36 37 nummer 02 | april 2017 | www.boardroomzorg.nl

ACCREDITATIE EN KWALITEITSKADERRecent heeft V&VN de Vilans leerinterventies geaccre-diteerd. V&VN erkent daarmee dat de kracht van de praktijksimulaties zit in het effect dat ze hebben. Ook sluiten de praktijksimulaties goed aan bij het nieuwe kwaliteitskader verpleeghuiszorg. Bakker: ‘Net als in het kwaliteitskader staat ook in de simulatie juist de cliëntwens centraal. En een grappig detail: het Zorgin-stituut presenteerde haar visie op leren 2030 onder de noemer “Anders kijken, anders leren, anders doen”. Toen viel er voor mij veel op zijn plek. Wat het Zorgin-stituut presenteert en wat je terugleest in het kwali-teitskader, het komt mooi bij elkaar in onze visie op leerinterventies “Anders kijken, anders doen” die we eerder dit jaar hebben geformuleerd.’

KEN

NIS U

IT D

E PRA

KT

IJK/K

WA

LITEIT

‘Als kenniscentrum voor de lang-durende zorg willen we zorgprofessi-onals ondersteunen om actief in te spelen op nieuwe ontwikkelingen in de zorg om zo continue vernieuwing en verbetering in hun werk mogelijk te maken’, zegt Amarens Bakker, seni-or adviseur online leerinterventies. ‘Dit kan op verschillende manieren, maar we leggen hierbij nu sterk de focus op nieuwe vormen van online leren die gedragsverandering stimu-leren. Niet alleen omdat e-learning het voordeel heeft dat iedereen er ge-bruik van kan maken op het moment dat hem het best uitkomt, het beken-de voordeel dat altijd wordt genoemd. Maar vooral ook omdat het een leer-

vorm is die ons de gelegenheid biedt om praktijkervaringen die op één plek worden opgedaan en daar waardevol blijken te zijn, te vertalen naar leerin-terventies en die voor iedereen in het veld beschikbaar te maken. Op deze manier borgen we de opgedane exper-tise en ervaringen. De leerinterventies zetten aan tot leren van elkaar en on-dersteunen het teamtraject. Leerinter-venties zijn als teamtraject zowel zelf-standig als in combinatie met coaches in te zetten. In beide gevallen merken we dat bijeenkomsten van meerwaar-de zijn en leveren ze veel nieuwe in-zichten op.’

Lerende organisatieVilans ontwikkelde korte online si-mulaties die uitgaan van wat er speelt in de dagelijkse praktijk van profes-sionals in de langdurige zorg. Bakker: ‘In zo’n simulatie kan een team oefe-nen wat het effect is als je dingen an-ders aanpakt dan je gewend bent. Daarbij staat het persoonsgericht werken centraal. Hoe voer je het ge-sprek hierover met de cliënt, de man-telzorger of binnen je team? Dit biedt een veilige omgeving om snel te le-ren van elkaar, inhoudelijk te discus-siëren. Op elke simulatie volgt de toepassing in de eigen praktijk op ba-sis van korte opdrachten. Gezamen-lijk overleg en reflecteren op wat je ziet gebeuren, vormen belangrijke elementen in dit proces. De basis-vraag is of een werkwijze die je uit-probeert, werkt in de praktijk. Je leert op de werkplek en als je die dyna-miek te pakken hebt en het als team-lid aandurft in het gesprek met een collega iets nieuws op te pakken, dan ontstaat ruimte voor vernieuwing en verbetering. Dan creëer je een leren-de organisatie die kan inspelen op veranderingen en snel andere werk-wijzen kan implementeren.’Voor medewerkers is het spannend om op deze manier met leren om te gaan, stelt Bakker. ‘Leren van elkaar

vereist een bespreekcultuur en die is in zorgteams in de langdurige zorg niet vanzelfsprekend aanwezig’, zegt ze. ‘Onderzoek wijst uit dat online le-ren het makkelijker maakt om op el-kaar te reflecteren dan direct in het team. We weten dat onder zorgpro-fessionals de behoefte bestaat om een bespreekcultuur te creëren en met de vernieuwende leerinterventies die we aanbieden spelen we in op die be-hoefte. Dit doen we door de ruimte voor reflectie gefaseerd op te bou-wen: vanuit simulaties naar eigen er-varing.’

OrganisatieveranderingNatuurlijk houdt dit wel in dat teams vanuit de organisatie de ruimte moe-ten krijgen om te experimenteren en te reflecteren. Als dit vervolgens leidt tot veranderingen, dan is het aan het management en de leidinggevenden om die te faciliteren. Bakker geeft een voorbeeld: ‘Als blijkt dat de zorg meer cliëntgericht wordt door cliënten om elf uur ’s ochtends in plaats van acht uur te douchen, dan moet de organi-satie het team de ruimte geven om dit te doen. De uitkomsten van leren en reflecteren kunnen dus ook tot een organisatie- en cultuurverandering

De snelle veranderingen in de langdurige zorg vragen om kortcyclisch leren op de werkplek. De online praktijksimulaties van Vilans faciliteren dit en maken onderdeel uit van een verandertraject met het team. Teams leren hoe ze de zorg meer cliëntvolgend kunnen inrichten en om te reflecteren op de effec-ten daarvan. Beoogd doel is een organisatie- en cultuurverandering. Reinaerde deed er al ervaring mee op.

LEREN EN REFLECTEREN IN DE WERELD VAN DE LANGDURIGE ZORG

Simulatie verandert teams en organisaties

door Vilans

Gamification is onderdeel van vernieuwend leren in de langdurige zorg.

nummer 02 | april 2017 | www.boardroomzorg.nl38 39

VERANDERINGEN IN DE LANGDURIGE ZORG

KEN

NIS U

IT D

E PRA

KT

IJK/K

WA

LITEIT

De grote veranderingen in de langdurige zorg stel-len nieuwe eisen aan teams en individuele zorgprofes-sionals. In dit kader zetten we nog even de belangrijk-ste ontwikkelingen op een rij._ Cliënten hebben complexere zorgvragen. _ Professionals doen een toenemend beroep op

mantelzorgers en vrijwilligers in combinatie met nieuwe technologische ontwikkelingen.

_ De omslag van aanbodgestuurde naar vraagge-stuurde zorg, waarin de cliëntwens steeds nadruk-kelijker centraal komt te staan.

_ Zorgorganisaties moeten met elkaar concurreren, maar moeten ook met elkaar samenwerken om de zorg zo soepel mogelijk te laten verlopen.

_ Een nieuwe visie op (positieve) gezondheid, zoals beschreven door Machteld Huber.

Het uitgangspunt voor kwaliteit van zorg verschuift van een focus op zorg en ziekte naar meer gerichtheid op functioneren, veerkracht en eigen regie. Het gaat steeds meer om zorg die uitgaat van de mogelijkheden van de cliënt en diens netwerk en hoe die het best kun-nen worden ondersteund.

Reflecteren op het eigen handelen is effectiever in simulaties.

leiden, waarin meer van onderaf wordt gestuurd op de cliëntvolgende inrichting van de zorg. Juist dit aspect – verantwoordelijkheden lager in de organisatie leggen – is heel essentieel in teamtrajecten. Als je dat niet mee-neemt, krijgt het nooit de plek binnen de organisatie die het wel zou moeten hebben. We merken dat juist dit in veel organisaties nog wel een uitda-ging is.’Juist hierom ziet Vilans het als een belangrijke randvoorwaarde bij teamtrajecten om bij de start de uit-gangspunten en doelstellingen met het management te bespreken. En na afronding te evalueren wat de eventuele gevolgen zijn voor de or-ganisatie en wat er nodig is om de verandering te borgen.

Bottom up‘Kennis is maar voor een beperkt deel uit boeken te halen’, zegt Ella van Lingen, bestuurder van zorgaanbie-der Reinaerde. ‘Het merendeel zit in ervaring, inzicht en gedrag van je

persoonlijke ontwikkeling zelf ter hand te nemen. Verantwoordelijk zijn betekent ook groeien in zelfma-nagement. ‘Gelukkig erkent het me-rendeel van de medewerkers de waarde van dit traject’, zegt ze, ‘maar ik zie ook wel mensen die er echt niet voor te motiveren zijn en die daarom besluiten een ander pad te kiezen, binnen of buiten de organisatie.’

Reinaerde zit samen met Vilans en andere partners in een consortium om vernieuwend leren op de agenda te zetten. Van Lingen vertelt: ‘Hierbij zoeken we het antwoord op de vraag hoe onder andere e-learning het meest optimaal kan worden ingezet. We kijken bijvoorbeeld naar hoe jon-geren met internet omgaan. Op wel-ke sites blijven ze lang hangen, wat boeit hen aan die sites? Zitten er vra-gen in, filmpjes? Bieden ze een vorm van gamification die het mogelijk maakt om mensen aan te spreken op de behoefte om te scoren en ergens beter in te worden? Maar we kijken bijvoorbeeld ook naar de mogelijk-heden om e-learning interactiever te maken. Bijvoorbeeld door het pro-gramma te laten reageren op wat ie-mand doet en op basis van een ant-woord een andere leerroute in te laten gaan.’

Moreel beraadHet vraagstuk van het creëren van een bespreekcultuur dat Bakker al noemde, herkent Van Lingen heel goed. ‘We zien wel dat mensen aar-zelen of ze het aandurven een casus voor te leggen over een cliënt met wie ze vastlopen’, zegt ze. ‘We stimuleren dat ze de ruimte nemen om hierover de dialoog met elkaar aan te gaan, bijvoorbeeld in de vorm van een mo-reel beraad. Ga in gesprek met elkaar over hoe je dat cliëntcontact anders kunt doen om het probleem op te lossen, dat is enorm waardevol.’

Reinaerde hanteert hierbij het uit-gangspunt dat leren voor zeventig procent vanuit de praktijk gebeurt, voor twintig procent via onderlinge kennisuitwisseling en voor slechts tien procent in de klas. ‘Hierbij is e-learning een heel mooi hulpmiddel’, zegt Van Lingen. ‘We maken bijvoor-beeld veel gebruik van de KICK-pro-tocollen en online hulpmiddelen van Vilans. Zorgprotocollen samen ont-wikkelen scheelt immers veel tijd. Sommige protocollen stellen we ver-plicht als voorwaarde om toe te pas-sen wil je bij onze organisatie in dienst te komen of als je hier een half jaar werkt. Daar wordt heel positief op gereageerd en dat begrijp ik ook want je biedt je medewerkers een service als je de meest actuele proto-collen online beschikbaar hebt, waarmee zij hun eigen handelen kunnen toetsen. Bovendien stimule-ren we hiermee het gebruik van on-line leren. Zo halen medewerkers het beste uit zichzelf naar boven, indivi-dueel en in teamverband en dat leidt tot goede zorg.’

ZelfmanagementVan Lingen onderkent de waarde van deze ontwikkeling en vernieuwing voor de organisatie Reinaerde. Tege-lijkertijd merkt ze ook dat sommige medewerkers moeite hebben om de

ReflectieBakker benadrukt hoezeer online le-ren een aanjager kan zijn voor veran-dering. ‘Maar het staat niet op zich-zelf ’, vult ze aan. ‘Met persoonsgericht werken in dementie bijvoorbeeld kun je heel goed online starten en aanvul-lend een coachingstraject aanbieden. Die integrale blik is belangrijk. We merken dat in de praktijk, zeker als het op het punt van reflectie aan-komt, begeleiding door een coach erg op prijs wordt gesteld. Maar we zijn ook bezig met de ontwikkeling van een app voor het oefenen van die re-flectie. Denk voor de opbouw hier-van aan hoe WhatsApp werkt. Een medewerker beschrijft in kort bestek het dilemma en de gekozen oplossing

ervoor, legt dit voor aan een collega die erop reflecteert, waarna de mede-werker weer een reactie kan geven. Zo laat je mensen op een speelse ma-nier wennen aan reflecteren. Kijk eens door de ogen van een ander. Die ander kan een cliënt zijn, maar bij-voorbeeld ook een kind of een voet-balcoach. Door gamificationelemen-ten word je je bewust van je eigen vooroordelen en aannames. Het haalt je op een speelse manier uit je gang-bare denkpatroon. Reflecteren op de inhoud is belangrijk, maar minstens zo belangrijk is dat je de waarde van reflecteren ervaart zodat je het in de dagelijkse praktijk blijft doen.’ |

medewerkers. Juist die kennis moet je ontsluiten en dat doe je niet top down. Het is daarom waardevol om uit te gaan van de onderwerpen die de teams zelf willen agenderen. Dit uitgangspunt hebben we eerder ook nadrukkelijk gehanteerd bij een aan-tal lean-trajecten die we hier in de organisatie hebben gedaan.’ Die aanpak – uitgaan van vragen die binnen teams leven – gebruikt Reinaerde nu ook om teams te stimu-leren aan te sluiten bij de veranderin-gen die de zorg nu doormaakt. Van Lingen vertelt: ‘Onze doelgroep be-staat uit mensen met een verstande-lijke beperking en voor hen is het thema van vrijheid in leven steeds meer centraal komen te staan. Dit werpt de vraag op hoe een team hier-op aansluit in de zorgverlening. Is een alternatief voor bedhekken te ge-bruiken? Is het aanvaardbaar cliën-ten met een camera te volgen? We or-ganiseren het hele jaar door themabijeenkomsten waarin teams over dergelijke vragen discussiëren. Gemeenschappelijk benoemen en agenderen we thema’s, op basis van de actualiteit, en op basis van priori-teiten in teams, waarbij zij daarbij aangeven of ze bij de behandeling er-van wel of geen ondersteuning nodig hebben.’

Het thema van vrijheid in leven is steeds meer centraal komen te staan

Amarans Bakker is senior adviseur

online interventies bij Vilans.

Ella van Lingen, bestuurder

Reinaerde.