KÒDDEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITI

KÒD DEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITILibète lapawòl se yonn nan dwa fondalnatal moun genyen; san li opinyon piblik la p ap jwenn enfòmasyon ki kòrèk sou sa k ap pase nan aktyalite a. Deklarasyon Inivèsèl Dwa Moun 1948 la ak Konstitisyon Ayisyen 1987 la toulede garanti dwa sa.

Se pou sa, kòm yo gen konviksyon laverite se nannan pwofesyon jounalis la ;kòm yo gen sousi pou laprès rete antye epi rete lib ;kòm yo konsyan sou enpòtans pou tout sitwayen yo fè fwa nan pwofesyon an ;

Medya ak jounalis Ayiti yo adopte kòd deyontolojik sa pou reji aksyon yo ak konpòtman yo.

02 KÒD DEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITI

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

03

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

ANMH • AMIH • AJH • SOS Journalistes • REFRAKA • UJPH • SAKS • Groupe Medialternatif

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

04

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

KÒD DEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITI

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

05

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

ANMH • AMIH • AJH • SOS Journalistes • REFRAKA • UJPH • SAKS • Groupe Medialternatif

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

06

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

KÒD DEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITI

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

07

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

i

ANMH • AMIH • AJH • SOS Journalistes • REFRAKA • UJPH • SAKS • Groupe Medialternatif

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

08

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

KÒD DEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITI

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

09

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

ANMH • AMIH • AJH • SOS Journalistes • REFRAKA • UJPH • SAKS • Groupe Medialternatif

1. LIBÈTE LAPRÈSLibète la pawòl se yon kondisyon san mank pou egzistans libète lapawòl. Selon atik 28 Konstitisyon peyi d Ayiti, jounalis yo ansanm ak medya yo dwe defann libète lapawòl ak libète laprès.

2. SÈTIFIKASYON AK SENSERITE Yonn nan pi gwo travay laprès se chèche enfòmasyon yo, yo sètifye se laverite, eksplike kontèks la, ba yo chak enpòtans yo genyen, epi difize yo. Nan lide sa, fòk laprès rapòte sa k pase a san patipri, nan tout fasad li epi san erè.

3. ENFÒMASYON AK OPINYONMedya ak jounalis yo ka bay dizon yo sou tout pwen oubyen sijè. Men, yo dwe mete sou yon bò sa ki kòmantè pa yo ak sa ki pase tout bon yon lòt bò, pou yo pa konfonn piblik la. Konsa tou, medya ak jounalis yo dwe mete klè pou tout moun : kisa ki pase tout bon vre, kisa li konprann sou sa k pase a, ki siyifikasyon li bay sak pase a, yon fason pou yo pa fè kafouyay nan tèt piblik la.

Medya ak jounalis yo dwe di klèman kilè y ap bay pozisyon oubyen opinyon yo, pa egzanp anndan editoryal ak pwennvi (kòmantè).

10

6. PRENSIP INOSAN ANVAN JIJMANMedya yo ak jounalis yo dwe respèkte prensip ki byen klè nan atik 11 Deklara-syon Inivèsèl Dwa moun 1948 la, ki di : Tout moun ki gen yon akizasyon move zak sou do l, inosan jiskaske yon tribinal deklare li koupab apati yon pwosè kote yo asire li jwenn tout garanti pou l defann tèt li kòmsadwa. Medya yo ak jounalis yo dwe kenbe nan kè yo tout anvi pou yo kondane moun ki sispèk la anvan jijman tribinal.

7. PREZANTASYON VYOLANSMedya yo ak jounalis yo dwe voye jete lwen tout langaj lahèn ak kifkif. Yo dwe kenbe pou yo sèn kote gen vyolans, imaj lanmò ak imaj debraye, yo vle difize pou enpresyone moun. Yon dwe refize sèvi pòtvwa pou lektè, oditè, teleks-pektatè oubyen entènòt k ap chofe dife pou lahèn, pou mete moun sou kote oubyen pou simen prejije vizavi moun oubyen gwoup moun.

8. PWOTEKSYON MOUN KI NAN POZISYON FÈBLÈSJounalis yo dwe gen bon konprann ak respè pou moun k ap soufri, sitou sila yo ki viktim nan yon krim oubyen evènman ki bay tèt chaje. Y ap kenbe kè pou yo pa tizonnen yo pou jwenn enfòmasyon nan bouch yo. Yon dwe poze yo kesyon ak kè sansib epi san debòdman. Jounalis yo dwe trete viktim ki pase evènman tèt chaje yo ak diyite.

9. TRÈTMAN ENFÒMASYONPandan y ap trete enfòmasyon an, jounalis yo dwe mete anpil rigè ak vijilans kritik lè y ap analize enfòmasyon, dokiman, imaj ak son ki rive jwenn yo. Anprèsman pou difize enfòmasyon an pa dwe fè jounalis yo rejte prensip ki oblije yo gade si yo ka fè fwa a sous enfòmasyon an anvan. Medya ak jounalis yo pa dwe ap repete yon seri pawòl ki pa mache ak kontèks la, ni sèvi ak desen, foto oubyen bout videyo yo defòme. Jounalis yo dwe fè piblik la konnen ki kote yo te blije fè yon montaj.

10. DWA REPONS AK KOREKSYON FO ENFÒMASYON Yo dwe korije prese-prese tout ti erè ki genyen nan enfòmasyon an. Yon moun ki sibi yon enjistis nan trètman ak difizyon enfòmasyon an dwe jwenn opòtinite pou li reponn pou defann tèt li. Dwa repons dwe fèt nan menm kote yo te pibliye enfòmasyon yo konteste a.

11. WOUT POU JWENN ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo gen dwa pou jwenn wout sous enfòmasyon yo. Yo gen dwa pou fè ankèt sou tout kalite pwen sou lavi piblik. Men yo dwe entèdi tèt yo sèvi ak metòd malonèt pou jwenn enfòmasyon, imaj ak dokiman.

12. PWOTEKSYON SOUS ENFÒMASYONMedya ak jounalis yo dwe respekte sekrè pwofesyonèl. Yo pa dwe difize non sous ki ba yo enfòmasyon apa san sous la pa bay yo otorizasyon pou fè sa. Men tou, yo dwe asire enfòmasyon an vre epi kòrèk, nan konpare l ak sa lòt sous enfòmasyon ba yo. Se yon dwa ki konsekre nan atik 28.2 Konstitisyon 1987 la.

13. RIMÈ (TELEDJÒL)Rimè se yon enfòmasyon yo bay pou vrè san yo pat verifye epi souvan yo pa menm ka verifye li. Rimè a rakonte fè oubyen opinyon moun defòme, egzajere, envante menm. Yon rimè pa enfòmasyon. Yo pa dwe pibliye l, sof si li gen yon sans epi li itil pou pèmèt moun konprann yon evènman. Medya ak jounalis dwe toujou di se yon rimè epi fè atansyon pou jan y ap trete li nan medya pa ba li jarèt ni angwosi move entèpretasyon yo.

14. VÒL PWOPRIYETE ENFÒMASYONJounalis yo dwe divòse ak koze fè tèt yo pase pou otè yon enfòmasyon yo pa kreye. Pou sa, yo dwe site non konfrè ak konsè jounalis yo ki pwodui enfòmasyon yo difize yo. Jounalis yo pa dwe pase pou otè materyèl ekri, odyo, imaj anime ak foto yo pat menm pwodui.

15. ENDEPANDANS Medya ak jounalis yo pa dwe pran nan presyon. Yo dwe plis enterese fè piblik la jwi dwa li genyen pou jwenn enfòmasyon. Fòk yo kanpe lwen tout tandans pou devlope lakay yo yon relasyon restavèk oubyen konplisite ak sous yo. Endepandans medya yo ak jounalis yo se kondi-syon fondalnatal yon enfòmasyon san baboukèt, ki konsènen tout moun epi ki responsab.

16. SAN PASPOUKI PANDAN ELEKSYONPandan kanpay elektoral, medya yo ak jounalis yo pa dwe ap fè avoka pou yon pati politik oubyen yon kandida. Yo dwe trete tout pati yo ak tout kandida yo san paspouki, san fòskote, san pran pozisyon.

Medya yo ak jounalis yo dwe sitou respekte prensip ekilib (bay tout fasad enfòmasyon an) nan fè pase plizyè opinyon kontrè nan atik ak emisyon yo. Lè y ap pase moso nan pawòl kandida yo ak responsab politik yo, yo dwe bay nannan sa yo di a epi respekte konteks yo te di pawòl sa yo. Medya ak jounalis yo dwe byen konnen epi respekte tout sa ki nan lwa elektoral la.

17. ENFÒMASYON AK PIBLISITEPiblisite komèsyal ak politik dwe separe klèman ak enfòmasyon ak analiz yo. Se yon obligasyon pou medya yo di klèman kilè yo peye yo pou fè pase yon anons kelkonk. Medya ak jounalis yo dwe refize difize yon enfòmasyon pou benefisye yon kontra piblisite oubyen nenpòt lòt kalte avantaj pou antrepriz près yo a.

18. KADO AK FAVÈMedya ak jounalis yo dwe refize tout kado oubyen favè ki ka mare pye yo epi fè yo tonbe nan fè paspouki. Yo dwe refize travay pou antrepriz, enstitisyon oubyen òganizasyon ki vle peye yo pou kouvri evènman yo.

19. DWA SALÈ POU TRAVAY LAPou responsab medya yo asire yo jounalis yo ap fè travay yo yon fason pwofesyonèl oubyen pou bay travay pwofesyonèl sa valè, yo dwe fè tout sa yo kapab pou ofri yo yon salè ki ka pèmèt yo viv ak diyite epi respè.

20. DEVWA KONPETANSJounalis la dwe reflechi sou konpetans li ak sou sa li dwe maton ladan yo pou pwofesyon an. Se pou sa li dwe chèche devlope epi byen konnen teknik li bezwen pou li ka aplike pwofesyon li an pi byen chak jou, ak bourad medya kote li ap travay yo. Jounalis la dwe fè anpil jefò pou patisipe nan aktivite fòmasyon plizyè Asosyasyon pwofesyonèl konn òganize. Responsab medya yo dwe ankouraje jounalis yo patisipe nan tout kalte fòmasyon ki ka pèmèt yo entegre pi byen nan pwofesyon an.

21. MEDYA AK KESYON FI AK GASON (JANR)Medya yo ak jounalis yo dwe gen yon sansiblite espesyal pou pwoblèm ki soti nan etikèt yo mete sou moun selon sèks yo. Medya ak jounalis yo dwe asire yo reflete egalite gason ak fi yo nan entelijans ak emosyon. Yo dwe ankouraje patisipasyon fanm yo nan medya yo, pou yo rive jis nan pòs ki gen gwo responsablite yo.

22. KONFRATÈNITE NAN PWOFESYON ANLespri ekip, kolaborasyon ak konfratènite dwe rete yon gid pou jounalis yo. Yo dwe ankouraje respè yonn pou lòt nan mitan konfrè ak konsè jounalis yo. Jounalis yo pa dwe sèvi ak espas jounal yo oubyen antèn yo pou regle kont yo ak konfrè oubyen konsè yo.

4. DIYITE MOUN AK VI PRIVEMedya ak jounalis yo dwe gen respè pou Dwa chak moun genyen pou kenbe diyite yo epi jwenn pwoteksyon pou vi prive yo. Nan vi prive genyen tout sa k pase ak jès moun vle pataje sèlman ak pwòch li, zanmi li ak moun li konnen. Depi vi prive moun yo pa monte sou enterè piblik la, yo dwe respèkte sa ak fèmte. Yon nouvèl bon pou enterè piblik se lè li ede popilasyon an patisipe nan lavi demokratik la oubyen lè li louvri je yo sou fonksyònman enstitisyon piblik oubyen prive yo. Jounalis ak medya yo pa ka pale sou vi prive pèsonalite piblik yo sof si gen gwo enterè piblik la nan sa ki pase a.

5. DISKRIMINASYON Diskriminasyon (mete moun sou kote) se gwo baryè pou dwa egalego tout moun ki nan Deklarasyon Inivèsèl Dwa moun 1948 la. Laprès rekonèt epi defann tout kalite opinyon san li pa mete moun sou kote. Medya yo ak jounalis yo kanpe tennfas kont tout jan yo mete moun sou kote, swa akoz yo gason oubyen fi, swa pou jan yo chwazi viv seksyalite yo, relijyon yo, peyi ak ras kote yo fèt, ras oubyen koulè po yo, bezwen espesyal akoz kèk mank nan kò yo oubyen nan tèt yo, gwoup sosyal kote yo fèt, ak tout lòt sitiyasyon ki fè yo pa gen menm fasilite ak tout moun.

KÒD DEYONTOLOJI MEDYA AK JOUNALIS PEYI D AYITI

11ANMH • AMIH • AJH • SOS Journalistes • REFRAKA • UJPH • SAKS • Groupe Medialternatif

MOUN KI SIYEN KÒD DEYONTOLOJIK SA POU MEDYA AK JOUNALIS D AYITI YO SE :

Max CHAUVETPrésident de l’Association Nationaledes Médias d’Haïti - ANMH

Sony ESTEUSDirecteur général de la Société d’Animationet de Communication Sociale - SAKS

Godson PIERRECoordonnateur du Groupe Medialternatif

Marc GARCIAPrésident de l’Association des Médias indépendants d’Haïti - AMIH

Jacques DESROSIERSSecrétaire général de l’Association des Journalistes haïtiens - AJH

Guyler DELVASecrétaire général SOS Journalistes

Jean-Jacques AUGUSTINCoordonnateur de l’Union des Journalistes Photographes - UNJPH

Marie Guyrleine JUSTINDirectrice du Réseau des Femmes des Radios communautaires - REFRAKA

8 DESANM 2011

Publication originale “Code de déontologie des médias et des journalistes d’Haïti” 8 décembre 2011Tradiksyon Franse - Kreyòl: Ary Régis • Konsepsyon grafik: Max Guybert Lyron • Pwodiksyon: UNESCO