koninklijke nederlandse natuurhistorische vereniging afd ......uit eigen beweging (uiterlijk op 1...

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging afd. Bevelanden

’t Heelblaadje

34e jaargang, nummer 1 - 2017

Jaarverslagen 2016

Strandwerkgroep Neeltje Jans

Impressies Goudplaat

‘t Heelblaadje 1-2017

2

Foto op de voorpagina: IJshaar – Foto Gerda Spaander

Inhoud nummer 2017 - 1 3 Bericht van de penningmeester

Van de voorzitter

5 Agenda

9 Bestuursmededeling

10 Ledenbericht

11 Jaarverslagen 2016

17 Johannes Goedaert (1617-1668) Weet ik niet …..

18 Impressies Goudplaat

20 Wilgentakken met kwasten en knoppen

23 PTT-telling op het Schengepad

25 Nieuwjaarsexcursie Oranjezon

27

Strandwerkgroep Neeltje Jans

29 Vogels kijken met Birding Pal

Colofon

’t Heelblaadje is een uitgave van KNNV afdeling Bevelanden. Het verschijnt 5 keer per jaar en wordt aan alle leden en donateurs toegestuurd. Redactie: Ton de Koning, Anneke Nieuwenhuijze, Harry Raad Kopij a.u.b. opsturen/mailen naar Harry Raad, Capelleweg 9, 4416 PN Kruiningen of e-mail [email protected] Uiterste inleverdata: 15 januari, 15 maart, 15 mei, 15 september, 15 november. De Heelblaadjes verschijnen ongeveer 14 dagen na deze data.


3

Bericht van de penningmeester Door: Foort Minnaard Geachte leden, huisgenootleden, donateurs en huisgenootdonateurs, Graag uw aandacht voor de betaling van contributies en donaties voor het jaar 2017. U zou mij veel werk (en de vereniging een beetje geld) besparen door uw contributie/donatie uit eigen beweging (uiterlijk op 1 maart 2017) over te maken op het rekeningnummer van de KNNV afd. Beveland (IBAN NL20 INGB 0003 9394 12). Het is dan niet meer nodig om iedereen een brief te sturen over die kwestie. U kunt zelf nagaan aan de hand van betalin-gen in eerdere jaren welk bedrag voor u en/of uw gezin geldt. De tarieven blijven in 2017 gelijk: een donateur betaalt minimaal €11,50 en een huisgenootdonateur minimaal € 2,50; een lid betaalt in 2017 € 30, een huisgenootlid € 10. Alvast bedankt voor de te nemen moeite en indien u de contributie al voldaan heeft, hoeft u zich uiteraard niets meer aan te trekken van dit bericht.

Van de voorzitter

Door: Johan Eckhardt In deze inleiding heel kort over het bestuur, wat impressies over de website, een natuurbe-leefmoment en als afsluiting een soort Nieuwjaarsoverdenking. Pieter is nog aan het peilen onder de voge-laars om een nieuw bestuurslid te vinden. Ik heb nog geen naam gehoord, hij heeft er vertrouwen in, dus op de ledenvergadering in maart zullen we meer horen. Ook is er dan de uitslag van de fotowed-strijd, de jury heeft een zware taak omdat er best veel foto’s zijn ingezonden. De winnaars komen in het Heelblaadje en je kunt later, als je verhinderd bent op de vergadering, de resultaten op de website zien. Ik heb, uitgelokt door de mails over de ‘foto van de maand’, de website bezocht. Ik ben steeds meer onder de indruk van de websi-te, Bram heeft er een juweeltje van ge-maakt .De foto was een zilverreiger met een visje. Omdat ik er toch was, heb ik de link naar de vogels van 1948 eens gelezen;

als je dat nog niet gedaan hebt moet je dat zeker eens doen. Over het geheel geno-men kunnen we nu veel meer zien dan toen, al zijn er wel vreemde verschuivin-gen. Er waren toen bijvoorbeeld veel meer geelgorzen dan rietgorzen. Dat is dan weer jammer, zeker omdat ik sinds kort begre-pen heb dat de vijfde van Beethoven geba-seerd is op de zang van de geelgors. Als je dat weet, wil je in het veld zoeken tot je er een vindt die drie keer hoog en dan laag zingt. Geelgorzen ken ik vooral van de vakanties in Duitsland en ik herinner me dat het meestal vier of vijf keer hoog en dan laag is. Helaas kunnen we dat niet meer op onze eilanden controleren. De Nieuwjaarsexcursie was een succes, het verslag staat elders in dit nummer, dus de goudvinken zijn niet het natuurbeleef-


4

moment van dit Heelblaadje. Een paar weken geleden liep ik door de boomgaard achter ons huis en wát vloog er weg, een grote snip. Geen geluid, geen zicht op de strepen op zijn kop. Echter, gezien het milieu en omdat ik al eerder tijdens een vorstperiode een houtsnip in de tuin gezien had, moet het wel een houtsnip geweest zijn. Een natuurbeleefmoment! Omdat in de huidige tijd wetenschap door sommigen beschouwd wordt als ‘ook een mening’, durf ik het aan om, zonder studie biologie, de volgende gedachten op te schrijven. Tijdens het snoeien van een sterappel zag ik dat het trompettakmos weer gegroeid was. In 2011 heb ik deze plant op waarneming.nl gezet als melig takmos en kreeg binnen een paar dagen een kort commentaar van de admin: ‘Trompettakmos’. In de jaren tachtig had Jan Willem Jongepier eens gevraagd om korstmossen op bomen te verzamelen. Van de als struikjes groeiende korstmossen op bomen had ik in Wemeldinge een zielig exemplaar van melig takmos gevonden. Je kon toen in Zeeland met een eenvoudig schema voor die korstmossen rondlopen. De ene zijde groenig en de andere wit: eikenschorsmos, beide zijden wittig: melig takmos. Na 2000 is dat veranderd, er zijn er nu meer. Eigenwijs als ik ben, dacht ik: dat kunnen ze nu wel zeggen, maar het milieu is veranderd, dus de mossen worden groter en het is natuurlijk dezelfde soort, maar forser uitgegroeid.

Omdat er tegenwoordig ‘witte' biologen inventariseren met gebruik van een water-monster en dan vertellen welke vissen er in een beekje zwemmen, was de gedachte logisch om eens te kijken of bij korstmos-sen die soorten nu wel echt zijn. Een korstmos is een symbiose, een samenle-ven van een alg en een schimmel. Dat groeit in een bepaalde vorm en die noemen we een soort. Ik heb dus gegoogeld met de term identification of lichens by analysis of DNA, en zowaar, er kwamen hits. Ik vat kort een paar artikelen samen. Met DNA-analyse kun je bij korstmossen altijd tot op het geslacht onderscheid maken en in negentig procent van de gevallen tot op de soort. Bij bekermossen is er echter een probleem, daar is teveel overlap om met de huidige kennis en techniek tot op de soort te identificeren. Wie weleens bekermossen heeft proberen te determineren, gelooft dat direct. De conclusie moet dus luiden: er zijn de laatste jaren veel soorten bijgekomen in onze regio. De admin had gelijk. Daarnaast is het geruststellend dat, na onderzoek om op een andere manier naar soorten te kijken, er uitkomt wat de veldbiologen altijd al zagen en dus correct benoemden. Wij zijn een vereniging van veldbiologie. Dat is een controleerbare wetenschap, zoals uit dit soort analyses blijkt. We kun-nen dus niet alleen ‘omdat het leuk is’ ver-der, maar het heeft ook nut en is op iets gebaseerd. Iedereen dus een goed veldbio-logisch jaar toegewenst.


5

Agenda

De activiteiten staan vermeld per maand in plaats van per werkgroep. Ook anderen dan de eigen werkgroepleden zijn welkom om deel te nemen aan lezingen, inventarisaties en excursies. Zie voor een toelichting, bij ‘Informatie’. Februari 2 februari

Vogelwerkgroep Zeeuwse Roofvogelaars bijeenkomst 3 februari

Strandwerkgroep 12.00 uur 4 februari

p.m. Eerste Zaterdag Excursie 4 februari

FLORON Zeeland Schaapskooi Nisse

7 februari

Vogelwerkgroep Algemene VWG vergadering 9 februari

Plantenwerkgroep Evaluatie 2016 en digitaal inventariseren 11 februari

Beheerswerkgroep Lokerse, ’s-Gravenpolder 18 februari

Paddenstoelenwerkgroep Ritthemse Bos


6

18 februari

Vogelwerkgroep Ganzen- en zwanenslaapplaatstelling 20 februari

Strandwerkgroep 14.00 uur 20 februari

Vogelwerkgroep BMP van SOVON 23 februari

Plantenwerkgroep Lezing ?Mart, c.s. + programma 2017 25 februari

Beheerswerkgroep Lokerse, ’s-Gravenpolder 25 februari

Vogelwerkgroep Aalscholver en zilverreigers tellingen 4 maart

p.m. Eerste Zaterdag Excursie 4 maart

Strandwerkgroep 11.00 uur

9 maart

Plantenwerkgroep Lezing Lucien Calle 11 maart

Beheerswerkgroep NL Doet, Hollandse Hoeve 17 maart

Strandwerkgroep 10.30 uur 18 maart

Vogelwerkgroep Ganzen- en zwanenslaapplaatstelling 22 maart

Paddenstoelenwerkgroep De Piet (bij Arnemuiden) 25 maart

Beheerswerkgroep Foort Minnaard, Wemeldinge 30 maart

Plantenwerkgroep p.m. 31 maart

Strandwerkgroep 10.30 uur

INFORMATIE Eerste Zaterdag Excursie

Iedere eerste zaterdag van de maand hebben we een excursie van negen tot twaalf, tenzij anders vermeld. Soms sluiten we aan bij een werkgroep, maar steeds in overleg. Er wordt per keer aangegeven wat het excursiedoel is, dat kan specifiek op een dier- of planten-groep gericht zijn of juist heel ruim op allerlei groepen. 4 februari p.m. 4 maart p.m. Info: Johan Eckhardt, voor contact zie binnenkaft, achter. Beheerswerkgroep

herfst/winterprogramma: 11 februari Lokerse, ’s-Gravenpolder. 25 februari Lokerse, ’s-Gravenpolder.


7

11 maart NL Doet, Hollandse Hoeve. 25 maart Foort Minnaard, Wemeldinge. Opmerking: de bus vertrekt om 8.45 u van de werkplaats, ongeveer 9.00 u ter plaatse. . Info: Johan Vermin, zie achterin bij ‘Werkgroepen’. Paddenstoelenwerkgroep

Excursieprogramma Zeeuwse Paddenstoelenwerkgroep 2017. 18 februari Ritthemse Bos.

Ook hier gaan we kijken of de rode kelkzwam nog steeds in grote getale aanwezig is. Het Ritthemse Bos ligt bij het dorp Ritthem langs de Ram-mekensweg (parallelweg van de N6620. De excursie begint om 13.30 uur op de parkeerplaats bij het bos aan de westzijde (het dichtst bij het dorp). Vertrek uit Goes om 13.00 uur aan de achterzijde van het station.

22 maart De Piet (bij Arnemuiden).

Op zoek naar de eerste voorjaarspaddenstoelen. We verzamelen op de parkeerplaats bij Haven De Piet langs de Muidenweg. De excursie begint om 13.30 uur. Vertrek uit Goes om 13.00 uur aan de achterkant van het station.

22 april De Grevelingendam. Aan de westzijde van de dam is een stuk aangeslibd en daarop is lang-zaam begroeiing ontstaan. In die begroeiing gaan we op zoek naar pad-denstoelen. De excursie vertrekt om 13.30 uur vanaf de meest zuidelijke parkeerplaats langs de dam. Vertrek vanaf achterkant van het station Goes om 12.30 uur.

17 mei Duinen bij Dishoek/Valkenisse. In de duinen bij Valkenisse ligt een voormalig waterwingebied. Nu is het gebied een natuurgebied, bestaande uit open terrein en duinen met struweel. De excursie begint om 13.30 uur op de parkeerplaats aan het einde van de Strandweg bij Dishoek. We vertrekken vanaf de achterzijde van station Goes om 12.45 uur.

Info: Thijs Franse, 0113228247 / 0640161010, e-mail: [email protected] en Loek de Bruijn, 0113233612 / 0628421797 e-mail: [email protected]. Plantenwerkgroep

Gezamenlijke middag van de Zeeuwse floristen. 4 februari FLORON Zeeland bijeenkomst. Schaapskooi te Nisse, 13.00-16.10 u. De Plantenwerkgroep organiseert vanaf februari weer een gevarieerd programma. Locatie MEC Hollandsche Hoeve, 20.00- 22.00 uur (om de twee weken). Zoals altijd is er koffie/thee en een lekkere koek. 9 februari Evaluatie 2016 (Justus)) en digitaal inventariseren.

Neem het apparaat mee waarmee je in het veld wilt inventariseren. Het eerste half uur van de avond gaan we inventariseren. We proberen een in-ternet verbinding te hebben zodat we op de verspreidingsatlas kunnen kij-ken naar mijn waarnemingen etc.


8

Wat heeft 2016 ons voor leuke activiteiten en waarnemingen gegeven. Justus doet verslag en tevens een inventarisatie van de wensen voor het veldseizoen 2017. De onderwerpen zijn: plantenjacht; HNS; magere hok-ken (van Peter Meininger); Inlaag 2005; muizenstaart, wollige distel, ruige anjer, herfstschroeforchis, fijn goudscherm, ruppia's.

23 februari Inlaag 2005 (?Mart, Gerard en André) + programma 2017. 9 maart Inventarisatie van het openbaar groen in Goes, Lucien Calle. 30 maart p.m. 6 april Johan, Ierland en wat orchideeën uit Oostenrijk. 20 april Hans over Rietput en vakantie in de noordelijke Vogezen. 4 mei Ik denk dat we dan al het veld ingaan op de zaterdag. Info: Justus v.d. Berg, zie bij werkgroepen achterin op de binnenkaft. Strandwerkgroep

Alle wandelingen starten aan het eind van de Faalweg op het Noordzeestrand Neeltje Jans bij de Roompot-sluizen . Per keer duurt het 2-4 uur. Wij verzamelen ongeveer een kwartier van te voren onder het viaduct bij de Roompotsluizen. Het is handig om voor het bezoek contact op te nemen, het zou namelijk om allerlei redenen kunnen dat het een keer niet doorgaat. Zorg voor warme kleding en laarzen, voor de limp-excursie ook stevige hand-schoenen.Veranderingen kunt u vinden op : http://www.anemoon.org/Mijn-Anemoon/Activiteiten. Inventarisatieprojecten: Smp: Strandaanspoelsel en monitoring project = strandexcursie. Limp: Litoraal Inventarisatie en monitoring project = strekdam stenenkerenexcursie. strandexcursie (smp), met als het zo uitkomt een stuk strekdam (limp). 3 februari 12.00 uur 20 februari 14.00 uur 4 maart 11.00 uur 17 maart 10.30 uur 31 maart 10.30 uur 14 april 10.30 uur 29 april 10.00 uur 15 mei 11.00 uur 29 mei 10.30 uur Eventuele wijzigingen in de agenda kunt u vinden op http://www.anemoon.org/Mijn-Anemoon/Activiteiten. Info: Petra Sloof: tel. 0113-695431 / 06-20732637; Rien Pronk: tel. 0111-850727 / 0622393176, e-mail: [email protected]. Vogelwerkgroep

Actuele informatie op http://www.vwgdebevelanden.nl. 2 februari Zeeuwse Roofvogelaars bijeenkomst.

In kantoor Zeeuwse Landschap in Wilhelminadorp, Brugstraat 51, 4475 AN Wilhelminadorp, 19.30 – 22.00 u. De onderwerpen zijn onder andere: opti-malisatie gebruik digitale nestkaart (Henk Castelijns), het voedsel van de to-


9

renvalk en het opgroeien van jonge torenvalken (Bas de Maat). Bas heeft braakballen en prooiresten verzameld in de periode december 2015 t/m juli 2016 en van de opgroeiende jongen om de andere dag een foto gemaakt.

7 februari Algemene VWG vergadering. 18.30 – 22.00 u. in het MEC Kattendijksedijk 23 Goes 18 februari Ganzen- en zwanenslaapplaatstelling met ontbijt. Zwaakse Weel, 7.10 – 10.00 u. 20 februari BMP van SOVON. Info avond door Jan Willem Vergeer. MEC de Bevelanden, 19.30 – 22.00 u. 25 februari Aalscholver en zilverreigers tellingen. 16.00 – 18.00 u. 18 maart Ganzen- en zwanenslaapplaatstelling met ontbijt. Zwaakse Weel, 7.10 – 10.00 u. 15 april Ganzen- en zwanenslaapplaatstelling met ontbijt. Zwaakse Weel, 7.10 – 10.00 u. Info: secretaris en contactpersoon Cees Lavooy email; [email protected]. Overig

Afspraak KNNV afd. Walcheren: Het bestuur heeft de afspraak gemaakt met de afdeling Walcheren om over en weer de gezamenlijke activiteiten in het verenigingsblad te vermel-den. Voor meer informatie over deze en andere activiteiten: http://www.knnv.nl/walcheren/.

Bestuursmededeling Verhoging contributie Door: Foort Minnaard (namens het bestuur)* Voorstel voor verhoging contributie KNNV afdeling Bevelanden ten behoeve van de leden-vergadering in maart 2017. Aangezien we jaarlijks geconfronteerd worden met een verhoging van de afdracht ten behoeve van de landelijke vereniging en aangezien we de laatste jaren ook geconfronteerd worden met forse verhoging van de posttarieven bij verzending van het Heelblaadje, ont-komen we niet aan een contributieverhoging, als we tenminste ook plaatselijke activiteiten willen blijven organiseren. Voorstel aan de ledenvergadering is om met ingang van 2018 de contributie van leden te verhogen van € 30,- naar € 32,50 per jaar, en de minimum-bijdrage van donateurs te ver-hogen van € 11,50 naar € 14,- per jaar. *) Bestuur KNNV afdeling Bevelanden, 11 januari 2017.


10

Ledenbericht Kiek Zwager, 1926-2016 Door: Jaap Woets Op 19 oktober 2016 is Hendrika Adriana (Kiek) Zwager-de Visser op 90-jarige leeftijd over-leden in haar woonplaats Kortgene. Haar activiteiten als lid van onze vereniging zijn alweer van enige tijd geleden, maar velen van ons zullen zich haar nog goed herinneren.

Dieren stonden bij haar voorop in haar liefde voor de natuur. Dat begon met de adoptie van een zwerfhond en de belevenissen op de boerderij van haar vriendin in de noordwest-hoek van Noord-Brabant. Van het een kwam het ander. Van het verzorgen van haar eigen dalmatiërs kwam het tot het stichten van een hondenasiel op Curaçao. Terug in Nederland genoten het Goese dierenasiel en de Zeeuwse Schaapskudde jarenlang van haar inzet. Ik zag Kiek voor het eerst in een Werkgroepleidersvergadering van de KNNV. Ze was er voor de Educatieve Werkgroep, die ze leidde met Jet Remijn en Ineke Bruk. Jammer ge-noeg was het toen moeizaam samenwerken met campinghouders om voor de gasten een en ander te doen. In 1986 wist ze me na mijn toetreden als afdelingslid al gauw in te scha-kelen om bij De Schaapskooi bezoekers op te vangen en wandelingen te leiden. Het kale Curaçao heeft haar verlangen naar een omgeving met bomen niet kunnen tempe-ren. Rond haar huis, op het buitentalud van de zeedijk langs het Veerse Meer, zijn enkele abelen en een plataan zo’n 15 m hoog. Haar huis staat bij wijze van spreken in het bos. In haar lekker wilde tuin genoot ze zeer van die bomen, zo ook van de kruiden, vogels, slak-ken en enkele scharminkels van biologische appelbomen. Ik moest altijd een rondje met haar doen, zolang ze nog redelijk kon lopen. In de periode 1990 – 2000 schreef ze regelmatig brieven tegen het maaien kapbeleid van gemeente en waterschap. Die instanties schreven haar brieven vol ‘begrip’ terug, maar ze hebben zich haar uitleg nog steeds niet eigen gemaakt. Ook op het permanent drooggeval-len, ontzilte schor voor haar huis sloeg van alles op, aangevoerd door wind en vogels. Dat mocht niet van de gemeente. Door haar protesten werd Kiek toen de ‘vrouw-van-de-vuulte’. Voor de grote els die de gemeente in de weg stond en ten dode opschreef, noteerde ze haar gedachten als natuurliefhebber, zoals hieronder verwoord. Velen zullen zich daarin herkennen. Met haar heengaan zijn wij een gelijkgezinde in de natuurbeleving kwijtgeraakt.

Alnus glutinosa De meeste mensen kennen je als de windsingelboom die voortdurend kortgehouden wordt. Bij mij voor, op het dijktalud, ben je in ruim 20 jaar uitgegroeid tot een grote, py-ramidevormige boom, waar ik het hele jaar van geniet. Vroeg in het voorjaar sta je te pronken met talloze katjes, die hun stuifmeel meegeven met de wind. Daarna kom je in blad en groeien ook je elzenproppen, die in de herfst en winter een voedselbron zijn voor putters en sijsjes. Koolmezen en pimpelmezen jongleren tussen je takken op zoek naar insecten en rupsen.


11

Boven in je top zingt in het broedseizoen de zanglijster, soms tot het bijna donker is. En in mei betrekt ook de fitis, terug uit Afrika, zijn hoge zangpost. Maar binnenkort, els, moet je verdwijnen. Met machinegeweld ga je tegen de vlakte, evenals de Gelderse roos en de meidoorn. Dat heeft de Gemeente Kortgene zo beslist. De paarse en gele dovenetel aan je voet worden vertrapt en vernield. Na jarenlang ge-ruzie en een ontbreken van enig groenbeleid, zit de frustratie hoog en wil men zijn ge-lijk halen. De natuur legt daarbij, zoals zo vaak, het loodje. En indirect wij mensen ook. Ik zal je missen. Kiek Zwager

Jaarverslagen 2016 KNNV afdeling Bevelanden Jaarverslag Heemtuinwerkgroep Door: Diet Louwerens

Op 15 juni werd met het afharken in de heemtuin begonnen. De laatste werkavond was op 17 augustus. Het aantal keren dat we in het zomerseizoen bezig waren in de tuin komt uit op drie. Reservedata hoefden niet te worden gebruikt, de opkomst bleek steeds voldoende om samen met de Beheerwerkgroep al het hooi bijeen te brengen. Dijken, vliedberg en de voormalige akkers werden twee keer gemaaid, de andere delen eenmaal. Op de Natuurwerkdag, waar we zoals gebruikelijk aan deelnamen, zijn er naast het snoei-en in de bosrand een paar wilgen geknot door de Scouting Hertog van Beieren Groep. Ook onze EHBO’er droeg zijn steentje bij. Net als vorig jaar was het weer een leuke samenwer-king en we kijken met genoegen op de werkochtend terug. Jaarverslag Paddenstoelenwerkgroep

Door: Thijs Franse en Loek de Bruijn De Paddenstoelenwerkgroep had in 2016 14 excursies gepland, 3 zijn er afgelast en van 1 excursie is de bestemming veranderd. De vaartocht naar de Middelplaten is niet doorge-gaan en de bestemming is veranderd in een excursie naar Oranjezon. Het jaar 2016 was voor paddenstoelen geen topjaar. Zowel het voorjaar als de nazomer waren erg droog. Pas half oktober begon het goed te regenen en kwamen de paddenstoe-len goed tevoorschijn. Het gevolg was wel dat we heel veel soorten gemist hebben, vooral de soorten die al vroeg groeiden. In de soortenlijst ontbreken heel veel soorten russula’s, melkzwammen en boleten. Vliegenzwammen in november zijn ook bijzonderheden, nor-maal zie je ze al in augustus. Sloebos: De eerste excursies van het jaar staan meestal in het teken van de rode kelk-zwam en aanverwante soorten. In het Sloebos bij Nieuwdorp en op De Piet bij Arnemuiden werd deze soort ook dit jaar weer aangetroffen. Inmiddels hebben we deze wintersoort al in heel wat bossen in onze provincie gevonden.


12

Slotbos: In april bezochten we het Slotbos bij Haamstede. Ook hier waren niet zoveel paddenstoelen te zien, maar wel een paar bijzondere. We vonden de grote houtbeker-zwam, een lichtbruine bekerzwam op hout. Een andere vondst was de kortwortelfranje-hoed, een paddenstoel op de grond met zwarte, niet vervloeiende plaatjes.

Grote houtbekerzwam - Foto Niek Oele

Goudplaat en Ter Hooge: Na de zomervakantie was het in september nog steeds erg droog. Een excursie naar de De Goudplaat op Noord-Beveland leverde maar 28 soorten op, maar daar was wel een zeldzame soort bij. De kalkfranjehoed die, zoals zijn naam aangeeft, op kalkachtige gronden groeit, was nog maar van 2 vindplaatsen in Zeeland bekend. Landelijk komt hij voor in 18 uurhokken, dus een redelijk zeldzame soort. Ook de excursie begin oktober naar Ter Hooge had erg te lijden onder de droogte. We vonden slechts 29 soorten, waarvan maar 3 plaatjeszwammen. Oranjezon: Op 15 oktober stond een vaarexcursie naar de Middelplaten gepland, maar door de veranderde weersomstandigheden kon deze tocht niet doorgaan. De herfst was nu echt begonnen en er werd besloten naar Oranjezon te gaan. Een interessante vondst was de koperrode spijkerzwam, een paddenstoel die in symbiose leeft met de grove den. Lan-delijk is dit een vrij zeldzame soort. Hij komt alleen op de zandgronden voor in de duinen en het oosten en midden van het land. Een andere leuke vondst was de naaldhoutherten-zwam, een soort die slechts op één plaats in Zeeland was gevonden, op de Kop van Schouwen. Elderschans: Op 29 oktober zijn we met een vrij grote groep naar De Elderschans in Aar-denburg geweest. Het is ook een leuk gebied om paddenstoelen te zoeken en heeft al leuke fondsen opgeleverd. Sinds een paar weken had het weer eens geregend, dus kon-den we heel wat vinden. We waren nog niet uit de auto en vonden al gauw oranjerode stropharia, die we 20 jaar geleden ook al hadden gezien. Omdat er veel beukenbomen staan en sommige bomen erg slecht of gekapt waren, stonden er veel porseleinzwammen en plooivlieswaaiertjes. Er waren door de jaren heen veel bomen verdwenen. Lang gele-den, met Wim Kuis, vonden we de prachtmycena, dat was ongeveer de eerste vondst in


13

Nederland. Daar vlakbij stond toen de grote knoflooktaailing, maar op die plek stond hij niet meer, op andere plekken nog wel. Op één plaats stonden wel 20 exemplaren, je hoefde ze niet eens te zien want de knoflookgeur kwam je al tegemoet. In totaal vonden we 87 soor-ten. Gadrabos: De excursie naar Gadra op 9 november leverde 52 soorten. Allemaal soorten die we al eens eerder gevonden hadden. Opvallend was het grote aantal zwavelkoppen. De mooiste vondst van de middag was net buiten Gadra. Langs het fietspad door de Vroongronden stonden een paar grote goudgele paddenstoelen. Het bleek de goudhoed te zijn, een soort die nog niet eerder in Zeeland was gevonden. Smitsschorrre: Zaterdag 26 november zijn we naar Zeeuws-Vlaanderen, de Smitsschorrre bij Axel gegaan. Daar stond iemand te wachten van de PZC en die wilde een verhaal over paddenstoelen plukken. Henk Remijn heeft het woord gedaan en heeft uitgelegd wat wij doen in het veld en wat het doel is van paddenstoelenkartering voor Nederland. Later is er een foto gemaakt en die heeft met ons verhaal in de krant gestaan. De rest is doorgegaan met paddenstoelen zoeken. Er stond heel veel en er waren vooral veel soorten korst-zwammen. Onder de loofbomen lagen eind november al veel bladeren op de grond, zo kon je heel wat paddenstoelen missen, zo ook zilveren ridderzwam, die pas laat in het jaar komt als er al veel blad is gevallen. Ook de adonismycena, een kleine rode mycena, is een soort die vrij laat opkomt en dus vaak verborgen zit onder het blad. Oranjezon: Op 14 december bezochten we de buitenduinen van Oranjezon. Dit in het kader van het Zeereepproject van de Nederlandse Mycologische Vereniging. Er wordt dan onderzoek gedaan naar typische zeereeppaddenstoelen. De excursie leverde drie van de zes in het onderzoek opgenomen soorten op: de zeereepchampignon, de duinveldridder-zwam en de duinstinkzwam. Ook een paar begeleidende soorten werden gevonden: piek-haarzwammetje, melige stuifzwam en gesteelde stuifbal. Het is de bedoeling deze excursie minstens één keer per jaar te maken. Hij is ook weer opgenomen in het excursieprogram-ma voor 2017.

Duinstinkzwam - Foto Ruud Lie


14

Jaarverslag Plantenwerkgroep

Door: Justus van den Berg De Plantenwerkgroep (PWG) heeft in 2016 de volgende activiteiten ondernomen: winter-programma, inventarisaties gebieden, inventarisaties soorten en een excursie naar de herfstschroeforchis.

Winterprogramma: Zoals ieder jaar hebben we in de periode januari tot april bijeenkomsten in het MEC. Op deze avonden zijn gemiddeld 10 personen aanwezig. Het Nieuwe Strepen: In 2016 zijn door de PWG zes kilometerhokken geïnventariseerd volgens de methode van Het Nieuwe Strepen. Dat houdt in dat het hok door twee verschil-lende groepen/personen wordt geïnventariseerd. De resultaten zijn te zien op de website. In de tabel is het aantal waargenomen soorten weergegeven van de PWG en de ‘tegen-streper’. Wij hebben dus 130 tot 175 soorten waargenomen. Het totaal van de twee inven-tarisaties is altijd hoger dan de twee afzonderlijke, zie tabel. Hieruit blijkt dat veelal 1/3 van de soorten door de ene dan wel de andere streper wordt gemist. Dit is natuurlijk afhankelijk van de verschillen in: datum van inventarisatie, feitelijk bestede uren, omvang van de groep, soortenkennis van de waarnemer(s), looproute, het weer, etc.

Hok Waarn 1 PWG Samen

27-372 130 169 196

37-371 126 153 193

43-393 83 106 126

47-370 158 175 237

52-381 134 130 169

55-370 148 152 208

Wollige Distel - Foto Thijs Franse


15

Soorten - wollige distel heeft het zeer zwaar op de Valdijk De PWG telt al jaren de wollige distel op de dijken in de Zak van Zuid-Beveland. Het aantal bloeiende planten en rozetten was zeer laag. Op de Valdijk was de vegetatie enorm ruig, ook al was er in begin mei nog een keer gemaaid. De extra voeding die is vrijgekomen door de kap van de bomen, enige jaren geleden, leidt nu tot een enorme groei van kaar-denbol, grassen en bramen. Natuurmonumenten is zich nu aan het beraden op een effec-tieve maaibeurt in het voorjaar. Ze gaan dus systematisch twee keer maaien. Bij het maai-en in september zijn de planten vooraf verwijderd en naderhand weer teruggelegd. Op deze wijze blijven de zaden in het gebied.

Dijk Rozetten Bloei

Naaldendijk 0 1

Joosthuibjesdijk 0 0

Valdijk 2 39

Lindendijk 0 0

Ambachtsherendijk 0 23

Excursie naar de herfstschroeforchis op de Hompelvoet Het stond al een tijd op onze wensenlijst, een excursie in augustus naar de Hompelvoet met als hoofddoel de herfstschroeforchis. Helemaal uniek was het omdat we werden rond-geleid door Kees de Kraker. Hij woont al vele jaren (decennia) ‘s zomers op de Hompel-voet om het terrein te bewaken en te inventariseren. Alleen al met Kees op stap gaan is puur genieten. Er groeien nu meer dan 50.000 exemplaren.

PWG-excursie Hompelvoet

Jaarverslag Strandwerkgroep

Door: Petra Sloof De Strandwerkgroep functioneerde ook dit jaar weer goed, met een vaste kern mensen van de KNNV Bevelanden en KNNV Walcheren, en uit Schouwen-Duiveland onze stimule-rende Rien Pronk. Rien geeft ook de waarnemingsformulieren digitaal door aan Stichting Anemoon en hij verzorgt tevens de meeste berichtgeving binnen de groep.


16

Er zijn leden op Schouwen-Duiveland die om gezondheidredenen moesten afhaken, hope-lijk lukt het ze toch weer in 2017. Met groot verdriet moesten we van ons lid Ria Verhagen afscheid nemen, zij overleed kort voor de Kerstmis. Zij was voorzitter van de KNNV Wal-cheren en degene, die de leiding had bij de cursus over het zeeleven, ruim twee jaar gele-den, waardoor de Strandwerkgroep Neeltje Jans nieuwe leden en nieuwe kennis kreeg. We denken met veel respect aan haar terug. Door het regelmatig bezig zijn is er inmiddels een behoorlijk goede kennis binnen de groep. Maar indien we een wier of dier vinden dat we niet goed thuis kunnen brengen, zijn er diverse experts op de achtergrond die ons uit de brand helpen zoals oals Harry Raad, Marco Faasse en mensen van andere strandwachten langs de kust. In een school in Tiel kwamen op 19 maart alle strandwachten van de Nederlandse kust bijeen. Er waren veel mogelijkheden om kennis aan te vullen over het onderwaterleven en over het fotograferen ervan. Een zeer waardevolle dag, we hebben ervan genoten. Het plan is om dit volgend jaar weer te doen. Wij van de Strandwerkgroep Neeltje Jans gaan rustig door. Om de 2 weken, ongeveer, afhankelijk van het tij, zijn we op het strand ten noorden van de Roompot-sluizen te vinden. De agenda is aangegeven in het Heelblaadje, op de afdelingswebsite en op de website van Anemoon. De laatste is ook lezenswaardig voor degene die meer wil weten over het zeeleven. Jaarverslag ‘t Heelblaadje

Door: Harry Raad

Het blad van de vereniging verscheen volgens schema vijfmaal, waarvan 1 nummer met 24 pagina’s, 3 met 28 en 1 met 32. De redactie bestond uit de teamleden Ton de Koning, Anneke Nieuwenhuijze en Harry Raad. De taken waren als volgt verdeeld: Harry - redactie, contacten; Anneke - eindredac-tie, lay-out; Ton - verzending. Ton heeft zijn taak dit jaar door ziekte tijdelijk neergelegd, de verzending is toen overgenomen door Pieter Steennis. Er werden 46 stukken/stukjes gepubliceerd (excl. jaarverslagen in twee artikelen) met een grote verscheidenheid aan onderwerpen. Natuurlijk werd er door het bestuur/individuele leden over zaken binnen de KNNV bericht (8) en door werkgroepleden over hun groepsac-tiviteiten (12); daarnaast pakten individuele leden 25 keer de pen over activiteiten buiten hun werkgroep(en). En tot slot was er 1 persbericht. 15 mensen leverden kopij, 2 auteurs schreven 19 bijdragen (6 + 13), de anderen hielden het bij 1 - 5 teksten. Samenvattend waren de natuuronderwerpen: natuur divers/overig (6), vogels (11), schelp & strand (6), planten (3), paddenstoelen (2), insecten (4), amfibieën (1) en zoogdieren (3). 9 berichten over de KNNV betroffen bestuurszaken, berichten en jaarverslagen (2 afl.). Er zijn verschuivingen ten opzichte van 2015, waarbij de verzwakte aandacht voor planten (- 8) en de opmars van artikelen over schelp & strand (+ 4) in het oog springen. Over het beheerswerk zijn dit jaar geen berichten verschenen. In oktober ontving de redactie van Adri Karman een tweede serie van acht artikelen (met fraaie tekeningen) voor plaatsing in ’t Heelblaadje. Via het secretariaat is een digitale kleurenversie van de nummers van ’t Heelblaadje aan de leden gezonden.


17

Johannes Goedaert (1617-1668) Tentoonstelling van de fijnschilder en entomoloog Door: Els Koorstra De redactie ontving van Els een bericht over een tentoonstelling voor natuurliefhebbers. Een aanrader, in de uitnodiging voor de opening op 19 november 2016 stond terecht: ‘Deze tentoonstelling gaat vooral over het plezier van heel goed kijken!’ In het Zeeuws Museum is momenteel de expositie over Johannes Goedaert, Uyt eygen ervarentheyd, te zien. Goedaert, die zijn hele leven in Middelburg bij het Molenwater woonde, was insectenliefhebber, fijnschilder en tekenaar. Hij heeft in zijn leven de gehei-men van de natuur bestudeerd, in het bijzonder de metamorfose van insecten. Van zijn ontdekkingen en tekeningen maakte hij aan het eind van zijn leven de driedelige serie Metamorphosis Naturalis, waarvan het laatste boek bijna een jaar na zijn dood ver-scheen door de inzet van wetenschapper/theoloog Johannes de Mey. Het werk bevat - in woord en beeld - de vroegste vermeldingen van meer dan 100 insectensoorten die in Zee-land en/of elders in Nederland voorkomen. Deze boeken zijn keer op keer herdrukt en ook vertaald in het Engels, Frans en het Latijn. Veel onderzoek heeft hij in en rond Middelburg uitgevoerd. De expositie is tot 29 oktober 2017 te bezichtigen in de abdij te Middelburg, zie: www.zeeuwsmuseum.nl.

Tekeningen van Goedaert op de uitnodiging van het Zeeuws Museum (2016)

Weet ik niet … De dromedarisluis - Tuberolachnus salignus (Gmelin, 1790) Door: Thijs Franse Op 29 november jl. stuurde Thijs een mailtje aan de redacteur met een vraag over insecten op een wilg. Het bericht had een paar foto’s onder de noemer ‘weet ik niet’ als bijlage. Hierbij zijn zoektocht naar een oplossing Een paar weken geleden was ik bij de Beheerswerkgroep en bij aankomst moest ik al meteen naar een groepje insecten komen kijken. Ik wist het natuurlijk niet; als je een beetje verstand van paddenstoelen hebt, hoef je niet meteen wat van insecten te weten. Natuur-lijk had ik mijn fototoestel bij me. Ik had op het internet gekeken en het aan Jaap Woets


18

gevraagd, maar die wist het ook niet precies. Hij liet me nog weten dat het een luis is die op hout zit en dat ze zich begonnen te verspreiden. Vervolgens Harry Raad gemaild. Van hem kwam het antwoord: dromedarisluis. Hij schreef:

‘Dat zijn een beetje vieze luizen, als je ze plet bij het vastpakken van takken, krijg je gelijk donkerrode vlekken op je werkhandschoen. Ik heb ze weleens opgegeven aan Waarne-ming.nl als dromedarisluis. Die determinatie is nooit gecontroleerd.’

Dromedarisluis ongevleugeld en gevleugeld - Foto’s Thijs Franse

Impressies Goudplaat Eerste zaterdagexcursie 3 december jl. Door: Johan Eckhardt Met twaalf deelnemers hebben we de Goudplaat bezocht, we zouden vooral kijken naar vogels, af en toe een paar paddenstoelen en bloeiende planten. Het was windstil, zonnig en rond het vriespunt.

Paddenstoelen klein en groot

Staatsbosbeheer heeft een aantal verbete-ringen in de begroeiing aangebracht, zo is een kreek aan één zijde helemaal van bomen en struiken ontdaan. De ijsvogel die daar woont was elders, dus we liepen een stukje het bos in voor paddenstoelen. Ik heb die morgen vijftien soorten geno-teerd, we hebben er het dubbele aantal gezien. Een paar soorten noem ik omdat ze opvielen. Echte tonderzwam was erg fraai ontwikkeld. Dit is een vorstongevoelige paddenstoel. Op de takjes groeide wat klein grut, zoals de grijze buisjeszwam en de gele trilzwam. Erg fraai ontwikkeld was het kaal dwergoortje.

Toen kwam de boswachter, die vroeg of er op de paden niet genoeg te zien was. We raakten in gesprek en hij bracht wat span-ning in het vervolg van de excursie door de mededeling dat hij een stukje verderop een paar spelende vossen gezien had. Een honderd meter verderop konden we het niet laten en liepen toch weer een stukje van het pad af om prachtig ontwikkelde berkenzwammen te zien. Ook viltig ju-dasoor was van de partij. Er stonden nog fluweelpootjes, die kunnen tegen vorst. Op paddenstoelengebied wil ik het hierbij laten.


19

Een vliegende deur

We hebben 41 soorten vogels gezien of gehoord: de gebruikelijke soorten, maar ook een goudvink en een zeearend. We waren met een redelijk grote groep, het voordeel is dat er meer kennis aanwezig is, een nadeel is dat het moeilijk is dat ieder-een dezelfde soorten gezien heeft. Ik heb de gewoonte om een soort te noteren als iedereen hem gezien heeft of had kunnen zien. De goudvink bijvoorbeeld, een vrouw-tje vloog van een struik naar de top van een boom. Drie mensen die nog naar iets anders stonden te kijken hebben die dus gemist. Ik heb hem toch maar genoteerd, ik zie hem in ieder geval niet iedere maand. Op de weide met de bosschages zijn we rechtdoor naar het water gelopen. Op het Aardbeieneiland zagen we een hele grote roofvogel zitten. Dan volgt de discussie, natuurlijk geen telescoop bij ons. Foto’s met vergroting en dan bekijken biedt een oplossing. Een zilverreiger die onder de boom zat leek wel erg klein in verhouding tot die vogel. Jonge zeearend, was de

conclusie. Kees kreeg telefoon: Mark Hoekstein, met de vraag of hij een zee-arend gezien had. Hij kwam met een tele-scoop. Voordat de telescoop er was, kwam er een kanovaarder langs. De vogel vloog op en toen was het zeker. Na een rondje ging hij weer zitten. Een natuurbeleefmo-ment. Geel plastic

De vossen hebben we niet gezien. Echter, zeven bruine koeien met grote horens stonden op grote afstand hoorn aan hoorn naar ons te kijken. Waren ze maar zonder die verplichte plastic oorflappen, dan had-den we een echt oergevoel beleefd. Toch was het indrukwekkend, ondanks het ver-toon van die Europese regels. We hebben zes bloeide planten gevonden, het verschil tussen Kruipende- en Scherpe Boterbloem is weer helder voor iedereen. Het was een excursie naar een gebied dat we ieder jaar een of twee keer bezoeken, maar dat ons ook deze keer niet teleurge-steld heeft.

Wilgentakken met kwasten en knoppen Aan de zaagbok in 2016 Door: Harry Raad Je kunt aan het zagen van kachelhout enige vreugde beleven, zeker met zonnig weer en een radiootje met tetterende arbeidsvitamine. Enige saaiheid zal zeker optreden, wat iedereen zich bij het werken met handgereedschap kan voorstellen. Naast wat mijmeren verdiepte ik me dit jaar in de aard van de takken, waarvan hier een beschrijving van kwas-ten en knoppen. Het zaaghout

Mijn werk aan de zaagbok bestaat uit het verzagen van 4-jarige takken van knotwil-gen (schietwilg) tot stukken met een lengte van rond 30 cm. Het hout is in de winter van 2015/’16 geknot, ontdaan van zijtakken en top, en als stukken van 4 à 5 m op een stapel gelegd; in de zomer en herfst is het lange hout verzaagd. Op de stapel loopt

het hout eerst nog wat uit, maar door ver-droging hebben deze jonge scheuten al gauw geen toekomst meer. Bij het zagen vallen die frisse of al verdroogde jonge scheuten op door hun vrij regelmatige lig-ging op de bovenkant van de liggende tak. Regelmatig staan er twee bijeen, nabij de plek waar eerder een zijtak zat die was afgevallen of afgeknipt.


20

Scheut - situatie 4-jarige hoofdtak ((Ø 100 mm)

Detail

Op de bijgevoegde foto’s van dikke takken zijn diverse sporen en onregelmatigheden goed te zien. De takken zijn op dat punt circa 7 cm dik en er zijn sporen van afge-broken of afgeknipte zijtakken met rondom een fijn cirkelvormig patroon van bastplooi-en binnen een driehoekig veld. De basis van dat veld heeft aan beide uiteinden (sporen van) een jonge scheut/slapende knop. Zaag je de dikke tak dwars door ter hoogte van die basis, dan zie je op het zaagvlak lijnen lopen vanaf de scheut/slapende knop tot aan de kern van de tak. Deze verbinding bestaat uit hout van de slapende knop, die jaarlijks de dik-

tegroei van de tak heeft gevolgd om niet overgroeid te raken. Hoewel ogenschijnlijk slapend, vormde de knop dus een takje binnen de grote tak (als ik dat goed heb). Deze streng hout ligt in het horizontale zaagvlak. Bij het dwars doorzagen van de dikke tak boven de genoemde basis kom je de ovale doorsnee (de kwast) tegen van het takje dat hogerop aan de buitenzijde in de bast is te zien als afgebroken/afgeknipt zijtakje. De ovale vorm van de kwast duidt op een takje dat schuin omhoog groeide, dus niet over zijn gehele lengte is te volgen in het hori-zontale zaagvlak.

Verbindingen kern-slapende knoppen - situatie 4 jr


21

Ontwikkeling

Misschien is het overbodig om aan het bovenstaande een uitleg te geven, voor de enkeling die iets over de bouw van de tak wil weten - of die kennis nog eens wil repe-teren - ga ik daar toch op in. De takken die zich talrijk op een geknotte wilg ontwikkelen groeien het eerste jaar in verbazingwekkend tempo. Deze takken danken hun snelle groei aan de scheve spruit-wortelverhouding die na het knotten is ontstaan: veel wortel en weinig spruit. De nieuwe takken zijn vrij ijl, verspreid bebla-derd en vertakken vaak al het eerste jaar. In elke bladoksel zit een knop die hetzelfde - of anders het volgende jaar - (kan) uitlo-pen. De okselknop is een zijknop. Alleen aan de top van een tak zit officieel een

eindknop, maar bij schietwilg is die inferieur en verdroogt. Het verhaal gaat dat de nieuwe takken op de knot uit slapende knoppen zijn ontwikkeld (zie hierboven). De okselknoppen zorgen voor de verdere uitgroei van de kroon in de breedte en de hoogte. Er ontstaan dikke hoofdtakken met verspreid liggende, fijne(re) zijtakken. Het wordt gaandeweg een strijd om het licht, waardoor veel uitval van takken optreedt, daarbij verdrogen kansarme hoofd- en zijtakken, en vallen af. De ‘bezem’ van jonge takken op de pas geknotte boom wijzigt zich in vier jaar gaandeweg in een ijler beeld met een paar krachtig uitge-groeide takken die als stammen op de knot staan.

Losse kwast - situatie 4 jr

Diktegroei

De hoofdtakken en zijtakken groeien in de lengte en de breedte. Een schuin afstaande (levende) zijtak wordt aan de basis over-groeid door de hoofdtak en wordt in het hout van de laatste herkenbaar als een kwast. Dit is een vaste kwast, omdat het hout van de hoofdtak en de zijtak tot één geheel zijn vergroeid. De bast van de zijtak wordt niet overgroeid, maar handhaaft zich als buitenste laag die aansluit op de bast van de hoofdtak. In de oksel van de zijtak met de hoofdtak vormt zich een wal van

omhoog geperste bast omdat het nieuw gevormde weefsel geen ruimte heeft om uit spreiden. Die wal wordt in de opvolgende jaren langer: door de diktegroei komt de oksel van de schuin afstaande zijtak steeds hoger te liggen, op grotere afstand van de eerste aanleg van de wal. Het beeld bij een dode zijtak wijkt van het voorgaande af omdat er geen nieuw hout en nieuwe bast meer gevormd wordt. De basis van de dode zijtak wordt ook nu door het hout van de hoofdtak overgroeid. Ech-ter, nu verdwijnt ook de dode bast van de


22

zijtak in het aangroeiende hout en het ver-liest het de functionele band met de aan-grenzende levende bast. In het hout van de hoofdtak ontstaat nu een losse kwast, om-dat het dode weefsel van de zijtak - hout en bast - niet tot één geheel zijn vergroeid met het nieuwe hout van de hoofdtak. Zijtakken die weinig groei vertonen of al dood of afgevallen zijn laten ringvormige plooien van verdrukte bast rond de basis van de zijtak of het breukvlak zien. De bovenkant van de ringen raakt aan de eerder genoemde wal van omhoog gepers-te bast. Aan de onderzijde zijn de buitenste (oudste) ringen sterk vervormd - uitgerekt - door de diktegroei van de hoofdtak. Dit geeft bij elkaar het driehoekige veld met staande zijden van omhoog geperste bast en een basis van de sterkst uitgerekte ringen en andere oude structuren (littekens van blad en schutblad). Het breukvlak van de zijtak boven in de driehoek kan later overgroeid raken. Slapende knoppen

Dan is er tot slot iets te vertellen over sla-pende knoppen, want die gaven de reeks scheuten op de takken in de houtstapel. In

de bladoksel van de schietwilg ontwikkelt zich slechts één knop, bij andere planten kan een grote knop begeleid zijn door klei-nere knoppen. In het laatste geval spreekt men van een hoofdknop met een of meer bijknoppen. De okselknop van de wilg heeft één knopschub en bevat een groene mini-scheut met aan de basis twee slapende knoppen. De ligging van de slapende knoppen bin-nen de okselknop is bijzonder; ze liggen niet alleenstaand in de bladoksel van ge-woon blad, maar met twee in die van de knopschub. Door de diktegroei van de hoofdtak - en eventueel de zijtak - komen de slapende knoppen het eerste jaar al verder uit elkaar te liggen. Dat is op de doorgezaagde takken ook al aan de twee kern-scheutverbindingen binnen de eerste jaarring te zien - hierboven behandeld. Mij is onbekend of de slapende knoppen een-jarig of overblijvend zijn. Vermoedelijk zijn ze eenjarig en worden ze het volgende groeiseizoen vervangen. Hoe dat dan gaat is mij onbekend. Op het 4-jarige hout ver-schijnen in ieder geval scheuten op de beschreven plekken; soms zelfs meer dan een per plek, wat op vertakking zou duiden.

Slapende knoppen - situatie 1-jarige hoofdtak (Ø 18 mm)


23

Tot slot

Kijk eens naar een dikkere tak van een houtig gewas en bemerk dat er meer aan te zien is dan ‘zomaar’ wat bast en zijtakken. Het verhaal van de schietwilg is wellicht niet klakkeloos toe te passen bij een andere soort, maar het geeft wel aanwijzingen voor het analyseren van een situatie. Let wel, het bovenstaande is een oefening, waaraan wellicht nog wat is bij te slijpen. Literatuur:

Reinders, E. (red.), 1952. Leerboek der algemene plantkunde (Deel I, 3e druk). - Schelte-

ma & Holkema, Amsterdam.

PTT-telling op het ‘Schengepad’ Door: Pieter Steennis Op woensdag 21 december hebben Bram Korteknie en schrijver dezes een wintervogeltel-ling uitgevoerd volgens het PTT-systeem. PTT is een afkorting van Punt-Transect-Telling. Deze telling wordt in het hele land gedaan en de gegevens gaan naar SOVON. De methode is als volgt: op een van te voren vastgestelde route zijn 20 punten vastgelegd en op ieder punt wordt 5 minuten stilgehouden en worden alle binnen het zicht en gehoor zijnde vogels geteld, ook de overvliegende. Het zal duidelijk zijn dat men de silhouetten van de dieren wel een beetje in het hoofd moet hebben. De telling is door SOVON inge-voerd om inzicht te krijgen in de niet aan water gebonden vogels in de winter. Van de wa-tervogels is veel meer bekend, denk maar aan de maandelijkse ganzentellingen en de midwinter-watervogeltelling. Bram en ik hebben de route het ‘Schengepad’ genoemd. Het Schengepad begint in ’s-Heer Hendrikskinderen en loopt via de zuidkant van het Poel-bos naar 's-Heer Arendskerke en daarvandaan naar de Domeinplaat en dan weer terug naar 's-Heer Hendrikskinderen. Onderweg ben je dan in dorpskernen, echte landbouwpol-ders en een enkele boomgaard, variatie alom. Met name de telpunten op de Domeinplaat staan in kaal akkerland. Er staan daar maar een stuk of 4 boerderijen. Het tellen vond plaats met de auto en duurde ruim twee en een half uur.


24

Het zicht was goed op 21 december, er woei een harde zuidenwind die het voor de waar-nemers bepaald niet aangenaam maakte. SOVON heeft een app ontwikkeld om direct per locatie de waarnemingen door te geven; door de kou, die het intoetsen praktisch onmoge-lijk maakte, is daarvan afgezien. Wat is zoal waargenomen? In de dorpskernen werden merels, winterkoningen, mezen, houtduiven, Turkse tortels en een enkele vink gespot. Overvliegend in de kernen waren het vooral kokmeeuwen die we noteerden. Op de kale akkers veelal meeuwen, zowel kok-, storm- en zilvermeeuwen, overvliegend een groep wulpen, een paar grauwe ganzen en tweemaal een aalscholver. Bij de boomgaarden was een grote groep koperwieken, een groep van 50 vinken en een enkele kramsvogel. Bijzonderheden zou ik willen noemen: een kleine zilverreiger (blauwe waren ook aanwe-zig), een torenvalkje met prooi (vermoedelijk een muisje) en wat buizerds. Opvallend wa-ren een groep van 40 nijlganzen bij de Westerschenge en een groep holenduiven bij een boomgaard. Op zich, al bij al, niet zo heel spectaculair, maar goed om te zien dat er in de wintertijd toch - buiten de wetlands om - nog wel wat valt waar te nemen.

Beelden Punt-Transect-Telling, SOVON - Info: Bram Korteknie


25

Nieuwjaarsexcursie Oranjezon KNNV afdeling Bevelanden, 7 januari 2017 Door: Harry Raad (redactie groepsbijdragen) Het is voor de Nieuwjaarswandelaars van KNNV-Bevelanden een ‘overbekend’ gebied aan het worden, en toch genieten ze er steeds weer. Een grauwe dag was het, een minder vro-lijk type zou er moedeloos van worden. Wie schetst onze verbazing dat het parkeerter-rein bij camping Oranjezon zich rond 13.00 u toch vulde met 11 excursiedeelnemers, te weten: Coby Eckhardt, Johan Eckhardt, Cor de Jong, Sietje Manni, Harry Raad, Henk Remijn, Willy Remijn, Petra Sloof, Pieter Steennis, Truus Step en Kees Vliet Vlieland. De bekende route naar zee werd afgelegd via een oud winkanaal, een stukje met hooggelegen naaldbos, het struweel-duin/duingrasland, de zeereep en het strand. Na het strand ging de groep via een duinovergang bij strandtent Aloha Beach weer linea recta terug. Winkanaal

Het leek erop dat we gewoon fijn gingen wandelen zonder natuurpoespas, want langs het waterwinkanaal kwamen aanvan-kelijk niet veel waarnemingen naar boven. Har porde de zaak een beetje op, er moest toch een verslag komen, zoals was afge-sproken. Er kwam wat: bloeiend bezem-kruiskruid en gewoon bronmos, het laatste door Johan in uitgehaald materiaal langs het water opgeraapt. Henk vond natuurlijk paddenstoelen, wat overigens de hele wandeling zo doorging, met uitzondering van het strand. Truus schreef over de vele paddenstoelen die Henk op naam bracht. Willy toonde zich bekwaam in het vinden van paddenstoelen, maar ook allerlei ande-re dingen. Helaas zijn vele namen mij ont-gaan en er zal ergens op internet gezocht moeten worden naar de doorgegeven pad-denstoelen van dit stuk en de andere de-len.

Bos

In het bos liepen we over een pad met veel dennennaalden en hier en daar verse af-geworpen topjes van dennentakken. Bij het laatste bleef het onduidelijk wat daar de oorzaak van was, mechanische schade of vraat. Johan rapporteerde uit het dennen-bos een tak die bijna oranje was van de meniezwammetjes, zeer opvallend. Henk vertelde dat een deel van de paddenstoe-len hier specifiek zijn voor dennenbos. We hoorden verderop de grote bonte specht roffelen en zagen geknapte dennen die zich goed leenden voor zijn opvallende activiteiten. Struweelduin en duingrasland

Na het passeren van een dam over een winkanaal was daar het duinstruweel en het open duingrasland. We vonden bij het kanaal niet meer de galletjes in de bloem-hoofdjes van heelblaadjes, een bijzondere waarneming van een jaar terug. Truus schreef dat Henk ook hier de paddenstoe-len meestal op naam bracht. Ze merkte op dat de gesteelde stuifbal haar sporen als een wolkje de lucht in liet gaan, ondanks de vochtige omgeving, dit tot verbazing van enkele omstanders! Er werd vervolgens flink in de bolletjes geknepen. Op hun groeiplek met veel duinsterretje was ook het gesteelde mosoortje te vinden. Onze deskundige meldde een parasitair karakter van dit zwammetje op het mos. Op afstand is het een niemendalletje, dichtbij verraadt het een grote schoonheid. Strand

Na het passeren van het buitenste duin, de zeereep, kwamen we op een breed strand.


26

Het was laagwater. Velen begonnen in de aanspoelselstroken te zoeken naar schel-pen en andere objecten. Sietje schreef later dat de wandeling langs het aanspoelsel haar het meest is bijgebleven. Ze weet nu dat de supergrote bruine kokkels mogelijk uit de Eemtijd dateren en dat de kleur is bepaald door opgenomen ijzer dat zich nu in een geoxideerde vorm toont. Willy deed ook hier goede vondsten, onder andere de geruite tapijtschelp, ook een Eemfossiel. Sietje nam hem mee, voor haar was het de meest bijzondere vondst. Cobie was gefas-cineerd door een pliocene oester, geken-merkt door het iriserende oppervlak en het doorlaten van licht. Natuurlijk lagen daar weer noordkromp, pleistocene strandschelp en grijze tapijtschelp als bekende fossielen. Aandacht was er ook voor het verschil tussen ovale en halfgeknotte strandschelp. De eerste is platter, meer symmetrisch en toont vaak een ‘boevenpakje’ met donkere kleurstrepen. Dan gaat het wel om oude schelpen. Noordwest Walcheren kende bewoning in de IJzertijd. Op het strand zijn potscherven uit het laatste deel van die tijd te vinden, de ouderdom wordt gesteld op rond het begin van de jaartelling. Ook wij raapten die scherven op en vonden het zeer bijzonder.

Het is handgevormd aardewerk, niet ge-draaid. Roggen en haaien zijn kraakbeenvissen. Het fossiele materiaal in de vorm van zwar-te tanden zal je hier niet makkelijk vinden. Toch wordt de visgroep hier genoemd. Pieter was bij het zien van meerdere eikap-sels verrast en schreef daarover. ‘Voor mij was het niet wat we in de lucht, in de bo-men of op de grond vonden, maar het was wat de zee ons gaf: aangespoelde haaien- en roggeneieren. Om precies te zijn, het gaat om de eikapsels.’ Als soorten werden de hondshaai en de stekelrog genoemd. Kees toonde een hele kluwen eikapsels van de haai. Truus meldde de laatste strandvondst, een, helaas dode, Jan van Gent. ‘De poten ontbraken, dus weten we niet of deze vogel was geringd. Maar het blijft een schitteren-de vogel!’, voegde ze eraan toe. Op de gemaakte foto was inderdaad een fraaie slanke kop te zien Buiten al dit turen naar aanspoelsel genoot Cor het meest van de ruimte van het strand, met de meeuwen in de lucht en de rennende strandlopertjes. Het werd toen ietsje lichter en de zon brak bijna door op deze nevelige dag.

Vondsten van schelpen en scherven - Foto Sietje Manni


27

Terugweg

In de duinen waren we na het passeren van de zeereep bij de degelijke trap tegen steil duin aangekomen. Hier werd de zang van goudvinken gehoord en kregen we de vogels ook in beeld. Sietje had nog herin-neringen aan haar vorige woonplaats, Leusden, waar ze deze vogels gewoon in de tuin kreeg op de voederplank. Op en bovenaan de trap groeide - net als vorig jaar - de gifsla. Mooie frisse rozetten, nu duidelijk talrijker. Henk was niet ver-baasd: ‘Die zie je wel vaker in de duinen op Walcheren.’ Toen we bijna het bos uitliepen zag Johan naast het pad takken van es-

doorns liggen die echt helemaal oranje zagen door het meniezwammetje. ‘Het was inderdaad of die takken in de menie gezet waren, een prachtig gezicht’, zijn natuurbe-leefmoment. Tja, hoe was deze excursie? Truus vatte het als volgt samen: ‘Een gezellige, maar wat 'nevelige' wandeling. Leuke waarne-mingen gedaan, helaas weinig vogels en bloeiende planten.’ Traditiegetrouw werd de excursie afgeslo-ten in café-restaurant Oranjezon bij de parkeerplaats, dat tijdens de wintervakantie open is.

Strandwerkgroep Neeltje Jans,

6-1-2017 Door: Harry Raad De eerste excursie van onze Strandwerkgroep in het nieuwe jaar was een succes. De weersomstandigheden zorgden voor fraai aanspoelsel en met extra laag water was een brede zone met allerlei moois aanwezig. Opkomst

De deelnemers op deze dag waren: Corrie van der Hart, Els Koorstra, Diet Louwerens, Carien van Nieuwenhuizen, Rien Pronk, Harry Raad, Petra Sloof en Ine van de Ven. De meesten ontmoetten elkaar bij de sluis. Grappig waren daar de twee roodborsten, die in en tussen de talloze kaardebollen op het verharde talud van het viaduct bij de sluis foerageerden. Ze toonden geen terri-toriumgedrag, joegen elkaar helemaal niet weg. We liepen naar het strand ten noor-den van de haven. Aan de slag

Rien was reeds op het strand bezig en had al een hoop gevonden. Hij toonde onder andere een schild dat hij als sierlijke zeekat herkende. De groep waaierde uit in sub-groepjes die alle hun eigen doel kozen. Er

was volop keuze. Met dit lage water kon je de voet van de dam aan de zuidzijde een heel eind volgen. Tegen deze dam lag ter hoogte van het strand een lading aan-spoelsel met vooral Amerikaanse zwaard-schede. Met weinig moeite waren daar resten van zeeappel, gewone tapijtschelp, wulk, purperslak, schaalhoren, zeekat en nog een stel andere soorten in te vinden. Het is het gebruikelijke setje vondsten op Neeltje Jans. Een mooi doublet van de wijde mantel lag daar ook. Het dier was waarschijnlijk net dood, de schelp stond iets open en de vele oogjes, net binnen de schelp op de mantelrand, waren nog goed zichtbaar. Velen kenden de soort alleen van losse kleppen op het strand, dit was toch weer een fantastische waarneming. Er werden later nóg een paar doubletten ge-vonden.


28

Wijde mantel met oogjes - Foto Carien van Nieuwenhuizen

Op het strand

De vondsten van de brede aanspoelselzo-ne op het lage strand leverden hetzelfde beeld, hier echter aangevuld met wat fos-siel materiaal. Daarbij waren twee fraaie vondsten: huisjes van zeeslakken, welis-waar defect. Eén daarvan was een rolslak (Volutidae) met de wetenschappelijke naam Euroscaphella lamberti. Fossielen-verzamelaars hebben hem de vreselijke naam ‘kurkentrekker’ gegeven. De andere vondst bleek een rechtsgewonden noord-

horen met de naam Neptunea lyrato-despecta. Dat is een schelp met een paar forse spiraalribben, die bij de bekende noordhoren ontbreken en bij de gekielde noordhoren minder opvallend zijn. Veel moeite deden we nog voor het vinden van andere tafelmeshef-ten/zwaardscheden, de autochtone soorten van het geslacht ‘Ensis’. Talloze exempla-ren werden aangereikt, waarbij het teleur-stellende antwoord: ‘een Amerikaan’ steeds de hoop op een andere soort torpedeerde.

Neptunea lyratodespecta - Foto Harry Raad


29

Omstanders waren geïnteresseerd in onze activiteiten. Dat kan ook niet anders als ze bijvoorbeeld een van ons schelpengruis met een metseltroffel zien verzamelen om daarmee een zak te vullen waarin ooit 3 kg kattenbrok zat. Toch waren ook wij geïnte-resseerd in de andere bezoekers. Een ouder stel was net als wij aan het zoeken. De vrouwelijke helft verzamelde lege schaalhorens. Ze had thuis al bakken vol en ze noemde de naam, chapeau chinois. Pogingen om haar deze naam uit het hoofd te praten mislukten, het Chinees hoedje is echt een ander schelpje. Ik werd hartelijk bedankt voor de uitleg dat het een schaal-horen was, maar bij Petra dichtte ze even verderop hetzelfde verhaal.

Klaar

Na het vele zoeken kon de Anemoon-waarnemingenlijst door Ine en Rien inge-vuld worden bij de toegang van het strand. Namen dwarrelden als herfstbladeren op het papier, en dat onder het genot van warme en koude dranken. Het gros van de soorten is in dit verslag niet genoemd, neem nou de vele wieren. Liefhebbers kunnen dat vast bij de Strandwerkgroep navragen. De determinatie van de boven-genoemde fossiele noordhoren heb ik nog door schelpenkenner Peter Moerdijk laten bevestigen, waarvoor dank. Hij kende deze vorm alleen van de Westerschelde.

Vogels kijken met Birding Pal Bird Watching Club for World Travelers. Door: Peter Boelee Je hoeft geen expert vogelaar te zijn om contact op te nemen met een Birding Pal. Dit zijn echter serieuze vogelaars die bereid zijn om te helpen. Het is een voorrecht om hen te contacteren. Wat is …

Op de site Birding Pal hebben zich vogelaars van heel de wereld ingeschreven met de bedoeling dat mensen contact met hen op kunnen nemen wanneer ze hulp van een erva-ren vogelaar nodig hebben in een gebied dat ze niet kennen. Dat betekent dat als ik naar Bolivia op vakantie ga, daar ter plaatse een vogelaar kan vragen mij te vergezellen. Dat gaat met gesloten beurs, alleen onkosten worden door de bezoeker vergoed. Aangemeld

Ik heb mij in 2007 op de site van deze club beschikbaar gesteld als begeleider van voge-laars in Zeeland. Men kan mij het gehele jaar benaderen voor een afspraak en ik kan men-sen ook in het Engels en Duits van dienst zijn. De mogelijkheden heb ik op de website verwoord met de volgende tekst.

Zeeland ligt in het zuidwesten van Nederland, 1 uur rijden van Rotterdam. Het zien van 60 verschillende soorten vogels op een dag hier in Zeeland is heel normaal. Ga op reis met een ervaren vogelgids en u komt op de mooiste vogelkijkplekjes, ook plekken die niet zijn gemarkeerd op een kaart. Peter Boelee van Bureau Natuurbelevenis is een bekende vogelaar en natuuronderzoeker in dit gebied, en steenuilbeschermer. Hij is bereid om u mee te nemen naar de vogelhotspots, u kunt met hem meerijden (3 perso-nen) of we zullen een busje huren. Natuurfotografie is ook een mogelijkheid.


30

Ervaringen

In de loop der jaren heb ik aan heel wat verzoeken voldaan, met wisselende ervaringen. Het gaat over het algemeen over mensen die in Zeeland op vakantie zijn en dan een dag vogels willen kijken. Maar het kan ook gebeuren dat iemand hier voor zaken is en dan een dag inplant om vogels te kijken. Ik wil het liefst in mijn eigen auto op pad, dan hoef ik niet steeds de weg te wijzen, ik weet precies waar ik heen wil en waar we het beste even kun-nen stoppen. Ik heb dan ook zelf in de hand hoe lang we ergens stoppen. Zo heb ik al heel wat leuke ontmoetingen gehad, maar ook weleens een minder leuke ervaring. Ik zal begin-nen met over deze minder leuke ervaring te vertellen. De Amerikaan

Ik kreeg vanuit Amerika het verzoek van een inspecteur van scheepsladingen of ik hem een dag mee wilde nemen om vogels te kijken in Zeeland. Hij zou op doorreis twee dagen en nachten in Zeeland doorbrengen. Of ik hem bij Van de Valk in Middelburg op kon ha-len? Ik vroeg Niek Oele of hij misschien zin had om mee te gaan, en zo gingen we ’s mor-gens vroeg meneer de inspecteur ophalen voor zijn hotel. Er kwam een redelijk gezette man naar buiten, die met enige moeite plaatsnam op de achterbank. Hij leek wel wat op Maarten van Rossum. De man zag er overigens niet fris uit en dat klopte ook wel, want we kwamen er later achter dat hij tot diep in de nacht flink had zitten doordrinken. Hij zei niets, vroeg niets, maar zat voortdurend te zuchten en … te boeren. Bij elke burp kwam er een wolk gistlucht voorin binnenstromen. De eerste keer denk je nog dat hij het per ongeluk deed, maar al gauw werd duidelijk dat hij er zelf geen moeite mee had om voortdurend de gassen - ontstaan door een enorme hoeveelheid alcohol - naar buiten te brengen. Bij elke boer deed Niek of ik het raampje open, we werden misselijk van de stank. We hebben die dag de korte route genomen en onderweg nog soep gegeten in de Heerenkeet, die we zelf hebben betaald. Hij vond elke vogel die we zagen mooi, maar meer dan wonderfull kwam er niet uit. Was dit mijn eerste gast geweest, dan was ik er meteen mee gestopt. Maar gelukkig had ik ook al veel leuke ervaringen gehad. Leuk

Ik heb in de loop der jaren heel wat vogelaars uit andere landen, maar ook vanuit Neder-land, meegenomen. Zo herinner ik me mensen uit Texel, Zuid-Engeland, Noord-Amerika, Rotterdam en Voorburg. De laatste twee zijn vaker teruggeweest en daaruit is een vriend-schap ontstaan. Nu komen ze nog regelmatig een dag vogels kijken in Zeeland en zelfs weleens beiden op dezelfde dag. Zo hebben we gedrieën op een vogelkijkdag bij de Wan-teskuup een roerdompmoeder een jong zien voeren - toch geen dagelijkse waarneming. Via Birding Pal kregen we in 2009 als Vogelwerkgroep (VWG) contact met een Franse collega-werkgroep. Die werd hier rondgeleid en heeft ons daarna uitgenodigd om naar broedende grielen te komen kijken. Een kleine groep is toen naar Essonne - net onder Parijs - geweest en heeft daar grielen gezien. Zie het ‘Verslag vogelreis Essonne Ile de France’ op de website van de VWG. Ik heb haast altijd tevreden klanten gehad. Alleen bij de Amerikaan is niet echt duidelijk geworden of hij van de toer genoten heeft; hij zat zijn kater uit en herhaalde slechts plicht-matig zijn wonderful.


31

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging afd. Bevelanden

Bestuur: Voorzitter: Johan Eckhardt, Kon. Emmastraat 16, 4424 AA, Wemeldinge, 0113-621438, [email protected] Secretaris: Eric Brouwer, Krabbendijke, [email protected] Penningmeester/ledenadministatie: Foort Minnaard, ’s Gravenpolderseweg 56, 4462 CH, Goes, 0113-257445, [email protected] Lid planologie: Femke van den Berg, Brakstraat 1, 4331 TM Middelburg, 0118-624435, [email protected] Lid organisatie evenementen: Pieter Steennis, Prunusstraat 5, 4431 DC, ’ s-Gravenpolder, 0113-404598, [email protected]

Werkgroepen: Beheerswerkgroep: Johan Vermin, 0113-639620, [email protected] Paddestoelenwerkgroep: Thijs Franse, 0113-228247, [email protected] Vogelwerkgroep: Cees Lavooy, 0113-220409, [email protected] Plantenwerkgroep: Justus vd Berg, 0113-271210, [email protected] Heemtuinwerkgroep: Diet Louwerens, [email protected]

Strandwerkgroep: Petra Sloof, 0113-695431, [email protected] Contactpersoon intern zoogdieren: Nanning-Jan Honingh Contactpersoon intern amfibieën: Jaap Woets

Contactpersoon intern planologie: Femke van den Berg Contactpersoon Atlasproject Nederlandse Mollusken: Harry Raad

Lidmaatschap: Contributie leden vanaf 17 jaar € 30,- per jaar, huisgenoten € 10,- per jaar. Contributie donateurs minimaal € 11,50 per jaar, huisgenoten minimaal € 2,50 per jaar.

Donateurs zijn geen lid van de landelijke KNNV. Betaling contributie a.u.b. voor 1 maart van het jaar op IBAN NL20 INGB 0003 9394 12 t.n.v. KNNV Beveland te Goes Adreswijzigingen e.d. a.u.b. doorgeven aan de ledenadministratie:

Foort Minnaard, ’s Gravenpolderseweg 56, 4462 CH, Goes, 0113-257445, [email protected]

Website: http://www.knnv.nl/beveland/ e-mail: [email protected]

koninklijke nederlandse natuurhistorische vereniging afd ......uit eigen beweging (uiterlijk op 1...

Documents