kırım kongo kanamalı ateş (kkka)
DESCRIPTION
Kırım Kongo Kanamalı Ateş (KKKA). Prof. Dr. Mehmet BAKIR. KKKA: tanım. Ateş Yaygın vücut ağrısı Bazı vakalarda deri, mukoza ve iç organlarda kanamalar ile seyreden kene kaynaklı viral enfeksiyondur. VHA’ya neden olan etkenler?. Filoviridae Marburg virus ve Ebola virus Arenaviridae - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Kırım Kongo Kanamalı Ateş (KKKA)
Prof. Dr. Mehmet BAKIR
KKKA: tanım
Ateş
Yaygın vücut ağrısı
Bazı vakalarda deri, mukoza ve iç organlarda kanamalar ile seyreden kene kaynaklı viral enfeksiyondur
VHA’ya neden olan etkenler?
Filoviridae Marburg virus ve Ebola virus
Arenaviridae Lassa virus ve Junin, Machupo, Sabia, ve Guanarito virus
Bunyaviridae Crimean-Congo hemorrhagic fever virus [CCHFV], Rift Valley fever virus [RVFV] ve Hantavirus)
Flaviviridae Yellow fever virus ve Dengue virus
BUNYAVIRIDAE
Bunyavirus Hantavirus Nairovirus Phlebovirus Tospovirus
http://www.virology.net/Big_Virology/BVRNAbunya.html
Nairovirus ( 7 alt cins içerir )
CCHF Virus Group
Dera Ghazi Khan virus
Hughes
virus
Group
Nairobi sheep
disease virus Group
Qalyub
virus
Group
Sakhalin virus Group
Thiafora
virus
Group
http://www.virology.net/Big_Virology/BVRNAbunya.html
•CCHFV •Hazara
virus
•NSDV•Dugbe virus
Nairovirus
Üç RNA bölgesi içermektedir
L ( Large )Viral RNA polimeraz
M ( Medium)Yapısal proteinler
(G1 ve G2)
S ( Small)Nukleokapsid
protein (N)
Lipit membran
Bunyaviridae
CCHFV
Dış ortama nispeten dayanıksız
Konak dışında uzun süre yaşayamaz
Ultraviyole ile hızla ölür
56°C’de 30 dakikada inaktive olur
Kanda 40°C’de 10 gün süreyle yaşayabilir
%1 hipoklorit ve %2 glutaraldehide duyarlı
Ortam pH’sına duyarlı (düşük pH’ da hızla inaktive olur)
Hücre kültürlerinde üretilebilir
Böyle bir çalışma için biyogüvenirlilik seviye 3 veya 4 olan
laboratuvar gereklidir
Ribavirine duyarlı
CCHFV
KKHA Tarihçe• Hastalık ilk olarak 12. yy da Tacikistan’da bir doktor tarafından
tanımlanmış
• Yıllarca Özbekistan'da
Khungripta Kan alımı
Khunymuny Burun kanaması
Karakhalak Kara ölüm
• Orta Asya’daAkut infeksiyöz kapiller toksikoz
Akut infeksiyöz hemorrajik hastalık KKHAÖzbekistan hemorrajik hastalığı
Virusun keşfi
• Resmi kayıtlardaki ilk
salgın 1944 ve 1945
yılında yaz aylarında
Batı Kırım’ da tespit
edildi
• Aralarında Sovyet
askerleri de olan 200’
den fazla kişiyi
etkilemiş
• Kırım Hemorajik
Ateşi adı verilmiş
Daha sonraki yıllarda
Eski Sovyetler Birliği
Orta Asya Cumhuriyetleri olmak üzere diğer
bölgelerinde de uzun yıllardır var
Eski Yugoslavya
Bulgaristan’ da da olduğu anlaşılmış
Virus
Akut dönemde hasta kanından
Hyalomma marginatum marginatum türü kene ve
larvalarından izole edilmiş
İzole edilen ajan muhtemelen kaybolmuş
1956 yılında
Zaire’ de ateşli bir hastadan izole edilen
virusa Congo virus adı verilmiştir
1967 yılında
Yenidoğan farelere enjekte edilerek
soyutlanmıştır
1967 yılında
1956’ da izole edilen virus ile sonradan
izole edilen virusların aynı virus olduğu gösterilmiştir
1969 yılında
Congo virus ve Kırım Hemorajik Ateş viruslarının
aynı virus olduğu gösterilmiştir
Crimean-Congo Hemorrhagic Fever Virus (CCHFV)
Epidemiyolojik özellikler
Yumurtalar
Larva yumurtadan çıkar
Larva yeni konak arar
Larva I.konakta beslenir
I. Konak
Beslenen larva toprağa düşer
Larva nimfe dönüşür
II. KonakNimf II.konağa yapışır ve beslenir
Nimf erişkin keneye dönüşür
III. Konak
Dişi erişkin kene III.konağa yapışır ve beslenir
Beslenen dişi erişkin kene toprağa düşer
Virus kenelerin tüm formlarından izole edilebilir
Avrupa ve Güney Afrika arasında göç eden göçmen
kuşlar üzerinde vektör kenelerin larval ve nimfal fazı
bulunmuştur
Bu kuşlar, virusu iki kıta arasında taşıyabilir !
İnfekte keneler arasında: trans-ovariyal, trans-stadial ve venereal geçiş var
Virusun izole edildiği hayvanlar
Sığır
Koyun
Keçi
Yabani tavşan
Tilki
Belirtisiz infeksiyon
(Bir hafta kadar
süren geçici viremi)
KKHA
Büyük memeliler
(Sığır ve koyun )
Küçük memeliler
(Tavşan ve kirpi)
İnsanlarda
Erişkin keneler, virusu hayvanlardan
aldıktan sonra;
Virus 36 saat içinde çoğalmaya başlar
3-5 gün sonunda maksimum sayıya ulaşır
Virus titresi azalarak aylarca devam eder
İnfekte kene aylarca virus bulaştırabilir
21
Başlıca bulaş (kene tutunması )
• Hyalomma truncatum
• Hyalomma marginatum
• Hyalomma impeltatum
• Hyalomma impressum
• Amblyomma variegatum
• Boophilus decolaratus
866 tür keneden 30’ unda CCHFV var
22
Türkiyede Keneler ve CCHFV suşları TR
• Kelkit Vadisi
• Hayvanlar üzerinden toplanan 69 kene havuzunun 4
(%5.8)’ünde virüs var
• H. m. marginatum ve Rhipicephalus bursa
• CCHFV suşları
• S genom segmenti sekans analizine göre Kosova,
Bulgaristan ve Drosdov suşlarına benzer
Tonbak et al, Journal of Clinical Microbiology,2006
Albayrak et al, Trop Anim Health Prod, 2010:42
Türkiye’de bazı illerde kenelerde ELISA ile CCHFV antijeni
24
30’dan fazla ülke
Üç Kıtada
KKKA Dünyada Dağılımı
25
•40’dan fazla ülke!
26
Tokat Giresun
SivasYozgat
Türkiye’de KKKA
27
Kelkit vadisi
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
Olg
u s
ay
ısı
2002-2003
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Olgu
Fatal
Türkiye’de KKKA hasta sayısı ve ölümler
Yıllar
717
33
150
6
249
13
266
13
438
27
1315
63 63
1318
864
49
Toplam 5317 olgu, 267 ölüm , ölüm oran %5
020406080
100120140160180200220240260280300320340
Olg
u s
ay
ısı
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Şüpheli
Doğrulanmış
Fatal
Yıllar
74
174
144
12
59
4
9285
6
95
65
7
10290
9
199
172
9 16
257
206 215
150
15
CÜTF KKKA Hasta sayısı ve ölümlerToplam olgu:1189, Ölen olgu: 87, Ölüm oranı %7.3
2011 181Olgu
11 ölüm
Ölüm oranı %6.07
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
1200
1300
1400
Olg
u s
ay
ısı
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Rusya
İran
Türkiye
Yıllar
Yıllık KKKA sayıları
1332 olgu/11 yıl, ölen olgu 62, ölüm oranı %4.7
534 olgu/9 yıl, ölen olgu 80, ölüm oranı %15
KKKA için epidemiyolojik risk faktörleri (Erzurum, 2004-2006)
Kadanalı A, et all, Turk Med J, 2009:39:829
Tokat iline ait seroprevalans çalışması
Çalışma gurupları (2006-2007)
Sağlık çalışanları 3/150 (%2)
Hayvan teması olanlar 6/26 (%23)
KKKA hastalarının
yakınları 44/193 (%23)
Kene yapışması
hikayesi olanlar 11/106 (%10)
Kontrol gurubu 11/240
(%4.6)
Erzurum iline ait seroprevalans
• Çalışma grupları (2004)• Sağlık çalışanları 16/80 (%20)
• Çiftçiler 19/114 (%17)
• Mezbaha işçileri 6/44 (%14)
• Veterinerler 3/12 (%25)
Tekin et al, African Journal of Microbiology Reseaach, 2010
Ozkurt Z, et al. 17th ECCMID, Munich, 2007
33
Tokat ve Sivas Köylerinde KKKA seroprevalansı
Tokat ve Sivas’a ait 14 İlçede 56 köy (2006)(Sağlık çalışanları, mezbaha işçileri, veterinerler çalışma dışı)
Çalışma gurupları
• 7 yaş ve üstü köy ahalisi 100/786 (%12.8)
• Kontrol gurubu (şehirliler) 2/100 (%2)
35
KKKA seroprevalansında riskler
Son yıllarda bölgemizde gözlenen değişiklikler ?
İklim değişiklikleri …?• Isı artışı (son yıllarda belirgin artış)
• Yağış değişiklikleri
Doğal yaşamda değişiklikler….?• Kırsal alanda ekili alanların azalması
• Vahşi doğal hayatta değişiklikler
Göçmen kuşlar….?
Tarım çalışanları
Hayvancılık yapanlar
Çiftlik çalışanları
Çobanlar
Kasaplar
Mezbaha çalışanları
Et ürünleri market
işçileri
KKKA için risk gurupları
Veterinerler ve hasta
hayvan ile teması olanlar
Endemik bölgelerde
görev yapan sağlık
personeli
Askerler
Kamp yapanlar
Deri fabrikası çalışanları
• İnfekte kene tutunması veya kene kırma sırasında
• Kanında virus bulunan hayvanların kesilmesi
sırasında • Hayvana ait kan ve dokulara temas
İnfekte hastalardan (hastanede, toplumda)• Doğrudan temas
• İnfekte doku ve kan teması ile
• Laboratuvardan direkt temas ile (deriden veya havadan)
• Hava yolu?
• İnfekte sütün içilmesi ile?
KKKA bulaş yolları
Direkt temas ile bulaşma
Hastalara ait enfekte doku veya vücut sıvılarına
temas ile bulaş var
Hastaya ağızdan-ağıza resüsitasyon
Ölmeden önce entübasyon
Eline iğne batmış hemşire
İndirekt temas sonucu bulaş
Hava yolu ile bulaş öne sürülmüş ancak kanıtlanmamış
İndeks olgu ile temas (sadece hasta ile aynı ortamda bulunma)
hastanın bulunduğu odayı ziyaret eden bir doktor
İndeks olgu ile teması olmayanbir servis hemşiresi
İndirekt temas sonucu bulaş
• İndeks olgunun ölmesini takiben:
• morga gönderilmeden önce ölüyü
• sarıp hazırlayan bir öğrenci hemşire
• Hastanın bulunduğu odanın açıldığı
• koridorda görev yapmış,
• indeks olguya ait atık torbası ile temas etme
Tygerberg Hastanesi Epidemisi (1984)
İğne batmasının yarattığı morbidite 3/9 (%33)
46 hemorajik hasta teması saptanmış 4’ ünde KKHA
gelişmiş
• İnfektivite oranı 4/46 (%8.7)
Toplam 459 KKHA hastası ile temas öyküsü
saptanmış
• Yaklaşık infektivite oranı 7/459 (%1.5)
KKKA:Patogenez Patogenezi tam olarak aydınlatılamamıştır
Retiküloendotelyal sistem başta olmak üzere, hedef doku ve hücrelere
tutunur, çoğalır ve hasar yapmaya başlar.
Karaciğer en çok etkilenen organdır
Temel patolojik bozukluklar, virüsün etkisi ile uyarılan antiviral immün
cevabın doku ve organlarda meydana getirdiği hasara bağlıdır
Vasküler endotel virüsün direkt ve indirekt hedefleri arasındadır
Virüsün etkisi ile salınan proinflamatuvar sitokinler damar endoteli,
hedef hücreler ve dokularda inflamatuvar immün cevaba neden olur
KKKA: Belirti ve bulgular
Viruslara bağlı Kanamalı Ateş
Ateş Kanama+
•Kene tutunmasından sonra 1-3 (En fazla 9) gün
•İnfekte kan/doku teması
sonrası
3-10 (En fazla 13) gün
İnkübasyon periyodu
• Ani başlangıçlı
• Baş ağrısı
• Üşüme-titrem
• Ateş
• Kas ağrıları
• Baş dönmesi
• Boyun ağrısı
• Bel ağrısı
Belirtiler
• Yaygın karın ağrısı
• Göz dibinde ağrı
• Fotofobi
• Bulantı
• Kusma
• İshal
• Birkaç gün sonra
• Şuur bulanıklığı
• Huzursuzluk
• Uyuma hali
• Çöküntü hali
• Bezginlik
• Karaciğer lojunda ağrı
Kliniği ağır hastalarda
• Terminal dönemde• Koma
• Şok
• Çoklu organ yetmezliği
• Ölüm
KKKA’lı hastaların laboratuvar bulguları (1)
n
(%)
Trombositopeni 92 (100)
Lökopeni 69 (75)
Anemi 10 (11)
Sedimantasyonda artma 20 (22)
Uzamış aPTT 22 (24)
Uzamış PT 19 (21)
C-reactive protein protein artışı 58 (63)
KKKA’lı hastaların laboratuvar bulguları (2)
n
(%)Yükselmiş serum düzeyleri
Laktat dehidrogenaz 90 (98)
Aspartat aminotransferaz (AST) 84 (91)
Alanin aminotransferaz (ALT) 73 (79)
Kreatin fosfokinaz 22 (24)
Kan üre nitrojen artışı (BUN) 20 (22)
Kreatinin artışı 15 (16)
61
• Ölüm genelde 5-14.ncü günlerde
• Vaka-Ölüm Oranı %10-30
• Türkiye’de %5 civarı
KKKA’de ayırıcı tanı ve tanı
Ayırıcı tanıSistemik salmonelloz
Bruselloz
Leptospiroz
Riketsiyoz
Tatarcık humması
Malarya
Akut viral hepatit
Sepsis
Hematolojik hastalıklar
Diğer viral kanamalı ateşler (Hantavirus vb.)
viremi
5
IgM
RT-PCR
ELISA IgM IgG, IFA
Virüs/antikor kinetiği
Virüs izolasyonu
0 10
IgG
16
IgM pozitifliği: 2-3 ay (6 aya kadar devam edebilir)
gün
KKKA Tedavi ve Korunma
Tedavi
Destek tedavisi• Trombosit süspansiyonu• Plazma• Tam kan• Diğer
Antiviral tedavi ?Ribavirin
Antiserum ?
Etkene yönelik tedavi
Ribavirin
• İn vitro olarak viral replikasyonu inhibe ettiği
gösterilmiş
• Randomize, kontrollü çalışma olmamakla beraber
yararlı olduğunu bildiren yayınlar var (Pakistan,
İran, Türkiye)
Ribavirin tedavisi (Erişkinler)
Damar içi 17 mg/kg (maksimum
1g) yükleme dozu Dört gün her altı
saatte bir 17 mg/kg (mak. 1g)
Altı gün her sekiz saatte bir 8mg/kg (max 500 mg)
Oral
2000 mg yükleme dozu
Dört gün her altı saatte
bir 1000 mg
Altı gün her altı saatte
bir 500 mg
Ribavirin tedavisi (Çocuklar)
Oral 30mg/kg yükleme
dozu Dört gün her altı
saatte bir 15mg/kg Altı gün her altı
saatte bir 7mg/kg
Damar içi Erişkindekine
benzer şekilde vücut ağırlığına göre verilir
Ribavirin tedavisi (Gebeler)
Embriyotoksik ve teratojenik
Gebelerde kullanılmalı (Yaşamı tehdit eden
durum hariç)
Kötü prognoz göstergeleri Bir çalışmada
• INR, AST, LDH, CK ölen hastalarda daha yüksek• Splenomegali ve bilinç bozukluğu ölen hastalarda prediktif özelliğe
sahiptir Bir başka çalışmada
• Konfüsyon ve ense sertliği kötü prognoz için önemlidir Swanepol ve ark
• hastalığın ilk 5 gününde lökosit sayısını >10X109/L, trombosit sayısını <20X109/L, AST >200U/L, ALT >150/L, aPPT > 60 sn, fibrinojen <110 mg/L fatal olgularda %90 prediktiftir
Başka bir çalışma • yüksek transaminaz değerleri, yüksek ve uzamış viremi kötü prognozu
gösterdiği ifade edilmiştir.
Bilinç bozukluğu 15.73 (5.68-43.58)
INR >1,5 4.25 (1.95–9.27)
Kc enzim yüksekliği 2.99 (1.63–5.49)
(x2 NÜS)
Kanama varlığı 2.08 (1.12-3.87)
65 yaş (yıl) 1.88 (0.97-3.66)
KKKA’da ölüm için bağımsız risk faktörleri(850 olgu, SİVAS CÜTF)
Odds Ratio %95 CI
Elaldı N. Ve ark. EKMUD 2010
KKKA’den korunma
Profilaktik amaçlı uygulama
Dünya sağlık örgütü önermemekte Verilecek ise;
• 6 saatte bir 500 mg (oral) 7 gün
Temas sonrası profilaksi
Kore’de askerlerde temas sonrası proflakside başarı ile kullanılmıştır
•Clin Infect Dis 36: 1613-8, 2003
Pakistanda 1994%90 mortalite riski olan 3 sağlık çalışanına oral ribavirin kullanılmışİlaç başlandıktan hemen sonra hepsi iyileşmiştir
McCormick JB,N Engl J Med 1986; 314:20–6.
Kan ve kan ürünleri ile temas veya iğne batması gibi temaslar sonrasında oral ribavirin ile profilaksi önerilmiş Dokuz temaslı hastanın hepsi ribavrin ile tedavi edilmiş5 hasta (%56) ölmüştü
CID 2004:38 (15 June), Smego et al.
Korunma ve kontrol
Hastanın çıkartıları ile temas sonucu bulaşabilir
Solunum yolu ile bulaştartışmalı !!!
Mutlak solunum izolasyonu ?
Mutlak üniversal önlemler alınmalı
Nozokomiyal bulaşı kırmak için
KKHA İzolasyon İzolasyon odası
• Hasta odalarında anteroom olmalı
İzolasyon odası yoksa
• Tuvaletli tek oda
• Koğuşsa uzak bir köşe
• Ya da diğer sağlık işlemlerinden ayrı bir bölme
• Havalandırma olmamalı
• Etrafında güvenlik oluşturulmalı
Anteroom’da Olması Gerekenler
Rutin hasta bakımında gerekli olan
• Önlük
• Maske
• Eldiven
El yıkama için lavabo
Dezenfeksiyon için gerekli solüsyonlar
İlaçlar (acil ilaçlar, analjezik vs)
Test için ağzı kapaklı tüpler
Evrensel Önlemler
Hastalara ait • Kan
• Vücut sıvıları (semen, vajinal sekresyonlar, BOS v.b.)
• Dokular
potansiyel infeksiyöz
Bariyer Önlemleri
• El yıkama
• Eldiven giyme
• Maske takma
• Gözlük (invaziv işlemde)
• Koruyucu giysi
• İğne uçları ve kesici alet güvenliği
• Yüzey, çarşaf vb temizliği
• İnvaziv işlemler azaltılmalı
•Mümkünse disposable malzemeler kullanılmalı •Enfekte atıklar ve tekrar kullanılmayacak olan malzemeler yakılarak imha edilmeli
•Dezenfeksiyon işlemlerinde KKKAV için •Günlük çamaşır suyu çözeltileri •Gulataraldehid (%2)•Sabun •Deterjanlar •Su kullanılabilir
Antiseptik olarak klorhekzidin veya iyot bileşikleri de kullanılabilir Ellerin dekontaminasyonunda klorhekzidinli % 70’lik izopropil alkol kullanılabilir
SterilizasyonOtoklav Kaynatma (20 dk., uygun malzemeler)
Dezenfeksiyon: %0.5’ luk Çamaşır suyu ile
Hasta nakli yapılan araçlar
Hastaya ait vücut sıvıları, idrar ve dışkı
Cesetlerin yıkanmasından sonra ceset
dezenfeksiyonunda kullanılmalı
Çözeltinin gözlere ve deriye teması önlenmeli
Dezenfeksiyon: %0.05’ lük Çamaşır suyu ile
• Yüzeylerin
• Tıbbi malzemelerin
• Hastaya ait malzemelerin (yatak vs)
• Tekrar kullanılabilen malzemelerin (elbise,
eldiven, çizme, termometre, steteskop vb.)
• dezenfeksiyonunda kullanılmalı
Kimler koruyucu giysi giymeli
Hastaya bakım veren tüm sağlık personeli
Hastanın atıkları ve giysilerini temizleyen
personel
Hastanın testlerini yapan laboratuvar personeli
Tıbbi atık personeli
Cenazeyle uğraşanlar
Aile üyeleri
Hastalara kullanılan kateter vb gibi tıbbi aletler
Dezenfektan içeren sert plastik kutulara konmalı,
kutunun dışı dezenfekte edilmeli
Hastalara ait sekresyon, çıkartılar ve diğer
vücut sıvıları
Atılmadan önce mutlaka 1/10’ luk klor içeren
çamaşır suyu çözeltisi ile en az
5 dakika muamele edilmeli
Hastaların ve personelin kullandığı disposable çamaşır,çarşaf, önlük ve eldiven gibi materyeller
Çift torbaya konmalı, dışarıdaki torba dezenfekte edilmeli
Kaza ile iğne batması söz konusu olursaO bölgeye % 70’lik alkol 20-30 saniye uygulanırSonra sabunlu su ile yıkanır Hızlı akan su altında 20-30 saniye kadar tutulur
Hastanın kan ve vücut sıvıları ile temas O bölge sabunlu su ile iyice yıkanır
Göze enfekte materyel sıçramışsa Göz temiz su ile iyice yıkanır
İnfekte kan ve doku teması varsa;• Ateş ve diğer belirtiler yönünden üç hafta takip
• Ateş günde iki defa ölçülmeli
Ateş 38,3°C veya üzerinde ise • Tedavi?
Şüpheli veya doğrulanmış olgu ile temas sonrasında ribavirin proflaksisi uygulanabilir
4 x 0.5 gr/ 7gün oral
Laboratuvar Önlemleri
Tanı amacıyla kan ve doku örnekleri alınırken ve laboratuvara yollanırken korunma önlemleri alınmalı
•Laboratuvar çalışanları • Hastalık konusunda uyarılma• Korunma için eğitilmeli• Personel evrensel önlemlere uymalı• Mümkünse testler güvenlik kabinleri içinde yapılmalı (Güvenlik seviyesi II)• Serum ve doku örnekleri ile çevre kontamine
edilmemeli
Laboratuvar Önlemleri
Rutin dezenfeksiyon kuralları • eksiksiz uygulanmalı
Test serumları• İşlemden önce Triton (R) X-100 ile muamele
edilmeli
Kan yaymaları • Tespit edilmişse zararsız
Rutin testler • Otomatize sistemler ile çalışılmalı
Endemik bölgelerde kişisel korunma önlemleri
Kene olan alanlardan kaçınmalı Kaçınılamıyorsa yada piknikten döndükten sonra
• giysi ve vücut kene için kontrol edilmeli, kene varsa çıkarılmalı
Kene yapışmış ise
• Kimyasal madde kullanımı kenelerin kusmasına neden olur
• Bu nedenle penset ile yavaşça çıkarılmalı, yoksa eldiven ile bir kerede çıkartılmalı
Endemik bölgelerde kişisel korunma önlemleri
Sahada çizme giyilmeli
Uzun çorap, bot, uzun pantolon giyilmeli ve
pantolon çorabın ya da botların içine, tişörtün
alt kısmı da bele yerleştirilmeli
Kenelerle mücadele yapılabilir mi?
Eradikasyon Enfestasyonun kabul edilebilir düzeyde olması
• Endemik stabilite-instabilite• Ekonomi-Ekoloji
Hayvanlara akarisid uygulamaları Periyodik hayvan ve mera ilaçlamaları
• Çok zor Çevre ilaçlamaları
• Yerleşkelerde – EVET• Doğada - OLANAKSIZ (şimdilik)
Bölgelere göre önlemler
Yerleşim yeri Rekreasyon alanı
Doğal park Vahşi doğa
İnsan aktivite yoğunluğu
Çok yoğun Yoğun Az yoğun Az
Çevrenin kontrolü + + +/- _Akarisid kullanımı + + +/- _Hayvan eradikasyonu + _ _ _Kişisel korunma + + + +
KKHA Aşısı
Fare beyninden izole edilen virusun formalin ile
inaktivasyonuyla aşı elde edilmiş
Doğu Avrupa’da (Bulgaristan) kullanılmış
olmasına rağmen etkinliği ve emniyeti tartışmalı
Günümüzde kullanılabilir etkin bir aşı mevcut
değil