Kredi Riski

İçerik • Risk Nedir?• Kredi Riski nedir?• Kredi Riski Ölçümünde Temel Bileşenler • Kredi Riski Ölçümü ve Ölçüm Yöntemleri• Kredi Türevleri

Ekonomik değer ve/veya gelirdeki dalgalanma

Piyasa Riski

Kredi Riski

Operasyonel Risk

Piyasa fiyatlarındaki değişimden kaynaklanan

dalgalanmalar

Kredi kayıplarındaki değişimden kaynaklanan

dalgalanmalar

Yetersiz veya yanlış içsel yöntem, kişi ve

sistemlerden veya dışsal olaylardan

kaynaklanan dalgalanmalar

RİSK NEDİR?

PR OR

KR

KREDİ RİSKİ

• Kredi riski bir varlık veya borcun geri ödeme imkanını yitirmesi veya ödemede

gecikme yaşanması riskidir• Kredi riski için borç ödemesindeki

belirsizlik de diyebiliriz.

Kredi Riski Ölçümünde Temel Bileşenler • Temerrüt: Temerrüt, banka tarafından borçlunun banka grubuna olan

borcunu rehnin paraya çevrilmesi gibi yollara başvurmaksızın tümüyle ödemeyeceğini değerlendirdiği veya borçlunun yükümlülüklerinden herhangi birini yerine getirmeyi 90 günden fazla geciktirdiği durumu ifade eder.

Beklenen Kayıp: Beklenen kayıp, kredi riskine maruz bir portföyde beklenen ortalama kayıp oranıdır. Kayıp değeri, kredilerden dolayı ayrılması gereken genel karşılıkların hesaplanmasında temel bir kriter olarak dikkate alınır

Beklenmeyen Kayıp: Beklenmeyen kayıp, beklenen kayıpların ötesinde de gerçekleşebilecek, belirsizlik ve beklenen kayıp değerinin ortalaması etrafındaki dağılımdan dolayı oluşabilecek kayıptır

• Geri Kurtarma: Geri kurtarma ya da geri kazanılma oranı, kredinin, borçlusu tarafından ödenmemesi durumunda bankanın tahsil edebileceği veya geri alabileceği tutardır

• Rating Derece Kaymaları: Her rating derece kayması, bir takım gözlemlenebilen açıklayıcı değişkenlerin oransal risklerinin tahmin edilmesi koşulları altında ortaya çıkmaktadır.

• Riske Göre Ayarlanmış Performans Ölçümü: Finansal kurumların sermaye gereksinimlerinin belirlenmesinde, “Riske Göre Düzeltilmiş Sermaye Getirisi-RAROC” gibi gelişmiş risk yönetimi teknikleri kullanılmakta olup, bu teknikler, piyasa ve kredi riskinin kapsamlı olarak değerlendirilmesi ve yönetilmesine olanak tanımaktadır

• Riske Göre Sermaye: Basel II Uzlaşısı, Basel Komitesinin 1988’de kabul ettiği sermaye gereklerinin risk temeline dayandırılması yaklaşımını sürdürmekte olup; yeni yaklaşımın, asgari sermaye yeterliliği, sermaye yeterliliğinin denetimi ve piyasa disiplini şeklinde üç dayanak noktası vardır.

Kredi Riski Ölçümü ve Ölçüm Yöntemleri

• Kredilerin geri dönmeme (temerrüt) riskini ölçmek için çok değişik modeller kullanılmaktadır.

• Bankalar yaptıkları kredi ve kredi benzeri işlemlerde, borçlunun temerrüde düşme olasılığını bilmek istemektedirler. Bankalar oldukça teknik kredi riski ölçüm yöntemlerini geliştirmek için büyük çaba ve zaman harcamaktadırlar. Bunu başarmak, bankanın borçlu hakkında sahip olduğu bilginin miktarı ve kalitesi ile doğrudan ilgilidir.

• Bireysel banka kredilerinde çoğu bilgi içsel olarak toplanabileceği gibi, derecelendirme kuruşlarından da satın alınabilmektedir.

• Eğer borçlunun kalitesi hakkında kamuya açık bir bilgi yok ise, finansal kurum firmaya veya kişiye özgü faktörler (piyasada ünlülük, firmanın borçlanma oranı, kazançların düzenli olup olmaması, teminatlar) incelenecektir.

Lineer Diskriminant Modeli• Günümüzde kredi riskinin ölçülmesi konusunda çeşitli kantitatif

modeller kullanılmaktadır. 1968 yılında Altman’ın diskriminant yöntemi ile başlattığı ekonometrik çalışmalar çok yaygınlık kazanmıştır.

Altman’ın çok değişkenli diskriminant denklemi: Z= 1.2X 1 +1.4X 2 +3.3X 3 +0.6X 4 +1.0X 5• X 1 = Çalışma Sermayesi / Toplam Varlık Oranı• X 2 = Alıkonulan Kazançlar / Toplam Varlık Oranı• X 3 = Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç / Toplam Varlık Oranı• X 4 = Öz sermayenin Piyasa Değeri / Uzun dönem Borç Oranının Defter

Değeri• X 5 = Satışlar / Toplam Varlık OranıAltman'ın modeline göre • Z skoru < 1.81 olan firmalar riskli firma,• 1.81 < Z skoru < 2.99 arasında olan firmalar orta riskli • Z skoru > 2.99 olan firmalar düşük riskli kabul edilir.

Örnek : Kredi başvurusunda bulunan müşterinin finansal oranlarının aşağıdaki gibi

olduğunu varsayalım; X1 = 0.2, X2 = 0, X3 = - 0.2, X4 = 0.1, X5 = 2.0

Finansal oranlardan X2 sıfıra eşit, X3 ise negatif bir sayıdır. Bu demek oluyor ki, şirket bir önceki sene kar elde edememiştir.

Ayrıca, X4 = 0.10 olması, şirketin kaldıraç oranının, yani borçluluk düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir.

Ancak X1 ve X5, yani sırasıyla çalışma sermayesi ve satışların toplam varlıklara oranı, şirketin oldukça likit ve satış hacminin kayda değer olduğunu göstermektedir

• Z değeri, borçlunun kredi riski hakkında genel bir gösterge olarak karşımıza çıkmaktadır.

Z = 1.2 * (0.2) + 1.4 * (0) + 3.3 * (0.2) + 0.6 * (0.10) + 1.0 * (2.0) Z = 0.24 + 0 - 0.06 + 2.0 Z = 1.64

• Altman'ın kredi skorlama modeline göre, Z değeri 1.81'den daha düşük olan şirketler yüksek temerrüt riski bölgesinde bulunmaktadır.

• Sonuç olarak, banka bu müşteriye karlılığını yükseltene kadar kredi vermemelidir

Logit Model• Kredi kullanıcısının taşımakta olduğu kredi riskine yönelik daha

önce yapılmış olan çalışmalar söz konusu hane halkını riskli ve risksiz olarak iki gruba ayırma mantığı içersindedir. Söz konusu iki grup seklinde sınıflandırmanın yapılması nedeniyle lojistik regresyon analizlerinin yapılması son derece uygunluk taşımaktadır. Borcun geri ödenmeme riskini tahmin etmek amacıyla kullanılan Logit modelleri aşağıda gösterilen şekilde kredi talebinde bulunan şirket veya kişinin söz konusu krediyi haketme olasılığının tahmin edilmesinde kullanılmaktadır.

• Burada olasılıklar 0 ile 1 arasında sınırlandırılmışlardır.

• Kredi riskliliğinin olasılığı tesadüfü bir durum olmakla beraber tahmin edilebilme özelliğine sahiptir.

P it = eğer hane halkının t yılındaki kredi talebi red edilmiş ise 1, aksi halde sıfır değerini almaktadır.

• Bir şirketin veya kişinin kredileri açısından kötü bir niteliğe sahip olma olasılığı aşağıda belirtildiği şekildedir :

P[Y=1] = p0

• Bir şirketin veya hane halkının tüketici kredileri açısından kötü bir niteliğe sahip olmama olasılığı ise ;

P[Y=0] = 1-p0

• Olasılık oranları şu şekilde tanımlanmaktadırlar; bir gruptaki olayın oluşmasının olasılığının bir diğer grupta oluşmasının olasılığına oranıdır.

Örneğin, bu gruplar kadınlar ve erkekler, bir deneysel grup bir de kontrol grubu olabilir. Eğer her bir gruptaki olayın oluşma olasılığını p (ilk grup) ve q (ikinci grup) olarak kabul edersek olasılık oranı aşağıdaki şekilde ifade edilebilmektedir;

Olasılık oranının 1’e eşit olması, araştırılan koşul ya da olayın her iki grupta da yer almasının eşit bir ihtimal taşımakta olduğunu göstermektedir. Olasılık oranının 1’den daha büyük bir sayı olması ise araştırılan koşul ya da olayın birinci grupta yer alma ihtimalinin daha büyük olduğunu belirtmektedir. Olasılık oranının 1’den daha küçük bir sayı olması ise araştırılan koşul ya da olayın birinci grupta yer almasının küçük bir ihtimal taşımakta olduğunu göstermektedir. Olasılık oranının sıfıra eşit ya da daha büyük olması gerekmektedir

RAROC Modeli• 1998 yılında Deutsche Bank tarafından kurulan ve Amerika ile

Avrupa’da pek çok büyük banka tarafından uygulamaya geçirilen RAROC (Risk Adjusted Return on Capital) modeli riske göre düzeltilmiş sermaye getirisini hesap etmeye yöneliktir. Eğer RAROC oranı kıyaslama yapılan özsermaye getiri oranına göre oldukça yüksek ise kredi banka tarafından onaylanır.

• RAROC ; bankanın RAROC göstergesinin altına düşerse, kredinin karlı hale getirilmesi için vadesinin kredi yöneticileri tarafından yeniden gözden geçirilmesi gerekir.

• Sözkonusu oranın, bankanın içsel RAROC göstergesinin altında olması durumunda ise, kredi hemen reddedilir ya da kabul edilebilir

Expected Loss (EL)

Var değeri (Risk)

Unexpected Loss (UL)

• Modeli bir örnek ile açıklayalım. Bir şirket 1400 TL ye mal ettiği bir malı 1 ay vadeli olacak şekilde 1000 ABD dolarından yurt dışına pazarlamaktadır. Kurun değeri şuan için 1.5 TL/USD dir. Yapılan analiz ile VAR değerinin yani riskin 200 TL olduğunu düşünelim. Başka bir deyişle, bu yatırım için şirketin tutmak zorunda olduğu ekonomik sermaye 200 TL’dir denilebilir. Şirketin malı sattığı firmanın yükümlülüğünü yerine getirememe (default) olasılığının %5 olduğunu varsayımı altında beklenen kayıp 1000*1.5*(5%)=75 olacaktır. Bu durumda birim risk başına beklenen getiri aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır.

CreditMetrics CreditMetrics ilk defa 1997 yılında J.P.Morgan ve sponsorları tarafından,

“Riske Maruz Değer-RMD” çerçevesinde, krediler gibi alım satıma konu olmayan varlıkların ya da şirket tahvillerinin risklerinin ölçülmesi için kullanılmak üzere geliştirilmiştir

CreditMetrics’in cevaplamak istediği, “Eğer gelecek yıl kötü bir yıl olursa, kredilerimden ve/veya kredi

portföyümden dolayı ne kadar kaybederim?” sorusudur. Bir menkul kıymetin riske maruz değerini hesaplayabilmek için, kıymetin

piyasa değerine (P) ve o piyasa değerinin standart sapmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Belli bir zaman aralığı ve veri güven aralığı (%99 gibi) için riske maruz değer direkt olarak hesaplanabilmektedir.

• Kredilerin alım-satımı yapılmadığından, ne kredinin P değeri ne de standart sapması tespit edilebilmektedir.

Ancak mevcut olan veriler arasından, Kredi borçlusunun kredi notu, Bu kredi derecelendirme notunun bir sonraki yıl değişme olasılığı, Temerrüde düşen kredilerin geri ödenme oranları, Tahvil piyasalarındaki getiri oranları gibi göstergeler dikkate alınarak kredinin ve kredi portföyünün riske maruz

değeri bulunabilmektedir. Bu modelde, bir kredi derecesinden diğer bir kredi derecesine belli bir

zaman içerisinde geçme ve temerrüde düşme olasılıkları değerlendirilmektedir

Örneğin ;• beş yıl vadeli sabit faizli 100 milyon YTL değerindeki kredinin, yüzde 6 yıllık faiz

ile BBB derecelendirme notlu bir kredi borçlusuna tahsis edildiği varsayılmaktadır.

Kredi Derecelendirme Notunun Değişmesi

Yandaki Tablo 2 de BBB derecelendirmeli borçlunun bir sonraki yıl aynı derecelendirme düzeyinde kalma olasılığı, S&P, Moody's ve diğer tahvil analistlerinin geçmiş veri seti ile yaptıkları hesaplamalara göre, yüzde 86,93 olmaktadır. Öte yandan, borçlunun derecelendirme notunun yükselme (AAA) olasılığı olduğu gibi, düşme (CCC hatta temerrüt-D) olasılığı da söz konusudur.

Credit Risk+• Belli bir miktarın üzerindeki kayıpların karşılanması için bankanın sermaye gereğini

hesaplamaya odaklanarak, krediden beklenen kaybı ve bu kayıpların olasılık dağılımını tahmin etmeye çalışmaktadır.

• Sigortacılıktaki gibi düşünün, bir binada yangın çıkma olasılığı ve bir de eğer yangın çıkarsa binanın kaybedeceği değer. Bunu krediler için uygulayacak olursak ; bir kredi portföyünün uğrayabileceği kayıpların olasılık dağılımı, temerrüt olasılığı ve kaybın şiddetini birlikte göstermektedir.

• Bir sonraki dönemde, CreditMetrics'in aksine bir kredinin temerrüde düşme olasılığını sabit kabul eder (kredi notunun tarihsel olarak değişme olasılığı)

• Credit Risk+ ’in varsayımları; 1.Kredi portföyündeki tek bir kredinin temerrüde düşme olasılığı tesadüfidir, 2.İki ayrı kredinin temerrüde düşmeleri arasındaki korelasyon sıfırdır (tek tek kredilerin temerrüde düşme ihtimalleri birbirlerinden bağımsızdır) şeklindedir

Temerrüt Oranlarının Olasılık Dağılımı• Poisson dağılımını kullanarak, farklı sayılarda temerrüt oluşma olasılığı kolayca

hesaplanabilmektedir. İçerisinde 100 farklı krediyi bulunduran portföyde:

n tane temerrüt olasılığı = e-m * mn / n!• Burada e üstel fonksiyonu (e=2.71828), • m bu türden krediler için tarihsel ortalama temerrüt oranı • n temerrüt olasılıkları hesaplanmaya çalışılan kredilerin sayısı Örneğin ; 100 krediden 3 tanesinin gelecek yıl temerrüde düşme olasılığı,

(2.71828)-3 * 33 / 3!=0.224'dür. Bunun anlamı %22.4 olasılıkla 100 kredi içerisinden 3 tanesinin temerrüde düşeceğidir.

• Temerrüt adedinin kredi kaybının şiddeti ile çarpılarak, kredi kayıplarının dağılımının da hesaplanması mümkündür:

• 3 kredinin temerrüde düşmesi durumunda kayıp = 3*0.224*100.000 TL =67.200 TL

Kredi Türevleri Kredi riskine dayanak oluşturan varlığa sahip tarafın

(koruma alıcısı – protection buyer) sahipliği devretmeden yani bilançosundan çıkarmadan söz konusu varlık ile ilişkili kredi riskinin tamamını ya da bir kısmını belli bir komisyon karşılığında kredi işlemine taraf olmayan üçüncü bir kişiye (koruma satıcısı – protection seller) devretmesine ilişkin düzenlenen finansal sözleşmeler kredi türevi olarak tanımlanmaktadır.

Kredi Spread Opsiyonları (KSO)- Credit Spread Option (CSO)

• Kredi spread’larındaki değişikliklere karşı koruma ve aynı zamanda alım-satım imkanı veren bir kredi türevi türüdür. Kredi spreadi genel anlamıyla, kredi riski doğuran tahvilin ya da kredinin getirisi ile risksiz bir menkul kıymetin getirisi arasındaki farkı ifade etmektedir.

• CSO, varlıktan kaynaklanabilecek kredi riskine karşılık koruma sağlamayıp, kredi riskindeki gelişmelere karşı gelir ya da giderlerdeki değişimler için koruma sağlamaktadır.

• Örneğin, bir bankanın bir kredi müşterisine nakdi kredi tahsis ettiğini (kullandırma garantisi verdiğini) varsayalım. Kredi müşterisi tahsis edilen krediyi kullanmadıkça bankanın da bu kredinin temerrüte düşme olasılığına karşı koruma satın almasına gerek kalmayacaktır. Kredi müşterisinin daha uygun koşullarla kredi kullanmayı teklif edecek bir başka banka bulamaması ya da kredibilitesinin kötüleşmesi halinde bankadan krediyi kullanacaktır. Bu durumda da bankanın satın alacağı Temerrüt Takası Spreadi için ödeyeceği prim artacaktır. Söz konusu prim maliyetindeki artışa karşı banka kredi tahsis kararının verildiği tarihte satın alacağı Temerrüt Takası Spreadine Dayalı Opsiyon ile koruma sağlayacaktır

Kredi Temerrüt Swapı (KTS) – Credit Default Swap (CDS)