KEMOTERAPİ EKSTRAVAZASYONUKEMOTERAPİ EKSTRAVAZASYONU

Doç. Dr. Ferah EceDoç. Dr. Ferah EceT.C. İstanbul Bilim ÜniversitesiT.C. İstanbul Bilim Üniversitesi

Göğüs Hastalıkları Anabilim DalıGöğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

EkstravazasyonEkstravazasyonintravenöz uygulanım sırasında ilacın intravenöz uygulanım sırasında ilacın venden çıkarak çevre dokuya sızmasıvenden çıkarak çevre dokuya sızması

veyaveyailacın yanlışlıkla dokuya injeksiyonuilacın yanlışlıkla dokuya injeksiyonu

% 0.1-% 6 sıklıkta görülür.% 0.1-% 6 sıklıkta görülür.

Oncol Nurs Forum 1995; 22(1):57-67Oncol Nurs Forum 1995; 22(1):57-67J Clin Oncol 1995; 13(11):2851-SJ Clin Oncol 1995; 13(11):2851-S

Ekstravazasyonun ciddiyetiEkstravazasyonun ciddiyeti▪ ▪ kemoterapötik ajanın tipikemoterapötik ajanın tipi▪ ▪ kemoterapötik ajanın miktarıkemoterapötik ajanın miktarı▪ ▪ kemoterapötik ajanın yoğunluğukemoterapötik ajanın yoğunluğu▪ ▪ ekstravazasyonun yeriekstravazasyonun yeri▪ ▪ maruziyet süresimaruziyet süresi

ile ilişkilidirile ilişkilidir

travmanın boyutu travmanın boyutu tedavinin gecikmesitedavinin gecikmesi

cerrahi eksizyon, cerrahi eksizyon, cilt graft’i cilt graft’i fonksiyonel kayıpfonksiyonel kayıp..

..Ekstravazasyon için risk faktörleri:Ekstravazasyon için risk faktörleri:

▪ ▪ çocuk ve yaşlı hastalarçocuk ve yaşlı hastalar▪ ▪ sedatize veya konfüze hastalar sedatize veya konfüze hastalar ▪ ▪ tromboze venleri olan hastalar tromboze venleri olan hastalar ▪ ▪ pperiferik nöropati, DM, Raynaud hast.eriferik nöropati, DM, Raynaud hast.▪ ▪ VKSSVKSS▪ ▪ aaynı lokalizasyona KT ve RT ynı lokalizasyona KT ve RT uygulanımı uygulanımı ▪ ▪ kkelebek iğne kullanımıelebek iğne kullanımı▪ ▪ llenfödem alanında uygulanan infüzyon enfödem alanında uygulanan infüzyon

Ekstravazasyonu olan hasta farklı bir Ekstravazasyonu olan hasta farklı bir yerden de olsa KT almaya devam yerden de olsa KT almaya devam ederse ilk yerdeki doku hasarı artabilir ederse ilk yerdeki doku hasarı artabilir

J Clin Oncol 1994;12:2237-8J Clin Oncol 1994;12:2237-8

.Sitotoksik ilaçların sınıflandırılması:Sitotoksik ilaçların sınıflandırılması: ▪ ▪ Grup 1 (Vesicant)Grup 1 (Vesicant)▪ ▪ Grup 2 (Exfoliant)Grup 2 (Exfoliant)▪ ▪ Grup 3 (Irritant)Grup 3 (Irritant)▪ ▪ Grup 4 (Inflammitant)Grup 4 (Inflammitant)▪ ▪ Grup 5 (Neutral)Grup 5 (Neutral)

Grup 1 Vesicant

Grup 2 Exfoliant

Grup 3 Irritant

Grup 4 Inflammitant

Grup 5 Neutral

Amsacrine Aclarubicin Carboplatin Etoposide Asparaginase

Carmustine Cisplatin Etoposide Raltitrexed Bleomycin

Dacarbazine Oxaliplatin Irinotecan Fluorouracil Cladrabine

Dactinomycin Daunorubicin Teniposide Methotrexate Cyclophosphamide

Daunorubicin Docetaxel Cytarabine

Doxorubicin Topotecan Fludarabine

Epirubicin Doxorubicin Gemcitabine

Idarubicin Mitozantrone Ifosfamide

Mitomycin Melphalan

Mustine Pentostatin

Paclitaxel Rituximab

Streptozocin Thiotepa

Treosulfan Trastuzumab

Vinblastine

Vincristine

Vindesine

Vinorelbine

“vesicant” ajanlar sc dokuda destrüktif hasar yapar ve yaygın doku nekrozuna yol açar

“non-vesicant” ajanlar genellikle sadece lokal şişme ve hafif ağrı yapar.

SemptomlarSemptomlar

▪▪ ağrı, şişme, lokal ısı artışı gibi lokal ağrı, şişme, lokal ısı artışı gibi lokal inflammatuar reaksiyoninflammatuar reaksiyon▪▪ hiperpigmentasyon, yanma, eritem hiperpigmentasyon, yanma, eritem ▪ ▪ damar trasesinde hassasiyetdamar trasesinde hassasiyet▪▪ ciltte endurasyonciltte endurasyon▪▪ ciltte kuruma veya bül oluşumuciltte kuruma veya bül oluşumu▪▪ nekroz, skar oluşumu ve ülserasyonnekroz, skar oluşumu ve ülserasyon

▪ iv ilaç uygulanımında direnç▪ kanülden geriye kan gelmemesi ▪ infüzyonun yavaşlaması ▪ kanül yerinde şişme olması ▪ kanül etrafında yanma veya ağrı▪ infüzyon yerinde eritem veya infl.

ekstravazasyonu akla getiren bulgulardır

Drug Safety 1995; 12 (4): 245-55

AYIRICI TANI

▪ Flare Reaksiyonu▫ kaşıntı ile kendini gösterir▫ iv ondansetron, doxorubicin ve

epirubicin▫ geriye çekildiğinde kan gelir

▪ Damar irritasyonu▫ damar trasesinde ağrı ve sertlik

olur ▫ vinorelbine and dacarbazine

▫ geriye çekildiğinde kan gelir

AYIRICI TANI▪ Venöz şok

▫ venin muskuler duvarında spazm ▫ soğuk ilaç veya çok hızlı ilaç

veriliminde görülür▫ sıcak uygulama vende dilatasyon

yaparak rahatlatır

▪ Damar duvarında flebit▫ ilaçların pH’ ı damar duvarında

irritasyona neden olur▫ 5-FU, Doxorubicin, Epirubicin,

Etoposide

Ekstravazasyon hasarının en sık karşılaşıldığı yerler:

▪ el ve ayak üstü▪ antekübital fossa ▪ eklem çevresi

Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7Plast Reconstr Surg 1979; 64:145-50

Taxotere extravasation Doxorubicin extravasation

Taxol extravasation

Ekstravazasyonda ilk müdaheleEkstravazasyonda ilk müdahele

Acilen infüzyonu durdur

Kanülü çekmeden seti ayır

Ekstravazasyon alanını kalemle işaretle

10-20cc’lik enjektör ile kanülden bütün ilacı geri çekmeye çalış (kanülden geri kan gelene kadar)

Kanülü çıkar

Ekstremiteyi yükselt

Bu ilk müdahelelerden sonra iki Bu ilk müdahelelerden sonra iki teknik kullanılabilir: teknik kullanılabilir:

1. “etrafa yay ve dilue et” 1. “etrafa yay ve dilue et” Sıcak uygulama (sürekli) Sıcak uygulama (sürekli)

2. “sınırla ve nötralize et” 2. “sınırla ve nötralize et” Soğuk uygulama (intermittent)Soğuk uygulama (intermittent)

Sıcak uygulama vazodilatasyon Sıcak uygulama vazodilatasyon yaparak ilacın dağılımını ve yaparak ilacın dağılımını ve absorpsiyonunu artırır ve lokal ilaç absorpsiyonunu artırır ve lokal ilaç yoğunluğunu azaltıryoğunluğunu azaltır

çevre dokuyaçevre dokuya▪ ▪ sc saline ile dilusyonsc saline ile dilusyon▪ ▪ sc hyaluronidase 150-1500 ünite sc hyaluronidase 150-1500 ünite (<1saat içinde)*(<1saat içinde)*

Blood Rev 1990; Mar;4(1): 41-60Blood Rev 1990; Mar;4(1): 41-60*Neonatal Net 1992: 11(6):103-5*Neonatal Net 1992: 11(6):103-5

Soğuk vazokonstriksiyona neden olur Soğuk vazokonstriksiyona neden olur ve ekstravazasyonu sınırlarve ekstravazasyonu sınırlar

Antidot verilebilirAntidot verilebilirSadece antrasiklinler Sadece antrasiklinler (doxorubicin,daunorubicin, epirubicin gibi) (doxorubicin,daunorubicin, epirubicin gibi)

ve ve mitomycin C’nin antidotu var mitomycin C’nin antidotu var

Etkilenen alana %50’lik topikal Etkilenen alana %50’lik topikal dimethyl-sulphoxide (DMSO) uygulanırdimethyl-sulphoxide (DMSO) uygulanır

Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7

Kompresyonlar 20 dakika süreyle 4x1/ 1-2 gün yapılır

Ekstravazasyon olmuş sitotoksik ajana göre yöntem seçilir

Sitotoksik ajanlara göre değişen tedaviSitotoksik ajanlara göre değişen tedavi

Carboplatin Sıcak kompresyon

Cisplatin Sıcak kompresyon

Docetaxel Sıcak kompresyon

Epirubicin Soğuk kompresyon

Etoposide Sıcak kompresyon

Gemcitabine Sıcak kompresyon

Ifosfamide Sıcak kompresyon

Irinotecan Sıcak kompresyon

Mitomycin Soğuk kompresyon

Paclitaxel Soğuk kompresyon

Topotecan Soğuk kompresyon

Vincristine Sıcak kompresyon

Vinorelbine Sıcak kompresyon

KortikosteroidlerKortikosteroidlerIntradermal veya sc injeksiyon ya Intradermal veya sc injeksiyon ya da topikal kremler şeklinde da topikal kremler şeklinde uygulanabilir uygulanabilir

antineoplastik ajanların antineoplastik ajanların ekstravazasyonunda inflamasyon ekstravazasyonunda inflamasyon belirgin olmadığı için pek önerilmezbelirgin olmadığı için pek önerilmez

Drug Saf 1995; 12(4):245-55Drug Saf 1995; 12(4):245-55

CerrahiCerrahiÜlserasyonla beraber olsun Ülserasyonla beraber olsun olmasın cilt nekrozu veya tedavi olmasın cilt nekrozu veya tedavi edilemeyen ağrı varlığında edilemeyen ağrı varlığında

Clinics in Plastic Surgery 1989Clinics in Plastic Surgery 1989;;16(3):557-6316(3):557-63

KORUNMAKORUNMA

▪ ▪ Sitotoksik ajan uygulama rehberiSitotoksik ajan uygulama rehberi▪ ▪ eğitimli ve eğitimli ve deneyimli personel deneyimli personel tarafından uygulanımıtarafından uygulanımı▪ ▪ eksekstravazasyon müdahele çantasıtravazasyon müdahele çantası▪ ▪ eksekstravazasyonun rapor edilmesitravazasyonun rapor edilmesi

KORUNMAKORUNMA▪ ▪ Uygulanacak damar dikkatle Uygulanacak damar dikkatle seçilmeli seçilmeli (bilek içi, eklem üstü olmamalı)(bilek içi, eklem üstü olmamalı)

▪ ▪ Damara travma yapılmamalı, skar Damara travma yapılmamalı, skar oluşumu azaltılmalı oluşumu azaltılmalı (Uygun flexible kanül (Uygun flexible kanül seçilmeli, kelebek iğneden kaçınılmalı)seçilmeli, kelebek iğneden kaçınılmalı)

▪ ▪ Venöz kanülün açıklığı kontrol Venöz kanülün açıklığı kontrol edilmeli, yerinden çıkmış kanüle ilaç edilmeli, yerinden çıkmış kanüle ilaç verilmemeliverilmemeli▪ ▪ İlacın dilusyonu sağlanmalıİlacın dilusyonu sağlanmalı

Oncology Nursing Society GuidelinesOncology Nursing Society Guidelines

KORUNMAKORUNMA▪ ▪ İlaçlar yeni takılan kanülden verilmeliİlaçlar yeni takılan kanülden verilmeli▪ ▪ Yavaş iv infüzyon uygulanmalı, Yavaş iv infüzyon uygulanmalı,

““vesicant” ilaç önce verilmeli vesicant” ilaç önce verilmeli

▪ ▪ İV yolun açık olduğu kontrol edilmeliİV yolun açık olduğu kontrol edilmeli▪ ▪ Hastaya infüzyon yerinde yanma ya Hastaya infüzyon yerinde yanma ya da ağrı hissi sorulmalı da ağrı hissi sorulmalı (antiemetiklerin (antiemetiklerin sedasyon ve antiinflamatuar etkileri nedeniyle sedasyon ve antiinflamatuar etkileri nedeniyle vesicant ilaç sonrası yapılması önerilmekte) vesicant ilaç sonrası yapılması önerilmekte)

The National Extravasation Information Service, 2004 The National Extravasation Information Service, 2004

Ekstravazasyon Müdahele Ekstravazasyon Müdahele ÇantasıÇantası

▪ Pamuk, SF▪ Siyah işaretleme kalemi▪ Cold pack, Hot pack▪ Sponge▪ %1 Hidrokortizon Krem▪ 1,500 iu Hyalouronidase▪ %1 Lidocaine ▪ Dimethyl Sulfoxide 50% ▪ 10ml enjektör x 3▪ İğne ucu x 3

DOKÜMENTASYONDOKÜMENTASYON

▪ ▪ Gün, tarih ve saatGün, tarih ve saat▪ ▪ Kullanılan sitotoksik ilaçKullanılan sitotoksik ilaç▪ ▪ İlacın veriliş yeri ve şekli İlacın veriliş yeri ve şekli ▪ ▪ İlacın veriliş süresiİlacın veriliş süresi▪ ▪ Hastanın şikayetiHastanın şikayeti▪ ▪ Kaçıncı denemede damar Kaçıncı denemede damar yolu açıldı?yolu açıldı?▪ ▪ Ekstravazasyonun boyutuEkstravazasyonun boyutu

SONUÇ

▪ Ekstravazasyon KT’nin ciddi bir komplikasyonudur▪ Korunma asıl önemli olandır:

– KT uygulama rehberleri – Hemşire eğitimi

▪ Ekstravazasyon sonrası ilaca spesifik tedavi

TEŞEKKÜR EDERİM