krizi fırsata dönüştürmek

8/3/2019 Krizi Frsata Dntrmek

1/23

Amme daresi Dergisi, Cilt 44 Say 1 Mart 2011, s. 1-23.

Krizi Frsata Dntrmek: TrkiyedeDevletin 2008 Krizine Ynelik Tepkileri*

ebnem Ouz**

zet: Bu makalede Trkiyede devletin 2008 krizine ynelik tepkileri, ekonomi politika-larnn son on ylda geirdii dnm balamnda ele alnmaktadr. Sz konusu dn-

mn temel hedefi, sanayi yatrmlarna ncelik verilmesi ve emek zerinde yeni kont-rol mekanizmalarnn kurulmas yoluyla uluslararas rekabet gcnn artrlmasdr.

Bu srete devletin rol, sermaye ile yakn ibirlii iinde yeni sanayileme ve istihdam politikalarn aktif olarak ynlendirmek olarak tanmlanmtr. Krizden sonra alnanekonomik nlemlerde yatrm ve istihdam artrma syleminin zorunlu olarak n plnakmas, bu ynelimin derinletirilmesi iin meru bir zemin hazrlamtr. Devlet, bu

zemini kullanarak krizi hem sermaye birikiminin uzun vadeli ynelimleri, hem de biri-kim srecinin ynetim mekanizmalar asndan frsata dntrmtr.

Anahtar Szckler:Devlet, neoliberalizm, 2008 krizi, Trkiye.

Turning the Crisis into an Opportunity: The Response of Turkish State to the2008 Crisis

Abstract: In this paper, Turkish states response to the 2008 crisis is discussed in thecontext of the transformation of economic policies in the last decade. The primary ob-

jective of these policies is to improve the global competitiveness of the Turkish economyvia giving priority to industrial investments and establishing new mechanisms of controlover labor. In this process, the state is expected to play an active role in promoting newinvestment and employment policies in close relationship with capital. Following thecrisis, the discourse on the necessity of promoting investment and employment has

served as a basis for further legitimizing these policies. The state has used this dis-course to turn the crisis into an opportunity in terms of the long-term orientations of thecapital accumulation process as well the new administrative mechanisms needed tomanage it.

Key Words: the State, neoliberalism, the 2008 crisis, Turkey.

* Bu makale ODT Kuzey Kbrs Kamps Aratrma Fonu destei ile Mays 2009-Nisan 2010 arasndayrtlen The Impact of the Global Financial Crisis on the Turkish Economic Administration: InstitutionalAdjustments and Policy Responses balkl bilimsel aratrma projesine dayanmaktadr. Yorum ve nerileriiin Prof. Dr. Fuat Ercana teekkr ederim.

** Yrd. Do. Dr., ODT Kuzey Kbrs Kamps.


2/23

Amme daresi Dergisi, Cilt 44 Say 12

GR

2008 kresel krizinin hemen ardndan Babakan Erdoan krizin Trkiyeyiteet geeceini sylemiti. Bu iddiann bir temeli de vard: Merkez lkelerdekriz finansal alanda ani bir k biiminde balarken, Trkiyede finans sekt-rnde buna benzer bir k yaanmamt; nk 1994 ve 2001 krizleri sonra-snda gerekletirilen bata bankaclk reformu olmak zere bir dizi dzenleme

bu tr bir ke engel olmutu. Ancak, bu durum krizin Trkiyeyi teet gee-cei anlamna gelmiyordu; sadece baka evre lkelerde olduu gibi Trkiyedede krizin merkez lkelerden farkl bir seyir izleyeceine iaret ediyordu. Ziramerkez lkelerde kriz nce finansal alandan balayp daha sonra reel sektre

yaylrken, evre lkelerin ounda kriz, merkezin bu lkelerden ithal ettiimallara olan talebinin azalmas nedeniyle, etkisini arlkl olarak reel sektrdegsterdi (Snmez, 2009: 36). Trkiye de krizi bankaclk sistemi zerinden de-il, reel sektr zerinden yaad, zira 2001 krizi sonras dnemde Trkiyeninkresel kapitalizmle ilikisi esas olarak retken sermaye zerinden kurulur halegelmiti (Ergne, 2010: 147). Dolaysyla, Trkiyede kriz sreci 1994 ve 2001krizlerinden farkl olarak finansal alanda ani bir k biiminde deil, reel sek-trde zamana yaylan uzun sreli bir durgunluk biiminde yaand (Snmez,2009: 99).

Kresel krizin Trkiyedeki ilk yansmas, sanayi retimindeki gerileme ol-du. Austos 2008den itibaren hzlanan bu gerilemenin ardndaki en nemli et-ken, ihracatn yzde altma yaknnn gerekletirildii Avrupa Birlii (AB)lkelerinin Trkiyenin ihra ettii mallara talebinin azalmas ve ihracatn yz-de otuz dolaynda dmesiydi (Snmez, 2010: 35). hra pazarlarnn daralma-syla birlikte Ekim 2008den itibaren scak para da Trkiyeyi terk etmeye ba-lad ve bu durum 2009un ilk iki aynda da srd (Snmez, 2010: 73). Bu koul-larda, zellikle uluslararas piyasalarla daha fazla entegre olan byk sermayekesimi, d piyasadaki faizlerin ieriye gre dklnden yararlanarak hzladardan borlanma yoluna gitti. Bir sre sonra bu kesim, TSAD kanalylahkmetten IMF ile yeni bir stand-by anlamas yaparak1 irketlerin d kaynakihtiyacn karlamasn ve borlarna garantr olmasn talep etmeye balad.te yandan, Adalet ve Kalknma Partisinin (AKP) tabann oluturan ve ouihracata dnk olarak tketim mallar reten KOB sanayicileri, kriz sonrasnda

esas destei, vergi indirimleri ve SGK prim aflar gibi nlemler ile kamu har-camalarnda aradlar (Snmez, 2010: 78). IMF ile yaplacak bir stand-by anla-mas, vergi denetiminin zerkletirilmesi ve kamu harcamalarnn kslmas gibikoullar ierecei iin bu tr desteklerin nn kesecekti. Bu nedenle, TOBB

1 IMF ile Trkiye arasndaki on dokuzuncu stand-by anlamas 11 Mays 2008 tarihinde sona ermiti. Buanlamann bitiiyle birlikte yirminci stand-by anlamasnn yaplp yaplmayaca sorusu srekli olarakgndemdeydi ve krizle birlikte yeniden nem kazand.


3/23

Krizi Frsata Dntrmek: Trkiyede Devletin 2008 Krizine Ynelik Tepkileri 3

bnyesindeki ou oda ile MSAD, Trkiye adamlar ve Sanayiciler Konfe-derasyonu (TUSKON) ve Trkiye hracatlar Meclisi (TM)de rgtl olan bukesim, IMF ile yeni bir anlama yaplmasna kar ktlar (Snmez, 2010: 77-78).

Bu iki farkl sermaye kesiminin elikili talepleri arasnda kalan AKP iktida-r, bir yandan byk sermayenin talepleri dorultusunda IMF ile stand-by an-lamasn gndemde tutarken br yandan da zellikle 29 Mart 2009 yerel se-imlerine kadar anlamay eitli gerekelerle erteleme yoluna gitti.2Byleliklehem IMF ile grmelerin devam ettii yolunda byk sermayeye gven ver-meyi, hem de bu srete kendi tabann oluturan sermaye kesimlerine kaynak

aktarmasn engelleyecek IMF koullarndan uzak durmay amalyordu. Budorultuda Erdoan, 2009 ubat aynn sonunda yapt aklamada, IMFnin talebinin grmelerde tkanmaya neden olduunu aklad: Gelir daresininzerklii, vergi ykmllerine harcamalarn vergisi denmi kazanla yappyapmadklarnn sorulmas (kamuoyunda nereden buldun yasas olarak bili-nen dzenleme) ve merkez ynetim btesinden belediyelere kaynak aktarm-na son verilerek yerel giderlerin blgede yaayanlarca karlanmas.3 Bu talep-lerden her birinin AKPnin tabann oluturan sermaye kesimlerinin aleyhineolduu akt. Mart ayndan itibaren scak para giriinin yeniden balayarak2009 sonunda kriz ncesi dzeyine kmasyla birlikte AKP hkmeti IMFyleanlamadan daha da uzaklat (Snmez, 2010: 74-75). Nihayet 10 Mart 2010daErdoan IMF ile stand-by anlamas yaplmasna gerek kalmadn aklad.4

Benzer bir biimde, AKP hkmeti uzun bir sre krize ynelik kapsaml birekonomik nlemler paketi uygulamaya gerek olmadn iddia etti. Bununla bir-likte hkmet adn ekonomik nlemler paketi olarak koymaktan kand birdizi kapsaml dzenlemeyi zaten Meclisten geirmeye balamt. 29 Mart ye-rel seimlerindeki zaferinden sonra ise krize ilikin sylemini nemli ldedeitirerek, krizin varln kabul eden, ancak, Trkiyenin uygulayaca eko-nomik politikalarla krizi frsata dntrme potansiyeline vurgu yapan yeni birsylem benimsedi. Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan Ali Babacann u sz-leri bu yeni sylemin iyi bir rneini oluturuyordu: yi politikalar kt za-manlarda uygulanr. Yaadmz kriz hepimize uzun vadeli sorunlar zmekiin bir frsat sunmaktadr. Bu durum hem lkeler hem de irketler iin geerli-dir. Bu frsat deerlendirmemiz gerekir.5 Burada uzun vadeli ifadesinin alt-n zellikle izmek gerekir. AKP hkmetinin kriz sonrasnda uygulad poli-2 Hkmetin bu ikircikli konumunun en ilgin ifadesi Erdoann IMFye mmz sktrmayz, art-

larmz kabul ederlerse olur szleriydi (Radikal, 27.10.2008).3 te IMFnin 3 art,Hrriyet, 25.2.2009.4 Hkmetin IMF'yle stand-by maratonu 23 ay srd, aray aan belediye borlar oldu,Hrriyet

(11.3.2010).5 Minister of State and Deputy Prime Minister Ali Babacans Speech atEuropean Business Leaders Conven-

tion, 3.7.2009, www.treasury.gov.tr, (1.12. 2009).


4/23


tikalara daha yakndan bakldnda gerekten de kt zamanlar iyi kullana-rak krizi zellikle Trkiyede sermaye birikiminin 1990l yllarn sonundan i-tibaren girdii yeni evrenin gerekleri dorultusunda benimsenen uzun vadeli po-litikalarn derinletirilmesi asndan ciddi bir frsata dntrd grlebilir.Bu politikalarn temel hedefi, yksek katma deerli sanayi yatrmlarna ncelikverilmesi ve emek zerinde yeni kontrol mekanizmalarnn kurulmas yoluylauluslararas rekabet gcnn artrlmasdr. Krizden sonra alnan ekonomik n-lemlerde yatrm ve istihdam artrma syleminin zorunlu olarak n plna k-mas, bu politikalarn derinletirilmesi iin meru bir zemin hazrlamtr.

almann bundan sonraki blmlerinde bu sre ayrntl olarak incelene-

cektir. lk olarak 1990l yllarn sonundan itibaren benimsenen ve zellikle2001 krizi sonrasnda belirginleen yeni sanayileme politikalarnn, Trkiyedesermaye birikim srecinin genel seyri ve 1980 sonrasnn birikim modeli iin-deki zgn yeri ele alnacaktr. Sonraki blmde ise, 2008 krizi sonrasnda al-nan ekonomik nlemler incelenerek, devletin sz konusu nlemlerle krizi sonon yllk birikim stratejilerinin pekitirilmesi asndan bir frsata dntrdgsterilecektir. Son olarak, kriz srecinde ekonomik kararlarn alnma meka-nizmalar ve bu mekanizmalarn devletin dnm asndan ne ifade ettii elealnacaktr.

Kriz Sonras Ekonomi Politikalarnn Tarihsel Balam

Trkiyede kapitalist gelimenin seyrini belirleyen temel zellik, sermaye bi-

rikimi srecine grece ge balam olmasdr. lkenin kendi tarihsel-toplumsalkoullar iinde biimlenen bu sre, dnya leindeki birikim mekanizmalarile etkileimine bal olarak farkl evrelerden gemitir. Sz konusu evreler,ayn zamanda sermayenin farkl ilevlerinin (meta, para ve retken sermaye)lke iinde oluma ve uluslararaslama srecinin evreleridir (Ercan - Ouz,2007). Bu balamda ilk evre, ticari sermayenin oluum evresidir. Ondokuzuncuyzyl sonlarnda Osmanl ekonomisinin Bat Avrupa ticari sermayesiyleeklemlenmesiyle balayan bu evrede, tarmsal rnlerin metalaarak uluslararaslekteki ticari sermaye dngs iine ekilmesi hzlanm ve bu sretedevletin dorudan reticiler ile ilikisinin yerini alan bir ticaret burjuvazisiortaya kmtr (Savran, 1992: 21). 1929 krizinin ardndan dnya

pazarlarndaki daralma, Trkiyenin tarmsal rn ihracat ve temel tketim

mallar ithalatn sekteye uratm; bu koullarda hem tarmsal rnler iin biri pazar yaratlmas, hem de dardan ithal edilemeyen temel tketim mallarnnyerli retimle karlanmas iin ie dnk bir sanayileme sreci bir zorunlulukhaline gelmitir (Glalp, 1993: 30). Bylelikle 1930lu yllarda byk leklidevlet yatrmlar yoluyla ticari sermayenin retken sermayeye dnm sreci

balam; bu sre 1950li yllarn ikinci yarsndan itibaren yerli ticaret burjuvazisinin belirli kesimlerinin yabanc sermaye ile ibirlii iinde sanayi


5/23


yabanc sermaye ile ibirlii iinde sanayi retimine ynelmesiyle ivme kazan-mtr (Glalp, 1993: 34).

1970li yllarn sonuna kadar devam eden hzl sanayileme srecinin1930lu yllardaki ilk sanayileme evresinden fark ise, sanayi retimininsektrel bileiminin temel tketim mallarndan dayankl tketim mallarnakaymas ve bunun iin gerekli ara ve yatrm mallarnn dardan ithal edilmesiolmutur (Savran, 1992: 98-99). 1960l ve 1970li yllar boyunca ithal ikamecisanayileme modeli ile belirli bir sermaye birikimine ulaan byk sermaye ke-simi holdingleerek banka sahiplii yoluyla para-sermaye zerinde de denetimkurmaya balamtr. 1970lerin sonuna gelindiinde bu kesim, tketim mallar-

na ynelik yatrm ve pazar olanaklarn tketerek, sanayileme srecinde bir staama olan ara ve sermaye mal retimine gemek istemi, bu da dviz ihtiyac-n artrmtr (Ercan, 2004: 18). Bu durum da ynelik sermaye birikimine ge-ii bir zorunluluk haline getirmi ve 1980den sonra dviz biiminde sermayekazanma amacyla ihracata dayal birikim modeline geilmitir.

1980 sonrasnda sermaye birikim srecinin ana evreden getii sylenebi-lir: hracat temelli birikim evresi (1980-1989); uluslararas para-sermaye girii-ne dayal birikim evresi (1989-1999) ve retken sermayeye dayal birikim evresi(1999 ve devam) (Ercan, 2006: 402).1989a kadar sren ilk evrenin temel -zellii, uluslararas sermaye birikim sreciyle emek-youn sektrler zerinden,tketim mallarnn ihracat temelinde btnlemedir. hra sanayilerine rekabet-i bir yap salanmas, tarmda fiyatlarn ve gelirlerin ve sanayide de cretlerin

drlmesini gerektirmi;reel cretlerin bask altna alnmas yoluyla i talepdrlerek ihracat nemli lde artrlmtr (Ercan, vd., 2008). 1980li ylla-rn sonuna gelindiinde, emek-youn sektrlere ar bamllk nedeniyle ihra-cattaki ivme azalmtr. Ayn dnemde, sendikal haklar zerindeki yasaklarngevetilmesi ve ii eylemlerindeki canlanmayla birlikte, cretlerin basklanma-sna dayal politikalarn da snrlarna gelinmitir. Bu noktada, dviz biimindesermaye ihtiyacn karlayacak yeni bir yola bavurulmu; 1989da kabul edi-len 32 sayl kararla sermaye hareketleri serbest braklarak, dnya leinde a-r biriken para-sermayenin lke iine ekilmesi mmkn hale gelmitir (Ercan,2010).

1989dan 1999a kadar sren ikinci evrede finansal serbestleme yoluyla l-

ke iine ekilen uluslararas para-sermaye, hkmete verilen yksek faizli bor-lar yoluyla holding bankalarna kaynak aktarma mekanizmas olarak ilev gr-mtr (Gltekin - Karaka, 2007). 1990l yllar boyunca byk holdingler buyolla krlarn byk lde artrmlardr. Ancak, para-sermaye hareketine da-yal politikalar ksa vadede bireysel sermayeler iin krl olsa da, uzun vadederetim kapasitesinde ciddi dlere yol aarak sermaye birikim srecinin t-kanmasna ve birbiri ardndan gelen krizlere neden olmutur (Ercan, 2004). r-nein, 1994 krizine bakldnda, krizin kklerinin retim alannda yatt ak-


6/23


a grlebilir. 1988-1993 arasnda yatrm art oran her yl byme orannnaltnda kalm; dolaysyla byme oranndaki art retim kapasitesinin by-mesinden ok, varolan kapasitenin daha fazla kullanlmasndan kaynaklanmtr(Savran, 1994). 1990l yllar boyunca devam eden bu durum birbirinin ardn-dan gelen krizlere yol am ve 1990larn sonuna gelindiinde, retim kapasi-tesinin artrlmas sermaye birikiminin devamll asndan kanlmaz halegelmitir. Bu noktada, retken yatrmlara ynelik politikalarn n plana ktnc bir evreye geilmitir. te 2008 krizi sonrasnda alnan ekonomik n-lemleri, bu evreye zg uzun erimli politikalarn bir uzants olarak deerlen-dirmek gerekir. Bu nedenle ncelikle sz konusu evrenin temel zelliklerinedaha yakndan bakmak anlaml olacaktr.

1990larn Sonundan Gnmze Ekonomi Politikalarnn Temel Ynelim-leri

1990l yllarn sonundan itibaren Trkiye kapitalizmi uluslararas birikimsrecine retken sermaye temelinde eklemlenme dorultusunda yeni bir yne-lime girmitir. Yukarda belirtildii gibi bunun temel nedeni, 1980 sonras d-nemde sermaye birikiminin retim kapasitesinin artrlmasndan ok, varolankapasitenin daha fazla kullanlmasna dayanmas ve bu durumun 90l yllardakikrizlerin ardndan srdrlemez hale gelmesidir. Karaka ve Ercann deyiiyle,1980 sonras dnemde sanayinin ihracata yneliminin dk reel cret sm-rsne dayandrlmasnn ardndan, Trk sermayesinin artk daha ileri bir kapi-talist gelime dzeyine ulamas iin, daha yksek katma-deerli retime ve da-ha gelikin makinelemeye ihtiya duyulmutur (Gltekin - Karaka - Ercan,2008). Bu balamda, ekonominin uluslararas rekabet gcn yksek teknoloji-ye dayal retime ynelme yoluyla artrma politikalar, sermayenin ve devletinfarkl kesimlerini birletiren ortak hedef olarak ortaya kmtr. Bu hedef do-rultusunda birbiriyle balantl be temel politika benimsenmitir:1) Bankaclkreformu yoluyla para-sermayenin devlet borlanmas yerine retken yatrmlaraynlendirilmesi; 2) retken yatrmlar nndeki ynetsel-kurumsal engellerinkaldrlmas; 3) retken yatrmlarn sektrel bileiminin, emek-youn sektr-lerden teknoloji-youn sektrlere kaydrlmas; 4) Blgesel politikalar yoluylaretimin sosyo-meknsal boyutunun uluslararas rekabet gcn artracak bi-imde yeniden dzenlenmesi; 5) Bu yapsal dnmler dorultusunda emek

zerinde yeni kontrol mekanizmalarnn kurulmas.Bu politikalardan ilki olan bankaclk reformu, 1999da kurulan Bankaclk

Dzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) eliyle balatlm ve 2001 krizi frsa-ta dntrlerek hzla tamamlanmtr. Sz konusu reformun amac, sanayi -retimini yksek teknolojili sektrlere kaydrabilmek iin, bankalarn ellerindeki

para sermayeyi devlete bor olarak vermek yerine, sabit sermaye yatrmlarnaynlendirmesini salamak olmutur (Gltekin - Karaka, 2007). Sanayi ile ban-


7/23


kaclk sektr arasndaki ilikilerin yeniden dzenlenmesi anlamna gelen bureformla, devlete bor vererek rant salama yerine geleneksel etkinliklerine d-nen bankalarn varln srdrmesine izin verilirken, bu dnme ayak uydu-ramayan bankalar tasfiye edilmitir.6

retken yatrmlara ilikin dier drt reform ise 2000li yllarda balatlmve 2008 krizi frsata dntrlerek hzlandrlmtr. lk olarak 2001 ylnda,retken yatrmlarn nndeki ynetsel-kurumsal engelleri kaldrmak zere ya-trm ortamn iyiletirme program balatlmtr. Bu programn ortaya kn-da i ve d dinamiklerin bir bileimi rol oynamtr. dinamik, 1990l yllarnsonundan itibaren para-sermaye giriine dayal birikim modelinin tkanmasyla

birlikte, btn sermaye kesimlerinin yatrm ynelimli yeni bir strateji dorultu-sunda taleplerde bulunmaya balamasdr. D dinamik ise, OECD, AB, IMF veDnya Bankas gibi kurulularca ve okuluslu irketlerce hkmetlere dayatlanve kresel lekte sermaye birikimi nndeki engellerin kaldrlmasn amala-yan yatrm ortamn iyiletirme yoluyla kresel rekabet gcn artrma poli-tikalardr (Cammack, 2006: 6). Bu iki dinamiin akmas sonucunda, 2000ylnda Hazine Mstearlnn istei zerine, Dnya Bankas ile UluslararasFinans Kurumu'nun bir ortak kuruluu olan Foreign Investment Advisory Servi-ce (FIAS) tarafndan Trkiyedeki yatrm ortamn deerlendiren bir rapor ya-ynlanmtr (FIAS, 2001). Bu raporun ardndan hkmet,2001 ylnda, Trki-yede zel yatrmlar nndeki ynetsel engellerin ortadan kaldrlmasn ve re-kabet gcn artrmay amalayan Yatrm Ortamn yiletime Programn

balatmtr.7

Bu program erevesinde oluturulan Yatrm Ortamn yiletirmeKoordinasyon Kurulu (YOKK) bnyesindeirket kuruluu, istihdam, sektrellisanslar, yatrm yeri, vergi ve tevikler, d ticaret ve gmrkler, fikri ve snaimlkiyet haklar, yatrm promosyonu, dorudan yabanc yatrm mevzuat,KOB, kurumsal ynetim, Ar-Ge alanlarnda kapsaml reformlar yapmak zere12 teknik komite kurulmu; 2000li yllar boyunca bu komitelerin nerileriyleilgili alanlarda ok sayda kapsaml yasal dzenleme yaplmtr.8

kinci olarak, retken yatrmlarn sektrel bileiminin emek-youn sektr-lerden teknoloji-youn sektrlere kaydrlmas yoluyla uluslararas rekabet g-cnn artrlmasna dnk yeni bir sanayileme politikas benimsenmi ve bu

politika zellikle Devlet Planlama Tekilatnn (DPT) kalknma planlarndayansmasn bulmutur. 8. Kalknma Plannda (2001-2005) yksek katma de-erli, teknoloji youn, uluslararas rekabet gc yksek bir retim yapsnn he-

6 Bu srecin ayrntl bir analizi iin bkz. (Gltekin-Karaka, 2009).7Trkiyede Yatrm Ortamnn yiletirilmesi Reformu Programnn Kabulne likin Bakanlar Kurulu Pren-sip Karar, Karar No: P/2001/10, Kabul Tarihi: 1.12.2001 (www.yoikk.gov.tr, 1.12.2009).

8 Bu dzenlemelerden bazlar unlardr: Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu (Resmi Gazete, Tarih/Say:5.6.2003/4875); Fikri ve Snai Mlkiyet Haklarnn Korunmas Kanun (Resmi Gazete, Tarih/Say:7.4.2004/5117); Trkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajans Kurulmas Hakknda Kanun, Resmi Gazete,Tarih/Say: 21.6.2006/5523.


8/23


deflendii vurgulanmtr (DPT, 2001: 21). Benzer vurgular, 2003 ylnda DPTkoordinatrlnde hazrlananTrkiye Sanayi Politikas balkl raporda dayer alm; raporda temel hedefin artan dnya rekabet artlar altnda sanayininrekabet gcn ve verimliliini artrmak olduu, bu balamda, snai yapnntketim maddeleri, hammadde ve i gc youn rnlerden, bilgi ve teknolojiyoun rnlere geiini salamaya nem verilecei belirtilmitir (DPT, 2003:15). Yeni sanayi politikalarnn temel hatlarnn en kapsaml biimde ortayakonduu rapor ise, 2007 ylnda DPT ve Trkiye Ekonomi Politikalar Aratr-ma Vakfnn (TEPAV) ibirlii ile 9. Kalknma Plan (2007-2013) iin hazrla-nan Sanayi Politikalar zel htisas Komisyonu (K) Raporudur (DPT, 2007).Bu raporda sanayileme politikalar neoliberalizm ekseninde yeniden tanmlan-m; yeni sanayileme politikalarnn ithal ikameci dnemin sanayileme politi-kalarndan farkl olarak piyasa ynelimli olaca u ifadelerle vurgulanmtr:Burada sanayi politikalaryla kast edilen belirli sektrlerin devlet eliyle destek-lenmesi ya da belirli firmalarn devlet tarafndan zel olarak korunmasn ieren

bir yaklam deil; devletin ve zel sektrn karlkl diyalog yoluyla imalatsanayiindeki iletmelerin rekabet gcn artrmaya ynelik politika erevesini

belirlemesidir (DPT, 2007). Rapora gre, 2001 krizinden sonra Trk imalatsanayiinin kresel ekonomiyle btnleme dzeyi hzla artm, sanayinin d

balantlar hem ithalat hem de ihracat anlamnda artarken, birok sektr faali-yetlerinde zellikle ABdeki deer zincirleriyle9 hzla btnlemitir. Bu sretedaha byk lekli, verimlilik artnn ve teknoloji dzeyinin daha yksek ol-

duu ve daha fazla ara mal ithalat gerektiren sektrler hzla byrken, Trki-yenin d ticarette geleneksel olarak gl olduu emek-youn sektrler, Asyalkeleri karsnda salt ucuz emek ve dk kura dayal bir politika ile rekabetetme ansnn olmamas nedeniyle ok az bymekte ya da klmektedir(DPT, 2007: 11). Rapora gre, bu koullarda Trk irketlerinin uluslararas de-er zinciri iinde gl bir konum elde edebilmeleri iin lek bytmesi veteknolojik yenilenmesi tevik edilmelidir (DPT, 2007: 14).

nc olarak, bu srete blgesel farkllama yoluyla retimin sosyo-meknsal boyutunun da yeniden dzenlenmesi nerilmektedir. Uluslararas re-kabet gcn artrmaya ynelik yeni sanayileme politikalarnda ulus-alt blge-ler ayr bir lek olarak tanmlanm ve bu blgelerin uluslararas birikim sre-cinde yatrm ekecek zelliklerinin n plna karlmas ngrlmtr

(Gndodu, 2009: 280). Bu amala 2002 ylnda kabul edilen Bakanlar Kurulu

9Raporda sk sk kullanlan kresel deer zincirleri (global value chains) yaklam, yeni sanayi politi-kalarnn belkemiini oluturmaktadr. Michael Porterun ilk basks 1985 ylnda yaynlanan CompetitiveAdvantage: Creating and Sustaining Superior Performance adl kitabyla poplerleen bu yaklama gre,herhangi bir rne katma deer ekleyen faaliyetlerin (ara-girdi retimi, montaj, AR-GE, rn tasarm,teknoloji gelitirme, lojistik) btnn kapsayan ve deer zinciri olarak adlandrlan sre birok parayablnmektedir. Kresel reticiler her paray, o parann maliyetleri nerede en dkse o corafi blgedegerekletirmektedir (DPT, 2007:46).


9/23


Kararyla,10ekonomik, sosyal ve corafi ynden benzerlikler gsteren komu il-ler arasnda gruplandrmalar yaplarak AB Blgesel statistik Sistemine uygunistatistiki blge birimleri oluturulmu; tm kamu kurum ve kurulularnn bl-ge dzeyinde almalar yaparken bu snflandrmay esas almas zorunlu halegetirilmitir.11Blgeler aras eitsizlikleri azaltma sylemiyle merulatrlmakistenen bu srecin temel hedefi ise, farkl leklerde emek zerinde farkl kont-rol biimleri kurulmas yoluyla rekabet gcnn artrlmasdr. Bu durumun entipik ifadesi, 2005 ylnda Ankara Sanayi Odas Bakan Zafer alayann Do-u ve Gneydou blgesinde yatrmlar artracak bir neri olarak gndeme ge-tirdii blgesel asgari cret talebini destekleyen Devlet Bakan KratTzmen`in Trkiyenin kendi inini yaratmas gerektiine dair szleri ol-mutur (Kse - nc, 2005). Benzer bir mantk K Raporunda da grlmek-te, rekabet gc den emek-youn sektrlerde yaplm yatrmlarn israfn as-gariye indirmek amacyla Trk irketlerinin deer zincirlerinin bir ksmlarnlke dna kararak retimlerine devam etmeleri nerilmekte; srail, Msr,rdn ve Filistindeki blgelerden ABDye avantajl koullarda tekstil ve hazrgiyim ihracatn dzenleyen Nitelikli Sanayi Blgeleri dzenlemesinin bu ba-kmdan bir frsat oluturduu belirtilmektedir (DPT, 2007: 152). Baka bir de-yile, ihracat orannn artmasna karn uluslararas pazar paynn dk olduusermaye-youn sektrlerde teknolojik yenilenme; pazar pay yksek olmasnakarn ihracat oran dmekte olan emek-youn sektrlerin ise ucuz emek

blgelerine g ederek rekabet avantajn korumas nerilmektedir (Kocabak -

Ercan, 2009). Bu srete tevik sisteminin de kresel ekonomide rekabet ede-bilenbir sanayi tabannn olmasn zendirmekncelii zerinden yeniden ya-plandrlmas gerektii vurgulanmaktadr (DPT, 2007: 12).

Son olarak, yksek katma deerli retim yoluyla ekonominin rekabet gcnartrma ynndeki yeni politikalar, emek zerinde yeni kontrol mekanizmalar-nn kurulmasn gndeme getirmitir. Bu balamda, emee ilikin politikalar a-sndan 1980 sonras dnemi, iki evreye (1980-1990; 1990- ) ayrmak mm-kndr: Her iki evrede de neoliberal politikalar dorultusunda igc maliyeti-nin drlmesi temel politika olmutur. gc maliyetinin iki unsuru vardr:cret ve verimlilik. Verimlilik ancak uzun vadede artrlabilir, dolaysyla ksavadede igc maliyetini drmenin temel yolu cretlerin ve dier sosyal har-camalarn kslmasdr. Bu nedenle 1980li ve 1990l yllar boyunca igc ma-

liyetini drmeye ynelik temel politika, sendikaszlatrma ve benzeri yollarlacretlerin drlmesi olmu; baka bir deyile, emek zerindeki kontrol, esasolarak blm alannda kurulmutur. Sz konusu politikalar merulatrmak

10Resmi Gazete, Tarih/Say: 22.9.2002/24884.11 Sz konusu snflandrma, 2006 ylnda kabul edilen Blgesel Kalknma Ajanslarna ilikin yasada da te-

mel alnmtr. (Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun, Resmi Ga-zete, Tarih/Say: 25.1.2006/5449). Srecin kapsaml bir deerlendirmesi iin bkz. (zdin, 2009).


10/23


iin de yapsal uyum programlarnn dayatt bte kstlarn vurgulayan birsylem kullanlmtr. 1990l yllarn sonundan itibaren ise kresel rekabet g-cn artrma sylemiyle birlikte, igc maliyetini drmenin dier yolu olanverimlilik artna ynelik politikalar n plna km; dolaysyla emek zerin-deki kontrol esas olarak retim ve yeniden retim alanlarnda kurulmak isten-mitir (Ercan - Ouz, 2007). retimin sektrel yapsnda ve organizasyonundakidnm, emek gcnn niteliklerinin de bu dorultuda yenilenmesini gerek-tirmitir. Bu gereklilik politik ifadesini, eitim ve istihdam arasnda dorudan

bir iliki kurulmas yoluyla emek gcnn niteliklerinin artrlmasna ve deienkoullara gre yenilenmesine ynelik eitim politikalarnda bulmutur. Bu do-rultudaki en nemli adm, 2006 ylnda Milli Eitim Bakanl ile alma veSosyal Gvenlik Bakanl arasnda Trkiye Kurumu (KUR) tarafndan ve-rilen igc yetitirme kurslarnn etkinliinin artrlmas ve mesleki eitim-istihdam ilikisinin glendirilmesine ynelik bir protokol imzalanmasdr (Er-can - Uzunyayla, 2008). Eitim ve istihdam arasndaki ilikinin glendirilme-sine ynelik vurgular, DPTnin 9. Kalknma Plnnda da yer alm; igcnn

beceri ve yeterliliini gelitirerek istihdam edilebilirliin artrlmasn amala-yan aktif igc politikalarnn neminin artt belirtilmitir (DPT, 2006: 40).

Ayn dnemde 4857 sayl Yasasnn12 kabul edilmesiyle birlikte geici,ksm sreli, szlemeli alma gibi esnek alma biimlerine hukuksal daya-nak kazandrlmtr. Sz konusu yasayla kriz dnemlerinde alma saatlerininazaltlmas ya da iin durdurulmasna ilikin dzenlemeler de yaplm, iilere

altrlmadklar sre iin isizlik sigortasndan ksa alma denei denmesingrlmtr. Bylelikle kriz zamanlarnda iverenlerin ii cretlerini demeykn devletin zerine atmas mmkn hale getirilmitir. Yasas ile zelsektrde esnek alma biimlerine yasal dayanak salanrken, kamu sektrndede kamu personel rejimi reformuyla esnekleme yaygnlatrlmak istenmitir.131990l yllarn sonundan itibaren 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 4-Amaddesine gre memur stats ile istihdam edilen kamu alanlarnn ou 4-Bmaddesine gre istihdam edilen szlemeli personel statsne geirilmi; zel-likle eitim ve salk sektrlerinde geici, snrl, yar-zamanl, bireysel i sz-lemeleri yaygnlatrlmtr (Poan, 2005). 2004 ylnda kabul edilen bir Ba-kanlar Kurulu Karar14 ile zelletirme srecinde ilerini kaybeden iilerin 4-Cmaddesine gre geici personel biiminde istihdam edilmesine izin verilmesiyle

birlikte ise, kamu sektrnde gvencesiz alma biimlerine bir yenisi daha ek-

12 Kanunu,Resmi Gazete, Tarih/Say: 22.5.2003/4857.13 Bu konuda kapsaml bir alma iin bkz. (Aslan, 2005).14 zelletirme Uygulamalar Sonucunda siz Kalan ve Bilahare siz Kalacak Olan ilerin Dier Kamu

Kurum ve Kurulularnda Geici Personel Statsnde stihdam Edilmelerine likin Esaslar,BKK KararSays : 2004/7898,Resmi Gazete, Tarih/Say: 20.10.2004/25619.


11/23


lenmitir.15Sonu olarak, rekabet gcnn ykseltilmesine ynelik politikalar,emek gc zerinde hem blm, hem de retim ve yeniden retim alanlarndayeni kontrol mekanizmalarnn kurulmasn ve bu mekanizmalarn sektrel vesosyo-meknsal dzeyde farkllaarak eitlenmesini getirmitir. Bu srete -zellikle yksek teknolojili sektrlerde ve bu sektrlerin tevik edildii blgeler-de igc verimliliini artrmaya ynelik politikalar n plana karken, emek-youn sektrlerde ve bu sektrlerin tevik edildii blgelerde alma saatleri-nin uzatlmas, izinlerin snrlandrlmas gibi politikalara arlk verilmitir. B-tn bunlara ek olarak, igc esnekliine ynelik politikalarn uzants olan is-tihdam edilebilirlik, uyum salayabilirlik, ok ilevlilik, iten karma kolaylve gvencesizletirme gibi mekanizmalar yoluyla, emek gc her an yeridoldurulabilir bir meta olarak deersizletirilmektedir (Ouz - Ercan, 2010: 14).

2008 Krizi Sonrasnda Alnan Ekonomik nlemler

2008 krizinden sonra alnan ekonomik nlemlere baktmzda, yukarda s-z edilen politikalarn neredeyse tmnn daha da sistematikletirilerek pekiti-rildiini grebiliriz. Yaznn banda belirtildii gibi, AKP hkmeti, 29 Martyerel seimlerine kadar sermayenin farkl kesimlerinin talepleri arasnda bilinli

bir bocalama evresi yaadktan sonra, seim zaferinin ardndan krizin varlnkabul eden, ancak, uygulanacak ekonomik politikalarla krizi sermayenin btnkesimlerinin talep ettii yapsal dnm asndan bir frsata dntrme po-tansiyeline vurgu yapan bir sylem benimsemitir. Babakan Erdoan, seim-den hemen sonra yapt Kresel Ekonomik Kriz ve Trkiye balkl konu-masnda bu politikalarn ynn aka ifade etmitir:

Parann ya da sermayenin ya da emein dini, lkesi ya da milliyeti yoktur. Paraciva gibidir: nerede kendine uygun bir ortam buluyorsa derhal oraya akar. Bu birgerektir te bu yzden bu ortam hazrlamaya kararlyz. Bu amala igc pa-zarnn esnekliini artrmaya, AR-GE politikalarn glendirerek bilgi ve iletiimteknolojilerini yaygnlatrmaya, sanayi ve hizmet sektrlerinde yksek katma-deerli retim kapasitesi yaratmaya alyoruz.16

Krizden sonra alnan ekonomik nlemlerde yatrm ve istihdam artrma sy-leminin zorunlu olarak n plna kmas, bu ynelim dorultusundaki politika-lara meruiyet kazandrmtr. Bu balamda en kapsaml dzenleme, BabakanErdoann 4 Haziran 2009da aklad yeni tevik ve istihdam paketidir. Er-

doan, yeni tevik paketiyle ilgili yapt basn aklamasnda biz, bu tevikpaketini, kriz ortamn frsata evirmek ve rekabet gcmz artrmak amacyla

15 TEKEL iilerinin Aralk 2009da balattklar direnie konu olan bu uygulama, elektrik, demiryolu, PTT,eker ve aykur gibi kamu iletmelerinin zelletirmesi srecindeki tm iileri ilgilendirmektedir.

16 The Global Economic Crisis and Turkey, Transcript of the Speech delivered by Recep Tayyip Erdoan,Prime Minister of the Republic of Turkey , Chatham House, April 3, 2009. http://www.chathamhouse.org.uk,(1.12.2009).


12/23


yrrle koyuyoruz ifadesini kullanarak,17 zaten gndemde olan yeni sanayi-leme politikalarna hz ve meruiyet kazandrmtr. Erdoan yle demitir:Yeni tevik sistemi ile lkemizin rekabet gcn artracak, retim potansiyeli-ni ykseltecek, kalc istihdam alanlar oluturacak ve blgesel gelimilik fark-larn en aza indirecek olan yatrmlar desteklenecektir.18Daha nceki blmdedeinildii gibi, burada sz edilen politikalarn iki temel boyutu vardr: 1) re-timin sektrel ve sosyo-meknsal boyutunun dnmn ieren yatrmlartevik politikalar; 2) Emek zerinde yeni kontrol biimlerinin kurulmasn ie-ren istihdam politikalar. Yeni tevik ve istihdam paketi ile bu iki boyuta ili-kin ne tr dzenlemeler getirildiine srasyla bakmak anlaml olacaktr.

Kriz Sonrasnda Yatrmlar Tevik PolitikalarYeni tevik ve istihdam paketinin yatrmlara ilikin blm, 16 Temmuz

2009da Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakkndaki Bakanlar Kurulu Karar balyla Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir.19 Kararda temelamacn tasarruflar katma deeri yksek yatrmlara ynlendirmek, retimi veistihdam artrmak, yatrm eiliminin devamlln salamak, uluslararas re-kabet gcn artracak teknoloji ierii yksek byk lekli yatrmlar zen-dirmek olduu belirtilmitir.20 Yeni tevik sisteminde, 2002 ylnda kabul edi-len istatistiki blge birimleri temelinde sosyo-ekonomik gelime dzeylerinegre drt blge tanmlanmtr (Bkz. ekil 1).

ekil 1: Yeni Tevik Sisteminde Blgeler

Kaynak: www.yoikk.gov.tr

17 Babakan Recep Tayyip Erdoann Yeni yatrmlar tevik, istihdam paketi ve kredi garantisi desteineilikin basn toplantsnda yapt konumann metni, www.basbakanlik.gov.tr, (1.12.2009).

18 a.g.e.19 Karar Says: 2009/15199,Resmi Gazete, Tarih/Say:16.7.2009/27290.20 Karar Says: 2009/15199,Resmi Gazete, Tarih/Say: 16.7.2009/27290.


13/23


Birinci blgede motorlu kara tatlar, elektronik, ila, makine imalat, tbbi,hassas ve optik alet yatrmlar gibi yksek teknoloji gerektiren yatrmlar; 2.

blgede makine imalat, akll ok fonksiyonlu tekstil, metalik olmayan mineralrnler, kt, gda ve iecek imalat yatrmlar gibi grece daha dk teknolo-

ji gerektiren yatrmlar; 3. ve 4. blgelerde ise tarm ve tarma dayal imalat sa-nayi, konfeksiyon, deri, plastik, kauuk, metal eya gibi emek youn sektrlerintevik edilmesi ngrlmtr.21 Burada 2007 K Raporunda da yer alan, ba-ta tekstil olmak zere ihracat oran dmekte olan emek-youn sektrlerin u-cuz emek blgelerine g ederek rekabet avantajn korumas nerisinin man-t aynen korunduu gibi, bir adm daha ileriye gtrlerek, sermayenin ucuzemek iin baka lkelere g etmek zorunda kalmakszn lke iindeki ucuzemek blgelerine g etmesi tevik edilmektedir. Bylece Trkiyenin kendiinini yaratmas hedefine somutluk kazandrlmaktadr.

Tevik paketinde, yatrmclara byklklerine, sektrlerine ve blgelerinegre bir dizi tevik verilmesi ngrlmtr. Paketin 4. maddesinde belirtilenasgari sabit yatrm tutarnn zerindeki tm yatrmlarn, blgesel ayrm yapl-makszn, makine tehizat almlarnda gmrk vergisi muafiyeti ile katma deervergisi istisnasndan yararlanmas; buna ek olarak 1. ve 2. blgelerdeki yatrm-larn vergi indirimi, sigorta primi iveren hissesi destei ve yatrm yeri tahsisidesteinden yararlanmas; 3. ve 4. blgelerdeki yatrmlarn ise bunlara ek ola-rak kullanlacak kredilerde faiz desteinden yararlanmas ngrlmtr.

Benzer politikalar, 2009 Ekim aynda DPT tarafndan yaynlanan ve 2010-

2012 dnemini kapsayan Orta Vadeli Programda yine krize referansla meru-latrlarak yer bulmutur. Programda sanayi ve hizmetlerde yksek katma de-erli retim yapsna geiin salanmas; yeni tevik sistemi erevesinde byklekli yatrmlar ile blgesel bazda belirlenen sektrel yatrmlarn desteklen-mesi; bilgi youn ve yksek teknoloji tabanl retim yapsnn gelitirilmesineynelik kaynaklarn artrlmas gibi politikalarn nemi vurgulanmtr (DPT,2010: 25). Son olarak, 2010 Aralk aynda Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafn-dan yaynlanan ve 2011-2014 dnemini kapsayan Trkiye Sanayi Stratejisi Bel-gesinde de 2008 krizinin ardndan kresel rekabet gcn artrmann yeni birnem kazand vurgulanm ve bu balamda Trkiye Sanayi Stratejisinin ge-nel amac orta ve yksek teknolojili rnlerde Avrasyann retim ss olmakolarak belirlenmitir (Sanayi ve Ticaret Bakanl, 2010: 7-10). Bylece Trki-yede retimin sektrel ve sosyo-meknsal yapsnn dnmne ilikin olarak2000li yllar boyunca DPT raporlarnda ve zellikle 2007 K raporunda belir-lenen politikalar, kriz gereke gsterilerek daha da pekitirilmitir.

21Resmi Gazete, Tarih/Say: 16.7.2009/27290.


14/23


Kriz Sonrasnda stihdam Politikalar

Yeni tevik ve istihdam paketinin istihdama ilikin blmnde ise isizliiazaltma ad altnda aktif igc programlarnn glendirilmesi vurgulanm-tr. Babakan Erdoan, yeni tevik paketiyle ilgili yapt basn aklamasnda,

bu programlarla yaklak 120 bin isize 6 aya kadar i imkan oluturulacan;vasfl igc ihtiyacnn giderilmesi iin mesleki eitim faaliyetlerinin genile-tileceini; lise ve st eitim ald halde isiz olan 100 bin gencin 6 ay boyun-ca stajyer olarak istihdam edileceini ve firmalarn yl sonuna kadar mevcut is-tihdamlarna ilave olarak ie alacaklar personelin sosyal gvenlik primlerinin 6ay boyunca devlet tarafndan karlanacan belirtmitir.22 Sz konusu dzen-

lemeleri, 2000li yllar boyunca igc esneklii ad altnda gndeme getirilengeici ve ksa sreli ilerin yaygnlatrlmas, uyum salayabilirlik ve istihdamedilebilirlik gibi politikalarn devam olarak okumak mmkndr. Bir farkla ki,

bu kez kriz gereke gsterilerek sz konusu politikalarn yk de sermayedendevlete aktarlmaktadr.23

Kriz sonrasnda istihdam artrma gerekesiyle yaplan bir dier dzenlemedekamuoyunda yeni klelik yasas olarak bilinen Kanunu, sizlik Sigor-tas Kanunu ve Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununda Deiik-lik Yaplmasna Dair Kanundur.24Yasann 1. maddesinde, zel istihdam bro-larnn geici i ilikisi iinde, i szlemesi olan iisini, cret karlnda 18aya kadar bir baka iverene kiralamasna olanak tannmakta ve devredilen ive-rene ii zerinde sosyal gvenlik ve kdem tazminat denmesi gibi herhangi

bir sorumluluk yklenmemektedir. Sendikalarn youn muhalefeti sonucunda,sz konusu madde Cumhurbakan tarafndan yeniden grlmek zere Mecli-se gnderilmi; ve Meclis, zel istihdam brolarnn geici i ilikisi kurmasnaolanak tanyan dzenlemeyi kartarak, dier maddeleri kabul etmitir.25Kabuledilen maddeler arasnda hkmetin, iten karlan iilerin alabilecei isizlikdeneinin biriktii sizlik Sigortas Fonunu, 2009-2012 arasnda Hazineyeve tevik olarak iverenlere aktarmasna olanak veren dzenlemeler de yer al-

22 Babakan Recep Tayyip Erdoann Yeni yatrmlar tevik, istihdam paketi ve kredi garantisi desteine

ilikin basn toplantsnda yapt konumann metni, www.basbakanlik.gov.tr, (1.12.2009).23 Burada sz edilen dzenlemelerden nemli bir blm Trkiye Kurumu gc Uyum Hizmetleri

Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik bal ile 19 Haziran 2009da Resmi Gazetedeyaynlanarak yrrle girmitir(Resmi Gazete, Tarih/Say: 26.6.2009/5920). Bu balamda kriz gerekesi-yle hzlandrlan en nemli dzenleme ise, blgelere gre farkllaan vasfl igc ihtiyacn karlamakamacyla 2009 ylnda a-lma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Milli Eitim Bakanl, TOBB ve TOBBEkonomi ve Teknoloji niversitesi ibirliinde BECER10 sloganyla balatlan Uzmanlam MeslekiEitim Merkezleri Projesidir. Sz konusu proje erevesinde isizlik sigortas iin KUR'a bavuran i-sizlerin de yzde 80'inin bulunduu 19 ilin istihdam haritas karlm ve bu harita dorultusunda meslekieitim kurslar balatlmtr. Ayrntl bilgi iin bkz. www.umem.org.tr/, (10.1.2011).

24Resmi Gazete, Tarih/Say: 26.6.2009/5920.25 Kanun No.5921, Resmi Gazete, Tarih/Say: 18.8.2009/27323.


15/23


m; bylece isizlik fonu olarak iilerin elinde kalan tek kaynak da sermayeyeaktarlmtr (Mftolu - zgn, 2010).

gc esnekliine ynelik politikalar Orta Vadeli Programda da yer bul-mutur. Programda, aktif igc politikalarnn yaygnlatrlmas; hayat boyurenme stratejisinin uygulanmas; isizlere ynelik ksa vadeli istihdam yara-tan programlara devam edilmesi; gvenceli esneklik (flexicurity) yaklamerevesinde esnek alma modellerinin tevik edilmesi gibi neriler yer alm-tr. Burada sz edilen gvenceli esneklik kavramna zellikle dikkat ekmekgerekir. 1990larn ortalarnda Avrupada ortaya kan gvenceli esneklikkavramyla, iverenlerin tercihini yanstan esnek alma ile iilerin talep et-

tii gvenceli alma arasnda bir ara sistem kastedilmekte; bu sistemde ive-renlerin ie alma ve iten karma sreleri kolaylatrlrken, iilere iten ka-rlma halinde yeni bir i bulabilmeleri iin gereken eitimin salanmas ng-rlmektedir (Uslu, 2010). Dolaysyla, bir yandan gvenceli n ekiyle esnek-letirme politikalarnn merulatrlmas amalanrken, te yandan da iilerinuyum salayabilirlik ve istihdam edilebilirlik yeteneklerini gelitirerekkendi gvencelerini kendilerinin salamalar beklenmektedir. Trkiyede ilk de-fa TSK tarafndan 2006 ylnda gndeme getirilen bu kavram, zellikle zel is-tihdam brolarna ilikin dzenlemenin Cumhurbakan tarafndan veto edilme-sinden sonra yeniden gndeme getirilmi, son olarak da hkmetin, 2010 ylHaziran aynda aklad Ulusal stihdam Stratejisi taslanda yer almtr.2023 ylna kadar uzanan bir zaman dilimini kapsayan taslakta, gvenceli es-

neklik yannda kdem tazminatlarnn kaldrlmas, zel istihdam brolar-geicii ilikisinin yaygnlatrlmas ve blgesel asgari crete gei gibi, daha ncesendikalarn gl muhalefeti nedeniyle rafa kaldrlan kritik konular yer almak-tadr. Ali Babacann taslakla ilgili olarak yapt aklama, srecin bundan son-ra ne ynde ilerleyeceinin ipularn gstermesi asndan ilgintir:

Bizim yatrm tevik programmz devam edecek. Ancak hizmetler sektr veistihdam odakl da meseleye ayrca bakmamz gerekecek. Ulusal istihdam stratejisi

belgesi zerinde alyoruz. 200 kiilik ekip, i dnyas ve akademisyenlerlebirlikte alyor... stihdam meselesine ilk defa bu kadar uzun vadeli baklyor...Trkiye olarak bamz kaldrp daha uzun vadeye baktmzda yapsal reformlaren nemli gndem maddemiz. Uzun vadede Trkiyenin daha yksek katma deeroluturmasn salayacak, ekonomik yapy daha shhatli bir ekle getirecek,

verimlilii artracak reformlar... Bu konuda eitim, yarg reformu, Ar-Ge veyenilikilik reformu son derece nemli.26

Sonu olarak, 2008 krizinden sonra alnan ekonomik nlemlerin, Babacannszn ettii uzun vadeli yapsal reformlar dorultusunda nemli mesafelerkatedilmesini salad ve nmzdeki dnemde srecin daha da derinletirile-

26 Temmuzda ulusal istihdam stratejisi aklanacak,Radikal Gazetesi, 26.5.2010.


16/23


cei anlalmaktadr. Bu srecin, devletin rol ve yapsnda ne tr bir dnmeiaret ettii sorusu ise aada ele alnacaktr.

Kriz Srecinde Ekonomi Ynetimi

Kriz srecinde devletin edindii yeni rolleri anlamak iin Trkiyede serma-ye birikiminin son on yllk ynelimlerine geri dnmemiz gerekir. Bu ynelim-lerin temel zellii, kresel kapitalizmle ticari-sermaye ve para-sermaye teme-linde btnleme srecinden (1980ler ve 1990lar), retken-sermaye temelinde

btnleme srecine (2000ler) geitir. Yeni sanayileme politikalarnn nplana kt bu sre, devletin rolnde ve yapsnda da kkl dnmleri ge-rektirmi; bu srete devlete, sermaye ile yakn ibirlii iinde, aktif olarak yn-

lendirici ve dzenleyici bir rol atfeden yeni kurumsalc yaklamlar, ulusal siya-sa oluumunda n plna kmtr.27

Kurumsalc yaznda devlete atfedilen bu yeni roln teorik nclleri, PeterEvansn kresel ekonomide devlet ile sermaye arasndaki ilikileri tanmlamakzere kulland gml zerklik (embedded autonomy) kavramnda buluna-

bilir (Evans, 1995). Evansa gre, devletin sanayileme srecindeki rolne ili-kin tartmalarda evreden sz etmek mmkndr. Birinci evre olan 1950lerve 1960larda devletin temel ilevi, ithal ikmeci politikalar yoluyla devlet ko-rumas altnda yerel bir giriimci snfn yaratlmasn salamaktr. kinci evreolan 1970ler ve 1980lerde ise devletin rol, yapsal uyarlama politikalar do-rultusunda mlkiyet haklarnn korunmasna indirgenmitir. Ancak, bu yakla-

mn paradoksu, sorun olarak grlen devletten ayn zamanda zm olmasnnbeklenmesidir. 1980lerin sonundan itibaren balayan nc evrede bu para-doksu amak zere, devletin temel ilevi yeniden tanmlanmtr. Bu tanma g-re, kresel ekonomide devletin rol, zel sektr ile daha yakn bir iliki kurarakuluslararas rekabetin souk rzgrlarna maruz kalan sermayedarlara ayaktakalmalar iin gerekli bilgiyi salamaktr ve bunu yapabilmek iin devletinsermaye iine gml ama ondan zerk olmas gerekir.28

Trkiyede devletin gml zerklii sistematik bir biimde ilk kez 2001ylnda oluturulan Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu(YOKK) ile kurumsallatrlmtr. YOKKin yapsna bakldnda, st dzeyekonomi brokrasisi (Maliye Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT, Ha-zine ve D Ticaret Mstearlar) ile sermaye kesimlerinin temsilcilerini

(TOBB, TSAD, YASED ve TM Bakanlar) biraraya getirdii grlr. 2004ylnda bu yapya, okuluslu irketlerin st dzey yneticileri ile Dnya Banka-

27 Bu yaklamlarn bir rnei iin bkz. Rodrik (2004). Trkiye rneinde sz konusu yaklamlarnbtnlkl bir savunusu iin bkz. (ni enses, 2007). Kurumsalc devlet kuramlarnn neoliberalizmbalamnda eletirel bir analizi iin bkz. (Ouz, 2006: 149-152).

28 Bu yaklam Dnya Bankasnn 1990l yllarn sonundan itibaren benimsedii ynetiim paradigmasnakaynaklk etmitir. Sz konusu paradigmann Trkiye rneinde ayrntl bir incelemesi iin bkz. (Bayramo-lu, 2005).


17/23


s, IMF, Avrupa Yatrm Bankas gibi uluslararas kurulularn temsilcilerini deieren Yatrm Danma Konseyi eklenmitir.29 Devletin, sermayedarlarn iinegml ama onlardan zerk bir biimde hareket ederek hepsine uluslararas re-kabette ayakta kalmalar iin gerekli bilgiyi salama ilevini vurgulayan kurum-salc yaklama dayal neriler 2007 K Raporunda da yer almtr. Rapordazel sektrn bilgi ihtiyacnn devlet tarafndan karlanmasn salamak zere,Trk sanayicilerinin, faaliyet gsterdikleri sektrn kresel deer zincirininhangi ksmlarna ne ekilde entegre olmalar gerektii ve deer zincirinin nekadar geni bir halkasna yatrm yapmalarnn verimli olaca hakknda tek ba-larna edinemeyecekleri malumatn zel sektre aktarlmas nerilmektedir(DPT, 2007: 11). Raporda ayrca imalat sanayiinin kresel ekonomiye entegras-yonu ve rekabet gcnn artmas iin stratejik koordinasyon gerektii vurgu-lanarak, devletin bu sreteki rol yle tanmlanmaktadr:

Kresel ekonomiye entegrasyonun lkenin uzun dnemli byme stratejilerineuygun bir ekilde gerekleebilmesi iin irketler kesimine malumat salayacak,kamunun karar alma srecine entegre olarak yerli ve yabanc yatrmlar etkin birtevik sistemiyle ynlendirecek bir kamuzel sektr diyalog mekanizmasnn ku-rulmas gerekmektedir. Bu mekanizma kamu ile irketler kesimi arasnda ift ynl

bir malumat ak salayacaktr. zel sektrden salanan malumat analiz edilerekfirmalarn verimli alanlara yatrm yapmaya ynlendirilmesi salanacaktr (DPT,2007: 150).

Dolaysyla devletin, ekonomik politikalara ilikin kararlar hem kamu-zelsektr diyalog mekanizmasn kullanarak sermayenin farkl kesimleriyle dahafazla etkileim halinde almas, hem de stratejik koordinasyon yoluyla devletintm blmelerini ayn ynde harekete geirmesi nerilmektedir. Raporda ayrcaKnn belirledii politika nerilerinin Ekonomik Koordinasyon Kurulu ben-zeri diyalog mekanizmalarnca gndemine alnmas gerektii belirtilmektedir(DPT, 2007: 150).

2008 krizinden sonra, tam da K Raporundaki bu neriler dorultusundaEkonomi Koordinasyon Kuruluna (EKK) yeni ilevler yklenmitir. EKK,2004 yl Mays aynda ekonomik gelimelerin daha yakndan izlenmesi ve ba-kanlar aras iletiimin artrlmas amacyla Bakanlar Kurulu bnyesinde kurul-mu,30 2008 krizi sonrasnda ise, kriz ynetimi balamnda yeni bir nem ka-zanmtr. 28 ubat 2009da yrrle giren 5838 sayl yasayla Babakanlk

Tekilat hakkndaki kanuna yeni bir madde eklenerek EKKya yasal stat ve-rilmitir. Yasaya gre, EKK babakann belirleyecei bakanlardan oluur ve ku-rul yesi babakan yardmcs, Kurula bakanlk eder. EKK toplantlarna ko-nuyla ilgili bakanlar ve kamu grevlileri ile zel sektr, sivil toplum kurulular

29 www.yoikk.gov.tr, (1.12.2009).30 Ekonomiye sk takip,Radikal Gazetesi, 18.5.2004.


18/23


ve niversitelerin temsilcileri davet edilebilir. EKKnn grevleri arasnda iseunlar saylmaktadr:

Ekonomik istikrarla ilgili gelimeleri izlemek ve deerlendirmek; para, kredi,finans, maliye, borlanma, gelirler ve dier ekonomi politikalar ile plan ve prog-ramlarn tespitinde, uygulanmasnda ve gncelletirilmesinde koordinasyonu sa-lamak; kresel ve ulusal ekonomi ile ilgili gelimeleri izlemek, deerlendirmek, ge-rektiinde aratrmalar yapmak veya yaptrmak; gerektiinde, gelir azaltc veyaharcama artrc nerileri deerlendirmek, uygun grlenler hakknda etki analizle-rini yapmak veya yaptrmak, devlet yardmlar politikalarnn tespitinde, uygulan-masnda ve gncelletirilmesinde koordinasyonu salamak.31

Bu ifadelerden grlebilecei gibi, krizden sonra EKK, temel ekonomik ka-

rarlarla ilgili btn yetkileri elinde toplayan bir yapya dntrlm; ayrcagerektiinde aratrmalar yapmak ya da yaptrmak ifadesinden de anlalacagibi, sermayenin organik aydnlarnn da karar srecine katlarak sermayedarla-ra bilgi aktarmalarn salayan bir platform ilevi grmtr. Kriz sonrasnda

btn kritik kararlar EKK toplantlarnda alnmtr. st dzey ekonomi brok-ratlar ile iveren rgtlerinin katld bu toplantlara emek rgtlerinin temsil-cileri ise nadiren arlm; ancak ulusal istihdam stratejisi rneinde olduugibi, snfsal olarak fazla atmal ve dolaysyla toplumsal meruiyeti sala-mann fazla zor olduu konularda gstermelik olarak srece katlmalar isten-mitir. Burada ilgin olan, EKKnn btn bunlar hem ok sk hem de farkl

blgelerde toplanarak gerekletirmesi; bylelikle sermaye birikiminin hzladeien ve blgelere gre farkllaan gereklerine uygun politikalar farkl yerel-liklerdeki sermaye kesimleriyle etkileim halinde hzla belirleyebilmesidir. By-lelikle devlet, 2008 krizini sadece ekonomi politikalarnn ierii asndan de-il, ekonomi ynetiminin mekanizmalar asndan da frsata evirmitir. Mays2010da YOKKin ibirlii ile TEPAV ve Dnya Bankas tarafndan ortaklaahazrlanarak yaynlanan Trkiye Yatrm Ortam Deerlendirmesi: Krizdenzel Sektr nclnde Bymeye adl raporda, bu ynde atlan admlartakdir edilerek, Trkiyede dzenleyici reformlarn daha da gelitirilmesi iintm kamu kurumlar ve hkmet kademeleri tarafndan uygulanan bir tmdevlet yaklam iinde yrtlmesi ve bu amala dzenleyici reformlarn tek

bir gzetim organ oluturarak kurumsallamasnn glendirilmesi gerektiivurgulanmtr (Dnya Bankas, 2010: 154). Btn bu dnmlerin devletin

yeniden yaplanmas asndan ne ifade ettii sorusu ise sonu blmnde elealnacaktr.

SOU

Bu yazda Trkiyede devletin 2008 krizine ynelik tepkileri, Trkiyedesermaye birikiminin 1990larn sonundan itibaren girdii yeni evre balamnda

31 Kanun No.5838,Resmi Gazete, Tarih/Say:28.2.2009/27155 (Ek madde 9: 18/02/2009-5838 S.K./27.mad).


19/23


ele alnm ve devletin krizi, sz konusu evrenin gerektirdii ekonomi politika-larn ve ynetsel mekanizmalar hzla hayata geirme anlamnda frsata dn-trd gsterilmitir. Dolaysyla, burada krizin frsata dntrlmesi ile kas-tedilen, krizin sadece AKP yanda sermaye kesimleri asndan ya da genel an-lamda emek karsnda sermayenin karlar asndan deil; Trkiyede serma-

ye birikiminin son on yllk zgn ynelimleri asndan frsata dntrlmesi-dir. Bu ise, arasalc devlet kurgularnn aksine, devletin sermaye birikim sreciile ilikisinin daha yapsal bir nitelik kazandn gsterir. Bu srete ekonomi

politikalarna yn veren kurumsalc yaklamlar ise, srecin elikilerini ve oto-riter niteliini gizleme anlamnda ideolojik bir ilev grmtr.

Kurumsalclkla ilgili temel sorun, kresel rekabet gcnn artrlmasndansz ederken analiz birimi olarak ulusal ekonomileri temel almas ve ulusal eko-nomilerin rekabet gcn artrma sorumluluunu da kendi ulus-devletlerineyklemesidir. Baka bir deyile, bu kurguda sz konusu olan, kendi ulus-devletleri tarafndan desteklenen ulusal sermayeler arasndaki kresel rekabettir.Bu yaklam, bir yandan ulus-devletlerin kendi corafyalarndaki sermayelerinkamusal ihtiyalarn karlamak zere dzenlemeler yapmalarn salama an-lamnda pratik bir ilev tarken; te yandan da sermayeler aras rekabetin yeri-ne ulusal ekonomiler arasndaki rekabeti koyarak sermayenin farkl kesimleriarasndaki elikilerin stn rtmekte ve bylelikle sreci ulusal ekonomileringlendirilmesi balamnda merulatrmaktadr. Oysa kresel rekabet srecin-de ulus-devletlerin dzenleyici rolnn artmasnn arkasnda, tam da sermaye-

nin farkl kesimleri arasndaki elikileri idare etmenin giderek artan karmak-lnn yatt grlebilir. Bu noktada kreselleme srecinde devletin rolneksaca deinmekte yarar vardr.

ncelikle, kapitalist toplumlarda ulusal siyasa oluumunun her zaman eli-kili bir sre olduu belirtilmelidir. Bunun nedeni, kapitalist devletin, farklsermaye kesimlerinin elikili birliini, egemen sermaye kesiminin hegemonya-s altnda, ancak, btn sermaye kesimlerini gzetecek biimde rgtleme zo-runluluudur (Poulantzas, 1968). Kreselleme srecinde bu zorunlulua, dev-letin, uluslararas birikim sreciyle eklemlenme biimlerine gre karlar fark-llaan sermaye kesimleri arasnda arabuluculuk yapma zorunluluu eklenir(Panitch, 1994: 71). Uluslararas birikim sreciyle ticari-sermaye temelinde ek-lemlenme evresinde, ulus-devletlerin arabuluculuk rol daha ok gmrk ve ti-caret politikalar alannda ortaya karken; sermaye piyasalarnn dnya le-inde btnlemesiyle birlikte dviz kuru ya da faiz oran gibi para politikalarda ulus-devletlerin arabuluculuunu gerektiren alanlar arasna girmitir (Bryan,1995: 84). Trkiye rneine dnecek olursak, 1980lerde sermaye ii elikile-rin daha ok gmrk ve ticaret politikalar zerinden yaandn, 1990larda ise

bu elikilere dviz kuru ya da faiz oran gibi para politikalarna ilikin eliki-lerin eklendiini grebiliriz. 1990larn sonlarndan itibaren gndeme gelen yeni


20/23


sanayileme ynelimi ise, sz konusu elikilere, yatrm ve tevik politikalarnailikin elikileri de eklemitir. Yeni tevik politikalarnn, retimin sektrel vesosyo-meknsal dnmne ynelik olarak byklk, sektr ve blge temelin-de farkllat da hesaba katlrsa, sermaye ii elikilerin daha da eitlenerekkarmaklat ve sz konusu elikilerin idaresinin devletin dzenleyici rol-n ok daha fazla n plna kard sylenebilir. Bu durum ise, ekonomik po-litikalara ilikin kararlarn, hem sermayenin byklk, sektr, blge ve kresel

birikim sreciyle eklemlenme biimine gre ayran eitli kesimleriyle dahafazla etkileim halinde, hem de daha merkezilemi bir biimde alnmasn ge-rektirmektedir. Kurumsalc yaklamlar, bu dnm ulusal ekonomilerin re-kabet gcn artrmaya dnk dzenlemeler biiminde kurgulayarak, hem sre-cin elikili doasn, hem de sz konusu elikilerin idaresinde devletin otori-terleme ynnde geirdii dnmleri gizlemektedir.

Sz konusu dnmn anlalmasnda otoriter devletilik kavramna ba-vurmakta yarar vardr. Otoriter devletilik, kapitalizmin belirli bir aamasndasiyasal alann daralmas, devlet aygtnn glenmesi, ve devlet aygt iinde y-rtmenin zerkleerek n plana kmas gibi eilimlerle tanmlanr (Poulantzas,1978: 203-247). Bu eilimler, gnmzde zellikle neoliberal politikalarn top-lumsal mdahalelerden uzak bir biimde hzla uygulanmasna ynelik ilevsel-likleri nedeniyle daha da belirgin hale gelmitir (Jessop, 2006). Bu nedenle, g-nmzde kapitalist devletin ald biimi neoliberal otoriter devletolarak kav-ramlatrmak mmkndr (Ouz, 2008). Bu yndeki eilimler Trkiyede de

1980 sonrasnda atlan bir dizi kurumsal admla belirginlemitir. 1980li ve1990l yllarda bu dorultuda nemli adm atlmtr. Birincisi, siyasi parti-lere konan kstlamalar yoluyla siyasal alan daraltlm, tek sesli ve ideolojiler-den arndrlm bir siyasal yap yaratlarak toplumsal elikilerin idaresi etkili

bir biimde siyasal alandan devlet aygtna aktarlmtr. kincisi, nemli eko-nomik politika kararlar Meclis atlanarak Bakanlar Kurulunun kard kanunhkmnde kararnamelerle alnm ve bu yolla yrtme organ yasama karsn-da glendirilmitir (Gler, 1996). ncs, ekonomi ynetimiyle ilgili karar-lar dorudan Babakanla bal olarak hareket eden Hazine ve D TicaretMstearlnda toplanmtr (Gzelsar, 2008). 1990larn sonuna gelindiindeise, retimin sektrel ve sosyo-meknsal dnm yoluyla kresel rekabet g-cn artrma ynndeki politikalar, hem emek zerindeki kontrol mekanizmala-

rnn, hem de sermaye ii elikilerin blge ve sektr temelinde daha da eitle-nerek karmaklamasna yol amtr. Bu nedenle sermaye birikimi srecininidaresi, neoliberal otoriter devlet biiminin yeni mekanizmalarla pekitirilmesinigerektirmitir. Bu mekanizmalar arasnda, st dzey ekonomi brokratlar ileiveren rgtlerini biraraya getiren YOKK ve benzeri oluumlar n plana k-mtr. 2008 krizi sonrasnda bu oluumlara yeni ilev ve yetkilerle donatlanEKK da eklenmi; bylelikle devletin farkl sermaye kesimlerinin elikili ta-


21/23


lepleri arasndaki arabuluculuk roln daha hzl ve etkin bir biimde yerine ge-tirmesi salanmtr. Sonu olarak Trkiyede devlet, 2008 krizini hem sermaye

birikiminin uzun vadeli ynelimleri, hem de birikim srecinin ynetim meka-nizmalar asndan yapsal bir frsata dntrmtr.

KAYAKA

Aslan, Onur Ender (2005),Kamu Personel Rejimi: Stat Hukukundan Esneklie,TODAE Yayn, Ankara.

Bayramolu, Sonay (2005), Ynetiim Zihniyeti, letiim Yaynevi, stanbul.

Bryan, Dick (1995), The Chase Across the Globe: International Accumulation and theContradictions for ation States, Westview Press, Boulder.

Cammack, Paul (2006), The Politics of Global Competitiveness,Papers in thePolitics of Global Competitiveness, No. 1, Manchester Metropolitan University.

DPT (2001), Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: 2001-2005, Devlet Planlama Tekila-t, Ankara.

DPT (2003), Trkiye Sanayi Politikas: AB yeliine Doru, Devlet Planlama Tekilat,Ankara.

DPT (2006),Dokuzuncu Be Yllk Kalknma Plan, Devlet Planlama Tekilat, Ankara.

DPT (2007),Dokuzuncu Kalknma Plan: Sanayi Politikalar zel htisas KomisyonuRaporu, Devlet Planlama Tekilat, Ankara.

DPT (2010), Orta Vadeli Program (2010-2012), Devlet Planlama Tekilat, Ankara.

Dnya Bankas (2010), Trkiye Yatrm Ortam Deerlendirmesi: Krizden zel Sektr

nclnde Bymeye, Rapor No. 54123-TR, Mays 2010.Ercan, Fuat (2004), Sermaye Birikiminin elikili Sreklilii: Trkiyenin Kresel

Kapitalizmle Btnleme Srecine Eletirel Bir Bak, Balkan, Neecan Savran,Sungur (Der.),eoliberalizmin Tahribat, Metis Yaynlar, stanbul.

Ercan, Fuat (2006), Trkiyede Kapitalizmin Sreklilik inde Deiimi (1980-2004),Ylmaz, Demet vd. (Der.), Trkiyede Kapitalizmin Geliimi, Dipnot Yaynevi, An-kara.

Ercan, Fuat (2010), Trkiyeyi Anlamak: Bir ereve Denemesi, Gngen, Ali Rzavd. (Der.),Emek ve Siyaset, Dipnot Yaynevi, Ankara.

Ercan, Fuat - Ouz, ebnem (2007), Rethinking Anti-Neoliberal Strategies through thePerspective of Value Theory: Insights from the Turkish Case, Science and Society,Vol.71, No: 2, p.173-202.

Ercan, Fuat - Gltekin - Karaka, Derya - Tanylmaz, Kurtar (2008), Trkiyede Ser-maye Birikimi, Sanayileme Politikalar ve Sektrel Deiimler, Arslan, G. Elmas(Der.), eitli ynleriyle Cumhuriyetin 85. Ylnda Trkiye Ekonomisi, G HasanAli Ycel Aratrma ve Uygulama Merkezi, Yayn No 4, Ankara, s. 213-252.

Ercan, Fuat - Uzunyayla, Ferda (2008), A Class Perspective on the New Actors andTheir Demands from the Turkish Education System, Hill, Dave - Rosskam, Ellen


22/23


(Eds.), The Developing World and State Education: eoliberal Depredation andEgalitarian Alternatives, Routledge, London.

Ergne, Nuray (2010), Finansallama Dneminde Ge Kapitalistleen lkelerinStratejileri: Trkiye rnei,Praksis, Say: 22.

Evans, Peter (1995),Embedded Autonomy: States and Industrial Transformation:Princeton University Press, Princeton, NJ.

FIAS (2001), Trkiye Yatrmlarn nndeki dari Engeller Raporu, www.yoikk.gov.tr,(10.12.2009).

Glalp, Haldun (1993),Kapitalizm, Snflar ve Devlet, Belge Yaynlar, stanbul.

Gler, Birgl Ayman (1996), Yeni Sa ve Devletin Deiimi: Yapsal UyarlanmaPolitikalar, TODAE Yayn, Ankara.

Gltekin - Karaka, Derya (2007) Snfsal Bir Sre Olarak Trkiye Banka Reformu,Trkiyede Kapitalizmin Gncel Sorunlar, Dipnot Yaynevi, Ankara, s.269-314.

Gltekin Karaka, Derya Ercan, Fuat (2008), Trkiyede Uluslararaslama Sre-cindeki Sermayenin retken ve Para Sermaye Arasndaki Zaman Ynelimli Strate-

jik Tercihi,ktisat, Iletme ve Finans, Cilt 23, Say 262, s.35-55.

Gltekin-Karaka, Derya (2009),Hem Hasmz Hem Hsmz: Trkiye Finans Kapitali-nin Dnm ve Banka Reformu, letiim Yaynlar, stanbul.

Gndodu, brahim (2009), Sermayenin Blgesel Kalknma Eilim(ler)i: KalknmaAjanslar Yasas zerine Tarihsel-Corafi Materyalist Bir nceleme,Praksis, Say19.

Gzelsar, Selime (2008),Kresel Kapitalizm ve Devletin Dnm: Trkiyede Mali

darede Yeniden Yaplanma, SAV Yaynlar, stanbul.Jessop, Bob (2006), Poulantzass State, Power, Socialismas a Modern Classic,

Historical Materialism Konferansnda sunulan bildiri, Londra, 8-10 Aralk.

Kse, Ahmet Haim - nc, Ahmet (2005) Size bir tas pirinPardon bulgur yetmezmi?,Evrensel Gazetesi, 6 Austos.

Kocabak, Ece - Ercan, Fuat (2009), New Industrial Policy and New Roles inProduction and Reproduction of Gender in Turkey,International Association for

Feminist Economics Kongresinde sunulan bildiri, Boston, 26-28 Haziran.

Mftolu, zgr - zgn, Yasemin (2010), Snflar Aras Mcadelede Yeni Bir D-neme: Trkiye'de2008 Krizi,Praksis, Say 22, s.151-174.

Ouz, ebnem (2006), Sermayenin Uluslararaslamas Srecinde MeknsalFarkllamalar ve Devletin Dnm, Ylmaz, Demet vd.(Der.),Kapitalizmi

Anlamak, Dipnot Yaynevi, Ankara, s.149-152.Ouz, ebnem (2008), Globalization and the Contradictions of State Restructuring in

Turkey, Yaynlanmam Doktora Tezi, York University, Toronto.

Ouz, ebnem - Ercan, Fuat (2010), Avrupa Birliinde Emek zerindeki Yeni Kont-rol Biimleri ve Trkiyedeki Sendikalarn Tepkileri, Gngen, Ali Rza vd. (Der.),

Emek ve Siyaset, Dipnot Yaynevi, Ankara.


23/23


ni, Ziya - enses, Fikret (2007), Global Dynamics, Domestic Coalitions and aReactive State: Major Policy Shifts in Post-War Turkish Economic Development,ODT Gelime Dergisi, Cilt 34, Say 2, Aralk, s.251-286.

zdin, Hlya Kendir (2009), Blgesel Kurulular: Trkiye'de Altyap AlanndakiKamu Kurulularnn Blgesel Dzeyde rgtlenmesi,Amme daresi Dergisi, Cilt42, Say 3.

Panitch, Leo (1994), Globalisation and the State, Socialist Register, Monthly ReviewPress, New York.

Poan, Burak zolu (2005), The Restructuring of the Turkish Public Sector as Partof the Strategy for Europeanisation, South-East Europe Review, No: 2, p.111-130.

Poulantzas, Nicos (1968),Political Power and Social Classes, Verso, London.

Poulantzas, Nicos (1978), State, Power, Socialism,New Left Books, London.

Rodrik, Dani (2004),Industrial Policy for Twenty First Century, UNIDO.

Sanayi ve Ticaret Bakanl (2010), Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesi: 2011-2014 (AByeliine Doru), www.sanayi.gov.tr, (10.1.2011).

Snmez, Mustafa (2009), 100 Soruda Kresel Kriz ve Trkiye, Alan Yaynclk, stan-bul.

Snmez, Mustafa (2010), Teetin Ykm, Yordam Yaynevi, stanbul.

Savran, Sungur (1992), Trkiyede Snf Mcadeleleri (1919-1980), Kardelen Yaynevi,stanbul.

Savran, Sungur (1994), Trkiye Kapitalizminin Krizi, Snf Bilinci, Temmuz.

Uslu, Hasan Faruk (2010), Gvencesiz Gvenlik,Radikal Gazetesi, 18 Temmuz.

krizi fırsata dönüştürmek

Documents