kha nang tai sinh va nhan nhanh giong hoang lan

B GIO DC V O TO TRNG I HC NNG NGHIP H NI

----------------------

L MINH NGUYT

NGHIN CU NH HNG CA MI TRNG V CHT IU HO SINH TRNG N KH NNG TI SINH V NH NHANH

GING HONG LAN THUC CHI LAN KIM CYMBIDIUM

LUN VN THC S NNG NGHIP

Chuyn ngnh : DI TRUYN V CHN GING CY TRNG M s : 60.62.05

Ngi hng dn khoa hc : 1. PGS.TS V VN LIT 2. GS.TSKH TRN DUY QU

H NI 2009

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip i

LI CAM OAN

Ti xin cam oan rng: y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc s liu, kt qu nu trong lun vn l trung thc v cha tng c ai cng b trong bt k cng trnh no khc.

Ti xin cam oan rng: cc thng tin trch dn trong lun vn u c ch r ngun gc.

H Ni, ngy 4 thng 9 nm 2009 Tc gi lun vn

L Minh Nguyt

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip ii

LI CM N

hon thnh tt lun vn ny, trc ht, em xin by t lng bit n su sc n GS.TSKH Trn Duy Qu v PGS.TS V Vn Lit tn tnh hng dn, gip em hon thnh lun vn ny.

Em cng xin by t lng bit n chn thnh n cc thy, c gio ging dy ti b mn Di truyn v chn ging cy trng, trng i hc Nng Nghip H Ni cng cc c ch, anh ch ti b mn Cng ngh sinh hc vin cy lng thc v cy thc phm, c s 2 Thanh Tr H Ni trong sut qu trnh em lm lun vn.

Em xin cm n gia nh, bn b v nhng ngi thn lun ng vin, khch l, gip em c v mt vt cht ln tinh thn trong thi gian em hc tp, nghin cu ti vin, ti trng.

D c gng ht sc, song chc chn lun vn khng trnh khi nhng thiu st, tc gi mong nhn c s chia s v nhng kin ng gp qu bu.

H Ni, ngy 4 thng 9 nm 2009 Tc gi lun vn

L Minh Nguyt

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip iii

MC LC

Li cam oan .................................................................................................. i Li cm n ...................................................................................................... ii Mc lc ............................................................................................................iii Danh mc bng ............................................................................................. vi Danh mc th ........................................................................................... vii Danh mc hnh nh .....................................................................................viii 1. M U ................................................................................................... 1 1.1 t vn ................................................................................................ 1 1.2 Mc ch, yu cu ca ti .................................................................... 2 1.2.1 Mc ch ............................................................................................... 2 1.2.2 Yu cu ................................................................................................. 2 2. TNG QUAN TI LIU........................................................................... 3 2.1 S lc v cy lan .................................................................................... 3 2.1.1 H thng phn loi h Lan..................................................................... 5 2.1.2 Phn b ca Lan .................................................................................... 7 2.1.3 c im hnh thi ca Cymbidium....................................................... 9 2.1.3.1 Thn ................................................................................................... 9 2.1.3.2 R lan ............................................................................................... 10 2.1.3.3 L lan ............................................................................................... 11 2.1.3.4 Hoa lan ............................................................................................. 12 2. 2 Cc phng php nhn ging lan .......................................................... 15 2.2.1 Nhn ging hu tnh............................................................................ 15 2.2.2 Nhn ging v tnh .............................................................................. 17 2.2.2.1 Phng php tch chit thng thng............................................... 17 2.2.2.2 Phng php nui cy m ................................................................ 17 2.3 ng dng cng ngh sinh hc trong nui cy m lan ............................. 18 2.3.1 Tng quan v cng ngh sinh hc nui cy m ................................... 18 2.3.2 Mi trng nui cy lan ...................................................................... 22 2.3.3 Cc cht iu tit sinh trng trong nui cy m................................. 25 2. 4 V ngnh hng Lan Vit Nam ........................................................... 28 2.4.1 Hin trng ngnh hng lan Vit Nam................................................... 28 2.4.2 Tim nng ngnh sn xut hoa Lan ti Vit Nam ................................ 30 2.4.2.1. S tng trng ca nn kinh t ........................................................ 30 2.4.2.2 Thu nhp t trng hoa lan................................................................. 31 2.4.2.3. Thu nhp cao t kinh doanh hoa lan ................................................ 32 2.4.3 Xu hng pht trin ngnh hng hoa Lan Vit Nam............................ 32 2.4.4.1 Ging ............................................................................................... 33 2.4.4.2 Cng ngh sinh hc .......................................................................... 33 2.4.4.3 Cng ngh canh tc, sn xut hoa lan ............................................... 33

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip iv

2.4.4.4 Cng ngh sau thu hoch.................................................................. 34 2.5 Sn xut v thng mi hoa Lan trn th gii........................................ 34 2.5.1 Xu hng pht trin mi ca ngnh thng mi hoa lan th gii........ 34 2.5.2 Sn xut hoa Lan trn th gii ............................................................. 35 3. I TNG, NI DUNG V PHNG PHP NGHIN CU .......... 38 3.1 i tng nghin cu............................................................................. 38 3.2 Ni dung nghin cu .............................................................................. 40 3.2.1 Giai on to vt liu khi u ............................................................ 41 3.2.2 Giai on nhn nhanh.......................................................................... 42 3.2.3 Giai on to cy hon chnh............................................................... 46 3.2.4 Giai on vn m............................................................................ 46 3.3 Phng php nghin cu ........................................................................ 47 3.3.2 K thut dng trong giai on to cy hon chnh ............................... 47 3.3.3 K thut dng trong giai on vn m ............................................ 47 3.4 Phng php b tr th nghim ............................................................... 47 3.5 a im v iu kin th nghim........................................................... 47 3.6 Cc ch tiu theo di............................................................................... 48 3.6.1 Giai on nhn nhanh.......................................................................... 48 3.6.2 Giai on to cy hon chnh............................................................... 48 3.6.4 Giai on vn m............................................................................ 48 4. KT QU V THO LUN.................................................................. 49 4.1 Giai on nhn nhanh cm chi ............................................................. 49 4.1.1 Nghin cu nh hng ca BAP n HSN, cht lng chi ................ 49 4.1.2 Nghin cu nh hng ca Kinetin n HSN, cht lng chi............ 52 4.1.3 Nghin cu nh hng ca BAP v NAA n HSN, cht lng chi .. 55 4.1.4 Nghin cu nh hng ca Kinetin v NAA n HSN, cht lng chi.. 58 4.1.5 Nghin cu nh hng ca BAP, NAA v Kinetin n HSN, chtlng chi .............................................................................................................. 61 4.1.6 Nghin cu nh hng ca BAP, NAA v IBA n HSN, cht lng chi..................................................................................................................... 64 4.1.7 Nghin cu nh hng ca Kinetin, NAA v IBA n HSN, cht lng chi .............................................................................................................. 67 4.1.8 Nghin cu nh hng ca chui xanh n HSN, cht lng chi ...... 70 4.1.9 Nghin cu nh hng ca chui xanh, BAP n HSN, cht lng chi. 73 4.1.10 Nghin cu nh hng ca nc da n HSN, cht lng chi ....... 76 4.2 Giai on to cy hon chnh.................................................................. 79 4.2.1 nh hng ca than hot tnh n s ra r ca CD5 v CD9............... 79 4.2.2 nh hng ca than hot tnh v NAA n s ra r ca CD5 v CD9. 83 4.3 Giai on vn m............................................................................... 86

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip v

4.3.1 nh hng ca gi th n t l sng v sinh trng pht trin ca CD5 v CD9 sau 1 thng theo di ............................................................................. 86 5. KT LUN V NGH ...................................................................... 90 5.1 Kt lun.................................................................................................. 90 5.2 ngh................................................................................................... 90 TI LIU THAM KHO............................................................................ 92

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip vi

DANH MC CC BNG Bng 3.1. Mi trng nui cy khi ng ca CD5 v CD9 ........................ 41 Bng 4.1. nh hng ca BAP n HSN, cht lng chi sau 3 thng theo di

........................................................................................................ 50 Bng 4.2. nh hng ca Kinetin n HSN, cht lng chi ca CD5 v CD9

sau 3 thng theo di ......................................................................... 53 Bng 4.3. nh hng ca BAP v NAA n HSN, cht lng chi ca CD5 v

CD9 sau 3 thng theo di................................................................. 56 Bng 4.4. nh hng ca Kinetin v NAA n HSN, cht lng chi ca CD5

v CD9 sau 3 thng theo di ............................................................ 59 Bng 4.5. nh hng ca BAP, NAA v Kinetin n HSN, cht lng chi ca

CD5 v CD9 sau 3 thng theo di ...................................................... 62 Bng 4.6. nh hng ca BAP, NAA v IBA n HSN, cht lng chi ca CD5

v CD9 sau 3 thng theo di.............................................................. 65 Bng 4.7. nh hng ca Kinetin, NAA v IBA n HSN, cht lng chi ca

CD5 v CD9 sau 3 thng theo di ..................................................... 68 Bng 4.8. nh hng ca chui xanh n HSN, cht lng chi ca CD5 v

CD9 sau 3 thng theo di................................................................. 71 Bng 4.9. nh hng ca BAP v chui xanh n HSN, cht lng chi ca CD5

v CD9 sau 3 thng theo di.............................................................. 74 Bng 4.10. nh hng ca nc da ti HSN, cht lng chi ca CD5 v CD9

sau 3 thng theo di ......................................................................... 77 Bng 4.12. nh hng ca than hot tnh v NAA n kh nng ra r, cht

lng r ca CD5 v CD9................................................................ 84 Bng 4.13. nh hng ca gi th n t l sng ca CD5 v CD9 ............. 87

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip vii

DANH MC CC TH th 4.1 nh hng ca BAP n HSN ca CD5 v CD9......................... 51 th 4.2 nh hng ca Kinetin n HSN ca CD5 v CD9.................... 54 th 4.3 nh hng ca BAP v NAA n HSN ca CD5 v CD9........... 57 i th 4.4 nh hng ca Kinetin v NAA n HSN ca CD5 v CD9 ..... 60 th 4.5 nh hng ca BAP, NAA v Kinetin n HSN ca CD5 v CD9 .... 63 th 4.6 nh hng ca BAP, NAA v IBA n HSN ca CD5 v CD9 .. 66 th 4.7 nh hng ca Kinetin, NAA v IBA n HSN ca CD5 v CD9.. 69 th 4.8 nh hng ca dch chit chui xanh n HSN ca CD5 v CD9... 72 th 4.9 nh hng ca BAP v dch chit chui xanh n HSN ca CD5 v

CD9............................................................................................... 75 th 4.10 nh hng ca nc da n HSN ca CD5 v CD9................ 78 th 4.11 nh hng ca than hot tnh n s r trung bnh.................... 82 th 4.12 nh hng ca than hot tnh n chiu di trung bnh r ......... 82 th 4.13 nh hng ca THT v NAA n chiu di TB r .................... 85 th 4.14 nh hng ca THT v NAA n s r/cy .............................. 85 th 4.15 nh hng ca gi th ti t l sng ca CD5 v CD9.............. 87

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip viii

DANH MC CC HNH NH Hnh 2.1 S ct dc nh sinh trng chi lan...................................22 nh 3.1 Cymbidium iridioides var trangvietnam....................................38 nh 3.2 Cymbidium iridioides var timhot...............................................39 nh 3.3 Vt liu khi u........................................................................41 nh 3.4 Sau 3 thng.................................................................................41 nh 4.1 nh hng ca BAP n HSN ca CD5 ................................. 51 nh 4.2 nh hng ca BAP n HSN ca CD9 ................................. 51 nh 4.3 nh hng ca Kinetin n HSN ca CD5 ............................. 54 nh 4.4 nh hng ca Kinetin n HSN ca CD9 ............................. 54 nh 4.5 nh hng ca BAP v NAA n HSN ca CD5 ................... 57 nh 4.6 nh hng ca BAP v NAA n HSN ca CD9 ................... 57 nh 4.7 nh hng ca Kinetin v NAA n HSN ca CD5 ............... 60 nh 4.8 nh hng ca Kinetin v NAA n HSN ca CD9 ............... 60 nh 4.9 nh hng ca BAP, NAA v Kinetin n HSN ca CD5...... 63 nh 4.10: nh hng ca BAP, NAA v Kinetin n HSN ca CD9... 63 nh 4.11 nh hng ca BAP, NAA v IBA n HSN ca CD5......... 66 nh 4.12 nh hng ca BAP, NAA v IBA n HSN ca CD9......... 66 nh 4.13 nh hng ca Kinetin, NAA v IBA n HSN ca CD5..... 69 nh 4.14 nh hng ca Kinetin, NAA v IBA n HSN ca CD9..... 69 nh 4.15 nh hng ca dch chit chui xanh n HSN ca CD5...... 72 nh 4.16 nh hng ca dch chit chui xanh n HSN ca CD9...... 72 nh 4.17 nh hng ca BAP v dch chit chui xanh n HSN ca CD5 75 nh 4.18 nh hng ca BAP v dch chit chui xanh n HSN ca CD975 nh 4.19 nh hng ca nc da n HSN ca CD5 ........................ 78 nh 4.20 nh hng ca nc da n HSN ca CD9 ........................ 78

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip ix

DANH MC CC T VIT TT

BAP: 6-benzyl amino purine CD5: Cymbidium iridioides var trangvietnam CD9: Cymbidium iridioides var timhot HSN: H s nhn IBA: 3-indole butyric acid Ki: Kinetin

NAA: -naphthalene acetic acid Pr: protocorm

Trng i hc Nng nghip H Ni Lun vn thc s khoa hc Nng nghip 1

PHN 1. M U 1.1 t vn

Ngi ta thng ni: Hoa l kt tinh ca tri t v thi ca l kt tinh ca tm hn.

Trong th gii cc loi hoa hoa lan vn c ngi i ngi ca hn c. l s tinh t, a dng trn tng cnh hoa m vn hi ha trong tng th, mu sc. L hng thm lan ta nh nhng, phng pht. L s n gin n l k trong vic sinh tn trong th gii t nhin.

Mt khc, Vit Nam tin trnh th ha ang din ra nhanh trong khng gian hp, dn s thnh th tng trng mc cao, s ngi lm vic trong mi trng lao ng tr tu chim t l ngy cng ln nn nhu cu gii tr v tinh thn l tt yu. Trong nhiu cch gii tr th chm sc mt gi lan hay gy dng mt vn lan nh nm trong s la chn ca nhiu ngi.

Hn na, hoa lan l sn phm trng trt c gi tr kinh t cao. Theo tnh ton ca B Nng Nghip, nu trng phong lan ct cnh loi Dendrobium v Mokara, mi ha t trng c th cho thu nhp 0,5 1,0 t ng/nm, cao hn nhiu ln so vi trng la v mt s hoa mu khc [45].

Nhng hin nay, Vit Nam vn phi chi hng t ng mi nm nhp phong lan t cc nc lng ging cho nhu cu ni a [45]. Bt kp th hiu ny, xut hin nhiu c s kinh doanh hoa lan vi nhiu chng loi, gi c khc nhau. Song qu trnh nui trng hoa lan Vit Nam mang tnh c nhn nh l,

ngun ging ch yu t thu thp, khai thc rng. Vy lm sao c s lng ln cy ging, ng u v sch bnh l mt vn kh. Do , vic nhn ging bng k thut nui cy m to ra hng lot cy con n nh v mt di truyn, sch bnh v p ng gi c phi chng l v cng hu ch [43].

Trong cc loi lan, lan Kim c a chung v t gi hn c. Lan Kim mc trn mt t v c phn loi theo mu sc hoa nh dng Hong,


dng Thanh, dng Mc, dng Bch Cc ging lan Kim qu nh Thanh Ngc, Hong V, Cm T, i Mc tri qua bao nhiu i ni tip nhau c bo v, gi gn, pht trin kh mnh trong my chc nm gn y [31].

Vit Nam, nhiu c quan nghin cu, n v t nhn nhn in vitro

thnh cng cho nhiu ging lan. Ging Hong Lan thuc chi lan kim Cymbidium c rt nhiu th, v 2 trong s nhng th rt p v ni ting ca ging ny l Cymbidium iridioides var timhot va Cymbidium iridioides var trangvietnam. Tuy nhin, cha c nhiu kt qu nghin cu v 2 loi lan ny. V

vy, chng ti tin hnh nghin cu ti: Nghin cu nh hng ca mi trng v cht iu ho sinh trng n kh nng ti sinh v nhn nhanh ging Hong Lan thuc chi lan kim Cymbidium.

1.2 Mc ch, yu cu ca ti

1.2.1 Mc ch Xc nh c mi trng v nng cht iu ho sinh trng ph hp

cho ti sinh, nhn nhanh v to cy hon chnh, gp phn xy dng quy trnh nhn ging cy hoa Hong Lan.

1.2.2 Yu cu - Nghin cu nh hng ca mi trng v cht iu ho sinh trng

(Cytokinins, Auxin) n nhn nhanh, ti sinh chi. - Nghin cu nh hng ca than hot tnh, NAA n hnh thnh r. - Nghin cu nh hng mt s gi th ti sinh trng v pht trin ca

cy sau giai on nhn in vitro.


PHN 2. TNG QUAN TI LIU 2.1 S lc v cy lan

chu , theo ti liu Bretchaeider th t i vua Thn Nng (2800 nm trc cng nguyn), lan rng c dng lm thuc cha bnh [14].

Vit Nam, du vt nghin cu v lan bui u khng r rt lm, c l ngi u tin kho st v lan Vit Nam l Gioalas Noureiro nh truyn gio ngi B o Nha, ng m t cy lan Vit Nam ln u tin vo nm 1789 trong cun Flora cochin chinensis gi tn cc cy lan trong cuc hnh trnh n nam phn Vit Nam l Aerides, Phaius v Sarcopodium m c Bentham v Hooker ghi li trong cun Genera planterum (1862 1883) [9]. Ch sau khi ngi Php n Vit Nam th mi c nhng cng trnh nghin cu c cng b ng k l F.Gagnepain v A.Gnillaumin m t 70 chi gm 101 loi cho c 3 nc ng Dng trong b thc vt ng Dng ch do H.Lecomte ch bin, xut bn nm 1932 1934 [9].

chu u, hoa lan c con ngi bit n t trc cng nguyn, Phrastus (376 285 trc cng nguyn) l ngi u tin dng danh t Orchis ch mt loi lan c c trn dng lm thuc tr bnh [14], [20]. Cn ngi ng bit thng thc mt cch rt vn ho, tinh t cc loi lan Kim (Cymbidium) [31].

Cymbidium c mnh danh l n hong ca cc loi Lan nh chng c nhng im ni bt c v gi tr khoa hc ln gi tr m thut. V tao nh, hi ho ca chng t lu hin din trong vn hc, ngh thut v gn lin vi i sng vn ho ca ngi ng [31].

Trong quyn dc tho v phng php dng sinh ca Mao Siang i nh Tng, Trung Quc (nm 960 1297) trnh by rt r nhng cng dng cha bnh ca nhiu loi Lan thuc chi Dendrobium [13] [20].


u th k 14, nhng bc tranh thu mc v hoa Cymbidium ra i Trung Hoa. C l sau hnh nh hoa Lan Cymbidium trn tranh mc dn gian Vit Nam v hoa cnh 4 ma (xun lan, thu cc) mi ph bin. n nay, nhng nt v c xa cn th hin trn tranh sn mi truyn thng ca ta [44].

Nm 1728, Matsuka (Nht Bn) vit ln nhng kin thc ban u, nhng kinh nghim trng v chm sc cc loi hoa lan [15], [16].

Cc th k 16, 17, 18 ngi chu u c bit l ngi Anh i khp th gii nghin cu, su tp cy c. Trong thi k ny, nhiu loi lan nhit i c a v Anh. Nm 1794, Anh ngi ta bit c 15 loi lan nhit i v n nm 1812 thit lp c vn lan thng mi u tin trn th gii [11], [20].

Cch y chng 300 nm, mt s loi lan t chu v Nam M c a ti chu u. Cc nh thc vt v lm vn chu u sng st trc v p k l ca cc loi lan nhit i v nhit i. H ca ngi lan l hoa hu ca mun loi hoa [31].

nc ta, Khi Lt mi c khm ph, hoa lan c thu hoch t nhin. n thp nin 1960, vic nhp ging mi gip pht trin ngh trng hoa ny ti y. Cc cy lan nhp ni c nui trng Lt nm trong cc chi: Catleya, Cymbidium, Dendrobium, Paphiopedillum, Oncidium, Odontoglossum, Vanda. Cc cy lan nhp ni c trng trt nhiu nht l trong chi Cymbidium vi trn 300 ging. Cc ging Bengal Bay Golden Hue, Suva Royal Velvet, Sayonara Raritan, Balkis, Eliotte c nhp ni t thp nin 1960 cho n nay vn cn c a chung v trng trt kh nhiu ti cc vn lan [8], [12].

Nh cc thnh tu ca nhiu nh khoa hc nghin cu v cu trc c bit ca h lan phn loi, nhn ging, lai ging v cch nui trng thch hp nht cho tng loi m chng ta c c nhng hiu bit ngy cng ng n v loi hoa vng gi ny. Ngnh sn xut lan pht trin rt nhanh chng, nn hoa lan - mt bu vt qu gi ch dnh ring cho vua cha, cho nhng ngi quyn qu giu sang nay tr thnh ngun vui, th say m ca moi ngi [31].


2.1.1 H thng phn loi h Lan V phn loi, nm 1753, Linne dng lun danh t Orchis ch cc loi lan. Nm 1836, John Lindley dng danh t Orchid ch chung cho cc loi lan v t cc loi lan c xp thnh mt h trong h thng phn loi chung

gi l Orchidaceae [1], [2], [16]. Ti i hi hoa lan th gii ln th 17, t chc ti Shah Alam, Malaysia ch ra: H lan Orchidaceae l mt h ln nht trong cc thc vt c hoa, vi 850 ging v khong 20.000 loi. Ch ring Irian Jaya c ti 280 loi lan c cng b gn y v Malaysia lit k c 2.000 loi, trong khi Bc M ch c chng 100 loi [46].

Trong bi vit v h lan (orchidaceae), nh thc vt hc ngi Nga Glakova (1982) ca ngi thin nhin ho phng tng cho h lan mt v p l thng, v tnh a dng ca hoa lm sng st con ngi t nhng thi xa xa cho n ngy nay. Qu vy, vi 750 chi v 20.000 25.000 loi (theo A.L. Takhtajan 1987), h lan (Orchidaceae) chim v tr th hai sau h cc (Asteraceae) trong ngnh thc vt ht kn (Magnolipthyta hay Angiospermae) v l h ln nht trong lp mt l mm (Liliopsida hay Monocotyledones) [44], [50]. H lan (orchidaceae) thuc b Orchidales. Chnh v th, hnh thi, cu to cng nh h thng phn loi h ny ht sc a dng v phc tp. Nhn chung, h lan bao gm cc loi cy thn tho, sng lu nm (i khi ha g mt phn gc). Chng hoc sng t, ni hc vch , hoc sng ph sinh hay hoi sinh [50].

Khi sng t, chng thng c dng c nc, r mp v xum xu hoc c thn r b di hay ngn. x lnh, phong lan t thng c cc cm hoa mu t sc s, sng chen ln vi cc m c ven rng, trn cc bi hoang, hay trn cc min ni bn cc bi cy thp. Cn cc loi Phong lan sng vng nhit i th tht a dng, chng mc ra cc cm hoa sc s, ngo ngt hng thm (hay hi hm) ni bt gia cc m l xanh ni ng c, trong cc cnh rng tha,


hoc mc n, len li di cc bi cy ca cnh rng m t, thm ch ven cc m ly. Cc loi ny tuy xa nhau v a l, hon cnh sng, nhng thng vn c xp vo cc chi chung, c trng cho cc chi ton cu l: Herminium, Liparis, Malaxis [41], [52].

Trong h thng phn loi thc vt hc ca th gii ngy nay, ngi ta xp ring Cymbidium vo mt chi, chi ny c nh thc vt hc ngi Thy in Otto Swartz m t nm 1799. Trong kho phn loi ca Lindley Bentham Brieger nm 1983, chi Cymbidium thuc tng ph Cymbidinae, tng Dendreae, phn h Orchidoideae [2], [3].

Hoa lan khc tt c cc loi hoa khc cu trc: tr hoa ca hoa lan va cha nhy hoa (nh ci) v c nh c. C ti 99% loi lan, hoa ch c mt nh c [31].

Bn m t Cymbidium xa nht tm thy c l m t loi Mc lan (Cymbidium ensifolium) trong sch ghi chp v thc vt ca Trung Hoa khong cui th k th 3 sau cng nguyn. Lan Kim c c trng d nhn, c l hp v di, c th t 20 cm n 80 100 cm [43], [45].

Theo ti liu v thc vt ng Dng, t nm 1932, Henri Lecompte cho rng chi Cymbidium c 120 loi. Gn y, nm 1978 Jean Carmard sp xp li v xc nh c khong 60 loi. Nhng nh phn loi hc Vit Nam nh Phm Hong H, V Vn Chi gii thiu nc ta c khong 12 loi. Cc loi thuc chi Cymbidium phn b ch yu chu , t dy Hymalaya n nam Trung Quc (Vn Nam), cc nc ng Dng, Mianma, Thi Lan v mt vi loi phn b cc chu lc khc. Phn ln cc loi trong chi ny sng cc vng rng ni kh cao, kh v lnh, mt vi loi khc chu c iu kin nng m ca rng nhit i [4], [5], [11], [12].

Theo ti liu v cc loi lan ca Vit Nam cng b nm 2003, trong 24 loi lan Kim, c 13 loi bm trn cy, 5 loi mc trn t hoc bm trn , 5


loi bm trn cy hoc bm trn , c 1 loi khng c l ch sng trong mn nh mt h thng rt pht trin [31].

Cho n nay cha c nhiu ngi nghin cu v cc kho phn loi lan Kim, nn chng ta cha th xp cc loi lan Kim truyn thng Vit Nam vo loi no trong bng phn loi bng thut ng khoa hc. Theo tp qun ca cc ngh nhn chi lan, lan Kim mc trn t c phn loi theo mu sc hoa nh dng Hong, dng Thanh, dng Mc, dng Bch [31].

Sch Lan Vn Nam chia lan theo nhm, l bc i di v ngn, nhm tr di, nhm nhiu hoa ... Cn cch phn chia lan theo ma hoa n nh: xun lan, thu lan, ng lan [31]. Lan Lt c xp thnh 3 loi chnh l th lan, thch lan v phong lan. Th lan tc lan t, mc trn b sui hay nhng ni m t trong rng thm. Thch lan tc lan , mc trong khe hay trn ni c

ru xanh. Phong lan th sng cng sinh trn thn cy khc. T nhng cy sng cng sinh trn cc thn cy khc trong rng, lan c con ngi nhn ging bng c v em bn ngoi th trng. Ngoi ra, nhiu ging nhp t nc ngoi v nh chateau, sayonara, balkis, oriental legend... lm phong ph thm b su tp lan ca Lt [42], [44]. 2.1.2 Phn b ca Lan

H Lan (orchidaceae) l mt trong nhng h thc vt ln nht, cc thnh vin trong h ny sinh sng trn ton th gii (tr chu Nam Cc) v thch hp vi nhiu loi mi trng (t, ni , cy cao). Hoa Lan c th tm thy nhiu vng c kh hu nhit i nh trong rng gi ca Braxin n cc vng c tuyt ph trong ma ng nh bnh nguyn Manitoba (Canada) [43].

Hoa lan c mt hu ht cc i kh hu trn tri t nhng c khong 4/5 tp trung vng nhit i. vng hn i, bng tuyt gn nh quanh nm, kh hu v cng khc nghit, cc loi thc vt sng y v cng t i, v vy


hoa lan y li cng t i hn. Ch c mt vi loi a lan vi s thch nghi v sc sng v cng mnh m mi sng c mt vi ni gn bc cc m thi.

vng n i, hoa lan bt u phong ph hn, nhng ch yu l cc loi a lan sng st mt t. Khi ma ng bng tuyt bao ph, cn hnh nm su di bng tuyt v khi ma xun n lan li m chi ny lc v sinh trng pht trin. vng n i, ni chung cc loi lan phn b trn mt din rng hn cc loi lan nhit i. C nhng loi nh Cypripedilum calceolus phn b khp chu u, c loi phn b khp c ba chu (chu u, chu , chu M) [14].

cc vng nhit i, hoa lan v cng phong ph v a dng, nhng mi loi thng ng khung trong phm vi mt chu, rt t loi vt qua phm vi phn b chu xut x ca mnh. Cc vng nhit i c nhiu loi lan nh Nam M, Trung M, cc nc Costa Rica, Venezuela, Colombia, c cc chi Cattleya, Odontoglossum, Miltonia c hoa to v rt p [14], [24].

Khu vc chu , cc vng sn ni thp ca dy Hymalaya, cc nc thuc vng ng Nam nh Thi Lan, Lo, Campuchia, Vit Nam vi nhng chi lan Dendrobium, Vanda, Phalaenopsis, Arachnis, Renanthera v cng phong ph v a dng [15], [16].

Gia nhit i v n i l cc vng cn nhit i, s loi hoa lan cng rt phong ph vi nhng chi Cattleya, Oncidium c hoa p v qu [15], [16]

Theo F. G. Broger (1971): vng trung sinh Bc bn cu c 75 ging v 900 loi. Vng trung sinh Nam bn cu c 40 ging v 500 loi. Ton chu u c 120 loi v Bc M c 170 loi. V theo P.L.Presley (1981) th vng nhit i chu c 250 ging v 6.800 loi, trong chi Dendrobium c 1.400 loi, chi Coelogyne c 200 loi, chi Phalaenopsis c 35 loi, chi Vanda c 60 loi [15], [16].

Vng nhit i chu M c 306 ging v 8.266 loi, trong chi Cattleya c 60 loi, chi Epidendrum c 500 loi, chi Odontoglossum c 200 loi. Trn th gii, mt s nc tp trung nhiu loi lan nh Colombia c 1.300 loi v Ghine c 1.450 loi [16].


Ni tp trung nhiu loi hoa lan nht nc ta hin nay l Lt. Hoa lan Lt c trn 200 loi, trong c 5 loi c pht hin ln u tin trn th gii c mang tn Lt hay Langbian [3], [44]. 2.1.3 c im hnh thi ca Cymbidium

2.1.3.1 Thn Thn cc loi lan c hai kiu tiu biu nht l n thn v a thn. Thn lan c

th ngn hay ko di, i khi phn nhnh, mang l hay khng mang l [6], [12]. Th nht, lan a thn c cc chi lan Kim (Cymbidium), lan Hi

(Paphiopedium), lan V n (Oncidium), Ct lan (Cattleya), lan Hong tho (Dendrobium) thuc vo kiu ny [31].

Thng thng, phn ca cy lan nhn thy c ch c l, hoa v cung, chng c mc ln t mt on phnh to, ging nh c hnh nn ngi ta gi

l gi hnh (c gi) [31]. Gi hnh l ni d tr cht dinh dng v nc nui cy. y c nh gi l b phn rt cn thit cho s sinh trng v pht trin ca lan a thn [14]. Gi hnh c th nh nh lan Kim hoc kh to nh lan Bu ru (Catlanthe), ngn hnh thoi nh lan Hong tho Vy rng, nhng c loi kh di (lan Hong tho Phi ip) di ti 1m [31]. Nh vy, thut ng gi hnh (c gi) ch l thn ca cy lan, chng c cc hnh th khc nhau.

Cc chi mi ca lan a thn mc ln t thn r, cn hnh (thn ngm trong t). Cc gi hnh c th mc rt st nhau nh lan Kim, ngc li c cc gi hnh mc rt xa nhau nh lan Vani [31].

Trn cn hnh, ni tip xc ca gi hnh c mt s mt l ni cc r lan s pht trin v nui sng gi hnh . Nu m r ny pht trin mnh th gi hnh c th cho hoa to v p. Vic tch bi ca lan a thn l vic ct thn r (cn hnh), ct v tr no ta cn tnh ton sao cho mi bi u c sc pht trin mnh, thng nn mi bi c chng 3 gi hnh [31].


Th hai, lan n thn c cc chi lan Vanda, H ip (Phalaenopsis), Phng v (Renanthera), Ngc im (Rhynchostylis), Ging hng (Aerides) Thn cc loi lan n thn lun mc cao ln pha ngn, pht trin theo chiu thng ng. S pht trin ch ngng khi nh ngn b thng tn, chi bn s x rch bc l mc thnh thn nhnh v cng vn cao ln pha nh [14].

Khi thn cc loi lan n thn vn cao, d b nghing ng, c loi r gi (r kh) mc theo thn, bm cht vo cc cnh cy hay bt c vt no chng gp phi gi cho cy lun lun c thng ng [31].

Phn tch lan n thn l vic ct ngn lan sao cho c chng 2 tng r. Ngn cy lan s thnh mt cy lan con v phn gc s mc ln cc nhnh lan khc [31].

V hnh thi bn ngoi, chi Cybidium l nhng loi thn tho, a nin, nhnh hng nm to thnh nhng bi nh [23], [47]. Thn ngm ca chng (cn hnh) thng ngn, ni nhng c lan vi nhau. Cc c lan thc cht l nhng cnh ngn ca cn hnh. C gi, khi b tch khi cn hnh c, c th mc ra on cn hnh mi, t mc ln nhng cy con. Do , ngi ta xp Cymbidium vo nhm lan a thn cy (sympodial).

C lan (gi hnh) thng c dng con quay hay dng ht xoi, ng knh t 1 cm n 15cm, c thng ti v c bc trong cc b l [47]. 2.1.3.2 R lan

a s r ca cc loi lan c lp m xp bao quanh r tht. R ca phong lan (lan bm trn cy) c lp m xp mu trng ng vi nhiu cng dng khc nhau: bo v ngun dn nc bn trong ca r, ht nc v mui khong bm trn mt r v hp th c hi nc trong khng kh m. Chng cn c kh nng bm cht vo cc vt m chng tip xc [31]. C loi r mc bm trn v cy, mt t (b sinh hay ph sinh), c loi r n su trong bng cy, trong t mn (a sinh hay thc sinh). R mi thng ch mc cy con, cy m kh ra r mi m ch thy phn nhnh t c r [51].


Rut ca r cc loi lan l mt si rt chc v kh dai nh si cc, chnh v vy r lan bo m c cho cy lan c th bm trn ngn cy cao, cc sn non cht vt khng b gi mnh cun i. Min chp ca r c cha cht mu lc nn r cng lm mt phn chc nng quang hp ca l cy. Cc si r

khng bu vu vo cc vt xung quanh nn chng nghnh ngang gia tri m ht sng sm chiu v lm chc nng quang hp. R c hnh tr nhng khi bm vo cc vt rn b bt i trn vt bm. R ca lan Phng v c th bm vo bc tng lun b hun nng trong thi tit ma h ca H Ni [31].

Ni chung, r ca loi lan d pht trin thnh nhnh cp 1, cp 2, c khi cp 3 nhng khng c r tc nh li ti ca cc loi thc vt khc. Nu tnh v din tch b mt ca c b r mt cy lan th qu nh so vi b mt ca cc loi thc vt khc. Theo Nguyn Cng Nghip, lan a thn, r c hnh thnh t

cn hnh [29]. 2.1.3.3 L lan

L thng c hai dng: (1) dng vy nh theo mt on cn hnh v (2) dng thc nh trn gi hnh. L thng c cung l, gia b l v cung l c mt tng phn cch. Khi phin l rng, vn cn on b m ly gi hnh. Vi loi khng c cung l [46].

L ca h lan c hnh dng v kch thc rt khc nhau. C loi lan l rng hng nm vo ma kh hanh gim bt s thot hi nc. a s l ca cc loi lan u bn vng nhiu nm lin. Ngi ta thng m s l trn ngn lan ai chu xc nh tui v trung bnh mi nm cy lan ch mc thm 2 hoc 3 l [31].

L ca nhiu loi lan rt dai, dy dn, rn chc c th tr c nc v cc cht dinh dng. L ca cc loi lan mc 2 pha ca gi hnh. L ca loi lan Kim mc trn cy thng dy v cng hn mc di t v chng phi lu tr nc v cc cht dinh dng [31].


L v r ca loi lan n thn thng mc vung gc vi nhau cng mt t trn thn nh cc chi Vanda, B cp, Phng v Tuy vy, r ca lan ai chu cng c khi mc t k l [31].

Tu theo tng loi m phin l rt khc nhau, c gn dc ni r hay chm trong tht l. Mt s loi t chu rp c phin l mu xanh vng, cn li thng l xanh m. Bn l v dy ca l thay i tu theo tng loi: cc loi sng trng trng c l hp v dy hn c loi a bng rp. L c dng di, dng mi mc, dng phin. u l nhn hay chia thnh 2 thu. Kch thc ca bn l bin ng t 0,5cm n 6,0cm. Chiu di l thay i t 10cm n 150cm [49]. 2.1.3.4 Hoa lan

Hoa ca tt c cc loi trong h lan d rt khc nhau v kch thc, mu sc v hnh dng nhng chng c cu to theo cng mt khun mu. Mu 3: hoa lan c 7 b phn gm 3 cnh i bn ngoi, 3 cnh hoa v tr ca bng hoa. on cung tip gip bng hoa, l bu hoa c 3 tm b chnh l 3 ca qu lan cha y cc ht nh li ti gi l tiu non [31]. a, Cnh i

B phn bn ngoi ca hoa l 3 cnh i, bo v hoa khi cn l n. Khi hoa n, cnh i c mu sc kh rc r t im cho hoa y n, trn tra hn. y l mt nt c o ca hoa lan. Ta th b 3 cnh i ca bt c bng lan no th hoa s b xu i rt nhiu. i a s hoa lan c 3 cnh i cc v tr: 12 gi, 4 gi v 8 gi. Hoa lan Vanda loi lai c 3 cnh i to v p hn cnh hoa, ngc li mt s loi lan nh lan Hi c 2 cnh i 4 gi v 8 gi km pht trin v dnh lin vo nhau [31]. b, Cnh hoa

Cnh hoa l b phn quan trng nht to ra v p quyn r ca hoa lan. Hai cnh hoa trn v tr 2 gi v 10 gi ging nhau hon ton v mu sc v kch thc [31].


Mt s loi lan c 3 cnh i v 2 cnh hoa trn, c mu sc v kch thc gn ging nhau nn lm cho nhiu ngi hiu nhm loi lan ny c 5 cnh hoa. Mt s loi lan c bit nh lan Hi c 2 cnh hoa di ra, thnh hnh di, c khi chc xung, c khi ln sng c ng vin nhn nheo k l.

Cnh hoa pha di c v tr 6 gi, c mu sc, hnh dng rt c sc khc hn vi 2 cnh hoa trn c gi l cnh mi (hay li). Cnh mi ca hoa quyt nh phn ln gi tr thm m ca hoa [26]. Thin nhin cho mi hoa v p v mu sc v kiu dng m con ngi kh hnh dung c. Cnh mi thng ln, lng ly vi nhiu mu sc rc r, hnh dng c th n gin nhng k l, c thu, ra, tua, sng, ca, ti [31]. c, Tr hoa

Gia bng hoa l mt ci tr. Tr hoa c cha c nhy hoa v 1 nh c. C loi lan Hi c 2 nh c. u tr l mt np cha phn hoa. Khc vi cc loi hoa khc, ht phn hoa c kt vi nhau bng mt cht sp to thnh nhng vin gi l phn khi. Do c tnh ca phn hoa lan nn mt s nc nh Hn Quc, cho trng lan cc bnh vin v cho mang hoa lan vo thm bnh nhn. S lng phn khi c th l 2, 4, 6, 8 tu loi hoa. Ct lan v Laelia rt ging nhau v tt c cc mt nhng khc nhau v s phn khi. Ct lan c 4 phn khi, cn Laelia c 8 phn khi [48].

Pha di np l 1 im trng bng, nu ly u que dim chm vo ni ta s thy c mt cht nhy v dnh. y l u nhy hoa, ni tip nhn phn hoa [31]. d, Bu hoa

Khi khi phn ri vo u nhy, s th phn xy ra. Hoa s ho i nhanh chng. Bu hoa phnh rng ra thnh qu lan. Trong mi qu c rt nhiu ht (hng vn hay hng triu tu loi lan). Sau thi gian vi thng hoc lu hn, qu lan s chn v nt dc theo 3 khe ca 3 . Cc ht lan c th b gi cun i rt xa [31].


Ht lan khng cha cht dinh dng nh cc loi ht thc vt khc nn chng khng th mc thnh cy lan con c. Nhng loi lan vn sinh si v pht trin v c mt s cc ht gp c loi nm cng sinh h tr cc cht dinh dng cy lan con ln dn ti khi c b r pht trin c th t nui sng [51].

H lan c xp vo nh cao ca mc tin ho trong cc h cy c hoa. Kt lun ny cn c vo s hon chnh ca cu trc hoa lan to cho s th phn bng cn trng c thun li nht. Nu s th phn ch do phn ca bng hoa ri trn nhy ca chnh bng hoa th loi hoa ny nhanh chng b thoi ho hn. Phn ca lan c kt dnh nn khng d dng ri xung u vi nhy d gi lm lc l mnh cc bng hoa [51].

Khi hoa cn l n, n c th nghing hay dng ng cc v tr khc nhau. Nhng khi hoa n, cung s un cong c khi ti 1800 lm cho mi hoa bao gi cng nm ngang v tr 6 gi, to thnh bi u cho cn trng, c khi l ci by gi cn trng [31].

Cc nh khoa hc nghin cu v cc loi nm cng sinh gip cho ht lan c cht dinh dng tr thnh cy con. Ngi ta phn lp ra cc loi nm hu ch v thch hp vi tng loi lan. Cc nh ho hc cng phn tch c cht dinh dng m cc loi nm tit ra v pha ch c cc dung dch tng t gieo cc ht lan [40]

Trn c s cc cng trnh khoa hc ny, ngi ta xy dng c 3 quy trnh gieo ht lan [14]

- Phng php gieo ht lan bng nm cng sinh (phng php c in) - Phng php gieo ht lan bng dung dch ho hc.

- Phng php gieo ht lan non da trn u th ht non t b nhim bnh hn cc ht khi cc qu chn bung ra.


Cc cnh nhn ging hu tnh trn (nhn ging bng ht) kt hp vi vic tn dng nhng thnh tu di truyn hc vo vic lai ging lan to ra c nhiu ging mi, hoa c mu sc c o, c kch thc, hnh dng, s lng v ma hoa n theo yu cu mong mun.

Nhn ging v tnh khoa hc l phng php nui cy m. p dng phng php ny c th to ra hng vn cy lan con ng nht ch t mt khi m rt b. Ch c cc phng th nghim kh hin i mi thc hin tt c phng php nui cy m nh vin Di truyn Nng Nghip, vin Sinh hc Nng Nghip (i hc Nng Nghip H Ni), trung tm Sinh hc thc nghim (vin Nghin cu ng dng cng ngh), trung tm nghin cu rau qu H Ni, khoa Sinh - i hc quc gia, khoa Sinh - i hc s phm H Ni [32].

Vo nhng nm cui th k 20, bng s lai ging c nh hng ngi ta dn dn to ra cc ging lan vi nhiu u th vt tri so vi cc ging lan t tin. Bng phng php nhn ging v tnh nui cy m, ngi ta to ra v s cc cy lan hon ton ng nht vi cy lan lai tuyn la rt cng phu [41]. 2. 2 Cc phng php nhn ging lan

to cy ging hoa lan phc v cho cng tc nui trng xut khu, c th nhn ging bng hai cch: (1) nhn ging hu tnh v (2) nhn ging v tnh [14]. 2.2.1 Nhn ging hu tnh

Hoa lan l hoa lng tnh. V cu trc ca hoa v s chia ca cc c quan sinh dc trong hoa khng u nn bt buc phi giao phn nh cn trng. S th phn ca lan c th cng cy, c th khc cy. Trong cc vn nui trng, vn th phn cho lan thng do con ngi thc hin. Vic th phn c tin hnh nh sau:

- Ly v loi b khi phn bc nhy ca cy lan chn lm m. - Ly khi phn ca hoa cy lan chn lm b th phn cho cy lan m.

Ch phn ca cy lan thng c cu to dnh hay sp nn khi th phn cn dng mt ci kim hay mt ci kp nh ly khi phn ra khi cy.


- a nh khi phn ly c cy lan chn lm b vo phn lm c cht keo dnh c gi l u nhy ca cy hoa chn lm m, khi phn s dnh ngay vo u nhy ca cy m v s th phn c thc hin. Vic ly phn v th phn tt nht nn c tin hnh sau khi hoa n 4 ngy. Khi khi phn trn

ny mm n s vo th tinh non cu cy m v to nn ht sau ny [14]. Ton b bu ca hoa m pht trin thnh qu. Qu lan sau 5 -10 tun th

chn. Vic thu hi qu c tin hnh khi qu lan t mu xanh chuyn sang mu vng v trc khi v nt. Sau khi thu hi cn phi x l qu nhm mc ch loi tr cc nguyn nhn gy bnh nh nm, vi khun sau ny tn ti trn b mt ca qu bng cc loi thuc st trng nh:

- Focmon (focmalin) nng 0,5% phun ln qu, y kn trong 2 gi. - KMnO4 nng 3%, ngm trong 30 pht.

Sau cc qu lan c hong kh ri cho vo bao giy sch cho n khi qu nt. Khi thy qu nt v mt s ht ri trong bao giy th ly cc qu v dng ngn tay g g nh vo tri nt ht cn li trong qu ra ht vo bao giy ly ht.

Ht lan phi c gieo cy ngay trong vng 2 3 ngy sau khi hi. Nu

cha c iu kin gieo cy ngay th phi bo qun trong my sy kh. V mi trng nui ht: ht lan rt b v t l ny mm trong thin nhin

rt thp nn c t l ny mm cao phi c s phi hp vi nm k sinh Mycorrhiza. Nm Mycorrhiza sng trn mt ht lan v cung cp nc, cht hu

c lm kch thch s ny mm, sc tng trng ca lan con. Mi trng nui cy ht c th dng mi trng Vacin Went hay mi trng MS, mi trng KC (xem phn ph lc).

V gieo ht: ht trc khi em gieo phi c kh trng bng H2O2 3%. Cng vic gieo ht tin hnh trong phng v trng. Khi lan con mc,

nhng bnh c mt cy con va phi th yn cho n khi cy tng trng


t kch thc a ra ngoi trng vo chu chung. Nu nhng bnh c mt cy con qu dy phi chuyn bt cy sang bnh khc trong bung cy v trng cng cng thc mi trng [14]. 2.2.2 Nhn ging v tnh

i vi hoa lan, ngoi nhn ging hu tnh, ta c th nhn ging bng phng php v tnh. Nhn ging v tnh c th thc hin bng hai phng php:

- Phng php tch chit thng thng. - Phng php nui cy m.

2.2.2.1 Phng php tch chit thng thng Thi v

Thi v tch chit tt nht i vi a s cc loi lan l vo u ma tng trng. i vi min Bc l u ma Xun, i vi min Nam l u ma ma.

Nhng nu to iu kin m ca vn tt cng c th tch chit quanh nm [14]. K thut tch

Vo thi k cui ma sinh trng ca cy, ct ri cy lan thnh tng n v, mi n v l 2 3 gi hnh v vn gi nguyn trong chu. Khi bt u vo ma sinh trng, ly chu lan thc hin ct ri thnh tng n v trn ngm

vo nc ly cy ra (ngm khong 30 pht). Sau khi ly c cy ra, em ct b cc r h ri ra bng dung dch kh trng tiu dit cc mm mng gy bnh (nm, vi khun) ri mi em sang trng trong chu mi [14], [31]. 2.2.2.2 Phng php nui cy m

Nm 1962, George Morel ln u tin thnh cng trong vic nui cy m hoa lan [55].

Ngy nay, k thut nhn ging hoa lan bng phng php nui cy m c ph bin rng ri. Nhiu nc, bn cnh vic sn xut cc ging trn quy m cng nghip cn sn xut cy ging quy m gia nh. K thut nhn ging hoa lan bng phng php nui cy m c thc hin qua cc bc c bn nh sau [14].


- Chn cy ging v m phn sinh + Chn cy lan c nhiu c im tt p ng mc ch kinh doanh. + Ly t bo phn sinh t cc t cy, chi non, l non trong chi ng cho

vic cy m. Nhng m phn sinh c dng cy m nhn ging gi l nguyn m (explant).

- Chun b nguyn m nui cy + Ct cc nh sinh trng, bc cc l bao, ra sch phn thn cn li vi nc. + Kh trng bng dung dch HgCl2 0,1% t 5 10 pht ri ra li bng

nc v trng. + Bc nh nhng cc l non n khi nhn thy mm nh bn trong. + a mm vo mi trng nui cy. Tt c nhng thao tc trn tin hnh trong bung cy v trng.

2.3 ng dng cng ngh sinh hc trong nui cy m lan

2.3.1 Tng quan v cng ngh sinh hc nui cy m Xy dng cc nguyn l cng ngh sinh hc ca nui cy m v c quan

do nh sinh l thc vt ngi c l Haberlant ra nm 1902. Nm 1934 P.R.White trng r c chua trong in vitro nhm cung cp dch chit men cho chng, n nm 1939 ba nh khoa hc l Nobecourt, Gautheret ngi Php v White ngi M bo co c lp v nui cy nhiu loi thc vt trong mi trng tng hp. Nhng khm ph v cytokinins v cc hoocmon iu khin s pht sinh chi v r m thuc l ca Skoog v cng s ca ng ti trng i

hc Wisconsin nm 1948 thit lp c s m u cho nhn c quan thc vt. Nhiu pht hin quan trng sau ng dng nui cy in vitro nh nui cy bao phn to cy n bi, tch v lai t bo trn protoplast [58].

Cc nghin cu ca Morel (1960) trn Cymbidium cho thy ch khi nui cy mt nh sinh trng 1mm vi 2 tin pht khi l mi thu c cy con sch virus. y l s bt u ca cng ngh nui cy m Php, sau t


nhng nm 70, cc nc pht trin bt u khai thc cng ngh ny trong thng mi v nhng nc ang pht trin bt u cng ngh nui cy m t nhng nm 80. Cng ngh sinh hc ng dng sm nht trong nhn ging hoa cy cnh phc v xut khu [62]

Theo R.Daniel Lineberger, 1980 nui cy m l qu trnh tch m t bo cy nui trong mi trng c th v dinh dng, hoocmon, v nh sng trong iu kin v trng, trong iu kin in vitro to ra s lng ln cy trong thi gian ngn t mt c quan v tnh ca cy m [62].

Hudson T.Harmann v Dale E.Kester, 1983 vi nhn ging l to ra cc cy t nhng phn rt nh nh m hoc t bo pht trin v trng trong ng nghim hoc bnh cha khc c mi trng v dinh dng nhn to. Kh nng sinh trng nh th ca cy nh m, callus, t bo trn v nhiu c quan nh nh thn, hoa, r v phi c s dng trong nhiu phng th nghim khoa hc nghin cu di truyn, chn to ging v nhn ging cy trng [58].

Theo Gert Forkmann, R.Treutter, 2005 khi nim vi nhn ging thc vt l mt qu trnh tng hp trong cc t bo, cc m hoc c quan c chn lc ca cy c tch ra, kh trng b mt, nui cy trong mi trng kch thch sinh trng to ra nhiu cy con v tnh (Altman, 2000). K thut nhn v tnh cc t bo n nui cy in vitro trong iu kin ph hp to thnh cy hon chnh, kh nng mt t bo sinh trng v pht trin thnh mt c quan a t bo gi l totipotency t bo (Razdan, 1993, Wetzstein & He, 2000). Tim nng ny ca t bo v m c tt c cc t bo l nguyn l c bn cho nui cy m [57].

R. Daniel Lineberger cng chia nui cy m thnh 3 giai on chnh l: Giai on I: l pha khi u gm tch, v trng v a m vo nui cy

in vitro

Giai on II l pha nhn: giai on ny vt liu cy trng c phn chia li t trong cht kch thch sinh trng trung gian to ra m so (sinh khi)


ca cc chi, qu trnh ny lp li nhiu ln n khi t s cy mong mun. Giai on III l pha hnh thnh r bao gm hnh thnh r, a vo cc

hoocmon to r v hnh thnh cc cy con hon chnh [62]. T nhng nguyn l cng ngh nui cy m t bo trong nhn ging cy

trng th gii, Vit Nam thnh cng trong nhn ging nhiu loi cy trng nh cy lng thc, cy thn g, hoa v cy cnh. Nhng cng b nui cy thnh cng cy lm vn thn g, hoa v cy cnh nh to, o, mn v cc cy thn bi h hoa hng [62].

Nhn ging cy trng bng nui cy m vi nhiu mc ch khc nh nhn nhanh ging, nhn ging sch bnh, tng h s nhn, nhn kiu gen d hp Nhiu cy trng nhn ging in vitro c thng mi M v Chu u vi hng trm loi cy trng khc nhau [56]. Nhn ging in vitro cy thuc cng thu c nhng kt qu cao trn 100 loi cy thuc v cy nhn ging invitro cho cc hot cht tt c N.Haq cng b nm 2000 [61].

Nhn ging s dng nui cy m t bo l to ra cc cy cht lng cao, ng nht v l mt phng php to ra cc dng v tnh sch bnh. Cy trng u tin thng mi bng phng php ny l hoa phong lan Cymbidium, nhng phng php nhn chung c s dng nhn ging sinh dng hu ht cy trng. V d khoai ty, hoa tulip, lily. Nui cy m t bo cng l mt phng php hu ch to ging lai hoa phong lan v hoa hng [56].

Trong nui cy in vitro, mt s nguyn nhn gip m phn sinh ngn

khng b nhim virus l [43]: (1) Virus vn chuyn trong cy nh h thng m dn m h thng ny

khng c m phn sinh ngn (2) Trong s phn chia cc t bo m phn sinh ngn khng cho php sao

chp cc thng tin di truyn ca virus


(3) H thng v hiu ha virus vng m phn sinh ngn mnh hn cc vng khc trong cy.

Nng auxin cao nh sinh trng c th ngn cn qu trnh sao chp ca virus. Virus thng thy nht trn hoa lan l mt chng c bit ca virus khm thuc l, c bit trc ht l virus m vng Odontoglossum. Virus ny c trong nha cy v s ly nhim do bn tay con ngi hoc do mt con dao gy ra. t ph bin hn l virus khm trn Cymbidium, chng cng lan truyn trong nha cy l nguyn nhn gy ra nhng m hoc sc vng trn l

Cymbidium, Phalaenopsis v Vanda v cn gy ra bnh thi trn hoa ca Cattleya. Hakkaart v Balen (1980) gi tn mt loi virus l Rhabdovirus, chng tn cng trn nhiu loi lan. Khc vi 2 loi virus trn, Rhabdovirus rt kh pht hin, phi cn n knh hin vi in t v ch c th thy c triu chng trn

nhng mnh l gi [43], [53]. Theo Champagnat (1997) v Fast (1980), cc chi lan ang tng trng

di 10-15 cm va mi nh l thng c dng lm nguyn liu cho vic nui cy nh sinh trng [43].

Khi cy nh sinh trng Cymbidium ch c vng xung quanh tin pht khi l u ln v cui cng to thnh protocorm. Cn i vi Cattleya khi nui cy nh sinh trng thng b ha nu. V l do m nh sinh trng thng c ct trong mi trng lng hoc nc ct v trng v c nui trong mi trng khng c agar, nh cc cht nu d khuych tn vo mi trng. S thnh lp protocorm Cattleya mt nhiu thi gian v lun to ra phn gc mu cy. Cc protocorm to thnh c tch ra v cy chuyn vo mi trng mi thnh lp cc protocorm bt nh t cc protocorm ban u, nu khng c cy chuyn chng s pht trin thnh chi v ra r [43].


Hnh 2.1 S ct dc nh sinh trng chi lan

2.3.2 Mi trng nui cy lan Thng mi trng nui cy nh sinh trng tng i n gin. Mi

trng khong MS (1962) c b sung cht iu ha tng trng BA 1mg/l v NAA 0,1 mg/l. Ngoi ra cc cht chit t tri cy cng c s dng nh nc da 10%, khoai ty [10], [43]. Sau 10-12 tun nui cy, cc nh sinh trng chuyn sang mu xanh lc v to ra cc khi trn nh gi PLB (protocorm like body). c c s lng ln PLB lm ngun mu phc v sn xut. Cc PLB ny c tch ra thnh nhng cm nh v cy sang mi

trng kch thch nhn nhanh PLB, tuy nhin chng cng d dng ti sinh chi ngay trn chnh mi trng nhn nhanh. c cy con hon chnh cn tch cc chi ring l ri cy ln mi trng kch thch ra r, cy con c th xut vn sau 4- 5 thng nui cy [43].

Nm 1960, Morel to c cy Cymbidium sch virus t cy b bnh bng nui cy chi nch trn mi trng Knudson c (cng nghip). Nm 1963, Donald E. Vimber nghin cu trn ging Cymbidium nhng li cy m phn sinh trn mi trng lng v cng cho kt qu tt, to ra hng trm cy con t mt m nui cy trong thi gian t 4 5 thng [17], [43].

Nm 1966, Yonco Sagawa v T. Shoji nui cy m phn sinh nh v m phn sinh bn ca Cymbidium trn cng lc hai mi trng lng v c


(dng VW hoc Knudson C). Kt qu l m cy ln ln rt nhanh. Ch sau 4 6 tun s xut hin cc th ging protocorm (PLBs), sau cy chuyn sang cc mi trng mi. T cc PLBs c th ti sinh thnh cy [43].

Nm 1967, Robert M. Seulli JR nui cy m phn sinh ngn v m phn sinh bn ca ging Cattleya trn mi trng VW + 25% nc da v mi trng Morel + 10% nc da + 1ppm NAA. Kt qu l cy hnh thnh trong thi gian t 6 8 tun [19]. Cng nm 1967, Yoneo Sagawa, T. Shoji cng nui cy m phn sinh ngn v m phn sinh bn ca ging Dendrobium trn mi trng Knudson lng + 5% nc da v Knudson c + 1ppm NAA. Kt qu l m phn sinh ngn cho kt qu rt tt, m phn sinh bn phn cui thn cho kt qu tt trn mi trng Knudson C. Cn m cy t cung non khng to PLBs [18], [19].

Nm 1972, John Kunisaki, Kang-Kwum kim, Yoneo Sagawa cy nh sinh trng Vanda l trn trn mi trng WV c hay lng c b sung 15% nc da v 10% saccarose. Kt qu l cc c quan nui cy m tng nhanh v pht trin thnh cy non c r v c th em ra chu chung [13].

Nm 2008, Nguyn Quang Thch, Hong Th Nga, c Thnh, Hong Minh T nhn ging a lan Hng Hong, cc chi non c kch thc 4 6cm hoc ht c s dng lm mu cy, mi trng ti u khi ng mu chi l MS + 2% saccarose + 0,65% agar + 1,5ppm BAP hoc 2ppm Kinetin/lit, mi trng gieo ht l MS + 1% saccarose + 0,1% peptone + 0,1% than hot

tnh + 0,65% agar/lit. Mi trng thch hp nht nui cy lt mng xc nh l: MS + 1ppm Kinetin + 2% saccarose. Mi trng thch hp nht nhn ging l: MS + 2% saccarose + 1ppm Kinetin (hoc 0,5ppm BAP) + 0,65% agar. Nghin cu xc nh c mi trng ti thch to cy hon chnh l

MS + 0,1% than hot tnh + 2,5% saccarose [46].


Theo Nguyn Quang Thch, Hong Th Nga, L Vn Vy, Hong Minh T (Trng i hc Nng nghip H Ni) thc hin nghin cu xy dng quy trnh k thut nui trng cy a lan (Cymbidium spp.) cy m. Nghin cu tin hnh vi 4 ging a lan Xanh Chiu, Trung Quc Xanh, Hng Hong v Bch Ngc. Kt qu xc nh c thi gian a cy ra ngoi vn m tt nht vng ng bng l t thng 1 n thng 5, t thng 9 n thng 12 v vng ni l t thng 3 n thng 10. Gi th cho t l sng cao, cy sinh trng pht trin tt khi a ra vn m l dn x da t l 1:1. Ch phn bn lun phin hp l c tc dng tt n s sinh trng pht trin ca cy so vi bn n c mt loi phn bn. Ch phn bn tt nht cho cy vn m l 5 ln NPK (30:10:10) + 1 ln NPK (20:20:20) + 1 ln dung dch sa c + 1 ln vitamin tng hp. Trong cc cng thc phi trn gi th th cng thc gi th: 1/2 r cy

dng x + 1/4 t mn + 1/4 phn d l tt nht. cy pht trin hi ha cn i th cng thc phn bn tt nht dng cho cy ngoi vn sn xut l: 3 ln NPK (20:20:20) + 1 ln NPK (30:10:10) + 1 ln dung dch hu c sa c + 1 ln vitamin tng hp. X l KH2PO4 c tc dng tch cc n s tng s lng ngng hoa hnh thnh so vi i chng [35], [54]. Theo Nguyn Quang Thch, Hong Th Nga, Hong Minh T (2004), quy trnh nhn ging a lan bng k thut nui cy m cho kt qu l: chi bn c kch thc 3 5cm l c quan thch hp nht a vo nui cy to vt liu khi u cho qu trnh nhn ging v tnh. Mi trng nui cy to vt

liu khi u thch hp l MS + 100ml nc da + 10g saccarose + 1,5ppm BA + 6,5g agar/lt [34].

Phng php nui cy lp mng t bo c hiu qu rt cao i vi vic nhn nhanh, kch thc lt mng ti u cho nui cy c t l sng v pht sinh

hnh thi cao l 0,3 0,5mm. Bng phng php ny c tc dng thc y mnh m s pht sinh th protocorm, c th thu c 27 hay 30 th protocorm t mt


protocorm ban u sau 8 tun nui cy. Mi trng xc nh c nui cy lp mng l MS + 15% nc da + 1ppm Kinetin (hoc 0,5ppm BAP) + 10g saccarose + 6,5g agar/lt [33], [34].

Mi trng ti sinh cy a lan t protocorm l MS + 2% saccarose +

15% nc da. Mi trng thch hp to cy hon chnh l MS + 10g saccarose + 0,3ppm NAA (hoc 1g than hot tnh) + 6,5g agar/lt [34].

Theo Dng Tn Nht, Nguyn Thanh Hng, Nguyn Th Diu Hng,

inh Vn Khim, Nguyn Tr Minh v Phan Xun Huyn (phn vin sinh hc ti Lt) mi trng nui cy nh sinh trng to PLB l mi trng 1/2 MS (Murashige v Skoog, 1962) hay mi trng KnudsonC. Mi trng nui cy l mi trng MS c b sung cht kch thch sinh trng gm 0,2 mg/l NAA; 2,0 mg/l BA v 15 % nc da l thch hp cho qu trnh nhn nhanh PLB [44]

Qua cc k thut ct PLB th cch ct lm t theo chiu gc ngn to PLB nhiu nht [44].

Mi trng c b sung 0,5 mg/l NAA thch hp cho vic to r in vitro cy a lan [44].

Cy a lan cy m sau khi x l thuc nm Zineb 0,2% trng vo khay dn, nh sng trc tip di 30% vi ch ti nc v phun dinh dng qua l thch hp c t l sng ca cy con t 95% [44].

Cy con sau khi chuyn sang chu ln vi gi th l hn hp 1/2 dn si + 1/2 dn cy, c phi trn phn chung, nh sng trc tip 50%, phun thuc bo v thc vt theo nh k th cy lan sinh trng v pht rin tt [22], [44]. 2.3.3 Cc cht iu tit sinh trng trong nui cy m

Trong k thut nui cy m t bo th vic ng dng cc cht iu ho sinh trng l ht sc quan trng. Hai nhm cht c s dng nhiu nht l auxin (quyt nh hnh thnh r) v xytokinin (quyt nh hnh thnh chi).


nhn nhanh in vitro, trong giai on u cn phi iu khin m nui cy

pht sinh tht nhiu chi tng h s nhn. V vy ngi ta tng nng xytokinin trong mi trng nui cy [21], [46].

to cy hon chnh a ra t ngi ta tch chi v cy vo mi

trng ra r trong hm lng auxin c tng ln . Nh vy, s cn bng auxin v xytokinin trong mi trng nui cy quy nh s pht sinh ra r hay chi [27], [46].

Auxin c s dng l IAA, 2,4D, -NNA. Cn xytokinins c th l kinetin, BAP hoc nc da... Nng v t l ca chng ph thuc vo cc loi khc nhau, cc giai on nui cy khc nhau... [27], [46].

Vic pht hin ra cytokinin gn lin vi k thut nui cy m t bo thc vt. Nm 1955 Miller v Skoog pht hin v chit xut t tinh dch c thu mt hp cht c kh nng kch thch s phn chia t bo rt mnh m trong nui cy m gi l kinetin (6furfuryl aminopurin - C10H9N5O). Letham v Miller (1963) ln u tin tch c cytokinin t nhin dng kt tinh t ht ng gi l zeatin v c hot tnh tng t kinetin. Sau ngi ta pht hin cytokinin c trong tt c cc loi thc vt khc nhau v l mt nhm phytohormone quan

trng trong cy. Trong cc loi cytokinin th 2 loi sau y l ph bin nht: Kinetin (6furfuryl aminopurin), BAP (6 benzyl amino purin) v hin nay ngi ta pht hin ra nhiu loi cytokinin trong cc b phn ang sinh trng ca cy. Nhiu nghin cu khng nh rng cytokinin c hnh thnh ch yu trong h

thng r. Ngoi ra mt s c quan cn non ang sinh trng mnh cng c kh nng tng hp cytokinin nh chi, l non, qu non, tng pht sinh.... Ngi ta cng pht hin ra kinetin l loi cytokinin c nhiu trong nc da. Cytokinin c vn chuyn trong cy khng phn cc nh auxin, c th vn

chuyn theo hng ngn v hng gc. Cytokinin c th dng t do v dng lin kt tng t nh cc phytohormone khc. trong cy chng b phn gii


di tc dng ca enzyme, to nn sn phm cui cng l ur. Cc cytokinin tng hp c s dng trong k thut nui cy m l kinetin v benzyladenin [51]. Vai tr sinh l ca cytokinin:

Vai tr c trng ca cytokinin l kch thch s phn chia t bo mnh m. V vy ngi ta xem chng nh l cc cht hot ha s phn chia t bo, nguyn nhn l do cytokinin hot ha mnh m qu trnh tng hp axit nucleic v protein dn n kch s phn chia t bo [51], [55].

Cytokinin nh hng r rt ln s hnh thnh v phn ha c quan ca

thc vt, c bit l s phn ha chi. Ngi ta chng minh rng s cn bng gia t l auxin (phn ha r) v cytokinin (phn ha chi) c ngha rt quyt nh trong qu trnh pht sinh hnh thi ca m nui cy in vitro cng nh trn cy nguyn vn. Nu t l auxin cao hn cytokinin th kch thch s ra r, cn t

l cytokinin cao hn auxin th kch thch ra chi. tng h s nhn ging,

ngi ta thng tng nng cytokinin trong mi trng nui cy giai on

to chi.. [51], [55]. C ch tc dng ca cytokinin:

Tc dng ch yu ca cytokinin l kch thch s tng hp ADN, ARN trong t bo. Thng qua c ch di truyn cytokinin tc ng ln qu trnh sinh tng hp protein, t nh hng n s tng hp protein enzyme cn thit cho s phn chia v sinh trng ca t bo. Hiu qu ca cytokinin trong vic ngn chn s gi ha c lin quan nhiu n kh nng ngn chn s phn hy protein,

axit nucleic v chlorophin hn l kh nng kch thch tng hp chng. C l cytokinin ngn chn s tng hp mARN iu khin s tng hp nn cc enzyme thy phn [55]. Auxin trong nui cy m t bo

Auxin l mt hoocmon kch thch sinh trng c m phn sinh chi, l mm v r. Auxin c tc ng kch thch nhiu hot ng sinh trng, lm


trng gin t bo, tc ng n tnh hng sng v hng t, lm cho chi ngn v r chnh sinh trng mnh, c ch sinh trng chi bn, kch thch s ra qu v to qu khng ht, c ch s rng. V vy trong nui cy m thc vt mun kch thch m ra r ngi ta dng auxin [51].

Theo E.F.George, 1993, mt nng thp Auxin (0,1 0,5mg/l IAA v 0,1 0,2 mg/l NAA) c cho vo mi trng nui cy giai on I, nhng thng khng cn thit giai on II. Cytokinin t khi c s dng, nhng ngi ta nhn thy rng BAP gip tng s sinh trng ca protocorm (Pierik v Steegmans, 1972) [55].

Nc da thng c b sung vo mi trng nui cy, n l ngun Cytokinins t nhin. Albouy v cng s, 1988, thm 0,1mg/l IAA v 0,01mg/l BAP vo mi trng nui cy Cymbidium trong sut giai on nhn protocorm. Nng ny c tng ln thnh 1,0mg/l NAA v 0,1mg/l BAP trong sut giai on ra r v to cy con [55]. 2. 4 V ngnh hng Lan Vit Nam

2.4.1 Hin trng ngnh hng lan Vit Nam Hin nay, k thut trng hoa ca Vit Nam c ci tin, c bit k

thut nhn ging hoa bng cng ngh sinh hc in vitro c ng dng ti Vit Nam. u im ca phng php ny l h s nhn ging cao, cy khe, sch bnh, cht lng hoa tt. Bn cnh , k thut trng hoa trong nh knh, nh li vi h thng ti phun, chm sc t ng cng ang c ph bin, c bit l Lt, c Trng (Lm ng). Hin ti, Vit Nam ang c nhng iu kin thun li v kh khn sau [53]:

Trc nhng nm 1986, ngh trng hoa ca Vit Nam ch tp trung mt vi lng ngh H Ni, Hi Phng, TP. HCM, Lt v mt vi tnh min Ty

Nam b. Din tch trng hoa ca Vit Nam theo s liu thng k nm 1993 ch chim 0,02% (1.585ha) trong tng din tch t nng nghip. Trong thp nin


80, ngnh trng hoa Vit Nam ch l ngnh kinh doanh nh ca cc nh vn nh cung cp cho th trng ni a l chnh.

Cc tnh, thnh ph c nhiu din tch trng hoa nh: H Ni c cc vng trng hoa l: Ngc H, Qung An, Nht Tn, Ty Tu v lng Vnh Tuy. Hi Phng c ng Hi, An Hi. Thnh ph H Ch Minh c qun G Vp, Qun 12, C Chi, Bnh Chnh, tp trung qun 11 v 12. Lt ni ting nh l 1 thnh ph hoa. Trng hoa cho thu nhp gp 10 12 ln trng la nn mc sng ca ngi dn nhng ni trng hoa thng cao hn mc sng ca vng nng nghip khc [52], [53].

Tuy nhin trong s cc loi hoa c trng nhiu Vit Nam nh hoa hng, cc, layn... hoa lan ch chim xp x 10%. Hu ht hoa c trng trn nhng mnh vn m khng c li v cc phng tin phng chng ma, bo, lt rt th s... nn cht lng v thi v thu hoch b nh hng rt nhiu. Hoa lan tuy cng c trng trong vn c li che mt nhng cng khng c cc phng tin bo v trnh gi ma, bo gy hi cho hoa [45], [52], [53].Vi iu kin kh hu, t ai thch hp pht trin cc loi hoa c thu nhp cao, ngnh trng hoa l ngnh kinh t c nhiu tim nng ca thnh ph Lt. Lm ng

c coi l trung tm sn xut hoa ct cnh ln nht c nc, vi kh nng sn xut hu nh quanh nm. Din tch trng hoa ca Lm ng nm 2005 t 2.027 ha, ch yu tp trung ti TP Lt, cc x Hip Thnh, Hip An...sn lng hoa khong 640 triu cnh, ngh trng hoa Lt ang c xu hng pht trin mnh cng vi vic p dng nhng cng ngh mi [44], [52].

Lt hin nay ang tr thnh im thu ht cc nh u t kinh doanh hoa do s thnh cng ca cc cng ty nc ngoi u t vo cch y hn 10 nm nh Dalat Hasfarm chuyn trng hoa n i, cng ty Lm Thng - i Loan

chuyn v Phalaenopsis. Vng Sapa, Tam o rt thch hp cho vic trng hoa n i nh hng, lyly, lay n... Ring hoa lan nhit i, qua cc nm t 2003 -


2005 tng t 20 ha ln 50 ha (tng 150%). Xu hng tiu dng hoa lan tng ln ng k v d on s tng mnh trong thp nin ti do Vit Nam l thnh vin ca t chc thng mi th gii WTO s l yu t tng mnh u t nc ngoi lm tng cc dch v du lch, t chc hi ngh quc t ... [53].

Lt cng lp ra Hip hi hoa, lan cy cnh nhng hu nh v c bn vn cha gip tho g c cc kh khn v ging, ngn chn bnh dch, vn cha lin kt c xy dng mt thng hiu tm. Ch ring vi a lan, t 2 nm nay Lt b mt i hng ngn chu do cn bnh thi r hin cha c thuc c tr [53].Ti thnh ph H Ch Minh, qun Bnh Tn, mt s h trng lan c thu nhp cao, c bit mt s h cn thu nhp tin t t trng lan. Theo cc h dn cho bit, hin nay thu nhp t lan rt cao do lan c th trng v vic nm bt k thut trng lan khng cn l vn na (hin t l cho hoa l 70%), v vy h quyt nh u t m rng sn xut [45].

Ti huyn C Chi cng pht trin mnh ngh trng hoa, cy cnh v nhanh chng tr thnh huyn c din tch trng hoa, cy cnh ln nht Tp.HCM vi trn 130 ha. c bit mi h trng lan ct cnh c th thu khong 1 triu ng/tun/1.000m2, cao hn nhiu so vi trng mt s rau mu khc. Nhiu

ngi trng rau mu ngn ngy trc y chuyn hn sang trng lan ct cnh c hiu qu cao hn [45]. 2.4.2 Tim nng ngnh sn xut hoa lan ti Vit Nam

2.4.2.1. S tng trng ca nn kinh t Nn kinh t Vit Nam nhng nm qua pht trin vt bc nng cao

mc sng ca ngi dn nht l dn c cc thnh ph ln trong c nc. Do nhu cu tiu dng hoa ct cnh trong c hoa lan ngy cng tng. Hu ht hoa lan c trng v tiu th trong nc nht l vo cc dp l hi nh Tt, Ging Sinh, ngy Ph N, Quc khnh, ngy nh gio, sinh nht, hi ngh khch hng [30], [42].


Hin nay Vit Nam l thnh vin ca WTO to iu kin cho ngnh sn xut hoa lan ca Vit Nam c nhiu c hi tip cn th trng quc t trong cc lnh vc: k thut trng, lai to ging, nhn ging (cy m), bo qun sau thu hoch ... thc y cng nghip hoa lan pht trin.

Tuy cng nghip hoa lan Vit Nam cha c qui hoch trong chin

lc pht trin k hoch 5 nm ca quc gia nhng xu hng pht trin ca hoa lan li rt nhiu trin vng v hu nh cung khng cu: ln sng u t vo Vit Nam trong c M, Nht, Trung Quc v cc quc gia khc, cc resort ang to mt cnh quan du lch sinh thi, cc hi ngh quc gia cng nh cc din n quc t t chc ti Vit Nam vi tn sut ngy cng tng khin cho nhu cu hoa lan tng thm v hu nh Vit Nam hng nm phi ra hng t ng nhp khu hoa lan t cc nc lng ging cng ch p ng cho th

trng ni a [42]. 2.4.2.2 Thu nhp t trng hoa lan

Hiu qu kinh t ni chung ca vn lan cao hn cc loi cy trng nng nghip khc; nht l ti nhng vng t sn xut nng nghip khng hiu qu nh t bc mu, chua phn hay nhim mn v cy lan khng cn n t. c bit Vit Nam c cc tnh duyn hi v Bn Tre l ni tp trung trng da v v da kh chnh l gi th tt nht cy lan pht trin. X da l vt liu r tin gip cho vic u t vo sn xut gim i rt nhiu so vi cc quc gia khc. Cc vt liu khc nh li che mt, than, tre na cng sn xut c Vit

Nam gp phn lm gim chi ph u t cho ngi sn xut [53]. Hin nay ngi trng lan c thu nhp cao gp nhiu ln so vi ngi

trng la, gp 4 -5 ln so vi ngi trng rau ci, c cho chn nui...Theo s liu thng k ca v k hoch thuc B NN &PTNT nu trng lan ct cnh

Dendrobium v Mokara 1 ha c th cho doanh thu 500 triu - 1 t ng/ha-nm [53].


2.4.2.3. Thu nhp cao t kinh doanh hoa lan Cc c s kinh doanh hoa lan, cy cnh tng nhanh k t nm 2003 t

264 im n nay trn 1.000 c s ln nh trn a bn TP.HCM. Ring trn ton quc, s lng cc ca hng hoa tng gp nhiu ln so vi nm 2000 cho

thy nhu cu tiu dng hoa ca ngi dn tng nhanh. Theo thng k ca S NN & PTNT TP. HCM trong nm 2003 doanh s kinh doanh hoa lan cy king ch t 200-300 t ng nhng n nm 2005 tng n 600-700 t ng v ngay t u nm 2006 doanh s t c l 400 t ng [45]. 2.4.3 Xu hng pht trin ngnh hng hoa lan Vit Nam Tng lai, Vit Nam s:

Theo n Pht trin sn xut, xut khu rau, qu v hoa ti Vit Nam ca B Nng nghip v Pht trin Nng thn, mc tiu ca Vit Nam l

n nm 2010 s xut khu mt t cnh hoa cc loi, trong c ti 85% l hoa hng, cc v phong lan [54].

Tin s Tng Khim, Ph Cc trng Cc Khuyn nng, Khuyn lm (B Nng nghip v Pht trin Nng thn) cho bit, hin nay c nc c gn 4.000 ha trng hoa, ch yu tp trung H Ni, Lm ng, Hi Phng, TP H Ch Minh v Vnh Phc. Do sn xut hoa cho thu nhp cao, bnh qun t khong 130 triu ng/ha, nn nhiu a phng m rng din tch hoa trn nhng vng t c tim nng. Din tch trng hoa hin nay khng ch tp trung cc vng trng hoa truyn thng m m rng pht trin nhiu vng khc. Trong

, H Ni c x Ty Tu (huyn T Lim), x ny pht trin ngh trng hoa t nm 1995. Hin trn 330 ha t canh tc ca x c chuyn i thnh vng chuyn canh hoa, mi nm cho thu nhp bnh qun 130-150 triu ng/ha, a Ty Tu tr thnh lng hoa mi thay th cho cc lng hoa truyn thng ca

H Ni nh Ngc H, Nht Tn b th ha.


2.4.4 Cc nhn t nh hng chnh n s pht trin cng nghip hoa lan Vit Nam 2.4.4.1 Ging

nhn nhanh cc ging lan, phng php nhn ging bng nui cy m ang c cc quc gia trn th gii p dng. Vit Nam cng c cc phng nui cy m nhng qui m nh, nn ngun ging ch yu l nhp t Thi Lan, i Loan v mt vi quc gia Ty u nh B, H Lan...V vy ging lan ti Vit Nam ty thuc rt nhiu vo ngun ging ngoi nhp. y l mt thc t ng lo ngi cho ngnh sn xut hoa lan ca Vit Nam nu tng lai Vit Nam tham gia vo th trng xut khu hoa lan trn th gii [52].

Vic nhp khu ging t cc ngun khc nhau gy ra nhiu vn kh khn cho s pht trin ca ngnh cng nghip hoa lan nh cht lng hoa, su bnh lan truyn qua nhp khu v bn quyn tc gi... s lm cho gi thnh ca hoa lan Vit Nam cao hn cc nc trong khu vc v ri ro trong nui trng cng nhiu hn [52]. 2.4.4.2 Cng ngh sinh hc

Khi trng cc loi hoa ct cnh nh hng, cc, cm chng... sau khi thu hoch, nng dn Vit Nam c xu hng gi li ht lm ging cho v sau. Tri li vic nhn ging hoa lan phi nh n cng ngh sinh hc. Hin nay cng c vi cng ty t nhn ang u t trong lnh vc cy m, lai to ging phong lan Dendrobium, Mokara hay Oncidium to ra ngun ging ring ca Vit Nam mc d hng nghin cu gene phong lan Vit Nam cha c ch n. Tuy nhin, nu vic lai to cc ging phong lan thnh cng th y l bc khi u cho cng nghip hoa lan Vit Nam v cn c s h tr ca nhiu ngnh khoa hc c bit l cng ngh gene trong nng nghip [32]. 2.4.4.3 Cng ngh canh tc, sn xut hoa lan

Tuy hoa lan khng cn t pht trin nhng vic ng dng cng ngh canh tc tin tin rt quan trng vi mc ch to ra nhng hoa lan c mu sc,


kch thc, s lng hoa trn cnh, tnh bn, kh nng ra hoa v tnh khng bnh ca cy vi cht lng cao v gi thnh thp [39]

Vai tr ca hoa lan v hoa ct cnh Vit Nam mi ch tr nn quan trng trong nhng nm gn y, nhng cc qui trnh cng ngh tin tin p dng trong lnh vc hoa lan cha c chn lc v nghin cu y trong iu kin sinh thi ca Vit Nam. Hu ht l hc tp v m phng theo cch trng ca Thi Lan qui m c th vi din tch cha ln to ra s thay i su sc trong tp qun trng hoa ca nng dn Vit Nam, trong vn su bnh hi l yu t quyt nh cho sn xut lan cng nghip [38]

a s nng dn Vit Nam trng hoa lan qui m h gia nh t vi m2 n vi ngn m2. C bit c vi h sn xut kinh doanh trng trn 12 ha. Chnh do qui m nh l v ngun ging phn tn nhp t nhiu ngun khc nhau nn dn n cht lng hoa lan khng ng u, s lng trn mi ging hoa khng cho th trng, nht l th trng xut khu trong tng lai [52]. 2.4.4.4 Cng ngh sau thu hoch

Hoa lan l sn phm ca ngnh nng nghip (khc vi lan rng thu hi t t nhin) nn n cn mt cng ngh bo qun sau thu hoch gi cho hoa bn, lu tn [36]. Trong iu kin kh hu Vit Nam thch hp cho vic canh tc hoa lan nhit i th cng chnh kh hu nng m ca ta cng d nh hng n cht lng hoa lan [37]. a s nng dn ct hoa v giao hoa ngay trn nhng phng tin vn chuyn th s, khng c kho mt hay phng mt v cng cha c dng c cha dinh dng cm mi cnh hoa vo gi cho hoa lu tn [52]. 2.5 Sn xut v thng mi hoa lan trn th gii

2.5.1 Xu hng pht trin mi ca ngnh thng mi hoa lan th gii iu u tin phi k n l s gia tng din tch ca cc tri lan, nht l

Thi Lan c nhng trang tri chuyn trng loi Dendrobium rng n 39 ha. Th hai l qui m cc d n u t cho ngnh thng mi hoa lan ang gia tng


nh ti Panama ang c d n vi vn u t ln n 200.000 USD. Th ba l s pht trin ca vic lai to ging hoa lan, nht l Dendrobium to ra cc pht hoa di, hoa ln v a dng mu sc. Th t l s pht trin cc loi hoa lan n i thuc chi Cymbidium, Dendrobium n i v Oncidium cho nhng pht hoa c th cm trong bnh n 1 thng. Cui cng l s thay i mng li phn phi: ngy nay ngi ta a chung loi hnh vn chuyn FedEx hn giao hng n tn tay khch hng [49]. 2.5.2 Sn xut hoa lan trn th gii Nm ngay pha bc ca vng xch i ng Nam , Thi lan l mt trong s t nc cn gi s tr v bi nh vua u th k 21, vi khong 60 triu dn. Hoa lan Dendrobium l quc hoa ca Thi Lan, l mt phn chnh yu ca nn xut khu. Ma xut khu t thng 4 n thng 11, gim i vo thng 12, v bt u tng li t thng 3 [48]. Lan c nhn ging v tnh bng tch chit v trng li vi x da cho nm u tin. Thi Lan, ging lan c nui cy m trong phng ging, vn chuyn trong chai v c chuyn trng ra ngoi vi x da. Mt khong 2 nm cy Dendrobium trng thnh sc cho hoa xut khu. Cy lan tn ti 5 10 nm ty vo cht trng. X da l mt trong nhng cht trng ph bin v pht trin tt Thi lan d rng nhiu ngi trng s dng nhiu loi gi th khc nhau. Hn 40 th lan khc nhau Thi nhng mi nm ch c vi th c sn xut rng ln khp nc. Mt khi mt ging mi c pht trin, trong 2

nm u n cha ph thng i vi mi ngi cho n khi vic mua bn cnh tranh xy ra. Vic mua c quyn mt ging mi rt t, gi khng di 100.000 bt (tng ng 2500 USD) [48]. S pht trin ca nn cng nghip lan ca Thi Lan c ny sinh do tin s Rapee Sakrik, gio s i hc Nng nghip Bangkok. Trong u thp


nin 50, ng gin tip gip cho s pht trin vi th lan Dendrobium thng mi m cho n nay chng vn cn c trng xut khu.

Th trng hoa ct cnh Malaixia gm c 3 thnh phn quan trng l: hoa n i, hoa lan v cc loi hoa vng t thp. Nh vng cao nguyn

Cameron l ni trng ch yu hoa n i. Nhng loi khc thch nghi tt hn vi iu kin m ca vng t thp nh hoa lan c nh gi l th phn chnh ca sn xut hoa ct cnh [42].

Theo k hoch kinh t M Lai ln th 7 (1996-2000) v chnh sch nng nghip quc gia (1992-2010), hoa ct cnh c xc nh l nhm sn phm u tin c nhiu tim nng p ng cho nhu cu trong nc v th gii, to ra thu nhp cao hn cho ngi sn xut. c tnh c t nht 1.000 nh vn trong ngnh cng nghip hoa ny ng gp cho nn kinh t khong 370 triu RM vo

nm 1995. Hoa lan ng gp 40% tng gi tr sn phm, k tip l hoa n i (33%) v cy cnh (27%) [42].

Vng sn xut hoa n i l cao nguyn Cameron, bang Pahang 638 ha, cc tnh ph khc 95.4 ha. min xui, hoa lan c trng chnh cc bang Johore Bahru, Johore State (162,5 ha), Batang Padang, Perak State (52,4 ha), Kota Tinggi, Johore State (32,89) v Petaling (27,36ha). Nh vy tng s din tch trng hoa ct cnh khong trn 1.218 ha trong 580 ha trng hoa lan. Hoa n i chim t l cao hn: 71,46% v hoa lan: 28,54% [42].

Ging hoa lan c trng ph bin l Dendrobium, Aranda, Oncidium (V n) v Mokara. Trong nm 1994, 4 ging lan ny ng gp n 97% hoa lan ct cnh ca Malaixia. Ba loi phong lan chnh c trng M Lai vi cc h thng canh tc khc nhau. Ph bin nht l Dendrobium v Oncidium c trng trong vn c che mt t 25 50%. trng loi Dendrobium trng c cht lng tt (khng b m hay lam mu), i khi phi dng nh knh polyethylene hay nh knh trong sut. Nu trng trong nh li th nhng cn


ma ln s gy ra cc tc hi nh: gim n hoa, hoa b lm m.. lm gim cht lng hoa. Cc loi hoa thuc h vandaceous li thch nh sng mt tri nn c trng trn nhng cnh ng m trong lc Mokara v Aranda lai li ch chu nh sng ti a 75% [49].

Cng ngh sn xut ci thin ging: C 3 chng trnh ci thin ging ang p dng ti Mailaixia: (1) Nhn ging theo truyn thng, (2) k thut gen, (3) nhn ging t bin. Vic su tp qu gen tng ln ti 500 loi i din cho 100 ging.. Ngoi ra c thm 196 loi do cng tc lai to..

Nhn ging truyn thng to ra 7 loi gm 4 Dendrobium, 1 Vanda, 1 Cattleya v 1 Kagawara Nghin cu k thut gen bc u a ra s thay i mu sc cho cc loi lan, chng hn thay i mu vng ca Oncidium (O. golden shower v O. gower ramsey) thnh mu trng. Trong lc cc nghin cu bin i gen in vitro bao gm cc gen t bin v tia gamma c s dng trn Aranda, Mokara v Vanda. Cc nghin cu kch thch t bin trn Dendrobium cho thy mu v kch thc hoa chu s kch thch ca ta chiu x.

hoa lan, phn bn c phun vo ban m v bui sng gip tng nng sut hoa. Gi th phi trn gia x cy c du v than lm tng nng sut tng trng ca cy con gp 3 ln lan Oncidium, 2 ln Dendrobium v gp 1,5 ln i vi Aranda [25], [49].

Bnh trn hoa lan Dendrobium ph bin nht l bnh m hoi t khi trng trong vn che mt bng nha. Phun Ronilan cch 10 ngy/ln c th kim sot hon ton bnh ny. Bnh m en ca hoa lan l do nm Fusarium monoliforme cng vi s ph hoi ca b tr c th tr bng cch phun Mesurol v Dithane M45. Cc bin php kim sot bng ha cht cng c p dng cho bnh thi gi hnh, thi hch, bnh m l do nm v to gy ra [49].


PHN 3. I TNG, NI DUNG V PHNG PHP NGHIN CU 3.1 i tng nghin cu

nh 3.1 Cymbidium iridioides var trangvietnam Ging th 1, k hiu CD5 Tn la tinh: Cymbidium iridioides var trangvietnam Tn Vit Nam: Trng Vit Nam Xut x t Vit Nam. C gi hnh hnh van ngn, di 6 8cm, rng 3 4cm, l di 90cm, rng 2,5cm, cong v c mu xanh nht. ln ca hoa 12cm, cnh hoa di 80cm, c 12 14 hoa trn cnh, hoa c mu trng ng, hng .


nh 3.2 Cymbidium iridioides var timhot Ging th 2, k hiu CD9 Tn la tinh: Cymbidium iridioides var timhot Tn Vit Nam: Tm ht

Xut x tuyn chn t Vit Nam

c im hnh thi: c gi hnh hnh van di, di 9 - 11cm, rng 4 6cm, l di 100 110cm, rng 2,5 3,0cm, cong, mu xanh sm. ln ca hoa 12cm, cnh hoa di 80cm, c 14 18 hoa trn cnh, hoa mu tm hng sm, li sm, n hoa thng t thng 12 n thng 2, hoa dng ct cnh hoc chu. bn ca hoa l 45 55 ngy.


3.2 Ni dung nghin cu Ton b ni dung nghin cu ca ti c tm tt bng s th nghim sau:

nh sinh trng ca cy Hong Lan

Ngun vt liu khi u

Nhn nhanh cm chi

Vn m

To cy hon chnh

1 2 3 4 5 6 7 9 10 8

1 2

I. TO VT LIU KHI U

II. GIAI ON NHN NHANH 1. Tc dng ca BAP 2. Tc dng ca Kinetin 3. Tc dng ca BAP v NAA 4. Tc dng ca Ki v NAA 5. Tc dng ca BAP, NAA v Kinetin 6. Tc dng ca Kinetin, NAA v IBA 7. Tc dng ca BAP, NAA v IBA 8. Tc dng ca nc da 9. Tc dng ca chui xanh 10. Tc dng ca BAP v chui xanh

III. TO CY HON CHNH 1. Tc dng ca than hot tnh 2. Tc dng ca NAA IV. GIAI ON VN M 1. nh hng ca gi th

1


3.2.1 Giai on to vt liu khi u

nh 3.3 Vt liu khi u

nh 3.4 Sau 3 thng

Bng 3.1. Mi trng nui cy khi ng ca CD5 v CD9 Tn ging Mi trng % chi % protocorm HSN

CD5

VW + 120ml nc da + 10g ng + 2mg/l BAP + 0,5mg/l Kinetin + 7g agar + 1g than hot tnh.

53 47 3,67

CD9

VW + 120ml nc da + 10g ng + 2mg/l BAP + 0,7mg/l Kinetin + 7g agar + 1g than hot tnh.

59 41 3,15

Chi c ly t cy sch bnh, c bit l bnh virus, ang giai on sinh trng mnh. Sau ngm chi trong HgCl2 0,1% trong vng 7 pht. Sau 7 pht

ta tin hnh bc tch chi ri ngm trong HgCl2 0,1% trong thi gian 1 pht. Sau ra nc ct 3 ln ri tin hnh a mu vo mi trng nui cy khi ng.


3.2.2 Giai on nhn nhanh Giai on ny gm 10 th nghim. Th nghim1: nh hng ca mi trng MS v BAP n h s nhn, cht lng chi

Cng thc BAP (ppm) 1(i chng) 0,0

2 0,5 3 1,0 4 1,5 5 2,0

Th nghim 2: nh hng ca mi trng MS v Kinetin n h s nhn, cht lng chi

Cng thc Kinetin (ppm) 1(i chng) 0,0

2 0,1 3 0,3 4 0,5 5 0,7 6 1,0

Th nghim 3: nh hng ca mi trng MS v t hp BAP v NAA n h s nhn, cht lng chi (Nng BAP t 0,0 2,0ppm, nng NAA t 0,0 0,7ppm)

Cng thc BAP (ppm) NAA (ppm) 1(i chng) 0,0 - 2,0 0,0

2 0,0 - 2,0 0,1 3 0,0 - 2,0 0,3 4 0,0 - 2,0 0,5 5 0,0 2,0 0,7

(Nng BAP thay i t 0 2,0ppm l ty thuc vo tng ging, BAP mc tt nht trong th nghim 1)


Th nghim 4: nh hng ca mi trng MS, t hp Kinetin v NAA n h s nhn, cht lng chi

Cng thc Kinetin (ppm) NAA (ppm) 1(i chng) 0,0 1,0 0,0

2 0 ,0 1,0 0,1 3 0,0 1,0 0,3

4 0,0 1,0 0,5 (Nng Ki thay i t 0,0 1,0ppm ty thuc vo tng ging, Ki mc tt nht trong th nghim 2)

Th nghim 5: nh hng ca mi trng MS v t hp ba cht iu tit sinh trng BAP, NAA v Kinetin n h s nhn, cht lng chi

Cng thc BAP (ppm) NAA (ppm) Kinetin (ppm) 1(i chng) 0,0 2,0 0,0 0,7 0,0

2 0,0 2,0 0,0 0,7 0,1

3 0,0 2,0 0,0 0,7 0,3 4 0,0 2,0 0,0 0,7 0,5 5 0,0 2,0 0,0 0,7 0,7 6 0,0 2,0 0,0 0,7 1,0

(Nng BAP thay i t 0,0 2,0ppm v NAA thay i t 0,0 0,7ppm ty thuc vo tng ging, nng BAP v NAA mc tt nht trong th nghim 3)


Th nghim 6: nh hng ca mi trng MS v t hp ba cht Kinetin, NAA v IBA n h s nhn, cht lng chi.

Cng thc Kinetin (ppm) NAA (ppm) IBA (ppm) 1(i chng) 0,0 1,0 0,0 0,5 0,0

2 0,0 1,0 0,0 0,5 0,1 3 0,0 1,0 0,0 0,5 0,3 4 0,0 1,0 0,0 0,5 0,5 5 0,0 1,0 0,0 0,5 0,7 6 0,0 1,0 0,0 0,5 1,0

(Nng Kinetin thay i t 0,0 1,0ppm v NAA thay i t 0 - 0,5ppm l ty thuc vo tng ging, trong nng Ki v NAA mc tt nht trong th nghim 4)

Th nghim 7: nh hng ca mi trng MS v t hp ba cht BAP, NAA v IBA n h s nhn, cht lng chi

Cng thc BAP (ppm) NAA (ppm) IBA (ppm) 1(i chng) 0,0 2,0 0,0 0,7 0,0

2 0,0 2,0 0,0 0,7 0,1 3 0,0 2,0 0,0 0,7 0,2 4 0,0 2,0 0,0 0,7 0,3

5 0,0 2,0 0,0 0,7 0,4 6 0,0 2,0 0,0 0,7 0,5

(Nng BAP thay i t 0,0 2,0ppm v NAA thay i t 0,0 0,7ppm l ty thuc vo tng ging, BAP v NAA mc tt nht trong th nghim 3 )


Th nghim 8: nh hng ca mi trng MS v chui xanh n h s nhn, cht lng chi

Cng thc Chui xanh (gam/lit) 1(i chng) 0

2 25 3 50 4 75 5 100

Th nghim 9: nh hng ca mi trng MS, BAP v chui xanh n h s nhn, cht lng chi

Cng thc BAP (ppm) Chui xanh (g/l) 1 (i chng) 0,0 2,0 0

2 0,0 2,0 25 3 0,0 2,0 50 4 0,0 2,0 75 5 0,0 2,0 100

(Nng BAP thay i t 0,0 2,0ppm ty thuc vo tng ging, nng BAP tt nht th nghim 1)

Th nghim 10: nh hng ca mi trng MS v nc da n h s nhn, cht lng chi

Cng thc Nc da (ml/l) 1(i chng) 0

2 25 3 50 4 75


3.2.3 Giai on to cy hon chnh Th nghim1: nh hng ca mi trng MS v than hot tnh n kh nng ra r

Cng thc Than hot tnh (gam/lit) 1 (i chng) 0,0

2 0,5

3 1,0

4 1,5

5 2,0

(i chng: MS + 15g ng saccarose + 6,5g agar)

Th nghim 2: nh hng ca than hot tnh v NAA n kh nng ra r Cng thc Than hot tnh (g) NAA (ppm)

1 0,0 2,0 0,1 2 0,0 2,0 0,3 3 0,0 2,0 0,5 4 0,0 2,0 0,7 5 0,0 2,0 1,0

(Khi lng than hot tnh thay i t 0,0 2,0g ty thuc vo ging)

3.2.4 Giai on vn m Th nghim 1: nh hng ca gi th ti t l sng v tng trng ca cy

Cng thc Gi th 1 X da 2 Rong bin 3 1/2 x da + 1/2 rong bin


3.3 Phng php nghin cu S dng phng php nui cy m t bo in vitro bao gm cc cng on

cng cc k thut sau:

3.3.1 K thut dng trong giai on nhn nhanh S dng k thut tch cm chi (protocorm) thnh tng chi (protocorm)

nh ri cho vo mi trng nhn nhanh. Cc cm chi c cy chuyn 12 tun (3 thng) 1 ln trn mi trng MS c b sung 30g ng saccarose, 6,5g agar, 1g than hot tnh v cc cht iu tit sinh trng vi cc nng khc nhau ty

theo tng th nghim nhm tm ra mi trng nhn nhanh thch hp nht cho

tng ging.

3.3.2 K thut dng trong giai on to cy hon chnh Cc chi t tiu chun v s l, c khong t 4 l tr ln v chiu cao

cy t 4cm tr ln c tch khi mi trng nhn nhanh v cy chuyn vo mi trng ra r.

3.3.3 K thut dng trong giai on vn m Cc cy t tiu chun c rt nh nhng ra khi bnh nui cy, ra sch dinh

dng bm trn r v em cy trn cc nn gi th khc nhau ty tng th nghim.

3.4 Phng php b tr th nghim Th nghim c b tr theo kiu CRD, 4 ln nhc li. S c th theo di

mi ln nhc l 14 c th trong giai on nhn nhanh v 30 c th giai on to cy hon chnh. Giai on vn m theo di 30 c th trn 1 ln nhc.

3.5 a im v iu kin th nghim Ton b qu trnh nui cy c tin hnh ti phng cng ngh sinh hc,

vin Cy lng thc v cy thc phm Thanh Tr H Ni t thng 4 nm 2008 n thng 7 nm 2009 vi iu kin th nghim: (1) Thi gian chiu sng t 8 10gi/ngy (2) Cng chiu sng t 2400 3000lux


(3) Nhit phng t 23 250C (4) m 70%. 3.6 Cc ch tiu theo di

3.6.1 Giai on nhn nhanh Hiu qu ca mi trng nhn nhanh c nh gi bng cc ch tiu:

S chi to thnh H s nhn (qua mi ln cy chuyn) = S mu cy

Cht lng chi: + + + Tt (chi to, mp, xanh m) + + Trung bnh (chi nh, xanh nht) + Km (chi nh, l mnh, mu vng)

3.6.2 Giai on to cy hon chnh Qu trnh ra r c nh gi bng ch tiu:

S chi ra r T l ra r (%) = S chi nui cy x 100

S r to thnh S r trung bnh (r/chi) = S chi nui cy

3.6.4 Giai on vn m Hiu qu ca gi th c nh gi qua cc ch tiu:

Tng s cy sng T l cy sng (%) = Tng s cy trng x 100

3.7 X l s liu Cc s liu c tnh ton v x l theo exel v Irristat 5.0


PHN 4. KT QU V THO LUN Cc kt qu nghin cu c trnh by theo 3 vn chnh sau: Vn 1: Nhn nhanh cm chi

Vn 2: To cy hon chnh

Vn 3: Giai on vn m

4.1 Giai on nhn nhanh cm chi Cc nghin cu thuc giai on ny nhm tm ra mi trng thch hp cho h s nhn (HSN) cao nht v cht lng chi tt nht. y l giai on quyt nh hiu qu v tc ca cng ngh nhn ging. Giai on ny cn t mt s yu cu sau:

(1) To ra h s nhn ging cao nht (tit kim thi gian, s lng cy ging ln) (2) Quy trnh nhn cho hiu qu cao (tit kim ti a nguyn liu, mi trng n gin, ha cht d kim) (3) Cc chi to ra phi ng nht, c sc sinh trng tt. Chi khi to thnh cy hon chnh phi c t l sng cao, cy pht trin khe mnh, bin d thp.

4.1.1 Nghin cu nh hng ca BAP n HSN, cht lng chi Trong nui cy in vitro, BAP l mt cytokinin c tc dng kch thch to chi mnh, c s dng rng ri trong mi trng nhn nhanh. Kt qu nghin cu nh hng ca BAP n HSN, cht lng chi sau 3 thng theo di c trnh by trong bng 4.1 sau y:


Bng 4.1. nh hng ca BAP n HSN, cht lng chi sau 3 thng theo di CD5 CD9

Cng thc

BAP (ppm)

% chi

% protocorm

Pr/ Chi

HSN Cht

lng chi %

chi %

protocorm

Pr/ Chi

HSN Cht

lng chi

1 0,0 42,53 56,47 1,30 3,04 + + 41,05 58,95 1,44 3,39 + + + 2 0,5 40,00 60,00 1,50 10,36 + + + 34,16 65,84 1,93 11,5 + + + 3 1,0 33,33 66,67 2,00 12,54 + + + 36,14 63,86 1,77 14,43 + + + 4 1,5 30,57 69,43 2,27 9,46 + + + 40,26 59,74 1,48 11,17 + + + 5 2,0 34,84 65,16 1,87 8,71 + + + 36,10 63,90 1,77 9,89 + + +

0,66 0,71 LSD 0,05 CV% 5,00 4,60

+ + + Tt (chi to, mp, xanh m) + + Trung bnh (chi nh, xanh nht) + Km (chi nh, l mnh, mu vng)


0

2

4

6

8

10

12

14

16

1 2 3 4 5 Cng thc

HSN

CD5CD9

th 4.1 nh hng ca BAP n HSN ca CD5 v CD9

CT i chng CT3 1mg/l BAP nh 4.1 nh hng ca BAP n HSN ca CD5

CT i chng CT3- 1mg/l BAP

nh 4.2 nh hng ca BAP n HSN ca CD9


Nhn xt:

1. S dng BAP trong mi trng nui cy cc mc nng khc nhau s cho HSN khc nhau. Qua th 4.1 ta thy: khi nng BAP tng th HSN ca CD5 v CD9 cng tng, t cc i nng 1mg/l, sau trn c 2 ging HSN c xu hng gim dn v t cc tiu cng thc i chng, khng b sung BAP.

2. C CD5 v CD9, HSN cao nht khi b sung 1mg/l, ln lt l 12,54 vi t l to protocorm gp 2 ln chi v 14,43 vi t l protocorm/chi bng 1,77 v t HSN thp nht cng thc i chng, ln lt l 3,04 v 3,39 vi t l to protocorm/chi tng ng l 1,30 v 1,44.

3. cc cng thc, chi u c cht lng tt, mu xanh, khng xut hin bin d. Ring cng thc i chng ca CD5, cht lng chi t mc trung bnh, khng c bin d khi nhn.

4. Vi tin cy 95%, cc th nghim trn CD5 cho kt qu khc nhau c ngha trn tt c cc nng BAP. i vi CD9, khi b sung 0,5mg/l v 1,5mg/l khng cho kt qu khc nhau c ngha, cc nng cn li u cho kt qu khc nhau c ngha. 4.1.2 Nghin cu nh hng ca Kinetin n HSN, cht lng chi Kinetin l cht iu ha sinh trng thuc nhm cytokinin. Theo nghin cu, kinetin c tc dng kch thch s phn chia t bo mnh m. Do , th nghim ny, chng ti tin hnh nghin cu nh hng c lp ca kinetin

n HSN, cht lng chi ca CD5 v CD9 sau 3 thng theo di. Kt qu nghin cu c trnh by trong bng 4.2 di y:


Bng 4.2. nh hng ca Kinetin n HSN, cht lng chi ca CD5 v CD9 sau 3 thng theo di CD5 CD9

Cng thc

Kinetin (ppm) %

chi %

protocorm

Pr/ chi

HSN

Cht lng chi

% chi

% protocorm

Pr/ chi

HSN

Cht lng chi

1 0,0 41,46 58,54 1,41 2,93 + + 28,87 71,13 2,46 3,46 + + 2 0,1 42,24 57,76 1,37 4,14 + + 41,86 58,14 1,39 7,68 + + + 3 0,3 44,39 55,61 1,25 6,68 + + + 38,32 61,68 1,61 9,79 + + + 4 0,5 33,46 66,54 2,00 9,71 + + + 38,59 61,41 1,59 11,10 + + + 5 0,7 26,84 73,16 2,73 8,25 + + + 31,63 68,37 2,16 11,86 + + + 6 1,0 44,06 55,94 1,27 5,10 + + + 28,49 71,51 1,51 12,79 + + +

LSD 0,05 0,39 0,63 CV% 4,20 4,50

+ + + tt (chi to, mp, xanh m) + + trung bnh (chi nh, xanh nht) + km (chi nh, l mnh, xanh vng)


0

2

4

6

8

10

12

14

1 2 3 4 5 6 Cng thc

HSN

CD5CD9

th 4.2 nh hng ca Kinetin n HSN ca CD5 v CD9

CT i chng CT4 0,5mg/l Kinetin

nh 4.3 nh hng ca Kinetin n HSN ca CD5

CT i chng CT6 1mg/l Kinetin nh 4.4 nh hng ca Kinetin n HSN ca CD9


Nhn xt:

1. T th ta thy, nng Kinetin tng th HSN ca CD5 cng tng, nhng n mt mc nht nh, HSN li c xu hng gim dn. C th, HSN cao nht ca CD5 t 9,71 khi b sung 0,5mg/l kinetin vi t l to protocorm/chi bng 2,00, HSN thp nht cng thc i chng l 2,93 vi t l protocorm gp 1,41 ln chi.

2. Vi CD9, khi nng kinetin tng th HSN ca CD9 cng tng theo chiu t l thun. HSN t cao nht l 12,79 khi b sung 1,0mg/l kinetin vi s protocorm gp 1,51 ln s chi. HSN thp nht bng 3,46 cng thc i chng vi t l protocorm/chi l 2,46.

3. V cht lng chi, hu ht cc cng thc u c cht lng tt, ring cng thc i chng, cng thc 2 ca CD5 v cng thc i chng ca CD9 c cht lng chi t mc trung bnh.

4. Vi tin cy 95%, cc nng kinetin khc nhau cho HSN khc nhau mt cch c ngha. 4.1.3 Nghin cu nh hng ca BAP v NAA n HSN, cht lng chi Theo Murashige (1960), qu trnh pht sinh chi ph thuc vo t l auxin v cytokinin trong mi trng nui cy. Hm lng cytokinin b sung cng cao th kch thch to chi ca mi trng cng ln. Trong vic to chi, auxin cng c tc dng tch cc khi phi hp vi cytokinin nng thch hp thng l t 0,1 1ppm. tm ra t l phi hp ti u cho mi trng nhn nhanh, chng ti tin hnh cy mu trn mi trng MS c phi hp gia BAP mc tt nht cho CD5 v CD9 trong th nghim 1 vi nng NAA thay i t 0,0 0,7mg/l. Sau 3 thng nui cy, kt qu c trnh by theo bng 4.3 v th sau:


Bng 4.3. nh hng ca BAP v NAA n HSN, cht lng chi ca CD5 v CD9 sau 3 thng theo di

CD5 CD9 Cng thc

NAA (ppm) %

chi %

protocorm

Pr/ chi

HSN Cht

lng chi %

protocorm

% chi

Pr/ chi

HSN Cht

lng chi

1(C) 0,0 32,94 67,07 2,04 12,14 + + + 35,82 64,18 1,79 13,86 + + + 2 0,1 37,43 62,57 1,67 12,21 + + + 40,81 59,19 1,45 14,18 + + +

3 0,3 43,63 56,37 1,29 20,46 + + + 37,38 62,62 1,68 14,43 + + +

4 0,5 42,97 57,03 1,33 13,96 + + + 29,21 70,79 2,42 18,47 + + +

5 0,7 47,35 52,65 1,11 10,10 + + + 37,81 62,19 1,64 10,10 + + +

0,89 0,96 LSD 0,05 CV% 4,30

kha nang tai sinh va nhan nhanh giong hoang lan

Documents