ipa jadranski prekograniČni program saradnje...ipa jadranski prekograniČni program saradnje 8 roma...

4

IPA JADRANSKI PREKOGRANIČNIPROGRAM SARADNJE

2007CB 16 IPO 001

IPA JADRANSKI PREKOGRANIČNI PROGRAM SARADNJE

2

SADRŽAJ

LISTA SKRAĆENICA.........................................................................................................................5

1. UVOD.........................................................................................................................................6

1-1- Kratak pregled pripreme Programa ........................................................................ 61-2- Novi okvir saradnje ................................................................................................ 91-3- Programska oblast ..........................................................................................................91-4- Službeni jezik....................................... ................11Error! Bookmark not defined.

2- ANALIZA (TERITORIJALNI, SOCIJALNI I EKONOMSKI KONTEKST PROGRAMSKEOBLASTI).........................................................................................................................................14

2-1- Uvod ....................................................................... Error! Bookmark not defined.2-2- Teritorijalni, ekonomski i socijalni kontekst ........................................................... 14

2-2-1- Teritorija ....................................................................................................... 142-2-2- Životna sredina................................................ Error! Bookmark not defined.2-2-3- Stanovništvo................................................................................................. 202-2-4- Migracioni tokovi........................................................................................... 212-2-5- Privreda........................................................... Error! Bookmark not defined.2-2-6- Tržište rada ..................................................... Error! Bookmark not defined.2-2-7- Trgovina ....................................................................................................... 272-2-8- Turizam ........................................................................................................ 282-2-9- Infrastruktura i pristupačnost ........................................................................ 292-2-10- Istraživanje i inovacije .................................................................................. 312-2-11- Upravljanje i izgradnja kapaciteta ................................................................. 32

2-3- Swot analiza ........................................................................................................ 362-4- Prethodno iskustvo saradnje u Jadranskoj oblasti................................................ 41

3- PRIMARNI NALAZI EX-ANTE EVALUACIJE I STRATEŠKA PROCJENA ŽIVOTNESREDINE

3-1- Sinteza ex-ante evaluacije ................................................................................... 443-2- SEA Sinteza......................................................................................................... 47

4- PROGRAMSKA STRATEGIJA ................................................................................................51

4-1- Proces formulisanja strategije i identifikacija ciljeva programa ............................ 514-2- Principi usvojeni programom kao osnova strategije.............................................. 524-3- Cilj Programa ...................................................................................................... 534-4- Prioriteti i specifični ciljevi..................................................................................... 564-5- Primjena EU principa ........................................................................................... 60

4-5-1- Promovisanje održivog razvoja..................................................................... 604-5-2- Promovisanje jednakih mogućnosti i antidiskriminacije................................. 614-5-3- Pravila konkurencije ..................................................................................... 61

4-6- Usklađenost sa drugim politikama i programima .................................................. 614-6-1- Opis intervencija unutar oblasti jadranske prekogranične saradnje............... 614-6-2- Programska usklađenost sa strategijama i tekućim programima ................ 62

4-7- Tipovi i karakteristike programa ........................................................................... 67


3

5- INTERVENTION PRIORITIES ......................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

5-1- Priority 1 – Economic, social and institutional cooperation ................................... 705-1-1- Measure 1.1 – Research and Innovation ........ Error! Bookmark not defined.5-1-2- Measure 1.2 – Financial Support for innovative SMEs ...Error! Bookmark notdefined.5-1-3- Measure 1.3 – Social, Labour and Health Networks .......Error! Bookmark notdefined.5-1-4- Measure 1.4 – Institutional Cooperation .......... Error! Bookmark not defined.

5-2- Priority 2 – Natural and Cultural Resources and Risk Prevention......................... 735-2-1- Measure 2.1 – Protection and Enhancement of the Marine and CoastalEnvironment ................................................................... Error! Bookmark not defined.5-2-2- Measure 2.2 – Natural and Cultural Resource Management and Prevention ofNatural and Technological Risks..................................... Error! Bookmark not defined.5-2-3- Measure 2.3 – Energy Saving and Renewable Energy Resources..........Error!Bookmark not defined.5-2-4- Measure 2.4 – Sustainable Tourism ................ Error! Bookmark not defined.

5-3- Priority 3 –Accessibility and Networks.................................................................. 765-3-1- Measure 3.1 – Physical Infrastructure ............. Error! Bookmark not defined.5-3-2- Measure 3.2 - Sustainable Mobility Systems .. Error! Bookmark not defined.5-3-3- Measure 3.3 – Communication Networks ........ Error! Bookmark not defined.

5-4- Priority 4 – Technical Assistance.......................................................................... 775-4-1- Measure 4.1 - Administration and Implementation..........Error! Bookmark notdefined.5-4-2- Measure 4.2 – Information, Publicity and Evaluation ......Error! Bookmark notdefined.

5-5- Quantified Targets and Indicators ........................... Error! Bookmark not defined.Priority 1 – Economic, social and institutional cooperation ........................................... 815-5-1- Priority 2 – Natural and Cultural Resources and Risk Prevention ................. 825-5-2- Priority 3 –Accessibility and Networks .......................................................... 835-5-3- Priority 4 – Technical Assistance.................................................................. 84

6- FINANCIAL PROVISIONS .............................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

6-1- Programme Budget and rate of Assistance............. Error! Bookmark not defined.6-2- Allocation of Funds ................................................. Error! Bookmark not defined.

7- IMPLEMENTING PROVISIONS FOR THE OPERATIONAL PROGRAMME...................ERROR!BOOKMARK NOT DEFINED.

7-1- Programme Management ....................................... Error! Bookmark not defined.7-1-1- Joint Monitoring Committee............................. Error! Bookmark not defined.7-1-2- Joint Steering Committee ................................ Error! Bookmark not defined.7-1-3- Managing Authority ......................................... Error! Bookmark not defined.7-1-4- Joint Technical Secretariat .............................. Error! Bookmark not defined.7-1-5- The Office of the First Level Control ................ Error! Bookmark not defined.7-1-6- The System of Decentralized Monitoring ......... Error! Bookmark not defined.7-1-7- Certifying Authority.......................................... Error! Bookmark not defined.7-1-8- Audit Authority................................................. Error! Bookmark not defined.

7-2- Project Development and selection ......................... Error! Bookmark not defined.7-2-1- Project generation ........................................... Error! Bookmark not defined.7-2-2- Project selection.............................................. Error! Bookmark not defined.

7-3- Implementing Systems............................................ Error! Bookmark not defined.7-3-1- Monitoring ....................................................... Error! Bookmark not defined.7-3-2- Evaluation ....................................................... Error! Bookmark not defined.7-3-3- Financial flows................................................. Error! Bookmark not defined.7-3-4- Eligibility of expenditure................................... Error! Bookmark not defined.


4

7-3-5- Financial Control System and Reporting ......... Error! Bookmark not defined.7-3-6- Information and Publicity ................................. Error! Bookmark not defined.


5

LISTA SKRAĆENICAAA Audit Authority – Revizorsko tijeloBiH Bosnia i HerzegovinaCA Certifying Authority – Tijelo za ovjeravanjeCARDS Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation – Pomoć Zajednice za rekonstrukciju, razvoj i stabilizacijuCBC Cross-Border Cooperation – Prekogranična saradnjaCC Candidate Countries – Zemlje kandidatiEC European Commission – Evropska komisijaEIS European Innovation Scoreboard – Evropska tabela inovacijaER Environmental Report – Izvještaj o životnoj srediniERDF European Regional Development Fund – Evropski fond za regionalni razvojEU European Union – Evropska unijaFDI Foreign Direct Investment – Strano direktno ulaganjeGDP Gross domestic product – Bruto domaći proizvod (BDP)GIS Geographical Information System – Geografski informativni sistemGMES Global Monitoring for Environment and Security – Globalni monitoring za životnu sredinu i bezbijednostICT Information and Communications Technology – Informacione i komunikacione tehnologijeICZM Integrated Coastal Zone Management – Integrisano upravljanje priobalnom zonomILM International Labour Migration – Međunarodna radnička migracijaILO International Labour Organization – Međunarodna radnička organizacijaIPA Instrument for Pre-accession Assistance – Instrument pretpristupne pomoćiISPA Instrument for Structural Policy for pre-Accession – Instrument za pretpristupne strukturne politikeJMC Joint Monitoring Committee – Zajednički odbor za praćenjeJSC Joint Steering Committee – Zajednički upravni odborJTS Joint Technical Secretariat – Zajednički tehnički sekretarijatMA Managing Authority – Upravno tijeloMIPD Multi Annual Indicative Planning Document – Višegodišnji indikativni planski dokumentMS Member States – Države članiceNGO Non-Governmental Organizations – Nevladine organizacijeNUTS Nomenclature of Territorial Units for Statistics – Nomenklatura teritorijalnih jedinica za statistikuOECD Organisation for Economic Cooperation and Development – Organizacija za ekonomsku saradnju i razvojOFLC Office of the First Level Control – Služba prvostepene kontrolePCC Potential Candidate Countries – Zemlje potencijalni kandidatiPHARE Poland & Hungary Assistance to the Reconstruction of the Economy – Pomoć Poljske i Mađarske za rekonstrukciju ekonomijeR&D Research and Development – Istraživanje i razvojQSN Quadro Strategico Nazionale (Italian Strategic Framework) – Italijanski strateški okvirSAPARD Special Accession Programme for Agricultural and Rural Development – Specijalni pristupni program za poljoprivredni i ruralani razvojSEA Strategic Environmental Assessment – Strateška ekološka procjenaSME Small and Medium-size Enterprise – Mala i srednja preduzećaSWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats – Prednosti, slabosti, mogućnosti, prijetnjeTA Technical Assistance – Tehnička pomoćWTO World Trade Organization – Svjetska trgovinska organizacija


6

1. UVOD

IPA Jadranski prekogranični program saradnje (u daljem tekstu samo Program) je rezultatzajedničkog programskog rada relevantnih zemalja učesnica i dio je procesa saradnje ujadranskoj oblasti. Program vuče svoju snagu i odlučnost iz širokog iskustva, stečenog tokomprethodnog programskog perioda, proizvodeći konkretne rezultate iz studija i analizafinansiranih u prošlosti.

Mnogi faktori danas čine saradnju u jadranskoj oblasti važnom, naročito iz političke iekonomske tačke gledišta:

1. Faktori vezani za političku stabilnost ove oblasti. Nakon 10 godina konflikata, ovaoblast sada teži ka progresivnoj integraciji kako „vertikalnoj“ (unutar evropskih imeđunarodnih institucija) tako i „horizontalnoj“ putem stvaranja oblasti slobodnetrgovine.

2. Faktori vezani za geografsku i kulturnu bliskost, koji omogućavaju intenziviranjemultilateralnih odnosa među jadranskim priobalnim regionima u cilju podsticanjalokalnih procesa usklađenog rasta, održivog razvoja i jedinstva među narodima.

1-1- KRATAK PREGLED PRIPREME PROGRAMA

Trenutni program je rezultat intenzivnog i detaljnog radnog procesa, koji je zahtijevao velikukoličinu saradnje, razmatranja i komunikacije.

1. Saradnja među zemljama učesnicama

Serija sastanaka na različitim lokacijama širom programske oblasti održana je između aprila ijula 2007. godine. Program je postepeno razvijan na osnovu ovih diskusija. Proces pripremePrograma završen je njegovim podnošenjem Komisiji do kraja 2007.

Sljedeća tabela sumira sastanke i njihove glavne rezultate:


7

Tab. 1 – Sastanci i rezultati

Datum Lokacija Sadržaj

13-14 april 2006 L’Aquila (Italija)

Radna grupa sastavljena od predstavnikanacionalnih i regionalnih vlasti zemaljaučesnica, osnovana je da bi upravljalaprogramskim procesom.Takođe je uspostavljen Tim za izradunacrta za novi Program, i region Abruzzo jeimenovan za Koordinatora IPA Jadranskogprekograničnog programa saradnje.

5-7 jul 2006 Split (Hrvatska) Učesnici pristaju na učešće Grčke iSlovenije u Programu.

24-25 oktobar 2006 L’Aquila (Italija)

Eksperti su angažovani da sprovedu Ex-ante-evaluaciju postojećeg programa, kao iStratešku procjenu životne sredine (SEA-izvještaj) kao i da olakšaju procesprogramiranja.Započete uvodne diskusije o pravljenjunacrta Programa.

22 novembar 2006 Roma (Italija)

25 januar 2007 L’Aquila (Italija)15 mart 2007 Sarajevo (BiH)

7-8 maj 2007 Brindisi (Italija)

Generalni i specifični ciljevi Programa suosnova diskusije.Dogovoreno je da engleski bude službenijezik. Radni jezici su nacionalni jezicizemalja učesnica.

31 maj 2007 Brisel

Sastanak između Radne grupe i Evropskekomisije na kojem se diskutovalo o nacrtuPrograma, i postignut je dogovor o pristupuProgramu.

09-10 jul 2007 Brisel Sastanak Radne grupe. Finalna rasprava onacrtu Programa.

2. Uključivanje šireg partnerstva

Italija

Tokom svih faza pravljenja nacrta programa, Italija je uključivala šire partnerstvo naregionalnom i nacionalnom nivou. Ovo je uključivalo turističke, zdravstvene, kulturne iekološke regionalne i nacionalne organe kao i MSP udruženja. Na osnovu njihovih povratnihinformacija nacrt Programa je dalje razvijen.

Sastanci održani u Italiji:

Molise 10. oktobar 2006: prezentacija Programa u gradu Campobasso.Veneto:10. novembar 2006:prezentacija programa. 2. maj 2007: prezentacija nacrtaPrograma potencijalnim prekograničnim partnerima.


8

Roma 22. mart 2007: prezentacija Programa u “Gruppo strategico per lacooperazione territoriale” (Strateška grupa za teritorijalnu saranju).Friuli Venezija Giulia 24. april 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnimprekograničnim partnerima.Puglia: 7. maj 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnim prekograničnimpartnerima.Abruzzo 16. maj 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnim prekograničnimpartnerima.Emilia Rumunija 18. maj 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnimprekograničnim partnerima.

Grčka

Program kao i Instrument pretpristupne pomoći (IPA) bili su predstavljeni u Solunu 21. i 22.septembra 2006. godine.

Slovenija

Tokom faze pravljenja nacrta Programa, Vladina služba za lokalnu samoupravu i regionalnupolitiku Slovenije, sva ministarstva kao i regionalni akteri učestvovali su dajući povratnekomentare na nacrt Programa. Pored toga, sakupljne su projekatske ideje kako bi seprocijenilo interesovanje za Program.

Albanija

U Albaniji, različiti akteri na nivou centralne uprave su bili uključeni tokom procesadefinisanja programskih prioriteta koje je bilo koordinisano od strane Ministarstva zaevropske integracije, MEI, i dali komentare na prve nacrte Programa koji se tiču pitanjatehničke prirode.

19. juna 2007. godine u Tirani je održan sastanak italijanskih predstavnika i predstavnikaMinistarstva za evropske integracije u vezi sa metodom implementacije IPA Jadranskog CBCprograma, čemu je prethodila interna diskusija sa MEI.

Bosna i Hercegovina

Dana 14. juna 2007. godine, u Sarajevu je održan sastanak u vezi sa finalnom fazompravljenja nacrta Programa. Tema sastanka bilo je „pitanje pristupa“, to jest «integrisani»naspram «tranzicionog» pristupa.

Hrvatska

U okviru aktivnosti na nacionalnom nivou za podršku saradnje u novom, IPA Jadranskomprekograničnom programu saradnje, Republika Hrvatska je preduzela sljedeće aktivnosti:

Međuresorna grupa predstavnika ministarstava je osnovana da podrži rad šest IPAPrekograničnih programa, pet Bilateralnih programa: Hrvatska-Slovenija, Hrvatska-Mađarska, Hrvatska-Bosna i Hercegovina, Hrvatska- Crna Gora, Hrvatska-Srbija i jedanmultilateralni IPA Jadranski program prekogranične saradnje.

Ministarstvo mora, turizma, prometa i razvitka je organizovalo dvije radionice. Prva jeodržana 25. septembra 2006. u Splitu (Splitsko-dalmatinska županija), a druga jeorganizovana 19. aprila 2007. u Puli (Istarska županija). Članovi međuresornih grupaučestvovali su kao i predstavnici hrvatskih jadranskih županija koje učestvuju u Programu.


9

Prisutni su učestvovali u nizu konsultacija, diskusija i u komentarisanju nacrta Programa, anaročito dijela koji se odnosi na SWOT analizu. Strateški prioriteti i mjere su takođerazmotreni od strane učesnika. Mnogi od komentara su prihvaćeni i dodati tekstu tokomsastanaka Tima za pravljenje nacrta.

Novi okvir saradnje

Na osnovu dugog iskustva stečenog tokom tri prethodna programska ciklusa, koje se tičePrekogranične saradnje između EU članica i susjednih zemalja kandidata i potencijalnihkandidata, novi EU finansijski okvir 2007-2013 obezbjeđuje pristup jedinstvenog instrumentapreko novog Instrumenta za Pretpristupnu pomoć (IPA).

Uredba Savjeta (EC) br. 1085/2006 kojom se uspostavlja instrument Pretpristupne pomoći -IPA Uredba – zamjenjuje prethodnu zakonsku osnovu u pretpristupnoj oblasti. Kao takva onačini okvirnu uredbu.

IPA instrument teži da obezbijedi ciljanu pomoć zemljama koje su Kandidati ili Potencijalnikandidati za EU članstvo, racionalizujući Pretpristupnu pomoć tako što zamjenjuje različiteinstrumente koji su prethodno postojali za pomoć: Phare/ISPA/SAPARD/CARDS/Turkeyinstrumenti.

IPA priprema, između ostalog, Kandidate za implementaciju Strukturnih i Kohezionih fondovai Ruralnog razvoja pri pristupanju, tako što naročito podržava izgradnju institucija i uvodiprocedure što je moguće bliže Strukturnim fondovima.

Pet IPA komponenti su detaljno opisane u Članu 3 (a) IPA okvirne Uredbe: (I) Tranzicionapomoć i izgradnja institucija, (II) Prekogranična saradnja, (III) Regionalni razvoj, (IV) Razvojljudskih resursa, (V) Ruralni razvoj.

Prve dvije komponente se odnose na sve zemlje. Pored toga, zemlje kandidati takođe koristekomponente III, IV i V.

Prekograničnu saradnju duž granica između zemalja kandidata/potencijalnih kandidata, kao iizmeđu njih i država EU članica podržava IPA Komponenta II ( CBC komponenta).

Prema tome, IPA Komponenta II podržava IPA Jadranski CBC program. On se finansira izIPA sredstava koja uključuju doprinos ERDF-a (Član 21 Uredbe o strukturnim fondovima1083/2006) i njime upravlja IPA zakonska struktura (IPA Okvirna uredba br.1085/2006 i IPAUredba o sprovođenju br. 718/20071).

1-2- PROGRAMSKA OBLAST

Prihvatljive oblasti za Prekogranični saradnju na EU spoljnim granicama su određene uskladu sa Članom 88 (1) IPA Uredbe o sprovođenju:

(a) Regioni sa NUTS nivoa ili, u odsustvu NUTS klasifikacije, ekvivalentne oblastiduž kopnenih granica između Zajednice i zemalja korisnica;

(b) Regioni sa NUTS nivoa ili, u odsustvu NUTS klasifikacije, ekvivalentne oblastiduž granica na moru između Zajednice i zemalja korisnica odvojenih, prema

1 Uredba Komisije (EC) br. 718/2007 od 12/06/2007


10

opštem pravilu, 150 kilometara, uzimajući u obzir potencijalne ispravke, gdje jeto potrebno, kako bi se osigurali koherencija i kontinuitet saradnje.

Teritorijalno odstupanje u skladu sa Članom 97 IPA Uredbe o implementaciji primjenjuje se uItaliji, Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori.

Tri EU članice (Italija, Slovenija i Grčka), jedna zemlja kandidat (Hrvatska) i tri zemljepotencijalni kandidati (Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Albanija) učestvuju u Programu.Pored toga, učešće Srbije koje se ukida, predviđeno je za zajedničke projekte na poljuinstitucionalne saradnje.

Što se tiče Italije, prihvatljive oblasti NUTS nivoa III su provincije: Pescara, Teramo, Chieti(Abruzzo), Ferrara, Forlì-Cesena, Rimini, Ravenna (Emilia Romagna), Trieste, Gorizia, Udine(Friuli Venezia Giulia), Pesaro-Urbino, Ancona, Macerata, Ascoli Piceno (Marche),Campobasso (Molise), Foggia, Bari, Brindisi, Lecce (Puglia), Venezia, Rovigo, Padova(Veneto).

Teritorijalno odstupanje se u Italiji primjenjuje na provincije L’Aquila, Pordenone, Isernia iTaranto.

Prihvatljiva oblast Slovenije je Obalno-kraška regija.

Teritorijalno odstupanje se u Sloveniji primjenjuje na Notranjsko-krašku i Gorišku regiju.

Prihvatljiva oblast Grčke su Prefekture Kerkyra i Thesprotia.

Prihvatljiva oblast Hrvatske se sastoji iz sedam ekvivalentnih NUTS III prihvatljivih oblasti(župnija): Dubrovačko-neretvanska; Istarska; Ličko-senjska; Primorje-Gorski kotar;Šibeničko-kninska; Splitsko-dalmtinska i Zadarska.

Teritorijalno odstupanje u Hrvatskoj se primjenjuje na Karlovačku županiju.

Prihvatljiva teritorija Bosne i Hercegovine uključuje 3 kantona iz Federacije BiH i južni dioRepublike Srpske sa sljedeće 23 opštine: Bileća, Čapljina, Čitluk, Gacko, Grude, Jablanica,Konjic, Kupres, Livno, Ljubinje, Ljubuški, Mostar, Neum, Nevesinje, Posušje, Prozor/Rama,Ravno, Široki Brijeg, Stolac, Berkovići, Tomislavgrad, Trebinje i Istočni Mostar.

Teritorijalno odstupanje se u Bosni i Hercegovini primjenjuje na Sarajevski ekonomski region,Sjeverozapadni ekonomski region i Centralni BiH ekonomski region.

Prihvatljiva teritorija Crne Gore se sastoji iz opština: Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad,Herceg Novi, Kotor, Nikšić, Podgorica, Tivat i Ulcinj.

Teritorijalno odstupanje se u Crnoj Gori primjenjuje na opštine Pljevlja, Bijelo Polje, Berane,Rožaje, Plav, Andrijevica, Kolašin, Mojkovac, Šavnik, Žabljak i Plužine.

Prihvatljiva teritorija Albanije se sastoji od šest prefektura: Fier, Durrës, Lezhë, Shkodër,Tiranë i Vlorë.

Iako nije teritorijalno prihvatljiva za ovaj Program (nepostojanje priobalne oblasti), aliuzimajući u obzir prethodnu pruhvatljivost u Italijansko-jadranskom programu 2004–06, Srbijije odobreno učešće u programu koje se ukida po završetku 2012. godine. Ova tranziciona i


11

specifična podrška će omogućiti učešće srpskih partnera u institucionalnim aktivnostimasaradnje među univerzitetima, centralnim institucijama, istraživačkim institutima, itd.

Tab. 2: Prihvatljiva programska oblast

Italija Nuts 3Pescara, Teramo, Chieti, Ferrara, Forlì-Cesena, Rimini,Ravenna, Trieste,Gorizia, Udine, Pesaro-Urbino, Ancona, Macerata, Ascoli Piceno,Campobasso, Foggia, Bari, Brindisi, Lecce, Venezia, Rovigo, Padova

Slovenija Nuts 3 Obalno-kraškaGrčka Nuts 3 Kerkyra, Thesprotia

HrvatskaEkvivalentneNuts 3oblasti

Dubrovačko-neretvanska; Istarska; Ličko-senjska; Primorje-Gorski kotar;Šibeničko-kninska; Splitsko-dalmtinska i Zadarska

Bosna i HercegovinaEkvivalentneNuts 3oblasti

Bileća, Čapljina, Čitluk, Gacko, Grude, Jablanica, Konjic, Kupres, Livno,Ljubinje, Ljubuški, Mostar, Neum, Nevesinje, Posušje, Prozor/Rama, Ravno,Široki Brijeg, Stolac, Berkovići, Tomislavgrad, Trebinje i Istočni Mostar

Crna GoraEkvivalentneNuts 3oblasti

Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad, Herceg Novi, Kotor, Nikšić, Podgorica,Tivat, Ulcinj

AlbanijaEkvivalentneNuts 3oblasti

Fier, Durrës, Lezhë, Shkodër, Tiranë, Vlorë

Srbija Cijela teritorija (gasi se)

Pored toga, gore pomenute teritorije su blisko povezane sa nekim susjednim oblastima, pričemu one zajedno čine jedinstveni socijalni, radnički i ekonomski sistem sa homogenimrazvojnim šemama. Uključenost ovih graničnih oblasti mogu zasigurno donijeti važnu dodatuvrijednost Programu. Sljedeća tabela sintetizuje opravdanost proširivanja prihvatljivih oblasti.

Tab. 3: Teritorijalno odstupanje

Italija Nuts 3 L’Aquila, Pordenone, Isernia,Taranto

Isernia i L’Aquila· Teritorijalna bliskost· Kontinuitet aktivnosti jadranske saradnje

Pordenone· Teritorijalna bliskost· Geografski položaj provicije· Snažni ekonomski odnosi sa programskom

oblašćuTaranto· Prisustvo relevantnih infrastruktura, naučni i

kulturni centri u programskoj oblasti· Snažni ekonomski odnosi sa programskom

oblašćuSlovenija Nuts 3 Notranjsko-kraška regija ,

Goriška regija· Teritorijalna bliskost

HrvatskaEkvivalentneNuts 3 oblasti

Karlovačka županija · Teritorijalna bliskost· Jedan od najnerazvijenijih županija u

Hrvatskoj· Kontinuitet aktivnosti jadranske saradnje

Bosna iHercegovina

EkvivalentneNuts 3 oblasti

Sarajevska ekonomska regija,Sjeverozapadna ekonomskaregija, Centralna BiH

· Kontinuitet aktivnosti jadranske saradnje· Rigion Hercegovine ne može sam da


12

ekonomska regija absorbuje sva raspoloživa sredstvaCrna Gora

EkvivalentneNuts 3 oblasti

Pljevlja, Bijelo Polje, Berane,Rožaje, Plav, Andrijevica,Kolašin, Mojkovac, Šavnik,Žabljak, Plužine

· Kontinuitet aktivnosti jadranske saradnje· Veličina teritorije cijele države· Teritorijalna bliskost


13

Slika 1: Prihvatljiva oblast

Adriatic Sea

Bosnia and Herzegovina

Montenegro

Serbia

Greece

Albania

Croatia

Slovenia

Italy

Eligible Programme Area

Territorial derogationPhasing Out

Eligible Programme Area – Prihvatljiva programska oblastTerritorial Derogation – Teritorijalno odstupanjePhasing out – Ukida se

1-3- SLUŽBENI JEZIK

Službeni jezik Programa je engleski. Radni jezici su nacionalni jezici zemalja učesnica.


14

2- ANALIZA (TERITORIJALNI, SOCIJALNI I EKONOMSKIKONTEKST PROGRAMSKE OBLASTI)

2-1- UVOD

Ovdje je dat jedan informativni pregled konteksta u svjetlu ciljeva, strateških prioritetatematskih polja postavljenih IPA Prekograničnim programom, kako bi se opisao profilteritorija i sektora u programskoj oblasti. Postojeća analiza konteksta se odnosi na cijeluprogramsku oblast (prihvatljive i priključene oblasti) prema statističkim podacima. Međutim,naročiti značaj je dat programskoj ciljnoj oblasti. Pored toga, analiza će takođe dati nekedetaljne informacije u pogledu specifičnih teritorija koje učestvuju u Programu, a naročitorazličitih regionalnih komponenti u okviru Jadranskog basena: sjeverne, centralne i južneoblasti.

Analize sprovedene za cijelu oblast prihvatljivu za Program, uključuju, naročito, sljedećeaspekte:

- Teritorija;- Životna sredina;- Stanovništvo;- Migracioni tokovi;- Privreda;- Tržište rada;- Trgovina;- Turizam;- Infrastruktura i pristupačnost;- Istraživanje i inovacije;- Upravljanje i izgradnja kapaciteta.

Socijalni i ekonomski kontekst je dobijen iz najnovijih raspoloživih statističkih informacija ipodataka. U tom smislu, treba naglasiti da, dok su informacije koje se tiču EU članicarelevantne samo za regionalne oblasti koje su zapravo pokrivene Programom, raspoloživeinformacije o zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima često se odnose na zemlju ucjelini, a ne samo na oblast prihvatljivu za Program.

Informacje iz nacionalnih Zavoda za statistiku različitih zemalja su korištene za pripremuovog poglavlja.

2-2- TERITORIJALNI, SOCIJALNI I EKONOMSKI KONTEKST

2-2-1- Teritorija

Program uključuje prihvatljive oblasti tri EU članice (Italija, Slovenija i Grčka) i četiri istočnejadranske zemlje (Hrvatska, BiH, Crna Gora i Albanija). Trenutno samo Hrvatska ima statuszemlje kandidata, dok su ostale zemlje potencijalni kandidati kao što je priznato od straneEvropskog savjeta na njegovom sastanku u Solunu juna 2003. godine. Srbija, sa učešćem uProgramu koje se gasi, nije razmotrena u sljedećoj analizi.


15

Cijela programska oblast ima površinu 115,714 km2 sa poplulacijom koju čini 15,074 milionastanovnika; u pogledu populacije i površine, italijanske NUTS III oblasti su veoma značajne ičine 47% i 69% redom, polulacije i površine čitave programske oblasti2.

Albanija i Crna Gora učestvuju u Programu sa znatnim procentom njihove nacionalneteritorije i populacije (površina oblasti: Albanija 47%, Crna Gora 42%; populacija: Albanija64,2%, Crna Gora 65.5%), dok manji udio ovih indikatora je zapažen kod Grčke i Slovenije(površina oblasti: Grčka 1.6%, Slovenija 5.1%) koje učestvuju u manjim nacionalnimprocentima (populacija: Grčka 1.4%, Slovenija 5.3%).

Tab. 5 –Površina i populacija prihvatljive oblasti /Ukupna površina i populacija u programskojoblasti

Teritorije uključene u Program okružuju Jadransko more. Samo Srbija nema pomorskugranicu. Pejzažne i ekološke razlike između dvije obale Jadranskog basena su važne zbognjihovih geomorfoloških karakteristika, visokog pritiska urbanog razvitka i demografskihrazlika.

Italijanska obala, je zapravo pogođena visokim nivoom urbanizacije, koja je dobilakontinuiran linearni oblik sa vrhovima oko centara proizvodnje i oblasti intenzivnog turističkograzvoja. Preveliki pritisak proizvodne upotrebe, lokalizovana potražnja i konsekventnetransformacije priobalnog staništa su prouzrokovali širokorasprostranjeno zagušenje ikonstantno smanjivanje prirodnog staništa. Međutim, izvrsni predjeli prirodnih staništapostoje kao nacionalne i regionalne zaštićene oblasti kako na sjeveru tako i na jugu zemlje.

Istočni Jadran se prostire od Obalno-kraškog regiona Slovenije do Grčke, uključujući mnogahrvatska ostrva, i predstavlja kontinuirani krajolik i ekološku baštinu, koja je međutim, sadasve više ugrožena procesima razvoja i napretkom u zemljama kandidatima/potencijalnimkandidatima. Nedostatak kanalizacionih i sistema za odlaganje otpada, kao i konstantnoispuštanje u atmosveru zagađujućih supstanaci koje se stvaraju u industrijskim isaobraćajnim procesima i, naročito, zapaljiva goriva za proizvodnju energije, se čestodetektuju u ovim zemljama.

U sjevernom dijelu Jadranskog basena nalaze se italijanske regije Friuli Venezia Giulia,Veneto, Emilia-Romagna, zatim slovenačka Obalno-kraška regija i sjever Hrvatske,poluostrvo Istra. Ova oblast je najrazvijenija od svih koje učestvuju u Programu, imajući visoknivo urbanizacije kao i dobro razvijenu infrastrukturu. Ovu oblast siječe Transevropki autoput5, koji povezuje Lisabon i Kijev, pa je stoga u strateškoj poziciji za pristup centralno-istočnojEvropi.

2 Srbija je uključena samo u aktivnosti institucionalne saradnje. Ne računajući Srbiju, cjelokupna površina Programskeoblasti iznosi 115,714 km2 sa populacijom od 15.074 miliona stanovnika.

Stepen (%) po površini i populaciji Površina % Populacija %

Albanija (pop. 2005) 12.197 10,5% 2.013.186 13,4%Bosna i Hercegovina (pop.2001) 14.480 12,5% 470.364 3,1%Hrvatska (pop. 2001) 24.723 21,4% 1.427.088 9,5%Crna Gora (pop. 2003) 6.508 5,6% 425.266 2,8%Grčka (pop.2005) 2.095 1,8% 162.772 1,1%Slovenija (pop.2005) 1.044 0,9% 105.313 0,7%Italija (pop. 2004) 54.667 47,2% 10.470.528 69,5%Ukupan Program 115.714 100,0% 15.074.517 100,0%


16

Prihvatljiva oblast u Italiji uglavnom se sastoji od ravnica, sa izuzetkom planinskih zonaperifernih Alpa i Apenina. U ravnicama, uprkos prisustvu velikih urbanih centara , postojiznatan pritisak na urbano zemljište zbog urbanog proširivanja i konstantne potražnje zarazvojnim zemljištem.

Slovenačka Obalno-kraška regija izlazi na zaliv Trieste i obala je dugačka nešto više od 40kilometara. Neke dionice su niske i močvarne, a druge visoke i kamenite. Prilaz moru,naročito luka Koper, omogućava ovoj regiji da iskorištava svoje značajne potencijale u svimsektorima; najperspektivnije aktivnosti se tiču transporta, distribucije, logistike i turizma.

Konačno, hrvatsko poluostrvo Istra i Nacionalni park ostrva Brijuni, su jedne od najvažnijihturističkih destinacija u oblasti. Pored toga, luka Rijeka kao i luke Trieste i Koper ovoj oblastinude znatne mogućnosti za razvoj pomorske trgovine.

Sjeverna italijanska regija Jadrana ima različite uslove urbanih naseobina. Primarnainfrastruktura, tj. luke, aerodromi, željeznice i drumovi, dobro su razvijeni uz neke kritičnetačke kao što su drumske i željezničke petlje na rutama sjever-jug i istok-zapad. Industrijskezone, ruralne oblasti, uvale i kontinuirana linearna urbanizacija (priobalna odmarališta) najugu regije, dopunjuju sistem infrastrukture.

Postoje brojne oblasti na teritoriji sjevernog Jadranskog basen sa velikom prirodnom iekološkom vrijednošću. Tu su i oblasti važnog biodiverziteta u Friuli Venezia Giulia, kao štosu Regionalni prirodni parkovi Dolomiti Friulane i Prealpi Giulie, jedanaest Regionalnihprirodnih rezervata, kao što je Foce dell’Isonzo (Gorizia) i Falesie di Duino (Trieste) i triNacionalna rezervata, kao što je Miramare Maritime Reserve (Trieste). Prirodne sredine uVenetou, uglavnom skoncentrisane na brdovitoj i planinskoj teritoriji, nalaze se u parkovimaColli Euganei Regional (Padova), Po Delta (Rovigo) i River Sile (Padova i Venezia), poredraznih Regionalnih prirodnih rezervata i naravno, lagune Venezia. Raznolikost prirodnesredine u regiji Emilia-Romagna uključuje brojne zaštićene oblasti: Nacionalni park šumaCasentinesi (Forlì-Cesena) i, naravno, delta rijeke Po.

Ova teritorija ima bogato kulturno nasljeđe sa mnogim mjestima pod zaštitom UNESCO-a:arheološka oblast Aquileia i Patriarchal Basilica (Friuli Venezia Giulia), Venezia kao i njenaLaguna, Botanička bašta u Padovi (Veneto), Ferrara, grad Renesanse, delta rijeke Po, kao iranohrišćanski spomenici Ravene (Emilia-Romagna).

Slovenačka teritorija takođe ima mnoge prirodne resurse. Obalno-kraška oblast predstavljamozaik pejzaža: obala sa svojom gustom vegetacijom, kraški plato sa Škojcanskim jamama,park u sklopu UNESCO svjetske baštine, terasna brda doline Soča koja vodi do planina iNacionalni park Triglav. Duž obale postoje tri zaštićene oblasti, prirodni rezervat Škocjanskizatok, Klisura Strunjan koja je najviša kamena formacija Jadrana, i Salinas u Sečovlju.Priobalna oblast Slovenije, iako bez bitnih promjena u upotrebi zemljišta prije 2000. godine,sada je podvrgnuta litoralizaciji, i pod visokim je pritiskom visokog urbanog razvoja, urbanogširenja i saobraćajnog zagušenja. Pored toga, poljoprivreda ima negativan uticaj na kvalitetvode zbog nedovoljnog broja fabrika za preradu vode.

Hrvatsko poluostrvo Istra, ima važno prirodno i kulturno nasljeđe. Što se tiče ekološkihaspekata, široka oblast teritorije je predmet brojnih politika ekološke konzervacije. Tu jeNacionalni park Brijuni, koji se sastoji od 14 ostrva za značajnim biodiverzitetom. Kulturnonasljeđe, prisutno kroz teritoriju uključuje prirodna dobra kao što je Bazilika Eufrasius, podzaštitom UNESCO-a u istorijskom centru Poreč, koja je jedna od najranijih episkopskihhrišćanskih spomenika.


17

Centralni dio Jadranskog basena čine italijanske regije Marche, Abruzzo i Molise zajednosa Hrvatskom na istočnoj obali. Zapadni dio Bosne i Hercegovine, sa veoma ograničenimprilazom Jadranskom moru, je unutrašnjost koja se pruža od veoma uske priobalne trake.

Teritorija na zapadnoj obali se sastoji od tri glavne prirodne sredine: ekološki vrijednoApenini, pretežno poljoprivredne brdovite oblasti i priobalna traka.

U Apeninskoj oblasti postoje bliske interkonekcije, između važnog prirodnog rezervata,brdovitog kraja koji karakterišu kompleksna i osjetljiva hidrografska mreža i podložnoststalnim erozijama i nestabilnosti, i priobalne linije koja sačinjava filter između primorske ibrdovite sredine.

Sjeverni dio karakteriše bogata naseljena mreža manjih centara, relativno homogena iravnomjerna preko čitave teritorije, i sa linearnom urbanizacijom duž obale koja je blizukapacitetima lučkih gradova. Unutrašnje teritorije uključuju značajne prirodne sisteme savisokim stepenom biodiverziteta koji je rezultirao stvaranjem tri velika nacionalna parka(Nacionalni park Abruzzo, Lazio i Molise, Maiella Park i Nacionalni park Gran Sasso-Laga) inekoliko drugih parkova i prirodnih rezervata. Postoji nekoliko zaštićenih oblasti i Marche-u,od kojih neki imaju veliki nacionalni značaj, kao što su Nacionalni park Sibillini MountainsNational (Ascoli Piceno, Macerata), Nacionalni park Gran Sasso-Laga i drugi važni regionalniparkovi duž obale kao što je Conero Park (Ancona).

Južni dio je pretežno planinski sa uskim dolinama koje karakteriše neplodno zemljište iredukovana obala. Populacija je raspoređena u male rasute zajednice sa malom gustinomnaseljenosti. Drumska mreža, iako uključuje međuregionalne veze sa glavnim centrima, negarantuje adekvatnu pristupačnost, uz prateće dodatne troškove za organizovanje službi zastanovništvo, a u nekim oblastima čak i za proizvodne sisteme. Prirodno i ekološko nasljeđeove oblasti je značajno i uključuje dio oblasti Molise u Abruzzo, Lazio i Molise nacionalnomparku i morskom rezervatu Tremiti Islands. U provinciji Campobasso postoje brojna sela kojasu osnovali Hrvati i Albanci, i koja i dalje čuvaju svoju tradiciju, kulturu i jezik.

Na suprotnoj obali se nalaze sve zapadne županije od Istre do Dubrovnika. Dalmatinskaostrva sa dva nacionalna parka ( Ostrva Mljet i Kornati) se nalaze na jednoj strani razuđeneobale sa Dinarskim Alpima koji se spuštaju do mora u pojedinim djelovima na drugoj strani.Pored dva gore pomenuta nacionalna parka, postoji još pet drugih nacionalnih parkova uregijama pokrivenim Programom (Risnjak, Sjeverni Velebit, Paklenica, Krka i Plitvičkajezera). Pojedine oblasti koje imaju značajnu vrijednost zbog svog biološkog i pejzažnogdiverziteta, su pod međunarodnom zaštitom; na primjer, UNESCO je Nacionalni parkPlitvička jezera proglasio dijelom svjetske baštine. Unutar programske oblasti, tu je i donji tokNeretve koji je uključen u Ramsar listu močvara od međunarodnog značaja. Planina Velebitpripada UNESCO-voj svjetskoj mreži rezervata.

Pored već pomenutog Poreča, tu su i razna nalazišta kulturne baštine koja su uključena ulistu UNESCO-a:

· Stari grad Dubrovnik, koga još zovu i “Biser Jadrana”, koji je još u trinaestom vijekupostao velika sila na Sredozemnom moru.

· Ruševine Dioklecijanove palate u Splitu, koja je izgrađena kraja trećeg i ranogčetvrtog vijeka nove ere, mogu se naći po čitavom gradu.

· Biskupski kompleks Eufrazijska bazilika u istorijskom centru Poreča je izvanredanprimjer ranohrišćanskog biskupskog ensambla.

· Grad Trogir je izvrstan primjer urbanog kontinuiteta. Plan ulica ovog ostrvskog naseljadatira od helenističkog perioda i njegove lijepe romaničke crkve su dopunjeneistaknutim renesansnim i baroknim zgradama iz venecijanskog perioda.


18

· Katedrala Svetog Jakova u Šibeniku je svjedočanstvo značajne razmjene na poljumonumentalne umjetnosti između sjeverne Italije, Dalmacije i Toskane u XV i XVIvijeku, kao i uspješne fuzije gotike i renesanse.

Oblasti velike ekološke vrijednosti su prisutne u unutrašnjosti Bosne i Hercegovine:uglavnom planinske, iznad kojih se izdižu Dinarski Alpi, obdarene izuzetnim bogatstvomunutrašnjih voda. Južna Hercegovina uključuje i dolinu rijeke Neretve, ogoljena kraška polja,tvorevine u obliku lijevka, depresije, brda i brežuljci. Visoke planine, duboke riječne doline iprostrana kraška polja dominiraju sjevernom Hercegovinom. Zbog svoje orografije, prirodnipejzaži dominiraju nad urbanizovanim, međutim, samo je mali dio teritorije zaštićen.Zaštićene oblasti na jugu Hercegovine uključuje rezervat ptica Hutovo blato proglašenosvjetskom baštinom, močvarna oblast gdje migrira hiljade ptica. Otpad je jedan od glavnihekoloških problema budući da se velike količine i dalje razbacuju po okolini.

Južni dio Jadranskog basena sastoji se od Pulje na zapadnoj obali, i Crne Gore i Albanijena istočnoj obali. More ograničeno najjužnijim dijelom Pulje i suprotnom obalom kojauključuje manju oblast Grčke koja je dio Programa, povezuje Jadransko i Jonsko more.

Italijanska obala sadrži nekoliko homogenih oblasti: sjeverozapadnu oblast predstvljajustrukturni elementi pejzaža i njihovi odnosi sa pozadinom istorijskih naselja. Značajnepromjene u pejzažu i šemama naselja u južnoj oblasti predstavljaju kontradikcije inadmetanja u procesima transformacije. Postoje, takođe, neke velike praznine unaseljenosti: Foggia Tavoliere na sjeveru (regija uzgoja žitarica i irigacionog uzgoja velikeproduktivnosti), plato Murge u centru (slabo naseljena unutrašnja oblast visokog identiteta)kao i ravnica Brindisi na jugu (koja povezuje oblasti proizvodnje sa močvarama i priobalnimekosistemima). Regionalni pejzaž stvara znatan pritisak, kao i posljedičnu redukciju prirodnihekosistema i ruralnih oblasti duž obale , sa promjenom istorijskih uloga priobalnih naseobina.U ovom kontekstu, tu su dva nacionalna parka: park Gargano (Foggia) i park Alta Murgia(Bari), četiri regionalna parka i nekoliko prirodnih rezervata, uglavnom specifična staništapriobalnih močvara. U Pulji se takođe nalaze i dva mjesta pod zaštitom UNESCO-a zbogsvoje velike kulturne vrijednosti: Castel del Monte i Trulli di Alberobello.

Na drugoj strani Jadranskog mora nalazi se Crna Gora sa svojom dugačkom nazubljenomobalom; ona je odvojena od zaleđa visokim krečnjačkim planinama koje su isječenekanjonima i gudurama. Na sjeveru postoji samo fjord u južnom basenu Mediterana, BokaKotorska, dio oblasti koja je pod zaštitom UNESCO-a zbog svoje izuzetne ekološke i socio-kulturne zanimljivosti. Crna Gora je utvrdila nekoliko zaštićenih oblasti uključujući inacionalne parkove, i već je usvojila zakone o zaštiti prirode i upravljanju resursima.

42.5 % teritorije Albanije učestvuje u Programu, budući da se nalazi u dolini u sjevernojAlbaniji, uključujući 6 prefektura, 16 distrikta, 34 opštine (urbane oblasti) i 133 zajednice(ruralne oblasti). Albanija je uglavnom planinska zemlja (sjeverna i centralna Albanija) zaznačajnim brdovitim oblastima (oko 38% ukupne teritorije). Prosječna nadmorska visina je708, skoro dva puta više od evropskog prosjeka. Najviša tačka u albanskoj prihvatljivojoblasti su Jezerca, 2694 metara u regiji Skadar.

Albanija ima obalu na Jadranu i na Jonskom moru i njena obalna linija je dugačka 316 km.25% teritorije čini priobalna oblast u zapadnom dijelu zemlje, koja je čitava dio regijaprihvatljivih za program. Zemlja se nalazi u suptropskoj klimatskoj zoni sa srednjommediteranskom klimom koja je veoma pogodna za razvoj turizma i poljoprivrede.

Obala, od Skadra na sjeveru do regije Vlora na južnoj granici, obuhvata skup prirodnog,kulturnog i istorijskog nasljeđa, kao što su arheološka nalazišta u Butrinitima (koja su na listisvjetske baštine UNESCO-a), Apolonija, Plavo oko u Delvini (region Vlora), doline glavnih


19

rijeka u Albaniji, Skadarsko jezero (najveće na Balkanskom poluostrvu) kao i dio AlbanskihAlpa. Tu su mnoge zaštićene oblasti, od kojih su trinaest nacionalni parkovi. Oblast je bogatavodenim resursima, nalazištima termalnih voda, lagunama, a takođe ima i bogatu floru ifaunu. Takođe je bogata i prirodnim resursima kao što su nafta, gas, ugalj i gvožđe.

Albanija je u prošlosti podlegla znatnoj deforestaciji, te i pored usporavanja tog procesa,nekontrolisano napasanje stoke i česte poplave ubrzali su procese erozije zemljišta. Urastućim urbanim oblastima, povećavaju se problemi vazdušnog i zvučnog zagađenja,izdvajanja i obrađivanja otpada i saobraćaja. Proizvodni sistem stvara vliki pritisak: npr.poljoprivredni sektor je povećao upotrebu fertilizatora za 70% između 1995. i 2002. godine, aindustrijski sektor uključuje visoko zagađujuće industrije kao što su proizvodnja nafte,električne energije, hroma, bakra i obrada uglja. Značajni ekološki problemi ne mogu bitiriješeni samo primjenom odgovarajućih i kompletnih zakona, a proces adaptacije evropskimstandardima je tek počeo. Mnogo toga ostaje da se uradi i u turističkom sektoru, naročito uodnosu na infrastrukturu i usluge, i razvoj planinskog turizma.

Program uključuje samo mali dio Grčke: prefekture Kerkira i Tesprotia u regionu Epirus, savažnom lukom Igumenica. Ove oblasti imaju veliki ekološki značaj i dobro su poznateturističke destinacije.

2-2-2- Životna sredina

Dužina jadranske obale iznosi oko 5.867 km (po mjerenju francuskog geografa Brodela).

Geografski gledano, Jadransko more je dio Sredozemnog mora, koje se nalazi izmeđuItalijanskog poluostrva, Slovenije, Hrvatske, Crne Gore i Albanije; to je vodeno tijelo izmeđusistema Apeninskih planina i Dinarskih Alpa sa maksimalnom dužinom od oko 800 km. Imaprosječnu širinu od oko 150 km. Na jugu se povezuje sa Jonskim morem kroz Otrantskavrata (70 km). Zapadna obala je uklavnom prilično ravna, jedino prekinuta deltom rijeke Pokao i rtovima planine Konero i Gargana (koji se prostire do mora sa ostrvima Tremiti).Sjeverna obala je prekinuta lagunama Venecija, Marano i Grado kao i zalivom Trieste; idućidalje preko istarskog poluostrva i dalmatinske obale, obala postaje sve više razuđena ivisoka, i naspram nje se nalazi mnoštvo ostrva među kojima su i Krk, Cres, Pag, IsolaLunga, Brač, Hvar, Vis, Korčula, Mljet. Albanska obala je mnogo ravnija i ujednačena,podijeljena zalivima Durrës i Vlorë.

Uopšte gledano, Jadran nije veoma dubok: sjeverni basen ima prosječnu dubinu od 70-80 m,sa maksimumom od 270 između Peskare i Šibenika; južni basen je dublji (1222 m izmeđuBaria i Boke Kotorske). Prosječan salinitet iznosi 38‰, koji je manji na sjeveru zbog većegpriliva svježe vode iz rijeka (Isonzo, Tagliamento, Piave, Brenta, Adige, Po). Dalje na jugu,Tronto, Fortore i Ofanto na italijanskoj strani, Neretva, Drin, Vjosa na balkanskoj srani ulivajuse u Jadran. Visina plime varira između 30 cm u južnom basenu, do 90-95 u sjevernom.

Tokom niza godina, Jadran je bio jedno od italiajnskih mora koje je najviše trpilo odeutrofikacije.

Jadransko more predstavlja izvanredan i veoma osjetljiv ekosistem, veliko „zatvoreno more“gdje bi moguća nesreća sa ispuštanjem zagađivača izazvala kritičan scenario i gdje nijepromišljeno povećavati uticaj saobraćaja.

Danas, sjeverne i centralne oblasti Jadrana se suočavaju sa ekološkom situacijom kojazahtijeva naročitu pažnju i aktivnosti koje omogućavaju zaštitu ove visokokvalitetne teritorije injenih morskih resursa.


20

Posebno, eksploatacija teritorijalnih resursa ovih regiona je u prošlosti bila intenzivna i čestojoj je nedostajala potrebna racionalnost.

To je potvrđeno i sljedećim:

- Lokalizacija duž obale aktivnosti sa visokim zagađenjem kao što su petrohemijskeindustrije i rafinerije nafte;

- Termoelektrane u nekim od najvrijednijih oblasti što se tiče prirodnih i umjetničkihbogatstava;

- Razvoj poljoprivrede sa velikom upotrebom hemijskih supstanci kako za fertilizaciju, takoza zaštitu usjeva;

- Pretjerana koncentracija fabrika za industrijsku proizvodnju stoke blizu glavnih voda(počevši od rijeke Po koja se uliva u Jadran sa 40% otpadnih voda iz čitave italijansketeritorije);

- Eksponencijalni rast proizvodnih lokacija i civilnih naselja sa ozbiljnim efektimateritorijalnog obilježavanja i pretjeranom koncentracijom populacije u glavnim izgrađenimoblastima;

- Ogromna dilatacija korištenja prirodnih resursa bez adekvatnih, racionalnih i efektivnihkapaciteta za proizvedene negativne efekte;

- Prostorno-vremenska koncentracija industrije sezonskog i masovnog turizma kojapostavlja problem ublažavanja ljudskog tereta u korist razvitka turizma na nivou visokogkvaliteta, što je takođe i uslov za desezonizaciju i bolje ekonomse rezultate;

- Eksponencijalni porast ribarskih aktivnosti koje su iznijele na površinu ozbiljne problemeza sektor.

U pogledu nasobina, jadransku oblast karakteriše sljedeće:

- tendencija duž sjeverozapadnog luka ka formiranju jedinstvenog lineranog povezanoggrada od Aquileia-a do Brindisi-a;

- povećanje visokouticajnog ekološkog turizma;- povećanje naseljenih oblasti duž obala Hrvatske, Albanije i Crne Gore, uz ozbiljan rizik

eskalacije izgradnje na italijanskoj obali, koja je nažalost pogubna brirodnu baštinu.

Postojeće tendencije prije svega nameću za ozbiljno razmatranje potencijalni uticaj turizmana životnu sredinu, kako bi se takođe zaštitile oblasti koje još uvijek nisu pogođeneurbanizacijom i obilježavanjem.

Industrije turizma se zapravo rapidno širi, iako različite zemlje i regioni prolaze kroz različitefaze razvoja.

2-2-3- Populacija

Prosječna gustina naseljenosti u programskoj oblasti iznosi 165 stanovnika po km2 uzvarijacije u različitim zemljama učesnicama: prosječan nivo za italijanske NUTS III oblasti(192 stanovnika po km2) i Albaniju (165 stanovnika po km2); niže vrijednosti za Bosnu iHercegovinu (32.5 stanovnika po km2), Hrvatsku (57.7 stanovnika po km2) i Crnu Goru (65stanovnika po km2). Međutim, postoje znatne razlike u gustini naseljenosti unutar zemalja:vrijednosti niže od prosjeka prihvatljive oblasti su naročito primijećene u Opštini Cetinje uCrnoj Gori (20 stanovnika po km2), u Ličko-senjskoj županiji u Hrvatskoj (10 stanovnika pokm2), u provinciji Campobasso u Molise-u (79 stanovnika po km2) kao i u Foggia-i u Puglia-i(95 stanovnika po km2).

U pogledu demografskih trendova, primijećen je opšti porast populacije, sa rastom u većinioblasti (uz izuzetak hrvatskih i srpskih okruga gdje je populacija redukovana između 1991. i


21

2001. godine) premda u značajno različitim stepenima. Tokom perioda koji je uzet urazmatranje došlo je do značajnog porasta u grčkim prefekturama (2001-2005) kao i uopštinama Bosne i Hercegovine (1996-2001) sa manjim povećanjima na teritorijama drugihzemalja3.

Razlog što je populacija u Italiji vremenom ostala uglavnom stabilna prije će biti umigracionim tokovima, nego stopama nataliteta. Glavnu ulogu imaju kako spoljna tako iunutrašnja migracija koja nadoknađuje negativan prirodni priraštaj zabilježen u mnogimprihvatljivim provincijama.

Drugi razlozi stoje iza postepenog ponovnog naseljavanja zemalja istočnog Jadrana koje jepočelo kada se završio rat sa povratkom raseljenih lica i progresivnim rješavanjem socijalne iekonomske krize. Međutim, iseljavanje se nastavlja jer se veliki broj ljudi seli u zemljeEvropske unije u potrazi za poslovima.

Unutrašnje migracije su takođe značajne, prije svega odlazak iz ruralnih oblasti, što jenaročito evidentan fenomen u Albaniji.

Izvjesne demografske varijacije se i dalje povećavaju; na primjer, populacija i dalje stara ipovećava se indeks zavisnosti, što dalje redukuje apsolutnu veličinu radne snage i podrivabuduće proizvodne potencijale lokalnog ljudskog kapitala. Postoje označene razlike udemografskoj strukturi u pogledu indeksa starenja, koji variraju od veoma visokih vrijednostiu italijanskim provincijama (146) i Obalno-kraškoj regiji u Sloveniji (142) do niskih vrijednostiu albanskim prefekturama (26). Albanija ima najmlađu populaciju u Evropi: prema podacimaiz 2001. godine, 34.1% populacije je mlađe od 14 godina, a samo 8.6% starije od 60 godine,i to uprkos intenzivnih migracionih tokova ka Italiji i Njemačkoj, koji konstantno lišavajuzemlju mlade radne snage. Nizak natalitet je izbalansiran dugovječnošću koje je 6-7 godinaveće u Italiji i Grčkoj nego u Albaniji, Srbiji i Crnoj Gori.

Tab. 6 Teritorijalni i demografski indikatori

Izvor: naša obrada podataka nacionalnih statističkih instituta. Podaci označeni sivom bojom odnose sena cijelu nacionalnu teritoriju; svi ostali podaci odnose se samo na prihvatljivu oblast;* Godišnja varijacija u populaciji pokriva sljedeće intervale: Albanija 2001-2005; BiH 1996-2001;Hrvatska 1991-2001; Crna Gora 1991-2003 Grčka 2001-2005; Slovenija 1993-2005; Italija 2001-2004

2-2-4- Migracioni tokovi

Skorašnje evropske političke promjene, naročito utvrđivanje procesa nastalihdesegregacijom Jugoslavije i proširenjem EU uključivanjem zemalja istočne Evrope, stvorilesu i nastavljaju stvarati uticaj na zemlje jugoistočne Evrope, koje su iskusile velike

3 Dostupnost podataka u prihvatljivim oblastima (županijama, provincijama, prefekturama, itd.) je uslovila izbor intervala uodnosu na različite zemlje. Vidjeti primjedbu pri tabeli 2.

Albanija(2001, 2005)

Bosna iHercegovina

(2001) Hrvatska(2001)

Crna Gora(2003)

Grčka(2005)

Slovenija(2005) Italija (2004) Total

Program

Površina (Kmq) 12.197 14.480 24.723 6.508 2.095 1.044 54.667 115.714Populacija 2.013.186 470.364 1.427.088 425.266 162.772 105.313 10.470.528 15.074.517Godišnja stopa priraštaja (%)) 0,58% 1,09% -0,97% 0,61% 1,31% 0,19% 0,78%Gustina naseljenosti 165,1 32,5 57,7 65,4 73,8 100,9 192,0 165,23Indikator starosti 26,2 - 98,0 61,9 133,3 141,8 145,7 118,13Indicator of structural reliance 56,5 - 49,5 48,4 49,3 40,7 51,4 50,11Stopa rađanja - muškarci 71 72 72 71 77 73,4 77,5Stopa rađanja - žene 77 77 79 76 81 81 83


22

migracione tokove (uobičajene i vanredne, unutrašnje i prema drugim, uglavnom zemljamazapadne Evrope). Cjelokupan pregled evropske demografske situacije pokazuje kakodemografska stabilnost/rast u mnogim zemljama zavisi od imigracione stope. Na primjer,porast populacije u Austriji, Češkoj Republici, Italiji, Njemačkoj, Grčkoj i Sloveniji je posljedicaimigracije. Skorašnje studije koje je sprovela Evropska komisija4 predviđaju da je oko 1%populacije novih EU članica spremno da migrira u zapadne evropske zemlje; u narednih 20godina potencijalne migracije mogle bi uključivati oko 3-4 miliona ljudi. Međutim, trenutnopostoji smanjenje u migracijama u novoproširenoj Evropskoj uniji. U srednjem i dužem rokupredviđeno je da nove države članice neće imati demografskih potencijala za migracije uzapadne evropske zemlje zbog populacije koja stari i mogućeg smanjenja populacije. Poredtoga, ekonomska stabilnost koja prati EU pristupanje, neće samo smanjiti migracioni pritisakveć će takođe i transformisati ove zemlje u odredišne zemlje za migratorne tokove. Službenipodaci iz 2003 pokazuju pozitivan migracijski bilans u Republici Češkoj, Slovačkoj i Sloveniji.

Demografski podaci koji su na raspolaganju za prihvatljivu oblast ne odnose se na isteperiode. Nije bilo moguće izračunati srednje vrijednosti populacije programske oblasti za datiperiod. Međutim, proučavajući sitacije u pojedinačnim zemljema, može se reći su vrijednostiod ranih devedesetih do početka ovog vijeka manje više stabilne u programskoj oblasti.Značajne razlike su uočene u hrvatskim županijama gdje se populacija smanjila za 9.7% uperiodu od 1991. do 2001. godine, kao i u opštinama Crne Gore gdje je na protiv došlo doporasta populacije za 7% u periodu od 1991 do 2003. Demografski bilans se sastoji odznačajnih ulaznih i izlaznih migracionih tokova.

Tab.7 – Ulasci [i]migranata po zemljama5

ZEMLJA GODINA IMIGRANTI NAJVAŽNIJE ZEMLJE PORIJEKLA

Ruska Fed . Bugarska Albanija Egipat Rumunija1998 38.200

12,6% 7,6% 7,1% 5,8% 5,5%---- ---- ---- ---- ----

Grčka2001 ----- ---- ---- ---- ---- ----

Maroko Albanija Rumunija Filipini Tunis1996 143.151

15,6% 14,4% 4,7% 4,2% 4,0%Albanija Maroko Rumunija Kina Filipini

Italija2000 226.968

14,1% 8,9% 8,5% 4,0% 3,0%Bivša

Jugoslavija BiH Hrvatska Makedonija Italija1995 3.688

31,5% 23,1% 20,3% 9,7% 2,1%

BiH Hrvatska Makedonija BivšaJugoslavija Ukraina

Slovenija

2001 6.77334,8% 16,3% 15,5% 13,0% 3,4%

Jugoslavija** BiH ----- ----- -----1995 42.026

99,0% 1,0% ---- ---- ----

BiH BivšaJugoslavija Makedonija Njemačka Slovenija

Hrvatska2001 24.415

3,5% 1,8% 0,9% 0,4% 0,4%

4 Eurobarometer istraživanje (Krieger, 2004) i druge studije pomenute u OIM-u, Svjetske migracije 2005- Troškovi i benefitimeđunarodnih migracija - Odjeljak 1, Regionalni pregled odabranih geografskih regiona.

5 Eurobarometer istraživanje (Krieger, 2004) i druge studije pomenute u OIM-u, Svjetske migracije 2005- Troškovi i benefitimeđunarodnih migracija - Odjeljak 1, Regionalni pregled odabranih geografskih regiona


23

Izvor: Naša obrada podataka Međunarodne radničke organizacije (MRO) – Baza podataka Međunarodnihradničkih migracija (ILM)*Vrijednost se odnosi na povratne tokove migranata

Tab. 8 – Odliv državljana prema odredišnim zemljama6

ZEMLJA GODINA EMIGRANTI NAJVAŽNIJE ODREDIŠNE ZEMLJE

------ ------ ------ ------ ------1998 ------

------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------

Grčka2001 ------

------ ------ ------ ------ ------Njemačka SAD Francuska Belgija Argentina

1996 39.01725,9% 8,2% 7,6% 4,8% 3,4%

Njemačka SAD U. K. Francuska ArgentinaItalija

2000 56.60120,2% 7,3% 6,9% 6,0% 4,7%

Njemačka Hrvatska Austrija BivšaJugoslavija BiH

1995 77625,0% 17,1% 17,0% 8,5% 5,2%

Njemačka Hrvatska Austrija Švajcarska BivšaJugoslavija

Slovenija

2001 1.44227,1% 11,7% 9,8% 6,8% 6,7%Bivša

Jugoslavija BiH Njemačka Slovenija Austrija1995 3.288

33,6% 25,8% 7,6% 2,7% 2,6%

BiH Njemačka Austrija BivšaJugoslavija Slovenija

Hrvatska

2001 7.48817,4% 13,6% 9,9% 7,9% 1,9%

Izvor: Naša obrada podataka Međunarodne radničke organizacije (MRO) – Baza podataka Međunarodnihradničkih migracija (ILM)

Italija je odredište za većinu migracionih tokova. Tokom perioda 1996-2000 ulazna migracijaje porasla za 58% pri čemu su najviše prisutni Albanski imigranti. U 2003. godini, stranapopulacija u Italiji je premašivala 2 miliona7; njih skoro 36% je došlo iz južnih evropskihzemalja, dok prosjek u Evropskoj uniji8 iznosi 28%. Što se tiče stranih državljana, 2001ISTAT Census podaci pokazuju značajno prisustvo građana istočne Evrope u Italiji: većinanjih su albanski nacionalni državljani (13.1%), zatim marokanski (12.7%) i rumunski (6%).Drugi istočnoevropski stanovnici Italije čine 2%-4% a u istom procentu su zastupljeni idržavljani osam drugih zemalja9. S druge strane, italijanska emigracija ka raznimdestinacijama, nije naročito usmjerena ka zemljama istočnog Jadrana ne računajući manjetokove ka Grčkoj. Međutim, ILO podaci pokazuju da se italijani nalaze među prvih pet nacijakoje migriraju ka Sloveniji (1995). U tom kontekstu, čini se da je važno naglasiti da jekretanje italijanskih građana ka pomenutim zemljama istočnog Jadrana povezano sadislokacijom i internacionalizacijom preduzeća. Glavna destinacija za italijanske preduzetnikeu zadnjih par godina bila je istična Evropa. Više od 4,500 italijanskih preduzetnika ilipreduzeća sa italijanskim učešćem, radi u Hrvatskoj: Italija je glavni ekonomski partner

6 Neki od ILO (International Labour Organization – Međunarodna radnička organizacija) podataka koji se odnose na uliv i odlivpromijenjeni su na sljedeći način:Jugoslavija – bivša JugoslavijaMakedonija – Bivša jugoslovenska Republika Makedonija** Hrvatka – bivša Jugoslavija7 Izvor: Statistički dosije 2005 Caritas/Migrantes, XV izvještaj8 Evropska unija je uglavnom destinacija unutrašnjih evropskih migracija, što predstavlja 60.2% ukupnih migracija.9 Filipini (3.9%), Kina (3.3%), Njemačka (2.8%), Senegal (2.5%), Francuska (2.3%), Peru (2.3%), Poljska (2.2%), Indija (2.0%).


24

Zagreba, primarna tržišna destinacija za hrvatski izvoz i druga zemlja porijekla FDI-a uHrvatskoj. Srbija takođe razvija bliske odnose saradnje i programe od značaja, uglavnom upoljoprivrednom sektoru.

Iako slaba dostupnost homogenih statističkih podataka ograničava kompletno detaljnoupoređivanje migracionih tokova, evidentno je da unutar oblasti istočnog Jadranapokretljivost između različitih zemalja naročito značajna u smislu ulaznih i izlaznih tokova.

35% stranih građana koji su ušli u Sloveniju 2001. godine došlo je iz Bosne i Hercegovine, a16% iz Hrvatske; Hrvatska je bila destinacija za 12% imigranata iz Slovenije, dok je većinaišla u Njemačku (27%).

Najznačajnija imigracija u Hrvatsku dolazi iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Srbije; iobratno, iste zemlje su destinacija za oko 25% odliva iz Hrvatske.

Podaci za Grčku nisu sasvim novi u bazama podataka glavnih organizacija koje se bavemigracijama, ali oni pokazuju da je 1998. godine, prema ILO procjenama, Grčka bila glavnadestinacija za albanske građane (7.1%). Međutim, Grčka ne predstavlja važnu destinaciju zavećinu zemalja istočnog Jadrana, sa izuzetkom Albanije. Prema nacionalnoj statistici za2005. godinu, albanski građani su činili naznačajniji dio strane populacije koja stalno boravi uGrčkoj (78%).

Konačno, slučaj Albanije je veoma značajan i albanska emigracija je, bez sumnje, bila jedanod najdramatičnijih demografskih fenomena u Evropi u posljednjoj deceniji 20-og vijeka. Oko700.000 albanskih građana je napustilo svoju zemlju između 1990. i 2001. godine, saposljedicama ne samo za cijelu populaciju i njenu geografsku distribuciju, već i za ekonomskikapacitet zemlje s obzirom da je migracija uglavnom uključivala aktivnu populaciju.

Problem migracije je, stoga, jedan glavnih aspekata u jadranskoj oblasti koji zahtijeva pažnju,kako bi se iznašle efektivne metode posmatranja i upravljanja unutar regionalne politikesaradnje koja teži da podrži koheziju, stabilne odnose sa susjednim zemljama i politike zarazvoj lokalnih privreda.

2-2-5- Privreda

Jadranski region, tj, homogena oblast država koje izlaze na Jadransko more, je socijalno iekonomski raznolik, uglavnom među različitim državama, ali takođe i unutar različitihnacionalnih teritorija.

Najveće promjene u jadranskoj oblasti desile su se tokom prošle decenije. Sa ekonomsketačke gledišta, zemlje istočnog Jadrana prolaze kroz tešku tranziciju ka samoodrživojekonomiji, sa ciljem smanjenja svoje zavisnosti od međunarodne pomoći. S druge strane,različite italijanske jadranske regije su doživjele ekonomsku stagnaciju od 2001. godine kaorezultat teške međunarodne situacije i slabe domaće potražnje.

Uzimajući BDP kao glavni indikator programskog konteksta, možemo razabrati 4 klaseekonomskih kapaciteta koje pokazuju veliki disparitet: italijanske provincije i grčke prefekturesa BDP-om per capita od 19.600 odnosno 16.100 eura, zatim Obalno-kraška sa 11.700 eura,hrvatske županije i crnogorske opštine (5.600 odnosno 3.000 eura), i konačno Srbija, Bosna iHercegovina i Albanija sa BDP-om per capita između 1.900 i 2.400 eura.


25

Tab. 9 – BDP

Izvor: Naša obrada podataka iz nacionalnih zavoda za statistiku. Podaci u označeni sivom bojom odnose se načitavu nacionalnu teritoriju, dok se drugi podaci odnose samo na prihvatljivu oblast.BDP odstupanje: Albanija, Italija 2003-2004; Bosna i Hercegovina, Hrvatska 2004-2005; Crna Gora 2002-2003;Grčka, Slovenija, Srbija 2003-2004Kolona “Ukupan program” predstavlja približnu vrijednost na osnovnu nacionalnih nacionalnih vrijednosti(označeno sivom)

Što se tiče italijanskih provincija, makroekonomski indikatori izdvajaju neke oblasti koje su uporastu (Friuli Venezia Giulia, Veneto, Emilia-Romagna) i gdje istorijska evidencija o BDP-upokazuje stalni napredak, i druge (Marche, Abruzzo i Puglia) gdje se čini da je ekonomskitrend doživio preokret 2001-2002: BDP i investicije su se smanjili, ističući slabosti prizvodnogsistema koje utiču na gotovo sve sektore. Ekonomski sistem u ovim oblastima je i dalje jakozavistan od tradicionalnih, nisko-tehnološkoh sektora što negativno utiče na njihov kapacitetza dugoročni razvoj.

Zemlje kandidati i potencijalni kandidati, upkos velikim poteškoćama i neizvjesnosti ucjelokupnom ekonomskom kontekstu, pokazale su znatan porast BDP-a u 2004-oj godini,koji se kreće od 9.3% u Srbiji do 2.4% u Crnoj Gori. U ovim oblastima rast BDP-a je znatnofinansijski podržavan od strane emigranata iz inostranstva, koji su zadržali mrežne transfereprema zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima.

Analiza sektorske strukture privrede jasno pokazuje kako se relativna težina različitih sektoraiz osnova prebacila na sektor usluga, naročito na teritoriji država članica, što doprinosi sa70% - 84% ukupnoj dodatoj vrijednosti.

U zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima, stepen u kojem je došlo do ovepromjene je manje značajan, a poljoprivredni sektor i dalje ima veliki udio u dodatojvrijednosti. Albanija, naročito, ima najveći poljoprivredni BDP u odnosu na druge privrednesektore, mada on opada (u 2000. godini on je iznosio preko 50% BDP-a).

Bez sumnje, industrijski sektor je najozbiljnije zaustavljen za vrijeme civilnih ratova isocijalnih i ekonomskih kriza, koja je rezultirala uništavanjem infrastrukture i obustavljanjemglavnih proizvodnih aktivnosti, naročito u industrijskom i rudarskom sektoru, prouzrokujućipreusmjeravanje proizvodnih aktivnosti na poljoprivredni sektor i trgovinu radi preživljavanja.Od 2000. godine zabilježen je jasan oporavak u industrijskom i graditeljskom sektoru (Bosnai Hercegovina i Albanija), koji su i dalje ključni u glavnim investicionim programima, kao i usektorima manufakture i usluga (Hrvatska). Od velikog značaja unutar sektora usluga suoblasti turizma i finansijskih usluga, koje se stabilno razrađuju, naročito u Hrvatskoj i Albaniji;U bliskoj budućnosti, naročito za oblasti istočnog Jadrana, turizam će vjerovatno biti važanizvor privlačenja daljih investicija i značajnog doprinosa ekonomskog razvoja. Glavni problemu zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima jeste potreba da se finalizuju strukturnereforme proizvodnih sistema, esencijalnih za povećanje produktivnosti u različitimekonomskim sektorima, naročito razvojem privatnog sektora i sprovođenjem finansijskih iinfrastrukturnih reformi. Pored toga, neophodno je specijalizovati se u što većoj mjeri za

Albanija(2004)

Bosna iHercegovina

(2005)

Hrvatska(2003)

Crna Gora(2003)

Grčka(2000)

Slovenija(2004)

Italija(2004)

TotalProgram

BDP(milion €) 5.915,2 8.052,0 8.071,0 1.290,0 2.625,0 1.237,0 206.449,0 233.639,2BDP Stopar (godišnje) (%) 6,2 7,43 4,3 2,4 10,3 7,6 0,75 1,39BDP po sektorima (%) Poljoprivreda 25,2 9,8 7,2 18,6 4,2 1,4 3,5 Industrija 19,5 24,5 30,3 36,4 11,9 23,5 23,4 Usluge 55,3 65,7 62,5 45,0 83,9 75,1 69,6


26

proizvode sa visokom dodatom vrijednošću, preći sa proizvoda niskog stepena obrade naone visokog stepena obrade, naglasiti obuku i dugoročno obučavanje zaposlenih, razvitipovezivanje i klastere koji bi spajali proizvođače i omogućili razvoj brendova i prilagoditi semeđunarodnim standardima.

S obzirom da bi ekonomski razvoj i povećanje privlačnosti za strana ulaganja mogli bitiglavne pokretačke snage u regionu, zaštita životne sredine je pitanje od naročitog značaja.Kako bi se sačuvali specifični ekosistemi i prirodne vrijednosti, i poboljšalo stanje životnesredine u urbanim oblastima, posebna pažnja će se pokloniti mjerama podizanja svijesti oživotnoj sredini, poboljšanju stanja životne sredine uopšte i redukovanju mogućih negativnihuticaja programskih aktivnosti i intervencija u ovoj oblasti.

2-2-6- Tržište rada

U oblasti uključenoj u ovaj Program, ukupan procenat zaposlenih iznosi 52%, dok jeprocenat nezaposlenosti skoro 12%. Ova oblast ima višu koncentraciju zaposlenosti usektoru usluga (55%) i u industriji (27.7%). Poljoprivreda, sa 12.3% zaposlenosti je naveoma niskom nivou u poređenju sa nacionalnim prosjekom, gdje su jedini izuzeciitalijanske i grčke regije.

Podaci o tržištu rada u ovom Programu pokazuju drstične razlike među disciplinama koje seu nekim slučajevima znatno razlikuju od nacionalnog prosjeka.

Najviši nivo zaposlenosti, za svrhe ovog Programa, je u slovenačkim teritorijama (61%) azatim u italijanskim regijama (56.3%). Skoro identični, iako znatno niži od prosječnih indeksacijele oblasti pokrivene ovim Programom, su nivoi zabilježeni u grčkom regionu 46.9% i uCrnoj Gori sa 43.3%, i konačno u opštinama Bosne i Hercegovine sa 26% što predstavljakritičnu tačku tržišta rada.

Što se tiče stepena nezaposlenosti, italijanske provincije i slovenački region su na nivouispod prosjeka cijele teritorije pokrivene Programom. Najniži procenat nezaposlenosti jezabilježen u Obalno-kraškoj regiji tj. 4.9%. Viš kritični su nivoi nezaposlenosti u Grčkoj izemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima koji su veoma visoki. Veoma nezgodninivoi nezaposlenosti registrovani su u Hrvatskoj i Crnoj Gori sa redom, 23% tj 32%nezaposlenih.

Analizirajući doprinos žena tržištu rada, nivo nezaposlenosti je gotovo ekvivalentancjelokupnom indeksu. Indeks zaposlenosti žena je više naglašavan. Najveći doprinos ženatržištu rada je zabilježen u učestvujućim italijanskim provincijama sa prosječnim porastomod +12.8% tokom period 2003/2005, potvrđujući nekoliko godina pozitivnog trenda. Višekritična statistika je zabilježena u slovenačkim oblastima gdje se procenti kako zaposlenostitako i nezaposlenosti žena znatno razlikuju od onih u cjelokupnoj programskoj oblasti. Skoroisti su nivoi nezaposlenosti zabilježeni u Grčkoj, Crnoj Gori i Albaniji sa marginom koja setiče ženske komponente između 3% i 3.5%. Više balansiran nivo učešća žena je zabilježenu hrvatskim županijama sa nivoom manjim od 2% za oba indeksa.

Trend tržišta rada tokom perioda 2000-2005, u pogledu prihvatljivih učesnika, pokazujeopadajući nivo zaposlenosti i rastući nivo nezaposlenosti u Albaniji (cijela nacionalnateritorija), kao i regionima Bosne i Hercegovine. Isti trend važi i za Hrvatsku (cijelunacionalnu teritoriju). U grčkim oblastima nivo nezaposlenosti pokazuje blagi negativantrend; isto važi i za Hrvatsku (cijelu nacionalnu teritoriju) iako je stepen zaposlenosti uporastu. U Sloveniji bilježimo statičan nivo nezaposlenosti i konačno vidimo zadovoljavajući


27

nivo zaposlenosti u italijanskim provincijama iako tamo postoji i odgovarajući stepennezaposlenosti.

Zaposlenost po kategorijama pokazuje da je poljoprivreda najvažnija, naročito na teritorijiAlbanije (na nacionalnom nivou) i u Grčkoj.

Najviši stepen zaposlenosti, u oblasti usluga, bilježi se u grčkoj teritoriji sa 73% uz kojuodmah idu Crna Gora, Hrvatska i Slovenija. Veoma uočljivi na sekundarnim tržištima sunivoi znatno iznad prosjeka cjelokupne uključene oblasti, zabilježena na italijanskoj teritorijiod 32.4%.

Tab. 10 - Tržište rada 10

Izvor: Naša obrada podataka nacionalnih zavoda za statistiku i Statističkog aneksa Radnog dokumenta Komisije.Podaci označeni sivom bojom odnose se na cijelu nacionalnu, dok se ostali podaci odnose samo na prihvatljivuteritoriju.Kolona “Ukupan Program” predstavlja približnu vrijednost zasnovanu na nacionalnim vrijednostima.*Podaci o Grčkoj se odnose na 2001. godinu, izvor: Statistička služba, Popis 2001

2-2-7- Trgovina

Treba napomenuti da nema podataka vezanih za trgovinu u programskoj oblasti, osimpodataka onih koji se odnose na Italiju i Hrvatsku.

U 2004. godini došlo je do velikog porasta trgovinskog salda u italijanskim provincijama; ustvari prihvatljive provincije prijavile su profit od 75%. Provincije Chieti, Ferrara, Padova,Pesaro-Urbino i Udine zabilježile su naročito visok saldo koji se kreće od 1.1 milijardu eura uprovinciji Ferrara do 1.9 milijarde u provinciji Ancona. Ove cifre poravnavaju negativantrgovinski saldo zabilježen u provincijama Venezia, Ravenna i Brindisi.

Došlo je do velikog porasta priliva italijanskih investicija u zemlje kandidate i potencijalnekandidate od 2001. godine, prije čega su bile prilično ograničene i uglavnom skoncentrisaneu stabilnijim oblastima Hrvatske.

Otvaranje zapadnih centralnih evropskih tržišta je ohrabrilo jadranski region, što je dovelo dopovećanja investicija u Bosni i Hercegovini, sa njenom pozicijom na saobraćajnim rutamasjever-jug, i u Albaniji i Crnoj Gori koje su uključene u izgradnju Koridora VIII koji povezuje

10Sljedeće definicije su korištene za indekse rada:Stopa aktivnosti = radna populacija/ukupna populacija > 15 godinaStopa zaposlenosti = ukupno zaposlenih/populacija između 15 I 65 godina starostiStopa nezaposlenosti= Nezaposleni/radna populacija

Albanija(2005)

Bosnia iHercegovina

(2001)

Hrvatska(2001)

Crna Gora(2003)

Grčka(2005;2001)

Slovenija(2005)

Italija(2005)

TotalProgram

Stopa aktivnosti 47,10 65,70 51,70 54,50 53,70 57,40 47,80 48,90Stopa zaposlenosti 45,60 25,90 44,10 43,30 46,90 61,10 56,30 52,40Stopa zaposlenosti: žene * 38,80 425,00 35,00 38,80 43,00 47,30 43,80Zaposlenost po sektorima (%)Poljoprivreda 58,47 4,90 4,00 16,40 5,30 5,30 12,30Industrija 13,52 26,10 22,30 10,50 25,80 32,40 27,70Usluge 18,24 69,00 69,70 73,10 68,90 62,30 55,50Stopa nezaposlenosti * 14,10 14,20 23,30 32,90 14,90 4,90 8,70 11,70Stopa nezaposlenosti: žene * 17,20 25,10 36,40 18,40 14,00 10,70 13,40


28

istočno susjedstvo. Investicije su usmjerene kako na proizvodnju, zbog mogućnostidecentralizacije u sektoru lake industrije, tako na finansijski sektor.

Italijanski jadranski regioni su uključeni u trgovinske odnose sa zemljama kandidatima ipotencijalnim kandidatima na različite načine. Regioni Veneto, Friuli Venezia Giulia, Marcheand Puglia imaju važne pozicije, naročito u sektorima mašinstva, gume, hemije, minerala,energetike, tekstila i obuće.

Zbog postojećih značajnih strukturalnih problema koji čine proizvodni sistem još manjekonkurentnim, strana trgovinska razmjena zemalja kandidata i potencijalnih kandidatapokazuje deficit u trgovačkom saldu. Srbija, Hrvatska i Bosna i Hercegovina pokazujuznačajne balanse dugovanja. Međutim, neke zemlje, kao što su Albanija, Bosna iHercegovina i Hrvatska, zabilježile su porast izvoznog kapitala nakon otvaranja stranihtržišta.

Primarni izvozni proizvodi zemalja kandidata i pot. kandidata uključuju tekstil (Srbija,Albanija, Hrvatska, Slovenija), obuća (Albanija), koža i proizvodi od kože (Srbija), sirovimaterijali i poluproizvodi (Albanija, Bosna i Hercegovina, Srbija i Hrvatska) prerada drveta inamještaj (Slovenija i Bosna i Hercegovina), hemijski proizvodi (Slovenija, Hrvatska),industrijska mašinerija (Srbija) električne i metalne mašine i alatke (Hrvatska i Slovenija),Brodogradnja (Hrvatska), građevinske mašine (Albanija), prehrambeni proizvodi, pića i duvan(Albanija, Hrvatska), koji se veoma često izvoze nakon prerade za treću stranu.

Isplativa uvozna roba uključuje širok spektar proizvoda, naročito naftu i naftne derivate(Slovenija, Hrvatska), mašine, sredstva za transport i njihove djelove (Bosna i Hercegovina,Hrvatska, Albanija) hemijske i farmaceutske proizvode (Hrvatska), prehrambene proizvode(Bosna i Hercegovina, Srbija) obuću i odjeću (Srbija i Albanija) tekstil (Slovenija, Albanija)električni alat, telekomunikacione proizvode (Slovenija) računarske proizvode (Slovenija)građevinski materijal (Albanija), farmaceutske i kozmetičke proizvode (Slovenija i Hrvatska)plastične materijale (Srbija), namještaj od drveta (Hrvatska, Bosna i Hercegovina).

Tab. 11 – Trgovina

Izvor: Naša obrada podataka nacionalnih zavoda za statistiku i Statističkog aneksa Radnog dokumenta Komisije.Podaci označeni sivom bojom odnose se na cijelu nacionalnu, dok se ostali podaci odnose samo na prihvatljivuteritoriju.

2-2-8- Turizam

Zbog izuzetnog lokalnog prirodnog, umjetničkog i kulturnog nasljeđa kako na evropskomtako na svjetskom tržištu, turizam je potencijalno, jedan od najvažniji sektora unutar oblastisaradnje za razvoj lokane privrede i za zapošljavanje. Zapravo, dok je turizam u italijanskimjadranskim regionima tradicionalno bio jedan od najviše aktivnih i razvijenih sektora privrede,on do danas ostaje marginalna aktivnost u regijama istočnog Jadrana, osim u Grčkoj,Sloveniji i Hrvatskoj.

Na italijanskom dijelu Jadrana godišnje ima oko 20 miliona posjetilaca i preko 100 milionanoćenja. Veneto prima većinu posjetilaca (pokriva 36% toka turista na italijanskom

Albanija Bosna iHercegovina Hrvatska Crna Gora Grčka Slovenija Italija Total

Program

Izvoz (milion €) 479 1.920 3.018 461 14.049 14.397 43.364 77.687Uvoz (milion €) 1.823 5.670 4.539 682 44.047 15.805 27.985 100.551Trgovinski bilans -1344,2 -3.750 -1.521 -221 -29.998 -1.408 15.379 -22.863


29

jadranskom regionu) poslije koje slijedi Emilia-Romagna (koja pokriva 27%) zatim Marche iPuglia (11%).

U periodu između 2003. i 2005. godine došlo je do ravnomjernog porasta u broju posjetilacana italijanskom dijelu Jadrana, ali je došlo do pada u broju noćenja, naročito u 2004-oj što seuglavnom pripisuje smanjenju broja domaćih posjetilaca. Međutim, podaci iz 2005. godineukazuju na oporavak u odnosu na prethodnu godinu, naročito u pogledu broja domaćih istranih posjetilaca koji prevazilazi vrijednosti iz 2003. godine, dok podaci o noćenjimaukazuju na povratak trendu zabilježenom u 2003. godini.

Oblasti istočnog Jadrana nude izuzetno bogatstvo prirodnog i kulturnog diverziteta, pa stogapostoje mnoge mogućnosti ne samo za razvoj primorskog turizma, već takođe i za razvojekološkog, kulturnog i religijskog turizma. Turizam se konstantno razvija u Hrvatskoj,uglavnom vođen nuđenim smještajem, i predstavlja jednu od najvažnijih ekonomskihaktivnosti kao i važan izvor zapošljavanja.

Duž jadranske obale postoje stotine gradova i sela koji mogu obezbijediti osnovni smještaj zaturiste, kao i ograničenu količinu sportskih aktivnosti, zabave, razgledanje i šoping. Poredstarih priobalnih gradova od značaja, kao što su Dubrovnik, Korčula, Trogir, Split, Zadar,Šibenik i Hvar, programska oblast Hrvatske takođe obiluje velikim brojem malih sela koja susačuvala svoj istorijski karakter i tradicije. Hrvatka programska oblast takođe ima i bogatokulturno nasljeđe kao i širok spektar kulturnih zbivanja koja se organizuju tokom godine, odkojih neka privlače strane posjetioce iz mnogo zemalja.

Prihvatljiva oblast je bogata kulturnom baštinom, koja uključuje značajna arheološkanalazišta, kao što je Stari grad Kerkyra, koji je pod zaštitom UNESCO-a, grčke i rimskeruševine na Palaiopoli–u u Kerkyra-u kao i nedavno restaurirana i sređena aheološkanalazišta u mjestima Elea, Doliani i Dimokastro u Thesprotia-i, i Azijatski muzej umjetnosti uKerkyra-i.

Turistički potencijali preovladavaju na primorju, sa prisustvom kako komplementarneinfrastrukture i uglavnom privatnim smještajem. Međutim, smještajni kapaciteti ne uspijevajuda zadovolje potražnju u špicu turističke sezone.

Turizam u zemljama kandidatima i pot. kandidatima (ZK i ZPK) je veoma neujednačen.Zapravo, uprkos širokom spektru mogućnosti u Hrvatskoj je turizam uglavnom skoncentrisanna ljetnji primorski turizam, i u posljednjih nekoliko godina, nautički turizam. U Bosni iHercegovini i Crnoj Gori smještaj u ponudi je veoma ograničen i turistička industrija nijedobro organizovana u smislu obezbjeđivanja sredstava. Međutim, turizam se postepenorazvija ljeti na primorju, skijanje tokom zime, kao i sektori turizma u prirodi u Crnoj Gori kojaje jedna od najprivlačnijih regiona istočnog Jadrana, ekološki nezagađena. Turizam setakođe sporo razvija u Bosni i Hercegovini. Trenutno turističko prisustvo u Albaniji, s drugestrane je prilično uzgredno: strani turizam nije mnogo promovisan, dok postoje mnogialbanski emigranti koji dolaze za vrijeme odmora na obalu tokom ljeta.

Turizam (bilo da se radi o ekološkom, kulturnom, sportskom ili primorskom) je svakako jedanod sektora sposoban da pokrene razvoj zemalja istočnog Jadrana i eksploataciju njihovihsredstava. Neophodno je promovisati strana potraživanja, ojačati i učiniti smještaj i njegovekvalifikacije širim, kao i razviti integrisane paket aranžmane (naročito koji se tiču zelenihaktivnosti) koji redukuju sezonsku potražnju. Problemi u turističkom sektoru, pored visokogsezonskog karaktera, uključuju siromašnu turističku infrastrukturu u unutrašnjim oblastima,nizak marketing kulturnog nasljeđa i nedostatak razmjene informacija u turističkoj industriji ikooperativnom marketingu. Usmjeravanje na specifične tipove turizma, kao što su sportski i


30

kongresni turizam, kulturni turizam, seoski turizam, lovački turizam i gastronomski turizam,može produžiti turističku sezonu i usmjeriti ga.

Potražnja i tokovi domaćeg turizma na Jadranu zavise od rastuće upotrebe ekonomskih ikulturnih odnosa kao i pozitivnih prednosti za uključene zemlje. Konstantna potreba zaulaznim vizama za mnoge zemlje je važna prepreka razvoju turizma. Pored toga, turizam izZK i ZPK ka Evropi je i dalje sekundarna pojava i uključuje samo neke slojeve populacije,uglavnom one iz srednje visokog socio-ekonomskog i kulturnog staleža koji stanuju uglavnim velikim gradovima gdje je više ukorijenjeno postojanje turističkih agencija ioperatera. Tokovi su uglavnom usmjereni ka turističkim lokacijama u susjednim zemljama,mada Italija ima visoku poziciju među glavnim stranim turističkim destinacijama, naročito zacrnogorske i hrvatske turiste od kojih ovi drugi uglavnom posjećuju sjeveroistočne italijanskeregije, naročito Veneto, Friuli Venezia Giulia i Emilia-Romagna. Uopšte gledano, destinacijesu uglavnom kulturne, priobalne i prirodne lokacije i takođe, u slučaju hrvatskih turista, banjei mjesta religioznih hodočašća. Očigledno je da razvoj turizma iz ovih zemalja je suštinskipovezan sa ukupnim ekonomskim napretkom.

Hrvatske destinacije su od primarnog značaja u turističkim tokovima ka ZK i ZPK, u kojimaprogramska oblast prihvata gotovo 50% svih stranih posjetilaca koji u nju dolaze. Stranituristi, uglavnom njemački (20%) i italijanski (15.6%), predstavljaju više od 80% svihposjetilaca u Hrvatskoj.

Tab. 12 – Turistički tokovi i smještajni kapaciteti (samo prihvatljive oblasti)

Dolasci NoćenjaBrojraspoloživihkreveta

Ukupno Stranci Ukupno StranciAlbanija 182.000 42.000 588.000 146.000 8.500Bosna i Hercegovina 273.913 75.953 596.686 351.326 11.587Hrvatska 8.978.522 7.881.197 49.452.175 44.935.322 883.332Crna Gora 791.096 263.082 5.121.324 1.558.748 117.428Grčka 281.688 194.274 1.867.453 1.599.401 18.222Slovenija 152.323 91.114 429.223 227.703 80.724Italija 19.526.069 7.568.677 100.489.809 35.447.416 1.384.989Izvor: Naša obrada podataka nacionalnih zavoda za statistiku i Statističkog aneksa Radnog dokumenta Komisije.Podaci označeni sivom bojom odnose se na cijelu nacionalnu, dok se ostali podaci odnose samo na prihvatljivuteritoriju.

2-2-9- Infrastrukture i pristupačnost

Trenutno već postoji visoka razmjena ljudi, roba, kapitala, znanja i tehnologija između dvijeobale Jadrana. Ona je zasnovana na duboko ukorijenjenoj tradiciji odnosa i prihvatljivodobroj infrastrukturi i saobraćajnoj organizaciji.

Pristupačnost italijanskih priobalnih područja je osigurana infrastrukturom koja se sastoji odautoputeva i sistema jadranskih državnih puteva, zajedno sa prugama (sa dobrim produžnimlinijama) koje koriste luka Trieste i Venezia-Mestre na sjeveru i Ravenna, Ancona i Pescara-Ortona za centar. Bari, Brindisi, Lecce i Taranto na jugu Italije igraju kompletnu strateškuulogu u vezama sa jonskom obalom i odavde se proteže koridor preko Mediterana odGiblartara do Turske sve do Crnog mora.

Međunarodne navigacione rute igraju značajnu ulogu (iako i dalje ne u punoj snazi) i mogupomoći ekonomski razvoj u italijanskim regijama i u turističkom sektoru. Razvoj pomorskih


31

ruta može obezbijediti rješenje za prekogranični saobraćaj kao i za poboljšanje nacionalnihveza doprinoseći smanjenju drumskom zagušenju naročito na primorskom autoputu blizuglavnih gradova i njihovih linearnih dodataka.

Danas, 62% razmjene robe između Italije i zemalja istočnog Jadrana obavlja se putem mora,32% putem drumova i 6% željeznicom. Od 1999. do 2003. godine, ukupna razmjena jepovećana za oko 30% i drumski transport je porastao za 75%. Mora se naglasiti da jekopnena veza kroz Sloveniju manje efektivna i konkurentna nego veza na sjeveru Alpa kojiprolazi kroz Austriju, kada uzmemo u obzir nedovršene puteve u Sloveniji i željezniceVenezia-Trieste-Ljubljana. Na polju pomorskog saobraćaja, količina prevoza tereta se znatnopovećava svake godine u Luci Koper, koja je važna veza između puteva Jadranskog iJonskog mora, i saobraćajnim rutama intermodalnog koridora V unutar TEN-T mreže.

Na jugu, razmjena se obavlja skoro u potpunosti putem mora (oko 93%) a preostali diodrumovima. Treba naglasiti da u ovom dijelu Jadranskog mora, saobraćajne veze sa Srbijomi Crnom Gorom uglavnom idu preko grčkih luka, a zatim kopnom budući da nije tako lakokoristiti luke na istočnoj obali.

Među ZK i ZPK, Hrvatska ima bolju pristupačnost i važniji razvoj infrastrukture. Drumskamreža je prilično opsežna, iako je uglavnom od regionalnog i državnog značaja, dok jekapacitet luka za nautički i pomorski saobraćaj dobar. Jedna od najvećih pomorskihkomercijalnih saobraćajnih kompanija je locirana u zadarskoj luci i ona je veoma važna zatrajektne veze sa Italijom. Splitska luka ima najveći broj putnika, i zajedno sa dubrovačkomlukom, takođe j veoma važna za trajektne veze sa Italijom. Pored toga, pomorstvo jeprevazišlo recesiju na svjetskom tržištu, mada lučki transport roba i dalje uglavnom zavisi odnormalizacije situacije u unutrašnjosti. Izgradnja glavnih nacionalnih puteva, kao što suZagreb-Rijeka i Zagreb-Zadar-Split, je doprinijela poboljšanju situacije.

Željeznički transport kako putnika tako i robe je uglavnom od lokalnog značaja. Odmeđunarodnog značaja u Hrvatskoj je željeznička linija ka unutrašnjosti od luke Rijeka docentralne i istočne Evrope preko Zagreba.

Aktivnosti vezane za saobraćaj i komunikacije su od velikog značaja za hrvatsku privredu anaročito u kopnenim planinskim regionima i u Dubrovačko-neretvanskoj županiji, kao što jeprikazano podacima o ukupnom broju zaposlenih ljudi, prihodima i preduzetnicima. Transporti sortiranje robe su uglavnom skoncentrisani u kopnenom saobraćaju, priobalnom ipomorskom saobraćaju, i u pomoćnim aktivnostima vezanim za transport.

Bosna i Hercegovina ima prilično dobre pomorske, željezničke i drumske veze kako unutartako i izvan zemlje. Međutim, predviđeno je unaprijeđenje kopnenog transporta, vazdušnihlinija i pomorskog transporta. Modernizacija i izgradnja novih glavnih puteva unutar pan-evropskih koridora (npr. Koridor V koji predstavlja najkraću vezu Jadranskog mora sacentralnom i istočnom Evropom) kao i činjanica da postoje mnoge mogućnosti zaunaprijeđenje veza riječnog saobraćaja, otvaraju mogućnosti za razvoj intermodalnogtransporta duž koridora.

Crna Gora ima kapilarnu drumsku mrežu, čijig se više od 30% sastoji od modernih priobalnihputeva i regionalnih puteva. Željezničke veze su ograničene zbog kratke dužine uglavnomelektrične željezničke mreže. Glavni pristupni put ka regionu, kako roba tako i putnika, jesteiz luke Bar koja ima stratešku poziciju za prilaz Mediteranu.

U skorije vrijeme, istočne jadranske zemlje su se skoncentrisale na izgradnju i modernizacijusaobraćajne infrastrukture; npr. Albanija gradi prvu električnu prugu koja će povezivatiTiranu, Durrës i međunarodni aerodrom.


32

Pored toga, aerodrom na Krfu servisira mnoge čarter letove u jeku sezone, budući da je tovažan aerodrom u zapadnoj Grčkoj tokom godine.

Konačno, moramo pomenuti da projekti u Programu Koridor VIII igraju glavnu ulogu ujačanju pristupačnosti cijeloj oblasti, kao strateška opcija za ekonomsku i socijalnustabilizaciju u zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima i za jačanje odnosa izmeđuItalije i istočnih zemalja.

U ovom kontekstu, jaka multilateralna saradnja predstavlja prvi konkretan odgovor naizgradnju, tehnološku modernizaciju i jačanje saobraćajne infrastrukture, kao i neophodnostda se organizuje saobraćajna logistika.

2-2-10- Istraživanje i inovacija

Inovativni kapaciteti ekonomskog sistema i tendencija investiranja u istraživanje i razvoj(R&D) u programskoj oblasti su sačinjeni, koliko je to bilo moguće, u odnosu na indikatore utematskim oblastima definisanim od strane Evropske komisije (Evropska tabela inovacija -EIS) koji pokazuju nivoe inovacija i troškova istraživanja i razvoja.

Tabela 13 upoređuje, u odnosu na 2003. godinu, italijanske i grčke prihvatljive oblasti saevropskom prosječnom vrijednošću (Evropa 15). Pored toga, ona ističe, u odnosu na 2005.godinu (Evropa 25), nacionalni indeks tri države članice koje učestvuju u Programu.Upoređujući regionalne podatke za 2003. godinu, kontrastne situacije se pojavljuju u grčkim iitalijanskim regijama. Dok prva pokazuje vrijednost nižu od nacionalnog prosjeka, sjevernijadranski italijanski regioni pokazuju više vrijednosti od prosječnih. Podaci koji se odnose na2005. godinu, manje važni budući da se odnose na nacionalnu teritoriju, pokazuju odličnusituaciju Slovenije što se tiče dugoročnog učenja, sa indeksom višim od evropskog prosjeka.

Uzimajući u obzir 2003. godinu, u italijanskim provincijama se inovacije proizvode i koriste uproduktivne svrhe manje nego prosječno u čitavoj zemlji. Ova zakašnjela pozicija mora bitismatrana važnijom kada uzmemo u obzir da je Italija u cjelini i dalje u zaostatku u odnosu naevropski prosjek, uglavnom zbog neodgovarajuće obuke i upotrebe ljudskih resursa, niskepotrošnje privatnog sektora na istraživanje i razvoj, malog broja patenata dostavljenih EPO-u(Evropski biro za patente) u visokotehnološkim sektorima, malog broja inovativnih MSP-a imalog investiranja u početnom kapitalu.

Emilia-Romagna i Friuli Venezia Giulia su najinovativnije regije i takođe su među prvih petitalijanskih regija, dok je inovacija ograničena u provincijama Molise i Puglia.


33

Tab. 13 Regionalna EIS (Evropska tabela inovacija) indikatori konkurentnosti i inovacije.

ThematicArea

Indicators *Veneto *FriuliV.G.

*EmiliaRomagna *Marche *Abruzzo *Molise *Puglia *Italy *Epiro *Ionic

Island *Greece *UE15 **Italy **Greece **Slovenia **UE15

S&E graduates (‰ of 20 - 29 yearsage class) nd 7,2 nd nd 7,7 nd nd 5,7 nd nd nd 11,3 7,4 nd 9,5 11,4Population with tertiary education (%of 25 - 64 years age class) 9,5 9,4 11,8 11,4 11,5 10,6 9,5 10,4 14,3 10,3 17,6 21,5 11,6 20,5 19 21,9Partecipation in life-long learning (%of 25 - 64 years age class) 5,5 6,2 6,4 4,6 4,7 4,5 4,0 4,6 0,7 0,1 1,2 8,4 6,8 3,9 17,9 9,9Employment in medium-high and hightech manufacturing (% of totalworkforce) 10,1 9,9 10,4 7,5 5,9 6,6 3,2 7,4 0,6 0,1 2,2 7,4 7,4 2,0 8,9 6,6Employment in high-tech services (%of total workforce) 2,2 3,3 2,9 1,7 2,3 1,3 1,6 3,0 1,1 0,6 1,8 3,6 2,9 1,8 2,7 3,2Public R&D expenditure (GERD -BERD) (% of GDP) 0,3 0,6 0,5 0,4 0,5 0,3 0,5 0,6 0,9 0,1 0,4 0,7 0,6 0,4 0,6 0,7Business expenditures on R&D(BERD) (% of GDP) 0,25 0,55 0,50 0,14 0,45 0,11 0,13 0,53 0,03 0 0,19 1,3 0,55 0,20 0,90 1,26EPO high-tech patent applications (permillion population) 4,8 4,7 5,6 1,0 1,8 1,5 0,7 6,5 0,7 nd 2,1 31,6 30,3 1,9 8,4 71,3EPO patent applications (per millionpopulation) 109,9 92,6 176,7 55,5 55,0 7,7 8,1 80,6 nd nd 8,3 168,3 74,7 8,1 32,8 133,6SMEs innovation in-house (% ofmanufacturingSMEs and % of servicesSMEs) 0,6 0,8 0,7 0,5 0,4 0,3 0,4 nd nd nd nd nd 28,8 nd 14,9 ndInnovation expenditure (% of allturnover in manufacturing and % of allturnover in services) 0,6 1,0 0,6 0,4 0,5 0,4 0,04 nd nd nd nd nd 2,0 2,1 1,3 ndShare of high-tech venture capitalinvestiment / EVCA nd 1,5 nd nd 0,1 nd nd 0,2 nd nd nd nd 5,3 5,1 5,2 6,3

SME sales of 'new to the firm but notnew to the market' products (% of allturnover in manufacturing SMEs and% of all turnover in services SMEs) 0,3 0,7 0,4 0,3 0,6 0,3 0,4 nd nd nd nd nd nd nd nd ndInternet access/use (family) nd 30,1 36,7 nd 33,3 nd nd 30,8 nd nd nd nd nd nd nd ndInternet access/use (SMEs) nd 7,7 nd nd 4,4 nd nd 5,7 nd nd nd nd nd nd nd nd

Humanresources

Knowledgecreation

Transmission and

applicationof

knowledge

Innovationfinance,

output andmarkets

Izvor: 2003 Evropska tabela inovacija: Regionalni pokazatelji inovacija

Analiza prve tematske makro-oblasti, vezane za kapacitete u obuci ljudskih resursasposobnih da razviju i primijene inovacije, je jedina koja otkriva dobru poziciju italijanskihprovincija u odnosu na italijansku situaciju na nacionalnom nivou.

Što se tiče nivoa sposobnosti za vođenje istraživanja i razvoja (druga tematska oblast)indikatori koji mjere finansijska sredstva uložena u ovaj sektor su niži od nacionalnogprosjeka.

Na osnovu posljednje studije ISTAT-a “Ricerca e Sviluppo in Italia nel 2004” istraživanje irazvoj su uglavnom skoncentrisani u regijama Emilia-Romagna i Veneto. Ove dvije regijepreuzimaju oko 14% ukupnih troškova italijanske programske oblasti i više od 70% R&Dtroškova kompanija.Na osnovu vrijednosti pojedinačnih indikatora, neke italijanske provincije imaju niževrijednosti od prosječnih nacionalnih vrijednosti, dok druge naprotiv, pokazuju niže vrijednostiod prosječnih nacionalnih vrijednosti u sljedećem:

- procentima populacije sa post-srednjoškolskim obrazovanjem,- učestvovanju u dugoročnoj obuci,- odnosu između zapošljavanja u sektorima proizvodnje i visoke tehnologije;

U ostalim slučajevima vrijednosti su prilično kritične.

Sve u svemu, proizvodni sistem u italijanskim provincijama karakteriše dobra kreativnost, alinivo investiranja u istraživanje, razvoj, tehnologiju i naročito udio troškova preduzeća jenizak, najviše zbog karaktera proizvodnog sistema gdje preovladavaju uglavnom mala isrednja preduzeća sa niskom sklonošću ka inovativnim investiranjem.

Informacije sakupljene o zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima nisu sasvimhomogene sa regionalnim indikatorima iz Evropske tabele inovacija, što znači da nije


34

moguće napraviti poređenje sa drugim zemljama. S druge strane, podaci predstavljeni odstrane korištenih izvora su prilično nepotpuni, što definisanje okvira za istočno-jadranskezemlje čini teškim. Međutim, podaci ipak ističu poziciju Hrvatske koja je bolje opremljena,više koristi Internet pristup, više investira, što se pokazuje u BDP-u, u ljudskim resursima iima dalje centre za istraživanje i tehnologiju.

Tab. 14 Informacije R&S, ICT

* Izvor: Radni dokument Komisije 2006 – Programski izvještaj** Izvor: Grupna baza podataka rodne statistike Svjetske banke*** Izvor: Upotreba kompjutera - Internet u školama u Evropi, Kratka informacija o Sloveniji, EC 6/2006.

Uopšteno gledano, kada je u pitanju saradnja između dvije obale na polju istraživanja,razvoja i inovacija za zajednički transfer znanja na poljima kulture, životne sredine, javnihslužbi, navodi se Jadransko-jonska inicijativa (AII).

Ova inicijativa, stvorena tokom Konferencije o razvoju i bezbijednosti Jadrana održane uAnkoni 2000. godine, uz učešće Italije, Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Grčke,Slovenije, Srbije i Crne Gore, ima za cilj jačanje regionalne saradnje u sektorima krucijalnimza proces evropskih integracija i razvoj Jadransko-jonskog basena. Među njima, najvažniji sukultura i saradnja među univerzitetima. Oni čine čvrstu osnovu za procese transformacije iekspanzije u raznim ekonomskim i socijalnim sektorima i na nivou institucionalne saradnje.

2-2-11- Vladavina i izgradnja kapaciteta

Kao što je već poznato, specifična svrha Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) daunaprijedi efikasnost spoljašnje pomoći Zajednice, predviđa da pomoć zemljamakandidatima i potencijalnim kandidatima ima za cilj podršku procesima objedinjavanjademokratskih institucija kroz sve reforme (u ekonomiji, državnoj upravi, u sektorima ljudskih iprava manjina) neophodne za uspostavljanje uslova za usklađivanje sa Evropskomzajednicom.

Uzimajući u obzir gore navedeno, prikazan je kratak plan okvira gdje je evidentno da zemljekandidati i potencijalni kandidati trebaju više institucionalnih reformi, kao što je dato uposljednjim dokumentima iz Komisije i drugih kvalifikovanih institucija.

Međutim, što se tiče država članica, proces institucionalnog objedinjavanja koji je strogovezan za ciljeve konkurencije i kohezije, i dalje predstavlja prioritet za standardnu politiku ipolitike podrške. Ovo je evidentno za Italiju (QSN 2007-2013) gdje modernizacija i razvojkapaciteta i nadležnosti državne uprave igraju glavnu ulogu da otvorenost i mogućnostizvođenja intervencija, kao i za pokretanje boljih uslova konkurencije robe, državnih službi ikapitala, budu implementirani u punom zakonskom kontekstu.

U posljednjih nekoliko godina zemlje kandidati i potencijalni kandidati su postigle značajannapredak zahvaljujući tekućem procesu evropskih integracija. Naročito, Hrvatska je završilaprvu fazu procesa pristupanja te je sada angažovana u fazi implementacije. I dalje supotrebni važni napori da se ohrabri prenos na lokalne nivoe, pored opštih aktivnosti koje

Albanija Bosna iHercegovina Hrvatska Crna Gora Srbija Slovenija

Državni trošak u ljudskim resursima (% BDP-a)* 2,9 na 4,2 na 3,8Državni R&D trošak (% BDP-a)* na na 1,1 na na 0,6Internet pristup/upotreba po porodicama (%)* na 6,6 na na 54Internet pristup/upotreba na 100,000 stanovnika** 9 39 228 56Br. personalnih računara na 1,000 stanovnika** 11 na 171 61Br. sigurnih internet službi ** 0,6 3,9 32,4 0Br. škola povezanih na internet (%)** na na na 99***

104361,170


35

imaju za cilj stvaranje administrativnog aparata nezavisnog od uticaja politike i kvalifikovanjeljudskih resursa.

Reformski procesi u drugim zemljama koje učestvuju u Programu, su manje napredne iakosu uvedene značajne promjene u organizaciji državne uprave. Uopšte, više investicije ufinansijske i ljudske resurse čine se neophodnim, ali takođe i veća pažnja na specifičneokvire, kao one vezane za transparentnost i odgovornost, pravdu i unutrašnju bezbijednost,naročito kada je u pitanju borba protiv korupcije i kriminala.

Takođe, i dalje postoji potreba da se pokrene ili okonča proces reforme u drugim strateškimokvirima za razvoj politika u zemljama kandidatima i pot. kandidatima, naročito u vezi sapovećanje privlačnosti za strana ulaganja.

Izvještaj OECD-a “Napredak u reformi politika za poboljšanje investicione klime ujugoistočnoj Evropi” (2006), je komparativna analiza napretka procesa reformi i postignutihrezultata, blisko povezana sa kapacitetima za privlačenje domaćih i naročito stranihinvesticija u odnosu na devet zemalja među onima koje učestvuju u Programu (poredBugarske, Rumunije, Makedonije i Moldavije). Evaluacija je sprovedena uzimajući kaoreferencu izvjestan broj političkih okvira (koje su identifikovale i razmijenile vlade različitihzemalja i OECD) na osnovu čega je opisan napredak reformskih procesa.

Okviri uzeti u obzir, za razvoj niza specifičnih indikatora su:

· Investiciona politika: Budući da direktne strane investicije predstavljaju pokretačkusnagu za ekonomski razvoj i i stvara pozitivan uticaj za tehnološki transfer, razvoj novihkarijera, kao i porast u zapošljavanju, oporezivanju, izvozu i sektoru kapitala.Što se tiče ovog specifičnog okvira, izvještaj pokazuje sljedeće:

Investiciona politika je jedna od najnaprednijih dimenzija političkih reformi ujugoistočnoj Evropi. Svaka zemlja je stvorila liberalan režim da bi privuklastrane investicije, i obezbjeđuje jednak tretman stranih i domaćih investitora(nacionalni postupak),garantuje protiv ekspropriacije i slobodnog transverasredstava. Izuzeci u nacionalnom postupanju su znatno smanjeni.Posljednje pitanje u ovoj oblati tiče se vlasničkih prava: zastarjeli zemljišniregistri i nazivi, povraćaj nacionalizovanog vlasništva, i u nekimslučajevima, pravo kupovine zemljišta. Takođe mora biti ojačanosprovođenje prava intelektualnog vlasništva.

· Promovisanje i olakšavanje investicija: tj. Kapacitet za izgradnju atraktivne slikezemlje za strana ulaganja i izvršenje aktivnosti za olakšavanje investiranja.

Što se tiče ovog aspekta, izvještaj naglašava:

Mnoge zemlje su poboljšale svoju poslovnu sredinu, ali region u cjelini idalje trpi od lošeg imidža. Razvijenje marketinških vještina i učenje o tomekako promovisati region kao atraktivnu destinaciju za strana ulaganja bićeključni prioritet u narednim godinama.

· Poreska politika: S obzirom da su domaći i strani investitori osjetljivi na uticajefiskalnog sistema, on mora biti transparentan i bez diskrecijske moći i samovolje.


36

Zemlje u sjeveroistočne Evrope su postavile atraktivnu poresku politiku izakonodavne okvire sa niskim poreskim stopama za preduzeća koje sekreću od 9 do 20%. U cjelini, region je implementirao velikodušne režimežalbi; većina zemalja dozvoljava kompanijama da prenose gubitke, u skladusa međunarodnim standardima. Pored toga, one su razvile širokesporazumne poreske mreže, koje se i dalje šire. Međutim, poreska upravau regionu ostaje i dalje slaba. Uprave za prihod nastavljaju da funkcionišusa nedovoljnim budžetom i osobljem.

· Antikorupcijski i poslovni integritet: Korupcija predstavlja najvišu prepreku zainvestiranje.

Što se tiče ovog pitanja, izvještaj naglašava:

Antikorupcijski i poslovni integritet je jedna od slabijih dimenzija politika ujugoistočnoj Evropi. Iako postoje zakoni i institucije za borbu protivkorupcije, i dalje postoji malo dokaza o sprovođenju. Postoji premaloistraga, krivičnih gonjenja i presuda za korupciju. Korupcija u porezima icarinama je smanjena usmjeravanjem administrativnih procesa.Javne/privatne konsultacije bi pomogle da se pročisti sistem i poboljša slikaregiona.

· Politika konkurencije: Tiče se konkurentnosti kao uslova za jaku i transparentnuekonomsku sredinu koja je sposobna da prihvati investitore.

Što se tiče ovog aspekta, izvještaj naglašava:

Politika konkurencije u regionu je i dalje u ranom stadijumu razvoja. Vlastiširom regiona treba da budu ojačane dovođenjem više stručnjaka iobezbijeđivanjem odgovarajućih budžetskih sredstava. Nekoliko organanadležnih za konkurenciju u regionu i dalje nisu nezavisne (Molavija, CrnaGora) ili nemaju sankciona ovlaštenja (Hrvatska, BJR Makedonija i Srbija).

· Trgovinska politika:kao instrument rasta i razvoja:

Što se tiče ovog aspekta, izvještaj OECD-a naglašava:

Zemlje u regionu su dobro integrisane u globalni sistem trgovinskihsporazuma. Sve zemlje su članice STO-a, osim Bosne i Hercegovine, CrneGore i Srbije. Gotovo sve zemlje imaju koristi od neograničenog pristupaEU tržištu putem Autonomnih trgovinskih mjera, SSP-a i Evropskihsporazuma. Na regionalnom nivou, postoji bilateralna mreža Sporazuma oslobodnoj trgovini. Glavne prepreke trgovini u regionu su njene velikeprepreke koje nisu poreske prirode, kao što su tehničke, sanitarne ifitosanitarne.

Što se tiče pitanja životne sredine11, svi procesi usklađivanja sa evropskim pravom su u toku,iako su zemlje kandidati i potencijalni kandidati u zaostatku. Hrvatska je preduzela pozitivne

11 COM(2006) 649 – Strategija proširenja I glavni izazovi 2006 – 2007 uključujući I dodati specijalni izvještaj okapacitetima Evropske unije da integriše nove članice.


37

korake ka poboljšanju kvaliteta vode i vazduha, zaštiti životne sredine, hemijskih proizvoda, igenetski modifikovanih organizama. Administrativni kapaciteti na polju životne sredine trebada budu unaprijeđeni.

U vezi sa gore pomenutim, Programa predstavlja konkretnu mogućnost za zemlje upristupanju da se pozabave nekim problematičnim oblastima koje su zajednički izdvojene.

Potencijal za razmjenu iskustava i prakse može predtsviti korisne smjernice za definisanjepravnih i standardnih okvira i za dovršavanje procesa pripajanja. Ovo se naročito odnosi naadministrativne procese vezane za zakazivanje i planiranje inicijativa i dobijanje većinefinansijskih sredstava iz fondova i programa Evropske unije za podršku pretpristupanja tj.pristupanja u bliskoj budućnosti.

2-3- SWOT ANALIZA

SWOT analiza je sprovedena za gore pomenute aspekte i teme koje su upotrijebljene zakarakterisanje okvira Programa:

-životna sredina-teritorija, infrastruktura i dostupnost-demografija-privreda-tržište rada-trgovina-turizam-istraživanje i inovacija

Pregled teritorijalnih i socio-ekonomskih karakteristika oblasti na objema stranamaJadranskog mora ukazuje na neke prioritetne aspekte čija kompleksnost otkriva prednosti islabosti, koje su u mnogim slučajevima slične zemljama istočnog i zapadnog Jadrana.

S tačke gledišta prostornog razvoja, upotrebe prirodnih resursa i posljedičnog opšteg stanjaživotne sredine, postoji razlika u šemama naseljavanje između EU članica i ZK i ZPK savisokom prosječnom gustinom naseljenosti u EU članicama i rjeđom gustinom naseljenosti uZK i ZPK. Takođe postoje i različiti intenziteti u šemama razvoja. Na zapadnoj straniJadrana ovo je rezultiralo visokim nivoom urbanizacije. Duž priobalne teritorije evidentan jegubitak ekološkog kontinuiteta kao i pritisak na životnu sredinu, naročito tamo gdje postojivelika koncentracija turizma i proizvodnih aktivnosti (naročit pritisak i udar na zajedničkevode jadranskog ekosistema potiče od rijeke Po).

ZK i ZPK su zadržale prirodnije stanje životne sredine, ali teže da zatvore prazninu u razvojučime se stvaraju novi pritisci na na teritoriju u odsustvu adekvatnih pravila i planiranja. Poredtoga, unutrašnja migracija stvara veliko povećanje urbane populacije. Ovo može ugrozitiprirodne resurse i ravnotežu u životnoj sredini, koja je u nekim slučajevima, već narušenazagađenjem vode, vazduha i zemlje.U oba slučaja, međutim, jedinstvena snažna tačka jeste široko prisustvo prirodnih i kulturnihresursa.

Dražave članice, a naročito italijanske provincije, odlikuju se kompleksnom i visokohijerarhijskom infrastrukturnom mrežom koja može podržati visok nivo saobraćajnih potreba.


38

Gustina mreža je, međutim, slaba tačka zbog svog uticaja na ekološki kontinuitet i velikistepen zagađenja.

Na teritorijama ZK-a i ZPK-a, drumska i željeznička infrastruktura je slaba tačka, koja unekim slučajevima, ozbiljno koči ekonomski razvoj lokalnih zajednica.

Demografski gledano, postoji srednji porast i u EU članicama i ZK i ZPK, iako postoji jasnarazlika u strukturi starosne piramide. U EU članicama procenat starijih ljudi je veći i strenjepopulacije utiče na teret zavisnosti.

Što se tiče proizvodnje i ekonomskog konteksta, kao i tržišta rada situacija se veomarazlikuje između država članica i ZK-a i ZPK-a, koja je nehomogena u oba slučaja. Uzemljama istočnog Jadrana ekonomski oporavak se odvija rapidno, dok se italijanskeprovincije i dalje trude da prevaziću ekonomsku stagnaciju iz prvih nekoliko godina ovogvijeka.

Stopa zapošljavanja cijele programske oblasti iznosi 52% od prosjeka, ali teritorije ZK-a iZPK-a su znatno ispod prosječne vrijednosti. Što se tiče konkurentnosti proizvodnogsistema, kao i kapaciteta koji garantuju zapošljavanje, rizici su zajednički za ova dvateritorijalna sistema: s jedne strane EU članice, naročito italijanske provincije, nisu u stanjuda pokažu dovoljno inovacija zbog toga što, između ostalog, nedostaju privatna i državnaulaganja u istraživanje i razvoj, S druge strane, ZK i ZPK su i dalje blisko vezane zatradicionalnu ekonomiju koju karakteriše zaostatak u razvoju sektora usluga.

Ove dvije grupe, stoga, moraju da teže povećanju ulaganja u istraživanje, razvoj i tehnološkeinovacije, i da ojačaju i unaprijede svoju infrastrukturu koja sada predstavlja najvećuprepreku njihovoj konkurentnosti.

Zaključak je da postoje velika nepokretna sredstva koja se mogu upotrijebiti u koristnapretka, i postoji veliki potencijal za promjene, stimulisanje i privlačenje kapitala, tehnologijekvalifikovanog rada.

Promovisanje razvoja u raznim djelovima programske oblasti, iako su one različite u svojimkarakteristikama, zahtijeva punu i produktivnu upotrebu njihovih resursa, što je mogućejedino eliminacijom svih prisutnih prepreka i neuspjeha.

SWOT analiza ističe kvarenje dijelova postojećih sredstava, kao što je životna sredina koja jepod ogromnim pritiskom naselja i proizvodnje, kulturnog nasljeđa koje je veoma vrijedno alinedovoljno čuvano i korišteno, i infrastruktura, naročito saobraćajna. Pored toga, ljudskipotencijali nisu dovoljno iskorišteni, budući da čak i oni adekvatno kvalifikovani ne nalazeodgovarajuće zaposlenje u naučnim i tehnološkim sektorima, takođe i zbog slabih vezaizmeđu obuke i produktivnih sistema.

Uslovi upravljanja, usklađivanje zakonskog okvira i planiranje i upravljanje teritorijama imajuzajedničke i raširene slabe tačke u državama članicam i u ZK i ZPK, koje se malo razlikuju.

Tab. 15 – SWOT Analiza

1. ŽIVOTNA SREDINA

PREDNOSTI SLABOSTIDovoljno dobar kvalitet vazduha unutar urbanih oblasti Značajan uticaj na životnu sredinu proizveden

mehaničkim ribolovom i poljoprivredom

Prisustvo oblasti koje karakteriše znatan biodiverzitet Snažan pritisak na kvalitet voda od strane Poljoprivrede,Industrije i lučkih aktivnosti (naročit pritisak rijeke Po)


39

Smanjenje u urbanim oblastima, tradicionalnihatmosverskih zagađivača

Urbane oblasti koje su iznad svega zagađene drumskimsaobraćajem i fabrikama koje griju.

Povećanje sortiranog sakupljanja urbanog čvrstogotpada

Kritičnost životne sredine u urbanim oblastima zbogporasta populacije i posljedičnog povećanja saobraćaja iotpada (uglavnom PCC)

Tendencija smanjenja proizvedenog otpada Prisustvo osjetljivih sredina koje su podvrgnute izvjesnimuticajima iz ljudskih naselja

Sistem zaštićenih oblasti je u ekspanzijiJednodimenzionalna urbanizacija duž obale: gubitakbiodiverziteta, fragmentacija ekosistema, kohezija(Italija)

Obilje vodenih površina i izvora Unutrašnje oblasti sa problemima hidrogeološkenestabilnosti

Kulturna baština – materijalna i nematerijalna – sajakim karakteristikama identiteta

Prisustvo priobalnih industrijskih i energetskih fabrikakoje emituju gasove u atmosveruZanemarljiv doprinos obnovljivih sredstavaNedovoljan kanalizacioni sistem i sisemi zakanalizacionu obradu

MOGUĆNOSTI PRIJETNJEPrisustvo dovoljhih vodenih resursa Nizak nivo efikasnosti sanitarnih infrastruktura u

periodima većeg turističkog pritiskaPovećanje finansijskih javnih sredstava za podsticanjeupotrebe obnovljivih izvora energije Zagađeni otpad intenzivnog uzgoja na farmama

Prošireni prirodni resursi (šume, lagune, ekosistemi,itd) koji su i dalje jedva ograničeni i zaštićeni

Rastuća količina otpadnih voda koje se ispuštaju upovršinske i podzemne vode zbog uticaja ljudskognaseljavanja na teritoriji

Prisustvo pejzaža i kulturne baštine koji mogu bitiunaprijeđeni intervencijama rekvalifikacije životnesredine

Dodatno povećanje drumskog, naročito teretnog,saobraćaja duž priobalne infrastrukture

Stabilnost smanjivanja proizvodnje čvrstog urbanogotpada Trend efekata staklene bašte na klimu

Povećati zaštitu i proširenje morskih i kopnenihzaštićenih oblasti

Povećanje jaza između urbanog menadžmenta i pritiskasmještaja u zonama masovnog turizma

Saradnja za očuvanje, upravljanje i praćenjeteritorijalnih resursa i prevencija rizika

Rapidno povećanje urbane populacije sa intenzivnomeksploatacijom prirodnih resursa i rizikom za zdravljeljudi

Sklonost proširenju zaštićenih prirodnih oblasti Uticaj turizma na osjetljive prirodne i istorijske resurse

Mogućnost intenziviranja razvoja obnovljivih izvoraenergije, naročito u Albaniji

Snažan pritisak na prirodnu i kulturnu sredinu od stranenekontrolisane graditeljske aktivnosti

2. TERITORIJA – INFRASTRUKTURA – DOSTUPNOST

PREDNOSTI SLABOSTIPovoljan geografski položaj Nedostatak drumske mreže, oskudna pristupačnost,

koja je takođe i posljedica rata (ZPK)Bogatstvo naselja na različitim nivoima polariteta:dobra dostupnost (EU članice)

Nedovoljne saobraćajne veze i nedovoljna logistika,naročito u Albaniji

Kulturno nasljeđe – materijalno i nematerijalno – sasnažnim crtama identiteta Neizbalansiran regionalni razvoj u prihvatljivoj oblasti

Sredstva za teritorijalno, urbanističko i sektorskoplaniranje (EU članice)

Neadekvatno planiranje za održavanje i unaprijeđenjearheoloških nalazišta i istorijskih spomenika


40

Mreže i kulturne razmjene između programskihzemalja

MOGUĆNOSTI PRIJETNJENapredak u prostornom i strateškom planiranju Dalji porast drumskog saobraćaja, uglavnom teretnog

(Italija)

Promovisanje istorijskog i kulturnog nasljeđa Rapidan porast urbanizacije sa rizikom ugrožavanjaprirodnih resursa (ZK /ZPK)

Unaprijeđenja u unutrašnjoj povezanosti ZK-a i ZPK-apogoduje upotrebi luka

Nedovoljna državna finansijska sredstva za zahtjeveinfrastrukture

Važna uloga luka i povećanje u trgovačkompomorskom transportu robe bi omogućili smanjenjedrumskog saobraćaja, naročito u italijanskomjadranskom regionu.

Uticaj turizma na osjetljive prirodne i istorijske resurse

2. DEMOGRAFIJA

PREDNOSTI SLABOSTIKonstantno povećanje prosječne dužine života Povećanje broja klasa starijih ljudi (članice)Snažna incidenca mladih ljudi (Albanija) Iseljavanje iz planinskih i marginalizovanih oblasti

Izolacija i neadekvatni uslovi života na ostrvimaMigratory fluxes of youth (PCC)

MOGUĆNOSTI PRIJETNJEDinamika u trendu rasta

Stabilizacija unutrašnjih tokova iz godina sukoba(ZPK) Rapidan i nekontrolisan porast gradske populacije(ZPK)

3. EKONOMIJA I TRŽIŠTE RADA

PREDNOSTI SLABOSTIPorast BDP-a u mnogim ZPK Smanjenje BDP-a u nekim italijanskim provincijama

Porast stopa zaposlenosti (Italija)

Economska struktura i dalje okrenuta tradicionalnimsektorimaZastarjela tehnološka sredstva i niska tehnološkaproizvodnja

Jadransko more kao sredstvo ekonomskemeđunarodne i regionalne saradnje

Narušeni poslovni infrastrukturni sistemi zbog ratnihkonflikata (ZPK)Nedostatak klastera i povezanih MSP-aSlabost proizvodnog sektora, naročito u Albaniji

Potencijalni komplementarni aspekti u demografskim iposlovnim tendencijama na objema obalama

Visoke stope zapošljavanja (ZK/ZPK i neke oblasti EUčlanica)Neadekvatne veze između obrazovnog sistema i tržištarada

MOGUĆNOSTI PRIJETNJE

Porast na globalnom nivouPremještanje u procesima modernizacije i adaptacijapravnog/administrativnog sistema u procesima trendarasta (ZPK)

Kraj ratnih sučeljavanja (ZPK); početak procesanormalizacije

Porast sive ekonomije i neregularnih poslova, takođepovezanih sa eksploatacijom ilegalnih imigranata

Napredak procesa usklađivanja sa EU politikama(ZK/ZPK) Mlada populacija koja treba da stupi na tržište rada

Prisustvo produktivnih specijalizacijaUnaprijeđena zajednička pristupačnost tržištu radaZajedničko privlačenje stranih ulaganjaNiski troškovi i široka radna ponuda, sa kapacitetimaza učenje, naročito u Albaniji

4. BIZNIS I TURIZAM

PREDNOSTI SLABOSTIPotencijal rasta trgovačkih tokova među državama Deficitaran trgovački balans


41

unaprijeđen novim sporazumimaPovećanje trgovine između Italije i istočnojadranskihzemalja Rastuća kompleksnost trgovačkih režima

Pozitivan trovinski balans (italijanske provincije) Greške u merketingu turističkog proizvoda koji nenaglašava šta teritorija nudi

Povećanje izvoza iz nekih ZK/ZPK Nedostatak prijemnih strukturaPotvrđene turističke destinacije (Grčka)Snažan rast turizma, naročito u Hrvatskoj Niska kvalifikacija i organizacija ponudeKomparativna prednost u turizmu vezana za prirodne,kulturne i antropološke resurse (cijela programskaoblast)

Zagušenje masovnim turizmom u nekim regionimaSezonski karakter turizmaSlaba horizontalna i vertikalna integracija

Obogaćivanje kulturnih aktivnosti u okviru slobodnogvremena

MOGUĆNOSTI PRIJETNJEOtvaranje novih tržištaJačanje finansijskih instrumenata (Venture capital,Business angels, Seed capital, garantni fondovi)Stvaranje pogodnih uslova za poslovni razvoj krozrazvoj poslovne infrastrukture i klastera kao ipovezivanje MSP-a

Unutrašnja konkurencija u oblasti istočne Evrope usektoru turizma

Unaprijeđenje infrastruktura i mrežaStvaranje zajedničkog turističkog i kulturnog prostoraPoboljšavanje prisustva resursa u sektoru turizma,naročito u AlbanijiUnaprijeđenje dobrostanja u oblasti istočne Evrope iposljedično povećanje kupovne moćiSpajanj saobraćajne regionalne saradnje

5. ISTRAŽIVANJE I INOVACIJE

PREDNOSTI SLABOSTIDobar položaj Italije u visokom obrazovanju iraspoloživosti kvalifikovanih ljudskih resursa

Niska ulaganja u R&D u nekim EU članicama u odnosuna evropski prosjek

Dobar položaj nekih italijanskih regiona (Emilia-Romagna, Friuli Venezia Giulia i Veneto) u R&Daktivnostima

Oskudni kapaciteti preduzeća da investiraju uistraživanje (italijanske provincije)

Prisustvo univerziteta i istraživačkih centara u različitimurbanim centrima

Slaba saradnja između privatnog sektora i institucija zaistraživanje i razvoj (italijanske provincije)Mala upotreba interneta u porodicama (ZPK)

MOGUĆNOSTI PRIJETNJEPrisustvo inicijativa saradnje između dvije obale na poljuistraživanja i razvoja Gubitak konkurentnosti (članice)

Dinamika u infrastrukturama (ZK/ZPK)Nadogradnja studija i istraživanja sprovedena upreglednom periodu programiranja, naročito u Italiji –Albaniji.

2-4- PRETHODNO ISKUSTVO SARADNJE U JADRANSKOJ OBLASTI

1990. godine Komisija je pokrenula INTERREG I Inicijativu sa sljedećim osnovnim ciljevima:(i) promovisati ekonomski razvoj i (ii) jačati integraciju. Prvi cilj se odnosio na podrškugraničnim oblastima, da se olakšaju njihovi zasebni razvojni problemi. Drugi cilj je biopromovisanje prekograničnih mreža.

Iz tog razloga, inicijativa je uključivala prekograničnu saradnju kako unutar EU tako i sazemljama van EU centralno-istočne oblasti. Transnacionalna saradnja je je uvedena samosa INTERREG II Programom (1994-1999), a kasnije je potvrđena u INTERREG III Programu


42

(2000-2006).

Odnos između zemalja uključenih u Program potiče od prije mnogo godina. Ove zemlje suod 60-tih sarađivale u cilju rješavanja zajedničkih.

U programskom periodu 1994-1999, program pomoći je sproveden sa INTERREG II,uključujući prekogranične teritorije nekih zemalja. Prošla iskustva su otkrila je veliki brojprojekata u prošlim pogramima sprovedeno u sektorima institucionalne saradnje ikomunikacija i Program je bio okarakterisan ograničenom veličinom preduzetih projekata(više od pola imalo je sredstva ispod 150,000 eura), kao i niskim stepenom prekograničnesaradnje. Ovo je rezultat različitih elemenata, kao što je teškoća nalaženja partnera i različiteadministrativne procedure koje treba ispuniti pri uvođenju projekata u zemlje.

U periodu 2000-2006 bilo je različitih programa saradnje u jadranskoj oblasti i/ili izmeđuzemalja učesnica IPA Jadranskog CBC programa. Jedna od najvažnijih inicijativa saradnje jebio INTERREG IIIA program. INTERREG IIIA Jadranski prekogranični program 2000-2006,uz odobrenje CARDS Uredbe, postao je glavni finansijski i referentni instrument zaprekograničnu saradnju između Italije i zemalja istočnog Jadrana.

U periodu 2004-2006, instrumeni saradnje su bolje koordinisani kroz stvaranje “Susjedskihprograma”, koji su predlagali implementaciju zajedničkih projekata prekogranične saradnje.

INTERREG IIIA Jadranski prekogranični program – Jadranski novi susjedski program(ANNP) Interreg–Cards/Phare je najveći program saradnje koji uključuje jadransku oblast.

Najvažnija naučena lekcija iz programskog perioda 2000-2006 može se sumirati u zaključkuda efikasna prekogranična saradnja može biti postignuta samo punom simetrijom, kako usmislu upravljanja tako i u smislu finansijskih sredstava.

Program Italija-Albanija INTERREG IIIA (2000-2006) sa više od 80 finansiranih projekata jevažan dio jadranske saradnje. Značajna dodata vrijednost u oblasti Programa je je datadefinisanjem strateških ciljeva i zajedničkih prioriteta sa albanskim i italijanskim vlastima,imajući na umu strateške smjernice Komisije u pitanjima saradnje. Bitno je istaći, izrazprograma u programskom ciklusu 2000-2006 je postavio susjedski pristup, pri čemu je većobezbijeđen zajednički proces odlučivanja i sposobnost davanja adekvatne podrške upokretanju novih oblika prekograničnih odnosa.

Prekogranična saradnja između Italije i Albanije, započeta 1994. godine je učvršćena naosnovu mišljenja lokalnih zajednica o legitimnim korisnicima službi koje su obezbijedileodgovarajuće lokalne i centralne uprave.

U programskom periodu 2000-2006, INTERREG IIIA Italija-Slovenija promovisao je održivirazvoj prekogranične oblasti i integraciju teritorije, kako bi se prevazišla izolacija kojakarakteriše ovu oblast. Srednjoročna evaluacija je otkrila da je Program razvio odgovarajućustrategiju, naročito za životnu sredinu i održivi razvoj (naročita pažnja je poklonjenapokretanju procesa prekograničnog teritorijalnog planiranja, uključujući pomorske aspekte,kao i implementaciji zajedničkih sistema za praćenje životne sredine), zajednički razvojturizma, kulturnu baštinu i aktivnosti podrške kompanijama primarnog sektora. Međutim,pokazalo se da su projekti za podršku MSP ograničeni, uprkos njihovom velikom značaju.Što se tiče transporta, mnogo težine je dato prekograničnom drumskom sistemu, kao ikamionskim parkovima od prekograničnog značaja kao i lukama. Nisu pokretani projekti zapoboljšanje javnog transporta i aerodroma.


43

Godine 2004-te, Slovenija, Hrvatska i Mađarska razvile su trilateralni program prekograničnesaradnje nazvan Susjedski program Slovenija-Mađarska-Hrvatska 2004-2006 da bi se boljepripremile za implikacije proširenja ojačale dobre odnose između tri susjedske zemlje. Ovajprogram je obezbijedio osnovu za razvoj i implementaciju zajedničkih projekata razvoja udvijema prioritetnim oblastima: ekonomska i socijalna kohezija i razvitak ljudskih resursa kaoi održivi razvoj. Regionalni i lokalni akteri su pokazali veliko interesovanje za prekograničnusaranju, naročito na polju promovisanja turizma i zaštite životne sredine. Međutim, projekti suse razvijali uglavnom duž teritorijalne granice, dok inicijative na pomorskoj granici ostaju dabudu ojačane.

U širem kontekstu, u 2006. godini italijanski jadranski regioni i određene opštine i oblastiRepublike Slovenije, Republike Slovenije, Republike Hrvatske, Republike Bosne iHercegovine, Republike Crne Gore i Republike Albanije koje izlaze na Jadransko moreosnovale su Jadransku Euroregiju, “zajednicu jedinica teritorijalnih samouprava sa ciljempotsticanja i razvitka dugotrajne saradnje i partnerstva u jadranskoj oblasti kao i nacionalnih imeđunarodnih institucija.”12.

Grčka-Italija 2000-2006 INTERREG program je znatno doprinio uspostavljanju iunaprijeđenju mreža prekogranične saradnje i igrao ulogu u udruživanju ljudi i teritorijalnihinstitucija, za postizanje zajedničkog razumijevanja razvojnih problema, izazova i rješenja.Lekcije koje su naučile obje strane tokom implementacije programa odnose se na sadržajprograma kao i na upravljanje prekograničnim partnerstvima

Grčka - Albanija 2000-2006 INTERREG program, putem svoje zajedničke strategije razvoja,doprinio je balansiranom razvoju susjednih prekograničnih oblasti, unaprijeđenjem njihovihekonomskih potencijala i podržavanjem njihove socio-ekonomske strukture u korist ukupnepopulacije prekogranične oblasti. Program je zasnovan na dvojnim strukturama ERDF-a iCARDS-a. Međutim, kasniji prelazak sa CBC na Susjedski program, i kasnije osnivanjeZajedničkog odbora za praćenje, Zajedničkog izbornog odbora i Zajedničkog sekretarijata jeomogućilo dvijema zemljama da postanu bliskije. Kao rezultat toga, iskustvo koje su objezemlje stekle u uspostavljanju zajedničkih struktura na programskom nivou je doprinijelotome da obje zemlje budu dobro pripremljene da se suoče sa zahtjevima u 2007-13programskom periodu.

Sljedeća tabela pokazuje koherentnost programa pokrenutih u istoj oblasti kao i IPAJadranski CBC program.

12Čl.1 “Temelji i ciljevi” statuta jadranske Euroregije.


44

Tab. 16 Programske strategije i prošla iskustva

IPA JadranskiCBC programProgramske strategije u Jadranskoj oblasti u pro[lim iskustvima (2000-2006)

1 2 3Zaštita i korištenje životne sredine, kulture i infrastrukture prekogranične teritorije xEkonomska integracija prekograničnog proizvodnog sistema x

INTERREG IIIAJadranski

prekogranični2000-2006 Aktivnosti za jačanje saradnje x x

Saobraćaj i komunikacija xPodrška za MSP-e xŽivotna sredina xTurizam xObrazovanje

INTERREG IIIAItalija-Albanija

2000-2006

Prekogranična saradnja ------------Održivi razvoj prekoganične oblasti x xEkonomska saradnja xLjudski resursi, saradnja i harmonizacija sistema x

INTERREG IIIAItalija-Slovenija

2000-2006Specijalna podrška za granične zemlje kandidate -----------Saobraćaj, komunikacija, bezbijednost xPreduzetništvo x

INTERREG IIIAGrčka-Italija

2000-2006 Životna sredina i kulturno nasljeđe x

Jačanje prostornog, fizičkog i infrastrukturalnog integriteta prekogranične oblasti xMađarska-Rumunija

i Mađarska-Srbijai Crna Gora

Prekograničniprogram 2004-2006

Promovisanje inicijativa saradnje u cilju olakšavanja integracija tržišta i povećanja usklađenosti izmeđulokalnih društava x

Razvoj ekonomsko-socijalne kohezije i ljudskih resursa xSusjedski programSlo-Hu-Cro 2004-2006 Održivi razvoj x x

Prekogranične infrastrukture xINTERREG IIIAGrčka-Albanija

2000- Ekonomkski razvoj i promovisanje zapošljavanja x

Iz analize iskustava iz prošlih programa saradnje sljedeće je jasno:- validnost partnerskog procesa u definisanju zajedničkih projekata;- validnost međuinstitucionalnog pristupa programiranju;- važnost usvajanja procesa projekatske evaluacije, kojima se može razjasniti dodata

vrijednost saradnje između učesnica;- neophodnost identifikovanja aktivnosti i projekata od strateškog značaja za teritoriju i

smanjenje fragmentisanosti operacija;- vrijednost razmjene najboljih praksi, u proceduralnim i administrativnim oblastima sa

ciljem ubrzanja procesa pristupanja EU;- neophodnost najveće maksimalne uključenosti lokalnog stanovništva.


45

3- PRIMARNI NALAZI EX-ANTE EVALUACIJE I STRATEŠKAPROCJENA ŽIVOTNE SREDINE

3-1- SINTEZA EX-ANTE EVALUACIJE

Proces

Ex-ante evaluacija Programa je sprovedena u skladu sa smjernicama i sugestijama koje jeformulisala Evropska komisija. Dokumenti koji su sačinjavali metodološku osnovu zaimplementaciju procesa ex-ante evaluacije su:- Novi programski period, 2007-2013: Indikativne smjernice metoda evaluacije: ex-ante

evaluacija (radni dokument br.1 - Avgust 2006);- Novi programski period, 2007-2013: Indikativne smjernice metoda evaluacije: Praćenje i

indikatori evaluacije;- Smjernice za ex-ante evaluaciju 2007-2013 regionalnih programa politika politika (UVAL

– Odsjek za razvojne politike (Italija) april i novembar 2006).

Teme kojima se bavio proces ex-ante evaluacije odgovorile su na informativne potrebeidebtifikovane od strane subjekata koji su aktivno učestvovali u definisanju Programa.Sastanci tima za planiranje i evaluacione strukture su se poklopili, iz tehničkih razloga, sasastancima radne grupe koji su se održavali od aprila 2006. godine do juna 2007. godine, uprilog brojnim tehničkim kontaktima sa Sekretarijatom. Razmjena programskih dokumenata isugestija i observacija je imala za cilj da prati proces planiranja, da racionalizuje sadržaj iidentifikuje kritične tačke tokom definisanja strategije. Evaluator je posebno, u okviru različitihsastanaka, predstavio dokumente koji se tiču specifičnih tema koje su ocijenjene i/ilisugestije za aspekte vezane za program.

Prva faza procesa definisanja Programa sadrži identifikaciju generalnih potreba i problemajadranske oblasti, naročito strukturnih. Ova identifikacija je izvedena uz doprinos različitihzemalja koje su podnijele statističke podatke sa prethodno definisanim formatima ireferencama. Uloga evaluatora u ovoj fazi pokriva selekciju osnovnih podataka i najvažnijestatistike. Proces definisanja teritorijalne i socio-ekonomske analize je takođe koristio feedback iz sukcesivnih faza definisanja Programa, naročito iz one koja se tiče identifikacijeciljeva, koja je usmjerila analizu sa ciljem jačanja logičke korespondencije socio-ekonomskepozadinske analize i strateškog definisanja. Evaluator je stoga pripremio specifične dubinsketematske analize koje su su integrisane u tekst Programa.

Druga faza procesa jeste definisanje cjelokupne strategije i relativno objašnjenje Prioriteta,putem identifikacije hijerarhije ciljeva i aktivnosti na koje se odnosi. Ova faza se razvila krozkomparaciju unutar radne sile, gdje su različiti subjekti prijavili ishode teritorijalnihkonsultacija. Na osnovu analize pozadine, komparacija je omogućila usklađivanje percepcijeproblema između političkih i operativnih dimenzija i da se pažnja usmjeri na smjernice zarazvoj koje su u skladu sa ciljevima prekogranične saradanje. Na ovom polju evaluator jesarađivao u razradi logičkog okvira ciljeva i u definisanju strateških pristupa i metoda zaprimjenu principa koncentracije, integracije i za selekciju projekata. Pri definisanju nizaindikatora, evaluator je prezentirao metodološki dokument koristan za pravilno postavljanjesistema.


46

Zaključci ex ante evaluacije

Uzimajući u obzir ono što je prethodno opisano, smatra se da je proces ex ante evaluacijepravilno pratio faze i metode navedene u smjernicama zajednice i metodološkimdokumentima, i da je, prema tome, bio koristan i efektivan za elaboraciju Programa.

U ovom trenutku je važno istaći neke aspekte Programa, ali koji se tiču Programa 2007-2013kao cjeline, i koji utiču na sami karakter ex ante evaluacije.

Program, kako stoji u smjernicama zajednice, ima karakterističnu prirodu, po kojoj serazlikuje od programskih dokumenata prethodnih perioda, zbog toga što je, ako ne„generalni” onda neosporno „preliminarni” dokument okvira smjernica.

Ovaj uslov ima evidentne odraze na procese evaluacije, kako za ex ante evaluaciju tako i zaSEA, zbog toga što oni neophodno rade na istom nivou. Uzmimo za primjer odsustvoprecizne definicije tipova aktivnosti prisutnih u mjerama koje su generalno prezentirane kaoindikativne liste koje nijesu iscrpne u mogućim intervencijama.

U specifičnom slučaju IPA Jadranskog CBC programa, ovom uslovu je dodata specifičnostFinansijskog plana koji ima organizaciju zasnovanu na Prioritetima, prema tome veomaopštu, s obzirom na znatno razlikovanje linija aktivnosti navedenih u svakom prioritetu.

Program ima svoje specifičnosti koje povećavaju evaluacione složenosti (u svim fazama) ikoje su svojstvene njegovoj prirodi programa saradnje i takođe u nasljeđu koje donosi izInterreg-a za svoju suštinu kao Inicijativa Zajednice, što u smislu inovacije značitransferabilnost i dodatu vrijednost. Ovo specifično znanje je, međutim, potvrđeno u obimufinansijskih resursa dostupnih koji, uzimajući u obzir devet godina implementacije, uteoretskoj procjeni iznose oko 3,5 miliona eura godišnje po zemlji.

Ograničena količina resursa, stoga, čini neophodnim jačanje i precizan razvoj aspekatainovacije i transferabilnosti koji su prisutni u procesima, zbog ograničene finansijskepokrivenosti Programa za implementaciju značajnog rada. Sve ovo, a naročito fokus naprocesima, čini štetu evaluaciji tokom faze programiranja, pomjerajući umjesto toga, srževaluacione analize na “in itinere” i “ex post” stadijume.

U svjetlu gore pomenutog, sprovedeni proces je omogućio utvrđivanje generalne ocjenePrograma, osvrćući se na sljedeće aspekte:- analize, čak i uz ograničenja koja proizilaze iz dostupnosti statističkih informacija, su

omogućile dobijanje elemenata koji su korisni za programiranje, precizno istaknutih uSWOT analizi;

- prioriteti naglašeni u SWOT-u uzeti su u razmatranje i dosljedno pripisani specifičnimlinijama aktivnosti, koje imaju dobar uticajni potencijal:- inicijative čiji je cilj razvoj prioritetnih resursa oblasti, kao što su, njena strateška

pozicija koja je ojačana mjerama usmjerenim na jačanje lučkih i vazduhoplovnihsistema, veze između drumske i lučke infrastrukture, unaprijeđenje efikasnostiupravljanja prekograničnim saobraćajnim sistemima; prirodni i kulturni resursi koji surazvijeni mjerama čiji je cilj unaprijeđenje centara i nalazišta izvrsnosti,uspostavljanje kulturnih servisnih mreža, njihovo zajedničko upravljanje ipromovisanje; turizmu će biti data prednost kroz inicijative integrisane u promociju imarketing, intervencije čiji je cilj stvaranje brendova, itd;

- inicijative čiji je cilj suočavanje sa rizicima i slabostima: jak pritisak na životnusredinu je objekat intervencija čiji je cilj odbrana priobalne i morske životne sredinekao i biodiverziteta, kroz koordinisane prekogranične aktivnosti upravljanja, transferiskustava i znanja i zajedničke projekte;


47

- inicijativ čiji je cilj povećanje konkurentnosti: pored pozitivnih uticaja gore pomenutihinicijativa, Program zbog konkurentnosti zahtijeva važne linije aktivnosti zaIstraživanje i razvoj, rezultat zbližavanja između naučnih institucija i proizvodnogsistema i za tehnološke inovacije na poljima informacija i komunikacija sa efektimatakođe u smislu integracije i socijalne kohezije.

- Finansijski plan, čak i sa ograničenjima njegove organizacije, pokazao se usklađenim sastrategijom. Zapravo, uzevši u obzir ograničenu količinu javnih finansijskih sredstava,prostranost teritorije i njenih potreba, izbori napravljeni tokom programiranja pokazuju sekao odgovarajući za garantovanje njihovog maksimalnog razvoja zbog opsegapredviđenih aktivnosti, izbora tipova intervencija i iznad svega svega, principakoncentracije najavljenih tokom programiranja;

- smjernice koje se tiču tipova projekata su takođe značajne, podijeljene na strateške iobične. Strateški projekti imaju ulogu garantovanja kvaliteta i efektivnosti programiranja.Među njima, Program ukazuje na Projekat Italija –Albanija sproveden u prethodnomprogramskom periodu, koji će dati kontinuitet iskustvu;

- set indikatora prisutnih u Programu (indikatori postignuća i ishoda) prati Radni dokumentbr. 4 Evropske komisije i čini se odgovarajućim. I pored toga, set indikatora će bitiprepravljen/dopunjen tokom perioda implementacije;

- sistem za upravljanje i implementaciju je u skladu sa odredbama uredbi i u vezi nekihaspekata daje odgovarajuća objašnjenja.

Sugestije

Imajući u vidu ono što je rečeno u prethodnom pasusu, protivno generalnim smjernicamaprogramskog dokumenta, važnim prioritetom se smatra i dalje pojačanje faze programiranja,dijeleći dalje strateške puteve. Naročito se smatra važnim postići bolju definiciju prioritetnihlinija aktivnosti, među brojnim mogućim opcijama datim u Programu, i relativnim finansijskimalokacijama koje se organizuju samo prema Prioritetima.

Što se tiče seta indikatora i dostupnosti statističkih informacija, smatra se odgovarajućim dase verifikuju, revidiraju i integrišu indikatori, čak predviđajući rad koji može biti izveden ubliskoj budućnosti u srednjoročnom pregledu. Takođe je važno verifikovati mogućnoststvaranja direktnih odnosa sa nacionalnim Zavodima za statistiku, dodjeljujući im specifičneoblasti analize, kao i planirajući specifične ad hoc istrage sa podrškom evaluatora.

Što se tiče definisanja običnog, a naročito strateškog potencijala za razvoj projekata,predložno je da se smjesta započne sa regeneracijom zajednice, razvojem i identifikacijomglavnih sagovornika na teritoriji, zainteresovanih strana. S tim u vezi, shodno metodamasvake zemlje može biti prikladno planirati uspostavljanje tijela/sredstava za konsultacije iusklađivanje koja mogu postati trajna vezano za period implementacije Programa.

Konačno, kada su u pitanju kompleksne proceduralne faze vezane za upravljanjeisplaćivanjem i izvještavanjem, kao i za provjere, predloženo je da se hitno započne biranjestruktura tehničke pomoći (centralnih i teritorijalnih), uzevši u obzir vrijeme neophodno da sezavrše procedure selekcije i podugovorne usluge.

Što se tiče usvajanja integrisanog centralnog sistema upravljanja plaćanjem i izvještavanjem,i postizanja više dodate vrijednosti zajednice, smatra se prihvatljivim da Komisija i EU članicemogu koristiti Twinning program. Kroz ovaj program, pretpristupne zemlje dobijaju podrškuputem obuka na radnim mjestima lokalnih eksperata koji učestvuju u upravljanjuintervencijama sufinansiranih sa Programom.


48

3-2- SINTEZA STRATEŠKE EKOLOŠKE PROCJENE (SEA)

Sadržaj Izvještaja o životnoj sredini (u daljem tekstu ER)

Upravni organ, uporedo sa pravljenjem nacrta Programa, je odlučio – u skladu saStrateškom ekološkom procjenom (SEA), Direktiva 2001/42/CE – da razvije procedure zaSEA Programa.

Takve procedure su primjenjivane u bliskoj saradnji između programera, ex-ante evaluatora ievaluatora životne sredine.

Kao što je poznato, SEA je formiran setom aktivnosti ovdje navedenim: sastavljanje nacrtaIzvještaja o životnoj sredini o sadržaju Programa, konsultacije organa nadležnih za životnusredinu i javnostie, integracija rezultata Izvještaja o životnoj sredini u Program i posmatranjeindikatora uticaja na životnu sredinu.

Kroz takve procedure SEA ima za cilj da doprinese, od početka, integrisanju ekološkihaspekata u Program. Ovo će omogućiti promovisanje održivog razvoja, kao i identifikaciju iprocjenu mogućih uticaja Programa na životnu sredinu, kako u fazi programiranja tako i uimplementaciji.

ER je prvo pripreman u okviru SEA na sljedeći način:

(a) verifikacija usklađenosti strategije Programa sa EU ciljevima ekološke održivosti;(b) analiza ekološkog konteksta (antropomorfološki pritisak i trenutno stanje životne

sredine) cijele jadranske oblasti, u odnosu na spekte koji se tiču strategijePrograma;

(c) dijagnoza situacije jadranske životne sredine. Sadržaj glavnih problema ipotencijala ove oblasti;

(d) procjena potencijalnih efekata koje implementacija Programa prekograničnesaradnje može imati na životnu sredinu u jadranskoj oblasti;

(e) formulisanje prijedloga za unaprijeđenje ekološke održivosti Programa;(f) definicija aktivnosti i indikatora za posmatranje ekoloških efekata koji mogu biti

stvoreni implementacijom programskih intervencija.

Informacije obezbijeđene od strane relevantnih nacionalnih i regionalnih administrativnihvlasti su u početku upotrijebljene u pripremanju Izvještaja o životnoj sredini, uz dodatni osvrtna evropske i baze podata međunarodnih institucija (Svjetska banka, Evropska agencija zaživotnu sredinu, itd.).

Razni nacrti Izvještaja o životnoj sredini su pripremljeni uporedo sa nacrtima Programa. Naovaj način je bilo moguće za Program obezbijediti elemente korisne za ažuriranje iunaprijeđenje sadržaja (prioriteti i mjere) ekološke strategije Programa.

Izmjene i dopune Programa kao rezultati Izvještaja o životnoj sredini i procesa konsultovanja

Finalna verzija ER-a uzima u obzir sljedeće: (a) sastanci organa nadležnih za životnu sredinuzemalja i regiona koji vladaju teritorijom uključenom u Program; (b) konsultacijeorganizovane u skladu sa uslovima definisanim od strane Upravnog organa programa.

Glavna pitanja koja proizilaze iz mišljenja datih u konsultacijama o ER-u tiču se naročito:


49

- boljeg pojašnjenja funkcionalnih veza između različitih djelova ER-a i kriterijuma koji sekoriste za procjenu efekata;

- detaljnije analize i dijagnoze stanja životne sredine;- obogaćivanja sadržaja alternativnih prijedloga i kriterijuma datih za unaprijeđenje

programske kološke održivosti;- Proširenja sadržaja prijedloženih aktivnosti za posmatranje efekata programske

implementacije na životnu sredinu, i elaboracije relativnih indikatora.

Evaluator životne sredine, u finalnoj verziji ER-a poslatoj Komisiji u aneksu prijedloga, jepratio, gdje je to bilo moguće, mišljenja data u već opisanim konsultacijama.

Planer je shodno tome, na kraju SEA procesa, u Program integrisao razmatranja o životnojsredini sadržana u ER-u koja posebno podrazumijevaju:- glavne ekološke probleme jadranske oblasti, istaknute analizom konteksta ekološke

situacije kao i SWOT analizom;- potencijalne efekte na životnu sredinu aktivnosti koje su planirane u implementaciji

Programa;- prijedloge formulisanje za: (i) ublažavanje negativnih efekata ili povećanje pozitivnih

efekata koje je implementacija Programa može stvoriti; (ii) identifikovanje mogućihkriterijuma implementacije aktivnosti čiji je cilj povećanje ekološke održivostiPrograma;

- strategiju monitoringa i kontrole negativnih efekata programske implementacije naživotnu sredinu i ekološke indikatore korištene tokom posmatranja.

Kao što je prethodno naglašeno, tokom pripreme Programa, veoma se vodilo računa o SEAciljevima i aktivnostima u smislu njihovih ekoloških efekata.

Ovo je obezbijedilo progresivnu orijentaciju strategije Programa ka principima i kriterijumimaodrživog razvoja postavljenim od strane EU.

Što se tiče integracije ekoloških aspekata u Program, definicija operativne strategije uzima uobzir glavne ekološke probleme u jadranskoj oblasti.

Izvještaj o životnoj sredini (ER) u dijagnostičnom dijelu identifikuje sljedeće kao prioritetneprobleme:

1. Zagađivanje vazduha i vode uzrokovano industrijskim i energetskim postrojenjima(ispuštanja);

2. Neophodnost melioracije zemljišta i drenaže;3. Kritična situacija pomorske sredine zbog eutrofikacije nakon zagađenja rijeka

(prije svih u rijeci Po) kao i zbog plitkoće sjevernog pod-bazena;4. Uticaj pomorskog ribolova,poljoprivrede i lučkih aktivnosti;5. Fragmentacija ekosistema i negativna modifikacija pejzaža prouzrokovana

rasprostranjenih naselja priobalnih i unutrašnjih oblasti;6. Nedovoljna efikasnost infrastrukture zdravstva, naročito za vrijeme turističke

sezone;7. Erozija obale i postepno nestajanje obale;8. Nizak nivo recikliranja otpada;9. Zagađenje bukom i destabilizujuće vibracije uzrokovane gustim saobraćajem na

priobalnoj saobraćajnoj mreži;10. Zagađenje vode, u ravnicama i brdima prouzrokovano intenzivnim poljoprivrednim

i stočarskim aktivnostima (iznad svega nitratima i pesticidima);11. Ozbiljna neadekvatnost u fabrikama za obradu vode i instalacijama za obradu

otpada (kako gradskih tako i specijalizovanih);


50

12. Rastući problemi zagađenja vazduha (staklenički gasovi i sitna prašina) ugradskim oblastima;

13. Neophodnost unaprijeđenja priobalne životne sredine i prisustvo prijetnje zazaštićene oblasti;

14. Zanemarljiv doprinos resursa obnovljive energije;15 Neophodnost zaštite osjetljive morske i priobalne životne sredine.

Proces konsultovanja sa nadležnim organima sa specifičnim ekološkim zadacima i širomjavnošću

U skladu sa SEA Direktivom, nacrt Programa i Izvještaj o životnoj sredini su priloženinadležnim organima sa specifičnim ekološkim zadacima i široj javnosti, kako bi im seomogućilo da komentarišu ekološke aspekte Programa. Iz tog razloga, Upravni organPrograma je promovisao i preduzeo sljedeći proces konsultovanja:

1) zahtjev za informacje o nacrtu Izvještaja o životnoj sredini od strane nadležnih organasa specifičnim ekološkim zadacima uključenih u Program. Prezentacija za te organenacrta Izvještaja o životnoj sredini tokom sljedećih sastanaka:- Rim 13. decembar 2006. godina,- Rim 5. april 2007. godina,- Rim 22. maj 2007. godina.

2) Konsultacije nadležnih organa sa specifičnim nadležnostima za životnu sredinu ijavnosti o nacrtu Programa i Ekološkom nacrtu u skladu sa sljedećima uslovima (31.maj 2007. – 30 jun 2007.):- publikovanje Programa i Izvještaja o životnoj sredini sa obavještenje na web sajtu

Programa sa direktnim linkom sajtova drugih zemalja/regiona uključenih uProgram;

- prezenatcija observacija – od strane nadležnih organa sa specifičnimnadležnostima za životnu sredinu i javnosti – putem web sajta.

- osvrt na observacije, od strane Upravnog tijela Programa, prije usvajanja gorepomenutih kao i Izvještaja o životnoj sredini; uz mogući odgovor sa odnosnimmodifikacijama Izvještaja;

Nakon konsultacija, sljedeći koraci su bili:

- priprema finalne verifikacije Izvještaja o životnoj sredini koji sadrži modifikacijesačinjene nakon observacija formulisanih tokom konsultacija;

- prikazati javnosti– u službi Autonomne službe za međunarodne odnose izvršnihposlova Predsjedništva regionalnog savjetništva regije Abruzzo – štampanuverziju Izvještaja o životnoj sredini u njegovoj finalnoj verziji.


51

4- PROGRAMSKA STRATEGIJA

Ovo poglavlje opisuje strategiju i prioritete usvojene Programom u skladu sa višegodišnjimindikativnim planskim dokumentom zemalja učesnica (ZK i ZPK) i drugim relevantnimregionalnim strateškim dokumentima, i rezultatima ex-ante evaluacije.

4-1- PROCES FORMULISANJA STRATEGIJE I IDENTIFIKACIJA CILJEVA PROGRAMA

IPA Jadranski prekogranični program saradnje daje prednost ciljevima politika EUpretpristupanja i povezivanja.

Program je zasnovan na saradnji između četiri ZK i ZPK i tri EU članice, i time potencijalnoide u susret ciljevima IPA-e omogućavajući zemljama učesnicama da zajedno razvijaju svojeteritorije prema zajedničkim pravilima i regulativama, takođe i razvijanjem institucionalnihkapaciteta u ZK/ZPK.

U tom kontekstu, komponenta “Prekogranična saradnja” teži da doprinese i stabilizujeodnose u jadranskom basenu, promovisanjem održivog i balansiranog razvoja.

U skladu sa Članom 86(2) IPA Uredbe o sprovođenju, široki ciljevi pomoći su sljedeći:- Promovisanje održivog ekonomskog i socijalnog razvoja u široj oblasti;- Zajednički rad u suočavanju sa izazovima na poljima kao što su ekološko, prirodno i

kulturno nasljeđe, javno zdravstvo i prevencija i borba protiv organizovanog kriminala;- Obezbjeđivanje efikasnih i sigurnih granica;- Promovisanje zajedničkih manjih akcija koje uključuju lokalne aktere iz pograničnih

oblasti.

Proces formulisanja strategije i identifikacija ciljeva Programa je zasnovan na pažljivoj analiziprošlih iskustava programima saradnje razvijenih posljednjih godina između uključenihzemaja. Iskustvo prethodnog ciklusa programiranja (INTERREG IIIA Program) je takođerazmatran u smislu njegovih rezultata , stvorenih mreža saradnje i lekcija o najboljimpraksama. Program je razvijen na osnovu dijaloga i partnerstva ka zajedničkim gorepomenutim ciljevima. Strategija je zasnovana na pojedinostima individualnih konteksta i namogućnosti da pruži kontinuitet i jedinstvo inicijativama i projektima saradnje koji još uvijektraju kao onima već sprovedenim.


52

Slika 2 – Logički okvir programskog procesaca

4-2- PRINCIPI USVOJENI PROGRAMOM KAO OSNOVA STRATEGIJE

Prije definisanja i dogovaranja o strategiji, zemlje koje učestvuju u Programu smatrale suneophodnim uspostavljanje nekih smjernica za direktne izbore i lokalnih aktera koji sudirektno uključeni u implementaciju Programa.

Identifikovani i zajednički principi na kojima je zasnovana strategija su:

- Zajedničke koristi. Program mora da naglasi koristi koje vode razvitku teritorijapodržavanjem procesa koji kombinuje teritorijalne potencijale sa kapacitetima regionalnihi lokalnih partnera u nalaženju rješenja za zajedničke probleme i doprinosi poboljšanjusocijalne kohezije i konkurentnosti oblasti saradnje.

- Partnerstvo. Partnerstvo je esencijalno za garantovanje efektivnosti Programa.Mogućnosti partnerstva moraju konstantno biti tražena i inicirana kako u procesimaprogramiranja i kasnije u fazi implementacije putem mehanizama konsultovanja izmeđuuključenih aktera.

- Održivi razvoj. Ovo obezbjeđuje dugoročnu viziju razvojnih mogućnosti i razmatrarezultate aktivnosti sprovedenih od strane različitih zemalja. Partneri u Programu bitrebali da se potrude da usmjere javne i privatne investicije na nove tehnologije koje suekološki ispravne i obezbjeđuju zapošljavanje.

- Jednake mogućnosti, antidiskriminacija, poštovanje individualnih prava. Programće poštovati principe antidiskriminacije i poštovati individualna prava u svim aktivnostima,garantovanjem jednakih mogućnosti i spriječavanjem svih oblika diskriminacije. Naročitupažnju treba pokloniti pravima radnika i imigranata.

- Teritorijalna oblast procesa razvoja i upotreba endogenih potencijala. Lokalni fokussaradnje dozvoljava punu upotrebu teritorijalnog materijala i ljudskih sredstava. Upotrebaendogenih potencijala treba da poštuje princip teritorijalne kohezije uzimajući u obzirmanje favorizovane oblasti kako bi se postigao balansiran proces razvoja.

- Jačanje konkurentnosti jadranskog basena u poređenju sa drugim geo-ekonomskimoblastima. Jadranska oblast mora da otkrije svoju konkurentnost u odnosu na druge geo-ekonomske oblasti. Promovisanje integracije jadranske oblasti treba da prati zajednički

INSTITUCIONALNE,EKONOMSKE I TERITORIJALNE

KARAKTERISTIKEJADRANSKE OBLASTI

CILJEVI TERITORIJALNESARADNJE U OKVIRUINSTRUMENTAPRETPRISTUPNE POMOĆII FESR EVROPSKETERITORIJALNESARADNJE

STRATEŠKI I CILJEVITEKUĆIH PROGRAMA

KAO I ONIH U FAZI IZRADE

PRAVAC DIJALOGA IZMEĐU ZEMALJAUČESNICA

ZAJEDNIČKA I RAZMIJENJENA IDENTIFIKACIJASTRATEGIJA I PRIORITETA PROGRAMA

- GLOBALNI CILJEVI (Program)- GENERALNI CILJEVI (Prioriteti)- SPECIFIČNI CILJEVI (Mjere)

PROGRAMSKA IMPLEMENTACIJA- STRATEŠKI PROJEKTI- INTEGRISANI TERITORIJALNI PROJEKTI- OBIČNI PROJEKTI


53

rad u definisanju strategije koherentne strategije konkurentnosti za oblast u globalnomkontekstu; bolje odabrati strateške inicijative validne za aktere.

- Integracija. Kako bi se poboljšao kvalitet aktivnosti i postignuli rezultati na teritorijama i unjihovim procesima odlučivanja, Program mora promovisati:

- integraciju teritorijalnog i prekograničnog pristupa u cilju suočavanja sa zajedničkimizazovima putem sredstava koja najbolje mogu stvoriti obostranu korist;

- intersektorska integracija inicijativa u kojoj Program promoviše procese lokalnograzvoja sa ciljem kohezije i održivosti;

- integracija različitih vještina i uloge ključnih aktera u uključenim teritorijama;- integracija, komplementarna priroda koordinacija makroregionalnih, nacionalnih i

lokalnih inicijativa koje se tiču oblasti saradnje;- Integracija i koncentracija resursa. Kako bi se najbolje postigli značajni rezultati na

teritoriji, važno je identifikovati oblasti i sektore gdje će intervencije imati najvišeefekta. Pored toga, privatna/državna finansijska partnerstva moraju biti uključenatokom implementacije da bi povećala finansijske resurse;

- Kontinuitet. Neophodnost održavanja kontinuiteta prekogranične saradnje koja jeveć u toku (2000-2006 programski period) radi konsolidovanja postignutih rezultata.

4-3- PROGRAMSKI CILJ

Globalna strategija je usklađena sa članovima 8-9 Glave II Uredbe (EC) Br. 1085/2006, kojareguliše IPA CBC komponente.

Nacrt prioriteta i aktivnosti Programa je u skladu sa rezultatime procjene potreba kao i SWOTanalize.

Pored toga, nacrt strategije je morao podrazumijevati i mogućnost nadogradnje stečenihiskustava u prethodnom programskom periodu, u smislu postignutih rezultata i stvorenihjadranskih mreža.

Programski ciljevi doprinose Lisabonskoj i Gotemberskoj startegiji, uz posebnu pažnjupoklonjenu održivom razvoju.

Na osnovu gore opisane analize, opšti cilj postojećeg Programa je identifikovan kao:

Opšti cilj

Jačanje mogućnosti održivog razvoja jadranskog regiona kroz usklađenu strategiju aktivnostimeđu partnerima prihvatljive teritorije.

Identifikovani opšti cilj dopunjuje ciljeve same pomoći pretpristupnim procesima onima iz EUkohezione politike, povećanjem saradnje:

- Zahtijevi zemalja kandidata i potencijalnih kandidata za podršku procesimainstitucionalnog rada i nadležnostima u upravljanju instrumentima zajednice;

- Fokusiranjem svih zemalja učesnica na zajedničke ciljeve koji stvaraju nove i korisneforme integracija i odnosa između teritorija i povećanje opšte konkurentnosti jadranskeoblasti.


54

Strateški izbori, na kojima je zasnovan Program, detaljno su dati u definicijama prioriteta.

1. Jačanje istraživanja i inovacija radi olakšavanja razvitka jadranske oblastikroz ekonomsku socijalnu i institucionalnu saradnju. Ekonomska, socijalna iinstitucionalna saradnja ima za cilj da razvije istraživačke i inovacijske kapacitete,stvaranje i primjenu znanja. Ovo je veoma važan aspekat za Program. Ovajprioritet je centralan, budući da je usmjeren na rast i stvaranje konkurentnosti uteritorijalnim i proizvodnim ekonomskim sistemima. Postoji nekoliko tipovaintervencije za snažnu podršku aktivnostima koje stvaraju dodatu vrijednostprekograničnim aktivnostima.

2. Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita prirodnih i kulturnih resursa krozzajedničko upravljanje tehmološkim i prirodnim rizicima. Unaprijeđenjeekoloških, prirodnih i kulturnih oblasti Programa je drugi identifikovani prioritet.Važni kvalitetivni i kvantitativni potencijal prirodnih i kulturnih resursa ove oblastije razlog zašto se ovaj prioritet smatra tako važnim i zbog toga je i uvršten uProgram. Intervencije imaju za cilj da unaprijede, promovišu i zaštite ove resursekroz zajedničko maksimiziranje upotrebe resursa.

3. Jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturnih mreža, promovisanje irazvoj saobraćajnih, informativnih i komunikacionih službi. Fundamentalnauloga u razvoju i oživljavanju jadranske oblasti je razvoj infrastrukture ipromovisanje transportnih, informativnih i komunikacionih službi. „Koridor“, čak ipomorski, koji povezuje dvije obale, doprinijeće jačanju ekonomije cijele oblasti iohrabriti razmjenu van nje.

Svi prioriteti Programa će takođe biti postignuti kroz implementaciju Strateškog projekta,naročito “Italija – Albanija strateški projekat” koji će se nadograditi na prethodna iskustva ibiće konzistentan sa rezultatima SWOT analize.

Gore pomenuti prioriteti su određeni na sljedeći način:

Prioritet 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja: je neophodan zbognedostatka konkurentnosti pojedinih zemalja i eventualnog gubitka konkurentnostidrugih, zbog malog ulaganja u istraživanje i inovacije.

Prioritet 2 – Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika: je zasnovan na kvalitetimajadranskog basena, sa njegovim znatno bogatim ekološkim, pejzažnim i kulturnimnasljeđem koje je u velikoj mjeri zadržalo svoje karakteristične odlike. To je i daljenepotpuno realizovano bogatstvo koje rizikuje da postane ograničeno na upotrebukao primorsko kupalište i za sezonski turizam. Pored toga, porast geomorfološkihobilježja i antropološke upotrebe čini ekološke resurse veoma ranjivim i potrebne suim politike zaštite integrisane oblasti kao i ciljane i specifične mjere.

Prioritet 3 – Pristupačnost i mreže: u slučaju aspekata vezanih za Istraživanje iinovacije i onih vezanih za Pristupačnost i mreže, oni predstavljaju elemente koji utičuna dimenziju konkurentnosti jadranskog regiona, ili preciznije faktore kojepredstavljaju identifikovane politike intervencija: logistika, intermodalnost i integracijamreža, sistem transportnih službi i komunikacione i informacione mreže.

Programski ciljevi će biti praćeni uzimajući u obzir potrebu promovisanja horizontalnih pitanjakao što su jednakost žena i muškaraca i održivi razvoj putem integracije zahtijeva zaštite iunaprijeđenja životne sredine.


55

Sljedeća tabela pokazuje raspoređivanje sredstava Programa.

Tab. 17 – Programski prioriteti

Prioriteti Sredstva

1. Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja 30%

2. Priorodni i kulturni resursi i prevencija rizika 30%

3. Pristupačnost i mreže 30%

4. Tehnička pomoć 10%

Ukupno 100%

Jednaka distribucija na Prioritete 1, 2 i 3 postoji iz sljedećih razloga:

- Prioriteti 1 i 2 su blisko povezani sa najvažnijim sektorima saradnje u jadranskojoblasti;

- Prioritet 3, iako nije namijenjen da finansira primarne infrastrukturne poslove,finansiraće projekte koji imaju za cilj jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturnihmreža, koji su po prirodi finansijski konzistentni.


56

4-4- PRIORITETI I SPECIFIČNI CILJEVI

Ovaj paragraf opisuje strategiju vođenu prioritetima i identifikuje specifične ciljeve.

Program je podijeljen na četiri prioriteta:

· Prioritet 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja.· Prioritet 2 – Priorodni i kulturni resursi i prevencija rizika.· Prioritet 3 – Pristupačnost i mreže.· Prioritet 4 – Tehnička pomoć.

Programska struktura je pokazana u tabelama ispod.


57

Fig. 3 – Logički okvir

Prioritet 1:Ekonomska, socijalna iinstitucionalna saradnja

Prioritet 4:Tehnička pomoć

Jačanje i integrisanje postojećihinfrastrukturnih mreža

promovisanje i razvoj saobraćaja,informacionih i komunikacionih

službi

Promovisanje, unaprijeđenje izaštita prirodnih i kulturnih resursa,takođe i kroz zajedničko upravljanje

tehnološkim i prirodnim rizicima

Garantuje upravljanje,implementaciju, praćenje,

kontrolu i evaluaciju Programa

Jačanje istraživanja i inovacijau cilju doprinošenja

konkurentnosti i povećanjerazvoja jadranske oblasti kroz

ekonomsku, socijalnu iinstitucionalnu saradnju

Pritoritet 3Pristupačnost i mreže

Prioritet 2:Prirodni i kulturni izvori i

prevencija rizika

Jačanje mogućnosti održivog razvoja Jadranskogregiona kroz usklađenu strategiju aktivnosti

među partnerima prihvatljive teritorije


58

Tab. 18 – Struktura Prioriteta i specifičnih ciljeva Programa

Opšti cilj: Jačanje mogućnosti održivog razvoja jadranskog regiona krozkoncentrisanu strategiju akcije između partnera prihvatljivih teritorija

Prioriteti Specifični ciljevi

I. EKONOMSKA, SOCIJALNA I INSTITUCIONALNA SARADNJA

Unaprijeđivanje istraživačkih kapaciteta, takođe povećanjem nivoa stručnosti,ohrabrivanjem transfera inovacija stvaranjem veza između preduzetničkih,institucionalnih, akademskih, istraživačkih i sektora za obuku, ali prije svegapromovisanjem zajedničkih aktivnosti.

Motivisanje teritorijalnih produktivnih sistema da ulažu u istraživanje i inovacije krozraznolike i inovativne ponude finansijskih instrumenata.

Stvaranje novih, i jačanje postojećih mreža saradanje u socijalnoj, zdravstvenoj ipolitici rada.

1 Jačanje istraživanja i inovacija u ciljuunaprijeđenja konkurentnosti i povećanjarazvijenosti jadranske oblasti kroz ekonomsku,socijalnu i institucionalnu saradnju.

Promovisanje inovativnih službi kod građana kroz razmjenu tehničke i vladineekspertize i razmjenu najboljih iskustava između vlada i lokalnih/državnih organa.

II. PRIRODNI I KULTURNI RESURSI I PREVENCIJA RIZIKA

Unaprijeđenje i zaštita obale, kroz zajedničko upravljanje morskom i obalnomsredinom i prevencijom rizika.

Jačanje institucionalnih sposobnosti da se sačuvaju i koriste prirodni i kulturni resursikroz regionalnu saradnju.Razvoj obnovljivih izvora energije i konzervacija energije.

2. Promovisanje, unaprijeđenje i zaštitaprirodnih i kulturnih resursa takođe krozzajedničko upravljanje tehnološkim i prirodnimrizikom

Održivi razvoj konkurentnosti jadranskih turističkih destinacija poboljšanjem kvaliteta itržišno orijentisanih paket tura u oblast sa najboljim kulturnim i prirodnim resursima.

III. PRISTUPAČNOST I MREŽE

Razvoj lučkih i aerodromskih sistema i povezanih službi, garantujućiinterfunkcionalnost i integraciju postojećih transportnih mreža.

Promovisanje sistema održivog transportnog sistema za poboljšanje veza sajadranskom oblašću

3. Jačanje i integrisanje postojećihinfrastrukturnih mreža, promovisanje i razvojtransportnih, informativnih i komunikacionihslužbi

Povećanje i razvoj komunikacionih i informacionih mreža i pristup njima.

IV. TEHNIČKA POMOĆUnaprijeđivanje administracije i implementacije Programa4. Garantovati upravljanje, implementaciju,

monitoring , kontrolu i evaluaciju Programa. Garantovanje informativnih, javnih i evaluacionih aktivnosti.

PRIORITET 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja.

Opšti cilj Prioriteta je „Jačanje istraživanja i inovacija u cilju doprinošenja konkurentnosti ipovećanju razvijenosti jadranske oblasti kroz ekonomsku, socijalnu i institucionalnusaradnju”.

Prioritet je namijenjen da, kroz ekonomsku, socijalnu i institucionalnu saradnju, doprineserazvoju istraživanja, jačanju konkurentnosti i inovativnih kapaciteta, razvoju i primjeni znanjau jadranskoj oblasti.

Podrška za istraživačke aktivnosti i inovacije ima naročitu vrijednost u Programu. To jeveoma važan cilj u oblastima intervencije budući da ima za cilj stvaranje uslova za rast ikonkurentnost u proizvodnom sistemu.


59

Stoga, strategija mora biti struktuirana na nekoliko tipova intervencija radi podrške akcijamasa dodatom vrijednošću u prekograničnoj aktivnosti, promovisanjem, na primjer, zajedničkihdržavno-privatnih istraživačkih aktivnosti, jačanjem saradnje među organizacijama iuključivanjem partnera sa specifičnim strukama i jačanjem proizvodnih sistema.

Prioritet je postignut kroz četiri specifična cilja:- Unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta, povećanjem nivoa stručnosti, ohrabrivanjem

transfera inovacija stvaranjem mreža između preduzetničkih, institucionalnih,akademskih, istraživačkih i sektora za obuke, i iznad svega, promovisanjem zajedničkihaktivnosti.

- Motivisanje teritorijalnih produktivnih sistema da ulažu u istraživanje i inovacije krozraznolike i inovativne ponude finansijskih instrumenata.

- Stvaranje novih, i jačanje postojećih mreža saradanje u socijalnoj, zdravstvenoj ipolitici rada.

- Promovisanje inovativnih službi kod građana kroz razmjenu tehničke i vladineekspertize i razmjenu najboljih iskustava između vlada i lokalnih/državnih organa.

PRIORITET 2 – Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika.

U opisanoj strategiji, fundamentalnu ulogu ima realizovanje potencijala prirodnih, kulturnih iresursa životne sredine jedne oblasti sa bogatim kvalitativnim i kvantitativnim potencijalima.Cilj prioriteta jeste “Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita prirodnih i kulturnih resursa takođekroz zajedničko upravljanje tehnološkim i prirodnim rizikom”, sa ciljem maksimiziranjaupotrebe resursa, unaprijeđenja vladavine i strvaranja boljeg upravljanja.

U ovom kontekstu, Program teži da postigne sljedeće specifične ciljeve:- Unaprijeđenje i zaštita obale, kroz zajedničko upravljanje morskom i obalnom sredinom

i prevencijom rizika..- Razvoj obnovljivih izvora energije i konzervacija energije.- Jačanje institucionalnih sposobnosti da se sačuvaju i koriste prirodni i kulturni resursi

kroz regionalnu saradnju.- Održivi razvoj konkurentnosti jadranskih turističkih destinacija poboljšanjem kvaliteta i

tržišno orijentisanih paket tura u oblast sa najboljim kulturnim i prirodnim resursima.

Ispunjavanje specifičnih ciljeva će dobiti mjesto u okvirima održivog razvoja.

Program doprinosi postizanju prioriteta postavljenih Geteborškoj strategiji održivog razvoja,naročito jačanjem sinergija između održivog razvoja i rasta.

PRIORITET 3 – Pristupačnost i mreže

Cilj Prioriteta jeste „Jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturnih mreža, promovisanje irazvoj transportnih, informativnih i komunikacionih službi ”.

Infrastrukturne i transportne službe, kao i komunikacije igraju fundamentalnu ulogu u razvojujadranskog regiona. Nadovezujući se na rezultate postignute u prethodnom programskomperiodu, i slijedeći princip kompatibilnosti životne sredine, identifikovani su sljedeći specifičniciljevi:

- Razvoj lučkih i aerodromskih sistema i povezanih službi, garantujući interfunkcionalnosti integraciju postojećih transportnih mreža.


60

- Promovisanje sistema održivog transportnog sistema za poboljšanje veza sajadranskom oblašću.

- Povećanje i razvoj komunikacionih i informacionih mreža i pristup njima.

PRIORITET 4 – Tehnička pomoć

Opšti cilj Prioriteta je „Garantovati upravljanje, implementaciju, monitoring , kontrolu ievaluaciju Programa”.

Finansijska dimenzija Prioriteta uzima u obzir kompleksnost upravljanja ovim Programom sageografskom ekstenzijom prihvatljive oblasti, što podrazumijeva veliki broj zemalja učesnicakao i vlasti i organa uključenih u upravljanje i kontrolu.

Prioritet će biti postignut kroz dva specifična cilja:- Unaprijeđivanje administracije i implementacije Programa;- Garantovanje informativnih, javnih i evaluacionih aktivnosti.

4-5- PRIMJENA EU PRINCIPA

4-5-1- Promovisanje održivog razvoja

Održivi razvoj je ključni cilj Sporazuma. Principi i ciljevi održivog razvoja su prepoznati odstrane Evropskog savjeta u Geteborgu 2001. godine usvajanjem strategije održivog razvoja.Nakon pregleda EU strategije održivog razvoja 2001 pokrenute od strane Komisije 2004.godine, i na osnovu priloga iz Savjeta, Evropskog parlamenta, Evropskog ekonomskog isocijalnog odbora i drugih, Evropski savjet u junu 2006. godine usvaja ambicioznu i jasnuobnovljenu strategiju održivog razvoja za proširenu Evropsku uniju (10117/06). Kako bislužila kao osnova za obnovljenu strategiju, Evropski savjet je u junu 2006. godine odobriodeklaraciju sa sljedećim ključnim ciljevima i principima:

Ključni ciljevi:

- Zaštita životne sredine.- Socijalna jednakost i kohezija.- Ekonomski prosperitet.- Ispunjavanje naših međunarodnih obaveza.

Vodeći politički principi:

- Promovisanje i zaštita fundamentalnih prava.- Solidarnost unutar i među generacijama.- Otvoreno i demokratsko društvo.- Uključivanje građana.- Uključivanje poslovnih i socijalnih partnera.- Politička usklađenost i upravljanje.- Političa integracija.- Upotreba najboljeg dostupnog znanja.- Princip predostrožnosti.


61

- učiniti da zagađivači plaćaju odštetu.

Ukupna Struktura ciljeva i rezultujući prioriteti pokazuju direktnu povezanost sa ovimoblastima, pristupajući zaštiti i unaprijeđenju životne sredine, promovisanjem ekonomskogsistema za budućnost zasnovanog na znanju i inovacijama i ističući socijalnu jednakost iučešće javnosti.

4-5-2- Promovisanje jednakih mogućnosti i antidiskriminacije

Implementacija aktivnosti je u skladu sa evropskim i nacionalnim politikama jednakihmogućnosti i antidiskriminacije.

Težiće se jednakim mogućnostima u svim fazama Programa, od strategije, projekatskogplana, primjene i odabira procedura, monitoringa, evaluacije i publikovanja.

4-5-3- Pravila konkurencije

Svaki projekat koji će uključiti učešće „ekonomskog operatora“ (Direktiva 2004/18/EKEvropskog parlamenta) kao korisnika, moraće garantovati poštovanje pravila konkurencije ipravila državne pomoći. Pravila sprovođenja i pozivi za podnošenje ponuda će specifikovatiograničenja pomoći.

4-6- USKLAĐENOST SA DRUGIM POLITIKAMA I PROGRAMIMA

4-6-1- Opis intervencija unutar jadranske oblasti prekograničnesaradnje

Sjeverni Jadran je oblast bogata, ne samo u podledu resursa već takođe u pogledu svogekološkog nasljeđa, svog bogatog ekosistema, raznovrsnih i vitalnih ekonomskih aktivnostikako na moru tako na kopnu, kao i u svojoj ulozi pogona tercijalnog ekonomskog razvoja.Sjeverni Jadran je zatvorena vodena oblast sa niskim plimama, što je čini naročito ranjivimekosistemom i, stoga, ima veliku potrebu za koherentnim programom konzervacije.Jadransko more je odvojeno od od ostatka Mediterana Jonskim morem, koje ima ulogu plućaJadrana koja dovode novu vodu u basen. Cirkulacija vode u Jadransko more uglavnom sekreće suprotno od kazaljke na satu.

Zbog velike gustine naseljenosti i koncentracije industrije i drugih ekonomskih aktivnosti,pomorski saobraćaj uopšte a naročito promet naftnih tankera je izuzetno gust u sjevernomdijelu Jadranskog mora.

Hrvatska, Italija i Slovenija, tri zemlje koje okružuju sjevernu oblast Jadranskog mora, bile suugovorne strane za Konvenciju za zaštitu Sredozemnog mora od zagađenja (Barselonskakonvencija) kao i za njen Protokol 2002 koji se tiče Saradnje u spriječavanju zagađenja izbrodova i, u hitnim slučajevima, suzbijanju zagađenja Sredozemnog mora (Protokol o prevencijii hitnim slučajevima) koji je zamijenio Protokol iz 1976. godine koji se tiče Saradnje u suzbijanjuzagađenja Sredozemnog mora naftom i drugim štetnim materijama u hitnim slučajevima(Protokol za hitne slučajeve). Sve tri zemlje su razvile odgovarajuće nacionalne sisteme zaspremnost i reagovanje na incidente zagađenja mora i imaju svoje Nacionalne planove zavanredne situacije, obučen personal i materijalne resurse za suzbijanje izliva nafte.

Predstavnici Hrvatske, Italije i Slovenije, predviđajući da bi ozbiljan incident zagađenja moraozbiljno oštetio kako jadranski ekosistem, tako i ekonomsku aktivnost regiona, naročito


62

turizam, ribarstvo i proizvodnju energije, pripremile su i usvojile Podregionalni plan zavanredne situacije koji pokriva Jadransko more.

Posebna pažnja će se posvetiti službama koje obezbjeđuje INTERACT II program. Ovajprogram za Evropsku uniju se fokusira na dobru upravljanje teritorijalnom saradnjom iobezbjeđuje učesnicima uključenim u implementaciju programa podršku baziranu napotrebama. Ciljne grupe za INTERACT su prije svega implemetacioni organi kao i drugatijela uključena u sprovođenje programa. Kako bi se za implementaciona tijela izvuklamaksimalna korist iz INTERACT programa, biće ohrabrivana upotreba INTERACT službi idokumentacije kao i učešće na INTERACT seminarima čiji su troškovi prihvatljivi u okviruTehničke pomoći.

Ako su regioni iz programske oblati uključeni u Inicijativu regiona za ekonomske promjene,Upravni organ ima obavezu da:

a) učini sve što je neophodno da podrži inovativne operacije saprekograničnim/transnacionalnim uticajem koje su povezane sa rezultatima mreža,

b) predvidi tačku u agendi Odbora za praćenje da barem jednom godišnje razmatrarelevantne prijedloge za program, i pozove predstavnike mreža (kao posmatrače) daizvještavaju o napretku aktivnosti mreža;

c) opiše u Godišnjem izvještaju aktivnosti uključene u Inicijativu regiona za ekonomskepromjene.

4-6-2- Programska usklađenost sa strategijama i tekućim programima

Kako bi provjerili i ocijenili „spoljašnju usklađenost“ programa sa EU, nacionalnim iregionalnim programskim ciljevima, u ovom poglavlju razmatramo i analiziramo odnosizmeđu programskih ciljeva i (tab. 19):

- Ciljeva Lisabonske strategije;- strateških EU politika;- Geteborških strategija;- IPA ciljeva.

Kako bi se verifikovala usklađenost Programa, takođe su uzeti u razmatranje nacionalnistrateški referentni okviri za postizanje kohezionih politika država članica i Višegodišnjiindikativni planski dokumenti za strateško planiranje u sferi pretpristupnog procesa (uporedititab 19).


63

Tab. 19- Usklađenost između EU strategija i ciljeva IPA Jadranskog CBC programa

IPA Jadranski CBC program

EU strategije u Jadranskoj oblastiPrioritet1 Prioritet2 Prioritet3

Znanje i inovacije – strojevi održivog rasta x ↑ xČiniti Evropu mjestom atraktivnijim za investiranje i rad xx x xLisabonska

agenda Stvaranje većeg broja boljih poslova x ↓ xČiniti Evropu i njene regione atraktivnijim mjestom za investiranje xx ↑ xUnaprijeđenje znanja i inovacija za rast x x xxStrateške EU

linijeVeći broj i bolji poslovi x ↓ xKlimatske promjene i energija xOdrživi transport xProizvodnja i održivi modaliteti potrošnje xKonzervacija i upravljanje prirodnim resursima xJavno zdravlje xSocijalna inkluzija demografija i imigracija xGlobalno siromaštvo i održivi izazovi globalnog razvitka x

Getemburškaagenda

Održiva prozvodnja i potrošnja* xPromovisanje održivog ekonomskog i socijalnog razvoja unutar granica xZajednički rad u suočavanju sa zajedničkim izazovima x xObezbjeđivanje efikasnih i sigurnih granica - - -IPA ciljeviPromovisanje zajednjičkih manjih aktivnosti koje uključuju lokalneaktere iz oblasti x x

* Dugotrajan proces revizije Geteborške strategije iz 2001. godine usvojene u junu 2006. godine.

Program je u potpunosti usklađen sa Lisabonskom strategijom upravo zbog toga što je toprogram saradnje i kao takav je strogo usmjeren ka supernacionalnim evropskim kohezionimstrategijama.

Opšti cilj i strateški izbori Programa doprinose implementaciji Lisabonske strategije usvajanjetri prioriteta:

· imajući u vidu prvu strategiju „Učiniti Evropu atraktivnijim mjestom za investiranje i rad”,treći programski prioritet „Jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturalnih mreža,promovisanje i razvoj transporta, informativnih i komunikacionih službi“ posebnopokriva cilj proširivanja i unaprijeđenja evropske infrastrukture. Program se bavijačanjem lučkih i aerodromskih infrastruktura i službi i unaprijeđenjem bezbijednostitransportnog sistema.

· u skladu sa drugom Lisabonskom strategijom, Program bi trebao biti visoko efikasan uimplementaciji cilja Lisabonske strategije upotrebe znanja i inovacija u podsticanjurasta. Mjere koje se tiču razvoja, promovisanja i unaprijeđenja istraživanja i inovacijauspostavljanjem naučnih i tehnoloških mjera, međunarodnih tehnoloških platformi,jačanjem odnosa između istraživanja i proizvodnog sistema, i opšte govoreći,aktivnostima koje daju prednost sposobnostima oblasti da privuče investicije i poslove.

· imajući u vidu treću Lisabonsku strategiju, Program uglavnom doprinosi prvomprioritetu zahvaljujući investiranju u ljudski kapital, podržavajući razvoj nadležnosti,mobilnost istraživača i razmjenu i diseminaciju rezultata i praksi pored toga, preko dalje

X = Nizak nivo usklađenosti XX= Visok nivo usklađenosti X = zajednička važnost ekološke održivosti


64

linije intervencije prioriteta 1, doprinosi i modernizaciji socijalno-zdravstvenih i poslovnihsektora.

Koheziona politika dopunjuje postignuća ciljeva Lisabonske agende, i prema tome,Strateške smjernice u identifikovanju primarnih ciljeva u promovisanju održivog rasta,konkurentnosti i zapošljavanja su u uskoj konvergenciji i sinergiji sa njom prihvatanjem ista triprioriteta.

Smjernice, u isticanju uloge „teritorijalne dimenzije” u kohezionoj politici, naglašavaju važnostteritorijalne saradnje i predlažu glavne tematske sektore za njegovu primjenu uunaprijeđivanju saobraćajne infrastrukture i u upravljanju hidrološkim i ekološkim resursima.Elementi usklađenosti Programa sa Smjernicama, čine se veoma karakterističnim u linijamaaktivnosti koje imaju za cilj da povećaju atraktivnost evropskih regiona, i koje će serealizovati unaprijeđenjem efikasnosti saobraćajnih infrastruktura, za za koje Komisija izričitopodsjeća na važnost prekograničnih projekata; poboljšanje sinergija između ekološke zaštitei povećanja upotrebe obnovljive energije. Program pruža važan doprinos drugoj orijentacijikoja teži povećanju istraživačkog i tehnološkog razvitka u privatnom i javnom sektoru,promovisanju uvođenja inovacija u proizvodni sistem, promovisanju širenju informacionih ikomunikacionih tehnologija u privatnom i javnom sektoru.

Pored Lisabonskih i strateških EU linija, prioriteti Geteborške agende su takođe ispoštovanitokom formulisanja Programa. To posebno važi za sugestije o Strategijama održivogsaobraćaja, konzervacije i upravljanja prirodnim resursima, javnim zdravstvom, klimatskimpromjenama i energetikom.

Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) sadrži pet komponenti. Jadranski program slijedisamo komponentu „Prekogranične saradnje“. Glavni ciljevi za komponentu Prekograničnesaradnje su13:

- Promovisanje održivog ekonomskog i socijalnog razvoja u graničnim oblastima;- Zajednički rad u suočavanju sa opštim izazovima na poljima kao što su životna

sredina, prirodno i kulturno nasljeđe, javno zdravlje i prevencija i borba protivorganizovanog kriminala;

- Obezbjeđivanje efikasnih i sigurnih granica;- Promovisanje zajedničkih manjih aktivnosti koje uključuju lokalne aktere iz

pograničnih oblasti.

Pored gore pomenutih EU strategija, Program uzima u obzir ciljeve navede u IPA Pravilimaimplementacije. Kao što se može vidjeti u tabeli 19 Jadranski program pokazuje dobar nivousklađenosti sa IPA instrumentom. Naročito je prioritet „Ekonomska, socijalna iinstitucionalna saradnja” usklađena sa ciljevima IPA instrumenta „Promovisanje održivogekonomskog i socijalnog razvoja u graničnim oblastima”. Takođe, i ekološki ciljevi Programaimaju dobar nivo usklađenosti sa IPA ekološkim ciljevima.

Sljedeća tabela (tab. 20) pokazuje kako se Program slaže sa Nacionalnim strateškimreferentnim okvirom i Višegodišnjim indikativnim planskim dokumentima. Kao što se moževidjeti, višegodišnje indikativno planiranje zemalja uključenih u Jadranski program ima visoknivo usklađenosti sa prioritetima Programa kao i sa IPA ciljevima.

Dokumenta Nacionalnih strateških okvira o zemljama uključenih u Program koja su do sadauzeta u obzir (Italija, Slovenija i Grčka) identifikuju neke prioritete podijeljene na neke opšte

13 Cfr. Čl. 86 IPA Uredbe o implementaciji /2007


65

ciljeve.Procjena usklađenosti u ovom dokumentu pokazuje da mnogi prioriteti i ciljevi imajudobar nivo usklađenosti sa CBC Programom.Drugi važan dokument koji uzima u obzir koherentnost, jeste dokument „APQ Balcani”. Ovopokazuje linije intervencije ovog Programa u dijelu oblasti Jadranskog programa. Mnogi odovih prioriteta su takođe ilustrovani u Jadranskom programu.


66

Tab. 20 Usklađenost sa Nacionalnim strateškim referentnim okvirom i Višegodišnjim indikativnimplanskim dokumentima

IPA Jadranski CBCVišegodišnji indikativni planski document i Nacionalni strateški dokument

1 2 3Razvoj prekograničnih ekonomskih, socijalnih i ekoloških aktivnosti u graničnim oblastima x xSuočavanje sa zajedničkim izazovima na polju životne sredine, javnog zdravstva, prevencije i borbe protivorganizovanog kriminala x x

Osigurati efikasne i bezbijedne granice

Promovisati pravnu i administrativnu saradnju x

MIPDAlbanija

Promovisati lokalne aktivnosti tipa “people to people” xAktivnosti koje imaju za cilj promovisanje i unaprijeđenje prekogranične saradnje i socioekonomske intergacijegraničnih regiona kroz jačanje ekonomskih, socijalnih, ekoloških i kulturnih veza između odgovarajućih zemaljaučesnica, uključujući i aktivnosti tipa “people to people”.

x x

Suočavanje sa zajedničkim izazovima na polju javnog zdravstva, prevencije i borbe protiv organizovanogkriminala, anti-terorizma, korupcije itd. x

MIPDBosna i

HercegovinaSaradnja i umrežavanje između zemalja radi osiguravanja bezbijednih granica i promovisanja pravne iadministrativne saradnje. x

MIPDHrvatska

Saradnja između lokalnih/regionalnih vlasti, asocijacija, NVO-a i preduzeća iz susjednih regiona radi povećanjaekonomskog i socijalnog razvoja prihvatljivih graničnih regiona;Mala infrastruktura za poboljšanje potencijala turizma ili lokalnog/regionalnog saobraćaja i komunikacijeuključujući i ekološke aspekte;“People ti people” aktivnosti za intenziviranje kontakata na likalnom nivou između građana na obje strane granica;Tehnička pomoć i širenje informacija da pomognu u programskoj implementaciji i doprinesu blagovremenompostizanju rezultata;Saradnja među vlastima koja pokriva strategije i aktivnosti za suočavanje sa rizicima i prijetnjama za graničnubezbijednost i organizovanim kriminalom.

x x x

Razvijanje prekograničnih ekonomskih, socijalnih i ekoloških aktivnosti graničnih oblasti. x xSuočavanje sa zajedničkim izazovima, naročito na poljima životne sredine i javnog zdravstva i razvoja. x x

MIPDCrna Gora

Promovisati lokalne aktivnosti tipa “people to people”, uključujući NVO i lokalne vlasti. xPrekogranična infrastruktura. Prevencija poplava. Upravljanje vodama. xEkonomska saradnja (naročito, stvaranje jakih logističkih veza, snabdijevački lanci i klasteri duž granice), turizam,poljoprivreda i seoski razvoj. xSuočavanje sa zajedničkim izazovima na polju životne sredine, javnog zdravstva, prevencije i borbe protivorganizovanog kriminala, itd. x x

Osigurati efikasne i bezbijedne granice. Promovisanje pravne i administrativne saradnje.Promovisati lokalne aktivnosti tipa “people to people”, veći naglasak staviti na jaču saradanju između državnihorgana, NVO-a na poljima kao što su obrazovanje i kulturna saradnja, razvoj demokratije i tolerancije, prevencijakonflikata itd.

x x

Saradnja među kulturnim institucijama uključujući muzeje, pozorišta, itd. xRazviti referentni okvir za CBC aktivnosti i razvijanje planskih dokumenata;Njegovanje uzajamnog povjerenja na lokalnom nivou; xPodržavanje inicijativa u oblasti obrazovanja, istraživanja i u stvaranju radnih mjesta. xPodržavanje aktivnosti za povratak izbjeglica njihovim zemljama porijekla, njohova reintegracija i olakšavanjeostvarivanja njihovih prava.

MIPDSrbija

Podržati napore u kontrolisanju malokalibarskog oružja i lakog naoružanja.Unaprijeđenje i valorizacija ljudskih resursa xPromovisanje, valorizacija i širenje istraživanja i inovacija za konkurentnost xOdrživa i efikasna upotreba životne sredine za razvoj xUnaprijeđenje prirodnih i kulturnih izvora za atraktivnost i razvoj xSocijalna inkluzija i službe za unaprijeđenje kvaliteta života i teritorijalne atraktivnosti x xMreže i veze za unaprijeđenje mobilnosti xKonkurentnost proizvodnog sistema i zapošljavanje xKonkurentnost i privlačnost urbane teritorijePrivlačnost Italije kao mjesta za investiranje x

Nacionalnistrateški

referentniokvirItalija

Vladavina i izgradnja institucija xCilj ekonomskog razvoja x x

Cilj socijalnog razvoja x

Višegeneracijski i održivi razvoj x


referentniokvir

Slovenija Razvojni cilj Slovenije u međunarodnoj sredini xInvestiranje u proizvodnom sektoru ekonomije x xZnalačko društvo i inovacije xZapošljavanje i socijalna kohezija xInstitucionalni okvir


referentniokvirGrčka Atraktivnost Grčke kao i regiona kao mjesta za investiranje, rad i život x x x

Socio-ekonomski razvoj xMaterijalne i nematerijalne konekcije x APQ Balcani

2007-2013 Ekološki i održivi razvoj x


67

Dijalog i kultura xZdravstvo i staranje. x

Programska implementacija takođe uzima u obzir i analizu drugih programa saradnje za period2007-2013, koja pokriva iste oblasti Jadranskog programa. Programi koji su uzeti u obzir tokomove faze su: „ Jugoistočna Evropa (SEE)”, “Italija-Slovenija”, “Grčka-Italija” i “Grčka-Albanija”.Tabela 21 pokazuje nivo usklađenosti ovih programa i Programa.

Tab. 21 Usklađenost sa strategijama u 2007-2013 Programima u jadranskoj oblasti

4-7- TIPOVI I KARAKTERISTIKE PROJEKATA

Samo zajednički projekti koji uključuju najmanje jednu partnersku državu članicu i jednuzemlju kandidata ili potencijalnog kandidata su prihvatljivi za sa sufinansiranje. Nijesuprihvatljivi projekti koji koji uključuju samo EU članice ili samo zemlje kandidate i potencjalnekandidate. Specifična pravila koja se odnose na projekte koje su podnijeli samo GR/ALpartneri i samo SI/HR partneri su dolje istaknuta.

Opšta pravila za prihvatljivost operacija u okviru IPA CBC programa između EU članica izemalja kandidata i potencijalnih kandidata, i naročito ona specifična za Program u ciljuizbjegavanja neefikasnog upliranja napora, su sljedeća:

a) Odabrane operacije će uključivati korisnike iz najmanje jedne EU članice i jedneCC/PCC. Operacije koje uključuju korisnike samo iz EU članica ili samo iz CC/PCC,neće biti prihvaćeni za finanasiranje.Kao rezultat, prekogranična saradnja između država članica će biti prisutna samo urelevantnim programima teritorijalne saradnje Strukturalnih fondova (npr. Slovenija–Italija, Italija–Grčka), dok će prekogranična saradnja koja uključuje samo CC/PCC bitiprisutna u relevantnim IPA CBC programima (npr. Hrvatska–Bosna i Hercegovina,Albanija–Crna Gora, itd.).

b) Kao dodatak gore navedenom opštem pravilu, i uzevši u obzir učešće Slovenije i Grčkeu Programu, operacije koje uključuju samo korisnike iz:

· Obalno–kraškog regiona u Sloveniji i Istarske županije i/ili Primorsko–goranske županijeu Hrvatskoj,

1 2 3x

xx

x xx x

x x

xx

x

x

x

Italija-Slovenija2007-2013

Ensure sustainable territorial integrationPovećati konkurentnost i razvoj društva koje se oslanja na znanjePoboljšati k omunikaciju, socijalnu i kulturnu saradnju, takođe u cilju uklanjanjaupornih prepreka

IPA Jadran. CBC

JugoistočnaEvropa (JIE)

2007-2013

Olakšavanje inovacije i preduzetništvaZaštita i unaprijeđenje životne sredineUnaprijeđenje pristupačnostiRazvoj transnacionalnih sinergija za oblasti održivog rasta

Programske strategije u jadranskoj oblasti

Grčka-Albania2007-2013

Povećanje prekograničnog ekonomskog razvojaPromovisanje i razvoj životne sredine i prirodnih i kulturnih resursa

Grčka—Italija 2007-2008

Jačanje konkurentnosti i inovacijaPoboljšati pristupačnost održivih mreža i službi

Poboljšanje kvaliteta života, zaštita živ.sredine i unaprijeđenje socijalne i kulturne kohezije


68

ili· Prefekture Tesprotia i/ili Krf u Grčkoj i regiju Vlore (distrikt Vlore i Saranda) u Albaniji,

neće biti prihvatljive u okviru Programa. Takve operacije biće prihvatljive u okviru IPA CBCprograma Slovenija–Hrvatska i Grčka–Albanija.

c) Kako bi bile prihvatljive za finansiranje u okviru Programa, operacije koje uključujukorisnike iz Slovenija–Hrvatska regiona i Grčka–Albanija regiona pomenutih u 6.b),takođe moraju uključivati:

· Barem jednog korisnika iz prihvatljivih regiona Italije i Grčke (slučaj operacija kojeuključuju korisnike iz Slovenija–Hrvatska regiona) ili Slovenije (slučaj operacija kojeuključuju korisnike iz Grčka-Albanija regiona);

ili· Barem jednog korisnika iz bilo koje druge prihvatljive oblasti u (potencijalnim) zemljama

kandidatima pored oblasti Hrvatske i Albanije pomenutih u tački b).

Programska strategija, koja odražava uključenu teritorijalnu dimenziju, je široka i slijedi teškeciljeve kroz tri Prioriteta: Istraživanje i inovacije, Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika;Pristupačnost i Mreže.Uzimajući u obzir ogromne reurse i raznolikost predviđenih političkih linija, neophodno jeizbjeći rizik razbijanja sredstava dijeleći ih između prevelikog broja operacija. Poželjnije jekoristiti principe odgovarajuće koncentracije investicija u pogledu teritorija i sektora kako bise postigla najveća efektivnost intervencije.

Ovo je jedan od fundamentalnih principa postavljenih u Uredbama Zajednice.

U skladu sa članom 95 IPA Uredbe o sprovođenju, kao opšte pravilo, Program će finansiratizajedničke operacije koje su zajednički izabrane od strane zemalja učesnica putemjedinstvenih poziva na podnošenje ponuda koji pokrivaju cijelu prihvatljivu oblast. Zemljeučesnice mogu, takođe, odrediti i zajedničke operacije izvan poziva za ponude. U takvomslučaju, zajedničke operacije će biti posebno pomenute u Programu, ili ukoliko je to u skladusa prioritetima i mjerama Programa, biće identifikovane u bilo koje vrijeme nakon usvajanjaPrograma odlukom Zajedničkog posmatračkog odbora.

Prema tome, sredstva i procedure za definisanje, identifikovanje i odabir operacija su veomavažni. Ove operacije biće zajednički identifikovane od strane korisnika i partnera uprihvatljivim teritorijama, koji će udružiti svoja iskustva i zajedničke interese.

Za ovu kategoriju projekata, Zajednički posmatrački odbor treba da definiše ograničen brojprojekata, koji su važni zbog svog efekta na odnosnu teritoriju.

Ovi projekti biće identifikovani na osnovu njihove cijene i specifičnog tematskog pristupa,efktivnosti i dugoročnih rezultata u prihvatljivim teritorijama i u odnosu na programske ciljeve.

Strateški projekti su kompleksni projekti koji uključuju partnerstvo određenih karakteristika,koji se tiču nekoliko sektora i koji zahtijevaju duže vrijeme za njihovo stvaranje, aktivnostitehničke podrške i specifičnu koordinaciju.

Druga odlika Strateških projekata jeste upotreba ili top down (od vrha na dolje) pristupa, gdjeZPO identifikuje Strateške projekte, ili bottom up (od na na gore) pristupa, koji je lokalnaalternativa gdje lokalni akteri predlažu specifične projekte.


69

Strateški projekti moraju biti efektivni i da odgovaraju potrebama teritorije kao što jeProgramom predviđeno. Oni bi bili sprovedeni kao horizontalne inicijative: gdje je poželjnijispecifičan tematski pristup koji treba da uključuje učešće više teritorija EU članica i(potencijalnih) zemalja kandidata.

Slijede osnovni standardi za identifikaciju Strateškog projekta:

a. da je zasnovan na visokom nivou sufinansiranja;b. da bude dugoročni projekat zbog kompleksnosti organizacije, partnerstva i sadržaja;c. da ima aktivno i kvalitetno partnerstvo umjesto više formalnog učešća;d. da ima specifične zahtijeve u pogledu sadržaja. Strateški projekti će morati pokazati

gdje se oni poklapaju i doprinose sprovođenju Lisabonske strategije i/iliGetemborške agende. Oni takođe moraju pokazati, gdje je to potrebno, mogućnostotvaranja novih oblasti Evropske politike. Strateški projekti moraju zadovoljitielemente integracije koje promovišu politike Zajednice u pogledu saradnje;

e da ima pozitivan ishod u oblasti saradnje. Ovo je aspekat blisko vezan zateritorijalnu oblast projekta koja nije po definiciji zajednička. Projekat može biti„strateški“ zato što, čak iako operiše u ograničenom teritorijalnom okviru, obnavlja ikompletira neke mreže i poslove od opšteg interesa za cijelu oblast i tako ohrabrujeveću cjelokupnu saradnju;

f. da bi proizveli trajne efekte, Strateški projekti treba da proizvedu trajne promjene iefekte koji se protežu izvan teritorije i samog sadržaja projekta:

- da utiču na finansijske resurse da katalizuju druge privatne i/ili javne finansijskei ljudske resurse;

- da dozvole konsolidaciju i stabilizaciju partnerstva u pogledu strateškihrazvojnih prioriteta teritorija;

- da stvore trajne prilike za saradnju;- da donesu pozitivne promjene u ponašanju zainteresovanih strana.

Dalja objašnjenja o projekatskim tipologijama biće razvijena u Priručniku o sprovođenju kojiće biti izdat nakon odobrenja Programa.Programsko partnerstvo prepoznaje vrijednost saradnje Italija-Albanija koju podržavaju ovedvije zemlje kao i EU tokom posljednjih godina.

Kao rezultat, programsko partnerstvo poziva Albaniju i Italiju da razviju strateški projekat kojiće biti koristan za cijelu jadransku programsku oblast. Uključeni albanski i italijanski partnerimoraju težiti proširenju partnerstva za ovaj strateški projekat na druge zainteresovanepartnere iz programske oblasti.

Albanski i italijanski partneri su pozvani da podnesu Zajedničkom posmatračkom odboru –na jednom od svojih prvih sastanaka – strateški projekat, uključujući i finalni i planaktivnosti14.

14 Serija sastanaka i razmjena korespondencije u vezi sa Strateškim projektom Italija-Albanija u okviru Programa postoji odmarta 2006. godine.Tog mjeseca, Pismo namjere potpisali su Premijer Albanije i Predsjednik regiona Pulja, i poslali su ga Predsjedniku Evropskekomisije u Briselu, zahtijevajući nastavak saradnje između Albanije i Italije u okviru programa saradnje koje finansira Zajednica.Sastanak koji je organizovala Evropska komisija i italijansko Ministarstvo inostranih poslova gdje su predstavljeni noviprekogranični programi saradnje , održan je u Rimu od 9. do 10. marta 2006. godine. Odlučeno je da će Albanija učestvovati usamo jednom programu sa Italijom. Nakon odluke da ne bude bilateralnog brograma Italija-Albanija za naredni programskiperiod 2007-2013 a kako bi se nastavila saradnja započeta 1994. godine, nastavljeni su napori da se u Program uključiStrateški projekat Italija-Albanija.Forum na visokom nivou “Investiranje i legalitet u Albaniji” održan je u Bariju, u Italiji 24. maja 2007. godine, gdje je održanadiskusija o budućoj saradnji dvije zemlje u okviru novog Programa.


70

PRIORITETI DJELOVANJA

Uvod

U ovom poglavlju navedeni su posebni ciljevi, načini implementacije i potencijalni korisnici 15

po prioritetima. Povrh toga, u dijelu 5.5 sažeti su programski indikatori u smislu ishoda,rezultata i kvantifikovanih ciljeva.

4-8- PRIORITET 1 – EKONOMSKA, SOCIJALNA I INSTITUCIONALNA SARADNJA

Opšti cilj prioriteta pod nazivom „Unaprijeđenje istraživanja i inovacija u cilju konkurencije irazvoja jadranske oblasti kroz ekonomsku, socijalnu i institucionalnu saradnju“ realizovaćese kroz četiri mjere:

- Mjera 1.1 – Istraživanje i inovacije- Mjera 1.2 – Finansijska podrška za inovativna mala i srednja preduzeća- Mjera 1.3 - Socijalne, zdravstvene i radne mreže- Mjera 1.4 – Institucionalna saradnja

1-1-1 Mjera 1.1. Istraživanje i inovacije

Cilj ove mjere jeste unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta u jadranskoj oblasti kroz jačanjekompetentnosti , prenosa inovacija putem mreža između preduzetničkog, institucionalnog,akademskog i sektora obuke i nauke, prvenstveno kroz zajednčke istraživačke aktivnosti.

Teži se obezbjeđivanju inicijativa za jačanje naučno-tehnoloških sistema istraživanja krozjačanje veza između preduzetničkog, institucionalnog, akademskog i sektora nauke, prijesvega podsticanjem zajedničkih istraživačkih aktivnosti između privatnih kompanija i izmeđuprivatnog i javnog sektora. Obuhvaćeni su različiti sektori, uključujući i građevinarstvo . Povrhtoga, treba jačati i ekološka istraživanja i istaživanja u oblasti eko-inovacija.

Podrška ima za cilj stvaranje i jačanje saradnje između univerziteta, istraživačkih centara,privatnih kompanija i državnih subjekata kako bi se obezbijedilo unaprijeđeno istraživanjekroz finansijsku podršku strateškim projektima. Štaviše, planira se podstacanje razmjeneistraživača i tehničara između kompanija i univerziteta. U okviru ove mjere, naročit značaj jedat jačanju kapaciteta, prenosu znanja i razmjeni tehničko- naučne ekspertize.

Aktivnosti finansirane u okviru ove mjere teže uključivanju srbijanskih partnera.

Pretpostavljeni korisnici

Istraživački instituti, univerziteti, preduzeća, javne organizacije

Primjeri mogućih aktivnosti

- Uspostavljanje mreža saradnje između univerziteta, centara za istraživanje i drugihrelevantnih ustanova

15 Konačna lista korisnika biće priložena uz Opis projekta poziva na tender, poziva za podnošenje ponuda i poziva na iskazinteresa


71

- Razvoj konkurentnih i kooperativnih mehanizama za obezbjeđivanje sredstava zanajbolje istraživače

- Podrška naprednim istraživačkim aktivnostima- Podsticanje mobilnosti istraživača i razmjene istraživača i tehničara između

univerziteta i kompanija- Jačanje sistematske saradnje između istraživačkih i privatnih/javnih kompanija- Stvaranje međunarodnih tehnoloških platformi- Jačanje kapaciteta i prenos znanja- Promocija i širenje najboljih praksi- Stvaranje naučnih i tehnoloških mreža u jadranskoj oblasti radi razmjene informacija,

podataka i iskustava istraživanja i inovacija- Obezbjeđivanje usluga ICT-a radi podrške malim i srednjim preduzećima i

postupcima osnivanja kao i podrške regionalnim i među-regionalnim klasterimaizvrsnosti

- Podsticanje zajedničkih istraživačkih aktivnosti preduzeća i univerziteta i razvojpartnerstava za inovacije i podrška stvaranju regionalnih i trans-regionalnih klasteraizvrsnosti.

1-1-2 Mjera 1.2- Finansijska podrška za inovativna mala i srednja preduzeća

Ova mjera ima za cilj stvaranje inicijativa za teritorijalne i produktivne sisteme za investiranjeu istraživanje i inovacije kroz razlnoliku ponudu finansijskih instrumenata.

Inicijative će se prije svega fokusirati na prenos istraživanja, tehnologija i nauke, jačanjepreduzetničke inicijative i stvaranje produktivne okoline u kojoj kapaciteti za inovaciju, čak i utradiocionalnim sektorima, mogu da se razvijaju u cilju jačanje evropske konkurentnosti.


Mala i srednja preduzeća i zajednički MSP (Joint SME), državne institucije, razvojne agencije

Primjeri mogućih inicijativa:

- Podsticanje stvaranja i razvoja relevantnih preduzeća kroz proces pokretanja,odvajanja, osnivanja mreža biznis inkubatora i pomoćnih fabrika i upotrebu inicijalnogkapitala

- Podsticanje investicija u istraživanje i inovacije i tehnološki i naučni transfer- Ubrzavanje osnivanja i jačanja sistema klastera sa posebnim osvrtom na saradnju

između preduzetničkih, institucionalnih, akademskih i načnih javnih i privatnih sektora- Internacionalizacija zajedničkih MSP-a- Promocija inovacija u tradicionalnim i neproduktivnim sektorima u smislu proizvoda,

procesa, tržišta, organizacije- Podrška idejama, inovacijama i znanju- Podrška malim i srednjim preduzećima u stvaranju ekoloških prihvatljih proizvoda i

postupku proizvodnje- Investicije u kompanije direktno povezane sa istraživanjem i inovacijama- Unaprijeđenje pristupa biznis finansiranju- Obezbjeđivanje podrške za investiranje u obuku i razvoj aktivnosti povezanih sa

razvojem poslovanja

1-1-3- Mjera 1.3- Socijalne, radne i zdravstvene mreže


72

Ciljevi ove mjere su stvaranje novih i jačanje postojećih mreža saradnje u oblasti socijalne ipolitike rada i zdravstva.

Ova mjera ima za cilj da olakša razmjenu iskustva i prenosa znanja u socijalno-zdravstvanom i sektoru rada.

Jedan od prioriteta je pronalaženje ravnoteže između najkvalitetnijih službi i jednakogpristupa svima i održavanje troškova na razumnom nivou, shodno praksi valjanogupravljanja.

Razmjena iskustava i prenos kapaciteta u socijalnom i sektorima zdravstva i rada,unaprijeđenje kvaliteta i pristupa službama socijalne zaštite u cilju smanjenja teritorijalnihnejednakosti biće podržani. Inicijativa treba da bude inovativna kako bi bolje integrisala onošto se obično stvara uobičajenim resursima i nacionalnim politikama.


Volonterske organizacije u socijalnom i sektoru zdravstva, lokalni i državni organi uprave


- Razmjena iskustava i prenos znanja u socijalno- zdravstvenom i sektoru rada krozjačanje upotrebe informaciono- komunikacionih tehnologija

- Optimizacija upotrebe postojeće zdravstvene i socijalne infrastrukture kako bi seunaprijedio kvalitet i pristup socijalnim i zdravstenim službama

- Pojačano uključenje migranata u proces zapošljavanja odnosno jačanje njihovesocijalne integracije

- Olakšavanje geografske i profesionalne mobilnosti radnika i integracijaprekograničnih tržišta rada

- Integracija socijalnih i politika rada kako bi se harmonizovalo obezbjeđivanjezdravstvenih usluga i smanjile teritorijalne nejednakosti

- Stvaranje međunarodnih mreža (npr. Monitoring epidemija, razmjena informacija ucilju brzih rješavanja hitnih zdravstvenih slučajeva)

- Aktivnosti za unaprijeđenje integracije invalida- Stvaranje integrisanih mreža usluga za volonterski socijalni rad i zdravstvenih usluga

( bolničkih objekata, telemedicina, telepomoć i zajednički uslužni centri)- Stvaranje integrisane mreže za unaprijeđenje mobilnosti na tržištu rada- Obezbjeđivanje zdravstvenih i socijalnih usluga kroz kućnu njegu i upotrebu

informaciono-komunikacionih tehnologija- Razmjena iskustva i prenos znanja na tržištu rada i u sektoru obuke- Harmonizacija akademskih kvalifikacija i diploma

1-1-4 Mjera 1.4 – Institucionalna saradnja

Ova mjera ima za cilj promociju inovativnih usluga kroz razmjenu tehničkog i državničkogiskustva i širenje najboljih praksi između organa lokalne uprave.

Aktivnosti finansirane u okviru ove mjere teže uključivanju srbijanskih partnera.

Pretpostavljeni korisnici:

Državni organi, organizacije za podršku preduzeća, NVO


73


- Podsticanje razmjene iskustava vezano za tehničke i upravljačke sposobnosti, širokousvajanje sredstava upravljanja kojima se olakšava integracija/saradnja izmeđudržavnih tijela

- Podsticanje stalnih mreža između državnih organa za širenje inovativnih usluga- Širenje najboljih praksi- Širenje inovativnog procesa između vlasti (e-government) kako bi se u većoj mjeri

pojednostavile procedure i skratilo vrijeme potrebno za obezbjeđivanje uslugagrađanima

- Promovisanje aktivnosti koje imaju za cilj jačanje evropskog identiteta u multi-kulturalnom i multi-etničkom kontekstu kroz projekte teritorijalne i socijalne saradnjenamjenjene uglavnom mladima

4-9- PRIORITET 2 – PRIRODNI I KULTURNI RESURSI I PREVENCIJA RIZIKA

Ovaj prioritet je zasnovan na sljedećem cilju „Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita prirodnih ikulturnih resursa kroz zajedničko upravljanje tehnološkim i prirodnim rizicima“.

Opšti cilj se postiže kroz četiri mjere:

- Mjera 2.1 – Zaštita i unaprijeđenje morske i priobalne sredine- Mjera 2.2 – Upravljanje prirodnim i kulturnim resursima i prevencija prirodnih i

tehnoloških rizika- Mjera 2.3 – Ušteda energije i obnovljivi izvori energije- Mjera 2.4 – Održivi turizam

1-2-1 Mjera 2.1 – Zaštita i unaprijeđenje morske i priobalne sredine

Cilj ove mjere je unaprijeđenje, prevencija i zaštita obale kroz zajedničko upravljanje morskei priobalne sredine i zajedničkim rizicima. Ova mjera ima za cilj podršku aktivnostima zazaštitu priobalnog nasljeđa obezbjeđujući revitalizaciju i balans priobalnog područja i morskesredine i razvoj održivog turizma kao preduslova za razvoj područja.

Ova podrška ima za cilj da , kroz razvoj zaštićenih zona (Integrisano upravljanje priobalnimpodručjem), obezbijedi zaštitu morskih i priobalnih ekosistema koji su rascjepkani, izuzetnoosjetljivi i pod velikim pritiskom čovjeka. Ova mjera je usklađena sa osnovnim smjernicamapolitika u smislu daljeg podsticanja Integrisanog upravljanja priobalnim područjem koje jepropisala EC u COM 2007 (308) od 7. juna 2007. godine i u potpunosti će uzeti u obzirINSPIRE sistem (Infrastuktura za prostorne informacije u Evropi) i GMES (Globalnimonitoring za životnu sredinu i bezbjednost).


Državni organi, istraživački centri


- Jačanje nadležnosti lokalnih vlasti u zajedničkom upravljanju morskom i priobalnomsredinom i kroz podsticanje zajedničkih politika planiranja

- Implemantacija posebnih studija o sistemu priobalne sredine- Razvoj zajedničkih instrumenata za Integrisano upravljanje priobalnim područjem


74

- Monitoring morske i priobalne sredine i kroz Geografski informacioni sistem (GIS)- Zajednički projekti za zaštitu kopnenih voda od intenzivnog zagađivanja, od

nepoznatih i invazivnih vrsta i kontrolu kvaliteta morske vode- Jačanje ekoloških sistema i zaštita biodiverziteta za unaprijeđenje kvaliteta životne

sredine i podsticanje ekonomskog i socijalnog održivog razvoja- Prevencija obalne erozije- Naučna istraživanja za unaprijeđenje održive i odgovorne upotrebe morske hrane

kako bi se obezbijedio kvalitet snabdjevenosti hranom- Zaštita lokaliteta NATURA 2000

1-2-2 Mjera 2.2 – Upravljanje prirodnim i kulturnim resursima i prevencija prirodnih itehnoloških rizika

Cilj ove mjere je jačanje institucionalnih kapaciteta za očuvanje i upravljanje teritorijalnimresurima i prevenciju rizika i smanjenje broja saobraćajnih nezgoda kroz teritorijalnusaradnju.

Značajno je predložiti podsticanje i strategija očuvanja prirodnog i kulturnog nasljeđa u ovojoblasti kao s obzirom na njihov značaj za razvoj održivog turizma. Kulturni i prirodni nasljeđeove oblasti je od posebnog ekološkog, istorijskog, arhitektonskog i kulturnog interesa i jošuvijek nije široko poznato.

Socijalna i ekonomska analiza oblasti prihvatljive za Program je takođe pokazala prisustvoopasnosti sa kojima se treba brzo pozabaviti jer u suprotnom mogu predstavljati prepreku urazvoju teritorije. Ovakvi resursi obezbjeđuju značajnu priliku za razvoj i drugih oblasti.

Ova mjera je usklađena sa osnovnim smjernicama politika u smislu daljeg podsticanjaIntegrisanog upravljanja priobalnim područjem koje je propisala EC u COM 2007 (308) od 7.juna 2007. godine i u potpunosti će uzeti u obzir INSPIRE sistem (Infrastuktura za prostorneinformacije u Evropi) i GMES (Globalni monitoring za životnu sredinu i bezbjednost)


Državni organi,NVO, MSP


- jačanje nadležnosti državnih tijela u definisanju dugoročnih strategija u oblasti životnesredine (uključujući planove strateške procjene uticaja na životnu sredinu (SEA))

- inovacije i širenje tehnologija za očuvanje i upravljanje kulturnog i istorijskog nasljeđa- razmjena najboljih praksi u oblasti očuvanja ekološkog i kulturnog nasljeđa i

upravljanja u toj oblasti- uspostavljanje saradnje između agencija, organizacije i univerziteta u cilju stvaranja

mreža u oblasti zaštite životne sredine i kulture i upravljanja rizikom- razmjena iskustva u upravljanju lokacijama NATURA 2000 vezano za direktivu

Savjeta 92/43/EEC o očuvanju prirodnih staništa i divlje flore i faune i direktivomSavjeta 79/409/EEc o očuvanju divljih ptica

- Razmjena iskustva u oblasti upravljanja prirodnim resursima i zaštićenim oblastima- Upravljanje balstnim vodama- Zajednički projekti za provjeru i čišćenje zagađenih prihvatljivih oblasti

1-2-2 Mjera 2.3 – Ušteda energije i obnovljivi izvori energije


75

Ova mjera ima za cilj očuvanje energije i razvoj njenih obnovljivih izvora.

Ova mjera, shodno ciljevima EU, teži da unaprijedi efikasnost energije kroz finansiranje unove tehnologije i podstakne, kroz kampanje podizanja svijesti, mala i srednja preduzeća daih prihvati.


Mala i srednja preduzeća, državni organi uprave


- Promocija centara izvrsnosti za razvoj izvora obnovljive energije (održiva upotrebamorske vode, solarne energije, biomase i biogasa, klanični otpaci)

- Širenje najboljih praksi u oblasti očuvanja energije i njenih obnovljivih izvora- Kampanje za podizanje svijesti u oblasti očuvanja energije i njenih obnovljivih izvora- Priprema regionalnih i lokalnih programa za proizvodnju i korišćenje održive energije- Promocija pilot projekata i dokazne aktivnosti o upotrebi izvora obnovljive energije

pogotovu kroz osnivanje manjih objekata za proizvodnju obnovljive energije.

1-2-4 Mjera 2.4- Održivi turizam

Ova mjera ima za cilj unaprijeđenje međunarodne konkuentnosti turističkih destinacija naodrživi način i to kroz unaprijeđenje kvaliteta turističkih angažmana orijentisanih ka tržištu,potencirajući prirodne i kulturne resurse.

Ova strategija treba da obezbijedi zajednički pristup u promovisanju jadranskog basena kaocjeline. To se može ostvariti i kroz zajednički osnovni strateški projekat.


Turistički odbor i organizacije, državna i privatna tijela za razvoj i funkcionisanje turizma ikulturnih objekata


- Jačanje prirodnih i kulturnih centara izvrsnosti, jačanje mreža među muzejima,pozorištima itd.

- Jačanje mreža za razvoj turizma i sportske infrastrukture- Jačanje svijesti o teritoriji i predjelima kroz promociju kulturnog indentiteta- Jačanje upravljanja uslugama u turizmu kroz prekograničnu saradnju (razmjenu

iskustava i znanja itd)- Promocija i stvaranje područnih obilježja (eko- oznake, plave zastavice)- Jačanje novih kulturnih proizvoda za razvoj održivog turizma- Aktivnosti turističkog marketinga sa ciljem produžavanja turističke sezone- Promocija integrisanih turističkih ruta i aranžmana- Ocjena kapaciteta za razvoj turizma- Unaprijeđenje i integracija turističkih usluga informisanja- Razvoj i promocija trgovine tradicionalnim zanatskim proizvodima kroz stvaranje

lokalnog konzorcijuma i zajedničkih aktivnosti teritorijalnog marketinga- Zajedničke strategije za diversifikaciju i diferencijaciju turističkih destincija u

jadranskoj oblasti


76

- Studije i zajedničke strategije za unaprijeđenje kopnenih oblasti kao turističkihdestinacija

4-10- PRIORITET 3 –PRISTUPAČNOST I MREŽE

Opšti cilj ovog prioriteta je „jačanje i integracija mreža postojeće infrastrukture, podsticanje irazvoj saobraćaja, usluga informisanja i komunikacije“. Tri pojedinačna cilja odgovarajusljedećim mjerama

- Mjera 3.1- Fizička infrastruktura- Mjera3.2 – Sistemi održive mobilnosti- Njera 3.3 – Mreže komunikacije

1-3-1 Mjera 3.1- Fizička infrastruktura

Jedan od ciljeva ove mjere je razvoj pomorskog i vazdušnog saobraćaja i pratećih uslugakako bi se obezbijedilo unutrašnje funkcionisanje i integracija postojećih saobraćajnih mreža.

Ovakva podrška ima za cilj modernizaciju i jačanje lučkih i aerodromskih usluga kako bi seoptimizirao postojeći potencijal i to kroz unaprijeđenje usluga, bezbjednosti i postojećihusluga. Pojedinačne aktivnosti koje nemaju uticaja na cjelokupnu međupovezanost ovogpodručja neće biti finansirane.


Državna i ekvivalentna tijela (lučki i aerodromski organi)


- Modernizacija i jačanje lučkih i aerodromskih objekata- Unaprijeđenje sigurnosti hrane i prevoznika

1-3-2 Mjera 3.2 Sistemi održive mobilnosti

Ova mjera ima za cilj promovisanje usluga održive mobilnosti kako bi se unaprijedile veze ujadranskoj oblasti.

Ova mjera podržava efikasan, bezbjedan i održiv saobraćajni sistem i teži integrisanomrazvoju jadranske oblasti i pristupu pograničnim teritorijama.


Državni organi uprave, državne i privatne kompanije


- podrška prekograničnom upravljanju uslugama javnog saobraćaja- podsticanje veza između luka i kopnenih oblasti kako bi se obezbijedile

interfunkcionalne mreže- jačanje i podsticanje saobraćajnih usluga za prevoz ljudi i robe.


77

1-3-3 Mjera 3.3 - Mreže komunikacije

Informaciona tehnologija predstavlja osnovni elemenat inovacija i ekonomskog razvoja kao iosnovni instrument socijalne kohezije.

Ova mjera ima za cilj unaprijeđenje i razvoj informacionih i mreža komunikacije i pristupistima s obzirom da predstavljalju sredstvo za razmjenu ekspertize.

Ova mjera takođe teži poboljšanju pristupa informacijama i uslugama i smanjenju intezizetasaobraćaja.


Državni organi uprave, NVO


- inovativni projekti o upotrebi novih ICT pogotovo vezano za podsticanje svijesti ijačanje kulture i multimedija

- Promocija ICT-a kao pristupa javnim uslugama (e-vlada, e-učenje, e-nabavka)- Korišćenje ICT-a kao instrumenta za smanjenje potreba prekograničnog saobraćaja

(video konferencija, web sitovi)- Upotreba ICT-a u razvoju sistema upravljanja saobaćajem i sistema saobraćajnog

informisanja u tokovima prekograničnog saobraćaja

4-11- PRIORITET 4 – TECHNIČKA POMOĆ

Opšti cilj ovog prioriteta je da „obezbjedi upravljanje, implementaciju, monitoring, kontrolu ievaluaciju programa“. Ovaj prioritet uključuje dvije mjere:

- Mjera 4.1 – Administracija i upravljanje- Mjera 4.2 – Informisanje, publicitet i evaluacija

Tehnička pomoć će biti obezbijeđena aktivnostima potrebnim za efektivno i nesmetanoupravljanje i implementaciju programa. Tehnička pomoć će se koristiti u pripremnim,upravnim i aktivnostima monitoringa, evaluacije, informisanja i kontrole.

Ovako su obezbijeđeni preduslovi (materijalni i lični resursi) za efikasnu i efektivnuimplementaciju programa i praćenja uključujući odabir programa, kontrolu, monitoring,evaluaciju i informisanje.

1-4-1 Mjera 4.1 – Administracija i implementacija

Ova mjera pokriva operativne troškove potrebne za efektivnu i efikasnu implementacijuprograma kao što su:

- troškovi vezani za Zajednički tehnički sekretarijat i njegovih antena ili informativnepunktove


78

- podršku i pomoć upravnim strukturama (Upravnom tijelu, Tijelu za ovjeravanje, Tijeluza reviziju, Zajedničkom odboru za moniroring, Zajedničkom upravnom odboru,Kancelariji za kontrolu prvog stepena (OFLC))

- Jačanje administrativnih kapaciteta- Vršenje visokokvalitetnog ocjenjivanja aplikacija, monitoringa i kontrole projekata

implementiranih u okviru ovog Programa ili programa uopšte, kao sastavnog dijelavaljanog upravljanja programom

- troškovi Zajedničkog tehničkog sekretaraijata i sastanaka Zajedničkog upravnogodbora

- Sastavljanje, održavanje i jačanje kompjuterizovanog sistema za skupljanjefinansijskih i fizičkih indikatora napretka i uticaja za internu i spoljnju potrošnju

1-4-2- Mjera 4.2 – Informisanje, publicitet i evaluacija

Ova mjera pokriva operativne troškove potrebne za širenje Programa a vezane zainformisanje potencijalnih korisnika i šire populacije prihvatljivih područja. Moguće jefinansirati:

- postavljanje, održavanje site-a- mjere informisanja za podizanje svijesti potencijalnih korisnica, ciljnih grupacija i šire

javnosti o programu i prihvatljivima aktivnostima koje mogu biti sufinansirane kao irezultati implementacije programa (npr. organizacija javnih događaja i događaja zapodizanje svijesti)

- informacije i dokumenti, uključujući i troškove prevođenja- promocija partnerstva i saradnja između partnera (npr. forumi za odabir partnera)- informisanje, seminari tehničke pomoći, obuka i savjetodavne usluge koje se

obezbjeđuju aplikantima i potencijalnim korisnicima u pripremi projekta- izvršavanje/dodjeljivanje tematskih ocjena, studija, izvještaja i analiza koji doprinose

relevantnosti i efektivnosti programa i/ili su od javnog interesa- kapitalizacija ishoda i rezultata i širenja informacija kao najboljie prakse

1-5 Kvantifikovani ciljevi i indikatori

U skladu sa članom 94 Uredbe o sprovođenju IPA, glavni ciljevi biće kvantifikovanikorišćenjem ograničenog broja indikatora za ishode i rezultate uzimajući u obzir principproporcionalnosti. Indikatori će ovoj mjeri omogućiti napredak u odnosu na osnovnu situacijui efektivnost ciljeva kojima se ostvaruju prioriteti.

Niz indikatora služi upravljanju internim programom i oblikuje neophodnu osnovu zaizvještavanje i komunikaciju kako bi ostvareni ciljevi programa bili jasni programskimpartnerima i široj javnosti.

Ex- ante evaluacija ciljeva se zasniva na dva parametra: finansijskoj težini linije prioriteta iprosječnoj veličini programa ocijenjenoj na osnovu prethodnih iskustava.


79

Fig 4 - Logika djelovanja programa

Kako bi se mogla pratiti implementacija programa i procijenila njegova učinkovitost,neophodno je koristiti indikatore o kojima se odlučilo na početku implemetacije programakako bi se podaci o njima mogli sakupiti.

Tabela 22 – definicija indikatora inputa, ishoda, rezultata i uticaja

Resursi ili indikatori inputa tiču se budžeta opredijeljenog za svaki nivo pomoći.

Finansijski indikatori se koriste u praćenju napretka u smislu (godišnje) obaveze i isplatesredstava raspoloživih sa svaku aktivnost, mjeru programa vezano za prihvatljive troškoveIndikatori ishoda su vezani za aktivnost. Oni se mjere u fizičkim i finansijskim jedinicama(npr. dužina izgrađene pruge, broj finansijski podržanih kompanija itd)

Indikatori rezultata tiču se direktnog uticaja programa na direktne korisnike. Oniobezbjeđuju informaciju o promjenama, na primjer, u ponašanju, kapacitetu korisnika. Ovakviindikatori mogu biti fizički (smanjenje u broju putovanja, broju uspješnih obuka, broju

Uticaji(dugoročni efekti)

Rezultati(direktni i

neposredni uticaj)

Ishodi(proizvedena roba

i usluge)

Opšti ciljevi

Posebniciljevi

Operativniciljevi

Programskiciljevi

Programski zadaciInputi


80

saobraćajnih nezgoda) ili finansijski( upliv sredstava iz privatnog sektora, smanjenjesaobraćajnih troskova)

Indikatori uticaja tiču se posljedica programa koji prevazilaze neposredne rezultate.Definaisana su dvije vrste uticaja:

Posebni uticaji su oni čiji su fekti vidljivi nakon izvjesnog vremena ali koji su direktnopovezani sa aktivnostima preduzetim od strane korisnika.

Opšti uticaji imaju dugotrajne efekte na širu populaciju.


81

4-11-1- Prioritet 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja

Indikatori ishoda

IME CILJ IZVOR PODATAKA

Broj projekataUkupan broj projekata 65 MonitoringBroj projekata: Istraživanje i inovacije 10 MonitoringBroj projekata: : Finansijjska podrška za inovativna MSPs 20 MonitoringBroj projekata: Socijalne I mreže u oblasti rada I zdravstva 15 MonitoringBroj projekata: Institucionalna saradnja 20 Monitoring

Vrste projekataRazvoj zajedničkih politika i strategija 25 MonitoringRazvoj zajedničkih sredstava 25 MonitoringRazvoj pilot aktivnosti 13 MonitoringRazvoj zajedničkih studija izvodljivosti 2 Monitoring

PartnerstvoBroj projekata koji uključuju 2-4 partnera >60% MonitoringBroj projekata koji uključuju 5-8 partnera >35% MonitoringBroj projekata koji uključuju više od 8 partnera >5% MonitoringBroj projekata koji uključuju 2-3 zemlje >60% MonitoringBroj projekata koji uključuju 4-6 zemalja >35% MonitoringBroj projekata koji uključuju više od 6 zemalja >5% Monitoring

Posebni ishodiBr podržanih istraživačkih aktivnosti 15 Monitoring

Nr RTD-a/Uspostavljenih mreža inovacija 10 Monitoring

Br univerziteta/uključenih istraživačkih sredstava 10 Monitoring

Br podržanih MSP od čega:Br MSP kojim upravljaju ženeBr MSP koji se bave razvojem proizvoda za zaštitu životnesredine

30158

Monitoring

Br podržanih novih kompanija od čega:Br MSP kojim upravljaju ženeBr MSP koji se bave razvojem proizvoda za zaštitu životnesredine

1573

Monitoring

Br projekata za razvoj saradnje u oblastii javnih usluga 10 Monitoring

Br ljudi koji učestvuju u zajedničkim aktivnostima obuke iobrazovanja

300 Monitoring

Br i vrsta unaprijeđenih usluga (socijalnih, zdravstvenih,radnih)

10 Monitoring

Br projekata za jačanje institucionalnih kapaciteta 20 Monitoring

Indikatori rezultataIME CILJ IZVOR PODATAKABr novih usluga/proizvoda/procesa razvijenih u prekograničnoj saradnji 15 Ankete/izvještaji o


82

sa partnerima evaluacijiPorast u broju podržanih MSP (već postojećih) 25 Ankete/izvještaji o

evaluaciji% podržanih novih kompanija i koje opstaju duže od 18 mjeseci 75% Ankete/izvještaji o

evaluacijiProcenat stanovništva koji ima pristup socijalnim, zdravstvenim i radnimuslugama

30% Ankete/izvještaji oevaluaciji

Br uključenih korisnika, opisanih po vrsti 700 Ankete/izvještaji oevaluaciji

4-11-2- Prioritet 2 – Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizikaIndikatori ishoda


Broj projekata MonitoringUkupan broj projekata 53 MonitoringBroj projekata: Zaštita i unaprijeđenje morske i priobalne sredine 12 MonitoringBroj projekata:Upravljanje prirodnim i kulturnim resusima i zaštitaod prirodnih i tehnoloških rizika

15 Monitoring

Broj projekata:Ušteda energije i obnovljivi izvori energije 20 MonitoringBroj projekata:Održivi turizam 6 Monitoring



Posebni ishodiKm zaštićene obale 60 MonitoringBr novih prekograničnih urgentnih timova i obrađena pitanja 2 MonitoringBr prekograničnih sporazuma/mreža između operatora/agencija uoblasti životne sredine

3 Monitoring

Br projekata za podsticanje i unaprijeđenje zajedničke zaštiteživotne sredine i njenog upravljanja

3 Monitoring

Br sporazuma o saradnji/mreža za unaprijeđenje energetskespremnosti

3 Monitoring

Br kampanja o očuvanju energije i njenih obnovljivih izvora 2 MonitoringBr pilot projekata za upotrebu obnovljivih izvora 15 MonitoringBr turističkih aranžmana/ruta/stvorenih obilježja 10 MonitoringBr prekograničnih turističkih proizvoda/zajedničkih marketinškihpristupa i zajedničke informatičke usluge

10 Monitoring

Br podržanih marketinških inicijativa (ili zajedničkih promotivnihkapmanja)

2 Monitoring

Br. novih/unaprijeđenih atrakcija/objekata 25 Monitoring

Indikatori rezultataIME CILJ IZVOR PODATAKA


83

Br zaštićenih ekosistema 5 MonitoringBr zaštićenih lokacija prirodnog/kulturnog nasljeđa 10 Monitoring% prirodnih resursa od interesa za Zajedničku upravu 20 izvještaji o evaluacijiUnaprijeđeno upravljanje životnom sredinom i promocijabiodiversiteta

2 Monitoring /izvještajio evaluaciji

% povećanje broja noćenja u jadranskoj obali 2% Ankete/izvještaji oevaluaciji

4-11-3- Prioritet 3 –Pristupačnost i mreže

Indikatori ishoda


Broj projekata MonitoringUkupan broj projekata 58 MonitoringBroj projekata: Fizička infrastruktura 8 MonitoringBroj projekata: Sistemi održive mobilnosti 20 MonitoringBroj projekata: Mreže komunikacije 30 Monitoring



Posebni ishodiBr projekata za razvoj zajedničke upotrebe infrastrukture 15 MonitoringBr modernizovanih luka/aerodroma 10 MonitoringBr unaprijeđenih saobraćajnih usluga 15 MonitoringBr projekata za unaprijeđenje veza 15 MonitoringBr ispravljenih propusta u saobraćajnim vezama 5 MonitoringBr projekata za smanjenje izolovanosti kroz unaprijeđeni pristupICT-u i mreže

25 Monitoring

Indikatori rezultataIME CILJ IZVOR PODATAKABr obezbijeđenih pristaništa 2 Izvještaji o evaluacijiBr unaprijeđenih intermodalnih usluga 10 MonitoringBr dodatnih usluga javnog saobraćaja 5 MonitoringProcenat stanovništva koji koristi nove saobraćajne mreže (rano) 2% Izvještaji o evaluacijiBr. novih ICT usluga 4 Ankete/izvještaji o

evaluacijiPovećanje % stanovništva koji ima pristup ICT-u 2% Ankete/izvještaji o

evaluaciji


84

4-11-4- Prioritet 4 – Technička pomoć

Indikatori ishodaIME CILJ IZVOR PODATAKA

Broj projekata MonitoringUkupan broj projekata 4 MonitoringBroj projekata: Administracija i implementacija 2 MonitoringBroj projekata: Informisanje, publicitet i evaluacija 2 Monitoring

Posebni ishodiBr uspostavljenih struktura prekograničnog programa 3 MonitoringBr seminara/javnih događaja 15 MonitoringBr ocijenjenih projekata 500 Monitoring

Indikatori rezultataIME CILJ IZVOR PODATAKABr pripremljenih priručnika 4 MonitoringBr učesnika u događajima organizovanim zbog upoznavanjajavnosti sa programom i njegove implementacije

600 Ankete

Br i kvalitet projekata podnijetih za finansiranje i stopa uspješnosti 50% Monitoring


85

5- FINANSIJSKE ODREDBE

Slijedi finansijski pregled Programa za period 2007-2009, u skladu sa Uredbom osprovođenju IPA.

5-1- BUDŽET PROGRAMA I STOPA POMOĆI

Tabela 23- godišnja obaveza IPA-e u Programu (u eurima)

GodinaUkupnooprijedijeljenoIPA CBC

2007 19,764,1562008 33,767,0612009 36,909,920Ukupno 2007-2009 90,441,137

Tab 24 – Indikativni raspored po prioritetima (2007/09) Prioriteti po izvorima finansiranja (uEurima)

Prioritet SredstvaZajednice

Nacionalnosu-finansiranje

Ukupnasredstva

Stopa su-finansiranja

DoprinosEIB

Ostalasredstva16

(a) (b) (c) = (a) +(b) (d) = (a)/(c)

Prioritet1 –Ekonomska,socijalna i institucionalnasaradnja

27,132,341 4,788,060 31,920,401 85.00% - -

Prioritet 2 - Prirodni ikulturni resursi i prevencijarizika

27,132,341 4,788,060 31,920,401 85.00% - -

Prioritet 3 – Pristupačnost imreže 27,132,341 4,788,060 31,920,401 85.00% - -

Prioritet 4 – Tehničkapomoć 9,044,114 1,596,020 10,640,134 85.00% - -

Ukupno (2007-2009) 90,441,137 15,960,201 106,401,338 85.00% - -

2-2 Raspodjela sredstava

16Tiče se su-finansiranja javnih i privatnih korisnika


86

Tab 25 – Raspored sredstava po prioritetima i godinama. Nacionalna i sredstva Zajednice(uEurima):

Prioritet 2007 2008 2009 Ukupnasredstva

Prioritet1 –Ekonomska,socijalna i institucionalnasaradnja

6,975,584 11,917,786 13,027,031 31,920,401

Prioritet 2 - Prirodni i kulturniresursi i prevencija rizika 6,975,584 11,917,786 13,027,031 31,920,401

Prioritet 3 – Pristupačnost imreže 6,975,584 11,917,786 13,027,031 31,920,401

Prioritet 4 – Tehnička pomoć 2,325,195 3,972,595 4,342,344 10,640,134

UKUPNO 23,251,948 39,725,954 43,423,435 106,401,338


87

6- ODREDBE ZA IMPLEMENTACIJU OPERATIVNOG PROGRAMA

3-1 Upravljanje Programom

U okviru Jadranskog prekograničnog programa postoji odredba za uspostavljanje organauprave i zajedničkih struktura odgovornih za upravljanje Programom. Organi uprave istrukture treba da poštuju pravilo jedinstvene strukture jedinstvenog programa i principepodjele aktivnosti.

Organi uprave su sljedeći:

a) Upravno tijelo, odgovorno za upravljanje i implementaciju programab) Tijelo za ovjeravanje, odgovorno za ovjeravanje nastalih troškovac) Tijelo za reviziju, odgovorno za sisteme kontrole

Uspostavljene strukture Programa su:

a) Zajednički odbor za monitoringb) Zajednički upravni odborc) Zajednički tehnički sekretarijat

Ukoliko, tokom implementacije programa, dođe do promjene naziva, adrese, telefona ili e-maila, čime se modifikuju strukture odgovorne za upravljanje i kontrolu, one se proslijeđujuKomisiji i Zajedničkom tehničkom sekretarijatu, ažuriraju se godišnji izvještaji i mijenja seprogram.

3-1-1 Zajednički odbor za monitoring

Zajednički odbor za monitoring će biti uspostavljen u roku od tri mjeseca od datumaobavještenja zemalja učesnica o odluci o odobrenju programa.

Zajednički odbor za monitoring će se sastajati najmanje dva puta godišnje, na zahtjevzemalja učesnica ili Komisije3.

Zajedno sa Upravnim tijelom, Zajednički odbor za monitoring, u skladu sa odredbamačlanova 110- 111 Uredbe za sprovođenje IPA, će utvrditi efektivnost i kvalitet implementacijePrograma prekogranične saradnje, u skladu sa sljedećim odredbama

a) razmatra i odobrava kriterijume za selekciju aktivnosti finansiranih u okviru Programaprekogranične saradnje i odobrava svaku reviziju ovih kriterijuma u skladu sapotrebama programa

b) odobrava Poziv za podnošenje ponuda prije njegovog objavljivanja (od strane ZTS-a)c) odgovorno je za odabir i odobrenje aktivnostid) povremeno revidira napredak ostvaren u postizanju posebnih ciljeva Programa

prekogranične saradnje na osnovu dokumenata podnesenih upravnom tijelue) ispituje rezultate implementacije, pogotovo postignutih ciljeva određenih za svaki

prioritet i evaluaciju iz člana 57 (4) i člana 109 Uredbe o sprovođenju IPAf) razmatra i odobrava godišnje i konačne izvještaje o implementaciji iz člana 112

Uredbe o sprovođenju IPAg) odobrava aplikacije strateških projekata

3 Član 110 (1) Uredbe za sprovođenje IPA


88

Nadalje,

h) biće informisan o godišnjim kontrolama iz člana 105 (c) Uredbe o sprovođenju IPA i osvim relevantnim komentarima koje Komisija može dati nakon razmatranja tihizvještaja

i) može predložiti Upravnom tijelu svaku provjeru ili ispitivanje Programa prekograničnesaradnje kojom bi se ubrzalo postizanje ciljeva iz člana 86 (2) Uredbe o sprovođenjuIPA ili ojačalo upravljanje, uključujući i finansijsko, programom

j) razmatra i odobrava svaki prijedlog za promjenom sadržaja Programa prekograničnesaradnje

Zajednički odbor za monitoring će pripremiti svoj pravilnik koji će obezbijediti institucionalni,pravni i finansijski okvir za zemlje članice a u skladu sa svojim mandatom i u cilju izvršavanjanjegove misije u skladu sa Uredbom o sprovođenju IPA, Zajednički odbor za monitoring ćega usvojiti u dogovoru sa Upravnim tijelom.

Zajednički odbor za monitoring će funkcionisati u skladu sa sljedećim odredbama:

k) svaka zemlja mora imati svog predstavnikal) svaka zemlja ima po jedan glasm) odluke se donose na bazi konsenzusa osim ukoliko procedure glasanja nisu posebno

definisane u internom Pravilnikun) Zajednički tehnički sekretarijat će pomagati u aktivnostima odbora

Zajednički odbor za monitoring se sastoji od predstavnika centralne i regionalnih/lokalnihvlasti zemalja učesnica. Konačni sastav Zajedničkog odbora za monitoring će biti biti sadržanu internom Pravilniku kako bi se osiguralo balansirano predstavljanje zemalja učesnica.Ukupan broj njegovih članova dozvoliće da Odbor funkcioniše efikasno i efektivno. Kako bicijela teritorija koju obuhvata program bila predstavljena, maksimalan broj članova pozemljama će biti sljedeći:

Upravno tijelo

Albanija 6 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 4sa regionalnog/lokalnog)Bosna i Hercegovina 3 predstavnika (centralni nivo)Hrvatska 8 predstavnika (1 sa centralnog nivoa+ 7sa regionalnog/lokalnog)Grčka 4 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 2sa regionalnog/lokalnog)Italija 9 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 7sa regionalnog/lokalnog)Crna Gora 2 predstavnika (centralni nivo)Srbija 1 predstavnik (centralni nivo)Slovenija 9 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 7sa regionalnog/lokalnog)

Predstavnici Evropske komisije će u radu Zajedničkog odbora za monitoring imatisavjetodavnu funkciju.Predstavnik sektora za životnu sredinu i predstavnici ekonomskih i socijalnih partnerstavatakođe mogu učestvovati, kada je god to potrebno, kao posmatrači u skladu sa članom 87Uredbe za sprovođenje IPA.

Troškovi Upravnog tijela i samo dva predstavnika iz svake od zemalja učesnica će bitipokriveni iz fondova tehničke pomoći.

3-1-2- Zajednički upravni odbor


89

U skladu sa članom 110 (f) Uredbe o sprovođenju IPA, Zajednički odbor za monitoring možedelegirati zadatak selekcije aktivnosti Zajedničkom upravnom odboru.

Zajednički upravni odbor će, na svom prvom sastanku, odlučiti i odobriti svoj Pravilnik koji ćesadržati sljedeće informacije: predsjedavajući, sastav, zadaci i raspored sastanaka.

Stručnjaci (odnosno stručnjak za životnu sredinu) takođe mogu učestvovati u raduZajedničkog upravnog odbora kako bi ocijenili da li su posebni kriterijumi ispunjeni.

Zajednički tehnički sekretarijat podržava rad Zajedničkog upravnog odbora.

3-1-3 Upravno tijelo

Upravno tijelo je odgovorno ta upravljanje Programom prekogranične saradnje i njegovuimplementaciju u skladu sa principom valjanog finansijskog upravljanje. Upravno tijelo jeglavni sagovornik Evropske komisije.

Upravno tijelo programa će biti uspostavljeno u Italiji, u Akvili kao sljedeća struktura

Nadležna struktura: REGIONE ABRUZZODIREZIONE AFFARI INTERNAZIONALI

Adresa: Piazza Santa Giusta, Palazzo Centi –L’AquilaE-mail: [email protected]

„ Direzione Affari Internazionali“ je funkcionalno nezavisno od Tijela za ovjeravanje i Tijela zareviziju. Odluka regionalne Vlade delegira Upravnom tijelu sve odgovarajuće funkcijedefinisane u članu 103 Uredbe o sprovođenju IPA.

Upravno tijelo je odgovorno za:

a) Osiguravanje da se sve aktivnosti biraju za finansiranje u skladu sa kriterijumimaprimjenljivim u programu i da su saglasne sa primjenljivim nacionalnim i pravilimaZajednice tokom cijelog perioda implementacije

b) Obezbjeđivanje sistema za evidentiranje i čuvanje računovodstvenih podataka zasvaku aktivnost u elektronskoj formi i da su sakupljeni svi podaci o implementacijipotrebni za finansijsko upravljanje, monitoring, potvrđivanje, revizije i evaluaciju.

c) Potvrđivanje regularnosti troškova. U tom smislu, ono će se brinuti da su troškovisvake države učesnice potvrđeni od strane kontrolora iz člana 108 Uredbe osprovođenju IPA

d) Osiguravanje da su aktivnosti implementirane u skladu sa odredbama javnih nabavkiiz člana 121 Uredbe o sprovođenju IPA

e) Osiguravanje da krajnji korisnici i ostala uključena tijela u implementaciju imaju iliposebni računovodstveni sistem ili poseban računovodstvenu šifru za sve transakcijekoje se tiču aktivnosti bez štete po nacionalna računovodstvena pravila

f) Obezbjeđuje da se evaluacije programa vrše u skladu sa članom 109 Uredbe osprovođenju IPA

g) Uspostavlja procedure kojima se obezbjeđuje da se sva dokumenta koja se tičutroškova i revizija čuvaju u skladu sa odredbama člana 134 Uredbe o sprovođenjuIPA

h) Obezbjeđuje da Tijelo za ovjeravanje dobija sve potrebne informacije o proceduramai verifikacijama izvršenim u odnosu na troškove


90

i) Daje smjernice Zajedničkom odboru za monitoring i obezbjeđuje mu dokumentapotrebna za odobrenje monitoringa kvaliteta implementacije programa u svijetlunjegovih posebnih ciljeva

j) Izrađuje i, nakon odobrenja Zajedničkog odbora za monitoring, dostavlja Komisijigodišnje i konačne izvještaje o implementaciji iz člana 112 Uredbe o sprovođenju IPA

k) Obezbjeđuje da se poštuju potrebe informisanja navedene u članu 62 člana 112Uredbe o sprovođenju IPA

Upravno tijelo dostavlja Komisiji detaljan opis sistema upravljanja i kontrole usvojenih uskladu sa članom 115 člana 112 Uredbe o sprovođenju IPA.

Kako bi ispunio sve svoje zadatke, Upravno tijelo će biti podržano od strane Zajedničkogtehničkog sekretarijata.

3-1-4 Zajednički tehnički sekretarijat

Zajednički tehnički sekretarijat je uspostavljen od strane Upravnog tijela4, u dogovoru sazemljama učesnicama i predstavlja glavnu tehničko- administrativnu strukturu kojom sepodržava program. On pomaže Upravnom tijelu, Zajedničkom odboru za monitoring,Zajedničkom upravnom odboru, Tijelu za odobravanje i Tijelu za reviziju u izvršavanjunjihovih zadataka.

Zajednički tehnički sekretarijat biće osnovan u Italiji, u Akvili.

Nadležna struktura: REGIONE ABRUZZOAdresa: Piazza Santa Giusta, Palazzo Centi –L’AquilaEmail: [email protected]

Zadaci zajedničkog tehničkog sekretarijata su:

a) olakšavanje odnosa između zainteresovanih stranab) objavljivanje informacija o programuc) pomoć pri izradi poziva za Podnošenje ponudad) sakupljanje prijedloga projektae) organizacija Zajedničkog odbora za monitoring, Zajedničkog upravnog odbora i

ostalih sastanakaf) potvrđivanje formalne prihvatljivosti projektag) preliminarna ocjena prijedloga projektah) podržava upravne strukture programa u njihovim zadacimai) sakupljanje i procesuiranje podataka o implementaciji projekta u svrhu monitoringa

implementacijej) sakupljanje izvještaja o napretku od glavnih korisnika

Zaposleni u Zajedničkom tehničkom sekretarijatu, koji su angažovani i upućeni od straneUpravnog tijela, se biraju putem javnih oglasa i moraju ispunjavati potrebne profesionalnezahtjeve i raspolagati znanjem jezika zemalja koje učestvuju u programu.

3-1-5- Kancelarija za kontrolu prvog stepena

4 član 102 uredbe o sprovođenju IPA


91

Da bi se razvila organizacija Sistema kontrole prvog stepena u kontekstu aktivnosti napodršci Upravnom tijelu, namjerava se uspostaviti Kancelarija za kontrolu prvog stepena(FLCO – First Level Control Office) i Decentralizovane kancelarije u okviru administracijaDržava članica/Zemalja kandidata/Zemalja potencijalnih kandidata koje kontrolišu sveaktivnosti ili djelove aktivnosti koje se sprovode u prihvatljivim područjima.

FLCO vrši sljedeće zadatke: 1) koordinacija aktivnosti decentralizovanih kancelarija zakontrolu; 2) garantovanje uniformnosti u tumačenju i procjeni prihvatljivosti troškova; 3)kontrola poklapanja podataka o troškovima u napretku korisnika, koji su unijeti u sistemdecentralizovanih kancelarija prema teritorijalnoj kvalifikovanosti, sa podacima unijetim ufinansijski napredak Prioriteta 4; 4) primanje svih potvrda obračunatih troškova od korisnika,potrvrđivanje formalne ispravnosti izjava o validnim troškovima i priprema izjava o troškovimakoje se šalju Tijelu za ovjeravanje; 5) nadzor sistema praćenja informacija i potvrđivanje ikonsolidacija podataka o troškovima; 6) obrada podataka i priprema izvještaja o finansijskomnapretku Programa.

FLCO je odgovoran za verifikaciju dokumenata svih (100%) aktivnosti za koje su korisniciispunili Izjavu o troškovima, kako bi verifikovali prihvatljivost troškova prema sljedećimprincipima:

1) princip efektivnosti: zahtijeva verifikaciju da su troškove napravili korisnici ili njihovipartneri u implementaciji projekta;

2) princip legitimnosti: zahtijeva verifikaciju da su troškovi u skladu sa pravilima EU inacionalnim pravilima;

3) princip lokalizacije aktivnosti: zahtijeva verifikaciju da je trošak nastao u aktivnostimakoje su sprovedene na područjima prihvatljivim za Program;

4) princip dokumentovanog dokaza: zahtijeva dokumentovanje troškova sa računima iliračunovodstvenim zapisima ekvivalentne pravne validnosti.

FLCO može od korisnika u određenim slučajevima zahtijevati dodatne dokumente.

Procedura koja se tiče kontrole prvog stepena mora početi pripremama za obračun troškovaod strane svakog od korisnika koji se tiču aktivnosti pod njihovom nadležnošću. Da bi touspjeli, svaki od korisnika mora sprovesti administrativnu i računovodstvenu procjenudokumentacije koja potkrjepljuje Izjavu o troškovima i mora zabilježiti te aktivnosti ukontrolnoj listi za samo-procjenu koju podnosi pojedinac odgovoran za kontrolu prvogstepena a koja će se podnijeti sa izjavom.

FLCO nadležna za svaku zemlju verifikuje dokumente za sve aktivnosti (100%) za kojekorisnici prijave troškove kako bi potrvdili prihvatljivost. Nakon verifikacije, FLCO izdajepotvrdu o prihvatljivosti troškova ili, ukoliko je potrebno, zahtijeva dodatnu dokumentacijukako bi se proširila ona koja su već podnijeli korisnici.Potrvrda o troškovima se dostavlja: 1) korisniku na kojeg se obračun odnos; 2) Kancelariji zakontrolu prvog stepena; 3) vodećem korisniku.

Nakon verifikacije dokumenata, Kancelarija za kontrolu prvog stepena – decentralizovanakancelarija sprovodi na licu mjesta verifikaciju slojevitog uzorkovanja aktivnosti po vrstiaktivnosti i po korisniku.

3-1-6- Sistem decentralizovanog monitoringa

Implementacija programa zahtijeva strukture podrške Upravnom tijelu kao izemljama/regionima.


92

Na centralizovanom nivou, Upravnom tijelu podršku pruža Zajednički tehnički sekretarijat iFLCO.

Pomoć je takođe predviđena na decentralizovanom i lokalnom/regionalnom nivou kako bi segarantovalo poštovanje kriterijuma i smjernica predstavljenih u Programu.

Zadatak tehničke pomoći na lokalnom nivou podrazumijeva pomoć potencijalnim aplikantimakao i pomoć javnim teritorijalnim strukturama koje učestvuju u programu (sa posebnimosvrtom na aktivnosti povezane sa sistemom monitoringa). Ovo podrazumijeva sve aktivnostikoje se odnose na centralni sistem monitoringa: prikupljanje podataka na nivou projekta(proceduralni, finansijski i fizički indikatori) za svaku zemlju/region uključen u Program.

3-1-7- Tijelo za ovjeravanje

Tijelo za ovjeravanje je odgovorno za pravilnu ovjeru troškova nastalih u implementacijiPrograma.

Tijelo za ovjeravanje Programa je funkcionalno nezavisno od Upravnog tijela i Revizorskogtijela.

Tijelo za ovjeravanje Programa će biti smješteno u Italiji, u L’Akvili, sa sljedećom strukturom:

Nadležna struktura:

Adresa:E-mail:

REGIONE ABRUZZOSERVIZIO AUTORITÀ DI CERTIFICAZIONEVia Leonardo da Vinci, Palazzo Silone – 67100 L’[email protected]

Tijelo za ovjeravanje, kako je i predviđeno članom 104 Uredbe za sprovođenje IPA-e, jeodgovorno za:

(a) sastavljanje i dostavljanje Komisiji ovjerenih izveštaja o troškovima i zahtjeva zaplaćanjem;

(b) ovjeru da je:

I. izveštaj o troškovima tačan, da je rezultat pouzdanih računovodstvenih sistemai da je zasnovan na pratećim dokumentima koji se mogu potvrditi;

II. prijavljeni trošak u skladu sa primjenjivim pravilima Zajednice i nacionalnimpravilima i da je nastao u vezi sa aktivnostima koje su izabrane za finansiranje uskladu sa kriterijumima koji se primjenjuju na Program i koji su u skladu sapravilima Zajednice i nacionalnim pravilima;

(c) obezbjeđenje da je u svrhe ovjeravanja primilo odgovarajuće informacije odUpravnog tijela o postupcima i ovjerama koje se obavljaju u vezi sa troškovima koji suobuhvaćeni izvještajima o troškovima;

(d) uzimanje u obzir u svrhe sertifikacije rezultata svih revizija izvršenih od strane i uokviru odgovornosti Revizorskog tijela;

mailto:servautcert:@regione.abruzzo.it


93

(e) vođenje računovodstvene evidencije troškova prijavljenih Komisiji ukompjuterizovanom obliku. Upravna tijela i Revizorska tijela imaju pristup svim oviminformacijama. Na osnovu pisanog zahtjeva Komisije, Tijelo za ovjeravanjeobezbjeđuje Komisiji informacije, u roku od 10 radnih dana od prijema zahtjeva ili unekom dogovorenom periodu, u svrhe obavljanja provjere dokumentacije i provjerena licu mjesta;

(f) vođenje računa iznosa povraćenih i povučenih nakon poništenja cijelog ili dijeladoprinosa za neku aktivnost. Povraćeni iznosi se otplaćuju generalnom budžetuEvropske unije prije završetka Programa njihovim oduzimanjem iz sljedećegizvještaja o troškovima;

(g) slanje Komisiji, do 28. februara svake godine, izjave koja identifikuje sljedeće zasvaku osu prioriteta Programa:

I. iznose povučene iz izvještaja o troškovima koji su dostavljeni u toku prethodnegodine poslije poništenja cijelog ili dijela javnog doprinosa za neku aktivnost;

II. povraćene iznose koji su oduzeti iz ovih izvještaja o troškovima;

III. izvještaj o iznosima koji se vraćaju do 31. decembra prethodne godineklasifikovani po godini u kojoj su izdati nalozi za povraćaj.

Tijelo za ovjeravanje je tijelo nadležno za primanje uplata od Komisije i vršenje uplatavodećim korisnicima.

3-1-8- Revizorsko tijelo

Revizorsko tijelo, kako je i definisano članom 105 Uredbe za sprovođenje IPA-e, jeodgovorno za provjeru efikasnog funkcionisanja sistema upravljanja i kontrole.

Revizorsko tijelo Programa je funkcionalno nezavisno od Upravnog tijela i Tijela zaovjeravanje.

Revizorsko tijelo Programa će biti smješteno u Italiji, u L’Akvili, sa sljedećom strukturom:

Nadležna struktura:

Adresa:E-mail:

REGIONE ABRUZZOSTRUTTURA SPECIALE DI SUPPORTO “CONTROLLOISPETTIVO-CONTABILE“Via Leonardo da Vinci 6 – 67100 L’[email protected]

Revizorsko tijelo Programa će koristiti nezavisnu operativnu strukturu koja se bira krozotvoreni tender.

Revizorskom tijelu Programa će pomagati grupa revizora koja se sastoji od prestavnikasvake od zemalja koje učestvuju u Programu a koji izvršavaju obaveze predviđene članom105 Uredbe za sprovođenje IPA-e. Grupa revizora će biti osnovana u roku od tri mjesecanakon donošenja odluke kojom se odobrava Program prekogranične saradnje. Sama ćedonijeti svoj poslovnik. Njome će predsjedavati revizorsko tijelo Programa prekograničnesaradnje.

Revizorsko tijelo, shodno članu 105 Uredbe za sprovođenje IPA-e, je odgovorno za:

mailto:servcontisp:@regione.abruzzo.it


94

(a) obezbjeđenje da se revizije vrše radi potvrde efikasnog funkcionisanjasistema upravljanja i kontrole Programa prekogranične saradnje;

(b) obezbeđenje da se revizije vrše na aktivnostima na osnovuodgovarajućeg uzorka radi potvrde prijavljenih troškova;

(c) do 31. decembra svake godine od godine nakon usvajanja Programa dočetvrte godine nakon posljednje budžetske obaveze:

i. dostavljanje Komisiji godišnjeg kontrolnog izvještaja kojim seutvrđuju nalazi revizija obavljenih u prethodnomdvanaestomjesečnom periodu koji se završava 30. juna dategodine i izvještava o svim nedostacima utvrđenim u sistemima zaupravljanje i kontrolu programa. Prvi izvještaj koji se dostavlja do31. decembra godine nakon usvajanja Programa, pokriva periodod 1. januara godine usvajanja do 30. juna godine nakonusvajanja Programa. Informacije koje se odnose na revizijeobavljene poslije 1. jula četvrte godine nakon posljednjebudžetske obaveze sadržane su u završnom kontrolnomizvještaju koji potkrjepljuje izjavu o završetku o kojoj je reč u tački(d) ovog stava. Ovaj izveštaj se zasniva na revizijama sistema irevizijama aktivnosti obavljenih po tačkama (a) i (b);

ii. izdavanje mišljenja, na osnovu kontrola i revizija obavljenih uokviru njegove odgovornosti, o tome da li sistem upravljanja ikontrole funkcioniše efikasno, kako bi se obezbijedila dovoljnagarancija da su izvještaji o troškovima dostavljeni Komisiji tačni i,kao posledica toga, dovoljna garancija da su osnovne transakcijezakonite i regularne.

(d) dostavljanje Komisiji najkasnije do 31. decembra pete godine nakonposljednje budžetske obaveze izjave o završetku kojom se utvrđujevalidnost zahtjeva za plaćanjem konačne razlike i zakonitost i regularnostosnovnih transakcija koje pokriva završni izvještaj o troškovima, koju pratizavršni kontrolni izvještaj. Ova izjava o završetku se zasniva nacjelokupnom revizorskom poslu koji je obavljen od strane i u okviruodgovornosti revzorskog tijela.

Ako slabosti otkrivene u sistemima upravljanja ili kontrole ili nivo neregularnih troškova nedozvoljava pribavljanje nekvalifikovanog mišljenja za godišnje mišljenje iz člana 105 (1)(c)(ii)Uredbe za sprovođenje IPA-e, Revizorsko tijelo daje razloge i ocjenjuje obim problema injegov finansijski uticaj.

Revizija se vrši svakih 12 mjeseci počev od 1. jula 2008. godine.

Revizorsko tijelo obezbjeđuje da cijeli revizorski posao slijedi međunarodno priznaterevizorske standarde i garantuje da su subjekti koji vrše reviziju nezavisni te da ne postojikonflikt interesa.

3-2- RAZVOJ I IZBOR PROJEKATA


95

Cilj programa jesu visoko kvalitetni projekti strateškog karaktera orjentisani ka rezultatimarelevantnim za programsku oblast.

Izbor projekata je u nadležnosti Zajedničkog nadzornog odbora (Zajednički nadzorni odborće ovu funkciju delegirati Zajedničkom upravnom odboru) uz pomoć Zajedničkog tehničkogsekretarijata.

Zajednički nadzorni odbor može takođe uvesti elemente „od vrha prema dolje“ zastimulisanje proizvodnje kako bi se postigli visoko kvalitetni prekogranični projekti. Ovielementi između ostalog mogu uključivati:

(a) otvorene pozive za podnošenje prijedloga projekata (upućene svim potencijalnimaplikantima, da bi podnijeli projektne ideje koje odgovaraju programskimprioritetima);

(b) ograničene pozive za podnošenje prijedloga projekata:(i) koji se fokusiraju na programske prioritete (uz detaljan opis projekta);(ii) koji sužavaju ciljnu grupu potencijalnih projektnih partnera;(iii) koji utvrđuju posebne kriterijume prihvatljivosti i kvaliteta po pitanju broja partnera,aktivnosti, itd.

Priprema za ograničene pozive može biti praćena tematskim seminarima na nivou stranazainteresovanih za projekat (ciljne grupe, eksperti, upravna tijela programa, itd.) kako bi sedefinisala potencijalna polja strateške saradnje, koja mogu poslužiti i kao osnova zaobjavljivanje poziva.

Konačno odobravanje ili odbijanje projekata je odgovornost Zajedničkog nadzornog odbora.Zajednički nadzorni odbor može osnovati pododbore i uključiti strane eksperte u izradu iizbor projekata ukoliko je to potrebno.

Detaljnu proceduru za izradu, prijavu i izbor projekata će utvrditi Zajednički tehničkisekretarijat, uz odobrenje Zajedničkog nadzornog odbora.

3-2-1- Izrada projekta

Korisnicima koji razvijaju projekte će se pružiti pomoć i podrška. Sve zemlje korisnice će bitiodgovorne za vođenje kampanja o podizanju svijesti o sredstvima dostupnim potencijalnimkorisnicima.

Prilikom izrade projekata mora se garantovati:

(a) da svi potencijalni aplikanti i projektni partneri dobijaju iste informacije bez obzira gdjese nalaze;

(b) podrška uspostavljanju partnerstava, pružanjem pomoći u pronalaženjuzaintersovanih aktera, npr. putem baza podataka ili promotivnih skupova;

(c) pružanje tehničke pomoći projektima (npr. u formi modela ugovora, itd.).

3-2-2- Izbor projekta

Izbor projekata će biti u opštoj nadležnosti Zajedničkog nadzornog odbora. Kako bi seostvarili programski ciljevi, Zajednički nadzorni odbor će tražiti projekte stvarnogprekograničnog karaktera, koji se oslikava u sljedećem:


96

(a) relevantnost predmeta/teme(b) konkretnost predviđenih rezultata i uticaja(c) kvalitet partnerstva u projektu(d) ekonomičnost u pogledu mobilizovanih resursa (finasijskih, ljudskih, prirodnih i

kulturnih)(e) uticaj projekta na životnu sredinu.

U procesu izbora, prilkom odobravanja prijave primjenjuju se dvije grupe kriterijuma. Prva sesastoji od kriterijuma prihvatljivosti – utvrđuje minimum zahtjeva koje prijava moraispunjavati. Projekti koji ne ispune kriterijume prihvatljivosti se isključuju. Druga grupakriterijuma se sastoji od kriterijuma kvaliteta – ovi kriterijumi predstavljaju osnovu za procjenuprojekata prilikom rangiranja projekata za selekciju.

Detaljne kriterijume (uključujući kriterijume prihvatljivosti i kvaliteta) koji se koriste prilikomizbora projekata će utvrditi Zajednički tehnički sekretarijat i odobriti Zajednički nadzorniodbor, o čemu će biti obaviješteni potencijalni aplikanti u formi detaljnog Priručnika zaaplikante.

Zajednički nadzorni odbor može ograničiti krug prihvatljivih aplikanata u bilo kojem pozivu zapodnošenje prijedloga projekata, uzimajući u obzir posebne uslove datog poziva.

3-3- SISTEMI ZA SPROVOĐENJE

3-3-1- Monitoring

Upravno tijelo i Zajednički nadzorni odbor, kroz sistem monitoringa, obezbjeđuju praćenjePrograma.

U tom cilju, Upravno tijelo je odgovorno17 za implementaciju kompjuterskog sistema uinstitucijama, radi bilježenja i skladištenja računovodstvenih podataka za svaku aktivnostkoja se sprovodi kako bi se osiguralo fizičko, finansijsko i proceduralno praćenje Programa.Posebna pažnja se mora posvetiti mogućnosti da se indikatorima ishoda i rezultata izmjerinapredak i efikasnost u realizaciji prioriteta.

Struktura odgovorna za monitoring potvrđuje kvalitet i kompletnost podataka dostavljenih odstrane vodećih partnera kako bi se obezbjedila tačnost, pouzdanost i podudarnost praćenihinformacija.

Podaci dobijeni iz kompjuterizovanog sistema monitoringa će biti dostupni, u različitimoblicima, subjektima uključenim u sprovođenje, na osnovu njihovih potreba (Evropskakomisija, Zajednički nadzorni odbor, Evaluator, itd.).

Upravno tijelo će koristiti finansijske, fizičke i proceduralne podatke za obradu godišnjihizvještaja koji se prosljeđuju Evropskoj komisiji, nakon što ih odobri Zajednički nadzorniodbor.

Razmjena podataka između Evropske komisije i Upravnog tijela se vrši elektronski, u skladusa članom 111 „Dogovori za praćenje“ Uredbe za sprovođenje IPA-e.

Godišnji izvještaji se objavljuju na zvaničnom sajtu Programa.

17 Član 103(b) Uredbe za sprovođenje IPA-e


97

3-3-2- Evaluacija

Cilj evaluacije jeste da se poboljša kvalitet, djelotvornost i koherentnost Programa, strategije iimplementacije, uzimajući u obzir posebne strukturalne probleme date teritorije ili sektora.

I ex-ante evaluacija Programa, radi optimizacije raspodjele sredstava i poboljšanja kvalitetaPrograma, i Strateška procjena uticaja na životnu sredinu (SEA) su sprovedene uporedo saizradom ovog dokumenta.

Tokom programskog perioda, sprovodiće se razne tematske evaluacije koje za cilj imajuidentifikovanje važnih elemenata, kako bi se podržale odluke o izmjeni Programa, naročitokada indikatori pokazuju da Program ne uspijeva da ispuni svoje ciljeve.

Evaluacije se finansiraju iz sredstava opredijeljenih za tehničku pomoć a vrše ih eksperti iorganizacije – unutrašnje (iz administracije) ili spoljašnje – koje rade nezavisno od Upravnogtijela, Tijela za ovjeravanje i Revizorskog tijela.

Rezultati evaluacija se dostavljaju Zajedničkom nadzornom odboru prije nego što se pošaljuEvropskoj komisiji i objave shodno propisima koji se primjenjuju kada je riječ o pristupudokumentima.

3-3-3- Finansijski tokovi

Prema članu 122 Uredbe za sprovođenje IPA-e, plaćanja se mogu vršiti kaopredfinansiranje, privremeno plaćanje i plaćanje konačne razlike. Odobrenje opisa sistemaupravljanja i kontrole od strane Komisije (član 115 Uredbe za sprovođenje IPA-e) i izvještaj oprocjeni usklađenosti (član 116 Uredbe za sprovođenje IPA-e) su preduslovi za isplatupredfinansiranja.

Razmjena informacija o finansijskim transakcijama, troškovima projekta i zahtjevima zaplaćanje18, između Evropske komisije i imenovanog tijela se vrši putem e-maila.

Kako je predviđeno članom 128 Uredbe za sprovođenje IPA-e, Evropska komisija isplaćujejedan predfinansirajući iznos. Predfinansirajući iznos čini 25% doprinosa Zajednice Programuza prve tri godine.

Imenovano tijelo će otplatiti Evropskoj komisiji ukupan iznos predfinansiranja ukoliko se uroku od dvadeset četiri mjeseca od dana kada Evropska komisija uplati predfinansirajućiiznos ne podnese nijedan zahtjev za plaćanjem.

Privremeno plaćanje može vršiti Evropska komisija, nakon prijema zahtjeva za plaćanje,izvještaja o troškovima u skladu sa članom 124 Uredbe za sprovođenje IPA-e i posljednjeggodišnjeg izvještaja.

Tijelo za ovjeravanje klasifikuje zahtjeve za privremeno plaćanje, stavlja digitalni potpis i šaljeih Evropskoj komisiji.

Tijelo za ovjeravanje vrši uplatu direktno vodećem partneru. Vodeći partner je odgovoran zaraspodjelu uplate partnerima u projektu.

18 Član 122(4) Uredbe za sprovođenje IPA-e


98

Posljednja faza finansijskih tokova se odnosi na plaćanje konačne razlike. U ovoj fazi seprimjenjuju isti principi i ista sredstva kao i za privremena plaćanja, u skladu sa uslovimautvrđenim članom 133 Uredbe za sprovođenje IPA-e.

Dospjela kamata pripada zemljama korisnicama i može se koristiti samo za program. Iznoskamate određuje Komisija kada se Program definitivno završi, u skladu sa članom 36 Uredbeza sprovođenje IPA-e.

3-3-4- Prihvatljivost troškova

Shodno članu 89 Uredbe za sprovođenje IPA-e, troškovi su prihvatljivi ako su stvarno plaćeniizmeđu 1. januara 2007. godine i 31. decembra treće godine nakon posljednje budžetskeobaveze, za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenih u Državama članicama, a koji su nastalinakon potpisivanja finansijskog sporazuma za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenih uzemljama korisnicama.

Iz sredstava Zajednice se mogu finansirati troškovi nastali u sprovođenju aktivnosti ili dijelaaktivnosti do granice od 20% iznosa doprinosa Zajednice Programu, u oblastima definisanimu okviru teritorijalnih odstupanja u skladu sa članom 97 Uredbe za sprovođenje IPA-e(definisano u poglavlju 1.3 – tabela 2).

U skladu sa članom 34(3) i 89(2) Uredbe za sprovođenje IPA-e, sljedeći troškovi nijesuprihvatljivi:

(a) porezi, uključujući poreze na dodatu vrijednost;(b) carinske i uvozne dažbine, ili neke druge dažbine;(c) kupovina, izdavanje ili najam zemljišta i postojećih objekata;(d) novčane kazne, finansijski penali i troškovi sudskog postupka;(e) troškovi poslovanja;(f) polovna oprema;(g) bankarski troškovi, troškovi garancija i slični troškovi;(h) troškovi konverzije, troškovi i gubici u konverziji povezani sa bilo kojim posebnim

računima komponente u eurima, kao i drugi čisto finansijski troškovi;(i) doprinosi u naturi;(j) kamata na dug;(k) kupovina zemljišta u iznosu koji prelazi 10% prihvatljivih troškova date aktivnosti.

Odstupanjem od navedenog, sljedeći troškovi su prihvatljivi:(l) porezi na dodatu vrijednost, ako su ispunjeni sljedeći uslovi: ako ne postoji povraćaj

poreza na dodatu vrijednost na neki način, ako je utvrđeno da njih snosi krajnjikorisnik, i ako su oni jasno naznačeni u prijedlogu projekta;

(m) dažbine za transnacionalne finansijske transakcije;(n) gdje sprovođenje neke aktivnosti zahtijeva otvaranje posebnog računa ili posebnih

računa, bankarski troškovi za otvaranje i održavanje računa;(o) honorari za pravne savjete, troškovi notara, troškovi tehničkih ili finansijskih

stručnjaka, i troškovi računovodstva ili revizije, ukoliko su direktno povezani sakofinansiranom aktivnošću i potrebni za njenu pripremu ili sprovođenje;

(p) troškovi garancija koje obezbjeđuje banka ili druge finansijske institucije, u obimu ukojem su takve garancije potrebne po nacionalnom zakonodavstvu ili zakonodavstvuZajednice;

(q) režijski troškovi, pod uslovom da su zasnovani na realnim troškovima koji se pripisujusprovođenju konkretne aktivnosti. Paušalni iznosi zasnovani na prosječnim


99

troškovima ne mogu prelaziti 25% onih direktnih troškova aktivnosti koji mogu uticatina nivo režijskih troškova. Obračun se propisno dokumentuje i periodično revidira.

Pored tehničke pomoći, sljedeći troškovi koje plaćaju javni organi u pripremi ili sprovođenjuneke aktivnosti su prihvatljivi:

(r) troškovi profesionalnih usluga koje pruža javni organ sem krajnjeg korisnika upripremi ili sprovođenju neke aktivnosti;

(s) troškovi obezbjeđenja usluga koje se odnose na pripremu i sprovođenje nekeaktivnosti koju obezbjeđuje javni organ koji je i sam krajnji korisnik i koji izvršava nekuaktivnost za svoj račun bez pozivanja na druge spoljnje pružaoce usluga ako su tododatni troškovi i odnose se ili na trošak stvarno ili direktno plaćen za kofinansiranuaktivnost.

3-3-5- Sistem finansijske kontrole i izvještavanja

Upravljanje finansijskim sredstvima dodijeljenim Programu se vrši u skladu saadministrativnim i računovodstvenim pravilima Zajednice i date zemlje, uz korišćenjepozdanih kriterijuma finansijskog upravljanja.

Prema članu 128 Uredbe za sprovođenje IPA-e, predfinansiranje iznosi 25% prve tribudžetske obaveze prema Programu.

Tijelo za ovjeravanje vrši uplatu direktno vodećem partneru. Vodeći partner je odgovoran zaraspodjelu uplate svim pojedinačnim partnerima u projektu.

Vodeći partneri korisnika, u redovnim intervalima definisanim ugovorom o subvencijama,predstavljaju račune troškova nastalih u sprovođenju aktivnosti i s njima povezane zahtjeveza nadoknadu.

Podnošenje zahtjeva za nadoknadu pokreće vodeći partner tako što ga dostavlja Upravnomtijelu. Original zahtjeva prati sva potrebna dokumentacija u vidu ovjerene kopije računa.

Upravno tijelo je odgovorno za upravljanje i kontrolu cijelog Programa. Ono naročitogarantuje efikasnost sistema kontrole, u skladu sa članovima 101-105 Uredbe zasprovođenje IPA-e.

Prije predstavljanja prvog zahtjeva za isplatu, Komisiji se dostavlja detaljan opis sistemakontrole i upravljanja, sa posebnim akcentom na organizaciju postupaka koje su usvojiliUpravno tijelo, Tijelo za ovjeravanje i Revizorsko tijelo.

Pored informacija predviđenih članom 115(2)(3) Uredbe za sprovođenje IPA-e, opis sistemaupravljanja i kontrole podrazumijeva i potvrdu postupaka pristupa informacijama za triorgana: Upravno, Revizorsko i Tijelo za ovjeravanje (član 115(2)(3) Uredbe za sprovođenjeIPA-e).

Kako bi se trošak potvrdio, u skladu sa članom 108 Uredbe za sprovođenje IPA-e, svakazemlja učesnica mora uspostaviti sistem kontrole prvog stepena koji omogućava potvrdu dasu finansirani proizvodi i usluge stvarno isporučeni, da su se prijavljeni troškovi stvarno desilii da su troškovi usklađeni sa nacionalnim i propisima Zajednice, za finansirane aktivnosti. Utu svrhu svaka zemlja učesnica mora imenovati lica odgovorna za provjeru zakonitosti iregularnosti troškova prijavljenih od strane svakog krajnjeg korisnika koji učestvuje uaktivnosti.


100

Kada se finansirani proizvodi i usluge odnose na cijelu aktivnost, verifikaciju vrši kontrolorzemlje učesnice u kojoj se nalazi vodeći partner. Svaka zemlja učesnica mora obezbijeditipotvrdu troška od strane kontrolora u roku od tri mjeseca od dana kada vodeći partnerdostavi dokumente.

Revizorsko tijelo, u skladu sa članom 105 Uredbe za sprovođenje IPA-e, prilikom kontrolaverifikuje efikasno funkcionisanje sistema kontrole i upravljanja za cijeli period sprovođenja.

Tijelo za ovjeravanje, u skladu sa članom 104 Uredbe za sprovođenje IPA-e, takođedoprinosi aktivnostima nadzora, potvrđujući tačnost i prihvatljivost izvještaja o troškovima injihovu zasnovanost na pouzdanim računovodstvenim sistemima. To se vrši na osnovurezultata nadzora, verifikacije i revizije koje sprovodi Upravno tijelo i Revizorsko tijelo.

Zemlje učesnice su odgovorne za upravljanje i kontrolu regularnosti finansiranih aktivnosti;one naročito moraju identifikovati i ispraviti neregularnosti i povratiti isplaćene nepropisneiznose i, ukoliko je to slučaj, kazne za zakašnjelo plaćanje. One moraju obavijestiti Evropskukomisiju i informisati je o relevantnim nacionalnim sudskim i administrativnim procedurama inapretku eventualnih sudskih postupaka koji se vode zbog neregularnosti.19

Tijelo za ovjeravanje preuzima obavezu da povrati sve nepropisno isplaćene iznose tako štoih potražuje od vodećeg partnera. Prema postojećim sporazumima između projektnihpartnera, vodeći partner će zauzvrat te iznose potraživati od projektnih partnera koji supočinili neregularnosti. Ukoliko vodeći partner ne uspije da te iznose povrati od projektnihpartnera, zemlja učesnica, u kojoj se nalazi projektni partner, će morati isplati te iznose Tijeluza ovjeravanje.

3-3-6- Informisanje i javnost

Zemlje učesnice i Upravni organi, shodno članu 103(k) Uredbe za sprovođenje IPA-e,garantuju poštovanje njihovih obaveza u pitanjima javnosti i informisanja i pojedinačnihfinansiranih aktivnosti. Komunikacioni plan, i sve njegove važne izmjene, sačinjava Upravnotijelo a odobrava Zajednički nadzorni odbor.

Javnost i informisanje, u skladu sa članom 62 Uredbe za sprovođenje IPA-e, će biti predmetsveobuhvatne strategije informisanja i javnosti koja za cilj ima informisanje i učešće najširegmogućeg kruga javnih i privatnih aktera, kao i širenje rezultata. Strategija će koristiti sveraspoložive kanale komunikacija za širenje informacija.

Opšti cilj strategije jeste da naglasi ulogu Zajednice i obezbijedi transparentnost pomoći izfondova, aktivnim širenjem informacija i stvaranjem platformi za podsticanje razmjeneiskustava radi podizanja svijesti kod opšte javnosti.

Posebni ciljevi ove strategije su:

(a) širenje informacija o mogućnostima stvorenim Programom i obezbjeđenjetransparentnosti za ciljne grupe Programa, uključujući relevantne aktere pojednihprioriteta Programa;

(b) potpuno upoznavanje opšte javnosti sa rezultatima i koristima koje donoseprekogranični projekti;

(c) informisanje, precizno i tačno, potencijalnih korisnika o pravililma i procedurama zagarantovanje pravilne implementacije projekta.

19 Član 114 Uredbe za sprovođenje IPA-e


101

Komunikacija bi prvenstveno trebala biti usmjerena ka potencijalnim aplikantima i korisnicimakako bi se osigurala njihova pravilna i pravovremena informisanost o mogućnostimafinansiranja i o pozivima za podnošenje prijedloga projekata.

Druga ciljna grupa je opšta javnost koja bi, kao indirektni korisnik, trebala biti informisana orezultatima i koristima koje se postižu projektima.

Upravno tijelo ima opštu odgovornost za komuniciranje sa korisnicima i javnošću na osnovuPlana informisanja i javnosti, koji obuhvata indikativni budžet za sprovođenje kojeg odobravaZajednički nadzorni odbor na godišnjem nivou.

Upravno tijelo je odgovorno za izradu Plana informisanja i javnosti za cijeli programskiperiod, i to na godišnjem nivou. Takođe se mora pripremati informacioni materijal za širenje;kreirati, održavati i ažurirati Internet stranica; organizovati događaji za informisanje partneraiz programskih oblasti; odgovarati na svaki zahtjev za dostavljenem informacija; organizovativelike informativne kampanje za objavljivanje početka Programa ili barem jedna velikainformativna aktivnost godišnje; predstaviti ili raspisivanje poziva za podnošenje prijedloga iliostvarenja Programa uključujući, gdje je to relevantno, važne projekte; i publikovati spisakkorisnika, nazive odobrenih informacija i iznos javnih sredstava dodijeljenih za aktivnosti.

Godišnji izvještaji i krajnji izvještaj o implementaciji Programa bi trebao sadržati nekeprimjere mjera za informisanje i javnost Programa koje su preduzete prilikom sprovođenjekomunikacionog plana.


102

ipa jadranski prekograniČni program saradnje...ipa jadranski prekograniČni program saradnje 8 roma...

Documents