Bilgisayar Donanım

İşletim Sistemleri

Arda ÇETİN

arda@beykoz.edu.tr

İşletim Sistemi

Yazılım, bilgisayara ne yapmasını söyleyen kurallar kümesidir. Bir bilgisayarın çalışabilmesi için üzerinde mutlaka bir programın çalışması gereklidir. Bilgisayarın kullanım amacına bağlı olarak bu programın işlevleri ve boyutları da değişir.

Genellikle yazılım ve program kavramları birbirlerinin yerine kullanılsa da temel olarak bir program belli işlevleri yerine getirmek üzere yazılmıştır ve komut satırlarından oluşur. Yazılım ise programlar bütününe verilen isimdir.

İşletim Sistemi Tanımı

• İşletim sistemini, bir bilgisayar sisteminde kullanıcı ile iletişim kurarak, donanım ve yazılım nitelikli kaynakların kullanıcılar arasında adil bir biçimde paylaştırılmasını ve donanım ile yazılım birimlerinin etkin bir biçimde kullanılmalarını sağlayan sistem programları topluluğuna denir.

Tarihçesi

• İlk gerçek “Sayısal Bilgisayar” İngiliz matematikçilerinden Charles Babbage (1792-1871) tarafından tasarlanmıştır. Ancak onun yaşadığı yıllarda teknoloji yetersizliklerinden, tasarladığı makinelerde işletim sistemleri mevcut değildi.

1. Birinci Nesil (Mainframe) İşletim Sistemleri (1945-1955)2. İkinci Nesil (Ağ) İşletim Sistemleri (1955-1965)3. Üçüncü Nesil (Çok İşlemcili) İşletim Sistemleri (1965-1980)4. Dördüncü Nesil (PC,gerçek zamanlı) İşletim Sistemleri (1980-)

İşletim Sistemi Nedir?

Bir bilgisayar üzerinde bulunan yazılımları iki ana kategoride toplamak mümkündür:

1. Sistem Yazılımları 2. Uygulama Yazılımları

Sistem Yazılımları (System Software)

• Bilgisayarın kendisinin çalıştırabilmesini sağlayan, işletim sistemi, derleyiciler (compilers) (Yazılım programında, yazılan programı makine diline çeviren program), çeşitli donatılar gibi yazılımlardır.

Uygulama Yazılımları (Application Software)

• Bu kullanıcıların işlerine çözüm sağlayan örneğin çek, senet, stok kontrol, bordro, kütüphane kayıtlarını tutan programlar, bankalardaki müşterilerin para hesaplarını tutan programlar vs. gibi yazılımlardır.

İşletim Sistemi Olmasaydı?• Disket sürücüsü takılı mı?• Takılıysa disket sürücüde disket var mı? ve dönüyor mu?• Dönüyorsa doğru hızda mı dönüyor?• Disket sürücüsünün okuyucu kafası disketin neresinde duruyor?• X programının cd üzerindeki yeri neresi? Örneğin üzerinde 80 kayıt izi bulunan bir

diskette, programın kaydedilmeye başladığı iz hangisi, toplam program uzunluğu kaç iz tutuyor?

• Sürücünün kafasını uygun izin üzerine gönder...• Uygun izin üzerine geldi mi?• Geldiyse, izin başlangıç noktasının okuyucu kafanın altına gelmesini bekle.• Birinci iz bitince, okuyucu kafayı bilginin devam ettiği bir sonraki izin üstüne gönder

ve bu hareket tamamlanıncaya kadar bekle...• İzleri okumayı ve belleğe yerleştirmeyi program dosyasının sonuna gelinceye kadar

tekrarla…• ……….• ……….

Temel KavramlarProcess (İşlem/Görev)

• Bir işletim sisteminde anahtar kavram Proses’ dir. Bir proses temel olarak “çalıştırılmakta olan bir program” dır. “Çalıştırılabilir bir program”, programın verileri, program sayacı, ve diğer bölümlerinden oluşan bir “veri yapısı” şeklindeki çatıdır.

• Proses, yukarıda da belirtildiği gibi, bir “programın işletimi” ne verilen isimdir. Bir “kaynak program” durgun bir komutlar dizisi şeklinde bulunurken, proses bu komutlar dizisinin işletilmesi anındaki durumuna verilen isimdir. Kişisel bilgisayarlarda (PC), genellikle ortam tek kullanıcılı olmasına rağmen, zaman zaman işletim sistemine ilişkin prosesler de işletime alınmaktadır. Ancak yine de bu bilgisayarlarda çalışan işletim sistemlerinin bazılarının (MS-DOS) gibi tek iş düzeni (monoprogramming), bazıları ise kullanıcının kendisine ait farklı programları aynı anda işletime alabilmeleri nedeni ile (Windows işletim sistemi gibi) çok görevli (multitasking) özelliği taşıdığı söylenebilir.

Temel KavramlarDosyalar (Files)

• İşletim Sisteminin temel bir fonksiyonu, disklerin, çevre üniteleri vs. ile ilgili özelliklerini tutmaktır. Dosya (file) yaratmak, okumak veya yazmak için sistem çağrılarına ihtiyaç vardır. Bir dosya okunmadan önce mutlaka açılmalıdır. Dosyalar ile ilgili bilgiler “ Dizinler (Directory)” şeklinde bir yapıdır.

• Prosesler ve dosyalar hiyerarşik (iç içe dallanmış) bir yapıdadır. Ancak, proselerdeki hiyerarşi, dosyalardaki kadar derin ve kalıcı değildir. Proseslerin hiyerarşik yapıdaki yaşamları en fazla birkaç dakika sürerken dosyaların hiyerarşik durumdaki yapıları yıllarca sürebilir.

Temel Kavramlar

İş (Job)

• Kullanıcıların, bilgisayar sisteminde bağımsız bir bütün olarak ve belli bir sıra dahilinde işlenmesini istedikleri hizmetler kümesine “İş (Job)” denilebilir. Bilgisayarın sistemlerine gönderilen işler, bir veya birden fazla programın ayrı ayrı işletileceği alt adımlardan oluşabilir. İşler genellikle adımların art arda uygulanacağı biçimde düzenlenir. Her adım, bir öncekinin sonuçlanması üzerine işletime girer.

Çeşitli İşletim Sistemi

IBM AIX

Linux GNU/Linux

Amiga OSMicrosoft Windows

HP-UX 11i

Apple Mac

MS-DOS

• MS-DOS, Microsoft Disk Operating System (Microsoft Disk İşletim Sistemi) kelimelerinin kısaltılmış halidir. MS-DOS bir disk işletim sistemi olarak bilinir. Yaptığı işlerin büyük bölümü disk işlemleri, bellek işlemleri gibi programların çalışabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan bir işletim sistemidir. MS-DOS bir programdır, ama yalnızca bir program değildir. O olmadan diğer programların çalışma şansları yoktur. Bilgisayar sisteminin, tüm parçalarını MS-DOS kontrol eder. MS-DOS yalnızca, diğer programların çalışmasına olanak vermekle kalmaz, aynı zamanda bilgisayarınızın neyi nasıl yaptığı üzerinde size tam denetim sağlar. MS-DOS sizinle bilgisayarınız arasındaki bağdır.

MS Windows

• WİNDOWS 3.1 (1992)• WİNDOWS 3.11 (1993 Ekim)• WİNDOWS 95 (1994 Kasım)• WİNDOWS 98 (1998)• WİNDOWS ME (2000)• Windows XP (2001 Ekim)• Windows Vista (2006 Kasım)

Linux GNU/Linux

• Linux , serbestçe dağıtılabilen, çok görevli, çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi, türevidir. Linux, İnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi tarafından ortak olarak geliştirilmekte olan ve başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalışabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir işletim sistemidir.

Ekim 1991 (0.0.2)

UNIX

• 70' li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir işletim sistemi olarak geliştirilmiştir. Zaman içerisinde yayılmış ve birçok türevi ortaya çıkmıştır. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC şirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok şirket, aynı temele dayanan işletim sistemleri için değişik isimler kullana gelmişlerdir.

Linux’un Başlangıcı

• Andy Tannenbaum ve Minix• Linus Torvalds @ Finlandiya Üniversitesi• comp.os.minix e-Posta Listesi• GNU Projesi ve Richard Stallman• Bugün: 2.6.28.1

GNU Projesi

• GNU projesi kapsamında yüksek kalitede bir çok geliştirme ve uygulama yazılımı açık kaynak kodu ile birlikte özgürce dağıtılmaktadır. Bu bağlamda, Linux işletim sisteminin, yalnızca çekirdeğini oluşturmaktadır. Sistemin tüm diğer bileşenleri, GNU vb. kaynaklardan sağlanan özgür yazılım ürünlerinden oluşmaktadır.

• Free Software Foundation (FSF) tarafından kurulmuştur.

Linux Çekirdeği (Kernel)

• Çekirdek, kısaca Linux işletim sisteminde tüm hayati işlemlerden sorumlu olan yönetim kademesidir.

• Linux' un çekirdeği sistemin beyni sayılır. Dünya üzerindeki dağıtımların hepsi benzer çekirdeği kullanır, tek değişen şey dosya ve dizin yapısı, dağıtıma giren belgeler, paketler vs' dir.

• Çekirdek, sistemin düzgün çalışmasından, bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden, kullanıcılarının görevlerinin sırayla yapılmasından, bellek denetiminden, yan birimlerin (USB, CD-ROM sürücü vb) çalışmasından ve benzeri işlemlerden sorumludur.

Neden Linux?

1. Özgürdür.2. Kararlıdır.3. Performanslıdır.4. Güvenlidir.5. Ücretsizdir.

Pardus Linux

• Pardus, TÜBİTAK-UEKAE (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) bünyesinde yürütülen bir işletim sistemi geliştirme projesidir. Pardus açık kaynak kodlu ve GPL (GNU Genel Kamu Lisansı) ile dağıtılan bir özgür yazılımdır.

• Çıkış: 18 Aralık 2006• www.pardus.org.tr