Prof. Dr. Erdal M. ÜnsalAnkara Üniversitesi

Siyasal Bilgiler Fakültesiİktisat Bölümü Öğretim Üyesi

İKTİSADİ BÜYÜME

Genişletilmiş 2. Baskı

Ankara, 2016

Adres: Dr. Mediha Eldem Sok. No: 68/9, Kızılay, Ankara • Telefon/Faks: (312) 434 44 64 E-Mail: info@eksikitaplar.com • Web: www.eksikitaplar.com • Sertifika No: 25787

BB101 Yayınları, bir Ekşi Kitaplar markasıdır.

Erdal M. Ünsalİktisadi Büyüme

BB101 Yayınları: 102. Baskı: Ocak 2016;

1. Baskı: Ekim 2007 (İmaj Yayınları)

ISBN 13: 978-605-9802-01-7

Copyright © 2015, BB101 Yayınları®

Tüm hakları saklıdır. Hiçbir şekilde tamamı veya herhangi bir parçası yayınevinin yazılı izni olmaksızın fotokopiyle veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Bunu yapanlar veya buna teşebbüs edenler hakkında kanunî takibat

yaptırma hakkı saklıdır.

Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan

Baskı: Tarcan MatbaasıAdres: Zübeyde Hanım Mah.Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara

Telefon: (312) 384 34 35-36 • Faks: (312) 384 34 37 • Sertifika No: 25744

iii

ÖZET İÇİNDEKİLER

1 GİRİŞ

2 ÖNCÜ BÜYÜME MODELLERİ

3 HARROD-DOMAR MODELİ: MODERN BÜYÜME TEORİSİNİN BİRİNCİ DALGASI

4 TEMEL SOLOW MODELİ: SERMAYE BİRİKİMİ VE BÜYÜME

5 TEMEL SOLOW MODELİNİN BAZI UZANTILARI

6 GENEL SOLOW MODELİ: TEKNOLOJİK İLERLEME VE BÜYÜME

7 İÇSEL BÜYÜME MODELLERİ: BÜYÜME TEORİSİNDE ÜÇÜNCÜ DALGA

8 TEKNOLOJİNİN YAYILMASI VE BÜYÜMENİN TEMEL BELİRLEYİCİLERİ

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1

GİRİŞ 1

1.1 NOMİNAL HASILA ve REEL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31.1.1 NOMİNAL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31.1.2 REEL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

1.2 FERT (KİŞİ) BAŞINA REEL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51.3 İKTİSADİ BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.4 BÜYÜME VERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.4.1 DÜNYA BÜYÜME VERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.4.2 ÜLKELERİN BÜYÜME VERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.5 BÜYÜMENİN STİLİZE GERÇEKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241.6 BÜYÜME TEORİSİNİN GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261.7 KİTABIN PLANI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

BÖLÜM 2

ÖNCÜ BÜYÜME MODELLERİ 37

2.1 ADAM SMITH: İŞBÖLÜMÜ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .392.1.1 İŞBÖLÜMÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .392.1.2 İŞBÖLÜMÜ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442.1.3 KURUMSAL UNSURLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

2.2 MALTHUS’UN BÜYÜME MODELİ: NÜFUS ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512.2.1 TOPLAM ÜRETİM FONKSİYONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .522.2.2 NÜFUS BÜYÜME FONKSİYONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .522.2.3 DENGE NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜ ve YAŞAM STANDARDI . . . . . . . . . . . . .552.2.4 MODELİN POLİTİKA ÖNERMELERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

2.3 DAVID RICARDO: AZALAN VERİMLER-BÖLÜŞÜM ve BÜYÜME . . . . 60

v

2.3.1 ÜCRET TEORİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602.3.2 RANT TEORİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602.3.3 BÖLÜŞÜM ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.3.4 MODELİN POLİTİKA ÖNERMELERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2.4 MARX-FELDMAN BÜYÜME MODELİ İ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662.4.1 MODELİN VARSAYIMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .672.4.2 MODELİN ÇÖZÜMÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .682.4.3 MODELİN ÜNSAL VERSİYONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

2.5 JOSEPH SCHUMPETER: YENİLİKLER ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712.5.1 YENİLİKLER ve YARATICI YIKIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712.5.2 GİRİŞİMCİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .732.5.3 İKTİSADİ BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

BÖLÜM 3

HARROD-DOMAR MODELİ:MODERN BÜYÜME TEORİSİNİN BİRİNCİ DALGASI 81

3.1 MODELİN TARİHSEL GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .833.2 MODELİN VARSAYIMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 843.3 GEREKLİ BÜYÜME HIZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .883.4 DOĞAL BÜYÜME HIZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903.5 GEREKLİ ve DOĞAL BÜYÜME HIZLARI ARASINDAKİ

UYUMSUZLUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913.6 MODELİN İKTİSADİ KALKINMA AÇISINDAN SONUÇLARI . . . . . . . . . . . . . . . . .93

3.6.1 SERMAYE BİRİKİMİNİN İKTİSADİ KALKINMADAKİ ROLÜ . . . . . . . . .933.6.2 İKİ AÇIK MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

3.7 MODELİN BÜYÜME TEORİSİNDE YOL AÇTIĞI GELİŞMELER . . . . . . . . . . . . .98 ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

EK: GEREKLİ VE DOĞAL BÜYÜME HIZLARI ARASINDAKİ UYUMSUZLUK: FORMEL BİR ANALİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

BÖLÜM 4

TEMEL SOLOW MODELİ:SERMAYE BİRİKİMİ VE BÜYÜME 109

vi

4.1 MODELİN YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1114.2 MAL ARZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1144.3 MAL TALEBİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1184.4 SERMAYE BİRİKİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1204.5 SOLOW DİYAGRAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1234.6 DEĞİŞTİRİLMİŞ SOLOW DİYAGRAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1264.7 MODELİN COBB-DOUGLAS ÇÖZÜMÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1294.8 MUKAYESELİ STATİK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

4.8.1 TASARRUF HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1324.8.2 NÜFUS ARTIŞ HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1364.8.3 YIPRANMA HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1394.8.4 SERMAYE STOKUNUN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140

4.9 GEREKLİ ve DOĞAL BÜYÜME HIZLARI ARASINDAKİ UYUM . . . . . . . . . . . 1414.10 TEMEL SOLOW MODELİ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

BÖLÜM 5

TEMEL SOLOW MODELİNİN BAZI UZANTILARI 153

5.1 YAKINSAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1555.1.1 YAKINSAMA DİNAMİĞİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1555.1.2 KOŞULSUZ YAKINSAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1575.1.3 KOŞULLU YAKINSAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

5.2 ALTIN KURAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645.3 HÜKÜMET ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1685.4 AÇIK EKONOMİDE BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1725.5 FAKİRLİK TUZAKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

BÖLÜM 6

GENEL SOLOW MODELİ:TEKNOLOJİK İLERLEME VE BÜYÜME 189

6.1 TEKNOLOJİK İLERLEMENİN TÜRLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

vii

6.2 GENEL SOLOW MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1926.3 MUKAYESELİ STATİK ANALİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

6.3.1 TASARRUF HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2026.3.2 ETKİNLİĞİN ARTMASI: BÜYÜME PRİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2046.3.3 TEKNOLOJİK İLERLEMENİN HIZLANMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

6.4 DÜZELTİLMİŞ ALTIN KURAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2076.5 BÜYÜME MUHASEBESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2096.6 BEŞERİ SERMAYE ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2156.7 DOĞAL KAYNAKLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

6.7.1 ARAZİ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2186.7.2 YENİLENEMEZ KAYNAKLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2216.7.3 ARAZİ, YENİLENEMEZ KAYNAKLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . 224

6.8 GENEL MODEL ve İKTİSADİ BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228

PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229

BÖLÜM 7

İÇSEL BÜYÜME MODELLERİ: BÜYÜME TEORİSİNDE ÜÇÜNCÜ DALGA 231

7.1 AK MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2337.2 ARROW-ROMER MODELİ: YAPARAK ÖĞRENME ve

BİLGİ YAYILMA HİPOTEZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2387.3 LUCAS MODELİ: BEŞERİ SERMAYE ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2427.4 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

7.4.1 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME MODELLERİNİN REKABETÇİ OLMAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

7.4.2 ROMER’İN ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİ MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2487.4.3 AGHİON-HOWİTT’İN ÜRÜN NİTELİĞİ MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262

PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263

BÖLÜM 8

TEKNOLOJİNİN YAYILMASI VE BÜYÜMENİN TEMEL BELİRLEYİCİLERİ 265

viii

8.1 TEKNOLOJİNİN YAYILMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2678.1.1 MODEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2678.1.2 DURAĞAN DURUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2718.1.3 MUKAYESELİ STATİK ANALİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274

8.2 BÜYÜMENİN TEMEL BELİRLEYİCİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2788.2.1 COĞRAFYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2798.2.2 KÜLTÜR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2808.2.3 TİCARET-ENTEGRASYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2818.2.4 KURUMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285

TEMEL SONUÇLAR 287

PROBLEMLER ve CEVAPLARI 289

KAYNAKÇA 317

KAVRAM DİZİNİ 323

ix

ÖNSÖZ

Bu kitap, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde ve diğer üniver-sitelerin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinde okutulan İktisadi Büyüme dersine yönelik yardımcı bir ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Okuyucuya ikti-sadi büyüme teorisinin temel çerçevesini sunmayı amaçlayan bu kitaptan, KPS sınavına ve iş sınavlarına hazırlanan öğrenciler de yararlanabilirler.

İktisadi büyüme teorisi, iktisat teorisinin insan refahını en fazla etkileyen bir bölümüdür. 1985 yılı sonrasında geliştirilen içsel büyüme yaklaşımının mimarlarından biri olan ve 1995 yılı Nobel İktisat Ödülü’nü kazanan Robert Lucas, bu hususu aşağıdaki sözlerle vurgulamıştır:

Hindistan hükümetinin, Hint ekonomisinin Mısır ya da Endonezya ekono-mileri gibi büyümesine yol açmak için yapabileceği bir şeyler var mıdır? Varsa, bunlar tam olarak nedir? Yoksa, Hindistan’ın bu duruma neden olan doğası hakkında ne biliyoruz? Bu gibi soruların içerisindeki insan refahı ile ilgili so-nuçlar, kelimenin tam anlamıyla olağanüstüdür: İnsan bu soruları bir kez dü-şünmeye başlayınca başka bir şey düşünmesi çok zordur (Lucas, 1988).

Bu yönüyle bakıldığında bu kitap, iktisadi büyümenin belirleyicileri konu-sunda bilgi sahibi olmak isteyen alan dışı kişiler için de bir anlam ifade edebilir.

Bu kitabı okumak-anlamak için, ilk bakışta göründüğünün tersine ma-te-matik bilmeye gerek yoktur. Kitabın bu özelliği şüphesiz bir tesadüf değil-dir: Büyüme teorisi iktisatta matematiğin en yoğun kullanıldığı alanlardan biri olmakla beraber, bu kitap yazılırken matematiksel çözüm tekniklerinin kısa yolları kullanılmıştır. Bu açıdan bakıldığında, bu kitaptan yararlanmak için dört işlemi bilmek (hemen hemen) yeterlidir.

Sekiz bölümden ibaret olan bu kitabın Giriş başlıklı birinci bölümünde, te-mel kavramlar ve veriler üzerinde durulmaktadır.

Kitabın Öncü Büyüme Modelleri başlıklı ikinci bölümünde, iktisat biliminin kurucusu Adam Smith’ten (1776) Joseph Schumpeter’e (1942) kadar büyüme konusunda geliştirilen analizler incelenmektedir.

Kitabın üçüncü bölümünde, John Maynard Keynes’in Genel Teori’de (1936) geliştirdiği piyasa mekanizması kendiliğinden tam istihdamı sağlayamaz tezi-nin büyüyen bir ekonomideki geçerliliğini araştıran Harrod-Domar büyüme modeli-modern büyüme teorisinin birinci dalgası açıklanmaktadır.

x

Kitabın Temel Solow Modeli (Bölüm 4), Temel Solow Modelinin Bazı Uzan-tıları (Bölüm 5) ve Genel Solow Modeli (Bölüm 6) başlıklı bölümlerinde, oku-yucuya Solow büyüme modeli-modern büyüme teorisinin ikinci dalgası tanı-tılmaktadır.

Kitabın İçsel Büyüme Modelleri: Modern Büyüme Teorisinin Üçüncü Dalga-sı başlıklı yedinci bölümünde, 1985 yılı sonrasında gündeme gelen içsel büyü-me teorisi incelenmektedir.

Kitabın Teknolojinin Yayılması ve Büyümenin Temel Belirleyicileri baş-lıklı sekizinci bölümünde, önce gelişmiş ülkelerde üretilen teknolojilerin gelişmek-te olan ülkelere yayılması hususu basit bir içsel büyüme modeli itibariyle açık-lanmaktadır. Bunu iktisadi büyümenin temel belirleyicilerine-modern büyüme teorisinin dördüncü dalgasına ilişkin açıklamalar izlemektedir.

Kitap önceki sekiz bölümde yapılan açıklamalardan çıkan temel sonuçların ele alındığı Temel Sonuçlar başlıklı kısa bir değerlendirme ile sona ermektedir.

Kitabın bazı bölümlerinin sonunda, Özet-Temel Kavramlar-Çalışma Soru-ları üçlüsünün yanı sıra problemlere de verilmiştir. Bu problemlerin cevapları ise, kitabın sonunda yer almaktadır.

Kitabın bu ikinci baskısında, kitabın daha fazla okuyucu dostu olmasını amaçlayan çok sayıda değişiklik yapılmıştır. Bu bağlamda üç husus vurgula-nabilir. Bunlardan ilk ikisi, altıncı ve yedinci bölümdeki beşeri sermaye ve Ro-mer’in ürün çeşitliliği modeli analizlerinin basitleştirilmiş olmasıdır. Ayrıca dördüncü ve yedinci bölümlerde yeni problemlere yer verilmiştir.

Bu kitaba yönelik çalışmalarımı ilgi ve sabırla destekleyen sevgili eşim İnci’ye, her zaman olduğu gibi yine teşekkür borçluyum.

Erdal M. ÜnsalAnkara, Aralık 2015

BÖLÜM 1

GİRİŞ

1.1 NOMİNAL HASILA ve REEL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.1.1 NOMİNAL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.1.2 REEL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.2 FERT BAŞINA REEL HASILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1.3 İKTİSADİ BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.4 BÜYÜME VERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.4.1 DÜNYA BÜYÜME VERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.4.2 ÜLKELERİN BÜYÜME VERİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.5 BÜYÜMENİN STİLİZE GERÇEKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

1.6 BÜYÜME TEORİSİNİN GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

1.7 KİTABIN PLANI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Bu bölümde önce nominal hasıla, reel hasıla, fert başına hasıla ve ikti-

sadi büyüme kavramları açıklanacaktır. Daha sonra büyüme verileri de-

ğerlendirilecektir. Bunu stilize büyüme gerçeklerine ve iktisadi büyüme

teorisinin gelişimine ilişkin açıklamalar izleyecektir. Bu bölümde son

olarak kitabın planı üzerinde durulacaktır.

1.1 NOMİNAL HASILA ve REEL HASILA

1.1.1 NOMİNAL HASILA

Bir ülkenin sınırları içinde belirli bir yılda üretilen nihai malların, üretil-

dikleri yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine nominal gayri safi yurt-

içi hasıla (nominal gross domestic product, nominal GDP) denir. Ör-

neğin sadece ekmek ve elma üretilen hayali Serengeti ülkesinin sınırları

içinde 2015 yılında 10.000 adet ekmek ve 1.000 kilo elma üretildiği,

2015 yılında ekmeğin ve elmanın piyasa fiyatlarının da sırasıyla 0,6 TL

ve 2 TL olduğu kabul edilirse, Serengeti ülkesinde 2015 yılı nominal

gayri safi yurtiçi hasıla veya kısaca nominal hasıla 8.000 TL’dir.

Nominal Hasıla = (ekmeğin piyasa değeri) + (elmanın piyasa değeri)

= (üretilen ekmek miktarı x ekmeğin piyasa fiyatı) +

(üretilen elma miktarı x elmanın piyasa fiyatı)

= (10.000 x 0,6 TL) + (1.000 x 2 TL) = 8000 TL

Bir ülkenin sınırları içinde bir yılda üretilen nihai malların miktarları ve

cari yıl piyasa fiyatları sırasıyla Qi ve Pi ile gösterilirse, nominal hasıla

aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

Nominal GDP = QiPi , i = 1......n (1.1)

3

1.1.2 REEL HASILA

Bir ülkenin sınırları içinde belirli bir yılda üretilen nihai malların temel

bir yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine, reel gayri safi yurtiçi ha-

sıla (real gross domestic product, reel GDP) veya kısaca reel hasıla

denir. Bir ülkenin sınırları içinde bir yılda üretilen nihai malların miktar-

ları Qi, temel yıl fiyatları PBi ile gösterilirse, reel hasıla aşağıdaki gibi

ifade edilebilir:

Reel GDP = Qi PBi , i = 1......n (1.2)

Reel GDP kavramı, sadece ekmeğin ve elmanın üretildiği Serengeti ül-

kesi itibariyle Tablo 1.1’de örneklendirilmiştir. Tablonun incelenmesin-

den anlaşılacağı gibi, 2013 yılında 8.000 adet ekmek ve 500 kilo elma-

nın üretildiği ve bu malların cari yıl piyasa fiyatlarının 0,4 TL ve 1 TL

olduğu temsili ülkede, 2013 yılında nominal GDP 3.700 TL’dir:

(8.000 x 0,4 TL) + (500 x 1 TL) = 3.700 TL.

2013 yılına kıyasla hem üretilen ekmek ve elma miktarının hem bu

malların piyasa fiyatlarının artmış olduğu 2014 yılında ise, nominal GDP

5700 TL’ye yükselmiştir:

(9.000 x 0,5 TL) + (800 x 1,5 TL) = 5.700 TL.

Aynı nedenlerle nominal GDP 2015 yılında 8.000 TL düzeyine

ulaşmıştır:

(10.000 x 0,66 TL) + (1.000 x 2 TL) = 8.000 TL.

Buna karşılık, 2013 yılı temel yıl alınarak hesaplanan (her yıl üretilen

malların piyasa değerini 2013 yılı piyasa fiyatları ile ifade eden) reel

GDP, 2014 ve 2015 yıllarında sırasıyla 4.400 TL ve 5.000 TL düze-

yinde gerçekleşmiştir:

(9.000 x 0,4 TL) + (800 x 1 TL) = 4.400 TL.

(10.000 x 0,4 TL) + (1.000 x 1 TL) = 5.000 TL.

Tablo 1.1 Reel GDP

2013 2014 2015

Miktar Fiyat Miktar Fiyat Miktar Fiyat

Ekmek 8000 0,4 TL 9000 0,5 TL 10000 0,6 TL

Elma 500 1 TL 800 1,5 TL 1000 2 TL

Nominal

GDP 3.700 TL 5.700 TL 8.000 TL

Reel

GDP 3.700 TL 4.400 TL 5.000 TL

Mal ve hizmetlerin değerini üretimin yapıldığı yılın-cari yılın fiyatları

yerine, temel bir yılın fiyatları üzerinden ifade eden reel hasıla, nominal

hasılanın tersine, piyasa fiyatlarında zaman içinde meydana gelen değiş-

melerin üretilen malların ve hizmetlerin piyasa değeri üzerindeki etkisini

bertaraf eden bir kavramdır. Dolayısıyla nominal hasılanın tersine reel

hasıla, bir ülkenin sınırları içinde bir yılda üretilen malların miktarında

zaman içinde meydana gelen değişmeleri yansıtan bir büyüklüktür.

1.2 FERT (KİŞİ) BAŞINA REEL HASILA

Reel hasılanın nüfusa oranına fert (kişi) başına reel hasıla (per capita

real product) denir. Örneğin Tablo 1.1’deki hayali Serengeti ülkesinde

2013 yılında nüfusun 100 kişi olduğu varsayılırsa, 2013 yılında fert başı-

na reel hasıla 3.700/100 = 37 TL’dir. Benzer biçimde 2014 ve 2015

yıllarında nüfusun 102 ve 104 kişi olduğu kabul edilirse, fert başına reel

hasıla sırasıyla 4.400/102 = 43 TL ve 5.000/104 = 48 TL olarak hesaplanır.

Kişi başına reel hasıla diye de nitelendirilen fert başına reel hasıla, kişi-

lerin yaşam standartlarını etkileyen unsurlardan sadece birisidir. Ancak

kişilerin yaşam standartlarını etkileyen yaşam süresi-gelir dağılımı-suç

oranı-çevre kirliliği-tatil süresi ve özgürlük gibi diğer unsurları ölçmek

ve/veya ağırlıklandırmak çok zordur. Bu yüzden iktisatçılar bir ülkedeki

yaşam standartını fert başına reel hasıla kriteri bazında değerlendirirler.

Bir ülkedeki yaşam standardını fert başına reel hasıla kriteri bazında iki

farklı biçimde değerlendirmek mümkündür. Bunlardan birincisi ülkede

fert başına reel hasılanın zaman içinde nasıl değiştiğine bakmaktır. İkin-

cisi ise, ülkenin fert başına hasılasını diğer ülkelerin fert başına hasılaları

ile karşılaştırmaktır. Böyle bir karşılaştırma yapmak için, ülkelerin ulusal

para birimi cinsinden hesaplanan fert başına hasıla değerlerini, bir ülke-

nin para birimi (örneğin ABD doları) cinsinden ifade etmek gerekir. Bu

bağlamda 2015 yılında fert başına hasılanın A ülkesinde ve B ülkesinde

sırasıyla 30.000 dolar ve 5.000 dolar düzeyinde olması, 2015 yılında A

ülkesindeki bir kişinin B ülkesindeki bir kişiden ortalama olarak 6 kat

daha iyi yaşadığı anlamına gelir, 30.000$/5.000$ = 6.

Fert başına hasıla kriterine dayalı ülkeler arası refah kıyaslamalarının an-

lamlı olabilmesi için, 1 doların farklı ülkelerdeki satın alma gücünün aynı

olması gerekir. Örneğin yukarıdaki temsili örnekte 1 doların A ülkesin-

deki ve B ülkesindeki satın alma gücünün aynı olması gerekir. Bunu sağ-

lamanın yolu ise, ulusal para cinsinden fert başına hasılayı dolara dönüş-

türme işleminde piyasa döviz kuru-cari döviz kuru yerine satın alma

gücü paritesi döviz kurunu kullanmaktır. Zira belirli bir sepetin her iki

ülkedeki fiyatını dolar bazında eşitleyen döviz kuru demek olan satın

alma gücü döviz kuru paritesi (purchasing power parity exchange

rate) üzerinden yapılan bir dönüştürme işlemi, 1 doların her iki ülkedeki

satın alma gücünü tanım gereği eşitler. Örneğin eğer bir fincan Starbucks

kahvenin fiyatı ABD’de ve Türkiye’de 3 dolar ve 6 TL ise, 1 fincan

Starbucks kahveden oluşan bir sepetin her iki ülkedeki fiyatını eşitleyen

döviz kuru-satın alma gücü döviz kuru paritesi 1 dolar = 2 TL’dir. Bu

döviz kuru üzerinden 1 doların ABD’deki ve Türkiye’deki satın alma

gücü bir fincan Starbucks kahvedir ve dolayısıyla da aynıdır.

Bazı ülkelerin satın alma gücü paritesi döviz kuru üzerinden hesaplanan

2005 yılı fert başına hasıla verileri Tablo 1.2’de gösterilmiştir. 66.821 do-

larlık fert başına hasıla düzeyi ile dünyanın en zengin ülkesi konumunda

olan Lüksemburg’un yer almadığı Tablo 1.2’ de dikkati çeken ilk husus,

en zengin ülkelerle en fakir ülkeler arasındaki farktır: Somali-Tanzanya-

Etiyopya-Nijer-Nijerya-Çad-Bengladeş-Pakistan ve Gana gibi fert başına

hasıla düzeyi 600$-2.600$ olan ülkeler, en zengin ülkelerden ABD’nin

sahip olduğu fert başına hasılanın (41.399$) sadece % 1,5 ila % 6,2’si

kadar bir hasılaya sahiptirler. Bir başka deyişle ABD.’deki bir kişi en

fakir ülkelerdeki bir kişiden ortalama olarak 67 ila 16 kat daha yüksek

bir yaşam standardına sahiptir, 100/1,5 = 67 ve 100/6,2 = 16.

Tablo 1.2 2005 Yılı Fert (Kişi) Başına Hasıla Verileri (Satın Alma

Gücü Paritesi Döviz Kuru, ABD Doları)

Norveç 42.364 Tunus 8.255

ABD 41.399 Türkmenistan 8.098

Kanada 34.273 Türkiye 7.950

Hong Kong 33.411 Makedonya 7.645

İsviçre 32.571 Kolombiya 7.665

Japonya 30.615 Çin 7.204

Singapur 28.100 Cezayir 7.189

Tayvan 27.572 Ukrayna 7.156

Avrupa Birliği 26.900 Dominik 6.520

Danimarka 34.737 Peru 5.983

Avusturya 33.615 Filipinler 4.923

Hollanda 30.862 Endonezya 4.458

Almanya 30.579 Hindistan 3.344

Fransa 29.316 Gana 2.643

İspanya 26.320 Kamerun 2.421

Portekiz 19.335 Bangladeş 2.011

Yeni Zelanda 24.769 Kenya 1.445

İsrail 23.416 Ruanda 1.380

Güney Kore 20.590 Afganistan 1.310

Arjantin 14.109 Nijerya 1.188

Güney Afrika 12.160 Zambiya 931

Şili 11.937 Nijer 872

Rusya 11.041 Etiyopya 823

Meksika 10.186 Yemen 751

Brezilya 8.584 Tanzanya 720

Tayland 8.319 Somali 600

Kaynak IMF, World Economic Outlook, April 2006.

BÖLÜM 2

ÖNCÜ BÜYÜME MODELLERİ

2.1 ADAM SMITH: İŞBÖLÜMÜ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.1.1 İŞBÖLÜMÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.1.2 İŞBÖLÜMÜ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .442.1.3 KURUMSAL UNSURLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.2 MALTHUS’UN BÜYÜME MODELİ: NÜFUS ve BÜYÜME . . . . . . . . . . .51

2.2.1 TOPLAM ÜRETİM FONKSİYONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.2.2 NÜFUS BÜYÜME FONKSİYONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.2.3 DENGE NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜ ve YAŞAM STANDARDI . 552.2.4 MODELİN POLİTİKA ÖNERMELERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

2.3 DAVID RICARDO: AZALAN VERİMLER-BÖLÜŞÜM ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

2.3.1 ÜCRET TEORİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .602.3.2 RANT TEORİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .602.3.3 BÖLÜŞÜM ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.3.4 MODELİN POLİTİKA ÖNERMELERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2.4 MARX-FELDMAN BÜYÜME MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2.4.1 MODELİN VARSAYIMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 672.4.2 MODELİN ÇÖZÜMÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682.4.3 MODELİN ÜNSAL VERSİYONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

2.5 JOSEPH SCHUMPETER: YENİLİKLER ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . .71

2.5.1 YENİLİKLER ve YARATICI YIKIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712.5.2 GİRİŞİMCİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732.5.3 İKTİSADİ BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Bu bölümde iktisadi büyüme konusundaki öncü analizler incelenecektir.

Bu bağlamda önce iktisat biliminin kurucusu İngiliz iktisatçı Adam

Smith’in (1723-1790) işbölümünün iktisadi büyümedeki rolünü vurgula-

yan görüşleri açıklanacaktır. Bunu Thomas R. Malthus’un (1776-1834)

nüfus unsuruna ve David Ricardo’nun (1772-1823) azalan verimler ka-

nununa ve bölüşüme dayalı görüşleri izleyecektir. Bu bölümde daha son-

ra Rus mühendis Alexandrovich Feldman’ın (1884-1958) sermaye biriki-

minin iktisadi büyümedeki rolünü değerlendiren analizi açıklanacaktır.

Bu bölümde son olarak Avusturyalı iktisatçı Joseph Schumpeter’in (1883

-1950) iktisadi büyümeyi yenilikler ve eksik rekabet unsurları üzerinden

açıklayan görüşlerine yer verilecektir.

2.1 ADAM SMITH: İŞBÖLÜMÜ ve BÜYÜME

İktisadi büyüme olgusunu inceleyen ilk iktisatçı, iktisat biliminin babası

sayılan Adam Smith’dir. Adam Smith’in 1776 yılında yayınlanan Millet-

lerin Zenginliğinin Doğası ve Nedenleri Üzerine Bir Deneme başlıklı

eserinde geliştirdiği büyüme modeli, (18. yüzyılın ortalarında kendi ülke-

si İngiltere’de ortaya çıkan ve 19. yüzyılda diğer Avrupa ülkelerine ve

ABD’ye yayılan) sanayi devriminin sanayi büyüme hızının-yeniliklerin

ve işbölümünün belirgin biçimde artması gibi özellikleri üzerine inşa

edilmiştir. Bu yönüyle Adam Smith’in sanayi devriminin tam başlarında

geliştirdiği büyüme modeli, aslında sanayi devriminin bir ürünüdür-

modelin arka planında sanayi devrimi vardır.

2.1.1 İŞBÖLÜMÜ

Adam Smith’in yirmi beş yılda tamamlanan Milletlerin Zenginliği’nde

geliştirdiği büyüme modeli, işbölümü (division of labor) kavramı üze-

rine inşa edilmiştir. Adam Smith Milletlerin Zenginliği’nde işbölümünü

hem farklı firmaların farklı mallar üretmeleri, hem aynı firmada çalışan

39

işçilerin bir malın farklı kısımlarını üretmeleri biçiminde tanımlamıştır:

Adam Smith’e göre işbölümü, hem firmalar arası işbölümünü hem firma

içi işbölümünü kapsar.

Smith’e göre işbölümü emeğin verimliliğini belirler, işbölümü arttıkça

emeğin verimliliği de-işçi başına üretim miktarı da artar. Adam Smith bu

hususu, toplu iğne üretimindeki firma içi işbölümünün emeğin verimliliği

üzerindeki etkilerine ilişkin aşağıdaki meşhur gözlemiyle vurgulamıştır:

Ne bu işte (işbölümünün bağımsız bir iş koluna dönüştürdüğü bu toplu

iğne üretim işinde) bir eğitimi olan ne de toplu iğne yapımında kullanılan

aletlerle (ki bu aletlerin bulunması da büyük olasılıkla aynı işbölümü

sonucunda gerçekleştirilmiştir) daha önce karşılaşmış olan bir işçi, tüm

gücüyle çalışarak belki ancak günde bir iğne yapabilir; kesinlikle yirmi

iğne yapamaz. Ancak bu işin şimdiki yürütülüş biçimi, toplu iğne

yapımının çok sayıda alt dala bölünmesini sağlamıştır. Bir işçi teli gerer,

bir başkası düzeltir, bir üçüncüsü keser, dördüncüsü ucunu sivriltir,

beşincisi toplu ucun takılabilmesi için tepesini keser; toplu iğne başının

yapımı iki veya üç ayrı işlem gerektirir; bunu iğneye takmak ayrı bir

işlemdir, toplu iğneleri beyazlatmak yine ayrı bir iştir; iğneleri paketle-

mek bile ayrı bir iştir; böylece toplu iğne yapımı işi, bazı imalat-

hanelerde her birinin ayrı işçi tarafından yapıldığı, bazılarında ise bir

işçinin ik-üç işlemi birden yaptığı, yaklaşık on sekiz ayrı işleme bölün-

müştür. Sadece on işçinin çalıştığı, dolayısıyla da bazı işçilerin bu

işlemlerden ikisini üçünü birden yaptığı küçük imalathaneler, sıkı çalış-

tıklarında günde on pound-48.000 toplu iğne yapabiliyorlardı. Demek ki

bir adam günde dört bin sekiz yüz iğne yapıyor sayılabilir. Oysa ayrı ayrı

ve birbirlerinden bağımsız çalışsalar, her biri tek başına günde kuşkusuz

yirmi iğne yapamayacaktı; yani uygun işbölümü sonucunda, şu an başa-

rabildiklerinin iki yüz kırkta birini bile yapamayacaklardı (MZ, 10-11).

Adam Smith’e göre, işbölümünün aynı sayıda işçinin çok daha fazla mal

üretmesine yol açmasının-işbölümünün emeğin verimliliğini arttırması-

nın üç nedeni vardır. İşbölümü her şeyden önce her işçinin işini tek bir

basit işleme indirgemek ve bu işlemi işçinin tek uğraşı haline getirmek

suretiyle, işçinin becerisinin ve böylece yapabileceği iş miktarının artma-

sına yol açar. Adam Smith bu hususu, çivi üretimine ilişkin aşağıdaki

gözlemiyle vurgulamıştır:

Çekiç kullanmaya alışmış, ancak hiçbir zaman çivi yapmamış sıradan bir

demirci, çivi yapmak durumunda kalsa, eminim günde ancak iki yüz ya

da üç yüz kadar üstelik çok kötü çivi yapabilir. Çivi yapmaya alışık olan

ancak belli başlı ya da biricik işi çivicilik olmayan bir demirci, var-

gücüyle çalıştığında bir günde sekiz yüz ya da bin çividen daha fazlasını

yapamaz. Oysa çivi yapımından başka hiçbir işte çalışmamış olan benim

gördüğüm, yaşı yirmiye varmamış delikanlılar, sıkı çalıştıklarında her-

biri günde iki bin üç yüzden çok çivi yapmaktaydılar (MZ, 14-15).

Her işçinin işini tek bir basit işleme indirgeyen işbölümünün aynı sayıda

işçinin çok daha fazla mal üretmesine yol açmasının ikinci nedeni, bir

işten diğerine geçerken yitirilen zamanının tasarruf edilerek üretim süre-

cinde kullanılmasını sağlamasıdır. Adam Smith’e göre bir işten diğerine

geçerken genellikle yitirilen zamanın tasarrufuyla elde edilen yarar, ilk

bakışta düşünülebileceğinden çok daha büyüktür:

Bir işten değişik bir yerde oldukça farklı aletlerle yapılan bir başkasına

çabucak geçmek mümkün değildir. Küçük bir çiftliği ekip biçen bir kır

dokumacısı tezgahından tarlasına, tarlasından tezgahına gidip gelirken

epey zaman yitiriyor olsa gerekir. İki ayrı iş aynı işlikte yürütülebilse,

yitirilen zaman çok daha az olacaktır. Ancak böyle olduğunda bile, yiti-

rilen zaman gene de önemli ölçüdedir. Kişi bir işten diğerine geçerken

genellikle ağırdan alır. Yeni bir işe başlarken insanın istekli ve gayretli

olduğu çok enderdir, alışılmış deyimle kendini işe vermez ve bir süre

verimli çalışma yerine, neredeyse boş boş oyalanır. Böylece beceri açı-

sından geriliğini bir tarafa bırakırsak, sadece bu neden bile, bir kır

işçisinin yapabileceği iş miktarını her zaman için önemli ölçüde azaltmak

durumundadır (MZ, 15-16).

İşbölümünün emeğin verimliliğini arttırmasının üçüncü ve son nedeni,

işbölümünün işi kolaylaştırıp kısaltan ve tek kişiye bir çok kişinin yerini

tutma olanağını sağlayan makinelerin geliştirilmesine yol açmasıdır: Bir

başka deyişle işbölümünün emeğin verimliliğini arttırmasının üçüncü ne-

deni, işbölümünün teknolojik ilerlemeye yol açmasıdır. Adam Smith’e

göre işbölümünün yol açtığı (emeğin verimliliğini arttıran) teknolojik

ilerleme, her şeyden önce imalathanelerde çalışan işçilerin yaratıcılıkları

sonucunda ortaya çıkar:

İnsanlar tüm dikkatlerini tek bir amaca yönelttikleri zaman, herhangi bir

amaca ulaşmak için daha kolay ve kestirme yollar bulmaya, çok sayıda

değişik şey arasında dikkatleri dağıldığı zamandan çok daha yatkın-

dırlar. İşbölümü sonucunda, her kişinin olanca dikkati, doğal olarak bir

tek çok basit amaca yönelir. Bu nedenle, işin her bir ayrı parçasını yapan

şu ya da bu kişinin kendine ait olan o özel işi yapmak için, eğer işin

niteliği böyle bir gelişmeye izin veriyorsa, kuşkusuz daha kolay ve kes-

tirme yöntemler bulmasının beklenmesi doğaldır. İşbölümünün çok ileri

olduğu manüfaktürlerde yararlanılan makinelerin çoğu aslında, çok basit

bir işlemi yapmak için tutulan ve dolayısıyla da doğal olarak düşünce-

lerini bunu yapmanın daha kolay ve kestirme yollarını bulmaya yönelten

sıradan işçilerin buluşlarıdır. Buralarda çalışan işçilerin kendilerine

düşen işi kolaylaştırmak ve kısaltmak amacıyla icat etmiş oldukları çok

yararlı makineler sık sık gösterilmektedir (MZ, 16-17).

Ancak işbölümünün uyardığı teknolojik ilerleme, makine yapımcılarının

yaratıcılıkları sonucunda veya yaratıcılık faaliyetinde uzmanlaşmış olan

kişilerin çabaları sonucunda da ortaya çıkabilir:

Makinelerdeki tüm gelişmeler kuşkusuz hep onların kullananların buluşu

olmamıştır. Bir çok yenilik, makine yapım işinin başlıbaşına bir işkolu

haline gelmesiyle, makine yapımcılarının yaratıcılığı sonucunda ortaya

çıkmıştır. Bazı yenilikler ise işleri her şeyi gözlemlemekten başka bir şey

yapmamak olan ve bunun sonucunda birbirine çok uzak ve benzemez

nesnelerdeki gücü bir araya getirebilme kapasitesine sahip filozof ya da

düşünür diye adlandırılan insanların ürünüdür. Toplumun gelişmesine

paralel olarak diğer meslekler gibi felsefe ya da düşünce alanı da, belirli

bir yurttaş sınıfının başlıca ya da biricik uğraşı ve işi olur. Diğer mes-

lekler gibi bu iş kolu da, her biriyle özel bir filozof grubunun ya da

sınıfının uğraştığı çok sayıda farklı farklı alt dallara ayrılır. Diğer işler-

de olduğu gibi felsefede de bu işbölümü, beceriyi artırmakta, zamandan

tasarruf sağlamaktadır. Her birey kendi özel dalında uzmanlaşır, daha

çok iş yapılır ve bilimin miktarı önemli ölçüde artar (MZ, 17-18).

Adam Smith’e göre işbölümünün düzeyi sanayiye kıyasla tarımda çok

daha sınırlıdır:

İplikçi hemen her zaman dokumacıdan ayrı bir kişidir. Ancak çift süren,

tırmık kullanan, tohum atan ve ekin biçen genellikle aynı kişidir. Bu

değişik işlerin sıralanması yılın çeşitli mevsimlerine denk düştüğünden,

bunların herhangi birini sürekli olarak tek bir insanın yapması mümkün

değildir. Tarımın değişik dallarındaki işleri öyle tümüyle ayrıştırmanın

olanaksızlığı, belki de tarımda emeğin üretim gücündeki gelişmenin ima-

lattaki gelişmeye ayak uyduramamasının nedenidir (MZ, 12-13).

Adam Smith’e göre (işçinin becerisini arttıran-bir işten diğerine geçerken

yitirilen zamanının tasarruf edilerek üretimde kullanılmasını mümkün

kılan-işi kolaylaştırıp kısaltan ve tek kişiye çok kişinin yerini tutma

olanağını sağlayan makinelerin bulunmasına yol açan ve bu etkiler üze-

rinden emeğin verimliğini arttıran) işbölümü, yol açtığı genel zenginliği

öngören ve amaçlayan herhangi bir bilinçli düşüncenin ürünü değildir.

İşbölümü mübadele etme eğiliminin bir sonucudur:

İşbölümü insan doğasındaki belirli bir eğilimin zorunlu sonucudur: Mal

değişimi, takas veya bir şeyi başka bir şeyle mübadele etme eğilimi.

Kendi tüketimini aşan kendi emeğinin ürün fazlasını gerek duyduğunda

başkalarının emek ürünlerinin fazlasıyla mübadale edebilmesinin müm-

kün olması, her insanı kendini belirli bir işe vermeye, bu iş için olanca

yeteneğini ve zekasını geliştirip yetkinleştirmeye teşvik eder (MZ, 22, 25)

Mübadale etme eğilimine yol açan şey ise, kişisel çıkardır:

Yemeğimizi kasabın, biracının ya da fırıncının yardımseverliğinden dola-

yı değil, onların kendi çıkarlarını gözetmeleri nedeniyle elde ederiz (MZ,

23).

Diğer taraftan Adam Smith’e göre işbölümünün düzeyi piyasanın büyük-

lüğüne bağlıdır, piyasa-pazar büyüdükçe işbölümü de artar:

İşbölümüne yol açan şey mübadele etme gücü olduğu gibi, iş bölümünün

boyutları da her zaman bu gücün büyüklüğü ile, ya da bir başka deyimle

pazarın-piyasanın büyüklüğü ile sınırlı olmak zorundadır. Pazar çok

küçük olduğunda, kendi emek ürününün kendi tüketiminden arta kalan

fazlasını istediği zaman, diğer insanların emek ürünlerinin fazlasıyla

mübadele edemeyeceği için hiç kimse kendisini tümüyle tek bir işe

vermek istemez (MZ, 33).

BÖLÜM 3

HARROD-DOMAR MODELİ:Modern Büyüme Teorisinin Birinci

Dalgası

3.1 MODELİN TARİHSEL GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.2 MODELİN VARSAYIMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

3.3 GEREKLİ BÜYÜME HIZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3.4 DOĞAL BÜYÜME HIZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

3.5 GEREKLİ ve DOĞAL BÜYÜME HIZLARI ARASINDAKİ UYUMSUZLUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

3.6 MODELİN İKTİSADİ KALKINMA AÇISINDAN SONUÇLARI . . . . . 93

3.6.1 SERMAYE BİRİKİMİNİN İKTİSADİ KALKINMADAKİ ROLÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 933.6.2 İKİ AÇIK MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

3.7 MODELİN BÜYÜME TEORİSİNDE YOL AÇTIĞI GELİŞMELER . 98

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102EK: GEREKLİ ve DOĞAL BÜYÜME HIZLARI ARASINDAKİ

UYUMSUZLUK: FORMEL BİR ANALİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

Bu bölümde İngiliz iktisatçı Roy F. Harrod ve Amerikalı iktisatçı Evsey

D. Domar tarafından bağımsız bir biçimde geliştirilen Harrod-Domar

büyüme modeli incelenecektir. Bu amaçla önce modelin tarihsel gelişimi

ve temel varsayımları açıklanacaktır. Daha sonra gerekli büyüme hızı ve

doğal büyüme kavramları üzerinde durulacaktır. Bunu doğal büyüme hızı

ile gerekli büyüme hızı arasındaki uyumsuzluğa ilişkin açıklamalar izle-

yecektir. Bu bölümde son olarak, Harrod-Domar büyüme modelinin ikti-

sadi kalkınma açısından sonuçları değerlendirilecektir.

3.1 MODELİN TARİHSEL GELİŞİMİ

John Maynard Keynes 1936 yılında yayınlanan Para, Faiz ve İstihdamın

Genel Teorisi başlıklı kitabında, piyasa mekanizmasının otomatik olarak

tam istihdamı sağlamasının mümkün olmadığını ileri sürmüştür. Keynes

Genel Teoride o zamanlar Keynezyen Devrim diye nitelendirilen böyle

bir tez geliştirirken, yatırımın sadece toplam talep üzerindeki etkisini

hesaba katmış, yatırımın sermaye birikimi üzerindeki etkisini ise tümüyle

ihmal etmiştir, kısacası kısa dönemli statik bir analiz yapmıştır.

Keynes’in Genel Teoride sermaye birikimini ve dolayısıyla da iktisadi

büyümeyi tümüyle ihmal eden statik bir analiz geliştirmiş olması, Genel

Teori’nin basımından bir yıl sonra Roy F. Harrod (1937) tarafından Bay

Keynes ve Geleneksel Teori başlıklı makalede eleştirilmiş ve söz konusu

makale Harrod’un (1939) Dinamik Teori Üzerine Bir Deneme başlıklı

makalesinin hareket noktasını oluşturmuştur. Harrod Dinamik Teori’de

yatırımın toplam talep yanında sermaye birikimi üzerindeki etkisini de

hesaba katmak suretiyle, piyasa mekanizmasının büyüyen bir ekonomide

otomatik olarak tam istihdamı sağlamasının mümkün olup olmadığını,

Keynes’in büyümeyen-statik bir ekonomi itibariyle ileri sürdüğü tezin

büyüyen-dinamik bir ekonomi için geçerli olup olmadığını araştırmıştır.

83

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Amerikalı iktisatçı Evsey D. Domar

(1946, 1947) tarafından Harrod modeline çok benzeyen bir analiz geliş-

tirmiş olması, söz konusu iki modelin bu bölümde olduğu gibi Harrod-

Domar modeli diye nitelendirilmesine yol açmıştır.

Harrod-Domar modeli sermaye-hasıla oranının sabit olduğu varsayımı

üzerine inşa edilmişitir. R. G. D. Allen’in (1970) belirttiği gibi, modelin

bu yapısal varsayımı iki farklı biçimde formalize edilebilir: Her şeyden

önce Harrod izlenerek, hızlandıran tipi bir yatırım fonksiyonu tanım-

lanabilir ve bu fonksiyonda yer alan arzulanan sermaye-hasıla oranının

sabit olduğu kabul edilebilir. Sermaye-hasıla oranının sabit olduğu varsa-

yımını formalize etmenin ikinci yolu ise, analizi Leontief üretim fonksi-

yonu diye de nitelendirilen sabit oranlı üretim fonksiyonu üzerine inşa

etmektir. Bu bölümde söz konusu alternatif yaklaşımlardan daha net ve

daha kısa olan ikincisi izlenecektir.

3.2 MODELİN VARSAYIMLARI Harrod-Domar modeli, üretim fonksiyonuna, tasarruf davranışına ve

emek arzına ilişkin aşağıdaki varsayımlar üzerine inşa edilmiştir.

i) Üretim Fonksiyonu: Sermaye (K) ve emek (L) girdileri kullanılarak

tek bir mal (örneğin buğday) üretilir ve üretilen mal hem tüketim (C)

hem yatırım (I) amacıyla kullanılır. Dolayısıyla da çıktının tüketilmeyen-

tasarruf edilen kısmı (S) zorunlu olarak yatırım (I) amacıyla kullanılır-

üretilen buğdayın tüketilmeyen kısmı buğdaydan oluşan sermaye stoku-

na otomatik olarak ilave edilir. Bu yüzden de Harrod-Domar modelinin

üretim fonksiyonuna dayalı versiyonunda, tasarruf fonksiyonu yanında

ayrıca bir de yatırım fonksiyonu mevcut değildir.

Tek malın üretiminde kullanılan sermaye ve emek girdileri arasında ika-

me imkanı hiç yoktur-sermaye ve emek girdileri tamamlayıcıdırlar. Ma-

lın sermaye ve emek girdilerinin sabit bir oranda kullanılması suretiyle

üretildiği anlamına gelen bu varsayım, bir birim mal üretmek için v ka-

dar sermaye girdisi ve u kadar emek girdisi kullanmak gerektiği-sermaye

ve emek girdilerini v/u oranında kullanmak gerektiği biçiminde ifade

edilebilir. Bu husus Şekil 3.1’de (belirli miktarda mal üretmeyi mümkün

kılan alternatif girdi bileşimlerinin geometrik yerini temsil eden) eşürün

eğrileri itibariyle gösterilmiştir. Şekil 3.1’de v birim sermaye ve u birim

emek kullanılarak bir birim mal (Y = 1) üretilir. Benzer biçimde 2v birim

sermaye ve 2u birim emek kullanılarak iki birim mal (Y = 2) üretilir.

Şekil 3.1’de mal sermaye ve emek girdilerinin sabit bir oranda (v/u ora-

nında) kullanılması suretiyle üretildiğinden, bir girdinin miktarının diğer

girdinin miktarı sabit iken artması daha fazla mal üretilmesini sağlamaz.

Dolayısıyla da Y = 1 ve Y = 2 eşürün eğrileri, sırasıyla A ve T noktala-

rında köşelidirler-L biçimindedirler. Bir başka deyişle Şekil 3.1’deki eş-

ürün eğrileri, eğimi (v/u)’ya eşit olan 0AE doğrusu boyunca köşelidirler-

L biçimindedirler.

Şekil 3.1 Sabit Oranlı (Leontief) Üretim Fonksiyonu

K

2v

C

0 B Q 2u

Y=1

A

S

R

P

Y=2

E

Y=2

Y=1

L

v

u

T

Şekil 3.1’de çıktının sabit bir v/u oranı üzerinden üretiliyor olmasının, v

sermaye-hasıla oranının ve u emek-sermaye hasıla oranının sabit olduğu

anlamına geldiğini asla gözden kaçırmamak gerekir.

Şekil 3.1’de sermaye ve emek girdisi miktarlarının 0AE doğrusu üzerin-

de yer almayan P noktasındaki kadar olduğu kabul edilirse, bu durumda

üretilecek maksimum mal-çıktı miktarı P noktasından geçen eşürün eğri-

sinin temsil ettiği kadardır. Şekil 3.1’de P noktasından geçen eşürün eğri-

sinin temsil ettiği çıktıyı teknik olarak P noktasındaki girdi bileşimi ile

üretmek mümkün olduğu gibi, R noktasındaki girdi bileşimi ile de (RQ

kadar sermaye ve 0Q kadar emek ile de) üretmek mümkündür. P nokta-

sına kıyasla R noktasındaki girdi bileşiminin aynı miktarda sermaye

girdisi (RQ) ve daha az emek girdisi (PR kadar az emek girdisi) ihtiva

ettiği hesaba katılırsa, R noktasındaki girdi bileşimi daha düşük bir

maliyet içerir ve bu yüzden de firmalar tarafından tercih edilir: Ekonomi

P noktasındaki kadar sermaye ve emek girdisine sahip olduğunda, ser-

maye girdisi tam olarak kullanılırken emek girdisinin bir kısmı (PR ka-

darı) kullanılmaz ve böylece emek fazlası ortaya çıkar. Bu husus P nokta-

sında emek girdisinin gerekenden fazla olduğu ve dolayısıyla da üretim

düzeyinin sermaye girdisi tarafından belirlendiği biçiminde de ifade

edilebilir.

Buna karşılık Şekil 3.1’de sermaye ve emek girdisi miktarlarının S nok-

tasındaki kadar olduğu kabul edilirse, bu durumda üretilecek maksimum

çıktı S noktasından geçen eşürün eğrisinin temsil ettiği kadardır. Şekil

3.1’de S noktasından geçen eşürün eğrisinin temsil ettiği çıktıyı teknik

olarak S noktasındaki girdi bileşimi ile üretmek mümkün olduğu gibi, R

noktasındaki girdi bileşimi ile de (RQ kadar sermaye ve 0Q kadar emek

ile de) üretmek mümkündür. R noktasına kıyasla S noktasındaki girdi

bileşiminin aynı miktarda emek girdisi (0Q) ve daha az sermaye girdisi

(RS kadar az sermaye girdisi) ihtiva ettiği hesaba katılırsa, R noktasın-

daki girdi bileşimi daha düşük bir maliyet içerir ve bu yüzden de firmalar

tarafından tercih edilir: Ekonomi S noktasındaki kadar sermaye girdisine

ve emek girdisine sahip olduğunda, emek girdisi tam olarak kullanılırken

sermaye girdisinin bir kısmı (sermaye girdisinin SR kadarı) kullanılmaz

ve böylece sermaye fazlası ortaya çıkar. Bu husus S noktasında sermaye

girdisinin gerekenden fazla olduğu ve dolayısıyla da üretim düzeyinin

emek girdisi tarafından belirlendiği biçiminde de ifade edilebilir.

Yukarıdaki açıklamaları bir başka açıdan ifade etmek gerekirse, eşürün

eğrisinin yatay eksene paralel kısmında yer alan P gibi noktalarda, sadece

sermaye girdisi kullanılarak üretilecek olan çıktı miktarı (y = K/v) sade-

ce emek girdisi kullanılarak üretilecek olan çıktı miktarından (y = L/u)

küçüktür, K/v < L/u. Böyle bir durumda söz konusu iki değerden küçük

olanın (K/v) içerdiği düzeyde çıktı üretilir ve böylece sermaye girdisi tam

olarak kullanırken emek girdisinin bir kısmından yararlanılmaz-emek

fazlası ortaya çıkar, üretim düzeyi sermaye girdisi tarafından belirlenir.

Buna karşılık eşürün eğrisinin dikey eksene paralel kısmında yer alan S

gibi noktalarda, sadece emek girdisi kullanılarak üretilecek olan çıktı

miktarı (y = L/u) sadece sermaye girdisi kullanılarak üretilecek olan çıktı

miktarından (y = K/v) küçüktür, L/u < K/v. Böyle bir durumda söz konu-

su iki değerden yine küçük olanın (L/u) içerdiği düzeyde çıktı üretilir ve

böylece emek girdisi tam kullanırken sermaye girdisinin bir kısmından

yararlanılmaz-sermaye fazlası ortaya çıkar, üretim düzeyi emek girdisi

tarafından belirlenir.

Bu iki husus birlikte ele alınırsa, hem sermaye girdisinin hem emek gir-

disinin tam kullanımının sağlanması için K/v = L/u olmalıdır. Bu husus

Şekil 3.1’de 0AE çizgisi üzerindeki A, R ve T gibi noktalarda, sadece

sermaye girdisi kullanılarak üretilecek olan çıktı miktarı (y = K/v) ile

sadece emek girdisi kullanılarak üretilen çıktı miktarı (y = L/u) arasında

bir fark olmadığı hesaba katılarak değerlendirilirse, hem sermaye girdi-

sinin hem emek girdisinin tam kullanımının sağlanması için ekonominin

eğimi (v/u)’ya eşit olan 0AE doğrusu üzerinde bulunması gerekir.

Yukarıdaki açıklamalara konu olan üretim fonksiyonu, gerek K/v < L/v

ve gerek L/u < K/v iken çıktının değeri daha düşük olan büyüklük tara-

fından belirlendiği noktasından hareketle, aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

Y = F(K , L) = min(K/v, L/u) (3.1)

(3.1) no.lu üretim fonksiyonu denklemindeki min terimi, çıktının paran-

tez içindeki iki değerden küçük olanı tarafından belirlendiği anlamına

gelir. (3.1) no.lu üretim fonksiyonu, v/u oranının (sermaye-hasıla oranı/

emek-hasıla oranı katsayısının) sabit olduğu varsayımı üzerine inşa edil-

diği için, sabit oranlı üretim fonksiyonu (fixed-proportions produc-

tion function) diye nitelendirilir.

ii) Tasarruf Davranışı: Harrod-Domar modelinde planlanan tasarrufun

(S) çıktının sabit bir oranı olduğu varsayılır. Marjinal ve ortalama tasar-

ruf hadlerinin eşit olduğunu (S/Y = S/Y) içeren bu varsayım, tasarruf

haddi s ile gösterilerek (0 < s < 1)aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

S = sY (3.2)

BÖLÜM 4

TEMEL SOLOW MODELİ:Sermaye Birikimi ve Büyüme

4.1 MODELİN YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

4.2 MAL ARZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

4.3 MAL TALEBİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118

4.4 SERMAYE BİRİKİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

4.5 SOLOW DİYAGRAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

4.6 DEĞİŞTİRİLMİŞ SOLOW DİYAGRAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

4.7 MODELİN COBB-DOUGLAS ÇÖZÜMÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

4.8 MUKAYESELİ STATİK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

4.8.1 TASARRUF HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1324.8.2 NÜFUS ARTIŞ HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1364.8.3 YIPRANMA HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1394.8.4 SERMAYE STOKUNUN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140

4.9 GEREKLİ ve DOĞAL BÜYÜME HIZLARI ARASINDAKİ UYUM . . . 141

4.10 TEMEL SOLOW MODELİ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149

Bu bölümde büyüme konusundaki çalışmaları nedeniyle 1987 yılında

Nobel iktisat ödülü alan Robert Solow’un, 1956 yılında yayınlanan

“İktisadi Büyüme Teorisine Bir Katkı” başlıklı makalede geliştirdiği mo-

del-Solow büyüme modeli, teknolojinin sabit olduğu (teknolojik ilerle-

menin olmadığı) varsayımı altında incelenecektir. Solow modelinin tek-

nolojik ilerlemenin olmadığı varsayımı üzerine inşa edilen versiyonuna

temel Solow modeli denildiği hesaba katılırsa, bu bölümde temel Solow

modeli üzerinde durulacaktır. Temel Solow modelinin teknolojinin sabit

olduğu yolundaki izleyen bölümde terk edilecek olan varsayımı, sermaye

birikiminin iktisadi büyümedeki rolünün analiz edilmesine imkan verir.

Temel Solow modeline ilişkin açıklamalarda önce modelin yapısı ve ana

unsurları (mal arzı, mal talebi ve sermaye birikimi) açıklanacaktır. Sonra

modelin dışsal değişkenlerinin (yatırım haddi, nüfus artış haddi, yıpran-

ma haddi ve başlangıç sermaye stoku) durağan durum üzerindeki etkileri

incelenecektir. Daha sonra temel modelin durağan durum analizi, Cobb-

Douglas üretim fonksiyonu itibariyle formel bir biçimde ifade edilecektir.

Bunu gerekli ve doğal büyüme hızıları arasında Harrod modelinde var

olan uyumsuzluğun Solow modelinde nasıl giderildiğine yönelik açıkla-

malar izleyecektir. Bu bölümde son olarak temel Solow modelinin ikti-

sadi büyümeye yönelik öngörüleri gözden geçirilecektir.

4.1 MODELİN YAPISI

Solow’un 1956 yılında yayınlanan makalede geliştirdiği modern büyüme

teorisinin ikinci dalgası diye nitelendirilen model, aslında neoklasik ikti-

sadın iktisadi büyüme olgusuna yönelik sonuçlarının incelendiği bir ça-

lışmadır. Bu yüzden Solow büyüme modeli neoklasik büyüme modeli

diye de adlandırılır.

111

Neoklasik büyüme modelinin yapısını tanımlayan üç varsayım vardır.

Bunlar ölçeğe göre sabit getiri, tam rekabet ve dışsallıkların olmadığı

yolundaki varsayımlardır. Modelin söz konusu yapısal varsayımlarından

birincisine göre, tüm girdiler belirli bir oranda (iki kat) artınca çıktı da

aynı oranda (iki kat) artar. İkinci varsayıma göre ise, karar birimleri

(üreticiler ve tüketiciler) fiyat kabul edici konumdadırlar ve piyasalarda

fiyat arz ve talebi birbirine eşit kılar- piyasalar sürekli temizlenir. Dışsal-

lığın olmadığı yolundaki son varsayıma göre ise, bir üreticinin bir başka

üreticiye sağladığı fiyatlandırılmayan bir yarar veya yüklediği fiyatlan-

dırılmayan bir maliyet yoktur.

1980’lerin ortalarından sonra Solow büyüme modeline alternatif olarak

geliştirilen ve Bölüm 7’de incelenecek olan yeni büyüme teorisi (içsel

büyüme teorisi) arasındaki fark, yeni büyüme teorisinde Solow modelinin

söz konusu yapısal varsayımlarının terkedilmiş olmasıdır.

Solow büyüme modelinde iki farklı karar birimi vardır, aileler-tüketiciler

ve firmalar-üreticiler. Bunlardan aileler-tüketiciler emek girdisi (L) ya-

nında sermaye girdisinin de (K) sahibidirler. Dolayısıyla da aileler sahip

oldukları emek ve sermaye girdilerini sırasıyla belirli bir ücret haddi (w)

ve belirli bir sermaye kiralama maliyeti (r) üzerinden firmalara kiraya

verirler. Solow modelinde aileler firmaların da sahibidirler. Dolayısıyla

da modelde ailelerin geliri (Y), emek geliri (wL) ve sermaye geliri (rK)

toplamından ibarettir: Y = wL + rK.

Solow modelinde aileler-tüketiciler elde ettikleri gelirin s kadarını tasar-

ruf ederek (S = sY) yatırım amacıyla kullanırlar (I = S = sY). Solow

modelinde ayrıca ailelerin sahip oldukları sermaye girdisi üretim süre-

cinde haddinde yıpranır. Dolayısıyla da modelde ailelerin-tüketicilerin

sahip oldukları sermaye miktarında t dönemine kıyasla t + 1 döneminde

meydana gelen artış, t dönemindeki yatırım ile t dönemindeki yıpranma

arasındaki farka eşittir: Kt+1 = It - Dt = It - Kt = sYt - Kt.

Solow modelindeki ikinci karar birimi olan firmalar-üreticiler, ailelerden

(fiziksel) sermaye ve emek girdilerini kiralarlar ve bu girdileri varolan

teknoloji-üretim bilgisi üzerinden çıktıya dönüştürürler. Dolayısıyla da

modelde sermaye (K), emek (L), teknoloji-üretim bilgisi (A) gibi üç tür

üretim faktörü vardır. Bunlardan hem sermaye girdisi ve hem emek

girdisi rakip (rival) girdidir: Belirli miktarda sermaye girdisi ve belirli

miktarda emek girdisi belirli bir firma tarafından kullanılınca, diğer fir-

maların kullanacakları sermaye girdisi ve emek girdisi miktarı azalır. Bir

başka deyişle aynı sermaye girdisi ve emek girdisi aynı anda birden çok

firma tarafından kulanılamaz. Örneğin belirli bir makine veya belirli bir

işçi (Ahmet Bey) aynı anda hem A firmasında hem B firmasında

çalıştırılamaz. Buna karşılık teknoloji-üretim bilgisi rakip olmayan

(nonrival) bir girdidir. Teknoloji-üretim bilgisi belirli miktarda sermaye

girdisi ve belirli miktarda emek girdisi ile birlikte üretim sürecinde kulla-

nılınca, diğer firmaların kullanacakları teknoloji-üretim bilgisi miktarı

azalmaz. Bir başka deyişle teknoloji-üretim bilgisi aynı anda birden çok

firma tarafından kullanılabilir. Örneğin buğday üretimine ilişkin

teknoloji-üretim bilgisi hem A hem B firması tarafından aynı anda kulla-

nılabilir. Dolayısıyla da A ve B firmalarının farklı miktarlarda çıktı üret-

melerinin nedeni, üretim bilgilerinin değil kullandıkları sermaye girdisi

ve emek girdisi miktarlarının farklı olmasıdır.

Solow modelinde kâr maksimizasyonu amaçlayan firmalar sermaye ve

emek rakip girdilerini ve rakip olmayan teknoloji-üretim bilgisi girdisini

kullanarak ürettikleri çıktıyı, ailelere-tüketicilere satarlar. Aileler satın al-

dıkları çıktının dışsal olarak belirlenen bir kısmını (s) tasarruf ederek ya-

tırım amacıyla kullanırlar ve böylece sahip oldukları sermaye girdisinin

miktarını zaman içinde artırırlar (sermaye birikimi). Aileler satın al-

dıkları çıktının geri kalan kısmını ise, tüketim amacıyla kullanırlar.

Solow modelinde firmalar tarafından üretilen çıktının aileler tarafından

hem yatırım hem tüketim amacıyla kullanılması, modelde yatırım malı

üretimi ve üretim malı üretimi ayırımının olmadığı-Solow büyüme mo-

delinin tek mallı-tek sektörlü bir model olduğu anlamına gelir.

Solow büyüme modelinde ailelerin elde ettikleri gelirden tasarruf ettikleri

kısım (s), nüfus artış haddi (n), yıpranma kaddi () ve ekonominin baş-

langıçta sahip olduğu işçi başına sermaye miktarı (k0), modelin dışsal

(değeri model içinde belirlenmeyen) değişkenleridir. Modelin bir başka

dışsal değişkeni ise, teknolojik ilerleme hızıdır (g).

Solow modelinin bu bölümde incelenecek olan versiyonunda, teknolojik

ilerlemenin olmadığı-üretim bilgisinin değişmediği varsayılacaktır. So-

low modelinin bu bölümde incelenecek olan versiyonunun temel Solow

modeli diye nitelendirilmesinin nedeni olan bu varsayım, teknolojik iler-

leme hızının sıfır olduğu (gA = 0) biçiminde de ifade edilebilir. Temel

Solow modeline ilişkin olarak bu bölümde yapılacak açıklamalarda

ayrıca hükümetin olmadığı ve ekonominin kapalı olduğu varsayılacaktır.

İzleyen bölümde analize dahil edilecek bu varsayımlardan ikincisi, ana-

lize konu ülkenin diğer ülkelerden mal ve varlık satın almasının ve onlara

mal ve varlık satmasının mümkün olmadığı anlamına gelir.

4.2 MAL ARZI: ÜRETİM FONKSİYONU

Solow modelinde ekonominin arz tarafını, girdilerin çıktıya nasıl dönüş-

tüğünün bir kataloğu olan üretim fonksiyonu temsil eder. Bu bağlamda

firmalar (fiziksel) sermaye, emek ve teknoloji-üretim bilgisi gibi üç gir-

diyi kullanarak çıktı üretirler. Dolayısıyla da teknolojinin (A) sabit oldu-

ğu varsayımı altında (gA = 0) çıktı miktarı, (fiziksel) sermaye girdisinin

(K) miktarına ve emek girdisinin (L) miktarına bağlı olarak değişir:

Y = F(K, L) (4.1)

Solow modeline ilişkin olarak bu bölümde ve izleyen bölümlerde yapı-

lacak açıklamalarda, ülkedeki her kişinin aynı zamanda işçi olduğu-emek

girdisinin miktarı (L) ile nüfus (N) arasında bir fark olmadığı ve dolayı-

sıyla da emek girdisi büyüme hızının (L/L) nüfus büyüme hızına (n) eşit

olduğu (L/L = n) varsayılacaktır.

Solow büyüme modelinde (4.1) no.lu üretim fonksiyonundaki sermaye ve

emek faktörlerinin birbirleri ile sürekli ve muntazam bir biçimde ikame

edildikleri varsayılır: Harrod-Domar modelinin sermaye ve emek girdi-

leri arasında ikamenin olmadığı yolundaki varsayımı, Solow modelinde

benimsenmez. Bu husus Şekil 4.1’de gösterilmiştir: Solow modelinde

çıktı a noktasındaki girdi bileşimi üzerinden üretilebileceği gibi, b nokta-

sındaki girdi bileşimi üzerinden (a noktasına kıyasla daha fazla sermaye

daha az emek kulanılarak) veya c noktasındaki girdi bileşimi üzerinden

(a noktasına kıyasla daha fazla emek daha az sermaye kullanılarak) üreti-

lebilir: Solow modelinde firmalar, sermaye ve emek girdilerini birbirleri

ile ikame etmek suretiyle sonsuz sayıdaki üretim tekniğinden biri üzerin-

den üretim yaparlar. Solow modelinde firmalar, Harrod-Domar modelinde

olduğu gibi çıktıyı sermaye ve emek girdileri arasında bir ikame yapmadan a

noktasındaki girdi bileşimi üzerinden üretmek zorunda değildirler.

Solow modelinin üretim fonksiyonuna ilişkin ikinci varsayımı, üretimin

ölçeğe göre sabit getiriye tabi olduğu-girdiler z kadar (iki kat) arttığında

çıktının da z kadar (iki kat) arttığı hususudur, üretim fonksiyonunun

birinci dereceden homojen olması varsayımı. Bu varsayımın arkasındaki

iktisadi mantık, sahip olduğu üretim tesisinin yanına onun aynısı-kopyası

ikinci bir tesis kuran bir firmanın, yeni tesiste eski tesisteki kadar çıktı

üretebilmesidir, kopyalama argümanı (replication argument).

Şekil 4.1 Solow ve Harrod-Domar Tipi Üretim Fonksiyonları

a

b

c

Y (Harrod/Domar)

Y (Solow)

L

K

Daha önce belirtildiği gibi sermaye ve emek rakip birer girdidir, aynı

sermayenin ve aynı emeğin birden çok firma tarafından kullanılması

mümkün değildir. Bu yüzden de bir firmanın sahip olduğu üretim tesi-

sinin yanına onun kopyası-aynısı inşa etmesi, sermaye ve emek girdile-

rinin miktarının iki kat artmasını içerir. Buna karşılık, teknoloji-üretim

bilgisi rakip olmayan (nonrival) bir girdidir-teknoloji aynı anda birden

çok firma tarafından kulanılabilir. Bu yüzden de bir firmanın sahip ol-

duğu üretim tesisinin yanına onun aynısını-kopyası inşa etmesi, teknolo-

jinin iki kat artmasını içermez, firma eski tesisteki teknolojiyi yeni tesiste

de kullanır. Bu açıklamalar ışığında ölçeğe göre sabit getiri durumu

aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

Y = F(K, L, A) , F(zK, zL, A) = zY (4.2)

Solow modelinin (4.1) no.lu üretim fonksiyonuna ilişkin üçüncü varsa-

yımı, üretimin azalan verimler kanununa tabi olduğu hususudur: Solow

BÖLÜM 5

TEMEL SOLOW MODELİNİN BAZI UZANTILARI

5.1 YAKINSAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

5.1.1 YAKINSAMA DİNAMİĞİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1555.1.2 KOŞULSUZ YAKINSAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1575.1.3 KOŞULLU YAKINSAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

5.2 ALTIN KURAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164

5.3 HÜKÜMET ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168

5.4 AÇIK EKONOMİDE BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

5.5 FAKİRLİK TUZAKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Bu bölümde temel Solow modeli çeşitli açılardan genişletilecektir. Bu

bağlamda önce koşulsuz ve koşullu yakınsama analizleri açıklanacaktır.

Sonra Solow modelindeki optimal tüketim düzeyini belirlemeyi amaç-

layan altın kural analizi incelecektir. Bunu Solow modelini hükümet

sektörünü ve açık ekonomiyi kapsayan bir biçimde genişleten analizler iz-

leyecektir. Bu bölümde son olarak büyüme tuzakları analizi üzerinde

durulacaktır.

5.1 YAKINSAMA

5.1.1 YAKINSAMA DİNAMİĞİ

Solow modelinde durağan durumda olmayan bir ekonominin belirli bir

hızla büyüyerek (k < k*) veya belirli bir hızla küçülerek (k > k*) dura-

ğan duruma yönelmesine [gk = k/k = sy/k - ( + n), gk = k/k = 0, sy/k =

( + n)], durağan duruma doğru yakınsama (convergence toward

steady state) denir. Durağan duruma doğru yakınsamanın hızı-durağan

duruma yönelen bir ekonomide gerçekleşen işçi başına çıktı büyüme hızı

veya işçi başına çıktı küçülme hızı, ekonominin durağan durumdan ne

kadar uzak olduğuna bağlı olarak değişir. Bu bağlamda ekonomi durağan

durumdan ne kadar uzak olursa, fert başına çıktı büyüme veya küçülme

hızı da o kadar yüksek olur. Solow modelinin içerdiği yakınsama dina-

miği (convergence dynamics) denilen bu önemli husus, Şekil 5.1’de

gösterilmiştir.

Şekil 5.1’de yer alan ve etkin işçi başına sermayenin ortalama ürününün

(y/k) tasarruf edilen kısmını (sy/k) temsil eden sy/k eğrisinin negatif

eğimli olmasının (k işçi başına sermaye arttıkça sy/k teriminin değerinin

azalmasının) nedeni, üretimin azalan verimlere tabi olmasıdır-işçi başına

sermaye arttıkça, etkin işçi başına sermayenin marjinal ürünü ve

dolayısıyla da ortalama ürünü (y/k) azalmasıdır.

155

Şekil 5.1 Yakınsama Dinamiği

k*k

+ n

sy/k = s(apk)

A

k/k

( + n), sy/k

Şekil 5.1’de yer alan ve sermaye yıpranma haddi ve nüfus artış haddi

toplamını temsil eden ( + n) eğrisinin yatay eksene paralel olmasının

nedeni ise, söz konusu değişkenlerin dışsal olarak belirlenmesi ve

dolayısıyla da değerlerinin işçi başına sermayeden bağımsız ve sabit

olmasıdır.

Şekil 5.1’de sy/k teriminin değerinin işçi başına sermaye arttıkça azaldığı

hususu ile ( + n) teriminin değerinin işçi başına sermayeden bağımsız ve

sabit olduğu hususu birlikte düşünülürse, Şekil 5.1’de k arttıkça değeri

azalan sy/k terimi, değeri k’dan bağımsız ve sabit olan ( + n) terimine

belirli bir k düzeyinde eşit olur ve böylece ekonomi işçi başına serma-

yenin büyüme hızının sıfır olduğu-işçi başına sermayenin değişmediği

durağan duruma ulaşır: sy*/k* = + n, k/k = 0. Bu husus Şekil 5.1’de

sy/k eğrisinin ( + n) doğrusunu A noktasında kesmesiyle gösterilmiştir.

Şekil 5.1’de etkin işçi başına sermaye durağan durumdakinden küçük

iken (k < k*), işçi başına sermayenin ortalama ürününün tasarruf edilen

kısmı yıpranma haddi ve nüfus artış haddi toplamından büyüktür, sy/k >

( + n). Bu bağlamda işçi başına sermaye (k) durağan durumdaki işçi

başına sermayeden (k*) ne kadar küçük olursa-ekonomi durağan durum-

dan ne kadar uzak olursa, etkin işçi başına sermayenin ortalama ürünü

(y/k) o kadar yüksek ve dolayısıyla da işçi başına sermayenin ortalama

ürününün tasarruf edilen kısmı (sy/k) o kadar yüksek ve buna bağlı

olarak işçi başına sermaye büyüme hızı (gk = k/k) o kadar yüksek olur,

gk = k/k = sy/k - ( + n). Şekil 5.1’de k durağan durum işçi başına

sermaye düzeyinden sola doğru uzaklaştıkça sy/k eğrisi ile ( + n ) eğrisi

arasındaki dikey mesafenin artması bu hususu temsil eder.

Özetlemek gerekirse Şekil 5.1’de ekonomi durağan durumun ne kadar

gerisinde olursa (k < k*), sy/k ve ( + n) eğrileri arasındaki pozitif

mesafeye eşit olan etkin işçi başına sermaye büyüme hızı, o kadar yüksek

olur. Bu husus etkin işçi başına çıktının işçi başına sermayeye bağlı

olarak değiştiği hesaba katılarak değerlendirilirse, Şekil 5.1’de ekonomi

durağan durumun ne kadar gerisinde olursa (k < k*), işçi başına çıktı

büyüme hızı o kadar yüksek olur.

Yukarıda (k < k*) durumu için yapılan analiz (k > k*) durumu için

tekrarlanırsa yukarıdakine benzer bir sonuca, ekonomi durağan durumun

ne kadar ilerisinde olursa (k > k*), sy/k ve ( + n) eğrileri arasındaki

negatif mesafeye eşit olan işçi başına sermaye küçülme hızının o kadar

yüksek ve dolayısıyla da işçi başına çıktı küçülme hızının (etkin işçi

başına negatif büyüme hızının) o kadar yüksek olduğu sonucuna ulaşılır.

Özetlemek gerekirse Solow modeline göre bir ekonomi (kendi) durağan

durumdan ne kadar uzak olursa, işçi başına sermaye büyüme hızı ve

dolayısıyla da işçi başına çıktı büyüme hızı-ekonominin durağan duruma

doğru yakınsama hızı o kadar yüksek olur.

5.1.2 KOŞULSUZ YAKINSAMA

Solow modelinin durağan duruma doğru yakınsama dinamiğinin ürünü

olan iki öngörüsü vardır. Solow modeline göre aynı yapısal özelliklere,

aynı teknoloji düzeyine (üretim fonksiyonuna)-aynı yatırım haddine-aynı

nüfus artış haddine ve aynı yıpranma haddine ve dolayısıyla da aynı du-

rağan duruma sahip olan ülkelerden daha fakir olanlar (fert başına çıktı

düzeyi daha düşük olanlar) daha zengin olanları (fert başına çıktı düzeyi

daha yüksek olanları) onlardan daha hızlı büyüyerek ortak durağan du-

rumda yakalarlar. Solow modelinin koşulsuz yakınsama hipotezi (un-

conditional convergence hypothesis) denilen bu öngörüsü, Şekil 5.2’de

gösterilmiştir.

Şekil 5.2’de daha fazla işçi başına sermayeye (kr) ve dolayısıyla da daha

fazla işçi başına çıktıya sahip olan zengin ülke ile, daha az işçi başına

sermayeye (kp) ve dolayısıyla da daha az işçi başına çıktıya sahip olan

fakir ülke arasında bir fark olmadığı (iki ülkenin üretim fonksiyon-

larının-teknolojik ilerleme hızlarının-yatırım hadlerinin-nüfus artış hadle-

rinin ve yıpranma hadlerinin aynı olduğu) kabul edilmiştir. Bu durumda

ülkelerin karşıya karşıya oldukları y = f(k), i = sy = syf(k) ve ( + n)

eğrileri ve dolayısıyla da durağan durumları (durağan durum işçi başına

sermaye düzeyleri ve buna bağlı olarak durağan durum işçi başına çıktı

düzeyleri) aynıdır, k* ve y*. Bu husus işçi başına sermayenin ve çıktının

daha düşük olduğu fakir ülkenin ortak durağan durumdan (k*) zorunlu

olarak daha uzakta olduğu hesaba katılarak değerlendirilirse, Solow

modeline göre fakir ülke (durağan duruma doğru yakınsama dinamiği

gereği) zengin ülkeden daha hızlı büyüyerek onu ortak durağan durumda

(k*, y*) yakalar.

Şekil 5.2 Temel Solow Modelinde Koşulsuz Yakınsama

k*k

+ n

sy/k = s(apc)

kp kr

k/k

( + n), sy/k

Solow modelinin bazen mutlak yakınsama hipotezi diye de nitelendirilen

koşulsuz yakınsama gerçek hayatın işleyişini acaba yansıtır mı? Bu soru

ülkelerin belirli bir başlangıç yılındaki (örneğin 1960) gelir düzeyleri (y0)

ile belirli bir dönemdeki (örneğin 1965-1990) ortalama büyüme hızları

(avgY) arasında aşağıdaki denklem üzerinden bir regresyon analizi yapı-

larak cevaplandırılabilir:

avgYi = β0 + β1y0i + εi i = 1,….,N (5.1)

ε ve N simgelerinin sırasıyla hata terimini ve ülke sayısını gösterdiği

(5.1) no.lu denklemdeki β1 teriminin değerinin negatif olması, başlan-

gıçta fakir olan ülkelerin (y0 düşük) yüksek bir büyüme hızına (gYi yük-

sek) sahip olduklarını veya başlangıçta zengin olan ülkelerin (y0 yüksek)

düşük bir büyüme hızına (gYi düşük) sahip olduklarını-koşulsuz yakınsa-

manın varlığını içerir.

Mutlak yakınsama hipotezinin geçerliliğini (5.1) no.lu denklem üzerin-

den test eden çeşitli çalışmalarda ulaşılan iki temel sonuç vardır. Bun-

lardan birincisi dünyadaki tüm ülkeleri kapsayan ampirik çalışmalarda

elde edilen β1 teriminin değerinin yaklaşık sıfır olduğu yolundaki sonuç-

tur. Tüm ülkeler açısından büyüme hızı ile başlangıç gelir düzeyi arasın-

da bir ilişki-korelasyon olmadığı anlamına gelen bu sonuç, Solow mode-

linin koşulsuz yakınsama hipotezi ile uyumludur. Zira Solow modelinde

mutlak yakınsama, aynı teknolojik ve tercihsel parametrelere sahip olan-

aynı durağan denge ile karşı karşıya olan ülkeler arasında ortaya çıkan bir

olgudur. Oysa dünyadaki ülkeler arasında, teknoloji düzeyi-tasarruf haddi

ve nüfus artış haddi gibi parametreler açısından büyük farklılıklar vardır,

dünyadaki ülkelerin çoğunun durağan durumları birbirinden farklıdır.

Dolayısıyla da tüm ülkeler açısından bakıldığında büyüme hızı ile başlan-

gıç gelir düzeyi arasında bir ilişkinin-korelasyonun olmaması, Solow bü-

yüme modelinin koşulsuz yakınsama hipotezini destekleyen bir sonuçtur.

Ayrıca OECD ülkeleri, ABD’nin 47 eyaleti ve Avrupa Birliği’nin 73

bölgesi için yapılan ampirik çalışmalarda, (5.1) no.lu denklemdeki β1 te-

riminin değerinin negatif olduğu sonuçuna ulaşılmıştır. Bu husus OECD

ülkelerinin-ABD eyaletlerinin ve Avrupa Birliği bölgelerinin benzer ya-

pısal parametrelere sahip oldukları-aynı durağan dengeyle karşı karşıya

oldukları hesaba katılarak değerlendirilirse, söz konusu sonucun Solow

modelinin koşulsuz yakınsama hipotezini desteklediği söylenebilir. Aynı

şey Baumol’un (1986) günümüzün zengin 16 ülkesi için 1870-1979

dönemi itibariyle yaptığı Delong (1988) tarafından eleştirilen çalışması

için de geçerlidir.

5.1.3 KOŞULLU YAKINSAMA

Solow modelinin gerçek hayatta ülkelerin farklı özelliklere ve dolayısıyla

da farklı durağan durumlara sahip oldukları gerçeği üzerine inşa edilen

BÖLÜM 6

GENEL SOLOW MODELİ:Teknolojik İlerleme ve Büyüme

6.1 TEKNOLOJİK İLERLEMENİN TÜRLERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191

6.2 GENEL SOLOW MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192

6.3 MUKAYESELİ STATİK ANALİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201

6.3 TASARRUF HADDİNİN DEĞİŞMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

6.3 ETKİNLİĞİN ARTMASI: BÜYÜME PRİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204

6.3 TEKNOLOJİK İLERLEMENİN HIZLANMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206

6.4 DÜZELTİLMİŞ ALTIN KURAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

6.5 BÜYÜME MUHASEBESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209

6.6 BEŞERİ SERMAYE ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

6.7 DOĞAL KAYNAKLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

6.7.1 ARAZİ ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2186.7.2 YENİLENEMEZ KAYNAKLAR ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2216.7.3 ARAZİ, YENİLENEMEZ KAYNAKLAR ve BÜYÜME . . . . 224

6.8 GENEL MODEL ve İKTİSADİ BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Bu bölümde temel Solow modelini teknolojik ilerlemeyi kapsayacak bi-

çimde genişleten genel Solow modeli incelenecektir. Bu amaçla önce

genel Solow modeli açıklanacak ve genel modelin tasarruf haddindeki,

teknolojik ilerleme hızındaki ve etkinlikteki değişmeye yönelik sonuçları

üzerinde durulacaktır. Bunu değiştirilmiş altın kural analizine, yakınsama

hızına ve büyüme muhasebesi analizine ilişkin açıklamalar izleyecektir.

Bu bölümde son olarak Solow modelinin eleştirel bir değerlendirmesi

yapılacaktır.

6.1 TEKNOLOJİK İLERLEMENİN TÜRLERİ

Üretim faktörlerinin çıktı üretmek için nasıl bir araya getirileceğine

ilişkin bilgiye üretim teknolojisi (production technology), üretim

faktörlerinin çıktı üretmek için nasıl bir araya getirileceğine ilişkin

bilginin zaman içinde gelişmesine ise teknolojik ilerleme (technological

progress) denir.

Teknolojik ilerleme aynı miktarda sermaye ve işgücü ile daha fazla çıktı

üretilmesini sağlar. Bu ise üç farklı biçimde gerçekleşebilir: Teknolojik

ilerleme her şeyden önce mevcut sermaye stokunun etkinliğini artıra-

bilir. Mevcut sermayenin sanki artmasına yol açan bu tür teknolojik

ilerlemeye, sermayeyi artıran teknolojik ilerleme-Solow nötr tek-

nolojik ilerleme (capital augmenting technological progress-Solow

neutral technological progress) denir. Sermayeyi artıran teknolojik

ilerleme-Solow nötr teknolojik ilerleme, A teriminin teknoloji endeksini

temsil ettiği aşağıdaki üretim fonksiyonuyla gösterilir:

Y = F(AK, L) (6.1)

191

Ayrıca teknolojik ilerleme mevcut işgücünün etkinliğini artırabilir.

Mevcut işgücünün sanki artmasına yol açan bu tür teknolojik ilerlemeye,

işgücünü artıran teknolojik ilerleme-Harrod nötr teknolojik iler-

(labor augmenting technological progress-Harrod neutral techno-

logical progress) diye de nitelendirilir. İşgücünü artıran teknolojik

ilerleme A teriminin teknoloji endeksini temsil ettiği aşağıdaki üretim

fonksiyonuyla gösterilir:

Y = F(K, AL) (6.2)

Üçüncü ve son altenatif olarak teknolojik ilerleme hem mevcut sermaye

stokunun hem işgücünün etkinliğini artırabilir. Mevcut sermayenin ve

mevcut işgücünün sanki artmasına yol açan bu tür teknolojik ilerlemeye,

sermayeyi ve işgücünü artıran teknolojik gelişme-Hicks nötr tek-

nolojik ilerleme (capital and labor augmenting technological prog-

ress-Hicks neutral technological progress) denir:

Y = AF(K, L) (6.3)

6.2 GENEL SOLOW MODELİ

Solow büyüme modelinde teknolojik ilerlemenin büyüme üzerindeki

etkisi üç varsayım altında analiz edilir. Her şeyden önce teknolojik ilerle-

menin dışsal (exogenous) olduğu varsayılır: Solow modelinde teknolojik

ilerlemenin nasıl ortaya çıktığı modelde açıklanmaz. Bir başka deyişle

Solow modelinin teknolojik ilerlemenin cennetten düşen bir meyva

(manna from heaven) olduğu kabul edilir.

Ayrıca Solow büyüme modelinde teknolojik ilerlemenin mevcut

işgücünün etkinliğini artıran türde olduğu varsayılır: Solow modelinde,

teknolojik ilerlemenin emeğin etkinliğinin artmasına ve böylece aynı

miktarda sermaye ve emek ile daha fazla çıktı üretilmesine yol açtığı

görüşü benimsenir.

Y = F(K, AL) (6.2)

Teknoloji endeksi (A) ile emek girdisi (L) çarpımına etkin emek

(effective labor, E) denildiği hesaba katılırsa, (6.2) no.lu üretim fonksi-

yonuna göre genel Solow modelinde çıktı sermayeye (K) ve etkin emeğe

(E = AL) bağlı olarak değişir: Sermayenin artması gibi teknolojik

ilerleme sonucu etkin emeğin artması da (teknolojik ilerleme sonucu

emek miktarının artmış gibi olması da) çıktının artmasına yol açar.

Y = F(K, E) (6.3.a)

Solow modelinin teknolojik ilerleme konusundaki üçüncü ve son varsa-

yımı, teknolojik ilerlemenin muntazam olduğu-zaman içinde (teta) gibi

sabit bir hızla büyüdüğü hususudur: A/A = . Bir başka deyişle Solow

modelinde Schumpeter’in teknolojik ilerlemenin ani ve süreksiz- aralıkla

ortaya çıkan bir olgu olduğu yolundaki görüşü kabul edilmez.

Teknolojik ilerlemeyi kapsayan Solow büyüme modelinde firmaların

üretim faaliyeti yine azalan verimler kanununa tabidir: Emek miktarı

veri iken sermaye miktarı artınca, her ilave birim sermayenin çıktıda

meydana getirdiği artış giderek azalır-sermayenin marjinal ürünü (MPK)

pozitiftir ve azalır: .

MPK = Y/K > 0, dMPK/dK = 2Y/K2 < 0

Benzer biçimde sermaye miktarı veri iken etkin emek miktarı artınca,

her ilave birim etkin emeğin çıktıda meydana getirdiği artış giderek

azalır-etkin emeğin marjinal ürünü (MPE) pozitiftir ve azalır:

MPE = Y/E > 0, dMPE/dE = 2Y/E2 < 0

Ayrıca temel Solow modelinde olduğu gibi firmaların üretim faaliyetleri

ölçeğe göre sabit getiriye tabidir, sermaye ve emek girdileri z kadar arttı-

ğında çıktının da iki kat arttığı kabul edilir.

F(zK, zE) = zY , F[(zK, (A)zL)] = zY

Ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında girdilerin (z = 1/E = 1/AL)

oranında arttığını kabul etmek suretiyle, etkin emek üzerinden tanım-

lanan (6.3.a) no.lu üretim fonksiyonu aşağıdaki gibi yazılabilir:

Y = F(K, E) (6.3.a)

Y/E = F(K/E, 1) (6.3.b)

(6.3.b) no.lu denklemdeki Y/E terimi artık işçi başına çıktıyı (y = Y/L)

değil, etkin işçi başına çıktıyı (ye ) temsil eder:

ye =Y/E = Y/AL = y/A.

Benzer biçimde (6.3.b) no.lu denklemdeki K/E terimi işçi başına

sermayeyi (k = K/L) değil, etkin işçi başına sermayeyi (ke ) temsil eder:

ke = K/E = K/AL = k/A. (6.3.c)

Dolayısıyla da genel Solow modelinde etkin işçi başına çıktı (ye) etkin

işçi başına sermayeye (ke) bağlı olarak değişir.

ye = f(ke) (6.3.d)

Genel Solow modelinde işçi başına çıktının (y) etkin işçi başına çıktı (ye)

ile teknoloji endeksinin (A) çarpımına eşit olduğunu gözden kaçırmamak

gerekir.

ye = y/A, y = yeA (6.4)

Benzer biçimde genel Solow modelinde işçi başına sermaye (k), etkin

işçi başına sermaye (ke) ile teknoloji endeksinin çarpımına eşittir:

ke = k/A, k = keA (6.5)

Diğer taraftan temel Solow modelindekine benzer bir biçimde etkin işçi

başına çıktı (ye), etkin işçi başına tüketim (ce) ile etkin işçi başına yatı-

rımın (ie) toplamına eşittir:

Y = C + I

Y/E = C/E + I/E (E = AL)

ye= ce + ie (6.6)

Ailelerin-tüketicilerin üretim sürecinde elde ettikleri gelirin s kadarını

tasarruf ettikleri ve dolayısıyla da (1 - s) kadarını tüketim amacıyla

kullandıkları varsayımı altında etkin işçi başına yatırım, temel model-

dekine benzer bir biçimde tasarruf-yatırım haddi ile etkin işçi başına

çıktının çarpımına-etkin işçi başına tasarrufa eşittir:

C = (1 - s)Y

C/E = (1 - s)Y/E

ce = (1 - s) ye (6.7)

ye = (1 - s) ye + ie

ie = sye (6.8)

(6.8) no.lu denkleme göre tasarruf haddi veri iken etkin işçi başına

yatırım (ie), etkin işçi başına çıktının (ye) bir fonksiyonudur.

Temel modelde olduğu gibi genel modelde de sermaye stokunda mey-

dana gelen değişme, yatırım ile sermaye stokunda meydana gelen

yıpranma arasındaki farka eşittir:

2) Durağan durumda olan bir ekonomide sermayenin çıktıdaki payı

α = 0,30, ortalama çıktı büyüme hızı 0,03, yıpranma haddi 0,04 ve ser-

maye çıktı oranı 2,5’tir.

a) Durağan durumdaki tasarruf haddini hesaplayınız.

b) Durağan durumda sermayenin marjinal ürünü kaçtır?

c) Hükümetin tasarruf haddini altın kural sermaye düzeyine yükselttiğini

kabul edelim. Altın kural durumunda sermayenin marjinal ürünü kaç

olur? Hesaplayınız ve başlangıç durumu ile karşılaştırınız.

d) Durağan durumdaki sermaye hasıla oranını hesaplayınız.

e) Altın kural sermaye düzeyine ulaşmak için tasarruf haddi kaç

olmalıdır? Hesaplayınız.

3) Sermaye-hasıla oranının durağan durumda sabit olduğunu cebirsel

olarak gösteriniz.

4) Bir ekonomide sermayenin hasıladaki payı 2/3’tür.

a) İşgücü 0,05 artarsa çıktıda ne kadar değişiklik olur? Büyüme muha-

sebesi denkleminden yararlanarak hesaplayınız. Bu yeni durumda emeğin

verimliliği (Y/L) ve toplam faktör verimliliği artmış mıdır? Hesaplayınız.

b) Birinci yılda sermaye stoku K = 6, emek girdisi L = 3 ve çıktı Y = 12

iken, ikinci yılda K = 7, emek girdisi L = 4 ve çıktı Y = 14 olmuştur. Bu

durumda iki yıl arasında toplam faktör verimliği artmış mıdır? Hesap-

layınız.

5) Büyüme muhasebesi denkleminden yararlanarak emek verimliliğin-

deki büyümenin toplam faktör verimliliğindeki büyümeye ve sermaye-

emek oranına bağlı olduğunu gösteriniz

6) Nüfus büyüme hızının n = 0,01 ve teknolojik ilerleme hızının θ = 0,02

olduğu bir ekonomi durağan durumdadır. Bu ekonomide toplam çıktı ve

toplam sermaye büyüme hızı 0,03 ve sermayenin çıktıdaki payı 0,3’tür.

Büyüme muhasebesi analizinden yararlanarak çıktıdaki büyümeyi bile-

şenlerine ayırınız.

7) Durağan durumdaki bir ekonomide teknolojik ilerleme hızı θ = 0,02

ve α = 1/3 iken, teknolojik ilerleme hızı daha sonra θ = 0,03 olmuştur.

a) Bu ekonomide işçi başına çıktı büyüme hızı başlangıçta ve teknolojik

ilerleme hızının artmasından sonra kaçtır?

b) Büyüme muhasebesi analizindeki (6.21.e) no.lu denklemden yararla-

narak çıktıdaki artışın ne kadarının sermaye girdisindeki artıştan ve ne

kadarının toplam faktör verimliliğinden kaynaklandığını hesaplayınız.

BÖLÜM 7

İÇSEL BÜYÜME MODELLERİ:Büyüme Teorisinin Üçüncü Dalgası

7.1 AK MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

7.2 ARROW-ROMER MODELİ: YAPARAK ÖĞRENME ve BİLGİ YAYILMA HİPOTEZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

7.3 LUCAS MODELİ: BEŞERİ SERMAYE ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

7.4 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME ve BÜYÜME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

7.4.1 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME MODELLERİNİN REKABETÇİ OLMAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

7.4.2 ROMER’İN ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİ MODELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2487.4.3 AGHİON-HOWİTT’İN ÜRÜN NİTELİĞİ MODELİ . . . . . . . . . . . 254

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262PROBLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Bu bölümde Solow modeline-neoklasik büyüme modeline alternatif bir

yaklaşım olarak 1980’lerin ortalarında Paul M. Romer’in öncülüğünde

geliştirilen içsel büyüme modelleri incelenecektir. Bu bağlamda önce

Solow modelinin azalan verimler kanununun geçerli olduğu yolundaki

varsayımını benimsemeyen (rekabetçi) içsel büyüme modelleri üzerinde

durulacaktır. Bunu Solow modelinin teknolojik ilerlemenin dışsal olduğu

yolundaki varsayımını benimsemeyen (eksik rekabetçi) içsel büyüme

modellerine ilişkin açıklamalar izleyecektir.

7.1 AK MODELİ

Solow büyüme modelinde üretim azalan verimler kanununa tabidir, ser-

maye miktarı artınca sermayenin marjinal ürünü azalır. Buna karşılık

1980’lerin ortalarından sonra geliştirilen içsel büyüme modellerinden

bazılarında Solow modelinin bu yapısal varsayımı benimsenmez. Solow

modelinin teknolojik ilerlemenin dışsal olduğu yolundaki diğer yapısal

varsayımının benimsendiği bu tür modellerden en basit olanı AK mode-

lidir. AK modelindeki üretim fonksiyonu aşağıdaki gibidir:

Y = AK (7.1)

(7.1) no.lu denklemde yer alan A terimi teknoloji düzeyini belirten

pozitif bir sabittir ve bir birim sermaye ile üretilen çıktı miktarını-ser-

mayenin ortalama ürününü temsil eder, A = Y/K. (7.1) no.lu denklem-

deki A teriminin değerinin sabit olması, sermayenin ortalama ürününün

marjinal ürününe eşit olduğunu ve dolayısıyla da sermayenin marjinal

ürününün de sabit olduğunu-sermaye girdisinin miktarı artınca marjinal

ürününün (azalmak yerine) sabit kaldığını içerir: (7.1) no.lu denkleme

göre, üretim azalan verimlere tabi değildir.

233

AK modelinde sermaye birikimini temsil eden denklem Solow

modelindeki denklemin aynıdır:

K = IK - K = sY - K (7.2.a)

K/K = (sAK - K)/K (7.2.b)

K/K = sA - (7.2.c)

Bir oranının büyüme hızının paydaki ve paydadaki terimlerin büyüme

hızları arasındaki farka eşit olduğu yolundaki kural (7.1) no.lu Y = AK

biçimindeki üretim fonksiyonuna A teriminin sabit olduğu hesaba katı-

larak uygulanırsa (A = Y/K), hasıla ve sermaye büyüme hızlarının bir-

birine eşit olduğu (gY = gK) sonucuna ulaşılır:

Y/Y = gY = gK = K/K (7.3)

(7.3) no.lu denklem sermaye birikimi hızını veren (7.2.c) no.lu denk-

lemde yerine konursa, çıktı büyüme hızını veren aşağıdaki denklem elde

edilir:

Y/Y = gY = gK = sA - (7.4)

(7.4) denkleme göre (toplam) çıktı ve sermaye büyüme hızı sA ve

terimleri arasındaki ilişkiye bağlıdır. Eğer sA > ise, çıktı sürekli olarak

artar: Bu husus başlangıç dönemi sermaye stokunun K0 olduğunun kabul

edildiği Şekil 7.1’de gösterilmiştir. Şekil (7.1.a)’da yer alan sY doğrusu-

nun K doğrusunun yukarısında yer alması, sermayenin (7.2.a) no.lu

denklem gereği iki eğri arasındaki mesafe kadar arttığını gösterir. Bu

durumda çıktı ve sermaye Şekil (7.1.b)’de gösterildiği gibi aynı (sA - )

hızıyla büyürler.

Şekil 7.1 AK Modeli: Çıktının Büyümesi

(a) sY

K

K

K0 K

(b)

sA

K0 K

gK = gY

AK modeli fert başına çıktı büyüme hızı itibariyle de çözülebilir. Bunun

için yapılması gereken şey, bir oranının büyüme hızının paydaki ve

paydadaki terimlerin büyüme hızları arasındaki farka eşit olduğu

yolundaki kuralı sermaye-emek oranına (k = K/L) uygulamaktır:

gk = gK - gL

gk + gL = gK

gk + gL = gY

gk + gL = sA -

gk = sA - ( + n) (7.5.a)

gy = sA - ( + n), gy = gk (7.5.b)

(7.5.b) no.lu denklem göre fert başına çıktı ve sermaye büyüme hızı sA

ve ( + n) terimleri arasındaki ilişkiye bağlıdır. Eğer sA > ( + n) ise,

fert başına çıktı sürekli olarak artar. Bu husus başlangıç dönemi fert

başına sermaye stokunun k0 olduğunun kabul edildiği Şekil 7.2’de göste-

rilmiştir. Şekil (7.2.a)’da yer alan sy doğrusunun ( + n)k doğrusunun

yukarısında yer alması, işçi başına sermayenin (k) iki eğri arasındaki

mesafe kadar arttığını belirtir. Bu durumda çıktı ve sermaye Şekil (7.2.b)’

de gösterildiği gibi aynı [sA - ( + n)) hızıyla büyürler. Dolayısıyla da

AK modeline göre fert başına çıktının teknolojik ilerleme olmadan ( =

0) sürekli olarak büyümesi, ekonominin teknolojik ilerleme olmadan

büyümesi mümkündür. Bu husus AK modelinin ve Solow modelinin

sonuçları arasındaki birinci temel farktır.

Şekil 7.2 AK Modeli: Fert Başına Çıktının Büyümesi

(a)sy

( + n)kk

k0 k(b)

sA

+ n

k0 k

gk = gy

Diğer taraftan sA > (+ n) iken, ceteris paribus, s tasarruf haddi ne kadar

yüksek- yıpranma haddi ve n nüfus artış haddi ne kadar düşük olursa

(Şekil 7.1.b’de sA eğrisini ne kadar yukarıda ve (+ n) eğrisi ne kadar

aşağıda olursa), fert çıktı büyüme hızı da (sürekli olarak) o kadar yüksek

olur. Dolayısıyla da AK modelinde s tasarruf haddinin artması, ekono-

minin sürekli olarak daha hızlı büyümesine yol açar: AK modelinde

hükümet tasarrufu teşvik eden ve böylece tasarruf haddini artıran bir

politika izlemek suretiyle, büyümeyi kalıcı olarak hızlandırabilir. Bu

husus AK modelinin ve Solow modelinin sonuçları arasındaki ikinci

temel farktır.

AK modeline göre aynı A, s, ve n değerlerine ve farklı işçi başına

sermaye-işçi başına çıktı verilerine sahip olan ülkeler, aynı hızla büyür-

ler. Dolayısıyla AK modelinde aynı A, s, ve n değerlerine ve farklı işçi

başına sermaye-işçi başına çıktı verilerine sahip olan ülkelerden daha

fakir olanların (fert başına çıktı düzeyi daha düşük olanların) daha

zenginleri (fert başına çıktı düzeyi daha yüksek olanları) onlardan daha

hızlı büyüyerek ortak bir durağan durumda yakalamaları (koşulsuz yakın-

sama) söz konusu değildir. Bu husus-AK modelinin Solow modelinin

tersine koşulsuz (veya koşullu) yakınsama içermemesi, AK modelinin

ile Solow modelinin sonuçları arasındaki üçüncü temel farktır. AK

modelinde azalan verimler kanununun var olmamasının bir sonucu olan

bu husus, AK modelinin Cobb-Douglas üretim fonksiyonun = 1 varsa-

yımı altında ifade edilmesinden ibaret olduğu [Y = AK L1 - , = 1 iken

Y = AK] hesaba katılarak da görülebilir. Zira = 1 iken Solow mode-

linde yakınsama hızı (b) sıfırdır: b = (1 - ) ( + n + ), = 1 iken b = 0.

Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılmış olacağı gibi, AK modelinde ula-

şılan tüm radikal sonuçlar azalan verimler kanununun geçersiz olması-

nın-sermayenin marjinal ürününün sabit olmasının bir ürünüdür. Ancak

AK modelinde sermayenin marjinal ürününün neden sabit olduğu açık-

lanmaz, AK modelinde sermayenin marjinal ürününün sabit olduğu

sadece varsayılır. Modelin bu yetersizliğini, modeli fiziksel sermaye (K)

yanında beşeri sermayeyi de (H) kapsayacak biçimde genişletmek-serma-

yenin fiziksel sermaye ile beşeri sermayeden ibaret olduğunu kabul

etmek suretiyle gidermek mümkündür. Zira sermaye kavramının kapsa-

mını genişleten böyle bir yaklaşım altında Solow modelinde olduğu gibi

her girdi için azalan verimler kanunu, sermaye girdisi için ise ölçeğe göre

sabit getiri söz konusu olacaktır. K fiziksel sermaye miktarı ve H beşeri

sermaye miktarı örneğin iki kat artınca çıktının da iki kat artması (ölçeğe

göre sabit getiri) ise, geniş anlamda sermaye için sermayenin ortalama ve

dolayısıyla da marjinal ürününün sabit olması-azalan verimlerin geçerli

olmaması demektir.

a) Fert başına çıktı büyüme hızını hesaplayınız.

b) Başlangıçtaki fert başına hasıla düzeyini ve 100 yıl sonraki fert başına

hasıla düzeyini hesaplayınız.

c) Başlangıçtaki bilgi stokunun (A0), fikir üretiminde çalışanların payı-

nın (ℓ), araştırmadaki verimliliğin (z) ve nüfusun (L) iki kat artması (a )

ve (b) şıklarında ulaştığınız sonuçları nasıl etkilediğini, söz konusu

durumlardan her biri için açıklayınız.

d) Sizce (c) şıkkındaki değişiklerden hangisini diğerlerine tercih etmek

gerekir? Açıklayınız.

3) Aghion-Howitt modelini cebirsel olarak açıklayınız.

BÖLÜM 8

TEKNOLOJİNİN YAYILMASI VE BÜYÜMENİN TEMEL

BELİRLEYİCİLERİ

8.1 TEKNOLOJİNİN YAYILMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

8.1.1 MODEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2678.1.2 DURAĞAN DURUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2718.1.3 MUKAYESELİ STATİK ANALİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274

8.2 BÜYÜMENİN TEMEL BELİRLEYİCİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

8.2.1 COĞRAFYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2798.2.2 KÜLTÜR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2808.2.3 TİCARET-ENTEGRASYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2818.2.4 KURUMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285TEMEL KAVRAMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285ÇALIŞMA SORULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Bu bölümde iki husus üzerinde durulacaktır. Bunlardan birincisi

teknolojinin yayılması analizidir. Bu bölümde incelenecek ikinci husus,

büyüme teorisinin dördüncü dalgası diye nitelendirilen büyümenin temel

belirleyicileri tartışmalarıdır.

8.1 TEKNOLOJİNİN YAYILMASI: TEKNOLOJİ

ÜRETİMİ ve TEKNOLOJİ TAKLİDİ

Romer modeline ve Aghion-Howitt modeline göre teknolojik ilerleme,

araştırma sektöründe-fikir üretiminde çalışan kişilerin kâr amaçına yöne-

lik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan bir olgudur. Ancak gerçek hayatta

dünyadaki tüm araştırmacıların teknolojik ilerlemeye katkıları aynı de-

ğildir, gerçek hayatta teknolojik ilerleme gelişmiş ülkelerdeki araştır-

macıların kâr amacına yönelik faaliyetlerinin bir ürünüdür. Dolayısıyla

da Romer ve Aghion-Howitt modellerinde aslında gelişmiş ülkelerde

teknolojinin nasıl üretildiği-teknolojik ilerlemenin nasıl ortaya çıktığı

açıklanır. Buna karşılık teknolojik ilerlemenin gelişmiş ülkelerden tekno-

loji üretmeyen az gelişmiş ülkelere yayılması üzerinde-teknolojinin geliş-

miş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere transferi üzerinde durulmaz.

Aşağıdaki açıklamalarda Romer ve Aghion-Howitt modellerinde ihmal

edilen teknolojinin yayılması hususu, Barro-Salai Martin tarafından 1997

yılında geliştirilen Romer türü modelin basitleştirilmiş bir versiyonu

itibariyle incelenecektir.

8.1.1 MODEL

Aşağıdaki açıklamalarda yeni bir teknolojiyi elde etmenin icat etme

(innovate) ve taklit etme (imitate) gibi iki alternatif yolu olduğu nokta-

sından hareketle, kurulacak modelin teknoloji lideri ülke-yeni teknolojiyi

icat eden ülke ve takipçi ülke-yeni teknolojiyi taklit eden (bir yerden

267

alan) ülke gibi iki ülkeyi kapsadığı kabul edilecektir. Bu iki ülkeden

teknoloji lideri 1 no.lu ülkede, emeğin LY1 kadarı çıktı üretiminde, LA1

kadarı ise araştırma faaliyetinde-yeni teknoloji üretiminde çalışır:

L1 = LY1 + LA1 (8.1)

Dolayısıyla da teknoloji lideri 1 no.lu ülkede araştırma-geliştirme faaliye-

tinde çalışan kişilerin oranı (sA1) ve çıktı üretiminde çalışan kişilerin

sayısı (LY1) aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

sA1 = LA1/L1 (8.2)

LY1 = (1 - sA1) L1 (8.3)

Çıktının sadece emek girdisi kullanılarak üretildiği basitleştirici varsa-

yımı altında lider ülkenin üretim fonksiyonu aşağıdaki gibidir:

Y1 = A1LY1 (8.4.a)

Y1 = A1(1 - sA1) L1 (8.4.b)

y1 = A1(1 - sA1) (8.4.c)

(8.4.c) no.lu denkleme göre teknoloji lideri ülkede teknoloji düzeyi-ve-

rimlilik düzeyi (A1) ne kadar yüksek olursa fert başına çıktı düzeyi de

(y1) o kadar yüksek olur. Ayrıca (8.4.c) no.lu denkleme göre teknoloji

lideri ülkede teknoloji düzeyi-verimlilik düzeyi (A1) veri iken nüfusun

araştırma-geliştirme faaliyetinde çalışan kısmı (sA1) ne kadar düşük olur-

sa, fert başına çıktı düzeyi (y1) yine o kadar yüksek olur.

(8.4.c) no.lu denklemi yorumlarken, teknoloji lideri ülkede nüfusun

araştırma-geliştirme faaliyetinde çalışan kısmı (sA1) veri iken, fert başına

çıktı büyüme hızının (y1/y1 = gy1) teknolojik ilerleme hızına (gA1) eşit

olduğunu gözden kaçırmamak gerekir:

gy1 = gA1 (8.5)

Teknoloji üreten 1 no.lu ülkede teknolojik ilerleme, Romer modelinde ol-

duğu gibi fikir üretiminde-araştırma sektöründe çalışan kişi sayısına (LA)

bağlıdır:

A1/A1 = gA1= LA1/u1 (8.6.a)

A1/A1 = gA1= sA1L1/u1 (8.6.b)

(8.6) no.lu denklemde yer alan u1 terimi, teknolojik ilerlemenin emek

birimi cinsinden fiyatını-belirli bir teknolojik ilerleme hızına ulaşmak

için kaç birim emek gerekli olduğunu temsil eder.

(8.6.b) no.lu teknolojik ilerleme denklemi-teknoloji büyüme hızı denk-

lemi (8.5) no.lu denklemle birlikte değerlendirilirse, aşağıdaki denkleme

ulaşılır:

gy1= gA1= sA1L1/u1 (8.7)

(8.7) no.lu denkleme göre teknoloji lideri ülkede nüfusun araştırma-

geliştirme faaliyetinde çalışan kısmı (sA1) artınca veya teknolojik iler-

lemenin emek birimi cinsinden maliyeti (belirli bir teknolojik ilerleme

hızına ulaşmak için gerekli olan emek miktarı) azalınca, fert başına çıktı

büyüme hızı artar. Ayrıca (8.7) no.lu denkleme göre lider ülkede nüfus-

işgücü (L1) ne kadar büyük olursa (araştırma sektöründe çalışan kişi sa-

yısı LA1 = sA1L1 ve böylece) çıktı büyüme hızı-teknolojik ilerleme hızı o

kadar yüksek olur.

Teknoloji lideri olan-teknolojiyi üreten 1 no.lu ülke için yaptığımız açık-

lamalar aslında teknolojiyi taklit eden-teknolojiyi 1 no.lu ülkeden kop-

yalayan 2 no.lu teknoloji taklitçisi ülke için de geçerlidir. Dolayısıyla da

teknoloji taklitçisi 2 no.lu ülke itibariyle fert başına çıktı-teknoloji büyü-

me hızını veren denklem kısaca aşağıdaki gibi yazılabilir:

gy2= gA2= sA2L2/u2 (8.8)

(8.8) no.lu denklemdeki sA2 terimi teknoloji takipçisi 2 no.lu ülkede araş-

tırma-geliştirme faaliyetinde çalışan kişilerin oranını, L2 terimi 2 no.lu

takipçi ülkedeki işgücünü-nüfusu temsil eder. Denklemdeki u2 terimi ise,

teknolojiyi taklit etmenin-yeni teknolojiyi taklit yoluyla elde etmenin

emek birimi cinsinden fiyatını-taklit yoluyla belirli bir teknolojik iler-

leme hızına ulaşmak için kaç birim emek gerekli olduğunu belirtir.

(8.8) no.lu denkleme göre teknoloji takipçisi ülkede nüfusun araştırma-

geliştirme faaliyetinde çalışan kısmı (sA2) artınca veya (taklit yoluyla ger-

çekleşen) teknolojik ilerlemenin emek birimi cinsinden maliyeti (taklit

yoluyla belirli bir teknolojik ilerleme hızına ulaşmak için gerekli olan

emek miktarı, u2) azalınca, fert başına çıktı büyüme hızı artar. Ayrıca

(8.8) no.lu denkleme göre takipçi ülkede nüfus-işgücü (L2) ne kadar

büyük olursa, (araştırma sektöründe çalışan kişi sayısı LA2 = sA2L2 ve

böylece) çıktı büyüme hızı-teknolojik ilerleme hızı o kadar yüksek olur.

Buraya kadar yaptığımız açıklamalar, teknoloji lideri ülkedeki işgücünün

teknoloji takipçisi ülkedeki işgücüne eşit olduğu (L1 = L2 = L) varsayımı

altında aşağıdaki gibi özetlenebilir:

gy1= gA1= sA1L/u1 (8.9)

gy2= gA2= sA2L/u2 (8.10)

(8.9) ve (8.10) no.lu denkleme dayalı aşağıdaki açıklamalarda teknoloji

üretme maliyetinin (u1), teknoloji taklit etmenin maliyetinden büyük ol-

duğu (u1 > u2) kabul edilecektir. Aslında teknoloji üretmenin maliyetinin

taklit etmenin maliyetinin büyük olması, 2 no.lu ülkenin teknoloji üret-

mek yerine teknoloji taklit etmeye yönelmesinin nedenidir.

Aşağıdaki açıklamalarda ayrıca teknoloji üretmenin maliyetinin (u1) sabit

olduğu, teknoloji taklit etmenin maliyetinin (u2) ise ülkeler arasındaki

teknolojik açığa-A1/A2 oranının değerine bağlı olarak değiştiği kabul edi-

lecektir.

u2 = c(A1/A2) (8.11)

Bu bağlamda A1/A2 oranının değeri bir olduğunda teknolojiyi taklit etme-

nin maliyetinin teknolojiyi üretmenin maliyetine eşit olduğu; 2 no.lu

takipçi ülke 1 no.lu lider ülkenin teknolojik olarak ne kadar gerisinde ise

(A1/A2 teriminin değeri ne kadar büyük ise) teknolojiyi taklit etmenin

maliyetinin o kadar düşük olduğu ve nihayet A1/A2 oranının değeri son-

suza gittiğinde (lider ülke ile taklitçi ülke arasındaki teknoloji açığı

sonsuza yaklaştığında), teknoloji taklit etmenin maliyetinin sıfır olduğu

varsayılacaktır:

A1/A2 = 1, u2 = u1

A1/A2↑, u2↓

A1/A2 → ∞, u2 = 0

8.1.2 DURAĞAN DURUM

Taklit etmenin maliyetine ilişkin varsayımlar orijinin 1’i temsil ettiği

Şekil 8.1’de gösterilmiştir. (8.9) ve (8.10) no.lu teknolojik ilerleme

denklemlerinin grafik biçiminde ifade edildiği Şekil 8.1’de, teknoloji ta-

kipçisi 2 no.lu ülkedeki teknolojik ilerleme hızı A1/A2 oranının bir fonk-

siyonudur. Buna karşılık 1 no.lu lider ülkedeki teknolojik ilerleme hızı

A1/A2 oranından bağımsızdır, gA1 eğrisinin yatay eksene paralel olması

bu hususu yansıtır.

Şekil 8.1’de yer alan ve 2 no.lu takipçi ülkedeki teknolojik ilerleme hızı-

nı temsil eden gA2 eğrisinin dikey ekseni gA1 eğrisine kıyasla daha aşağıda

kesmesinin (A1/A2 = 1 ve buna bağlı olarak u1 = u2 iken takipçi ülkedeki

teknolojik ilerleme hızının (gA2) lider ülkedeki ilerleme hızından (gA1)

küçük olmasının nedeni, lider ülkede işgücünün daha büyük bir kısmının

fikir üretiminde çalışmasıdır: sA1 > sA2 , sA1L/u1 > sA2L/u1.

Şekil 8.1’de takipçi ülkedeki teknolojik ilerleme hızını temsil eden gA2

eğrisinin pozitif eğimli olmasının-A1/A2 oranının değeri büyüdükçe ta-

kipçi ülkedeki teknolojik ilerleme hızının sürekli büyümesinin nedeni ise,

A1/A2 oranının değeri büyüdükçe, takipçi ülke ile lider ülke arasındaki

teknolojik açık arttıkça, teknoloji taklit etmenin maliyetinin (u2) azalma-

sıdır: gA2 = sA2L/u2 .

Şekil 8.1’de gA2 eğrisi gA1 eğrisinin bir süre sonra yukarısında yer alır-

takipçi ülkedeki teknolojik ilerleme hızı lider ülkedeki teknolojik iler-

leme hızından bir süre sonra daha büyük olur. Bunun nedeni A1/A2 oranı-

Bu kitapta yapılan açıklamalardan çıkan dört temel sonuç vardır. Bun-

lardan birincisi dünya çapında büyümenin yaklaşık 1800 yılından sonra

ortaya çıkan ve dolayısıyla da oldukça yeni olan bir olgu olduğu hususu-

dur.

İkinci temel sonuç, dünya çapında büyümenin ülkeler arasındaki gelir

farklılıklarının zaman içinde azalmasına değil artmasına yol açmış

olmasıdır.

Bu kitapta yapılan açıklamalardan çıkan üçüncü sonuç, büyümenin-ülke-

ler arasındaki gelir farklılıklarının iki tür belirleyicisi olduğu hususudur,

yaklaşık belirleyiciler ve temel belirleyiciler.

Büyümenin yaklaşık belirleyicilerden birincisi sermaye birikimidir: Bir

ülkedeki fiziksel ve beşeri sermaye birikiminin yüksek olması, ülkeler

arasındaki gelir farklılıklarının birinci nedenidir. Yaklaşık belirleyiciler-

den ikincisi, verimliliğin temel belirleyicisi olan teknoloji düzeyidir. Tek-

nolojik ilerleme-icatlar büyümenin motorudur ve teknolojik ilerlemenin

daha hızlı olduğu ülkeler, daha hızlı büyürler.

Büyümenin yaklaşık belirleyicileri etkileyen temel belirleyiciler, coğ-

rafya, kültür, dışa açıklık ve kurumlar olmak üzere dört tanedir. Büyü-

menin temel belirleyicileri açısından daha avantajlı ve/veya daha geliş-

miş olan ülkelerde sermaye birikim hızı ve teknolojik ilerleme hızı daha

yüksek olur ve dolayısıyla da bu ülkeler daha hızlı büyürler.

Firmaların kâr elde etmeyi amaçlayan davranışları sonucu sağlanan tek-

nolojik ilerlemeyi ancak eksik rekabet itibariyle modellemenin mümkün

olması, bu kitapta yapılan açıklamalardan çıkan dördüncü temel sonuçtur.

287

BÖLÜM 1

1) Fert başına hasıla ortalama büyüme hızının yüzde 2 olduğu bir ülkede

fert başına hasıla kaç yıl sonra sekiz katına çıkar? 70 kuralından yarar-

lanarak hesaplayınız.

Fert başına hasıla büyüme hızının yüzde 2 olduğu bir ülkede fert başına hasıla 70 kuralına göre 35 yıl sonra iki katına çıkar: 70/2 = 35. Aynı mantık gereği fert başına hasıla 35 yıl sonra yeniden iki katına ve dolayı-sıyla da 70 yıl sonra 2 x 2 = 4 katına çıkar. Dolayısıyla da fert başına hasılanın sekiz katına çıkması için gerekli süre 35 + 35 + 35 = 105 yıldır.

2) 1.000 kişinin yaşadığı A ülkesinde 2003 yılında hasıla 2.000.000

TL’dir. A ülkesinde ortalama büyüme hızının % 3,5 olması halinde, fert

başına hasıla kaç yıl sonra-hangi yıl 4.000 TL olur?

X ülkesinde 2003 yılında fert başına GDP 2.000 TL’dir:

1000

000.000.2= 2.000 TL

Dolayısıyla fert başına GDP’nin 4.000 TL’ye yükselmesi, fert başına GDP’nin 2 katına çıkması demektir. Bunun için geçmesi gereken süre ise, 70 kuralına göre 20 yıldır, 70/3.5 = 20.

3) A ülkesinde fert başına hasıla 1950 yılında 2.000 TL, 2000 yılında ise

8.000 TL’dir. 1950-2000 dönemindeki ortalama büyüme hızını 70 kura-

lına göre hesaplayınız.

1950 yılında 2.000 TL olan fert başına hasılanın 2000 yılında 8.000 TL olması, 1950-2000 döneminde hasılanın iki kere iki katına (önce 2.000 TL’den 4.000 TL’ye sonra 4.000 TL’den 8.000 TL’ye) çıkması de-mektir. Fert başına hasılanın 50 senede iki kere iki katına çıkması, 70 ku-ralı gereği her 25 yılda bir iki katına çıkması demektir. Bu husus 70 kura-lı üzerinden hesaba katıldığında, 1950-2000 dönemi ortalama büyüme hızı (g) % 3 olarak hesaplanır: 70/g = 25, g = 3.

233

4) A ülkesindeki fert başına reel hasıla B ülkesindekinin % 12,5’i kadardır.

A ülkesinde ve B ülkesinde fert başına reel hasılanın sırasıyla % 7 ve % 2

büyümesi halinde, A ülkesinin B ülkesine yetişmesi için kaç sene geçmesi

gerekir?

Bir oranın büyüme hızı, paydaki değişkenin büyüme hızı ile paydadaki değişkenin büyüme hızı arasındaki farka eşittir. Dolayısıyla da yılda % 7 hızla büyüyen X ülkesi büyüme hızı (gX) ile yılda % 2 hızla büyüyen Y ülkesi büyüme hızı (gY) arasındaki oranın büyüme hızı, % 5’e eşittir:

gX/gY = (% 7)/(% 2) = % 7 - % 2 = % 5

Bu durumda 70 kuralına göre gX/gY oranı 14 senede iki katına çıkar:

70/5=14

Diğer taraftan X ülkesi Y ülkesine yetiştiğinde, iki ülkenin reel GDP’leri artık birbirine eşit olur. Bu ise iki ülkenin büyüme hızlarının birbirine eşit olması demektir. Dolayısıyla da X ülkesi Y ülkesine yetiştiğinde, gX/gY

oranı 1 olur. Başlangıçta 0,125 olan gX/gY oranının 1 olması için, üç kere iki katına çıkması (önce 0,125’ten 0,25’e, sonra 0,25’ten 0,50’ye ve daha sonra da 0,50’den 1’e yükselmesi) gerekir:

1/0,125 = 8= 23

Bir başka deyişle, X ülkesinin Y ülkesine yetişmesi için, 42 yıl geçmesi gerekir: 14 x 3 = 42 yıl.

5) Dünya A ve B gibi iki ülke vardır ve her ülke nüfus iki kişiden ibaret-

tir. A ülkesinde yaşayan Ayşe’nin ve Mehmet’in geliri sırasıyla 1.000$

ve 4.000$, B ülkesinde yaşayan Margaret ve James’in geliri ise sırasıyla

2.000$ ve 3.000$’dır. Bu verilere göre dünya gelir dağılımındaki eşitsiz-

liğin daha önemli nedeni ülkelerarası eşitsizlik midir yoksa ülkeiçi eşit-

sizlik midir? Açıklayınız.

A ülkesindeki ortalama gelir (1.000$ + 4.000$)/2= 2.500$, B ülkesindeki

ortalama gelir ise (2.000$ + 3.000$)/2 = 2.500$’dır. Dolayısıyla da A

ülkesindeki ortalama gelir B ülkesindeki ortalama gelire eşittir, ülkeler

arasında gelir eşitsizliği yoktur.

Buna karşılık A ülkesinde Mehmet’in geliri ile Ayşe’nin geliri arasın-

daki fark 3.000$’dır, 4.000 – 1.000 = 3.000. Oysa B ülkesinde James’in

geliri ile Margaret’in geliri arasındaki fark 1.000$’dır, 3.000 – 2.000 =

1.000$. Bu husus ülkeler arasında gelir eşitsizliği olmadığı yolunda

yukarıda ulaşılan sonuç ışığında değerlendirilirse, dünya gelir dağılı-

mındaki eşitsizliğin tek nedeni ülkeiçi gelir dağımındaki eşitsizliktir.

6) Türkiye’de 1950 ve 2005 yıllarında fert başına hasıla sırasıyla 2.519$

ve 7.950$’dır. Türkiye’de 1950-2005 döneminde gerçekleşen büyüme

hızının 2005 yılı sonrasında geçerli olması halinde 2075 yılında fert

başına hasıla ne olur? Hesaplayınız.

Türkiye’nin 1950-2005 dönemindeki ortalama büyüme hızı (g) aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

Y1950 (1 + g)n = Y2005

2.519 (1 + g)n = 7.950

g = (7.950/2.519)1/55 - 1

g = 0,0110 (% 1.1)

Bu ortalama büyüme hızının 2005 sonrası dönemde geçerli olması halinde fert başına hasılanın 2075 yılında ulaşacağı değer 17.098$’dır:

Y2005 (1 + g)70 = Y2075

7.950 (1 + 0,011)70 = 17.098$

7) 2005 yılında Türkiye’deki fert başına hasıla 7.950$, ABD’deki fert

başına hasıla ise 41.399$’dır. ABD’de fert başına hasıla ortalama

büyüme hızı ise % 1,9’a eşittir. Bu verilere göre ABD hangi yılda

Türkiye’ nin 2005 yılındaki hasılasına sahiptir? Hesaplayınız.

ABD’deki fert başına hasıla Türkiye’deki 2005 yılında geçerli olan düzeye 2005 yılından t yıl önce eşit olmuştur:

YABD 20005 - t = YTürkiye 2005 = 2.519$

YABD 20005 - t (1 + g)t = YABD 2005

2.519(1 + 0,019)t = 41.399

(1 + 0,019)t = 41.399/2.519

t ln (1 + 0,019) = ln (41.399/2.519)

t(0,01882) = 2.799

t = 148,7

Dolayısıyla da Türkiye’de 2005 yılında geçerli olan fert başına hasılaya ABD yaklaşık 149 yıl önce sahip olmuştur:

YABD1856 = YTürkiye2005

BÖLÜM 4

1) Bir ekonomide toplam üretim fonksiyonu Y = K0,5 L0,5 biçimindedir,

A = 1.

a) Bu üretim fonksiyonu ölçeğe göre sabit getiriye tabi midir?

Bir üretim fonksiyonunun ölçeğe göre sabit getiriye sahip olması için, girdi-ler belirli bir oranda (z misli) artınca çıktının da aynı oranda (z misli) artma-sı gerekir, zY = (F(zK, zL). Y = K0,5 L0,5 biçimdeki üretim fonksiyonunda 0,5 + 0,5 = 1 olması, bu üretim fonsiyonunun ölçeğe göre sabit getiriye sahip olduğunu içerir. Bu husus aşağıdaki gibi de açıklanabilir:

Y = K0,5 L0,5 , (zK)0,5 (zL)0,5 = zK0,5L0,5 = zY .

b) Toplam üretim fonksiyonunu işçi başına üretim fonksiyonu (y = Ak)

biçiminde yazınız.

İşçi başına üretim fonksiyonunu bulmak için toplam üretim fonksiyonunun her iki tarafını L’ye bölmek gerekir:

Y = K0,5 L0,5 , Y/L = (K0,5 L0,5)/L , y = (K0,5 L0,5) / (L0,5 L0,5),

y = K0,5/L0,5 , y = k0,5

c) Temel Solow modelinde sabit olduğu kabul edilen teknoloji düzeyinin

A = 1, tasarruf haddinin s = 0,1, nüfus artış haddinin n = 0 ve yıpranma

haddinin = 0.05 olduğu varsayımı altında, durağan durum işçi başına

çıktıyı (y*) ve durağan durum işçi başına tüketimi (c*) hesaplayınız.

Durağan durumda işçi başına sermaye değişmez:

k = sy - ( + n)k

sy* = ( + n)k* (k = 0, durağan durum)

y = k0,5 , y* = k*0,5

sk*0,5 = ( + n)k*

0,1k*0,5 = 0,05k*, 0,1/0,05 = k*/k*0,5, 0,1/0,05 = k*0,5, k*= (0,1/0,05)2

k* = 4

y* = k*0,5, y* = 40,5, y* = 2 .

c* = (1 - s)y*, c* = (1 – 0,1)2 , c* = 1,8 .

d) t = 1 başlangıç döneminde işçi başına sermayenin k = 2 olduğu varsa-

yımı altında, beş dönem için işçi başına çıktıyı (y) ve işçi başına tüketimi

(c) hesaplayınız.

317

KAYNAKÇA

Acemoğlu, D. - Johnson, S. - Robinson, J. (2004) “Institutions as the Fundamental Cause of Long-Run Growth”. P.Aghion - S.Durlauf (eds) Handbook of Economic Growth, Elsevier, Amsterdam içinde 385-472.

Acemoğlu, D. (2009) Introduction to Modern Economic Growth, Princeton Univertiy Press, New Jersey.

Adelman, I. (1961) Theories of Economic Growth. Norton, New York.

Aghion, P.- Howitt, P. (1998) “Growth with Quality-Improving Innovations:An Integrated Framework”. P.Aghion - S.Durlauf (eds) Handbook of Economic Growth, Elsevier, Amsterdam içinde 67-110.

Aghion, P.- Howitt, P. (1998) Endogenous Growth Theory. The MIT Press, Cambridge.

Aghion, P.- Howitt, P. (1992) “A Model of Growth through Creative Destruction”. Econometrica, 323-351.

Akyüz,Y. (1978) Sermaye Bölüşüm Büyüme. A.Ü. Basımevi, Ankara.

Allen, R. G. D (1967) Macro-Economic Theory. Macmillan, Londra.

Arrow, K. J. (1962) “The Economic Implications of Learning by Doing”. Review of Economic Studies, 15-173.

Barro, R. J. (1997) Deteminants of Economic Growth: A Cross-Country Empirical Study. The MIT Press, Cambridge.

Barro, R .J.-Xavier, S. (1997) “Technological Diffusion, Convergence and Growth”. Journal of Economic Growth, 1-27.

Barro, R.J.-Xavier, S. (2004) Economic Growth 2E. The MIT Press, Cambridge.

Baumol, W. J. (1986) “Productivity Growth, Convergence and Welfare: What the Long-Run Data Show”. American Economic Review, 1072-1085.

Bourguignon, F - Morrison, C. (2002) “Inequality Among World Citizens:1820-1992”. American Economic Review, 92: 727-744.

Bretschger, L. (1999) Growth Theory and Sustainable Growth. Edward Elgar, Cheltenham.

Brue, S .L. (2000) The Evolution of Economic Thought 6E. The Dreyden Press, New York.

318 İKTİSADİ BÜYÜME

Bulutay, T. (1961) Başlıca İktisadi Büyüme Nazariyeleri. Sevinç Matbaası, Ankara.

Bulutay, T. (1972) İktisadi Büyüme Modelleri Üzerine Açıklamalar ve Eleştiriler. Sevinç Matbaası, Ankara.

Cass, D. (1965) “Optimum Growth in an Aggregative Model of Capital Accumulation”. Review of Economic Studies, 223-240.

Colander, L.(1994) The History of Economics 3E. Houghton, Boston.

Coricelli, F - Matteo, M - Hahn, F. (1998) New theories in Growth and Development. Macmillan, Londra.

Dasgupta, D. (2005) Growth Theory. Oxford University Press, Londra.

DeLong, J. B. (1988) “Productivity Growth, Convergence, and Welfare: Comment”. American Economic Review, 1138-1154.

Domar, E. D. “Capital Expansion, Rate of of Growth and Employment”. Econometrica, 137-147.

Easterly, W. (2006) The White Man’s Burden:Why the West’s Effort to Aid the Rest Have Done So Much Ill and So Little Good. The Penguin Press, New York.

Easterly, W. (1999) “The Ghost of Financing Gap:Testing the Growth Model Used in International Financial Institutions”. Journal of Development Economics, 423-438.

Easterly, W - Levine, R. (2001) “It’s not Factor Accumulation: Stylised Facts and Growth Models”. World Bank Economic Review, 177-219.

Eltis, W. (2000) The Classical Theory of Economic Growth. Palgrave, Londra.

Feldman, G.A. (1928) “On the Theory of Rates of growth of National Income”, N.Spulber (ed) Foundation of Soviet Strategy for Economic Growth, IUP, Bloomington 1964 içinde ss. 174-199 ve 304-331.

Feldstein, M - Horioka, C. (1980) “Domestic Saving and International Capital Flows”. Economic Journal, 314-329.

Findlay, R. (1973) International Trade and Development Theory. Columbia University Press, New York.

Foley, D. K.- Michl,T.R. (1999) Growth and Distribution. Harvard University Pres, Cambridge.

Galor, O - Maov, O. (2001) “Evolution and Growth”. European Economic Review, 718-729.

Galor, O - Maov, O.(2002) “Natural Selection and the Origin of Economic Growth”. Quarterly Journal of Economics, 1133-1191.

Galor, O - Weil, D. N. (1999) “From Malthusian Stagnation to Modern Growth”. American Economic Review, 150-154.

Kaynakça 319

Galor, O - Weil, D. N. (1999) “Population,Technology and Growth: From Malthusian Stagnation to Demographic Transition and Beyond”. American Economic Review, 806-828.

Gradstein, M.- Kai, K. K. (2006) Institutions and Norms in Economic Development, The MIT Press, Cambridge.

Hansen, G. D.- Prescott, E. C. (2002) “Malthus to Solow”. American Economic Review, 1205-1217.

Harrod, R.F. (1939) “An Essay in Dynamic Theory”. Economic Journal, 14-33.

Harrod, R.F. (1948) Towards a Dynamic Economics. Macmillan, Londra.

Gylfason, T. (1999) Principles of Economic Growth. Oxford University Press, Londra.

Helpman, E. (2004) The Mystery of Economic Growth. Harvard University Press, Cambridge.

Hendrick,V. D. B. (2001) Economic Growth and Development. McGraw-Hill Irwin, Boston.

International Monetary Fund (2006), World Economic Outlook. Washington.

Jones, C. I. (2013) Economic Growth 3E. Norton, New York.

Jones, G. H. (1974) An Introduction to Modern Theories of Economic Growth. McGraw-Hill, New York.

Kaldor, N. (1956) “Alternative Theories of Distribution”. Review of Economic Studies, 83-100.

Kaldor, N. (1961) “Capital Accumulation and Economic Growth”. Lutz, F.A - Hague, D. C (eds), The Theory of Capital içinde 177-222.

Keynes, J. M. (1936) The General Theory of Employment, Interest and Money. Macmillan, Londra.

Landes, D. S. 1998) The Wealh and Poverty of Nations: Why Some Are So Rich and Some So Poor. Norton, New York.

Lucas, R. E. (1988) “On the Mechanics of Economic Development”. Journal of Monetary Economics, 3-42

Lucas, R. E. (1988) Lectures on Economic Growth. Harvard University Press, Londra.

Maddison, A. (2006) The World Economy. OECD Publishing, Paris.

Malthus, T. R. (1798) Population: The First Essay. The University of Michigan Press, Michigan (1964 3E).

Mankiw, N. G - Romer, D - Weil, D. N. (1992) “A Contribution to the Empirics of Economic Growth”. Quarterly Journal of Economics, 407-37.

Marx , K. (1871) Capital. Vol II, Progress Pubjlishers 7E (1977).

320 İKTİSADİ BÜYÜME

Miller, M. H. - Upton, C. W. (1986) Macroeconomics: A Neoclassical Introduction. The University of Chicago Press, Chicago.

Mokyr, J. (2005) “Long-Term Growth and the History of Technology”. P.Aghion - S.Durlauf (eds) Handbook of Economic Growth, Elsevier, Amsterdam içinde 1113-1180.

North, D. C. (1990) Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge University Press, Cambridge.

Parente, S. L - Prescott, E. C. (2005) “A Unified Theory of the Evolution of International Income Levels”. P. Aghion-S. Durlauf (eds) Handbook of Economic Growth, Elsevier, Amsterdam içinde 1214-1256.

Pasinetti, L. (1962) “Rate of Profit and Income Distribution in Relation to Economic Growth”. Review of Economic Studies, 267-269.

Ramanathan, R. (1982) Introduction to the Theory of Economic Growth. Springer-Verlag, Berlin.

Ramsey, F. (1928) “A Mathematical Theory of Saving”. Economic Journal, 543-559.

Rebelo, S. (1991) “Long-Run policy Analysis and Long-Run Growth”. Journal of Political Economy, 500-521.

Ricardo, D. (1817) The Principles of Political Economy and Taxation. Dent, Londra (1974).

Rodrik, D. (2003) In Search of Prosperity Analytic Narravites on Economic Growth. Princeton University Press, Princeton.

Roger, M. (2003) Knowledge, Technological Catch-Up and Economic Growth. Edward Elgar, Cheltenham.

Romer, D. (2001) Advanced Macroeoconomics 2E. McGraw-Hill Irwin, Boston.

Romer, D. (1994) “The Origins of Endogenous Growth”. Journal of Economic Perspectives, 3-22.

Romer, D. (1993)” Idea Gaps and Object Gaps in Economic Develop-ment”. Journal of Monetary Economic, 543-573.

Romer, D. (1990) “Endogenous Technical Change”. Journal of Political Economy, 71-102.

Romer, D. (1989) “Capital Accumulation in the Theory of Long-Run Growth”. R. J. Barro (Ed), Modern Business Cycles Theory, Harvard University Press, Cambridge.

Romer, D. (1986) “Increasing Returns and Long-Run Growth”. Journal of Political Economy, 1002-1037.

Rostow, W.W. (1990) Theorists of Economic Growth from David Hume to the Present. Oxford University Press, New York.

Kaynakça 321

Rostow, W.W. (1960) The Stages of Economic Growth. Cambridge University Pres, Cambridge.

Sach, J. D. - Warner, A. M. - Fisher, S. (1995) “Economic Reform and the Process of Global Integration”, Brookings Papers, 1-118.

Schumpeter, J. A.(1942) Capitalism, Socialism and Democracy. Harper, New York (1975).

Smith, A. (1776) Wealth of Nations. Bantam, New York (2003).

Snowdon, B. - Howard R. V. (2005) Modern Macroeconomics. Edward Elgar, Cheltenham.

Solow, R. M. (1956) A Contribution to the Theory of Economic Growth , Quarterly Journal of Economics, 65-94.

Solow, R. M. (1957) “Technical Change and the Aggregate Production Function”. Review of Economics and Statistics, 312-320.

Solow, R. M. (2002) Growth Theory: An Exposition 2E. Oxford University Press, Londra.

Solow, R. M. (2004) “Perspectives on Growth”. The Journal of Economic Perspectives, 45-54.

Sorensen, P. B.- Witta-Jacobsen, H. J. (2005) Introducing Advanced Macroeconomics. McGraw-Hill, New York.

Swan, T. W. (1956) “Economic Growth and Capital Accumulation”. Economic Record, 334-361.

Ünsal, E. M. (2007) Makro İktisat 7B. İmaj Yayınevi, Ankara.

Ünsal, E. M. (1998) “The Pattern of Investment and Economic Growth Reconsidered”. Indian Economic Journal, 109-118.

Ünsal, E. M. (1991) “The Heavy Industry Priority in Socialist Economic Planning”. Science&Society, 391- 407.

Ünsal, E. M. (1990) “Allocation of Investment in an Open Feldman Model Reconsidered”. International Review of Economics and Business, 645-654.

Valdes, B. (1999) Economic Growth: Theory, Empirics and Policy. Edward Elgar, Cheltenham.

Weil, D. N. (2013) Economic Growth 3E. Pearson, New York.

Young, A. (1995) “The Tyranny of Numbers: Conforting Statistical Realities of the East Asian Growth Experience”. Quarterly Journal of Economics, 641-680.

Xavier, S. (2002) “15 Years of New Growth Economics: What We Learnt?”. Bank of Chile Working Papers, No.172.

323

KAVRAM DİZİNİ

A

altın çağ, 92araştırma arbitrajı, 265

B

balıkların tükenmesi etkisi, 250başa-baş yatırımı, 122bıçak sırtı sorunu, 93bilginin yayılması, 238büyük itiş, 181büyük ıraksama, 18büyüme engeli, 221büyüme muhasebesi denklemi, 210büyüme primi, 205büyümenin temel belirleyicileri, 29büyümenin teorisinin canlanması, 28büyümenin yaklaşık belirleyicileri, 29

C

cehaletimizin ölçüsü, 212coğrafya, 279

D

dengeli büyüme, 90devlerin omuzları üzerinde durma etkisi, 250dışlanabilir mallar, 245dışlanabilir olmayan mallar, 245dışlanabilirlik, 245doğal büyüme hızı, 91

dolaysız yabancı yatırım, 173döviz açığı, 96durağan durum, 122durağan durum büyüme, 90durağan duruma doğru yakınsama,

155düzeltilmiş altın kural, 209

E

emeğin marjinal ürünü, 116etkin emek, 193etkinlik, 204etkin ücretler teorisi, 46evrimsel, 72

F

fakirlik tuzağı, 179Feldstein-Horioka bulmacası, 178fert başına reel hasıla, 5fiili büyüme hızı, 89

G

gerekli büyüme hızı, 89gerekli yatırım, 122girişimciler, 73güney-güney diyaloğu, 96

H

Harrod nötr teknolojik ilerleme, 192Hicks nötr teknolojik ilerleme, 192

324 İKTİSADİ BÜYÜME

I

icatlar, 71idareciler, 73iki açık analizi, 95iktisadi büyüme, 11iktisadi büyümenin stilize gerçekleri,

24işbölümü, 39işgücünü arttıran teknolojik ilerleme,

192ithal ikamesi politikası, 96

K

kapitalistler, 73kasvetli bilim, 56kendi ayakları üzerinde durma etkisi,

250kendi durağan durumu, 160kısmen dışlanabilir, 246kira, 61kişi başına reel hasıla, 5kopyalama argümanı, 114koşullu yakınsama hipotezi, 160kurumlar, 283kültür, 280

M

minumum yaşama düzeyi, 56modern iktisadi büyüme, 16mucitler, 73mukayeseli statik, 132müteşebbisler, 73

N

nominal gayri safi yurtiçi hasıla, 3

O-Ö

omuzlar üzerinde durma etkisi, 258

ortalama büyüme hızı, 11

ölçek etkileri, 117

P-R

piçleşmiş altın çağ, 106portföy yatırımı, 173

rakip, 112rakiplik, 245rakip mallar, 246rakip olmayan mallar, 113, 115, 246rant, 61reel gayri safi yurtiçi hasıla, 4rekabetçi küme, 256risk primi, 178

S

sabit oranlı üretim fonksiyonu, 87satın alma gücü döviz kuru paritesi,

6Schumpeterci yaklaşım, 247sermaye birikiminin altın kuralı, 166sermaye derinleşmesi, 121sermayenin genişlemesi, 122sermayenin marjinal ürünü, 116sermayeyi arttıran teknolojik

ilerleme, 191sermayeyi ve işgücünü arttıran

teknolojik gelişme, 192Solow artığı, 212Solow denklemi, 121Solow diyagramı, 123Solow nötr teknolojik ilerleme, 191Solow paradoksu, 134Solow sürprizi, 134

T

tasarruf tutma katsayısı, 178teknolojik ilerleme, 191

Dizin 325

toplam faktör verimliliği, 210tüketici artığı etkisi, 253

Ü

üretim teknolojisi, 191ürün çeşitliliği yaklaşımı, 247ürün niteliği yaklaşımı, 247

V-Y

verimlilik yavaşlaması, 212

yakınsama dinamiği, 155yaparak öğrenme, 238yaratıcı yıkım, 72yaygın azalan verimler, 61yaygın büyüme, 18yenilikler, 79yeniliklerin kümelenmesi, 71yoğun azalan verimler, 62yoğun büyüme, 18