ks. dr hab. Tadeusz Fitych, Prof. WWSZiP w Wałbrzychu

Redemptoryści Redemptoryści z «krainy Pana Boga i z «krainy Pana Boga i

Maryi»Maryi»

Środowisko życia Środowisko życia oraz historia powołania i posługioraz historia powołania i posługi

pierwszych redemptorystów pierwszych redemptorystów Ziemi KłodzkiejZiemi Kłodzkiej

na przełomie XIX i XX w.na przełomie XIX i XX w.

Uwagi wstępneUwagi wstępne

Makrokolebka pionierskich Makrokolebka pionierskich

redemptorystów – Ziemia Kłodzka redemptorystów – Ziemia Kłodzka

«kraina Pana Boga i Maryi»«kraina Pana Boga i Maryi»

Pierwsi redemptoryści Ziemi kłodzkiejPierwsi redemptoryści Ziemi kłodzkiej

Wnioski i postulatyWnioski i postulaty

PlanPlan : :

Cz. 1 Uwagi wstępneCz. 1 Uwagi wstępneWażniejsze słowa kluczoweWażniejsze słowa kluczowe

charakteryzujące przyjętą metodę i hermeneutykę:charakteryzujące przyjętą metodę i hermeneutykę:

relacjonalna tożsamość chrześcijanina – osoby powołanej i relacjonalna tożsamość chrześcijanina – osoby powołanej i prowadzonej przez Boga - LUD BOŻYprowadzonej przez Boga - LUD BOŻY

A.1) Kontekst kulturowo –politycznyA.1) Kontekst kulturowo –polityczny

trudne stulecia (XVIII-XX): nihilizm, panteizm, trudne stulecia (XVIII-XX): nihilizm, panteizm, materializm, racjonalizm, liberalizm, nazizm, komunizm…materializm, racjonalizm, liberalizm, nazizm, komunizm…

po szturmie rewolucji francuskiej, i pomiędzy Fr. W. po szturmie rewolucji francuskiej, i pomiędzy Fr. W. Nitsche (1844-1900, radykalną krytyką chrześcijaństwa) Nitsche (1844-1900, radykalną krytyką chrześcijaństwa) a A. A. Kierkegaardem (1813 – 1855; prekursorem a A. A. Kierkegaardem (1813 – 1855; prekursorem chrześcijańskiego nurtu filozofii egzystencjalistycznej)chrześcijańskiego nurtu filozofii egzystencjalistycznej)

pokłosie rewolucji francuskiej: wojny napoleońskie, pokłosie rewolucji francuskiej: wojny napoleońskie, masoneria, koalicje antynapoleońskiej, Kongres masoneria, koalicje antynapoleońskiej, Kongres Wiedeński…Wiedeński…

absolutyzm w wydaniu Habsburgów i władców pruskichabsolutyzm w wydaniu Habsburgów i władców pruskich

sekularyzacja zakonów na Śląsku (1810) i przejęcie ich sekularyzacja zakonów na Śląsku (1810) i przejęcie ich majątku przez władze pruskiemajątku przez władze pruskie

- Wiosna Ludów- Wiosna Ludów

- odrodzenie narodowe (1848-1930)- odrodzenie narodowe (1848-1930)

A.2) Kontekst historyczno-religijnyA.2) Kontekst historyczno-religijny

w całym Kościele XIX wieku powstają setki w całym Kościele XIX wieku powstają setki nowych wspólnot zakonnychnowych wspólnot zakonnych

nowe chrześcijańskie trendy i nowe formy nowe chrześcijańskie trendy i nowe formy duszpasterstwa XIX w.duszpasterstwa XIX w.

duchowość XIX w.duchowość XIX w. objawienia maryjne XIX w.objawienia maryjne XIX w. kult ikony Matki Boskiej NP (po 1865 r.)kult ikony Matki Boskiej NP (po 1865 r.) duchowość pasyjnaduchowość pasyjna Sobór Watykański ISobór Watykański I

schizma w Kościele czeskim (1920 r., 1 mln schizma w Kościele czeskim (1920 r., 1 mln wiernych przeszło do powstałego wiernych przeszło do powstałego Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego; Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego; pokłosie działalności austriackiego ruchu „Precz pokłosie działalności austriackiego ruchu „Precz z Rzymem”, niem. „Los-von-Rom-Bewegung”)z Rzymem”, niem. „Los-von-Rom-Bewegung”)

zakony monastyczne, liczne zakony monastyczne, liczne zgromadzenia i rodziny zakonne,zgromadzenia i rodziny zakonne,

oraz aprobowane przez Kościół oraz aprobowane przez Kościół ruchy chrześcijan świeckich,ruchy chrześcijan świeckich,

Kościół został ubogacony m.in. Kościół został ubogacony m.in. charyzmatem św. Alfonsa Marii charyzmatem św. Alfonsa Marii Liguoriego (1696–1787),Liguoriego (1696–1787),

w 1731 i 1732 r. powstaje w 1731 i 1732 r. powstaje zgromadzenie redemptorystów,zgromadzenie redemptorystów,

w wyjątkowo trudnym i długotrwałym procesie przenoszenia w wyjątkowo trudnym i długotrwałym procesie przenoszenia charyzmatu redemtprystowskiego na północ od Alp, w charyzmatu redemtprystowskiego na północ od Alp, w pierwszej fazie kluczową rolę odegrali dwaj wielcy Morawianie pierwszej fazie kluczową rolę odegrali dwaj wielcy Morawianie K. M. Hofbauer i T. Hübl, a w stuleciu od Wiosny Ludów do II K. M. Hofbauer i T. Hübl, a w stuleciu od Wiosny Ludów do II wojny światowej czescy redemptoryści, niektórzy uprzednio wojny światowej czescy redemptoryści, niektórzy uprzednio pracowali jako księża diecezjalni.pracowali jako księża diecezjalni.

Charyzmatyczny wymiar Kościoła stanowią:Charyzmatyczny wymiar Kościoła stanowią:

Dynamika rozprzestrzeniania się charyzmatu Dynamika rozprzestrzeniania się charyzmatu św. A. M. Liguoriego w Europieśw. A. M. Liguoriego w Europie

Oprac. X T. Fitych

A.4) Tożsamość regionalnaA.4) Tożsamość regionalna

Od 1742 r. pod panowaniem Prus; antykościelna Od 1742 r. pod panowaniem Prus; antykościelna polityka władz; Kulturkampf polityka władz; Kulturkampf

Cz. 2 Makrokolebka redemptorystów – Ziemia Cz. 2 Makrokolebka redemptorystów – Ziemia Kłodzka «kraina Pana Boga i Maryi»Kłodzka «kraina Pana Boga i Maryi»

Czeskie odrodzenie narodowe i budzenie się Czeskie odrodzenie narodowe i budzenie się tożsamości narodowej – tzw.„czeski zakątek”tożsamości narodowej – tzw.„czeski zakątek”

Od domowego kącika kultowego doOd domowego kącika kultowego do«krainy Pana Boga i Maryi»«krainy Pana Boga i Maryi»

Kącik w domu Boženy NěmcovejKącik w domu Boženy Němcovej

Ziemia Kłodzka: Ziemia usiana przydrożnymi figurami Ziemia Kłodzka: Ziemia usiana przydrożnymi figurami oraz kapliczkami strzelistymi aktami i pomnikami wiaryoraz kapliczkami strzelistymi aktami i pomnikami wiary

Ziemia Kłodzka: Ziemia kultywowana duchowym Ziemia Kłodzka: Ziemia kultywowana duchowym bogactwem licznych makro i mikrosankturiów bogactwem licznych makro i mikrosankturiów maryjnych oraz „zagłębia” szopek domowych.maryjnych oraz „zagłębia” szopek domowych.

Ziemia poprzecinana i przeorana ścieżkami Ziemia poprzecinana i przeorana ścieżkami i szlakami pątniczymi.i szlakami pątniczymi.

Ziemia Kłodzka: bogata w liczne prestiżowe kurorty – Ziemia Kłodzka: bogata w liczne prestiżowe kurorty – Kudowa z k. XIX w.Kudowa z k. XIX w.

Mikrokolebka redemptorystów XIX w.: pMikrokolebka redemptorystów XIX w.: parafia św. Bartłomieja arafia św. Bartłomieja w Czermnej – serce „czeskiego zakątka w Czermnej – serce „czeskiego zakątka i kuźnia ok. 60-ciu powołań kościelnych.i kuźnia ok. 60-ciu powołań kościelnych.

Pierwsi redemptoryści Ziemi Kłodzkiej.Pierwsi redemptoryści Ziemi Kłodzkiej.

Pierwszymi redemptorystami Ziemi Kłodzkiej i Dolnego Pierwszymi redemptorystami Ziemi Kłodzkiej i Dolnego Śląska było czterech mężczyzn wywodzących się z Śląska było czterech mężczyzn wywodzących się z parafii św. Bartłomieja w Czermnej (od 1945 r. – jest parafii św. Bartłomieja w Czermnej (od 1945 r. – jest to „starówka” miasta Kudowy-Zdroju). to „starówka” miasta Kudowy-Zdroju).

Franz KETZINA Franz KETZINA

Jest on najstarszym z całej czwórki poniżej Jest on najstarszym z całej czwórki poniżej prezentowanych zakonników, ale pozostaje postacią prezentowanych zakonników, ale pozostaje postacią wielce „enigmatyczną”. Urodził się 10 października wielce „enigmatyczną”. Urodził się 10 października 1804 r.. 1804 r..

W świetle relacji O. Bernarda Łubieńskiego i zakonnego W świetle relacji O. Bernarda Łubieńskiego i zakonnego katalogu redemptorystów (1820-1848), miejscem jego katalogu redemptorystów (1820-1848), miejscem jego narodzin było Słone (dzisiaj Kudowa-Zdrój, Słone). narodzin było Słone (dzisiaj Kudowa-Zdrój, Słone).

Źródła zakonne odsłaniają nieliczne ważne fakty: że Źródła zakonne odsłaniają nieliczne ważne fakty: że Franz Ketzina w wieku dwudziestu czterech lat złożył Franz Ketzina w wieku dwudziestu czterech lat złożył profesję zakonną - 6 I 1829 r., a po dwóch latach profesję zakonną - 6 I 1829 r., a po dwóch latach przyjął święcenia kapłańskie - 31 VII 1831 r.. W 1835 przyjął święcenia kapłańskie - 31 VII 1831 r.. W 1835 r., czyli przez pierwsze cztery lata posługiwał jako r., czyli przez pierwsze cztery lata posługiwał jako kapłan w Wiedniu. Po czym w archiwach i rocznikach kapłan w Wiedniu. Po czym w archiwach i rocznikach redemptorystów brak o nim jakiejkolwiek wzmianki. Z redemptorystów brak o nim jakiejkolwiek wzmianki. Z zapisków o. Bernarda Łubieńskiego wynika że mamy zapisków o. Bernarda Łubieńskiego wynika że mamy do czynienia z eksredemptorystą. do czynienia z eksredemptorystą.

Franz KETZINA Franz KETZINA

W życiorysie ks. Franza Ketziny nastąpił teraz okres W życiorysie ks. Franza Ketziny nastąpił teraz okres pracy jako księdza diecezjalnego, konkretnie - w pracy jako księdza diecezjalnego, konkretnie - w parafii św. Bartłomieja Ap. w dzisiejszej Kudowie-parafii św. Bartłomieja Ap. w dzisiejszej Kudowie-Zdroju, Czermnej (1838– IV 1852). Tutaj mógł on Zdroju, Czermnej (1838– IV 1852). Tutaj mógł on wywrzeć pewien pozytywny wpływ na 17-letniego wywrzeć pewien pozytywny wpływ na 17-letniego Antoniego Jedka (Antoniego Jedka (wikariusz był o 30 lat starszym, miał za wikariusz był o 30 lat starszym, miał za sobą 17 lat posługi kapłańskiej oraz ok. 7 lat „stażu” u sobą 17 lat posługi kapłańskiej oraz ok. 7 lat „stażu” u redemptorystów austriackichredemptorystów austriackich). ).

W stopniu niesprecyzowanym Ketzina stoi W stopniu niesprecyzowanym Ketzina stoi u genezy wstąpienia Jedka do redemptorystów. u genezy wstąpienia Jedka do redemptorystów.

Po odejściu z Czermnej (IV 1852), następuje kolejny Po odejściu z Czermnej (IV 1852), następuje kolejny niewyjaśniony okres w jego życiu, bowiem jak to niewyjaśniony okres w jego życiu, bowiem jak to odnotował w zapiskach kronikarskich o. Bernard odnotował w zapiskach kronikarskich o. Bernard Łubieński, Ketzina ponownie posługiwał na furcie Łubieński, Ketzina ponownie posługiwał na furcie szpitalnej w Pradze (gdzie w pobliżu istniało kolegium szpitalnej w Pradze (gdzie w pobliżu istniało kolegium redemptorystów, oraz kościół OO. Jezuitów). redemptorystów, oraz kościół OO. Jezuitów).

Antoni JEDEK (*1834 +1903) Antoni JEDEK (*1834 +1903)

Najstarszym i najbardziej zasłużonym spośród trzech Najstarszym i najbardziej zasłużonym spośród trzech wymienionych „czermnieńskich redemptorystów” jest wymienionych „czermnieńskich redemptorystów” jest Antoni Jedek uważający się za „Czecha z krwi kości”. Antoni Jedek uważający się za „Czecha z krwi kości”. Pochodził z przygranicznej wsi Słone, jednej z kilku Pochodził z przygranicznej wsi Słone, jednej z kilku tworzących strukturę parafii Czermna, a usytuowanej tworzących strukturę parafii Czermna, a usytuowanej w enklawie nazywanej od czasu czeskiego odrodzenia w enklawie nazywanej od czasu czeskiego odrodzenia narodowego „czeskim zakątkiem”. narodowego „czeskim zakątkiem”.

Antoni Jedek urodził się 8 lipca 1834 r. w Słonem (670 Antoni Jedek urodził się 8 lipca 1834 r. w Słonem (670 mieszkańców w 1840 r.), w rodzinie rolników i tkaczy. mieszkańców w 1840 r.), w rodzinie rolników i tkaczy. Po ukończeniu renomowanego kłodzkiego gimnazjum Po ukończeniu renomowanego kłodzkiego gimnazjum w 1856 r. wstąpił do nowicjatu redemptorystów w 1856 r. wstąpił do nowicjatu redemptorystów prowincji austriackiej. Miało to miejsce 73 lata po prowincji austriackiej. Miało to miejsce 73 lata po śmierci założyciela św. Alfonsa Liguoriego, 48 lat po śmierci założyciela św. Alfonsa Liguoriego, 48 lat po wypędzeniu Klemensa Hofbauera i pierwszych wypędzeniu Klemensa Hofbauera i pierwszych redemptorystów z Warszawy oraz 15 lat po redemptorystów z Warszawy oraz 15 lat po erygowaniu prowincji austriackiej. erygowaniu prowincji austriackiej.

Chrzcielnica kościoła parafialnego w Czermnej Chrzcielnica kościoła parafialnego w Czermnej

Anton JEDEKAnton JEDEK

Po nowicjacie w Puchheim (1856) i profesji zakonnej Po nowicjacie w Puchheim (1856) i profesji zakonnej złożonej 19 IX 1857 r. oraz wzorowo ukończonym złożonej 19 IX 1857 r. oraz wzorowo ukończonym studium teologicznym w styryjskim Mautern (1857-studium teologicznym w styryjskim Mautern (1857-1861), dojrzewał osobowościowo i intelektualnie (m.in. 1861), dojrzewał osobowościowo i intelektualnie (m.in. jako poliglota, znawca co najmniej siedmiu języków). jako poliglota, znawca co najmniej siedmiu języków). Patrząc na całe jego życie należy go uznać za Patrząc na całe jego życie należy go uznać za wybitnego i zasłużonego redemptorystę. W pełni wybitnego i zasłużonego redemptorystę. W pełni zaangażował się w pionierski rozwój aż trzech zaangażował się w pionierski rozwój aż trzech prowincji: 12 lat – w austriackiej (1856-1871); czeskiej prowincji: 12 lat – w austriackiej (1856-1871); czeskiej (1864-1883), w tym od 1969 r. jako rektor praskiego (1864-1883), w tym od 1969 r. jako rektor praskiego kolegium) i przez ostatnie 20 lat życia w polskiej kolegium) i przez ostatnie 20 lat życia w polskiej (1880-1903; będącej częścią czeskiej, a następnie (1880-1903; będącej częścią czeskiej, a następnie wice prowincją). wice prowincją).

Anton JEDEKAnton JEDEK

Do Galicji przybył jako doświadczony i ceniony zakonnik Do Galicji przybył jako doświadczony i ceniony zakonnik misjonarz, z mandatem prowincji austriackiej (w której misjonarz, z mandatem prowincji austriackiej (w której jego koledzy z rocznika studiów pełnili ważne urzędy) jego koledzy z rocznika studiów pełnili ważne urzędy) na rzecz reaktywacji w polskiej prowincji na rzecz reaktywacji w polskiej prowincji redemptorystów, zniszczonej z polecenia Napoleona i redemptorystów, zniszczonej z polecenia Napoleona i masonerii. Od generała zakonu Nicholasa Maurona masonerii. Od generała zakonu Nicholasa Maurona (1818-1893) otrzymał Jedek nominację na pierwszego (1818-1893) otrzymał Jedek nominację na pierwszego superiora (do 28 VI 1887) i konfundatora polskiego superiora (do 28 VI 1887) i konfundatora polskiego domu redemptorystów (27 V 1883 r. definitywnie domu redemptorystów (27 V 1883 r. definitywnie opuścił Wiedeń). W konsekwencji w 1883 r. został opuścił Wiedeń). W konsekwencji w 1883 r. został mianowany pierwszym przełożonym domu zakonnego mianowany pierwszym przełożonym domu zakonnego w Mościskach. 13 maja 1883 r. o. Antoni Jedek odprawił w Mościskach. 13 maja 1883 r. o. Antoni Jedek odprawił w kościele pierwszą Mszę św., inicjując w ten sposób w kościele pierwszą Mszę św., inicjując w ten sposób działalność oo. Redemptorystów w Mościskach. W działalność oo. Redemptorystów w Mościskach. W sumie, z ponad dwuletnią przerwą, przeżył w tu ponad sumie, z ponad dwuletnią przerwą, przeżył w tu ponad dziesięć lat. dziesięć lat.

Antoni JEDEKAntoni JEDEK

Od 1893 r. analogiczny urząd superiora pełnił on w Od 1893 r. analogiczny urząd superiora pełnił on w nowo otwartym domu w Tuchowie k/Tarnowa). nowo otwartym domu w Tuchowie k/Tarnowa).

Kiedy przełożeni prowincji wiedeńskiej czynili Kiedy przełożeni prowincji wiedeńskiej czynili Antoniego współodpowiedzialnym za reaktywowanie Antoniego współodpowiedzialnym za reaktywowanie w Galicji polskiej prowincji redemptorystów dwaj w Galicji polskiej prowincji redemptorystów dwaj krajani Jedka – bracia Amand i Franz kolejno w 1881 i krajani Jedka – bracia Amand i Franz kolejno w 1881 i 1883 r. złożyli swe śluby zakonne.1883 r. złożyli swe śluby zakonne.

W tym czasie Zgromadzenie liczyło już 2.174 członków, W tym czasie Zgromadzenie liczyło już 2.174 członków, żyjących w dwunastu prowincjach. Z kolei młoda, żyjących w dwunastu prowincjach. Z kolei młoda, licząca 43 lata prowincja austriacka (eryg. 2 lipca licząca 43 lata prowincja austriacka (eryg. 2 lipca 1841) miała już 246 członków. W czternastu domach 1841) miała już 246 członków. W czternastu domach żyło 118 ojców, 46 kleryków studentów; 8 kleryków żyło 118 ojców, 46 kleryków studentów; 8 kleryków nowicjuszy, 55 braci profesów i 19 braci nowicjuszy.nowicjuszy, 55 braci profesów i 19 braci nowicjuszy.

Antoni JEDEKAntoni JEDEK

Będąc na ziemiach polskich, O. Jedek każdego roku Będąc na ziemiach polskich, O. Jedek każdego roku przeprowadzał ok. 20-27 misji ludowych, głównie w przeprowadzał ok. 20-27 misji ludowych, głównie w archidiecezji lwowskiej, przemyskiej i tarnowskiej archidiecezji lwowskiej, przemyskiej i tarnowskiej oraz na Śląsku austriackim. W sumie przez ok. 20 lat oraz na Śląsku austriackim. W sumie przez ok. 20 lat urzeczywistniał on intensywną działalność urzeczywistniał on intensywną działalność misjonarską ok. 450 misji na rozległym obszarze misjonarską ok. 450 misji na rozległym obszarze polskiej wiceprowincji redemptorystów. Prowadził polskiej wiceprowincji redemptorystów. Prowadził misje i rekolekcje na rzecz chrześcijan świeckich misje i rekolekcje na rzecz chrześcijan świeckich (różnego stanu), księży diecezjalnych i zakonnych (różnego stanu), księży diecezjalnych i zakonnych oraz sióstr zakonnych. Zarówno w życiu jak i w oraz sióstr zakonnych. Zarówno w życiu jak i w służbie pasterskiej służbie pasterskiej

O. Anton Jedek był monolitem („żył tak, jak mówił” - O. Anton Jedek był monolitem („żył tak, jak mówił” - bez żadnych dwuznaczności) - był całkowicie oddany bez żadnych dwuznaczności) - był całkowicie oddany Bogu i człowiekowi. Bogu i człowiekowi.

Antoni JEDEKAntoni JEDEK

O. Anton Jedek zmarł nagle przygotowując się do wyjazdu O. Anton Jedek zmarł nagle przygotowując się do wyjazdu na kolejne misje parafialne (po krótkim załamaniu się na kolejne misje parafialne (po krótkim załamaniu się stanu zdrowia) - 17 lutego 1903 r. w Tuchowie, po z stanu zdrowia) - 17 lutego 1903 r. w Tuchowie, po z trudem celebrowanej mszy św. i przyjętej komunii św., trudem celebrowanej mszy św. i przyjętej komunii św., nie osiągnąwszy wieku skończonych 69 lat, ale po 46 nie osiągnąwszy wieku skończonych 69 lat, ale po 46 latach przeżytych w zakonie i po dziewiętnastu latach latach przeżytych w zakonie i po dziewiętnastu latach intensywnej pracy na ziemi polskiej oraz na sześć lat intensywnej pracy na ziemi polskiej oraz na sześć lat przed powstaniem autonomicznej, polskiej prowincji przed powstaniem autonomicznej, polskiej prowincji redemptorystów (nastąpiło to 8 grudnia 1909 r., po redemptorystów (nastąpiło to 8 grudnia 1909 r., po oddzieleniu się od prowincji czeskiej).oddzieleniu się od prowincji czeskiej).

Doskonałą i zarazem lapidarną charakterystykę ok. 46 lat Doskonałą i zarazem lapidarną charakterystykę ok. 46 lat życia Antona Jedek w zgromadzeniu redemptorystów życia Antona Jedek w zgromadzeniu redemptorystów oraz jego dynamicznej działalności misyjnej, przynosi oraz jego dynamicznej działalności misyjnej, przynosi jego biogram opublikowany w rocznikach czeskiej jego biogram opublikowany w rocznikach czeskiej prowincji zgromadzeniaprowincji zgromadzenia

MOŚCISKA MOŚCISKA 1883r1883r. i profile dwóch zasłużonych . i profile dwóch zasłużonych redemptorystówredemptorystów

Tablica nr 3Tablica nr 3

17871787 r. - Do Polski redemptorystów sprowadził św. Klemens Hofbauer r. - Do Polski redemptorystów sprowadził św. Klemens Hofbauer (Dvorak; Morawianin, pierwszy zakonnik spoza Włoch) i założył placówkę (Dvorak; Morawianin, pierwszy zakonnik spoza Włoch) i założył placówkę funkcjonującą przez 21 lat Warszawie (jako pierwszą na północ od Alp) . funkcjonującą przez 21 lat Warszawie (jako pierwszą na północ od Alp) .

18241824 r. - Po kasacie w 1808 r., redemptoryści wznowili działalność w r. - Po kasacie w 1808 r., redemptoryści wznowili działalność w Piotrkowicach na Kielecczyźnie, jednak tylko na okres 10 lat. Piotrkowicach na Kielecczyźnie, jednak tylko na okres 10 lat.

18831883 r. w efekcie trzeciej próby (i dzięki znaczącym staraniom hrabiów: o. B. r. w efekcie trzeciej próby (i dzięki znaczącym staraniom hrabiów: o. B. Łubieńskiego i jego brata Rogera) po 96 latach redemptoryści osiedlili się w Łubieńskiego i jego brata Rogera) po 96 latach redemptoryści osiedlili się w Polsce, w Mościskach (Galicja),.Polsce, w Mościskach (Galicja),.

Galicja, w wyniku rozbiorów, od 1772 r. należała do Austrii, była nazywana Galicja, w wyniku rozbiorów, od 1772 r. należała do Austrii, była nazywana „klejnotem Habsburgów” („Juvel der Habsburgen”, a stanowiła złożoną „klejnotem Habsburgów” („Juvel der Habsburgen”, a stanowiła złożoną mozaikę etniczną (nb. w 1803 r. w Galicji żyło 3,6 mln ludności, w tym mozaikę etniczną (nb. w 1803 r. w Galicji żyło 3,6 mln ludności, w tym ok. 45% Polaków).ok. 45% Polaków).

MościskaMościska ( (nazwa miejscowości pochodzi od mostów, które otaczają je z nazwa miejscowości pochodzi od mostów, które otaczają je z czterech stronczterech stron) to jedno z najstarszych miast Ukrainy Zachodniej, w ) to jedno z najstarszych miast Ukrainy Zachodniej, w województwie lwowskim; województwie lwowskim; Pod k. XVIII wPod k. XVIII w.: .: 2.2402.240 mieszkańców ( mieszkańców (1.300 1.300 łacinników; 240 grekokatolików i 700 Żydówłacinników; 240 grekokatolików i 700 Żydów); ); Na pocz. XX wNa pocz. XX w.: .: 4.5904.590 osób osób ((2.100 Żydów; 2.000 łacinników i 490 grekokatolików2.100 Żydów; 2.000 łacinników i 490 grekokatolików))

18931893 - Po pierwszej fundacji nastąpiły kolejne w: Tuchowie (1893), Krakowie - Po pierwszej fundacji nastąpiły kolejne w: Tuchowie (1893), Krakowie (1901), Maksymówce (1906) i Warszawie (1926), stopniowo obejmując (1901), Maksymówce (1906) i Warszawie (1926), stopniowo obejmując wszystkie zabory. wszystkie zabory.

18941894 - powstała polska wiceprowincja, w latach 1901-1909 przy prowincji - powstała polska wiceprowincja, w latach 1901-1909 przy prowincji praskiej (w 1901 r: 2 klasztory i 9 zakonników).praskiej (w 1901 r: 2 klasztory i 9 zakonników).

19091909 r. - Zgromadzenie rozwijało się w na d. polskich ziemiach tak r. - Zgromadzenie rozwijało się w na d. polskich ziemiach tak dynamicznie (44 członków), że utworzono polską prowincję (dynamicznie (44 członków), że utworzono polską prowincję (wyodrębnioną wyodrębnioną z prężnej prowincji czeskiej, najliczniejszej do 1939 rz prężnej prowincji czeskiej, najliczniejszej do 1939 r.)..).

Profile dwóch zasłużonych redemptorystów A. JEDKA i B. Profile dwóch zasłużonych redemptorystów A. JEDKA i B.

ŁUBIEŃSKIEGOŁUBIEŃSKIEGO

Zakonnik

Data przybycia

do Mościsk/ wiek

Staż życia zak./ kapł.

Posługa w klasztorachZnajomość

języków obcych

Urzędy pełnione w Galicji

Antoni JEDEK Rodzina rolników i tkaczy(*8 VII 1834 Słone + 17 II 1903 Tuchów) 69 l.

Wybitny redemptorysta prow. Wiedeń.; praskiej i polskiej; pionier polskiej prowincji – „jak za Jedka”

1-szy redemptorysta:III 1881;13 V 1883 r.Wiek: 49 lat

Profesja: 19 IX

1857 = 26 l.Św. kapł: 28 VII

1861 = 22 l.

wiedeński prowincjalat = 6 l.;Sanktuarium Svata Hora (CZ) = 3 l.; Rektor kolegium – Praga = 9 l.;W 1868 r. (34 lata) rekolekcje

dla rodziny cesarskiej Ferdynanda I, na Hradczanach w Pradze (!);każdego roku przeprowadzał ok. 20-27 misji ludowych

niemiecki; francuski; łacina; czeski; polski; ukraiński, węgierski

1-szy przeł. Mościsk – do 28 VI 1887;1-szy przeł. Tuchowa – 26 IV 1893

Bernard AlojzyŁUBIEŃSKI Sługa Boży;

Hrabia z Łubnej, Herbu Pomian

(*09 XII 1946 Guzów

+ 12 IX 1933 Warszawa) = 86 l.

Usiłuje zmyć hańbę swego rodu

Apostoł kultu MBNP (od 1983);

„Apostoł Polski”;

Jeden z najwybit. redempt . pol.

XIX/XX w..

22 VI 1882 i 22 VI 1883 r.;Wiek: 37 lat

Profesja: 07 V

1866 = 17 l.Św. kapł: 29 XII

1870 = 13 l.

Clapham k/Londynu (prow. holdenderska); Perth ( Szkocja)Sekretarz wiceprowincjała (Clapham ; 9 l.); Misje i rekolekcjeMościska (1883-1903 i 1912-1918); Kraków (1903-1906; 1918-26); Warszawa (1906-10; 1926-33);

opracował rękps. biografie (132), m. In.: O. Janečka, Jedka, Polaka, Michałka…zbudował 2 kościoły;244 misje, 508 rekolekcji, 54 renowacje

angielski, łacina, francuski, niemiecki; holenderski (?); polski;

rektor w Mościskach (1894-1903 i 1912-1918)

Oprac. X T. Fitych

Amand FRANZ (*5 X 1859 + 29 I 1907)Amand FRANZ (*5 X 1859 + 29 I 1907)

Amand urodził się w Czermnej (był więc o 15 lat młodszy Amand urodził się w Czermnej (był więc o 15 lat młodszy od o. Jedka). Po ukończeniu ośmioletniej formacji od o. Jedka). Po ukończeniu ośmioletniej formacji gimnazjalnej w Kłodzku (1871–1879) pod kierunkiem gimnazjalnej w Kłodzku (1871–1879) pod kierunkiem zaprzyjaźnionego z rodziną Franzów o. Antoniego Jedka zaprzyjaźnionego z rodziną Franzów o. Antoniego Jedka jako rektora praskiego kolegium św. Kajetana (przez jako rektora praskiego kolegium św. Kajetana (przez pewien czas mieszkał w tym domu zakonnym) pewien czas mieszkał w tym domu zakonnym) rozpoznał swoje powołanie i rozpoczął nowicjat u rozpoznał swoje powołanie i rozpoczął nowicjat u redemptorystów w Eggenburgu. W dniu 22 kwietnia redemptorystów w Eggenburgu. W dniu 22 kwietnia 1881 r., mając niespełna 21 lat, złożył profesję zakonną 1881 r., mając niespełna 21 lat, złożył profesję zakonną i w gronie 46 kleryków kontynuował studia filozoficzno-i w gronie 46 kleryków kontynuował studia filozoficzno-teologiczne w Mautern. 17 sierpnia 1884 r. przyjął teologiczne w Mautern. 17 sierpnia 1884 r. przyjął święcenia kapłańskie. Posługiwał m.in. w klasztorach: święcenia kapłańskie. Posługiwał m.in. w klasztorach: Svata Hora, Filipov (Svata Hora, Filipov (miejsce pielgrzymkowemiejsce pielgrzymkowe), Wiedniu ), Wiedniu (1895; łącznie siedem lat), oraz jako rektor w: Czeskich (1895; łącznie siedem lat), oraz jako rektor w: Czeskich Budziejowicach (1887 i 1901–1904), r. – jako rektor Budziejowicach (1887 i 1901–1904), r. – jako rektor kolegium Králíky (1898,w diecezji Hradec Kralove). kolegium Králíky (1898,w diecezji Hradec Kralove).

Od jesieni 1906 r. z powodu choroby przebywał w Od jesieni 1906 r. z powodu choroby przebywał w kolegium w Eggenburgu (k/Horn, Dolna Austria). Zmarł kolegium w Eggenburgu (k/Horn, Dolna Austria). Zmarł 29 stycznia 1907 r, mając 46 lat, po dwudziestu pięciu 29 stycznia 1907 r, mając 46 lat, po dwudziestu pięciu latach życia zakonnego i dwudziestu dwóch latach latach życia zakonnego i dwudziestu dwóch latach posługi kapłańskiej. Zapisał się w pamięci potomnych posługi kapłańskiej. Zapisał się w pamięci potomnych jako czujny stróż charyzmatu Założyciela, a także jako jako czujny stróż charyzmatu Założyciela, a także jako utalentowany kaznodzieja i gorliwy misjonarz.utalentowany kaznodzieja i gorliwy misjonarz.

Franz FRANZ (*11 XII 1864 + 13 marca 1926)Franz FRANZ (*11 XII 1864 + 13 marca 1926)

Urodził się w Czermnej r. Po Wielkanocy 1882 r. jako Urodził się w Czermnej r. Po Wielkanocy 1882 r. jako absolwent sześciu klas kłodzkiego gimnazjum (1876–absolwent sześciu klas kłodzkiego gimnazjum (1876–1882) wzorem swego starszego brata, mając 1882) wzorem swego starszego brata, mając niespełna 18 lat, rozpoczął nowicjat w kolegium niespełna 18 lat, rozpoczął nowicjat w kolegium redemptorystów austriackich w Eggenburgu (w gronie redemptorystów austriackich w Eggenburgu (w gronie 8 nowicjuszy). 17 czerwca 1883 r. złożył profesję 8 nowicjuszy). 17 czerwca 1883 r. złożył profesję zakonną i po czterech latach, 10 sierpnia 1887 r., w zakonną i po czterech latach, 10 sierpnia 1887 r., w kościele w Mautern przyjął święcenia kapłańskie.kościele w Mautern przyjął święcenia kapłańskie.

Po ukończeniu studiów o. Franz Xavery Franz został Po ukończeniu studiów o. Franz Xavery Franz został mianowany lektorem historii i filozofii studium mianowany lektorem historii i filozofii studium teologicznego redemptorystów w Mautern (1890–teologicznego redemptorystów w Mautern (1890–1894). Potem posługiwał kolejno: w domu nowicjatu w 1894). Potem posługiwał kolejno: w domu nowicjatu w Eggenburgu (1894, będąc zarazem odpowiedzialnym Eggenburgu (1894, będąc zarazem odpowiedzialnym za misje ludowe); w hospicjum w Czeskich za misje ludowe); w hospicjum w Czeskich Budziejowicach (1895–1898); w kolegium Svitavy Budziejowicach (1895–1898); w kolegium Svitavy 1898–1890; k/Litomyśla, na Morawach, archidiec. 1898–1890; k/Litomyśla, na Morawach, archidiec. Ołomuniec); Ołomuniec);

Franz FRANZ (*11 XII 1864 + 13 marca 1926)Franz FRANZ (*11 XII 1864 + 13 marca 1926)

w sanktuarium maryjnym w Bardzie Śląskim (na w sanktuarium maryjnym w Bardzie Śląskim (na prośbę wrocławskiego biskupa kard. Jerzego prośbę wrocławskiego biskupa kard. Jerzego Koppa), w latach 1900–1909, przy czym w Koppa), w latach 1900–1909, przy czym w okresie 1902–1907 jako rektor, a w 1907 r. okresie 1902–1907 jako rektor, a w 1907 r. o. Franz został przez radę miejską ogłoszony o. Franz został przez radę miejską ogłoszony honorowym obywatelem Barda); w kolegium honorowym obywatelem Barda); w kolegium w Czeskich Budziejowicach jako rektor w Czeskich Budziejowicach jako rektor (1909–1912); w kolegium w Linz (1912–1915); (1909–1912); w kolegium w Linz (1912–1915);

ponownie w Bardzie Śląskim, także jako rektor ponownie w Bardzie Śląskim, także jako rektor (wrzesień 1915–1921; w 1918 r. roku domy (wrzesień 1915–1921; w 1918 r. roku domy śląskie przeszły pod zarząd prowincji Dolnych śląskie przeszły pod zarząd prowincji Dolnych Niemiec); we Wrocławiu Dąbiu jako pierwszy Niemiec); we Wrocławiu Dąbiu jako pierwszy rektor tego kolegium (1921 – 13 marca 1926).rektor tego kolegium (1921 – 13 marca 1926).

Franz Franz (*11 XII 1864 + 13 marca 1926)Franz Franz (*11 XII 1864 + 13 marca 1926)

O. Franz Xavery zasłynął m.in. z zaangażowania na rzecz O. Franz Xavery zasłynął m.in. z zaangażowania na rzecz rozbudzenia ruchu pielgrzymkowego w Bardzie, z rozbudzenia ruchu pielgrzymkowego w Bardzie, z wydania kilku książek ascetycznych poświęconych wydania kilku książek ascetycznych poświęconych Maryi, które miały dobre recenzje i liczne wydania (Maryi, które miały dobre recenzje i liczne wydania (od od sześciu do jedenastusześciu do jedenastu), jako redaktor periodyku ), jako redaktor periodyku „Mariahilf”, ale przede wszystkim z charyzmatycznej „Mariahilf”, ale przede wszystkim z charyzmatycznej posługi w sakramencie pojednania i porażającej liczby posługi w sakramencie pojednania i porażającej liczby przeprowadzonych misji i wygłoszonych kazańprzeprowadzonych misji i wygłoszonych kazań

((w ciągu trzydziestu lat: uczestniczył w 452 misjach i w ciągu trzydziestu lat: uczestniczył w 452 misjach i renowacjach, prowadził liczne rekolekcje i wygłosił 7.432 renowacjach, prowadził liczne rekolekcje i wygłosił 7.432 kazania; dla porównania n. b wybitny polski kazania; dla porównania n. b wybitny polski redemptorysta, chory o. Bernard Łubieński w okresie redemptorysta, chory o. Bernard Łubieński w okresie ponad 45 lat zbudował 2 kościoły; uczestniczył w 244 ponad 45 lat zbudował 2 kościoły; uczestniczył w 244 misjach i 54 renowacjach wygłosił 508 rekolekcjimisjach i 54 renowacjach wygłosił 508 rekolekcji). ).

Zmarł 13 marca 1926 r. we Wrocławiu na cukrzycę, Zmarł 13 marca 1926 r. we Wrocławiu na cukrzycę, podobnie jak jego starszy brat Amand.podobnie jak jego starszy brat Amand.

Dynamika rozwoju trzech prowincji i całego zgromadzenia Dynamika rozwoju trzech prowincji i całego zgromadzenia redemptorystów (1883 - 2009)redemptorystów (1883 - 2009)

LLpp Prowincja / w roku: 1883 1901 1909 2009

1. polska(eryg. 1909 r.)

3-cia próba osiedlenia w PL:Mościska (GALICJA)

[= b. trudny okres 1883-1894 !]

5-ciu zakonników w jednym klasztorze

(trzej ojcowie i 2 bracia)

16 X 1894 -wiceprowincja (przy

prow. czeskiej)w 1894 r.:)

9-ciu zakonników w dwóch klasztorach(w 1895 r. dwóch

nowicjuszy)

W 1901 r: 44 członków(19 ojców, 7 kleryków po

ślubach, 8 kleryków nowicjuszy i 10 braci).

prowincjapo 15-tu latach

razem 77 zakonników(27 ojców, 30

braci koadiutorów i 10 kleryków, 20

juwenistów).

390+ 90 za granicą

= 450

2. austriacka(eryg. 1841 r.)

246 zakonników(w 14 domach żyło 118

ojców, 46 kleryków studentów; 8 kleryków nowicjuszy, 55 braci profesów i 19 braci

nowicjuszy)

291 zakoników16 domów

331 zakonników17 domów

60

3. czeska(eryg. 1901 r.)

x x x 142 zakonników4 domy

203 zakonników

7 domów30

=

ZGROMADZENIEREDEMPTORYSTÓW

(eryg. 09 XI 1732,Scala /Neapolu)

2.174członków

w 12 -tu prowincjach

2.855członków

3.529członków

5.500 (różne ryty)78 krajów /

5 kontynentówco 10-ty Polakiem (!)Oprac. X T.

Fitych

Cz. 4. Wnioski końcowe

W trzecim, zwycięskim, "boju" redemptorystów W trzecim, zwycięskim, "boju" redemptorystów zmierzających do zaszczepienia w Polsce zmierzających do zaszczepienia w Polsce porozbiorowej charyzmatu św. Alfonsa Marii porozbiorowej charyzmatu św. Alfonsa Marii Liguoriego dwóch Ślązaków odegrało rolę wyjątkową. Liguoriego dwóch Ślązaków odegrało rolę wyjątkową.

Pierwszy z nich to - Teofil PASUR (*1857 + 1931 Pierwszy z nich to - Teofil PASUR (*1857 + 1931 Tuchów; właściwe brzmienie: Pazur, urodzony w Tuchów; właściwe brzmienie: Pazur, urodzony w Roźniatowie na Górnym Śląsku, Ślązak; n.b. Roźniatowie na Górnym Śląsku, Ślązak; n.b. rówieśnik Amanda FRANZA z Czermnej), wyświęcony rówieśnik Amanda FRANZA z Czermnej), wyświęcony w 1886 r., superior domu w Tuchowie, wizytator w 1886 r., superior domu w Tuchowie, wizytator wiceprowincji polskiej (1901-1909) pierwszy wiceprowincji polskiej (1901-1909) pierwszy prowincjał prowincji polskiej (1909-1918), bardzo prowincjał prowincji polskiej (1909-1918), bardzo zasłużony dla zgromadzenia (za jego rządów zasłużony dla zgromadzenia (za jego rządów powstały fundacje w Krakowie i Maksymówce, a w r. powstały fundacje w Krakowie i Maksymówce, a w r. 1904 wysłał misjonarzy do Warszawy, skąd potem 1904 wysłał misjonarzy do Warszawy, skąd potem wyruszyli na Syberię i na Kaukaz).wyruszyli na Syberię i na Kaukaz).

Cz. 4. Wnioski końcowe

Nie ulega wątpliwości, że obok wielkiej determinacji Nie ulega wątpliwości, że obok wielkiej determinacji i logistyczno-dyplomatycznego zaangażowania i logistyczno-dyplomatycznego zaangażowania o. Bernarda Łubieńskiego przedstawiciela rodu, o. Bernarda Łubieńskiego przedstawiciela rodu, który wydał prymasów i biskupów, na tym który wydał prymasów i biskupów, na tym etapie dziejów polskich redemptorystów (1883-etapie dziejów polskich redemptorystów (1883-1909) zasłużoną postacią jest także 1909) zasłużoną postacią jest także przedstawiciel Ziemi Kłodzkiej i Dolnego Śląska przedstawiciel Ziemi Kłodzkiej i Dolnego Śląska o. Antoni JEDEK (*1934 + 1903 Tuchów). o. Antoni JEDEK (*1934 + 1903 Tuchów).

Przybywając do Mościsk był od o. Lubieńskiego nie Przybywając do Mościsk był od o. Lubieńskiego nie tylko 0 12 lat starszym, bogatszym o 10 lat tylko 0 12 lat starszym, bogatszym o 10 lat życia kapłańskiego i zakonnego, ale co więcej od życia kapłańskiego i zakonnego, ale co więcej od lat cieszył się wielkim zaufaniem kolegów z lat cieszył się wielkim zaufaniem kolegów z czasu studiów, obecnie zarządu prowincji czasu studiów, obecnie zarządu prowincji austriackiej  oraz uznaniem cesarskiej rodziny austriackiej  oraz uznaniem cesarskiej rodziny Habsburgów. Ponadto to on był pierwszym Habsburgów. Ponadto to on był pierwszym przełożonym Mościsk i Tuchowa w przełożonym Mościsk i Tuchowa w najtrudniejszym, wręcz przełomowym okresie.najtrudniejszym, wręcz przełomowym okresie.

Cz. 4. Wnioski końcowe

Mimo to jego sylwetka i działalność nadal pozostają Mimo to jego sylwetka i działalność nadal pozostają praktycznie nieznane (do dzisiaj nie doczekał się praktycznie nieznane (do dzisiaj nie doczekał się biogramu na szpaltach Encyklopedii katolickiej ani biogramu na szpaltach Encyklopedii katolickiej ani Polskiego Słownika Biograficznego). Polskiego Słownika Biograficznego).

Prace biograficzne związane z jego osobą ciągle Prace biograficzne związane z jego osobą ciągle pozostają na etapie wstępnym. Swoją pasterską pozostają na etapie wstępnym. Swoją pasterską posługą JEDEK powiązał ze sobą dzieje i rozwój aż posługą JEDEK powiązał ze sobą dzieje i rozwój aż trzech prowincji redemptorystów - austriackiej, trzech prowincji redemptorystów - austriackiej, czeskiej i polskiej, i to na ich decydujących czeskiej i polskiej, i to na ich decydujących etapach. etapach.

Jako przełożony domów zakonnych wiceprowincji Jako przełożony domów zakonnych wiceprowincji czeskiej i polskiej wniósł znaczący wkład w rozwój czeskiej i polskiej wniósł znaczący wkład w rozwój struktur zakonnych i urzeczywistnianie misji ojców struktur zakonnych i urzeczywistnianie misji ojców redemptorystów wśród Słowian. Jego ofiarna redemptorystów wśród Słowian. Jego ofiarna posługa zdynamizowała proces przekazywania posługa zdynamizowała proces przekazywania charyzmatu redemptorystów w Europie dzięki charyzmatu redemptorystów w Europie dzięki czemu, po kilku dziesięcioleciach, Polacy przejęli czemu, po kilku dziesięcioleciach, Polacy przejęli od Czechów pierwsze miejsce w tej "sztafecie" i z od Czechów pierwsze miejsce w tej "sztafecie" i z wielkim oddaniem kontynuują tę misję do dzisiaj.wielkim oddaniem kontynuują tę misję do dzisiaj.

Dynamika rozprzestrzeniania się charyzmatu Dynamika rozprzestrzeniania się charyzmatu św. A. M. Liguoriego w Europieśw. A. M. Liguoriego w Europie

Oprac. X T. Fitych

Cz. 4. Wnioski końcowe

(B). Z kolei dwaj rodzeni bracia FRANZOWIE - Amand (B). Z kolei dwaj rodzeni bracia FRANZOWIE - Amand i Franz z jednej strony powiększyli szeregi i Franz z jednej strony powiększyli szeregi redemptorystów po upływie prawie jednego redemptorystów po upływie prawie jednego stulecia od analogicznego kroku ze strony dwóch stulecia od analogicznego kroku ze strony dwóch wielkich Morawian K.M. Hofbauera i T. Hübla, a z wielkich Morawian K.M. Hofbauera i T. Hübla, a z drugiej w chwili, kiedy to ich krajan A. Jedek był drugiej w chwili, kiedy to ich krajan A. Jedek był pierwszym przełożonym w Mościskach i pierwszym przełożonym w Mościskach i rozpoczynał ostatni etap swego życia. Obydwaj rozpoczynał ostatni etap swego życia. Obydwaj bracia nie mieli najlepszego zdrowia, ale bracia nie mieli najlepszego zdrowia, ale doskonale rozwinęli swój liczne talenty, także doskonale rozwinęli swój liczne talenty, także kaznodziejskie. Amand ofiarnie posługiwał w dwu, kaznodziejskie. Amand ofiarnie posługiwał w dwu, a  młodszy Franz w trzech prowincjach. a  młodszy Franz w trzech prowincjach.

O. Franz FRANZ pozostawił po sobie na Ziemi O. Franz FRANZ pozostawił po sobie na Ziemi Kłodzkiej nie tylko najlepsze wspomnienia i Kłodzkiej nie tylko najlepsze wspomnienia i wyróżnienia, ale także szereg ważnych dzieł: obok wyróżnienia, ale także szereg ważnych dzieł: obok bardzkich kapliczek różańcowych i rozbudzonego bardzkich kapliczek różańcowych i rozbudzonego ruchu pielgrzymkowego, liczne artykuły i książki ruchu pielgrzymkowego, liczne artykuły i książki ascetyczne, także szczególne pokłosie misji ascetyczne, także szczególne pokłosie misji ludowych (31 X - 9 XI 1913) prowadzonych w ludowych (31 X - 9 XI 1913) prowadzonych w rodzimej - czermnieńskiej parafii. rodzimej - czermnieńskiej parafii.

Cz. 4. Wnioski końcowe

Jest nim fakt, zawieszenia w Pstrążnej Jest nim fakt, zawieszenia w Pstrążnej (głównym XIX-nym centrum reformacji (głównym XIX-nym centrum reformacji na Ziemi Kłodzkiej!) nadrzewnej na Ziemi Kłodzkiej!) nadrzewnej kapliczki Matki Bożej. Co więcej, za kapliczki Matki Bożej. Co więcej, za namową swej matki - katoliczki (w namową swej matki - katoliczki (w pierwszym ćwierćwieczu XX w.), uczynił pierwszym ćwierćwieczu XX w.), uczynił to tamtejszy protestant, cudem to tamtejszy protestant, cudem uratowany z wypadku  konnego uratowany z wypadku  konnego zaprzęgu. zaprzęgu.

Obaj zasłużeni redemptoryści do dzisiaj Obaj zasłużeni redemptoryści do dzisiaj nie doczekali się w pełni źródłowo nie doczekali się w pełni źródłowo opracowanych biogramów.opracowanych biogramów.

DZIĘKUJĘDZIĘKUJĘ

ZAZA UWAGĘUWAGĘ

ks. prof. ndzw. dr hab. Tadeusz Fitych