hundës deri përballë veshit (shih figurën B, më lartë). Nëse është vendosur tepër poshtë, mund të paraqiten mundimi dhe vjellja, e më rrallë fryrja gastrike.

äVendosenjëshpejtësitërrjedhësprej1–2litër/min,qëzhvillonnjëpërqendrimoksigjeni të thithur prej 45–60%. Është me rëndësi që kjo shpejtësi e rrjedhës të mos kalohet për shkak të rrezikut prej fryrjes së lukthit. Njomja është e nevojshme.

përcjelljaAftësoi infermieret që të vendosin dhe të përforcojnë kanulat nazale apo kateterin drejtë. Kontrollo rregullisht nëse pajisja është duke punuar siç duhet dhe largo dhe pastro kanulat apo kateterin së paku dy herë në ditë.

B. Pamja transversale e pozitës së kateterit nazofaringeal

A: Matja e distancës prej hundës deri në tragus të veshit, për futjen e kateterit nazofaringeal

288

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

Përcille fëmijën së paku çdo 3 orë për të përcaktuar dhe korrigjuar ndonjë problem, përfshirë:

• SaO2 përmes pulsoksimetrit

• kateterinapokanulatnazalejashtëvendittëvendosjes

• rrjedhënnësisteminedhëniessëoksigjenit

• shpejtësinëjotëdrejtëtërrjedhjessëoksigjenit

• rrugënefrymëmarrjes,tëbllokuarmemukus(pastrohundënmefitiltënjomë,apo aspirim të kujdesshëm)

• fryrjengastrike(kontrollopozitënekateteritdhekorrigjojeatë,nëseështëedomosdoshme).

puls oksimetri Puls oksimetri është aparat që mat, në mënyrë jo-invazive, saturimin e gjakut me oksigjen. Për këtë qëllim, ky emiton një rreze drite nëpër indet, si gishti apo tërë doraapokëmbanëfëmijëtevegjël.Saturimiështëmaturnëarterietevogladhekështunaofrohetnevesisaturimarterialmeoksigjen(SaO2). Ka prova që mund të ripërdoren dhe zgjasin disa muaj dhe të atilla për një përdorim.

Saturiminormalmeoksigjennëniveldeti,nëfëmijëështë95–100%;nëpneu-monin e rëndë, duke qenë se marrja e oksigjenit në mushkëri është penguar, ky mund të bije. Oksigjeni zakonisht jepet me saturim <90% (i matur në ajër të dhomës). Kufij të ndryshëm mund të përdoren në lartësi apo nëse oksigjeni është i pamjaftueshëm. Përgjigja në terapinë me oksigjen mund të matet poashtu me pulsoksimetër,dukeqenëseSaO2 duhet të ngrihet, nëse fëmija ka sëmundje tëmushkërive(mesëmundjecianotiketëzemrës,SaO2 nuk ndryshon kur jepet oksigjeni). Rrjedha e oksigjenit mund të titrohet me puls oksimetër, për të siguruar njëSaO2 >90% stabil, pa shpenzuar tepër oksigjen.

Kohëzgjatja e terapisë me oksigjenVazhdodhënieneoksigjenitderisafëmijatëjetënëgjendjetëmbajëSaO2 >90% në ajrin e dhomës. Kur fëmija është stabil dhe përmirësohet, hiqe fëmijën nga oksigjenipërdisaminuta.NëseSaO2 mbetet mbi 90%, ndërpreje oksigjenin, por kontrolloje sërish gjysmë ore më vonë dhe çdo 3 orë më tutje, në ditën e parë të oksigjenoterapisë, për t’u siguruar se fëmija është stabil. Kur puls oksimetri nuk është në dispozicion, kohëzgjatja e oksigjenoterapisë përcaktohet sipas shenjave klinike (shih fq. 285), që janë më pak të besueshme.

terapia me OKsigjen

289


10.8 Lodrat dhe terapia me lojëMostër e planprogramit të terapisë me lojëSecilisesionlojepërfshinaktivitetegjuhësoredhemotorikedheaktivitetemelodra.

aktivitetet gjuhësoreMësoja fëmijës këngët lokale. Inkurajo fëmijën të qeshet, vokalizojë dhe përshkruajë atë që ai/ajo është duke bërë.

aktivitetet motorikeGjithmonë inkurajo fëmijën që të kryejë aktivitetin e ardhshëm motorik të përshtatshëm.

aktivitetet me lodra

Rrathët në spango (prej 6 muajsh)Radhiti filetat, rrotullat dhe disa ob-jekte të vogla (p.sh. të prera nga qafa e shisheve plastike) në një spango. Lidhe spangon në rreth, duke lënë një pjesë të gjatë të spangos të lirë për ta mbajtur (kapur).

Blloqet (prej 9 muajsh)Blloqe të vogla të drurit. Lëmoi sipërfaqet me letër gërvishtëse dhe ngjyrosi me ngjyra të shndritshme, nëse është e mundur.

Lodrat me kuti (çerdhe) (prej 9 muajsh)Preje fundin e dy shisheve të formës së njëjtë, por të madhësisë së ndryshme. Shishja më e vogël duhet vënë brendashishes më të madhe.

LOdrat dhe terapia me LOjë

290

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës


Lodrat brenda dhe jashtë (prej 9 muajsh)Çfarëdo kutie plastike apo kartoni dhe objekte të vogla (jo shumë të vogla për t’u gëlltitur).

Kërcitëset (prej 12 muajsh)Prej rripa të gjatë të plastikës prej shisheve me ngjyrat e plas-tikës.Vendosiatonënjëshishetëvogëlplastiketransparentedhe ngjite kapakun fort.

Daullja (prej 12 muajsh)Çfarëdo llamarine me kapak që mbyllet mirë.

Kukulla (prej 12 muajsh)Prei dy forma kukullash prej një cope petke dhe qepi buzët bashkë, duke lënë një hapje të vogël. Ktheje mbrapsht kukullën dhe mbushe me copa materialesh. Qepe hapjen dhe qepe apo vizatoje fytyrën në kukull.

Shishja e postimit (prej 12 muajsh)Një shishe plastike e madhe transparente me qafë të vogël dhe një objekt të vogël të gjatë që kalon nëpër qafë (jo aq e vogël sa për t’u gëlltitur).

291


Shtyje lodrën përpara (prej 12 muajsh)Bëje një vrimë në qendër të bazës dhe ka-pakut të një kanaçeje me formë cilindrike. Fute një copë teli (të gjatë rreth 60 cm)

nëpër secilën vrimë dhe mbylli skajet brenda kanaqes. Vendosi disa

kapakë metalik të shisheve dhe mbylle kapakun.

Tërhiqi përpara lodrat (prej 12 muajsh)Simëlartë,posqënëvendtëtelitpërdoret spangoja.

Ngjitja e shisheve (prej 12 muajsh)Prei së paku tri shishe plastike të rrumbul-lakëta identike përgjysmë, dhe ngjiti njërën mbi tjetrën.

Pasqyra (prej 18 muajsh)Një kapak kanaqeje pa buzë të mprehta.

Enigma (prej 18 muajsh)Vizatonjëfigurë(p.sh.kukull)dukepërdorurshkumësnë një copë kartoni, me formë drejtkëndëshi apo katrori. Preje figurën përgjysmë apo në katër pjesë.

Libri (prej 18 muajsh)Nga një kuti kartoni prej tri copa me formë drejtkëndëshi të të njëjtës madhësi. Ngjite apo vizatoje nga një figurë në të dy anët e secilës pjesë. Bëji dy vrima poshtë në njërën anë të secilës pjesë dhe kaloje spangon nëpër vrima për të krijuar librin.


292

10. K

ujde

si p

ërKr

ahës

Shënime

293

11. MonitoriM

i

Kapitulli 11

Monitorimi i përparimit të fëmijës

11.1 Procedurat monitoruese 29311.2 Tabela monitoruese 29411.3 Auditi i kujdesit pediatrik 294

11.1 Procedurat monitoruese Me qëllim që përcjellja të jetë efektive, punëtori shëndetësor duhet të dijë:

• administriminkorrekttëtrajtimit

• përpariminepriturtëfëmijës

• efektetemundshmeanësoretëtrajtimit

• komplikimetqëmundtëshfaqendhemënyratsimundtëidentifikohen

• diagnozattjeratekfëmijaicilinukreagonnëtrajtim.

Fëmijëtetrajtuarnëspitalduhetkontrolluarrregullishtpërkeqësiminegjendjessëtyresidhekomplikimet,efektetanësoretëtrajtimit,apogabimetebëragjatëadministrimittëtrajtimit,meqëllimqëtëreagojmësamëshpejt.Shpeshtësiaemonitorimitvaretngarëndesadhenatyraesëmundjes(shihpjesëtërëndësishmenë Kapitulli 3 deri 8).

Detajetegjendjessëfëmijësdheprogresiduhettëregjistrohen,gjëqëmundë-sontërishikohenngaanëtarëttjerëtëstafit.Punëtorishëndetësor,iciliështëpërgjegjëspërkujdesinndaj fëmijësdheështëautoritetqëmund tandërrojëtrajtimin,duhettëmbikëqyrëtrajtimindhetaekzaminojëfëmijënrregullisht.

Fëmijëtesëmurërëndëduhettëvizitohenngamjeku(apoprofesionistëttjerëmepërvojë)samëparëqëfëmijatështrohetnëspital.Këtovizitaduhettëshihensi mundësi për të inkurajuar komunikimin në mes të familjes dhe fëmijëve të sëmurëdhestafittëspitalit.

294

11. M

onit

oriM

i

11.2 Tabela monitoruese Tabela monitoruese duhet përfshijë këto elemente.

1. Detajet e pacientit

2. Shenjatvitale(tëtreguaramepikëlidhurmegjendjenevetëdijes,temperaturën,frekuencën respiratore, pulsin dhe peshën).

3. Ekuilibriilëngjeve

4. Prezenca e shenjave klinike, komplikimeve dhe rezultateve pozitive gjatëhulumtimeve.Gjatë çdokontrolli regjistronësekëtoshenja janëapo jo tëpranishme.Regjistropoashtuçdoshenjëapokomplikimtëri.

5. Trajtimet e dhëna

6. Tëushqyerit/nutricioni.Regjistropeshënefëmijësnëpranimdhenëintervaletëduhuragjatëtrajtimit.Duhetregjistruarçdoditëtëushqyeritefëmijësqoftëtëushqyermegjiapotjetër.Regjistrosasinëeushqimittëkonsumuardhedetajettëproblemevegjatëtëushqyerit.

7. Shihshtojcën6(faqe371)përdetajetsekumundtëgjenishembujtëtabelavemonitoruesedheudhëzuesitpërkujdesinkritik.

11.3 Auditi i kujdesit pediatrik Cilësia e kujdesit te fëmijët e shtruar në spital mund të përmirësohet, nëse ekzistonsistempërrishikiminerezultatevetësecilitfëmijëtështruarnëspital.Siminimum,sistemiduhettëregjistrojëfëmijëtevdekurnëspital.Trendetnëshkallën e vdekshmërisë së fëmijëve mund të krahasohen dhe trajtimi i dhënë mundtëdiskutohetmetërëstafin,meqëllimtëidentifikimittëproblemevedhegjetjenezgjidhjevemëtëmira.

Auditi i kujdesit pediatrik në spitale mund të bëhet duke krahasuar cilësinë e kujdesit me standardet e parapara, siç janë ato të parapara në rekomandimet e OBSH-së në këtë doracak. Auditi i suksesshëm mund të bëhet vetëm mepjesëmarrje të plotë të gjithë stafit mjekësor dhe infermiereve. Qëllimi ështëzgjidhjaeproblemevepaakuzuardikëpërgabime.Auditiduhettëjetëithjeshtëdhetëmosmarrëtepërkohë.Njësugjerimështëtëpyetetpersonelimjekësorlidhur me pikëpamjet e tij për përmirësimin e cilësisë dhe dhënia prioritetit këtyreproblemeve.

tabela Monitoruese

295

11. MonitoriM

i

Shënime

296

11. M

onit

oriM

i

Shënime

297

12. Lëshimi

Kapitulli 12

Këshillimi dhe lëshimi nga spitali

Procesi i lëshimit nga spitali për të gjithë fëmijët duhet të përfshijë:

• caktiminesaktëtëkohëssëlëshimitprejspitalit• këshilliminenënës,mbitrajtimindhetëushqyeritefëmijësnështëpi• sigurimisestatusiiimunizimittëfëmijësdhekartelaetijjanëplotësuarme

rregull• komunikimimepunëtorinshëndetësor,qëekareferuarfëmijën,apoicilido

tëjetëpërgjegjëspërkujdesinemëtutjeshëm• udhëzimetmbiatësekurduhettëkthehetnëspitalpërvizitëkontrolluesedhe

mbishenjatdhesimptomatqëtregojnëpërnevojënekthimiturgjent• përkrahjaefamiljesmendihmëtëveçantë(p.sh.sigurimiipajisjespërfëmijën

mepaaftësiapolidhjameorganizatatpërkrahësetëbashkësisë,përfëmijëtmeHIV/AIDS).

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali Nëpërgjithësi,nëmenaxhimineinfeksioneveakute,fëmijamundtëkonsiderohetigatshëmpërt’ulëshuarpasiqëgjendjakliniketëjetëpërmirësuardukshëm(afebrile,vigjilente,hanëdhepinënormal)dhetrajtimioralkafilluar.

Vendimetsekurtëlëshohet,duhetmarrënëbazaindividuale,dukemarrëparasyshnjënumërfaktorësh,siçjanë:

• kushtetnështëpinëfamiljaredheshkallënepërkrahjesqëështënëdispozicionpërkujdesndajfëmijës

12.1 Caktimiikohëssëlëshimit nga spitalit 29712.2 Këshillimi 29812.3 Këshillimimbitë ushqyerit 29912.4 Trajtimishtëpiak 30012.5 Kontrollimiishëndetit të nënës 300

12.6 Kontrollimiistatusit tëimunizimit 30112.7 Komunikimimepunëtorët shëndetësortënivelit parësor 30212.8 Sigurimiikujdesitgjatë vizitavekontrolluese 303

298

12. L

ëshi

mi

• gjykiminepersonelitmbigjasatqëkursiitrajtimittëkryhetnështëpi

• gjykiminepersonelitmbigjasatqë familja tëkthehetmenjëherënëspital,nësegjendjaefëmijëspërkeqësohet.

CaktimiilëshimittëfëmijësmekequshqyeshmëritërëndëështëveçanërishtirëndësishëmdheështëdiskutuarenkasnëKapitulli7,faqe196.Nëçdorast,familjesduhett’ijepensamëshumëparalajmërimepërdatënelëshimit,ashtuqëtëbëhenpërgatitjetepërshtatshmepërpërkrahjenefëmijësnështëpi.

Nëse familja e largon fëmijën para kohe, përkundër këshillave të personelitshëndetësor,këshillojenënënsesitavazhdojëtrajtiminnështëpidheinkurajojeqëtasjellë fëmijënpërvizitëkontrolluesepas1–2ditëshdhetëvejëkontaktme punëtorët shëndetësor lokal, për t’i ndihmuar asaj në kujdesin përcjellëspërfëmijën.

12.2 Këshillimi Kartela e nënësKartelaethjeshtë,eilustruar,qëiapërkujtonnënësudhëzimetekujdesitshtëpiak,kohënkurduhettëkthehetpërvizitëkontrolluesedheshenjatqëtregojnënevojënpërkthimtëmenjëhershëmnëspital,mundt’ijepetsecilësnënë.KartelaeNënësdot’indihmojëasajqëtëmbajëmendushqimetdhelëngjetepërshtatshmedhekohënkurduhettëkthehettekpunëtorishëndetësor.

KartelaepërshtatshmeenënësështëzhvilluarsipjesëetrajnimitlokalpërMe-naxhimineintegruartëSëmundjevetëFëmijëve(MISF).Sëparikontrollonëseështëpërgatiturndonjënëvendintuajdheshfrytëzojeatë.Nësejo,shihShtojca6përdetajesekutëgjeninjëshembull.

KureshqyrtoniKartelënenënësmenënën:

• MbajeKartelënashtuqënënatëmundtëshohëlehtëilustrimet,apojepjaasajtambajëvet.

• Tregoilustrimetderisafletdhesqarosecilënprejtyre;kjodotëndihmojëatëqëtëmbajëmendseçkaparaqesinilustrimet.

• Shënjoinformatatqëjanëtërëndësishmepërnënën.Përshembull,rrethojikëshillatpërtëushqyerpërmoshënefëmijësdherrethoshenjatkurduhettëkthehetmenjëherë.Nësefëmijakadiarre,shënjolëngjetqëduhetdhënë.Regjistrodatëneimunizimittëardhshëm.

• Shihnësenënaduketebrengosurapohutuar.Nësepo,inkurajojetëpyes.

• Thuajnënësqët’uapërsërismefjalëtevetaçfarëduhettëbëjënështëpi.Inkurajoatëqëtëshfrytëzojëkartelënpërtëmbajturmend.

KëshiLLimi

299

12. Lëshimi

• Jepiasajkartelënqëtamarrënështëpi.Sugjeroiasajqët’uatregojëatëedheanëtarëvetëtjerëtëfamiljes.(NësenukkenisasitëmjaftueshmeKartelashpërt’uadhënëtëgjithanënave,mbajidisanëklinikëqët’uatregoshatyre.)

12.3 Këshillimi mbi të ushqyerit NëkontekstinekëshillimitpërHIV,shihfaqe223.

identifikimi i problemeve të të ushqyeritSëpari,identifikondonjëproblemnëtëushqyer,qënukështëzgjidhurplotë-sisht.

Shtrojapyetjetvijuese:

• A e ushqeni fëmijën tuaj në gji?— Saherëbrendaditës?

— Aeushqeninëgjiedhegjatënatës?

• A merr fëmija ndonjë ushqim apo lëng tjetër?— Çfarëushqimiapolëngjesh?

— Saherënëditë?

— Çkapërdorëpërtaushqyerfëmijën?

— Nëçfarësasiejanëshujtat?

— Aemerëvetfëmijashujtënevet?

— Kusheushqenfëmijëndhesi?

Krahasotëushqyeritetashëmtëfëmijësmeudhërrëfyesiterekomanduarpërtëushqyeritefëmijëssëasajmoshe(shihseksionin10.1.2,faqe271).Identifikoçfarëdondryshimidheshënoiatosiproblemetëtëushqyerit.

Gjithashtumerrinëkonsideratëedhe:

• Vështirësitë në të ushqyerit në gji• Përdorimin e shishes për ushqim• Mungesa e të ushqyerit aktiv• Mos-ushqimin e mirë gjatë sëmundjesKëshillojenënënsesitëtejkalojëproblemetdhesesitaushqejëfëmijën.

Referohu në rekomandimet lokale për fëmijët e moshave të ndryshme. Këtorekomandimeduhettëpërfshijnëdetajetpërushqimetepërshtatshmevendore,tëpasurameenergjidheushqimetplotësuesetëpasuramenutrientë.

KëshiLLimi për nutricion

300

12. L

ëshi

mi

Edhekurnukgjindenproblemespecifiketëtëushqyerit,lëvdojenënënpëratoqëajoibënëmirë.Jepiasajkëshillapromovuesepër:

— tëushqyeritnëgji

— praktikat e përmirësuara të të ushqyerit plotësues, me përdorimin eushqimevelokalenëdispozicion,tëpasurameenergjidhenutrientë

— dhënienemezevenutritive,fëmijëvetëmoshës≥2vjeç.

Shembujt e dietave të përshtatshme nutritive (shih Diagrami 15, faqe 106nëDoracakuneOBSh-sëpër Menaxhimin e fëmijës me infeksion serioz apo kequshqyeshmëri të rëndë(shihreferencatnëfaqe305))mundtështypenpërndryshimngaKartelaenënëseadaptuarnëvend.

12.4 Trajtimi shtëpiak • Përdorgjuhënqëekuptonnëna.

• Përdormetodamësimorendihmëse,sidemonstriminegjallë(p.sh.gotatezakonshmepërpërzierjenëORS-së).

• Lejonënënqëtëushtrojëatëqëduhettëbëjë,p.sh.përgatitjenetretësirëssëORS-së,apodhënienenjëbarioraldheinkurajojeatëqëtështrojëpyetje.

• Jepikëshillanëmënyrëkonstruktivedhetëdobishme,dukelëvduarnënënpërpërgjigjetesakta,aposhprehitëemira.

Mësimiinënavenukkatëbëjëvetëmmedhënieneudhëzimeve.Kyduhettëpërfshijëhapatvijues:

• Jepi informata.Sqarojanënëssiduhetbërë trajtimin,p.sh.përgatitjeneORS-së,dhënienenjëantibiotikuoral,apoaplikimineyndyrëspërsy.

• Tregoja një shembull.Tregoinënëssesitëjaptrajtimin,dukeidemonstruarçfarëtëbëjë.

• Le të ushtrojë ajo vet.Kërkoinënësqëtëpërgatisëbarin,apotëjaptrajtiminderisaeshikoniju.Ndihmonisipasnevojës,ashtuqëajotabëjësiduhet.

• Kontrollo se sa ka kuptuar.Lutenënënqëtëpërsërisudhëzimetmefjalëtëveta,aposhtroipyetjeqëtëshohëshnëseekakuptuardrejtë.

12.5 Kontrollimi i shëndetit të nënës Nësenënaështëesëmurë,siguroja trajtimindhendihmojë tëcaktojëvizitënkontrolluesenëambulancënmëtëafërttëmjekësisëfamiljare.Kontrollostatusinnutritivtënënësdhejepindonjëkëshillëtëpërshtatshme.Kontrollostatusineimunizimittënënësdhe,nësenevojitet,jepitetanustoksoid.Sigurohuqënëna

trajtimi shtëpiaK

301

12. Lëshimi

tëketëqasjenëplanifikimfamiljardhekëshillimmbiparandalimineinfeksioneveseksualisht të transmetueshmedhe HIV-it.Nësefëmijakatuberkulozë,nënaduhettëbëjënjëradiografikraharoridhetestMantoux.Sigurohuqënënatëdijëkut’ikryejëatodhesqarojapsejanëtënevojshme.

12.6 Kontrollimi i statusit të imunizimit Kërkojakartelenevaksinimittëfëmijësdhepërcaktonëseështëbërëimunizimiiplotëirekomanduarpërmoshënefëmijës.Shënondonjëvaksinëqëfëmijaduhettëmarrëdhesqarojanënës,pastajjepiatovaksinaparasefëmijatëlëshojëspitalindheshënojëatonëkartelë.

orari i rekomanduar i vaksinimitTabela33paraqet rekomandimetndërkombëtare tëOBSh-së.Rekomandimetkombëtaredotëmarrinparasyshmodeletlokaletësëmundjeve.

Tabela 33. Kalendari i vaksinimit (sipas Institutit Kombëtar të Shëndetit Publik)*

mosha Lindje 2 3 4 12 aplikimi Vaksina muaj muaj muaj muaj BCG x i.dpolio orale x x x p.o Dtp x x x i.m Hepatiti B x x x i.m MMR x s.c

*IKShP - Prishtinë

KontroLLimi i statusit të imunizimit

302

12. L

ëshi

mi

KundërindikacionetËshtëmerëndësiqëtëvaksinohentëgjithëfëmijët,përfshirëataqëjanëtësëmurëdhetëkequshqyer,derisatëmosketëkundërindikacione.Ekzistojnëvetëm 3 kundërindikacionepërvaksinim:

• MosijepvaksinëtëBCG-sëfëmijësmeinfeksionsimptomatikmeHIV/AIDS,porjepjavaksinattjera.

• Jepitëgjithavaksinat,përfshirëvaksinëneBCG-sëfëmijësmeHIVinfeksionasimptomatik.

• MosijepDTP-2apo-3fëmijësqëkapasurkonvulsioneaposhokbrenda3ditëveqëprejdozësmëtëfundit.

• Mos i jepDTP fëmijësmekonvulsione rekurrente aponjë sëmundjeneu-rologjikeaktivetësistemitnervorqendror.

FëmijësmediarresipasojëePoliossëmarrëduhett’ijepetdozaepolios.Sido-qoftë,kjodozënuk duhettënumërohetnëorar.Bëjenjëshënimnëlibrezënevaksinimittëfëmijësqëpërputhetmediarrenë,ashtuqëprofesionistishëndetësordotadijëkëtëdhedot’ijapfëmijësnjëdozëplotësuese.Mundësiaedytëpërtëmarrëdozënevaksinëssëfruthitduhett’uofrohettëgjithëfëmijëve.Kjomundtëbëhetqoftësipjesëeoraritrutinorapogjatëfushatave.

12.7 Komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor informatat e nevojshmePunëtorëtshëndetësortënivelitparësorqëkanëreferuarfëmijënnëspitalduhettëmarrininformacionmbikujdesinefëmijësnëspital,qëduhettëpërfshijë:

• diagnozat/diagnozën

• terapitëedhëna(dhekohëzgjatjeneqëndrimitnëspital)

• përgjigjenefëmijësnëkëtëtrajtim

• udhëzimet e dhëna nënës për trajtimin përcjellës apo kujdesin tjetër nështëpi

• çështjettjerapërpërcjellje(p.sh.imunizimi).

Nësefëmijakakartelënevaksinimitinformatatemësipërmemundtëregjistrohennëtëdhemundt’ikërkohetnënësqët’iatregojëlibrezënpunëtoritshëndetësor.Kurnukkakartelëshëndetësore,këtodetajeduhetregjistruarnëletërtëshkurtërpërnënëndhepunëtorëtshëndetësor.

KomuniKimi me punëtorët shëndetësor të niVeLit parësor

303

12. Lëshimi

12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese Fëmijët që nuk kanë nevojë për hospitalizim, por mund të trajtohen në shtëpiKëshillojitëgjithanënatqëimarrinfëmijëtevetnështëpi,pasvlerësimitnëspital,kutëshkojnëtekprofesionistishëndetësorpërvizitëkontrolluese.Nënatmundtëkenënevojëtëkthehennëspital:

• përvizitëkontrolluesenënjënumërcaktuarditësh(p.sh.kurështëedomo-sdoshmetëkontrollohetpërparimi,aporeagiminënjëantibiotik)

• nëseparaqitenshenjatqësugjerojnësesëmundjapopërkeqësohet

• përimunizimineardhshëmtëfëmijës.

Ështëveçanërishterëndësishmetëmësohetnënapërshenjatqëtregojnënevojënpërkthimnëspitalmenjëherë.Udhëzimetmbivizitënkontrolluesepërgjendjenklinikespecifike,janëdhënënëseksionetgjegjësetëkëtijlibër-xhepi.

Vizita kontrolluese për problemet e të ushqyerit dhe ato nutritive• Nësefëmijakaproblemtëtëushqyeritdhejukenirekomanduarndryshim

nëtëushqyer,kontrollojesërishpas5ditësh,përtëparënësenënakabërëndryshimindheofroikëshilliminemëtutjeshëmsipasnevojës.

• Nësefëmijakaanemi,kontrollojesërishpas14ditësh,përt’idhënëmëshumëhekuroral.

• Nësefëmijakapeshëshumëtëulët,vizitakontrollueseplotësueseështëenevojshme pas 30 ditësh. Kjo vizitë kontrolluese do të përfshijë matjen epeshës,rivlerësiminepraktikavetëtëushqyeritdhedhënienekëshillavetëmëtutjeshmepërtëushqyerit.

Kur te kthehet menjëherëKëshillojenënënqëtëkthehetmenjëherë,nësetekfëmijaparaqitetndonjëngashenjatnëvijim:

• nukështëiaftëtëpijë,apotëthithënëgji

• sëmuretmëshumë

• katemperaturë

• shenjatesëmundjeskthehensërish,pastrajtimittësuksesshëmnëspital

• nëfëmijënmekollëapoftohje:frymëmarrjeeshpejtëapovështirësuar

• nëfëmijënmediarre:gjaknëjashtëqitjeapopidobët.

Vizita e ardhshme kontrollueseRikujtojanënës vizitën e ardhshmekontrolluesepër vaksinimdhe regjistrojadatënnëkartelënenënës,apokartelënevaksinimittëfëmijës.

sigurimi i Kujdesit përcjeLLës

304

12. L

ëshi

mi

Shënime

305

Për lexim të m

ëtutjeshëm

Për lexim të mëtutjeshëmBaza teknike për rekomandimet e shqyrtuar dhe përditësuar rregullisht, gjindet në ueb faqen www.who.int/child-adolescent-health

Management of the child with a serious infection or severe malnutrition. WHO, Geneva, 2000. URL: http://www.who.int/child-adolescent-health/publications/CHILD_HEALTH/WHO_FCH_CAH_00.1.htm

Major Childhood Problems in Countries with limited resources. Background book on Management of the child with a serious infection or severe malnutrition. Geneva, World Health Organization, 2003.

TB/HIV: a clinical manual. 2nd edition. Geneva, World Health Organization, 2003.

Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes. 3rd edition. Geneva, World Health Organization, 2003.

Breastfeeding counselling: a training course. WHO/CDR/93.5 (WHO/UNICEF/NUT/93.3). Geneva, World Health Organization, 1993.

Management of severe malnutrition: a manual for physicians and other senior health workers. Geneva, World Health Organization, 1999.

Management of severe malaria: a practical handbook. Geneva, World Health Organization, 2000.

Surgical care at the district hospital. Geneva, World Health Organization, 2003.

Clinical use of blood. Geneva, World Health Organization, 2001.

Managing Newborn Problems: A guide for doctors, nurses and midwives. Geneva, World Health Organization, 2003.

Oxygen therapy in the management of a child with acute respiratory infection. WHO/CAR/95.3. Geneva, World Health Organization, 1995.

Clinical use of oxygen. Geneva, World Health Organization, 2005.

Emergency Triage Assessment and Treatment (ETAT) course: Manual for par-ticipants, ISBN 92 4 159687 5; Facilitator’s guide, ISBN 92 4 159688 3. Geneva, World Health Organization, 2006.

306

Për

lexi

m t

ë m

ëtut

jesh

ëm

Shënime

307

Procedurat

Shtojca 1

Procedurat praktike

Procedurat praktike së pari duhet t’u sqarohen prindërve; duhet diskutuar me prindërit ndonjë rrezik të mundshëm gjatë këtyre procedurave dhe duhet sigu-ruar pëlqimin e tyre. Procedurat në foshnjat e vogla duhet realizuar në mjedis të ngrohtë. Ndriçimi i mirë është esencial. Pacientëve që janë fëmijë më të rritur, gjithashtu duhet t’u tregohet se çka do të ndodhë. Gjatë këtyre procedurave praktike, kur është e domosdoshme duhet bërë analgjezioni.

Sedimi gjatë proceduravePër disa procedura (p.sh. vendosja e tubit torakal ose kanilave femorale) duhet marrë në shqyrtim sedimi me diazepam, apo ai më i lehtë me etamine, (shih seksionin 9.1.2, faqe 233).

Për sedimin me diazepam jepi 0.1–0.2 mg/kg IV. Për anestezion të lehtë me ketamine jepi 2–4 mg/kg IM. Për të arritur efektin duhen 5–10 minuta dhe ky efekt zgjat 20 minuta.

Nëse jep ndonjë sedim, menaxho rrugët e frymëmarrjes së fëmijës, kujdesu për depresionin eventual respirator dhe nëse është e mundur përcille saturimin me oksigjen me puls oksimetër. Sigurohu që të kesh pranë dorës balonin reanimues (dhe nëse është e mundur oksigjenin).

A1.1 Dhënia e injeksioneve 309 A1.1.1 Intramuskular 309 A1.1.2 Subkutan 310 A1.1.3 Intradermal 310A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312 A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme në venë periferike 312 A1.2.2 Infuzioni intraoseal 314 A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore 316 A1.2.4 Preparimi i venës 317 A1.2.5 Kateterizimi i venës umbilikale 318A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike 319A1.4 Punksioni lumbal 320A1.5 Vendosja e drenit torakal 322A1.6 Aspirimi supra-pubik 324A1.7 Matja e glikemisë 325

308

Proc

edur

atProcedurat Praktike

Mbështjellja e fëmijës për ta mbajtur të sigurt gjatë procedurave praktikeNjëri skaj i çarçafit të paluar duhet tërhequr nën krahë në të dy anët (A dhe B). Skaji tjetër sillet përpara dhe mbështillet përreth fëmijës (C dhe D)

309

Procedurat

A1.1 Dhënia e injeksioneveSë pari, nga anamneza zbulo nëse fëmija ka reaguar keq në barna në të kaluarën. Pastro duart me kujdes. Kur është e mundur, përdori gjilpërat dhe shiringat për një përdorim. Përndryshe, sterilizo gjilpërat dhe shiringat për përdorim të shumëfishtë.

Pastro vendin me një tretësirë antiseptike. Me kujdes kontrollo dozën e barit, që duhet dhënë dhe tërhiqe sasinë e saktë në shiringë. Nxirre ajrin prej shiringës para injektimit. Gjithmonë shëno emrin dhe sasinë e barit të dhënë. Hidhi shiringat për një përdorim, në kontejner të sigurt.

A1.1.1 Dhënia intramuskulareTek fëmijët >2-vjeçar, jepe injeksionin në kofshën e jashtme, apo në kuadratin e sipërm të jashtëm të vitheve, mjaft larg nga nervi ishiadik. Tek fëmijët më të vegjël apo të kequshqyer rëndë, shfrytëzo anën e jashtme të kofshës në mes të ijës dhe gjurit, apo mbi muskulin deltoid në pjesën e sipërme të krahut. Shtyje

dhënia e injekSioneve

Mbajtja e fëmijës për ekzaminimin e syve, veshëve apo gojës

310

Proc

edur

at

gjilpërën (23–25 gauge) në muskul në kënd 90° (kënd 45° në kofshë). Tërhiqe prapa pis-tonin për t’u siguruar se nuk ka gjak (nëse ka, tërhiqe prapa pak dhe provo sërish). Jepe barin duke e shtyrë pistonin ngadalë deri në fund. Hiqe gjilpërën dhe shtype fort vendin e injektimit, me një tampon të vogël apo pambuk.

A1.1.2 Dhënia subkutaneZgjidhe vendin, siç është për-shkruar më lartë për injek-sionin intramuskular. Shtyje gjilpërën (23–25 gauge) nën lëkurë, në kënd prej 45° në indin nën-lëkuror dhjamor. Mos shko thellë, për të hyrë në muskujt nën-lëkuror. Tërhiqe pistonin për t’u siguruar se nuk ka gjak (nëse ka, tërhiqe lehtë dhe provo sërish). Jepe barin duke e shtyrë pistonin ngadalë, deri në fund. Hiqe gjilpërën dhe shtyp fort mbi vendin e injektimit me pambuk.

A1.1.3 Dhënia intradermalePër një injeksion intradermal, zgjidhe një vend të padëmtuar dhe të pa-infektuar të lëkurës (p.sh. mbi muskulin deltoid në krah). Mblidhe lëkurën ndërmjet gishtit të madh dhe gishtit tregues të njërës dorë; me tjetrën ngadalë fute gjilpërën (25 gauge), pjerrtë nga lartë, për rreth 2 mm, mu nën lëkurë dhe gati paralel me sipërfaqen e saj. Një rezistencë e konsiderueshme ndjehet gjatë injektimit intradermal. Një fshikë e ngritur e zverdhur, që tregon sipërfaqen e folikuleve të qimes është shenjë se injeksioni është dhënë siç duhet.

Injeksioni intramuskular në kofshë

dhënja intramuSkulare

311

Procedurat

Injeksioni intradermal (për shembull në testin Mantoux)

Vendet për qasje IV në foshnja dhe fëmijë të vegjël

Venat në shpinën e dorës

Venat e skalpit

Venat e jashtme jugulare

Venat antekubitale

Venat femorale

Venat e kërcirit

lëkura

indi nënlëkuror

muskuli apo kocka

dhënia intradermale

312

Proc

edur

at A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenteraleA1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme në venë periferikeZgjidhe një venë të përshtatshme, për të vendosur kanulën apo gjilpërën flutur prej 21 apo 23 gauge.

Venat periferike• Identifikonjëvenëperiferiketëarritshme.Nëfëmijëtevogëltëmoshës>2

muajsh, kjo zakonisht është vena cefalike në fossa antecubitalis, apo vena interdigitale e katërt në shpinën e dorës.

• Njëndihmësduhettëmbajëpozitënegjymtyrësfortdheduhettëveprojësiturnikë, duke bllokuar kthimin venoz me gishtat e tij të mbyllur lehtë përreth gjymtyrës.

Vënia e një kanile IV në venën në shpinë të dorës. Dora është mbledhur për të bllokuar kthimin venoz dhe për të bërë venat të dukshme.

Dora në allçi, për infuzion IV, për të parandaluar mbledhjen e bërrylit

Procedurat Për dhënien e lëngjeve Parenterale

313

ProceduratProcedurat Për dhënien e lëngjeve Parenterale

• Pastro lëkurënpërreth,menjë tretësirëantiseptike(siçështëalkooli, jodi,izopropil alkooli apo tretësira 70% e alkoolit), pastaj fute kanulën në venë, duke futur pjesën më të madhe të gjatësisë së saj në të. Fikso kateterin sigurt me flaster. Apliko allçi, me gjymtyrë, në një pozitë të përshtatshme (p.sh. bërryli i shtrirë, kyçi i dorës i mbledhur lehtë).

Venat e skalpitKëto shpesh shfrytëzohen në fëmijët e moshës <2 vjeçare, por më së miri shërbejnë në foshnjat e vogla.

• Gjejenjëvenëtëpërshtatshmetëskalpit(zakonishtnëvijënemesmetëballit,regjioni temporal apo mbi ose prapa veshit).

• Rruajeregjioninnëseështëedomosdoshmedhepastroje lëkurënmenjëtretësirë antiseptike. Ndihmësi duhet të bllokojë venat mbi vendin e shpimit. Mbushe shiringën me tretësirë fiziologjike dhe shpërlaje setin flutur. Shqite shiringën dhe lëre skajin e tubit të hapur. Fute gjilpërën flutur siç është përshkruar më lartë. Gjaku që rrjedhë prapa ngadalë nëpër tubë, tregon se gjilpëra është në venë.

• Duhetpasurkujdesqëtëmoskanulohetarteria,eciladallohetpërngapulsimi.Nëse aty ndodhë të ketë curril pulsues të gjakut, tërhiqe gjilpërën dhe apliko shtypje deri sa të ndalet gjakrrjedhja; pastaj shiko për venë.

Vendosja e gjilpërës flutur në venat e skalpit për të kyçur një infuzion IV, në një foshnje të vogël

314

Proc

edur

at

ruajtja e kanilës Siguroje kanilën kur ta kesh vendosur. Për këtë mund të kërkohet imobilizimi i nyjeve të afërta, për të kufizuar lëvizjet e kateterit. Mbaje lëkurën mbi të pastër dhe të thatë. Mbushe kanilën me tretësirë të heparinës apo tretësirë fiziologjike menjëherë pas thumbimit të parë dhe pas secilit injeksion të ardhshëm.

komplikimet më të shpeshtaInfeksioni sipërfaqësor i lëkurës në vendin futjes së kanilës, është komplikimi më i shpeshtë. Infeksioni mund të çojë në tromboflebit, që mund të bllokojë venën dhe të rezultojë me temperaturë. Lëkura përreth është e skuqur dhe e ndjeshme. Largoje kanilën për të zvogëluar rrezikun prej përhapjes së mëtutjeshme të infeksionit. Apliko kompresa të ngrohta në atë vend për 30 minuta, çdo 6 orë. Nëse perziston temperatura për më shumë se 24 orë, duhet filluar trajtimin me antibiotik (efektivë kundër stafilokokëve), p.sh. cloxacillin.

dhënia iv e barnave përmes një kanile të qëndrueshme Kyçe shiringën që përmban barin IV në portin e injeksionit të kanulës dhe jepe barin. Sapo të jetë dhënë krejt bari, injekto 0.5 ml tretësirë heparine (10–100 njësi/ml) apo tretësirë fiziologjike në kanilë, deri sa i gjithë gjaku të jetë hedhur në të dhe kateteri të jetë mbushur me tretësirë.

Nëse infuzioni përmes një venë periferike apo venë të skalpit nuk është i mundur, ndërsa është esenciale që lëngu IV të jepet për të shpëtuar fëmijën:

• kyçenjëinfuzionintraoseal

• apo shfrytëzo një venë qendrore

• apo kryeje preparimin e venës.

A1.2.2 Infuzioni intraoseal Kur kryhet nga një profesionist shëndetësor i aftësuar mirë dhe me përvojë, infuzioni intraoseal është i sigurt, metodë e thjeshtë dhe e besueshme e dhënies së lëngjeve dhe barnave në një situatë emergjente.

Zgjedhja e parë për punksion është tibia proksimale. Vendi për futjen e gjilpërës është në vijën e mesme të sipërfaqes antero-mediale të tibies, në pikëtakimin e një të tretës së sipërme dhe asaj të mesme, për të shmangur lëndimin e pllakëzës epifizeale (e cila është më e lartë në tibie). Një vend rezervë për futjen e gjilpërës është femuri distal, 2 cm mbi kondilin lateral.

• Përgatitepajisjenedomosdoshme,p.sh.:

— gjilpërat aspiruese të palcës së eshtrave apo gjilpërat intraoseale (15–18)

dëShtimi Për të Siguruar ÇaSje në venat Periferike

315

Procedurat

gauge apo, nëse nuk ke, 21 gauge). Nëse këto nuk janë në dispozicion, gjilpërat hipodermike me vrimë të madhe, apo gjilpërat flutur mund të përdoren në fëmijët e vegjël

— tretësirën antiseptike dhe gazat sterile për të pastruar vendin

— një shiringë sterile prej 5-ml të mbushur me tretësirë fiziologjike

— një shiringë tjetër sterile prej 5-ml

— pajisjen për infuzion IV

— dorëzat sterile.

• Vendosejastëkunnëngjurinefëmijës,ashtu që të jetë i përkulur në 30° nga pozita e drejtë (180°), me thembrën që mbështetet në tavolinë.

• Caktopozitën edrejtë (tëpërshkruarmë lartë në ilustrim).

• Pastroduartdheveshidorëzatsterile.

• Pastrolëkurënmbidhepërrethvendit,me një tretësirë antiseptike.

• Fikso tibien proksimale me dorën emajtë (kjo dorë tani nuk është sterile) duke kapur kofshën dhe gjurin mbi dhe anash vendit të kanulimit, me gishtërinj dhe gishtin e madh të shtrënguar për-reth gjurit, por drejtëpërdrejtë prapa vendit të shpimit.

• Palpokufijtësërishmedorëzsterile(dorënedjathtë).

• Futegjilpërënnëkëndin90°mepjerrtësikahkëmba.Shtyjegjilpërënngadalëduke përdorur një lëvizje të kujdesshme por të fuqishme, gjarpëruese apo shpuese.

• Ndërprejeshtyrjenegjilpërëskurndjenndërprerjetëpapriturtërezistencës,apo kur aspiron gjak. Gjilpëra tani duhet të fiksohet në asht.

• Hiqesondën.

• Aspiro1mltëpërmbajtjessëpalcës(duketsikurgjak),dukepërdorurshiringatprej 5-ml, për të vërtetuar se gjilpëra është në zgavrën e palcës.

• Kyçeshiringënedytëprej5-mlmetretësirëfiziologjike.Stabilizoje gjilpërën


Infuzioni intraoseal. Gjilpëra e infuzionit në vend, në sipërfaqen antero-mediale në lidhjen e një të tretës e mesme të tibies.

316

Proc

edur

at

dhe ngadalë injekto 3 ml deri sa palpon regjionin për ndonjë rrjedhje nën lëkurë. Nëse nuk ka infiltrim, fillo infuzionin.

• Aplikofashimindhesigurogjilpërënnëvendinesaj.

Vërejtje: Dështimi për të aspiruar përmbajtje palce, nuk do të thotë se gjilpëra nuk është e vendosur drejtë.

• Përcille infuzionin përmes lehtësisë me të cilën lëngu rrjedhë dhe sipaspërgjigjes klinike të pacientit.

• Kontrollonësekërcirinukenjtetgjatëinfuzionit.

Ndërpreje infuzionin intraoseal sapo të jetë në dispozicion qasja venoze. Në çfarëdo rasti, kjo nuk duhet të vazhdojë për më shumë se 8 orë.

Komplikimet përfshijnë:

• Penetrimijoiplotëikorteksittëkockës

Shenjat: Gjilpëra nuk është e fiksuar mirë; infiltrimi paraqitet nën lëkurë.

• Penetrimiikorteksittëpasëmtëashtit(mëishpeshtë)

Shenja: Infiltrimi paraqitet, kërciri bëhet më i tendosur.

• Infeksioni

Shenjat:Celulitinëvendineinfuzionit.

A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore Kjo nuk duhet shfrytëzuar në mënyrë rutinore, por vetëm kur qasja IV është urgjente. Hiqe kanulën prej venës qendrore sa më parë që të jetë e mundur (p.sh. kur lëngu IV nuk është më esencial apo kur vena periferike mund të kanulohet më sukses).

Vena jugulare e jashtme• Mbajefëmijënsigurt,mekokënekthyernëanëntjetërngavendiishpimitdhe

pak më poshtë se trupi (15–30 shkallë pozita me kokë poshtë). Mbaje fëmijën sa të jetë e domosdoshme në këtë pozitë.

• Paspastrimittëlëkurësmetretësirëantiseptike,përcaktovenënejashtmejugulare, aty ku kalon mbi muskulin sternokleidomastoideus, në pikëtakimin e një të tretës së poshtme dhe të mesme të tij. Një ndihmës duhet të bllokojë venën për të mbajtur atë të fryrë dhe mban këtë pozitë të saj duke shtypur fort mbi skajin e poshtëm të pjesë së dukshme të venës, mu mbi klavikulë. Shpoje lëkurën mbi venë, duke e kthyer gjilpërën kah klavikula. Një shtyrje e shkurtër e fortë do ta shtyjë gjilpërën në venë. Vazhdo me kanulimin e venës, siç është përshkruar më lartë me venën periferike.


317

Procedurat

Vena femorale• Moseaplikonëfoshnjatevogla.

• Fëmijaduhettë jetënëshpinëmekofshëtengritura5cmmbipeshqirinembështjellur, ashtu që kofsha të jetë pak e ekstenduar. Bëja abdukcionin dhe rrotullimin e jashtëm të nyjës së kofshës dhe mblidhe këmbën në gju. Një ndihmës duhet të mbajë këmbën në këtë pozitë dhe të mbajë këmbën tjetër larg që të mos pengoj. Nëse fëmija ka dhimbje, injekto në regjion lidokainë 1%.

• Pastro lëkurën me një tretësirë antiseptike. Palpo arterien femorale (nënligamentin inguinal në mes të trekëndëshit femoral). Nervat femoral shtrihen anash dhe venat femorale shtrihen medialisht prej arteries.

• Pastro lëkurënmeantiseptik. Futegjilpërënnëkëndprej10–20shkallëshkundrejt lëkurës, 1–2 cm më poshtë se ligamenti inguinal, 0.5–1 cm medialisht ndaj arteries femorale.

• Gjakuvenozdotërrjedhënëshiringë,kurgjilpëratëjetënëvenënfemorale.

• Vazhdomekanulimtëvenësdukeshtyrëkanulënnënjëkëndprej10shkallësndaj lëkurës.

• Qepekanulënnëvenddhevendosifashiminsterilokluzivnëlëkurënnënkanulëdhe një tjetër mbi majën e kanulës. Fiksoje fortë me shirit ngjitës (flaster). Mund të jetë e domosdoshme të imobilizohet këmba, për të parandaluar fleksionin e kofshës.

• Monitorovendinngaafër,përaqkohësakanilaështënëvend,dukepasurkujdes për të mbajtur këmbën të palëvizshme gjatë infuzionit. Vija femorale mund të mbahet deri në 5 ditë me kujdes të mirë.

• TërhiqekanulënpasdhëniessëinfuzionitIV,dheaplikopresiontëfuqishëmpër 2–3 minuta mbi vendin e shpimit.

A1.2.4 Preparimi i venësKy është më pak i përshtatshëm nëse shpejtësia është esenciale.

• Imobilizopjesëneposhtmetëkëmbësdhepastrojelëkurën,siçështëpër-shkruar më lartë. Identifiko venën e gjatë safene, e cila shtrihet gjysmë gjerësie të gishtit (në foshnje) mbi dhe përpara malleolusit medial.

• Infiltrolëkurënmelidokainë1%dhebëjenjëprerjenëpërlëkurë,pingulmeshtrirjen e venës. Preni në mënyrë të topitur indin nënlëkuror, me forceps hemostat.

• Identifikodhelironjëcopë1–2cmtëvenës.Hidheligaturënproksimaledhedistale.


318

Proc

edur

at

• Lidhe skajin distal të venës, dukembajtur lidhjet samëgjatë që të jetë emundur.

• Bëjenjëvrimëtëvogëlnëpjesënesipërmetëvenëssëekspozuardhefutekan-ulën në të, deri sa mban lidhjen distale, për të stabilizuar pozitën e venës.

• Sigurojekanulënnëvendmeligaturënesipërme.

• Kyçeshiringënembushurmetretësirëfiziologjikedhesigurohuqëlëngutërrjedhë lirisht nëpër venë. Nëse nuk rrjedhë, kontrollo nëse kaçula është në venë apo provo ta tërheqësh atë pak për të përmirësuar rrjedhjen.

• Lidheligaturëndistalepërrethkateterit,pastajmbylleincizoninelëkurësmesutura të ndërprera. Fikso kanulën në lëkurë dhe mbuloje me fasha sterile.

A1.2.5 Kateterizimi i venës umbilikaleKjo procedurë mund të përdoret për reanimim apo transfuzion dhe zakonisht është e mundur në foshnje në ditët e para të jetës. Në disa rrethana kjo mund të jetë e mundur deri në ditën e 5-të të jetës.

• Kyçenjërubinetësterile3-kahëshedheshiringënnënjëkateterprej5gaugefrancez dhe mbushe me tretësirë sterile 0.9%, pastaj mbylle rubinetin për të parandaluar hyrjen e ajrit (që mund të shkaktojë një emboli ajrore)

• Pastrojekërthizëndhelëkurënpërrethmenjëtretësirëantiseptike,pastajlidhenjë suturë përreth bazës së kërthizës.

• Prejekordonin1–2cmlargbazësmeskalpersteril.Identifikojevenënum-bilikale (ena më e madhe gulçuese) dhe arteriet umbilkale (dy enë me mure më të trasha të ndara nga vena). Mbaje kordonin (afër venës umbilikale) me forceps steril.

• Mbajeskajinmëtëafërttëkateteritmeforcepssterildheshtyjenëvenë(kyduhet të kalojë lehtë) për 4–6 cm.

• Kontrollojenësekateterinukështëpërdredhurdhegjakutërhiqetprapalehtë;nëse ka bllokim, tërhiqe me kujdes kordonin, tërhiqe kateterin pjesërisht dhe fute sërish.

• Sigurojeme2suturanëkordon,dukelënëskajetesuturavetëgjata5cm.Fiksoi me shirit suturat dhe kateterin (shih diagramin).

• Pasheqjes,aplikoshtypjenëtrungunumbilikalpër5-10minuta.

kateterizimi i venëS umbilikale

319

Procedurat

A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike • Dukembajturskajinetubitkundruallhundëssëfëmijës,matedistancënprej

hundës deri në laprën e veshit, pastaj deri në epigastrium. Bëje me shenjë tubin në këtë pikë.

• Mbajefëmijënfortë.Lubrifikojemajënekateteritmeujëdhekalojedrejtpër-drejtë nëpër njërën hundë, duke e shtyrë ngadalë brenda. Ky duhet të kalojë lehtë teposhtë deri në lukth, pa rezistencë. Kur të arrihet distanca e matur, fiksoje tubin me flaster në hundë.

• Aspironjësasitëvogëltëpërmbajtjessëlukthitmeshiringëpërtëkonfirmuarse tubi është në vend (kontrolloje se kjo përmbajtje e kthen lakmusin e kaltër

vendoSja e tubit nazogaStrik

Futja e një kateteri venoz umbilikalA. Përgatitja e kordonit umbilikalB. Futja e kateterit në venën

umbilikale. Kjo është struktura më e madhe, me mure të trasha kah koka. Vërejë 2 arteriet umbilikale, të cilat janë me mure të trasha dhe kah këmbët e foshnjës.

C. Fiksimi i kateterit të futur që parandalon përdredhjen

320

Proc

edur

at

në të kuqërremtë). Nëse nuk është fituar kurrfarë aspirati, injekto ajër poshtë tubit dhe dëgjo mbi abdomen me stetoskop.

• Nësekendonjëdyshimrrethlokalizimittëtubit,tërhiqedhefillosërish.

• Kurtubiështënëvend,fiksojeshiringën20-ml-she(papiston)nëfundtëtubit dhe derdhë ushqim apo lëngë në shiringë, duke lënë atë të rrjedhë nën ndikimin e gravitetit.

Nëse terapia me oksigjen duhet dhënë përmes kateterit nazofaringeal në të njëjtën kohë, lëshoji teposhtë të dy tubat nëpër të njëjtën vrimë të hundës dhe përpiqu të mbash vrimën tjetër hapur, përmes fshirjes së krastave dhe sekreteve, apo kaloje tubin ushqyes nëpër gojë.

A1.4 Punksioni lumbal Ekzistojnë kundërindikacionet vijuese:

• shenjatepresionittërriturintrakranial(bebëzatjotëbarabarta,qëndrimirigidapo paraliza në ndonjë prej gjymtyrëve apo trung, frymëmarrja e parregullt)

• infeksionetlëkurorenëvendinnëpërtëcilinkapërtëkaluargjilpëra.

Nëse kundërindikacionet janë të pranishme, vlera potenciale e informatave të fituara prej punksionit lumbal duhet peshuar me kujdes kundruall rreziqeve prej procedurës. Nëse nuk ka dyshim, mund të jetë më mirë që të fillohet trajtimi për meningjitin e dyshuar dhe të shtyhet punksioni lumbal.

• Vendosja e fëmijësEkzistojnë dy pozita të mundshme:

— fëmija i shtrirë në krahun e majtë (kjo vlen veçanërisht për foshnjat e vogla) dhe

PunkSioni lumbal

Vendosja e tubit nazogastrik. Distanca është matur prej hundës deri te veshi dhe pastaj deri në epigastrium, dhe pastaj tubi është futur deri në distancën e matur.

321

Procedurat

— në pozitë të ulur (veçanërisht për fëmijët më të rritur).

Punksioni lumbal kur fëmija është shtrirë në krah:

• Duhetshfrytëzuarsipërfaqenefortë.Vendosefëmijënnëkrahëashtuqështyllakurrizore të jetë paralele me këtë sipërfaqe dhe boshti transversal i shpinës vertikal (shih Figurën).

• Ndihmësi/ja duhet të mbledhë shpinën e fëmijës, shtyjë lartë gjunjët kahkrahërori dhe të mbajë fëmijën në pjesën e sipërme të shpinës ndërmjet krahëve dhe kofshëve ashtu që shpina të jetë e përkulur. Mbaje fëmijën fort në këtë pozitë. Sigurohu që rrugët e frymëmarrjes të mos jenë të bllokuara dhe që fëmija të mund të marrë frymë lirisht. Kushtoi kujdes të veçantë mbajtjes së foshnjës së vogël. Ndihmësi duhet të mbajë foshnjën e vogël nga qafa pa e flektuar qafën për të shmangur bllokimin e rrugëve të frymëmarrjes.

• Kontrollo kufijtë anatomik— Caktohapësirënndërmjetvertebrëssëtretëdhetëkatërtapondërmjet

vertebrës së katërt dhe të pestë. (Vertebra e tretë lumbale është në pikë-takimin e vijës që lidhë dy kreshtat iliake dhe shtyllës kurrizore).

• Përgatite vendin— Përdorë teknikën aseptike. Fërkoji duart dhe veshi dorëzat sterile.

— Përgatite lëkurën përreth vendit me një tretësirë antiseptike.

— Mund të përdoren peshqirët steril.

— Në fëmijët më të mëdhenj, që janë vigjilent, jep anestetik lokal (1% lidokain) të injektuar në lëkurën mbi vendin e shpimit.

PunkSioni lumbal

Mbajtja e fëmijës më të rritur në pozitë të ulur, me qëllim të realizimit të punksionit lumbal

322

Proc

edur

at

• Kryeje punksionin lumbal— Përdore një gjilpërë të PL me sondë (22 gauge për foshnjat e vogla, 20

gauge për një foshnje më të rritur dhe fëmijë; nëse të tilla nuk ka, mund të përdoren gjilpërat hipodermike). Fute gjilpërën në mes të hapësirës intervertebrale dhe drejtoje gjilpërën kah kërthiza.

— Shtyje gjilpërën ngadalë. Gjilpëra do të kalojë lehtë deri sa të hasë në ligamentin ndërmjet zgjatimeve vertebrale. Presion më i madh nevojitet për të depërtuar ligamentin, më pak rezistencë ndjehet kur të depërtohet dura. Në foshnjat e vogla ky zvogëlim i rezistencës nuk ndjehet gjithmonë, kështu që shtyje gjilpërën me shumë kujdes.

— Tërhiqe sondën dhe pikat e lëngut cerebrospinal do të dalin nga gjilpëra. NësenukfitohetLCS,sondaduhetngjitursërishdhegjilpëraduhetshtyrëlehtë.

— Merre një mostër prej 0.5–1 ml LCS dhe vendose në një kontejnersteril.

— Tërhiqe gjilpërën dhe sondën tërësisht dhe apliko presion mbi vendin e shpimit për disa sekonda. Vendose një fashë sterile mbi vendin e punk-sionit.

Nëse gjilpëra është futur tepër thellë, mund të shpohet vena lumbale. Kjo do të rezultojë me “rubinetin traumatik” dhe lëngu spinal do të jetë i përgjakur. Gjilpëra duhet të tërhiqet dhe procedura duhet të përsëritet në një hapësirë tjetër ndërvertebrale.

A1.5 Vendosja e drenit torakal Lëngjet pleurale duhet drenuar, përveç kur janë të vogla. Nganjëherë është e domosdoshme që të drenohen të dy anët e krahërorit. Mund t’iu duhet që të drenoni krahërorin 2 apo 3 herë, nëse lëngu vazhdon të kthehet.

Procedurat diagnostike• Shqyrtodhënienesedimitapoanestezionittëlehtëmeketaminefëmijës.

• Pastroduartdheveshidorëzatsterile.

• Shtrijefëmijënnëshpinë.

• Pastrojelëkurënmbikraharorë,sëpaku2minutametretësirëantiseptike(përshembull, 70% alkool).

• Zgjedhenjëpikënëvijënemesmeaksillare(anashkrahërorit),munënniveline thimthave të gjirit (hapësira e pestë ndërbrinjore, shih Figurën, faqe 323).

PunkSioni lumbal

323

Procedurat

• Injektorreth1mltëlidokainës1%nëlëkurëdhenëindinnënlëkurornëkëtëpikë.

• Futegjilpërënapokateterinnëpërlëkurëdhepleurëdheaspiropërtëkonfir-muar praninë e lëngut pleural. Tërhiqe një mostër për mikroskopim dhe teste të tjera dhe vendose në kontejner.

Nëse lëngu është i pastër (me ngjyrë kashte apo kafeje), nxirre gjilpërën apo kateterin pas marrjes së sasisë së lëngjeve të mjaftueshme, për të lehtësuar dis-tresin dhe vendose fashën mbi vendin e shpimit. Shqyrto diagnozën diferenciale me tuberkulozë (shih seksionin 4.7, faqe 101).

Nëse lëngu është qelb i hollë apo i turbullt (sikur qumësht), lëre kateterin në vend, ashtu që të mund të aspirosh më shumë qelb disa herë në ditë. Sigurohu që të mbyllësh skajin e ka-teterit që të mos mund të depërtojë ajri brenda.

Nëse lëngu është qelb i trashë që nuk mund të kalojë lehtë nëpër gjilpërë apo kateter, fute tubin torakal (shih më poshtë).

vendosja e tubit torakal• Zgjedhedhepërgatite

vendin siç është për-shkruar më lartë.

— Bëje një prerje lëkure 2–3 cm përgjatë vijës së hapësirës ndërbr injore, mu mbi brinjën e poshtme (për të shmangur d ë m t i m i n e enëve që shtri-hen nën buzën e poshtme të secilës brinjë).

vendoSja e drenit torakal

Vendosja e tubit torakal: vendi është zgjedhur në vijën e mesme aksillare, në hapësirën e pestë ndërbrinjore (në nivel të thimthave), në aspektin e sipërm të brinjës së 6të.

324

Proc

edur

ataSPirimi SuPra-Pubik

— Përdore forcepsin steril, për ta shtyrë nëpër indin nënlëkuror, mu mbi buzën e sipërme të brinjës dhe shpoje pleurën.

— Kaloje gishtin me dorëz nëpër prerje dhe pastroje rrugën deri tek pleura (kjo nuk është e mundur në foshnje).

— Përdore forcepsin për të mbajtur kateterin e drenimit (16 gauge) dhe fute në kraharorë disa centimetra, të drejtuar lartë. Sigurohu që të gjitha vrimat e drenazhës së kateterit janë brenda krahërorit.

— Lidhe kateterin me shishen mbledhëse, me një hapje nën ujë.

— Qepekateterinnëvend,sigurojemeflasterdheapliko fashimmegaza.

A1.6 Aspirimi supra-pubik Aspiro deri në thellësi prej 3 cm në vijën e mesme në rrudhën transversale prok-simale mbi pubis me gjilpërë prej 23 G, nën kushte sterile. Bëje këtë vetëm në fëmijën me fshikëz të mbushur plotë, që mund të konstatohet përmes perkutimit. Të mos përdoren qeset e urinës për të mbledhur urinën, për shkak se mostra mund të kontaminohet.

Bëje gati shtambën e pastër të urinës, në rast se fëmija urinon gjatë proce-durës.

Vendosja për kryerjen e aspirimit suprapubik – pamja anësore. Vëreje këndin e shpimit të gjilpërës.

Zgjedhja e vendit për aspirim suprapubik. Fshikëza është shpuar në vijën e mesme, mu mbi simfizë.

325

Proceduratmatja e glikemiSë

A1.7 Matja e glikemisëGlikemia mund të matet me teste diagnostike rapide (“Dextrostix”) afër shtratit, të cilat sigurojnë një matje të glikemisë brenda disa minutash. Ekzistojnë disa marka në shitje, të cilat dallojnë pak në mënyrën se si duhet përdorur. Udhëzimet në kuti dhe broshura e paketimit duhet lexuar para përdorimit të tyre.

Në përgjithësi, një pikë gjak është vendosur në shiritin e reagensit dhe lihet për 30 sekonda deri në një minutë, varësisht prej markës së shiritit. Pastaj gjaku shpërndahet, dhe pas një periudhe tjetër të caktuar kohe (p.sh një minutë vijuese), lexohet ndryshimi i ngjyrës në fushën e reagensit, në shirit. Për këtë, ngjyra e fituar krahasohet me shkallën e ngjyrës të shtypur në kuti. Kjo mundëson që të matet niveli i glukozës brenda një kufiri të caktuar, p.sh. ndërmjet 2 dhe 5 mmol/l, por nuk mundëson përcaktim të saktë vlere.

Shiriti i glikemisë (Dextrostix) me shkallën e ngjyrës të shtypur në kuti.

Shembull i makinës lexuese për shiritat e glukozës. Shiriti futet në të çarën në anën e djathtë të makinës.

326

Proc

edur

atmatja e glikemiSë

Disa shirita vijnë me një makinë lexuese elektronike, e cila ka baterinë si burim energjie. Pasi gjaku të shpërndahet, shiriti futet në makinën lexuese, e cila ofron vlera më të sakta.

Duke qenë se reagensët prishen nëse i ekspozohen lagështisë së ambientit, është me rëndësi që këta të ruhen në një kuti të mbyllur, dhe kjo kuti të mbyllet sërish menjëherë pasi shiriti të jetë nxjerrë.

327

Procedurat

Shënime

328

Proc

edur

at

Shënime

329

Barnat

Shtojca 2

Dozat/regjimet e barnaveKy seksion paraqet dozat për barnat e përmendura në këta udhërrëfyes. Për lehtësim përdorimi dhe për të shmangur nevojën për të bërë llogaritje, dozat janë dhënë sipas peshës trupore të fëmijës. Gabimet në llogaritjen e dozave të barnave janë të shpeshta në spitale në tërë botën, kështu që llogaritjet duhet shmangur, kur kjo është e mundur. Numri i dozave është dhënë duke mbuluar një amplitudë peshash trupore prej 3–29 kg.

Tabela e barnave për të porsalindur, në 2 muajt e parë të jetës, është përfshirë në Kapitulli 3, faqe 62–66.

Sidoqoftë, për disa barna (për shembull, antiretroviral), është më mirë të llogaritet doza e SAKTË individuale, duke u bazuar në peshën e fëmijës, kur kjo është e mundur. Këto barna përfshijnë ato për të cilat doza e saktë është në mënyrë kritike e rëndësishme për të siguruar efektin terapeutik, apo për të shmangur toksicitetin, p.sh. digoksin, kloramfenikol, aminofilin dhe barna antiretrovirale.

Për disa barna antiretrovirale, dozat e rekomanduara shpesh janë dhënë sipas sipërfaqes së trupit të fëmijës. Tabela që jep sipërfaqen e përafërt trupore për kategori të ndryshme peshe, është dhënë më poshtë, për të ndihmuar këtë llogaritje. Dozat në tabelë pastaj mund të përdoren për të kontrolluar nëse dozat e llogaritura janë përafërsisht të sakta (dhe për të kontrolluar nëse janë bërë gabime në llogaritje).

Sipërfaqja trupore në m2 = { lartësia (cm) x pesha (kg) }

3600

kështu që fëmija që peshon 10 kg dhe është 72 cm i gjatë ka sipërfaqen trupore prej

(10x72/3600) = 0.45.

√

√

330

Barn

atDozat/regjimet e Barnave

Dozat e barnave sipas sipërfaqes trupore (m2) të fëmijës

mosha ose pesha e fëmijës Sipërfaqja e trupit

I porsalinduri (< 1 muaj) 0.2–0.25 m2

Foshnja e vogël (1–<3 muaj) 0.25–0.35 m2

Fëmija 5–9 kg 0.3–0.45 m2

Fëmija 10–14 kg 0.45–0.6 m2

Fëmija 15–19 kg 0.6–0.8 m2

Fëmija 20–24 kg 0.8–0.9 m2

Fëmija 25–29 kg 0.9–1.1 m2

Fëmija 30–39 kg 1.1–1.3 m2

Fusnotë:Shembull: nëse doza e rekomanduar është dhënë si 400mg/m2 dy herë në ditë, atëherë për fëmijën me peshë 15–19 kg doza e rekomanduar do të jetë:

(0.6–0.8) x 400 = 244–316 mg dy herë në ditë

331

BarnataBacavir

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

abac

avir—

shih

tabe

lën

e nd

arë

për b

arna

t e H

IV-it

, faq

e 35

4

adre

nalin

e—sh

ih E

pine

phrin

eam

inop

hylli

ne

Pë

r ast

më

Oral

: 6 m

g/kg

Ta

blet

a: 1

00 m

g

1 /4

1 /2

3 /4

1 11 /2

Tabl

eta:

200

mg

—

1 /4

1 /2

1 /2

3 /4

IV

: Llo

garit

e do

zën

e SA

KTË

duke

u b

azua

r në

pesh

ën tr

upor

e ku

r kjo

ësh

të e

mun

dur;

përd

ori k

ëto

doza

vetë

m k

ur k

jo n

uk ë

shtë

e m

undu

r

Do

za g

oditë

se:

IV: 5

–6 m

g/kg

25

0 m

g/10

ml a

mpu

lë

1 m

l 1.

5 m

l 2.

5 m

l 3.

5 m

l 5

ml

(m

aks.

300

mg)

ngad

alë

për

20

–60

min

uta

Do

za m

bajtë

se:

IV

: 5 m

g/kg

der

i

1 m

l 1.

5 m

l 2.

5 m

l 3.

5 m

l 5

ml

çd

o 6

orë

AP

O

m

e in

fuzio

n të

vaz

hdue

shëm

llo

garit

e do

zën

e SA

KTË

0.

9 m

g/kg

/orë

Jepi

doz

ën g

oditë

se IV

vet

ëm n

ëse

fëm

ija n

uk k

a m

arrë

am

inop

hylli

ne a

po th

eoph

yllin

e në

24

orët

e fu

ndit.

Pë

r doz

a dh

e in

terv

ale

dozim

i pë

r apn

e, n

ë të

por

salin

dur d

he fo

shnj

e pr

emat

ure

shih

faqe

62.

332

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

amod

iaqu

ine

Oral

: 10

mg/

kg

Tabl

eta

153

mg

baza

—

—

1

1 1

çd

o di

të p

ër 3

ditë

amox

icill

in

15 m

g/kg

tre

25

0 m

g ta

blet

a 1 /4

1 /2

3 /4

1

11 /2

he

rë n

ë di

të

Shur

up (p

ërm

ban

2.

5 m

l 5

ml

7.5

ml

10 m

l —

12

5 m

g/5

ml)

Për p

neum

oni

25 m

g/kg

dy

1 /2

1 11 /2

2

21 /2

he

rë n

ë di

të

5

ml

10 m

l 15

ml

—

—am

phot

eric

in

0.25

mg/

kg/d

itë

50

mg

ampu

la

—

2–8

mg

3–12

mg

4.5–

18 m

g 6–

24 m

g pë

r kan

didi

azë

duke

e rr

itur n

ë ez

ofag

eale

1

mg/

kg/d

itë s

ipas

tole

ranc

ës p

ërm

es

in

fuzio

nit I

V, p

ër 6

orë

çd

o di

të, 1

0–14

ditë

ampi

cilli

n Or

al: 2

5 m

g/kg

25

0 m

g ta

blet

a 1 /2

1

1 11 /2

2

ka

tër h

erë

në d

itë§

IM

/IV: 5

0 m

g/kg

Am

pula

pre

j 500

mg

1

ml†

2

ml

3 m

l 5

ml

6 m

l

çdo

6 or

ë të

për

ziera

me

2.1

ml u

jë

ster

il, p

ër të

dhë

në 5

00 m

g/2.

5 m

l

§ Kë

to d

oza

oral

e ja

në p

ër s

ëmun

dje

të le

htë.

Nës

e kë

rkoh

et a

mpi

cilli

n or

al p

as n

jë k

ursi

të a

mpi

cilin

ës p

aren

tera

le p

ër s

ëmun

dje

të

rënd

ë, d

oza

oral

e du

het t

ë je

të 2

–4 h

erë

më

e la

rtë s

esa

kjo

që ë

shtë

dhë

në k

ëtu.

† Pë

r doz

a dh

e in

terv

ale

dozim

i në

të p

orsa

lindu

r dhe

fosh

nje

prem

atur

e, s

hih

faqe

62.

antib

iotik

ët a

nti t

B—sh

ih d

etaj

et n

ë fa

qe 3

56

amoDiaquine

333

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

arte

met

her

Doza

god

itëse

: 40

mg/

1 m

l am

pulë

0.

4 m

l 0.

8 m

l 1.

2 m

l 1.

6 m

l 2.

4 m

l Pë

r mal

arie

të rë

ndë

IM: 3

.2 m

g/kg

80

mg/

1 m

l am

pulë

0.

2 m

l 0.

4 m

l 0.

6 m

l 0.

8 m

l 1.

2 m

l

Do

za m

bajtë

se:

40 m

g/1

ml a

mpu

lë

0.2

ml

0.4

ml

0.6

ml

0.8

ml

1.2

ml

IM

: 1.6

mg/

kg

80 m

g/1

ml a

mpu

lë

0.1

ml

0.2

ml

0.3

ml

0.4

ml

0.6

ml

Jepi

doz

ë m

bajtë

se d

itore

, për

së

paku

3 d

itë, d

eri s

a pa

cien

ti të

mun

d të

mar

rë tr

ajtim

in o

ral m

e nj

ë an

timal

arik

efe

ktiv.

arte

met

her/

Or

al:

Tabl

etë:

—

1

1 2

2§lu

mef

antri

ne

1.5/

12 m

g/kg

20

mg

arte

met

her/

Për m

alar

ie të

dy

her

ë në

ditë

12

0 m

g lu

mef

antri

ne

pako

mpl

ikua

r pë

r 3 d

itë

§ Pr

ej 2

5 kg

: 3 ta

blet

a/do

zaar

tesu

nate

Pë

r mal

arie

të rë

ndë

Doza

god

itëse

: 60

mg

aaci

d ar

tesu

nik

0.

8 m

l 1.

6 m

l 2.

4 m

l 3.

2 m

l 4.

6 m

l

IV: 2

.4 m

g/kg

(ta

shm

ë i t

retu

r në

e

dhën

ë m

e bo

lus

IV

0.6

ml t

ë Na

Cl/N

a

Doza

mba

jtëse

: bi

karb

onat

it) n

ë 3.

4 m

l 0.

4 m

l 0.

8 m

l 1.

2 m

l 1.

6 m

l 2.

3 m

l

IV: 1

.2 m

g/kg

të

NaC

l/glu

kozë

Për m

alar

ie

Oral

: 2.5

mg

një

herë

Ta

blet

a 50

mg

—

—

1 1

1(jo

e rë

ndë)

në

ditë

për

3 d

itë

Në te

rapi

tëko

mbi

nuar

Tret

ësira

IV d

uhet

për

gatit

ur p

ak p

ara

përd

orim

it. Z

bute

doz

ën g

oditë

se d

he a

të m

bajtë

se, d

uke

tretu

r 60

mg

acid

arte

suni

k (i

cili

tash

më

ësht

ë i t

retu

r në

0.6

ml t

ë bi

karb

onat

it të

nat

rium

it 5%

) në

3.4

ml t

ë gl

ukoz

ës 5

%. J

epi d

ozën

mba

jtëse

në

ora

12 d

he 2

4 dh

e pa

staj

çdo

ditë

për

6 d

itë. N

ëse

paci

enti

ësht

ë në

gje

ndje

të g

ëllti

s, je

pja

dozë

n di

tore

me

rrug

ë or

ale.

artemether

334

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

aspi

rin

Oral

: 10–

20 m

g/kg

30

0 m

g ta

blet

a —

1 /4

1 /2

3 /4

1

çd

o 4–

6 or

ë

Vëre

jtje:

shm

ange

në

fëm

ijët e

veg

jël,

nëse

ësh

të e

mun

dur,

për s

hkak

të rr

ezik

ut n

ga S

indr

oma

Reye

.Be

nzat

hine

pen

icill

in—

shih

pen

icill

in

Benz

yl p

enic

illin

—sh

ih p

enic

illin

Bupi

vica

ine

deri

në 1

mg/

kg

tretë

sirë

0.2

5%

Kafe

in c

itrat

i Pë

r për

dorim

në

të p

orsa

lindu

r, sh

ih fa

qe 6

3.ce

fota

xim

e IM

/IV: 5

0 m

g/kg

Am

pulë

e 5

00 m

g e

0.8

ml§

1.

5 m

l 2.

5 m

l 3.

5 m

l 5

ml

çd

o 6

orë

përz

ier m

e 2

ml u

jë s

teril

AP

O am

pulë

pre

j 1 g

e

përz

ier m

e 4

ml u

jë s

teril

AP

O am

pulë

pre

j 2 g

e

përz

ier m

e 8

ml u

jë s

teril

§ Pë

r doz

im d

he in

terv

ale

mes

doz

ave

në të

por

salin

dur d

he fo

shnj

e pr

emat

ure

shih

faqe

63.

aSpirin

335

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

ceftr

iaxo

ne

IM/IV

: 80

mg/

kg/d

itë

Ampu

lë e

1g

e pë

rzie

r 3

ml§

6

ml

10 m

l 14

ml

20 m

l

si d

ozë

e ve

tme

m

e 9.

6 m

l ujë

ste

ril

e

dhën

ë pë

r 30

min

pë

r të

dhën

ë 1g

/10

ml

APO

Ampu

lë e

2 g

e p

ërzie

r

m

e 19

ml u

jë s

teril

e

pë

r të

dhën

ë 2g

/20

ml

Për m

enin

gjit

IM/IV

: 50

mg/

kg

2

ml

4 m

l 6

ml

9 m

l 12

.5 m

l

çdo

12 o

rë

(n

jë d

ozë

e ve

tme

mak

s. p

rej 4

g)

AP

O

IM/IV

: 100

mg/

kg

4

ml

8 m

l 12

ml

18 m

l 25

ml

nj

ë he

rë d

itë

Për o

ftalm

ia

IM: 5

0 m

g/kg

lloga

rite

dozë

n e

SAKT

Ëne

onat

orum

do

zë e

vet

me

mak

s. 1

25 m

g

§ Pë

r doz

im d

he in

terv

ale

dozim

i në

të p

orsa

lindu

r dhe

fosh

nje

prem

atur

e, s

hih

faqe

64.

cefa

lexi

n 12

.5 m

g/kg

25

0 m

g ta

blet

a 1 /4

1 /2

3 /4

1

11 /4

ka

tër h

erë

në d

itë

ceFtriaxone

336

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

chlo

ram

phen

icol

§ Ll

ogar

ite d

ozën

e S

AKTË

duk

e u

bazu

ar n

ë pe

shën

trup

ore.

Për

dori

këto

doz

a ve

tëm

nëse

kjo

nuk

ësh

të e

mun

dur.

Për m

enin

gjit

IV: 2

5 m

g/kg

çdo

am

pulë

pre

j 1 g

e p

ërzie

r 0.

75–

1.5–

2.

5–

3.75

– 5–

6 or

ë (m

aksi

mum

m

e 9.

2 m

l ujë

ste

ril

1.25

ml†

2.

25 m

l 3.

5 m

l 4.

75 m

l 7.

25 m

l

1g p

ër d

ozë)

pë

r të

dhën

ë 1

g/10

ml

Për k

oler

ë IM

: 20

mg/

kg ç

do

ampu

lë p

rej 1

g e

për

zier

0.3–

0.

6–

1–

1.5–

2–

6 or

ë pë

r 3 d

itë

me

3.2

ml u

jë s

teril

0.

5 m

l†

0.9

ml

1.4

ml

1.9

ml

2.9

ml

për t

ë dh

ënë

1 g/

4ml

Për g

jend

jet

Oral

: 25

mg/

kg

125

mg/

5ml

3–5

ml

6–9

ml

10–1

4 m

l 15

–19

ml

—

tjera

çd

o 8

orë

pezu

lli (p

alm

itate

)

(mak

sim

um

1g p

ër d

ozë

250

mg

kaps

ula

—

—

1 11 /2

2

§ Fe

noba

rbito

ni zv

ogël

on d

he fe

nito

ina

rritë

niv

elet

e k

lora

mfe

niko

lit k

ur je

pen

së b

ashk

u.†

Për d

ozim

dhe

inte

rval

e do

zimi n

ë të

por

salin

dur d

he fo

shnj

e, s

hih

faqe

64.

Klor

amfe

niko

l 10

0 m

g/kg

doz

ë

IM: a

mpu

lë p

rej

1.2–

2 m

l 2.

4–3.

6 m

l 4–

5.6

ml

6–7.

6 m

l 8–

11.6

ml

yndy

ror

e ve

tme;

mak

sim

um

0.5

gram

në

2 m

l (p

ër tr

ajtim

in e

3

gram

m

enin

gjiti

t m

enin

goko

ksik

gja

të

epid

emiv

e)

chloramphenicol

337

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

chlo

roqu

ine

Oral

: një

her

ë në

ditë

15

0 m

g ta

blet

a

Dita

1: 1 /2

Di

ta 1

: 1

Dita

1: 1

1 /2

Dita

1: 1

1 /2

3

ditë

: 10

mg/

kg

Dita

2: 1 /2

Di

ta 2

: 1

Dita

2: 1

Di

ta 2

: 11 /2

në d

itën

1 dh

e 2

Dita

3: 1 /2

Di

ta 3

: 1 /2

Dita

3: 1

Di

ta 3

: 1

5

mg/

kg n

ë di

tën

3

10

0 m

g ta

blet

a Di

ta 1

: 1 /2

Dita

1: 1

Di

ta 1

: 11 /2

Di

ta 1

: 2

Dita

1: 2

1 /2

Di

ta 2

: 1 /2

Dita

2: 1

Di

ta 2

: 11 /2

Di

ta 2

: 2

Dita

2: 2

1 /2

Di

ta 3

: 1 /2

Dita

3: 1 /2

Di

ta 3

: 1 /2

Dita

3: 1

Di

ta 3

: 1

50 m

g ba

zë/

Dita

1:

Dita

1:

Dita

1:

—

—

5 m

l shu

rup

5.0

ml

7.5

ml

15

ml

Dita

2:

Dita

2:

Dita

2:

—

—

5.

0 m

l 7.

5 m

l 1

5 m

l

Di

ta 3

: Di

ta 3

: Di

ta 3

: —

—

2.5

ml

5.0

ml

10 m

l ch

lorp

hena

min

e IM

/IV a

po S

C:

10 m

g në

1 m

l 0.

1 m

l 0.

2 m

l 0.

3 m

l 0.

5 m

l 0.

6 m

l

0.25

mg/

kg n

jë h

erë

tretë

sirë

IV

(m

und

të p

ërsë

ritet

4

mg

tabl

etë

de

ri 4

herë

në

24

orë

)

Or

al: 2

–3 h

erë

në d

itë

Tabl

eta:

4 m

g —

—

—

—

1 /2

cipr

oflox

acin

Or

al: 1

0–15

mg/

kg

100

mg

tabl

etë

1 /2

1 11 /2

2

3

për d

ozë,

i dh

ënë

250

mg

tabl

etë

1 /4

1 /2

1 /2

1 11 /2

dy h

erë

në d

itë 5

ditë

(m

aks

500

mg

për d

ozë)

Cipr

oflox

acin

në

fëm

ijë: p

ërdo

rimi i

a vl

en v

etëm

nës

e pë

rfitim

et te

jkal

ojnë

rrez

iqet

pre

j artr

opat

isë.

chloroquine

338

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

clox

acill

in/

IV: 2

5–50

mg/

kg

ampu

la e

500

mg

2–

(4) m

l§

4–(8

) ml

6–(1

2) m

l 8–

(16)

ml

12–(

24) m

l flu

clox

acill

in/

çdo

6 or

ë

e pë

rzie

r me

8 m

l

oxac

illin

§ (5

0 m

g/kg

doz

a në

uj

ë st

eril

për t

ë dh

ënë

klla

pa)

500

mg/

10 m

ls

IM

am

pulë

e 2

50 m

g

0.6

(1.2

) 1

(2)

1.8

(3.6

) 2.

5 (5

) 3.

75 (7

.5)

e pë

rzie

r me

1.3

mll

m

l§

ml

ml

ml

ml

ujë

ster

il pë

r të

dh

ënë

250

mg/

1.5

ml

250

mg

kaps

ulë

1 /2 (1

)§

1 (2

) 1

(2)

2 (3

) 2

(4)

Për t

rajti

min

e

15 m

g/kg

çdo

25

0 m

g ka

psul

ë 1 /4

1 /2

1

11 /2

21 /2

absc

esit

6 or

ë

§ Pë

r doz

im d

he in

terv

ale

dozim

i në

të p

orsa

lindu

rit d

he fo

shnj

at p

rem

atur

e, s

hih

faqe

64.

code

ine

Për a

nalg

jezi

Oral

: 0.5

–1 m

g/kg

15

mg

tabl

etë

1 /4

1 /4

1 /2

1 /2

11 /2

çd

o 6–

12 o

rë

cloxacillin

339

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

cotri

mox

azol

e§

4 m

g tri

met

hopr

im/k

g O

ral:

tabl

etë

e te

rritu

rve

1 /4§

1 /2

1 1

1 (tr

imet

hopr

im-

dhe

20 m

g su

lfa-

(80

mg

TMP

su

lfam

etho

xazo

le,

met

hoxa

zole

/kg

+ 40

0 m

g SM

X)

tmp-

Smx)

dy

her

ë në

ditë

Oral

: tab

letë

ped

iatri

ke

1 2

3 3

4

(2

0 m

g TM

P

+

100

mg

SMX)

Or

al: s

huru

p (4

0 m

g

2 m

l§

3.5

ml

6 m

l 8.

5 m

l —

TM

P +

200

mg

SMX

në 5

ml)

Vëre

jtje:

Për

pne

umon

inë

inte

rstic

iale

në

fëm

ijë m

e HI

V, je

pi 8

mg/

kg T

MP

dhe

40 m

g SM

X/kg

3 h

erë

në d

itë, 3

javë

.§

Nëse

fëm

ija ë

shtë

i m

oshë

s <1

mua

jsh,

jepi

cot

rimox

azol

e (1 /2

tabl

ete

pedi

atrik

e ap

o 1.

25 m

l shu

rup)

dy

herë

në

ditë

. Shm

angu

co

trim

oxaz

oles

në

fosh

nje

që ja

në p

rem

atur

e ap

o të

zver

dhur

a.De

fero

xam

ine

15 m

g/kg

/hr I

V 50

0 m

g am

pulë

2

2 2

2 2

Për h

elm

im m

e

deri

mak

sim

um p

rej

heku

r 80

mg/

kg n

ë

24

orë

apo

50 m

g/kg

IM d

eri

në

mak

sim

um

pr

ej 1

g IM

Dexa

met

haso

ne

Për k

rup

të rë

ndë

Oral

: 0.6

mg/

kg

0.5

mg

tabl

eta

vira

l nj

ë do

zë e

vet

me

IM: 5

mg/

ml

0.5

ml

0.9

ml

1.4

ml

2 m

l 3

ml

cotrimoxazole

340

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Diaz

epam

Për k

onvu

lsio

ne

Rekt

al: 0

.5 m

g/kg

10

mg/

2 m

l tre

tësi

rë

0.4

ml§

0.

75 m

l 1.

2 m

l 1.

7 m

l 2.

5 m

l

IV: 0

.2–0

.3 m

g/kg

0.25

ml§

0.

4 m

l 0.

6 m

l 0.

75 m

l 1.

25 m

l

Për s

edac

ion

0.

1–0.

2 m

g/kg

IVpa

ra p

roce

dura

ve

§ Je

pi fe

noba

rbito

n (2

0 m

g/kg

IV a

po IM

) në

vend

të d

iaze

pam

it të

por

salin

durv

e. N

ëse

konv

ulsi

onet

vaz

hdoj

në, j

epi 1

0 m

g/kg

IV

apo

IM p

as 3

0 m

inut

ave.

Doz

a m

bajtë

se e

feno

barb

itoni

t ora

l ësh

të 2

.5–5

mg/

kg.

Dida

nosi

ne—

shih

tabe

lën

e nd

arë

për b

arna

t për

HIV

, faq

e 35

4

Digo

xin

Këto

doz

a jan

ë për

dig

oksi

n or

al. J

epja

si n

jë d

ozë fi

llest

are t

ë pas

uar n

ga d

ozat

mba

jtëse

dy h

erë n

ë ditë

, duk

e

fil

luar

6 o

rë p

as d

ozës

god

itëse

, siç

ësh

të s

hënu

ar m

ë po

shtë

:

Do

za g

oditë

se:

15 m

ikro

gram

62

.5 m

ikro

gram

tabl

eta

3 /4–1

11 /2

–2

21 /2–3

1 /2

31 /2–4

1 /2

—

pë

r kg,

vet

ëm n

jë h

erë

125

mik

rogr

am ta

blet

a —

—

1–

11 /2

13 /4–2

21 /2

–3

Do

za m

bajtë

se:

(F

illo

6 or

ë 62

.5 m

ikro

gram

tabl

eta

1 /4–1 /2

1 /2

–3 /4

3 /4–1

11 /4

–11 /2

11 /2

–21 /4

pas

dozë

s go

ditë

se)

5

mik

rogr

am p

ër k

g

çdo

12 o

rë

(m

aksi

mum

250

mik

ro-

gr

am p

ër d

ozë)

efav

irenz

—sh

ih ta

belë

n e

ndar

ë pë

r bar

nat p

ër H

IV, f

aqe

352

Diazepam

341

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

epin

ephr

ine

(a

dren

alin

e)Pë

r fish

këlli

më

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË b

azua

r në

pesh

ën tr

upor

e (s

i bro

nhod

ilato

r me

vepr

im të

shp

ejtë

)

0.01

ml/k

g (d

eri n

ë

m

aksi

mum

pre

j 0.3

ml)

të tr

etës

irës

1:10

00 (a

po

0.1

ml/k

g të

tret

ësirë

s

1:10

000

) të

dhën

ë su

b-

kuta

n, m

e nj

ë sh

iring

ë

1 m

l

Për k

rup

vira

l nj

ë pr

ovë

e 2

ml t

ë

—

2

ml

2 m

l 2

ml

2 m

ltë

rënd

ë tre

tësi

rës

1:10

00

së

neb

ulizu

ar

Për a

nafil

aksi

0.

01 m

l/kg

të tr

etës

irës

1:

1000

apo

0.1

ml/k

g

të tr

etës

irës

1:10

000

të d

hënë

sub

-kut

an

m

e sh

iring

ë pr

ej 1

ml

Vëre

jtje:

Për

gatit

e nj

ë tre

tësi

rë 1

:10

000

, duk

e sh

tuar

1 m

l të

tretë

sirë

s 1:

1000

në

9 m

l të

tretë

sirë

s fiz

iolo

gjik

e ap

o gl

ukoz

ës 5

%.

eryt

hrom

ycin

§ Or

al: 1

2.5

mg/

kg

250

mg

tabl

eta

1 /4

1 /2

1 1

11 /2

(est

olat

e)

4 he

rë n

ë di

të

pë

r 3 d

itë

§ NU

K du

het d

hënë

së

bash

ku m

e th

eoph

yllin

e (a

min

ophy

lline

) për

shk

ak të

rrez

ikut

nga

reak

sion

et a

nëso

re s

erio

ze.

epinephrine

342

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Fluc

onaz

ole

3–6

mg/

kg

50 m

g/5

ml

—

—

5 m

l 7.

5 m

l 12

.5 m

l

një

herë

në

ditë

pe

zulli

ora

le

50 m

g ka

psul

a —

—

1

1–2

2–3

Fluc

loxa

cilli

n—sh

ih c

loxa

cilli

n

Fura

zolid

one

1.25

mg/

kg 4

her

ë

Oral

: 100

mg

tabl

eta

—

—

1 /4

1 /4

1 /4

në

ditë

për

3 d

itë

Furo

sem

ide

Oral

apo

IV:

20 m

g ta

blet

a 1 /4

–1 /2

1 /2–1

1 /2

–1

1–2

11 /4–2

1 /2(fr

usem

ide)

1–

2 m

g/kg

IV

10

mg/

ml

0.4–

0.

8–

1.2–

1.

7–

2.5–

Për i

nsufi

cien

cë

çdo

12 o

rë

0.

8 m

l 1.

6 m

l 2.

4 m

l 3.

4 m

l 5

ml

zem

rege

ntam

icin

§ Ll

ogar

ite d

ozën

e S

AKTË

, baz

uar n

ë pe

shën

trup

ore

ndër

sa p

ërdo

ri kë

to d

oza

vetë

m k

ur k

jo n

uk ë

shtë

e

mun

dur.

7.5

mg/

kg

IM/IV

: am

pula

për

mba

n

2.25

– 4.

5–

7.5–

—

—

një

herë

në

ditë

20

mg

(2m

l në

3.

75 m

l†

6.75

ml

10.5

ml

10 m

g/m

l) të

pat

retu

r

IM/IV

: am

pula

për

mba

n

2.25

– 4.

5–

7.5–

—

—

80

mg

(2m

l në

3.

75m

l†

6.75

ml

10.5

ml

40 m

g/m

l) të

për

zier m

e

6 m

l ujë

ste

ril

IM/IV

: am

pula

për

mba

n

0.5–

1.

1–

1.9–

2.

8–

3.75

–

80

mg

(2 m

l në

0.

9 m

l†

1.7

ml

2.6

ml

3.5

ml

5.4

ml

40 m

g/m

l) të

pat

retu

r

§ M

os h

arro

rrez

ikun

nga

efe

ktet

anë

sore

me

theo

phyl

line.

Në

dhën

ien

e nj

ë am

inog

likoz

idi (

gent

amic

in, k

anam

ycin

), ës

htë

e pr

efer

-ue

shm

e që

të s

hman

get p

ërdo

rimi i

gen

tam

icin

ës s

ë pa

zbut

ur 4

0 m

g/m

l.†

Për d

ozim

dhe

inte

rval

e do

zimi n

ë të

por

salin

dur d

he fo

shnj

e pr

emat

ure,

shi

h fa

qe 6

5.

Fluconazole

343

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

gent

ian

viol

et

Aplik

im lo

kal n

ë lë

kurë

ibup

rofe

n 5–

10 m

g/kg

ora

l 20

0 m

g ta

blet

a —

1 /4

1 /4

1 /2

3 /4

çdo

6–8

orë

deri

në

m

aksi

mum

pre

j 40

0 m

g ta

blet

a —

—

—

1 /4

1 /2

500

mg

në d

itë

heku

ri Nj

ë he

rë n

ë di

të

Tabl

eta

ferr

o/fo

lat

—

—

1 /2

1 /2

1

për 1

4 di

të

(ferr

o su

lfat

200

mg

+ 25

0 µg

fola

t

=

60 m

g he

kur e

lem

enta

r

Shur

up h

ekur

i (fe

rro

1

ml

1.25

ml

2 m

l 2.

5 m

l 4

ml

fum

arat

, 100

mg

në

5 m

l = 2

0 m

g/m

l

he

kur e

lem

enta

r)Ka

nam

ycin

Ll

ogar

ite d

ozën

e S

AKTË

duk

e u

bazu

ar n

ë pe

shën

trup

ore.

Shf

rytë

zo k

ëto

doza

vet

ëm n

ëse

kjo

ësht

ë e

pa

mun

dur.

IM

/IV: 2

0 m

g/kg

25

0 m

g am

pulë

0.

5–

1–

1.6–

2.

4–

3.2–

një

herë

në

ditë

(2

ml n

ë 12

5 m

g/m

l) 0.

8 m

l†

1.5

ml

2.2

ml

3 m

l 4.

6 m

l

† Pë

r doz

imin

dhe

inte

rval

e do

zimi n

ë të

por

salin

dur d

he fo

shnj

e pr

emat

ure,

shi

h fa

qe 6

5.

gentian violet

344

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Keta

min

e§Pë

r ane

stez

ion

në

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË d

uke

u ba

zuar

në

sipë

rfaqe

n tru

pore

(shi

h fa

qe 3

33) a

po p

eshë

n tru

pore

.pr

oced

urat

mëd

ha

IM: D

oza

godi

tëse

:

20–3

5 m

g 40

–60

mg

60–1

00 m

g 80

–140

mg 1

25–2

00 m

g

5–8

mg/

kg

IM: D

ozat

viju

ese:

5–10

mg

8–15

mg

12–2

5 m

g 15

–35

mg

25–

50 m

g

1–2

mg/

kg (n

ëse

kërk

ohet

)

IV

: Do

za g

oditë

se:

5–

10 m

g 8–

15 m

g 12

–25

mg

15–3

5 m

g 25

–50

mg

1–

2 m

g/kg

IV

: Doz

at v

ijues

e:

2.

5–5

mg

4–8

mg

6–12

mg

8–15

mg

12–2

5 m

g

0.5–

1 m

g/kg

(nës

e kë

rkoh

et)

Për a

nest

ezio

n

IM: 2

–4 m

g/kg

të le

htë,

në

IV: 0

.5–1

mg/

kgpr

oced

urat

e v

ogla

§ De

tale

t e d

ozav

e dh

e m

etod

ave

të d

hëni

es ja

në d

hënë

në

faqe

233

–234

.la

miv

udin

e— s

hih

tabe

lën

e nd

arë

për b

arna

t e H

IV-it

, faq

e 35

2

lido

cain

e Ap

likoj

e në

mën

yrë

loka

le (s

hih

faqe

226

)

Inje

ksio

ni lo

kal 4

–5 m

g/kg

/doz

ë si

ane

stet

ik lo

kal

meb

enda

zole

10

0 m

g 2

herë

në

10

0 m

g ta

blet

ë —

—

1

1 1

di

të p

ër 3

ditë

500

mg

vetë

m n

jë h

erë

100

mg

tabl

etë

—

—

5 5

5m

efloq

uine

10

mg/

kg o

ral

250

mg

tabl

etë

—

1 /2

1 /2

1 1

Nuk

reko

man

dohe

t për

fëm

ijët <

5 m

uajs

h, n

ë m

unge

së të

të d

hëna

ve të

mja

ftues

hme.

Ketamine

345

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

met

oclo

pram

ide

Për m

undi

m/

0.1–

0.2

mg/

kg ç

do

10 m

g ta

blet

a —

—

1 /4

1 /4

1 /2

vj

ellje

8

orë

siç

kërk

ohet

In

jeks

ion:

5 m

g/m

l —

—

0.

5 m

l 0.

7 m

l 1

ml

met

roni

dazo

le

Oral

: 7.5

mg/

kg

200

mg

tabl

etë

—

1 /4

1 /2

1 /2

1

3 he

rë n

ë di

të

400

mg

tabl

etë

—

—

1 /4

1 /4

1 /2

për 7

ditë

§

§ Pë

r tra

jtim

in e

gja

rdia

zës,

doz

a ës

htë

5 m

g/kg

; për

am

ebia

zë, 1

0 m

g/kg

.m

orfin

a Ll

ogar

ite d

ozën

e S

AKTË

, duk

e u

bazu

ar n

ë pe

shën

e fë

mijë

s.

Or

al: 0

.2–0

.4 m

g/kg

çdo

4–6

orë

; sht

oje

nëse

ësh

të e

dom

osdo

shm

e pë

r dhi

mbj

e të

mëd

ha

IM

: 0.1

–0.2

mg/

kg ç

do 4

–6 o

rë

IV

: 0.0

5–0.

1 m

g/kg

çdo

4–6

orë

apo

0.0

05–0

.01

mg/

kg/o

rë m

e in

fuzio

n IV

acid

i nal

idik

sik

Oral

: 15

mg/

kg

25

0 m

g ta

blet

ë 1 /4

1 /2

1

1 11 /2

4 he

rë n

ë di

të

pë

r 5 d

itë

nelfi

navi

r—sh

ih ta

belë

n e

ndar

ë pë

r bar

nat p

ër H

IV, f

aqe

355

nevi

rapi

ne—

shih

tabe

lën

e nd

arë

për b

arna

t për

HIV

, faq

e 35

2

nyst

atin

Or

al:1

00 0

00–

pezu

lli o

rale

1–

2ml

1–2m

l 1–

2ml

1–2m

l 1–

2ml

20

0 00

0 nj

ësi n

ë

100,

000

njës

i/ml

go

jë

oxac

illin

—sh

ih c

loxa

cilli

n

para

ceta

mol

10

–15

mg/

kg, d

eri

100

mg

tabl

eta

—

1 1

2 3

4

herë

në

ditë

50

0 m

g ta

blet

a —

1 /4

1 /4

1 /2

1 /2

metoclopramiDe

346

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

para

ldeh

yde

Rekt

al: 0

.3–0

.4 m

l/kg

5 m

l am

pulë

1.

4 m

l 2.

4 m

l 4

ml

5 m

l 7.

5 m

l

IM: 0

.2 m

l/kg

0.

8 m

l 1.

5 m

l 2.

4 m

l 3.

4 m

l 5

ml

peni

cill

inBe

nzat

hine

50

000

një

si/k

g

IM: a

mpu

la p

rej 1

.2

0.5

ml

1 m

l 2

ml

3 m

l 4

ml

benz

ylpe

nici

llin

një

herë

në

ditë

m

ilion

një

si të

për

zier

me

4 m

l ujë

ste

ril

Benz

ylpe

nici

llin

(pen

icill

in g

) Do

zimi i

IV:

50 0

00 n

jësi

/kg

am

pulë

pre

j 600

mg

e 2

ml§

3.

75 m

l 6

ml

8.5

ml

12.5

ml

çd

o 6

orë

përz

ier m

e 9.

6 m

l ujë

st

eril

për t

ë dh

ënë

1

000

000

njës

i/10

ml

IM

: am

pulë

e 6

00 m

g 0.

4 m

l§

0.75

ml

1.2

ml

1.7

ml

2.5

ml

(1 0

00 0

00 n

jësi

)

e

përz

ier m

e 1.

6 m

l

uj

ë st

eril

për t

ë dh

ënë

1,

000,

000

njës

i/2 m

lPë

r men

ingj

it 10

0 00

0 nj

ësi/k

g

IV

4 m

l§

7.5

ml

12 m

l 17

ml

25 m

l

çdo

6 or

ë IM

0.

8 m

l§

1.5

ml

2.5

ml

3.5

ml

5 m

l

§ Pë

r doz

im d

he in

terv

ale

dozim

i në

të p

orsa

lindu

r dhe

fosh

nje

prem

atur

e, s

hih

faqe

66.

proc

aine

IM

: 50

000

njës

i/kg

3

g am

pulë

0.

25 m

l 0.

5 m

l 0.

8 m

l 1.

2 m

l 1.

7 m

lbe

nzyl

peni

cilli

n nj

ë he

rë n

ë di

të

(3 0

00 0

00 n

jësi

) e p

ërzie

r

m

e 4

ml u

jë s

teril

paralDehyDe

347

Barnat

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

phen

obar

bita

l IM

: Doz

a go

ditë

se:

200

mg/

ml t

retë

sirë

0.

4 m

l§

0.6

ml

1.0

ml

1.5

ml

2.0

ml

15

mg/

kg IM

Or

al a

po IM

: 0.

1 m

l 0.

15 m

l 0.

25 m

l 0.

35 m

l 0.

5 m

l

Doza

mba

jtëse

:

2.5–

5 m

g/kg

§ Je

pi fe

noba

rbito

n (2

0 m

g/kg

IV a

po IM

) në

vend

të d

iaze

pam

it të

por

salin

durv

e. N

ëse

konv

ulsi

onet

vaz

hdoj

në, j

epi 1

0 m

g/kg

IV

apo

IM p

as 3

0 m

inut

ave.

pi

vmec

illin

am

Oral

: 20

mg/

kg

20

0 m

g ta

blet

a 1 /2

3 /4

1

11 /2

2

4 he

rë n

ë di

të

pë

r 5 d

itë

Kaliu

m

2–4

mm

ol/k

g/di

të

pred

niso

lone

§ Or

al: 1

mg/

kg d

y

5 m

g ta

blet

a 1

1 2

3 5

he

rë n

ë di

të p

ër 3

ditë

§ 1

mg

pred

niso

lone

ësh

të i

bara

bartë

me

5 m

g hi

drok

ortiz

one

apo

0.15

mg

deks

amet

azon

.

phenoBarBital

348

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Kini

net

IV: D

oza

godi

tëse

:

Doza

god

itëse

ësh

të d

yfish

i i d

ozës

mba

jtëse

të d

hënë

më

posh

të(m

g/kg

e s

hpre

hur

20 m

g kr

ipë/

kg të

dhë

në

si m

g të

krip

ës s

ë

ngad

alë

për 4

orë

ki

nin

hidr

oklo

ridit)

pa

s zb

utje

s m

e

10 m

l/kg

të lë

ngut

IV

IV

: Doz

a m

bajtë

se:

IV (p

ahol

luar

: inj

eksi

oni

0.3

ml

0.6

ml

1 m

l 1.

2 m

l 2

ml

10

mg

krip

ë/kg

të

i dih

idro

klor

id k

inin

ë

dh

ënë

ngad

alë

për

150

mg/

ml (

në

2

orë

pas

holli

mit

me

ampu

la p

rej 2

ml)

10

ml/k

g të

lëng

ut IV

IV (p

a ho

lluar

) 0.

2 m

l 0.

3 m

l 0.

5 m

l 0.

6 m

l 1

ml

Në

se in

fuzio

ni IV

nuk

in

jeks

ion

i dih

idro

klor

id

ësht

ë i m

undu

r,

kini

nës

300

mg/

ml

di

hidr

oklo

rid k

inin

a

(në

2 m

l am

pulë

)

mun

d të

jepe

t në

do

zë të

një

jtë m

e

IM d

ihid

rokl

orid

1

ml

1.5

ml

2.5

ml

3 m

l 5

ml

in

jeks

ion

IM.

kini

në (e

hol

luar

): në

tre

tësi

rë fi

ziolo

gjik

e

deri

në k

once

ntrim

prej

60

mg

krip

ë/m

l

Oral

: kin

inë

sulfa

t 1 /4

1 /2

3 /4

1

11 /2

200

mg

tabl

eta

Oral

: kin

inë

sulfa

t —

—

1 /2

1 /2

1

300

mg

tabl

eta

Kininet

349

BarnatSalButamol

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Kini

net (

vazh

dim

)Vë

rejtj

e: 1

2 or

ë pa

s fil

limit

të d

ozës

god

itëse

, jep

i doz

ën m

bajtë

se të

shë

nuar

kët

u pë

r 2 o

rë. P

ërsë

rite

çdo

12 o

rë. K

alo

në tr

ajtim

or

al (1

0 m

g/kg

3 h

erë

në d

itë) k

ur fë

mija

të je

të n

ë gj

endj

e të

gël

ltis,

për

të p

ërm

byllu

r 7 d

itë tr

ajtim

me

tabl

eta

kini

ne, a

po je

pi n

jë

dozë

të v

etm

e të

SP

(shi

h m

ë po

shtë

).ri

tona

vir—

shih

tabe

lën

e nd

arë

për b

arna

t e H

IV-it

, faq

e 35

6Sa

lbut

amol

Or

al: 1

mg

në d

ozë

shur

up: 2

mg/

5 m

l 2.

5 m

l 2.

5 m

l 5

ml

5 m

l 5

ml

<1

vje

ç

2 m

g në

doz

ë

1–4

vjeç

Ep

isod

et a

kute

ta

blet

a: 2

mg

1 /2

1 /2

1 1

1

çdo

6–8

orë

tabl

eta:

4 m

g 1 /4

1 /4

1 /2

1 /2

1 /2

In

hala

tor m

e

dozë

e m

atur

ha

pësi

nor:

2 do

za

inha

lato

ri pë

rmba

n

përm

bajn

ë 20

0 µg

20

0 do

za

Ne

buliz

ator

: 5

mg/

ml t

retë

sirë

2.5

mg/

doza

2.

5 m

g në

2.5

ml

njës

i të

një

doze

te v

etm

e

Saqu

inav

ir—sh

ih ta

belë

n e

ndar

ë pë

r bar

nat e

HIV

-it, f

aqe

356

nitra

t arg

jend

i (Si

lver

sul

fadi

azin

e)—

aplik

oje

në m

ënyr

ë lo

kale

në

regj

ione

t e lë

kurë

s së

pre

kur

350

Barn

at

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Spec

tinom

ycin

për o

ftalm

i IM

: 25

mg/

kg d

ozë

2

gram

am

pulë

në

0.

25 m

l —

—

—

—

neon

atal

e e

vetm

e (m

aksi

mum

5

ml t

retë

s

prej

75

mg)

Sulfa

doxi

ne-

Oral

: 25

mg

sulfa

-

tabl

eta

(500

mg

1 /4

1 /2

1

1 11 /2

py

rimet

ham

ine

do

xine

dhe

1.2

5 m

g su

lfado

xine

(Sp)

py

rimet

ham

ine/

kg

+ 25

mg

pyrim

etha

min

e)

ve

tëm

doz

a të

vet

me

taK

loka

l (te

traka

in, a

dren

alin

, kok

ainë

): Ap

likoj

e në

mën

yrë

loka

le p

ara

proc

edur

ave

të d

him

bshm

e.

tetra

cikl

inet

§ 12

.5 m

g/kg

4 h

erë

250

mg

tabl

eta

—

1 /2

1 /2

1 1

në

ditë

për

3 d

itë

§ Je

pua

fëm

ijëve

vet

ëm p

ër tr

ajtim

in e

kol

erës

për

shk

ak s

e ng

jyro

sjes

së

përh

ersh

me

të d

hëm

bëve

.vi

tam

in a

Nj

ë he

rë n

ë di

të p

ër

200

000

IU k

apsu

lë

—

1 /2

1 1

1

2 di

të

100

000

IU k

apsu

lë

1 /2

1 2

2 2

50 0

00 IU

kap

sulë

1

2 4

4 4

zido

vudi

ne—

shih

tabe

lën

për b

arna

t e H

IV-it

, faq

e 35

3

Spectinomycin

351

Barnat

352

Barn

atanti-retroviralËt

Anti-

retr

ovira

lët

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË d

uke

u ba

zuar

në

sipë

rfaqe

n e

trupi

t (sh

ih fa

qe 3

29) a

po p

eshë

n tru

pore

. Vë

rej s

e fë

mijë

t me

HIV

infe

ksio

n sh

pesh

janë

të p

rapa

mbe

tur n

ë zh

villi

m.

BARN

AT E

ZGJ

EDHJ

ES S

Ë PA

RË

efav

irenz

Or

al: 1

5 m

g/kg

sh

urup

30

mg/

ml

(e

Fv)

një

herë

në

ditë

50

mg

kaps

ulat

(nat

ën)

200

mg

kaps

ulat

Vëre

jtje:

Për

fëm

ijët m

bi 1

0 kg

dhe

vet

ëm m

bi 3

vje

ç m

oshë

la

miv

udin

e Or

al: 4

mg/

kg

10 m

g/m

l pez

ulli

(3tc

) dy

her

ë në

ditë

(m

aksi

mum

pre

j 15

0 m

g ta

blet

a

15

0 m

g në

doz

ë)

Or

al: n

ë të

10

mg/

ml p

ezul

li

po

rsal

indu

r: 2

mg/

kg

dy h

erë

në d

itë

nevi

rapi

ne

Oral

: 120

–200

mg/

m2

shur

up 1

0 m

g/m

l (n

vp)

dy h

erë

në d

itë

200

mg

tabl

eta

(m

aksi

mum

i 200

mg

në

doz

ë)

Përv

ojat

me

doza

t e A

RV-v

e në

fëm

ijë

janë

të k

ufizu

ara

dhe

obje

kt n

drys

him

esh.

Pë

r doz

imin

e p

ërga

tesa

ve in

divi

dual

e,

refe

roju

udh

ërrë

fyes

ve k

ombë

tarë

apo

ww

w.w

ho.in

t/hiv

353

BarnatStavuDine

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË d

uke

u ba

zuar

në

sipë

rfaqe

n e

trupi

t (sh

ih fa

qe 3

29) a

po p

eshë

n tru

pore

. Vë

rej s

e fë

mijë

t me

HIV

infe

ksio

n sh

pesh

janë

të p

rapa

mbe

tur n

ë zh

villi

m.

Stav

udin

e 1

mg/

kg

Oral

: pez

ulli

e lë

ngsh

me

(d

4t)

1 m

g/m

l

dy h

erë

në d

itë

Oral

: kap

sula

15

mg

Oral

: kap

sula

20

mg

zido

vudi

ne

4 m

g/kg

Or

al: 1

0 m

g/m

l lën

gë

(zDv

; azt

) dy

her

ë në

ditë

Or

al: k

apsu

la 1

00 m

g

Or

al: t

able

ta 3

00 m

g

KOM

BINI

MET

Duov

ir Dy

her

ë në

ditë

Or

al: t

able

ta të

(3

tc+z

Dv)

15

0 m

g 3T

C dh

e

300

mg

ZDV

dhe

Vëre

jtje:

Duh

et p

ërdo

rur q

oftë

me

NVP

ose

EFV.

trio

mun

e D

y he

rë n

ë di

të

Oral

: tab

leta

pre

j

(3

tc+d

4t+n

vp)

15

0 m

g 3T

C dh

e

200

mg

NVP

dhe

30 m

g d4

T

AP

O

15

0 m

g 3T

C dh

e

200

mg

NVP

dhe

40 m

g d4

T

Përv

ojat

me

doza

t e A

RV-v

e në

fëm

ijë

janë

të k

ufizu

ara

dhe

obje

kt n

drys

him

esh.

Pë

r doz

imin

e p

ërga

tesa

ve in

divi

dual

e,

refe

roju

udh

ërrë

fyes

ve k

ombë

tarë

apo

ww

w.w

ho.in

t/hiv

Përv

ojat

me

doza

t e A

RV-v

e në

fëm

ijë

janë

të k

ufizu

ara

dhe

obje

kt n

drys

him

esh.

Pë

r doz

imin

e p

ërga

tesa

ve in

divi

dual

e,

refe

roju

udh

ërrë

fyes

ve k

ombë

tarë

apo

ww

w.w

ho.in

t/hiv

354

Barn

ataBacavir

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË d

uke

u ba

zuar

në

sipë

rfaqe

n e

trupi

t (sh

ih fa

qe 3

29) a

po p

eshë

n tru

pore

. Vë

rej s

e fë

mijë

t me

HIV

infe

ksio

n sh

pesh

janë

të p

rapa

mbe

tur n

ë zh

villi

m.

BARN

AT E

ZGJ

EDHJ

ES S

Ë DY

TË

abac

avir

Oral

: 8 m

g/kg

pe

zulli

e lë

ngsh

me

(aBc

,

20 m

g/m

l gW

159

2u89

, Dy

her

ë në

ditë

ta

blet

a 30

0 m

g zi

agen

) ve

tëm

për

fëm

ijë

>

3 m

uajs

h

(mak

sim

um p

rej

30

0 m

g në

doz

ë)Di

dano

sine

Or

al: F

oshn

jat e

vog

la

pluh

ur i

mbu

luar

(d

di,

<3 m

uajs

h zo

rrës

h në

kap

sula

dide

oxyi

nosi

ne)

50 m

g/m

2 her

ë

30 m

g (=

25 m

g)

në

ditë

60

mg

(=50

mg)

115

mg

(=10

0 m

g)

Fë

mijë

t > 3

mua

jsh

170

mg

(=15

0 m

g)

120

mg/

m2 h

erë

23

0 m

g (=

200

mg)

në

ditë

28

5 m

g (=

250

mg)

Ko

mbi

no q

eset

që

përm

bajn

ë do

za të

ndr

yshm

e

pë

r të

sigu

ruar

doz

ën e

kër

kuar

.

Vëre

j: 75

mg

= qe

sja

prej

50

mg

dhe

qesj

a pr

ej 2

5 m

g; 1

25 m

g =

qesj

a pr

ej 1

00 m

g dh

e qe

sja

prej

25

mg;

150

mg

= qe

sja

prej

150

m

g; 2

00 m

g =

qesj

a pr

ej 2

00 m

g. T

able

tat t

oler

ohen

dob

ët.

Përv

ojat

me

doza

t e A

RV-v

e në

fëm

ijë

janë

të k

ufizu

ara

dhe

obje

kt n

drys

him

esh.

Pë

r doz

imin

e p

ërga

tesa

ve in

divi

dual

e,

refe

roju

udh

ërrë

fyes

ve k

ombë

tarë

apo

ww

w.w

ho.in

t/hiv

355

Barnatlopinavir

Doza

sip

as p

eshë

s tru

pore

Dozi

mi

Form

a 3–

<6 k

g 6–

<10

kg

10–<

15 k

g 15

–<20

kg

20–2

9 kg

Llog

arite

doz

ën e

SAK

TË d

uke

u ba

zuar

në

sipë

rfaqe

n e

trupi

t (sh

ih fa

qe 3

29) a

po p

eshë

n tru

pore

.Vë

rej s

e fë

mijë

t me

HIV

infe

ksio

n sh

pesh

janë

të p

rapa

mbe

tur n

ë zh

villi

m.

lopi

navi

r/rito

navi

r Or

al: F

ëmijë

t 7–1

5 kg

: pe

zulli

(l

pv/r)

12

mg/

kg lo

pina

vir;

80

mg/

ml l

opin

avir

3

mg/

kg ri

tona

vir

20 m

g/m

l rito

navi

r

Fë

mijë

t 15–

40 k

g:

kaps

ula

10 m

g/kg

lopi

navi

r;

133.

3 m

g lo

pina

vir

2.

5 m

g/kg

rito

navi

r 33

.3 m

g rit

onav

ir

Dy

her

ë në

ditë

(v

etëm

fëm

ijët

m

bi 6

mua

jsh)

nelfi

navi

r Fë

mijë

t mbi

2 v

jeç:

25

0 m

g ta

blet

a (n

Fv)

45–5

5 m

g/kg

(mak

sim

um p

rej

2

g në

doz

ë)

dy h

erë

në d

itë

Saqu

inav

ir 50

mg/

kg

kaps

ula

200

mg

tri

her

ë në

ditë

ge

l i b

utë

Përv

ojat

me

doza

t e A

RV-v

e në

fëm

ijë

janë

të k

ufizu

ara

dhe

obje

kt n

drys

him

esh.

Pë

r doz

imin

e p

ërga

tesa

ve in

divi

dual

e,

refe

roju

udh

ërrë

fyes

ve k

ombë

tarë

apo

ww

w.w

ho.in

t/hiv

356

Barn

at

Antib

iotik

ët a

nti-t

uber

kula

r Ll

ogar

ite d

ozën

e s

aktë

duk

e u

bazu

ar n

ë pe

shën

trup

ore

Doza

dito

re:

Doza

e n

dërm

jetm

e:

Bari

them

elor

ant

i-tB

mg/

kg

3 he

rë/ja

vë

(shk

urte

sa)

mën

yra

e ve

prim

it (n

ivel

i) m

g/kg

(niv

eli)

etha

mbu

tol (

e)

Bakt

erio

stat

ik

20 (1

5–25

) 30

(25–

35)

rifa

mpi

cin

(r)

Bakt

eric

id

10 (8

–12)

10

(8–1

2)is

onia

zid

(h)

Bakt

eric

id

5 (4

–6)

10 (8

–12)

pyra

zina

mid

e (z

) Ba

kter

icid

25

(20–

30)

35 (3

0–40

)St

rept

omyc

in (S

) Ba

kter

icid

15

(12–

18)

15 (1

2–18

)th

ioac

etaz

one

(t)

Bakt

erio

stat

ik

3 Nu

k ap

likoh

etVë

rej:

Shm

ange

thio

acet

azon

e në

fëm

ijët q

ë di

het s

e ja

në të

infe

ktua

r me

HIV,

apo

kur

gja

sat e

infe

ktim

it m

e HI

V ja

në të

mëd

ha,

seps

e m

und

të p

araq

iten

reak

sion

e lë

kure

të rë

nda

(nga

njëh

erë

fata

le).

antiBiotiKËt anti-tuBerKular

Shënime

357

Barnat

Shënime

358

Barn

at

359

Madhësia e pajisjeve

Shtojca 3

Madhësitë e pajisjes për fëmijë Madhësia e përshtatshme e pajisjes pediatrike sipas moshës (peshës) së fëmijës

0–5 6–12 1–3 4–7 muajsh muajsh vjeç vjeç pajisja (3–6 kg) (4–9 kg) (10–15 kg) (16–20 kg)

Rugët e frymës dhe frymëmarrja

Laringoskopi me teh me teh macintosh macintosh të drejtë të drejtë i fëmijëve i fëmijëve

Tubë traheale 2.5–3.5 3.5–4.0 4.0–5.0 5.0–6.0 pa kapak

Sondë e vogël e vogël e vogël/ e mesme e mesme

Kateter aspirimi 6 8 10/12 14 (GF)

Qarkullimi

kanula IV 24/22 22 22/18 20/16

Kanula venoze 20 20 18 18 qendrore

pajisja tjetër

Tuba nazogastrike† 8 10 10–12 12

Kateter urinar† 5 5 Foley 8 Foley 10 tubë tubë ushqyese ushqyese/F8

† Madhësitë në Gauge francez (GF) apo Charrière, që është e barabartë dhe tregon cirkumferencën e tubës në milimetra.

360

Mad

hësi

a e

paji

sjev

e

Shënime

361

Lëngjet IV

Shtojca 4

Lëngjet intravenozeTabelat vijuese paraqesin përbërjet e lëngjeve intravenoze, që janë në dispozicion, në shitje dhe më së shpeshti përdoren në të porsalindurit, foshnjat dhe fëmijët. Për të shqyrtuar se cilat lëngje duhet përdorur në rrethana të veçanta, shih kapitujt specifik për sëmundje, p.sh. për shok (faqet 12–13), për të porsalindur (faqe 51), për fëmijë të kequshqyer rëndë (183), për procedura kirurgjike (236), dhe për terapi të përgjithshme përkrahëse (277). Ju lutemi vëreni se asnjë prej lëngjeve nuk përmban kalori të mjaftueshme për përkrahje afatgjatë nutritive të fëmijëve, por disa lëngje përmbajnë më pak se të tjerat. Kurdo që ushqyerjet dhe lëngjet përmes gojës apo tubës nazogastrike janë të mundshme, është më e preferueshme të bëhet një gjë e tillë.

Përbërja

Na+ K+ cl- ca++ Laktate Glukozë KaloriLëngje IV mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l g/l /l

Ringer laktat (hartman) 130 5.4 112 1.8 27 – –

tretje fiziologjike (0.9% Nacl) 154 – 154 – – – –

5% Glukozë – – – – – 50 200

10% Glukozë – – – – – 100 400

0.45 Nacl / 5% glukozë 77 – 77 – – 50 200

0.18% Nacl / 4% glukozë 31 – 31 – – 40 160

tretësirë Darrout 121 35 103 – 53 – –

tretësirë Darrou gjysmë e koncentruar 61 17 52 – 27 50 200 me 5% glukozë*

Ringer laktat gjysmë i koncentruar 65 2.7 56 1 14 50 200 me 5% glukozë

* ju lutem vëreni se tretësira gjysmë e koncentruar e Darrout shpesh vjen pa glukozë dhe glukoza nevojitet të shtohet para përdorimit.

362

Lëng

jet

IV Shënime

363

Pesha/lartësia

Tabela 34 Pesha-për-moshë

Pesha e djemve (kg) Mosha Pesha e vajzave (kg)

-4sD -3sD -2sD -1sD Mediana (muaj) Mediana -1sD -2sD -3sD -4sD

1.63 2.04 2.45 2.86 3.27 0 3.23 2.74 2.24 1.75 1.26 1.55 2.24 2.92 3.61 4.29 1 3.98 3.39 2.79 2.19 1.59 1.76 2.62 3.47 4.33 5.19 2 4.71 4.03 3.35 2.67 1.99 2.18 3.13 4.08 5.03 5.98 3 5.40 4.65 3.91 3.16 2.42 2.73 3.72 4.70 5.69 6.68 4 6.05 5.25 4.46 3.66 2.87 3.34 4.33 5.32 6.31 7.30 5 6.65 5.82 4.98 4.15 3.31 3.94 4.92 5.89 6.87 7.85 6 7.21 6.34 5.47 4.60 3.73 4.47 5.44 6.41 7.37 8.34 7 7.71 6.80 5.90 5.00 4.09 4.92 5.89 6.85 7.82 8.78 8 8.16 7.22 6.29 5.35 4.42 5.30 6.27 7.24 8.21 9.18 9 8.56 7.59 6.63 5.66 4.70 5.62 6.60 7.58 8.56 9.54 10 8.92 7.92 6.93 5.93 4.94 5.88 6.88 7.87 8.87 9.86 11 9.24 8.22 7.20 6.17 5.15

Shtojca 5

Vlerësimi i statusit nutritivA5.1 Llogaritja e peshës-për-moshë të fëmijësPër të llogaritur peshën për moshë të fëmijës, përdore tabelën e mëposhtme apo diagramin në faqe 367. Për përdorimin e tabelës:

• Përcaktoje radhënqëpërmbanmoshëne fëmijësnëkolonënqendrorenëTabelën 34.

• Shikonëtëmajtëtëasajradhepërdjemdhenëtëdjathtëpërvajza.

• Vërejkundodhetpeshaefëmijës,dukepasurparasyshpeshateregjistruaranëkëtëradhë.

• Shikokolonënfqinjepërtëlexuarpeshën-për-moshëtëfëmijës.

Shembulli 1: Djalë: mosha 5 muajsh, pesha 5.3 kg; Ai është ndërmjet -2dhe-3DS

Shembulli2:Vajzë:mosha27muajsh,pesha6.5kg;Ajoështëmëpakse -4DS.

Vijatnëdiagramnëfaqe367korrespondojnëme-2(peshëeulët-për-moshë)dhe-3DS(peshëshumëeulët-për-moshë).

JulutemvëreniseduhetpërdorurTabela35nëfaqe369përmoshën-për-lartësipërtëpërcaktuarnësefëmijaështërëndëikequshqyer.

364

Pesh

a/la

rtës

ia



6.09 7.11 8.12 9.14 10.15 12 9.53 8.48 7.43 6.39 5.34 6.26 7.30 8.34 9.38 10.41 13 9.79 8.72 7.65 6.57 5.50 6.40 7.46 8.53 9.59 10.65 14 10.03 8.93 7.84 6.74 5.64 6.51 7.60 8.69 9.78 10.87 15 10.25 9.13 8.01 6.89 5.78 6.60 7.72 8.84 9.96 11.08 16 10.45 9.31 8.17 7.04 5.90 6.68 7.83 8.98 10.13 11.28 17 10.64 9.49 8.33 7.18 6.02 6.76 7.93 9.11 10.29 11.47 18 10.83 9.65 8.48 7.31 6.14 6.83 8.04 9.25 10.45 11.66 19 11.01 9.82 8.64 7.46 6.27 6.91 8.15 9.38 10.61 11.85 20 11.19 9.99 8.80 7.60 6.41 7.00 8.26 9.52 10.78 12.04 21 11.37 10.16 8.96 7.75 6.54 7.08 8.37 9.65 10.94 12.22 22 11.55 10.33 9.12 7.90 6.68 7.17 8.48 9.79 11.10 12.41 23 11.73 10.50 9.28 8.05 6.82 7.84 8.97 10.09 11.22 12.34 24 11.80 10.62 9.45 8.28 7.10 7.85 9.03 10.20 11.37 12.54 25 12.01 10.81 9.61 8.40 7.20 7.87 9.09 10.30 11.52 12.74 26 12.23 10.99 9.76 8.53 7.29 7.89 9.15 10.41 11.68 12.94 27 12.43 11.17 9.91 8.65 7.39 7.91 9.22 10.52 11.83 13.13 28 12.63 11.35 10.06 8.77 7.48 7.94 9.28 10.63 11.98 13.33 29 12.83 11.52 10.21 8.89 7.58 7.97 9.36 10.74 12.13 13.52 30 13.03 11.69 10.35 9.01 7.67 8.00 9.43 10.85 12.28 13.71 31 13.22 11.85 10.49 9.13 7.76 8.04 9.51 10.97 12.43 13.89 32 13.40 12.01 10.63 9.24 7.85 8.09 9.58 11.08 12.58 14.08 33 13.58 12.17 10.76 9.35 7.94 8.13 9.66 11.20 12.73 14.26 34 13.76 12.33 10.90 9.46 8.03 8.18 9.75 11.31 12.88 14.44 35 13.93 12.48 11.03 9.57 8.12 8.24 9.83 11.43 13.03 14.62 36 14.10 12.63 11.15 9.68 8.21 8.29 9.92 11.55 13.18 14.80 37 14.27 12.78 11.28 9.79 8.29 8.35 10.01 11.67 13.32 14.98 38 14.44 12.92 11.41 9.89 8.38 8.42 10.10 11.79 13.47 15.16 39 14.60 13.06 11.53 9.99 8.46 8.48 10.19 11.91 13.62 15.33 40 14.76 13.20 11.65 10.10 8.54 8.55 10.29 12.03 13.77 15.51 41 14.91 13.34 11.77 10.20 8.62 8.62 10.39 12.15 13.91 15.68 42 15.07 13.48 11.89 10.29 8.70 8.70 10.48 12.27 14.06 15.85 43 15.22 13.61 12.00 10.39 8.78 8.77 10.58 12.40 14.21 16.02 44 15.37 13.74 12.12 10.49 8.86 8.85 10.68 12.52 14.35 16.19 45 15.52 13.88 12.23 10.58 8.94 8.93 10.79 12.64 14.50 16.36 46 15.67 14.00 12.34 10.68 9.01 9.01 10.89 12.77 14.65 16.53 47 15.81 14.13 12.45 10.77 9.09

llogaritja e Peshës-Për-Moshë të fëMijës

365

Pesha/lartësia



9.10 11.00 12.90 14.79 16.69 48 15.96 14.26 12.56 10.86 9.16 9.18 11.10 13.02 14.94 16.86 49 16.10 14.39 12.67 10.95 9.23 9.27 11.21 13.15 15.09 17.03 50 16.25 14.51 12.77 11.04 9.30 9.36 11.32 13.28 15.23 17.19 51 16.39 14.63 12.88 11.13 9.37 9.45 11.43 13.40 15.38 17.36 52 16.53 14.76 12.98 11.21 9.44 9.54 11.54 13.53 15.53 17.52 53 16.67 14.88 13.09 11.30 9.51 9.64 11.65 13.66 15.67 17.69 54 16.81 15.00 13.19 11.38 9.57 9.73 11.76 13.79 15.82 17.85 55 16.95 15.12 13.29 11.46 9.64 9.82 11.87 13.92 15.97 18.02 56 17.09 15.25 13.40 11.55 9.70 9.92 11.99 14.05 16.12 18.18 57 17.24 15.37 13.50 11.63 9.76 10.02 12.10 14.18 16.26 18.34 58 17.38 15.49 13.60 11.71 9.82 10.11 12.21 14.31 16.41 18.51 59 17.52 15.61 13.70 11.79 9.88 10.21 12.33 14.44 16.56 18.67 60 17.66 15.73 13.80 11.87 9.94 10.31 12.44 14.57 16.71 18.84 61 17.81 15.85 13.90 11.95 9.99 10.41 12.56 14.70 16.85 19.00 62 17.96 15.98 14.00 12.02 10.04 10.50 12.67 14.84 17.00 19.17 63 18.10 16.10 14.10 12.10 10.10 10.60 12.78 14.97 17.15 19.33 64 18.25 16.23 14.20 12.17 10.15 10.70 12.90 15.10 17.30 19.50 65 18.40 16.35 14.30 12.25 10.20 10.79 13.01 15.23 17.45 19.67 66 18.56 16.48 14.40 12.32 10.25 10.89 13.13 15.36 17.60 19.84 67 18.71 16.61 14.50 12.40 10.29 10.99 13.24 15.49 17.75 20.00 68 18.87 16.74 14.60 12.47 10.34 11.08 13.35 15.63 17.90 20.17 69 19.03 16.87 14.70 12.54 10.38 11.18 13.47 15.76 18.05 20.34 70 19.19 17.00 14.81 12.62 10.42 11.27 13.58 15.89 18.20 20.51 71 19.36 17.13 14.91 12.69 10.46 11.36 13.69 16.02 18.35 20.69 72 19.52 17.27 15.01 12.76 10.50 11.45 13.80 16.15 18.51 20.86 73 19.70 17.41 15.12 12.83 10.54 11.54 13.91 16.29 18.66 21.03 74 19.87 17.55 15.22 12.90 10.57 11.63 14.02 16.42 18.81 21.21 75 20.05 17.69 15.33 12.97 10.61 11.71 14.13 16.55 18.97 21.38 76 20.23 17.83 15.43 13.04 10.64 11.80 14.24 16.68 19.12 21.56 77 20.42 17.98 15.54 13.11 10.67 11.88 14.35 16.81 19.28 21.74 78 20.61 18.13 15.65 13.18 10.70 11.96 14.45 16.94 19.43 21.92 79 20.80 18.28 15.76 13.24 10.72 12.04 14.56 17.07 19.59 22.10 80 21.00 18.44 15.87 13.31 10.75 12.12 14.66 17.20 19.75 22.29 81 21.20 18.59 15.99 13.38 10.77 12.19 14.76 17.33 19.90 22.47 82 21.41 18.76 16.10 13.45 10.79 12.26 14.86 17.46 20.06 22.66 83 21.62 18.92 16.22 13.52 10.81


366

Pesh

a/la

rtës

ia



12.33 14.96 17.59 20.22 22.85 84 21.84 19.09 16.34 13.58 10.83 12.39 15.06 17.72 20.38 23.04 85 22.06 19.26 16.46 13.65 10.85 12.46 15.15 17.85 20.54 23.24 86 22.29 19.43 16.58 13.72 10.86 12.52 15.25 17.97 20.70 23.43 87 22.53 19.61 16.70 13.79 10.87 12.57 15.34 18.10 20.87 23.63 88 22.76 19.79 16.82 13.85 10.88 12.63 15.43 18.23 21.03 23.83 89 23.01 19.98 16.95 13.92 10.89 12.68 15.52 18.35 21.19 24.03 90 23.26 20.17 17.08 13.99 10.90 12.72 15.60 18.48 21.36 24.24 91 23.51 20.36 17.21 14.06 10.91 12.77 15.69 18.61 21.52 24.44 92 23.77 20.55 17.34 14.13 10.92 12.81 15.77 18.73 21.69 24.65 93 24.03 20.75 17.48 14.20 10.92 12.84 15.85 18.85 21.86 24.86 94 24.30 20.95 17.61 14.27 10.93 12.87 15.92 18.98 22.03 25.08 95 24.57 21.16 17.75 14.34 10.93 12.90 16.00 19.10 22.20 25.30 96 24.84 21.37 17.89 14.41 10.94 12.92 16.07 19.22 22.37 25.52 97 25.12 21.58 18.03 14.49 10.94 12.94 16.14 19.34 22.54 25.74 98 25.41 21.79 18.18 14.56 10.94 12.96 16.21 19.46 22.71 25.97 99 25.70 22.01 18.32 14.63 10.95 12.97 16.28 19.58 22.89 26.19 100 25.99 22.23 18.47 14.71 10.95 12.98 16.34 19.70 23.06 26.43 101 26.29 22.45 18.62 14.79 10.96 12.98 16.40 19.82 23.24 26.66 102 26.59 22.68 18.77 14.87 10.96 12.99 16.46 19.94 23.42 26.90 103 26.89 22.91 18.93 14.95 10.97 12.99 16.52 20.06 23.60 27.14 104 27.20 23.14 19.08 15.03 10.97 12.98 16.58 20.18 23.78 27.38 105 27.51 23.38 19.24 15.11 10.98 12.98 16.64 20.30 23.97 27.63 106 27.82 23.61 19.40 15.20 10.99 12.97 16.70 20.43 24.15 27.88 107 28.14 23.85 19.57 15.28 11.00 12.97 16.76 20.55 24.34 28.13 108 28.46 24.10 19.73 15.37 11.01 12.96 16.82 20.67 24.53 28.39 109 28.79 24.34 19.90 15.46 11.02 12.95 16.87 20.80 24.72 28.65 110 29.11 24.59 20.07 15.55 11.03 12.94 16.93 20.93 24.92 28.91 111 29.44 24.84 20.24 15.65 11.05 12.93 16.99 21.05 25.12 29.18 112 29.78 25.10 20.42 15.74 11.06 12.91 17.05 21.18 25.32 29.45 113 30.12 25.36 20.60 15.84 11.08 12.90 17.11 21.31 25.52 29.72 114 30.45 25.62 20.78 15.94 11.10 12.89 17.17 21.45 25.72 30.00 115 30.80 25.88 20.96 16.04 11.12 12.88 17.23 21.58 25.93 30.28 116 31.14 26.14 21.15 16.15 11.15 12.87 17.30 21.72 26.14 30.57 117 31.49 26.41 21.33 16.25 11.18 12.86 17.36 21.86 26.36 30.86 118 31.84 26.68 21.52 16.36 11.21 12.86 17.43 22.00 26.57 31.15 119 32.19 26.95 21.72 16.48 11.24


367

Pesha/lartësia

Diag

ram

i i p

eshë

s pë

r mos

hë (t

ë dy

gjin

itë)


javë

tPesha(kg)

Mua

jtVi

ti i d

ytë

Viti

i tre

të

Viti

i kat

ërt

Viti

i pes

të

Mos

ha(j

avët

dhe

mua

jte

plot

ësua

r)

368

Pesh

a/la

rtës

ia

A5.2 Llogaritja e peshës-për-gjatësi të fëmijës Përcaktimi i % së peshës-për-gjatësi të fëmijës apo Ds të peshës-për-gjatësiReferojuTabelës35nëfaqe369.

• Përcakto radhën që përmban gjatësinë e fëmijës në kolonën qendrore nëTabelën 35.

• Shikonëtëmajtëtëasajradhepërdjemdhenëtëdjathtëpërvajza.

• Vërejkugjendetpeshaefëmijës,dukepasurparasyshpeshateregjistruaranë atë radhë.

• Shikokolonënfqinjepërtëlexuarpeshën-për-gjatësitëfëmijës.

Shembulli1:Djalë:gjatësia61cm,pesha5.3kg; kyfëmijëështë-1DSpeshë-për-gjatësi(90%tëmedianës).

Shembulli2:Vajzë:gjatësia67cm,pesha4.3kg;kyfëmijëështëmëpakse-4SDpeshë-për-gjatësi(mëpakse 60%tëmedianës).

llogaritja e Peshës-Për-gjatësi të fëMijës

369

Pesha/lartësia

Tabela 35 Referencat e normalizuara të OBSh/NCHS për peshën-për-gjatësi (49–84 cm) dhe peshës-për-lartësi (85–110 cm), sipas gjinisë

Pesha e djemve (kg) Pesha e vajzave (kg)

-4sD -3sD -2sD -1sD Mediana gjatësia Mediana -1sD -2sD -3sD -4sD

60% 70% 80% 90% (cm) 90% 80% 70% 60%

1.8 2.1 2.5 2.8 3.1 49 3.3 2.9 2.6 2.2 1.8 1.8 2.2 2.5 2.9 3.3 50 3.4 3 2.6 2.3 1.9 1.8 2.2 2.6 3.1 3.5 51 3.5 3.1 2.7 2.3 1.9 1.9 2.3 2.8 3.2 3.7 52 3.7 3.3 2.8 2.4 2 1.9 2.4 2.9 3.4 3.9 53 3.9 3.4 3 2.5 2.1 2 2.6 3.1 3.6 4.1 54 4.1 3.6 3.1 2.7 2.2 2.2 2.7 3.3 3.8 4.3 55 4.3 3.8 3.3 2.8 2.3 2.3 2.9 3.5 4 4.6 56 4.5 4 3.5 3 2.4 2.5 3.1 3.7 4.3 4.8 57 4.8 4.2 3.7 3.1 2.6 2.7 3.3 3.9 4.5 5.1 58 5 4.4 3.9 3.3 2.7 2.9 3.5 4.1 4.8 5.4 59 5.3 4.7 4.1 3.5 2.9 3.1 3.7 4.4 5 5.7 60 5.5 4.9 4.3 3.7 3.1 3.3 4 4.6 5.3 5.9 61 5.8 5.2 4.6 3.9 3.3 3.5 4.2 4.9 5.6 6.2 62 6.1 5.4 4.8 4.1 3.5 3.8 4.5 5.2 5.8 6.5 63 6.4 5.7 5 4.4 3.7 4 4.7 5.4 6.1 6.8 64 6.7 6 5.3 4.6 3.9 4.3 5 5.7 6.4 7.1 65 7 6.3 5.5 4.8 4.1 4.5 5.3 6 6.7 7.4 66 7.3 6.5 5.8 5.1 4.3 4.8 5.5 6.2 7 7.7 67 7.5 6.8 6 5.3 4.5 5.1 5.8 6.5 7.3 8 68 7.8 7.1 6.3 5.5 4.8 5.3 6 6.8 7.5 8.3 69 8.1 7.3 6.5 5.8 5 5.5 6.3 7 7.8 8.5 70 8.4 7.6 6.8 6 5.2 5.8 6.5 7.3 8.1 8.8 71 8.6 7.8 7 6.2 5.4 6 6.8 7.5 8.3 9.1 72 8.9 8.1 7.2 6.4 5.6 6.2 7 7.8 8.6 9.3 73 9.1 8.3 7.5 6.6 5.8 6.4 7.2 8 8.8 9.6 74 9.4 8.5 7.7 6.8 6 6.6 7.4 8.2 9 9.8 75 9.6 8.7 7.9 7 6.2 6.8 7.6 8.4 9.2 10 76 9.8 8.9 8.1 7.2 6.4 7 7.8 8.6 9.4 10.3 77 10 9.1 8.3 7.4 6.6 7.1 8 8.8 9.7 10.5 78 10.2 9.3 8.5 7.6 6.7 7.3 8.2 9 9.9 10.7 79 10.4 9.5 8.7 7.8 6.9 7.5 8.3 9.2 10.1 10.9 80 10.6 9.7 8.8 8 7.1

llogaritja e Peshës-Për-gjatësi të fëMijës

370

Pesh

a/la

rtës

iallogaritja e Peshës-Për-gjatësi të fëMijës

Pesha e djemve (kg) Pesha e vajzave (kg)

-4sD -3sD -2sD -1sD Mediana gjatësia Mediana -1sD -2sD -3sD -4sD

60% 70% 80% 90% (cm) 90% 80% 70% 60%

7.6 8.5 9.4 10.2 11.1 81 10.8 9.9 9 8.1 7.2 7.8 8.7 9.6 10.4 11.3 82 11 10.1 9.2 8.3 7.4 7.9 8.8 9.7 10.6 11.5 83 11.2 10.3 9.4 8.5 7.6 8.1 9 9.9 10.8 11.7 84 11.4 10.5 9.6 8.7 7.7 7.8 8.9 9.9 11 12.1 85 11.8 10.8 9.7 8.6 7.6 7.9 9 10.1 11.2 12.3 86 12 11 9.9 8.8 7.7 8.1 9.2 10.3 11.5 12.6 87 12.3 11.2 10.1 9 7.9 8.3 9.4 10.5 11.7 12.8 88 12.5 11.4 10.3 9.2 8.1 8.4 9.6 10.7 11.9 13 89 12.7 11.6 10.5 9.3 8.2 8.6 9.8 10.9 12.1 13.3 90 12.9 11.8 10.7 9.5 8.4 8.8 9.9 11.1 12..3 13.5 91 13.2 12 10.8 9.7 8.5 8.9 10.1 11.3 12.5 13.7 92 13.4 12.2 11 9.9 8.7 9.1 10.3 11.5 12.8 14 93 13.6 12.4 11.2 10 8.8 9.2 10.5 11.7 13 14.2 94 13.9 12.6 11.4 10.2 9 9.4 10.7 11.9 13.2 14.5 95 14.1 12.9 11.6 10.4 9.1 9.6 10.9 12.1 13.4 14.7 96 14.3 13.1 11.8 10.6 9.3 9.7 11 12.4 13.7 15 97 14.6 13.3 12 10.7 9.5 9.9 11.2 12.6 13.9 15.2 98 14.9 13.5 12.2 10.9 9.6 10.1 11.4 12.8 14.1 15.5 99 15.1 13.8 12.4 11.1 9.8 10.3 11.6 13 14.4 15.7 100 15.4 14 12.7 11.3 9.9 10.4 11.8 13.2 14.6 16 101 15.6 14.3 12.9 11.5 10.1 10.6 12 13.4 14.9 16.3 102 15.9 14.5 13.1 11.7 10.3 10.8 12.2 13.7 15.1 16.6 103 16.2 14.7 13.3 11.9 10.5 11 12.4 13.9 15.4 16.9 104 16.5 15 13.5 12.1 10.6 11.2 12.7 14.2 15.6 17.1 105 16.7 15.3 13.8 12.3 10.8 11.4 12.9 14.4 15.9 17.4 106 17 15.5 14 12.5 11 11.6 13.1 14.7 16.2 17.7 107 17.3 15.8 14.3 12.7 11.2 11.8 13.4 14.9 16.5 18 108 17.6 16.1 14.5 13 11.4 12 13.6 15.2 16.8 18.3 109 17.9 16.4 14.8 13.2 11.6 12.2 13.8 15.4 17.1 18.7 110 18.2 16.6 15 13.4 11.9

DS = vlera e devijimit standard apo vlera-Z; megjithëse interpretimi i përqindjes së fiksuar të vlerës së medianës ndryshon sipas moshës dhe lartësisë dhe përgjithësisht këto dy shkallë nuk mund të krahasohen, përqindjet e përafërta të vlerës së medianës për -1 dhe -2DS janë 90% gjegjësisht 80% të medianës (Buletini i organizatës Botërore të Shëndetësisë, 1994, 72: 277–287).Gjatësia është matur nën 85 cm; lartësia është matur 85 cm dhe mbi. Gjatësia e shtrirë është në mesatare për 0.5 cm më e madhe se lartësia në këmbë, megjithëse dallimi nuk ka ndonjë rëndësi për fëmijën e caktuar. Korrigjimi mund të bëhet duke zbritur 0.5 cm prej të gjitha gjatësive mbi 84.9 cm, nëse lartësia në këmbë nuk mund të matet.

371

Pesha/lartësia

Shënime

372

Pesh

a/la

rtës

ia

Shënime

373

Mjetet ndihM

ëse

Shtojca 6

Mjetet ndihmëse dhe diagrametLibri i xhepit nuk mundëson riprodhimin në madhësi të lexueshme të mjeteve ndihmëse dhe diagrameve, të cilat do të ishin të dobishme për njerëzit në punën e tyre të përditshme. Disa mjete ndihmëse të tilla mund të gjenden në doracakun Menaxhimi i fëmijës me infeksion serioz apo kequshqyeshmëri të rëndë.

Pos kësaj ato mund të merren në format PDF prej ueb faqes së Departamentit të shëndetit dhe zhvillimit të fëmijës dhe adoleshentëve të OBSh-së

http://www.who.int/child-adolescent-health/

Diagramet përfshijnë:

• Diagraminepërcjelljes

• Kartelënenënës

• Diagraminepeshës

• Diagramiimarrjes24orëshetëushqimit

• Diagramiditoritëushqyeritnërepart

374

Mje

tet

ndih

Mës

e

Shënime

375

IndeksI

IndeksiAbces 138, 260 drenimi i 261 mushkëri 97 mastoide 161 grykë 135 retrofaringeal 20 tru 161Acidi nalidiksik 341Acidoza 144Adrenalina 89, 93, 331 AIDS, shih gjithashtu HIV/AIDS

200, 203Amebiaza 123, 129Aminofilin 62, 90, 331Amodiakin 146, 332Amoxicillin 79, 86, 162, 164, 332Amphotericin B 332Ampicillin 62, 74, 78, 150, 158,

164, 332Anemia, menaxhimi i 280Antibiotikët, anti-tuberkular 356Antibiotikët anti-tuberkularë 356Antibiotikët, shih emrat individualApendiciti 255Apnea 47, 55, 98Artemeter 141, 146, 333Artesunat 141, 146, 333Artrit (septik) 165, 262 aspirimi i nyjeve 263Artriti septik 135, 262Asfiksia, në lindje 24 perinatale 47Aspirina 30, 334Aspirimi suprapubik 324Astma 20, 84, 87, 97Atropin, pika për sy 194

Auditi i vdekshmërisë 198AVPU shkalla 17, 22

Barnat antiretrovirale 207, 352 efektet anësore 214, 216BCG 103, 218, 301, 302Benzathine penicillin 346Benzylpenicillin 79, 86, 150, 158,

160, 161, 346Borelioza 138Bronkodilatorët, me veprim të

shpejtë 83, 88,Bronkiektazia 97Bronkioliti 84, 85, Bruceloza 138Bupivicaine 334Buza dhe qiellza e çarë 238

Cefalexin 164, 335Cefotaxime 63, 150, 334Ceftriaxone 64, 78, 129, 150, 159,

160, 335Chloramphenicol 64, 74, 79, 81,

86, 99, 150, 158, 160, 161, 165, 194, 336

Chloroquine 337Chlorpheniramine 337Cianoza 4, 84Ciprofloxacin 128, 160, 337Cloxacillin 64. 75, 81, 166, 338 Cotrimoxazole 78, 86, 99, 162,

164, 218, 339

376

Inde

ksI

Defekti i murit abdominal 240Deferoxamine 339Degëzat nazale 10, 286Dehidrimi 5, 183 dehidrimi i mesëm 115 i rëndë 16, 21, 112 në kequshqyeshmërinë e rëndë

179, 183 vlerësimi 18Dengue, e rëndë 167Dexamethasone 93, 152, 339Dextrostix 181Diagrami i marrjres së ushqimit, 24

orë 373Diagrami i peshës 369Diagrami i peshës-për-moshë 367Diarea 5, 111, 156 me kequshqyeshmëri të rëndë

111 perzistente 111, 122, 126 nuk ka dehidrim 119 ujore akute 111Diarrea perzistente 126Diazepam 14, 340Dieta pa laktozë 125Dietat, pa laktozë 125 me pak laktozë 124Difteria 20, 92, 94 antitoksina 94 toksoidi 96Digoxin 107, 340Disbalansi elektrolitik 185Distresi respirator 144Diuretikët 107Dizenteria 111, 127Djegiet 243 sipërfaqja (%) 245Dozat e barnave për të posalindur

62–66Dozimi i barnave 329

Drenimi i kraharorit 322DTP imunizimi 101, 301Dhimbja abdominale 254

Eksudati pleural 81Empiema 71, 76, 81 Encefalopatia 23Encefalopatia hipoksike-iskemike

24Endokarditi 138Enterokoliti nekrotizues 56Enjtja 107Epinefrina 89, 93, 341 Erythromycin 99, 341Ethet hemorragjike Dengue 135,

136, 166 trajtimi i komplikimeve 169Ethet reumatike 106, 138Ethambutol 103

Fenobarbitoni 66, 347Fëmija pa vetëdije 11, 22, 23, 24Fishkëllima 83, 84, 91Fluconazole 342Flucloxacillin 159, 166, 338Fluorokinolonet 128Foshnjet me peshë të ulët në

lindje 53Frakturat 249Fruthi 136, 154 i rëndë 154 jo i rëndë 157 komplikimet 155 shpërndarja e rashit 154Frymëmarrja e vështirësuar 69, 71Fryrja abdominale 48, 60, 110,

160Furazolidone 342Furosemide 342

IndeksI

377

IndeksI

Foshnja/fëmija i ngulfatur 6, 7, 105Formulat riushqyese 188–192F-75 riushqimi 188–191F-100 riushqimi 190, 191

Gentamicin 65, 75, 78, 81, 164, 342

Gencian violet 343Gjardiaza 123, 196Glomerulonefriti 106Glukoza 15

Hekuri 343Helmimi 23, 25, 27 aspirin 30 hekur 30 korozivë 28 monoksid karboni 31 organo-fosforik/karbamate 28 paracetamol 29 vajguri 28Hemofilus influence tipi b 150Hemorragjia subkonjuktivale 98,

101Hepatosplenomegalia 160Hapësinori 89 Hernia 101, 258Herpes zoster 205Herpesi 205HIV/AIDS 76, 79, 80, 97, 203 diagnoza klinike 204 gjendjet e ndërlidhura, menx-

himi i 220 imunizimi 218 kategorizimi klinik 208 këshillimi 205 kontrollimi i dhimbjes 225 kujdesi paliativ 225 lëshimi dhe kontrolla 224

profilaksa me cotrimoxazole 218

testimi 207 testimi virologjik 208 të ushqyerit në gji 223 trajtimi 211 tuberkuloza 220Hiperpigmentimi 179Hipoglikemia 23, 143, 153, 181,

235Hipopigmentimi 179Hipotermia 182, 235

Ibuprofen 343Imunizimi, statusi 301Infeksion akut i veshit 161Infeksion bakterial 48Infeksionet e lëkurës 135Infeksioni i sipërm i traktit respira-

tor 135Infeksioni i traktit urinar 134, 163Infeksioni i nyjeve 262Infeksioni meningokoksik 136Infeksioni në kequshqyeshmëri 186Infeksioni me Cytomegalovirus 205Infeksioni viral 136Infeksioni i veshit 135 akut 162 kronik 163Inhalimi i trupit të huaj 20, 84, 92,

97, 104Injeksionet, dhënia 309Insuficienca e zemrës 106, 71Intubimi 93, 95Invaginimi 111, 257 Isoniazid 103, 151

Kafein citrati 63Kafshimi i gjarpërit 31

IndeksI

378

Inde

ksI

Kaliumi 107, 347Kandidiaza, orale dhe ezofageale

222Kanamycin 65, 343Kartela e nënës 117, 120, 298, 373Kateteri nazal 10, 286Kateteri nazofaringeal 287Keqformimet kongjenitale 60Kequshqyeshmëria, trajtimi

emergjent 18 kequshqyeshmëria e rëndë 106,

178 plani i trajtimit 180Kequshqyeshmëria e rëndë, lëngjet

IV 12Keratomalacia 179Ketaminet 344Ketoacidoza diabetike 23Këmbët e shtrembra (talipes

equinovarus) 242Këshillimi 297 HIV dhe të ushqyerit në gji 223 HIV infeksioni 205 të ushqyerit 299Kininet 140, 348Kodeina 338Kolera 111, 113 Kolla 69, 71, 82, kolla kronike 96, 97Koma 2, 5, 142Konjuktiviti neonatal 59Kontrollimi i dhimbjes 279Konvulzionet 2, 5, 22, 23, 24, 47,

50, 100, 130, 153Kraharori i tejfryrë, paraqitja

radiografike 77Kriptokokus 222Krupi viral 92Krupi 20 fruthi 156

i lehtë 92 viral i rëndë 92Kryqet, dislokimi kongjenital 241Kseroftalmia 155Kseroza, konjuktivale 179Kujdesi gjatë kontrollës 202Kujdesi mbështetës 51, 265Kvashiorkor 178, 195Kvashiorkori marazmik (me dobësi

të theksuar) 178

Letargjia 22, 23, 24, 112 Lezionet e lëkurës, në kvashiorkor

195Lëndimi i kokës 23, 253Lëngjet intravenoze 361Lëngjet IV 12, 13, 16, 113Lëngjet parenterale, dhënia 312Lëshimi prej spitali 297Lidokaina 344Limfadenopatia, e gjeneralizuar 204Lodrat dhe terapia me lojë 289Lumefantrine 146

Madhësia e bebzës (e pabarabart) 148

Madhësitë e pajisjeve, pediatrike 359

Manipulimi Heimlich 7Malaria 71, 134 cerebrale 23, 142 e rëndë 139 jo e rëndë 145 trajtimi 140Marazmi (dobësia e theksuar) 178Mastoiditi 135, 161Mbingarkimi me lëngje 174Mbyllja e rrugëve të frymës 8, 9Mebendazole 344

IndeksI

379

IndeksI

Mefloquine 146Membranat faringeale 94Menaxhimi i lëngjeve 51, 277Menaxhimi i Integruar i Sëmund-

jeve të Fëmijëve (MISF) 37Menaxhimi i rrugëve të frymës

5, 100Menaxhimi i të ushqyerit 265Meningjiti 23, 24, 49, 135, 148 bakterial 49 kriptokokal 222 menaxhimi i lëngjeve 152 meningokokal 149 tuberkuloza 102, 150Meningjiti tuberkular 102Metoklopramidi 345Metronidazoli 123, 345Mielomeningocela 241Miokarditi 96, 106Mjegullimi i kornesë 155Morfina 345Mosdurimi i laktozës 196Mugthi oral 204 Multivitaminet 125Mungesa e mikronutrientëve 187

Naloksoni 65Ndjeshmëri abdominale 134, 161Nistatina 345Njollat e Bitotit 179Ngjyrosja Ziehl-Nielsen 102

Obstruksioni i zorrëve 239, 256Ophthalmia neonatorum 59, 60Opistotonus 149Osteomieliti 135, 165, 260Osteomieliti tuberkular 166Otitis media 135 akut 162

kronik 163Oxacillin 338

Paracetamol 29, 95, 167, 345 Paraldehidi 14, 346Parotiti, kronik 204Penicillin 66, 346 benzathine benzylpenicillin 346 benzylpenicillin 66, 346 procaine benzylpenicillin 94,

346 Perikarditi 106Pertusis 71, 97, 98Përpunimi i plagës 247Përcellja 198, 293 diagrami 294, 373 marrja e lëngjeve 277 procedurat 293Përpëlitja e flegrave të hundës 74Piomioziti 262Pivmecillinam 128, 347Plani A i trajtimit të diarresë 120 Plani B 117 Plani C 114Plasimi i tubës nazogastrike 319Plasmodium falciparum 133PPC (Pneumonia pneumocistis

carini) 221Pneumokokus 150Pneumonia pneumocistis jiroveci

(carinii) (PPC) 221Pneumonia 20, 71, 72, 84, 100,

135 aspiruese 144 lobare 77 jo e rëndë 80 pneumocistike 72, 221 e rëndë 78, 85 stafilokoksike 76 shumë e rëndë 73, 85, 106

IndeksI

380

Inde

ksI

Pneumonia stafilokoksike 76, 77Pneuminiti limfoid intersticial

(PLI) 221Pneumotoraksi 71, 77, 91Polio vaksina orale 301PPD testi kutan 103Prednisolone 93, 347Problemet e të posalindurit 41Problemet kirurgjike 231 anestezioni 233 kujdesi postoperativ 236 kujdesi preoperativ 232 menaxhimi i lëngjeve 236Problem i rrugëve të frymës apo

problem i rëndë i frymëmar-rjes 20

Procaine penicillin 95, 346Procedurat praktike 307 dhënia e injeksioneve 309 dhënia e lëngjeve parenterale

312 vendosja e drenit torakal 322 vendosja e tubës nazogastrike

319 infuzioni intraoseal 314 punksioni lumbal 320 matja e glikemisë 325 aspirimi suprapubik 324 preparimi i venave 317Prolapsi rektal 128, 130, 259Punksioni lumbal 320Pyrazinamide 103, 151

Qafa e buallit 95Qarkullim, vlerësimi për shok 17

Radiografia e kraharorit 77, 102Reanimimi i të posalindurit 42–46Reaksionet e transfuzionit 283

Retraksioni i kafazit të kraharorit 73, 74

ReSoMal 183Rifampicin 103, 151Rilaktacioni 118Rritja kompenzuese 192Rrudha lëkurore, në dehidrim 113

Salbutamol 84, 87, 88, 349Salmonella 138, 160, 165Sarkoma Kaposhi 223Sepsa 24, 49Sepsa umbilikale 49Septikemia 134, 158Sëmundja hemolitike e të posalin-

durit 24Sëmundja kongjenitale e zemrës

71, 106Sifilisi kongjenital 60Sindroma hemolitike-uremike 130Spectinomycin 350Staphylococcus aureus 76, 81,

159, 165Steroidet 90Streptococcus pneumoniae 165Streptococcus pyogenes 165Streptomycin 103Stridor 91Sulfadiazin argjendi 349Sulfadoxine-pyrimethamine 146,

350Sulfamethoxazole 339Sytë, e fundosur si pasojë e dehid-

rimit 112

Shenjat emergjente 2, 4Shenjat prioritare 2, 5, 18Shigella 127, 128Shtangimi i qafës, në meningjit 148

IndeksI

381

IndeksI

Shtojcat e mineraleve 125Shtypja intrakraniale (e rritur)

148, 149Shoku 2, 12, 21, 23, 168 në kequshqyeshmërinë e rëndë

13, 179Shok sindromi Dengue 21, 167 trajtimi i shokut 169Shoku hemorragjik 21Shoku kardiak 21Shoku septik 21

Tabelat e peshës-për-moshë 363Tabelat e peshës-për-gjatësi/lartësi

368Tahikardia 106TAK (tetrakain, adrenalin, kokain)

350Temperatura 82, 130, 133, 159,

166, 278 që zgjat >7 ditë 136, 138 menaxhimi i 278 perzistente/rekurrente 205 temperatura e përsëritur 136 me shenja të lokalizuara 135 me rash 136 pa shenja të lokalizuara 134Temperatura e përsëritur 136Testi Mantu 137, 196Terapia antiretrovirale 211Terapia me lojë 289Terapia me oksigjen 10, 52, 75, 79,

86, 88, 93, 99, 107, 152, 285Tetanusi, neonatal 24Tetracyclin 350 pika për sy 194Të ushqyerit në gji 123, 266 bartja e HIV-it 223Të ushqyerit, vlerësimi i statusit

363

të ushqyerit në gji 266 këshillimi 299Tifoidi 134, 159Tifoja 136Trakeostomia 93, 95 Transfuzioni i gjakut 281Traumë e lindjes 24Tretësira Hartman 112Tretësira elektrolitike/minerale për

riushqim 184Tretësira e Ringer laktatit 112Tretësira rehidruese orale

113–122, 183Trimethoprim 339Tuberkuloza 71, 76, 81, 97, 101 miliare 77, 138 strisho pozitive 102 trajtimi 103Tuberkuloza miliare, radiografia 77

Tharja e veshit 162Thëngjill i aktivizuar 26, 29Thumbimi i akrepit 34

Ushqimet kompenzuese 272Ulçerat e gojës 156, 179Ulçerimet e kornesë 179

Vaksina e etheve të verdha 218, 302

Verdhëza 57Vitamina A 155, 157, 350Vitamina K 46, 48Vlerësimi i rrugëve të frymës 17

Zbehja e shuplakave 147 e rëndë 107, 179Zinku 115, 118, 121, 195

IndeksI

382

Inde

ksI

Shënime

kujdesi spitalor për - who

Documents