1

INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ

Yatay ve düşey sirkülasyon elemanları

Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU

Sirkülasyon, bina içindeki mahallere ulaşabilmekiçin, mahaller arasında bağlantıyı sağlayanhareketliliktir.Bu bağlantıyı sağlayan hareketlilik bina içinde ikitürde oluşur;

Yatay sirkülasyon Düşey sirkülasyon

Yatay ve düşey sirkülasyon elemanları

Yatay sirkülasyonu sağlayan elemanlar

Yapılarda aynı katta bulunan mahallerin,bir biriyle ilişkisini sağlayan, yataysirkülasyon elemanları;

Hol, Koridor, Antre, Sofa ve Sahanlık gibibölümlerdir.

Yatay sirkülasyonu sağlayan elemanlar

Büyüklüğü, kullanım amacı, malzemesi, yapım tarzı neolursa olsun her yapının, çeşitli fonksiyonları sağlamasıgerekmektedir.Bu fonksiyonlardan biri de katlar arasında veya farklıyüksekliklere çıkmak için kullanılan düşey sirkülasyonelamanlarıdır.

Bu sirkülasyon elamanları; Merdivenler, Rampalar,Yürüyen Merdivenler ve Asansörler olmak üzere dörtgrupta toplanabilir.

Düşey sirkülasyon araçları denilen bu yapı bileşenlerinin; sağlam, güvenli, rahat, estetik görünüşlü ve ekonomik olmaları gerekmektedir.

Ayrıca kat yüksekliği fazla olan binalarda düşey sirkülasyon elemanlarının katlar arasında düzenli çalışması gerekir.

Çünkü, bir binanın kullanılışındaki rahatlık ve konfor öncelikle düşey sirkülasyon elemanlarının iyi planlanmasına bağlı olmaktadır.

İnsanların yaşadıkları fiziksel çevre koşulları çokdeğişik olduğundan, sirkülasyon araçlarınınmalzeme türünün, biçiminin ve yapısalözelliklerinin nasıl belirleneceği çok yönlü birinceleme gerektirmektedir. Şartlara bağlı olarakbu özelliklerin önem sırası ve derecesi farklı,çoğu kez de birbirine zıt olmakla birlikteöncelikle güvenlik ve sağlamlık en önemli yertutmaktadır.

2

Düşey sirkülasyon elemanlarından rampalar, merdivenler vemekanik merdivenler belirli yükseklikler için bağlantıgörevi yapmaktadırlar.

Düşey sirkülasyonun hızı ve yoğunluğu bu yüksekliğe göredeğişmektedir.

Sirkülasyon hızının artması durumunda, hareketli yapıelamanlarından olan mekanik merdiven ve asansörkullanılmaktadır.

Kat yüksekliği artması sonucunda ise merdivenlerin yanısıra, asansör zorunludur. Yönetmeliklerde belirtildiği üzereülkemizde, beş kattan fazla olan binalarda, merdivenlebirlikte asansör zorunludur.

Sonuç olarak düşey sirkülasyon elemanları, bir nokta ilekot farkı olan başka nokta arasında bağlantıyısağlamaktadırlar.

Bu iki nokta arasındaki doğrunun yatayla yaptığı açı, bubağlantı elemanının eğim açısıdır.

Bu eğim 0°-90° arasında değişmekte ve bu değişimegöre adlandırılmaktadır.

0°-20° arası eğim, rampayı 20°-24° arası eğim, umumi yerlerdeki merdiveni 24°-45° arası eğim, konutlardaki merdivenleri 45°-60° arası eğim yangın ve servis merdivenlerini 60°-75°sabit veya hareketli el merdivenlerini 75°-90° gemici merdiveni 90°’lik eğim ise asansörlerin oluşumundaki eğim açıları

olarak kullanılmaktadır.

Düşey sirkülasyon araçlarının eğim sınırları

Asansörler

RampalarYürüyen merdivenler

Merdivenler

Gemici merdiveni

Yangın ve servis merdiveni

Sabit veya hareketli el merdivenleri

MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI

Merdiven; bir yapıda birbirinden farklı ikiseviye arasında muntazam aralıklı yatay vedüşey yüzeylerden meydana getirilen vedüşey sirkülasyon vasıtası olarak kullanılanyapı elemanıdır.

MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI

Farklı düzeydeki yapı bölümleri arasında bağlantıyısağlayarak kişilerin inip çıkmasına yarayan düşeysirkülasyon araçlarından en önemlisi ve en yaygın olanımerdivenlerdir.

Kişilerin inip çıkmasına yarayan merdivenler, kişilertarafından taşınabilen her tür eşya ve malzemenin iletimini desağlamaktadırlar.

Ayrıca merdivenlerin en önemli fonksiyonlarından biri deyangın ve deprem gibi felaketler sırasında, katlar arasındakibağlantıyı sağlayarak kişilerin hayatlarını kurtarmaktır.

3

Merdivenler iki duvar arasından yükselebileceklerigibi bir kenarlarından duvarlarla sınırlı, ya daduvarlardan büsbütün bağımsız olabilmektedirler.

Eğer duvarların sınırladığı mekan sadecemerdiven için kullanılıyorsa merdiven evi adınıalır.

Yangın, deprem gibi afetlerde kaçış yolları olarakda kullanılan merdivenlerin bir merdiven eviiçermeleri zorunlu olmaktadır.

Merdiveni Oluşturan Elemanlar;

Merdiven kolu, Basamak, Rıht, Sahanlık, Korkuluk, Küpeşte, Merdiven kovası, Çıkış hattı, Merdiven yüksekliği, Limonluk olarak sıralanabilir.

t

G

b

Plan

A A

(b x bn)

L=S+(b x bn)

Çıkış hattı

S ( Sahanlık )

Merdiven kovası

G (

Kol

gen

işliğ

i )

8 7 6 5 4 3 2 1

9 10 11 12 13 14 15 16

an x a/b

A-A Kesiti

a

b

Duvar

Sahanlık kotu

Alt döşeme kotu

H (

Mer

dive

n yü

ksek

liği )

Korkuluk

KüpeşteÜst döşeme kotu

Rıht

İki basamak arasındaki dik yüzey rıht olaraktanımlanmaktadır. Rıht yüksekliği (a), merdivenyüksekline göre hesaplanarak bulunmakla birlikte,yapılacağı yere uygun olarak aşağıda verilen ölçülerarasında olmalıdır.

Rıht Yükseklikleri (a): Park, bahçe ve dış girişlerde: 12 - 14 cm Okul, tiyatro, hastane vb. yerlerde: 14 - 16 cm Konutların kat merdivenlerinde: 16 - 18 cm Çatı arası, bodrum vb. yerlerde : 18 - 22 cm

Rıht

Rıht yüksekliği ve rıht sayısı, bu değerler arasından seçilmekle birlikte, merdiven yüksekliği (H) ve rıht sayısına (an ) bağımlı olarak;

Rıht yüksekliği ,

Rıht sayısı

formülü kullanılarak hesaplanır.

naHa

aHan

4

Basamak

Basamak, merdivende ayağın bastığı yüzey olarak tanımlanabilir.

Basamak genişliği (b);

2 a + b = 61 ~ 65 cm b = ( 61 ~ 65 cm) - 2 a formülüyle hesaplanır.

Buradaki (61-65 cm), düz zeminde yürüyen yetişkin bir insanın, normal bir adım boyudur.

Basamak Genişliği

Basamak genişliği, ayak tabanının basamaküzerine rahat ve emniyetle basabilmesi için,merdivenin çıkış hattı üzerindeki hiçbir yerinde;konutlarda 25, umumi binalarda ise 30 cm.’denaz olmamalıdır.

Ayrıca, balanslı (dönüşlü ve döner)merdivenlerde, merkezden 15 cm. uzaklıktakibasamak genişliğinin de, 10 cm.’den az olmamasıgerekir.

Basamak Sayısı

Basamak sayısı, rıht sayısından daima bir eksik olur: bn = an -1

Merdivende sahanlık olduğunda ise basamak sayısı, sahanlık sayısı kadar daha eksik olur.

Merdivenin ilk basamağı, hem merdivene estetik kazandırmak ve hem de merdivene ilk basan ayağın rahatça basabilmesi için, genellikle yana doğru çıkıntılı yapılır.

Merdiven Kol Genişliği (G) Merdiven kol genişliği, konutlarda ve umimi binalarda ayrı özellikler göstermektedir.Konutlarda: Bir ailenin oturduğu konutlardaki dahili merdivenlerin kol genişliği 1,00 m.’den daha az olmamalıdır.

Genel mendivenlerin kol genişliği ise; İki katlı ve iki ailenin oturduğu binalarda 1,00 m.; İki ve üç katlı, ikiden fazla ailenin oturduğu binalarda 1,10 m., Üçten fazla katlı binalarda ise 1,20 m.’den az olamaz.Her fazla kat için 10 cm. ekleme yapılır

Umumi Binalarda: Toplumun kullandığı umumi binalarda merdiven kol genişliği, 1,50 m.’den daha az olmamalıdır.

Merdiven kol genişliği çatı arası, bodrum katı ve servis merdivenlerinde,kullanışa ve mimari gereksinime göre belirlenmekle beraber, 0,70 m.’dendaha az olmamalıdır.

Merdiven Kolu

Aynı doğrultudaki en az üç basamaktan oluşanmerdiven boyuna, merdiven kolu denir.

Merdiven kolu, merdiven kol genişliği (G) vemerdiven kol boyu (L) olarak iki grupta incelenebilir.

Merdiven Kol Boyu (L)

Mimari projede, merdiven boşluğu boyutlarının belirlenebilmesiiçin, merdiven kol boylarının hesaplanması gerekmektedir.

b

L

Tek kollu düz merdiven L = b . bn

5

Tek kollu, ara sahalıklı düz merdiven L = (b . bn) + S

L

S b

S X2 L2

X

1

S

L1

b

İki kollu, köşe sahalıklı düz merdivenL1 = X1 + S ve L2 = X2 + S İki kollu, orta sahalıklı düz

merdivenL1 = X1 + S ve L2 = X2 + S

2 G + t

L1

X

1

S

X2

S

G t G

b

L2

Kat ve Ara Sahanlığı Kat yüksekliği fazla olan bina merdivenlerinde çıkış

ve iniş esnasında dinlenmek ve hız kesmek içinyapılan platform, sahanlık olarak tanımlanmaktadır.

Sahanlık genişlikleri genellikle merdiven kolgenişliği kadar yapılmaktadır.

Sahanlık uzunluğu iki veya daha fazla kollumerdivenlerde, merdiven kol veya yuva genişliğinegöre değişmektedir.

Kat sahanlıklarının genişliği, merdiven genişliğindenaz olmamalıdır.

Ara sahanlığın boyu (S); Basamak genişliğine (b), sahanlıkta atılacak adım sayısı (n) kadar alınacak adım boyunun eklenmesiyle bulunur:

S = b + (61 ~ 65 . n)

Umumi merdivenlerde birden fazla;Bahçe, park vb. yerlerde her üç basamakta bir ara sahanlığı düzenlenebilir.Ara sahanlığın boyu; düz merdivenlerde 1,00 m., balanslı merdivenlerde ise 0,80 m.’den daha az olmamalıdır.

Çıkış Hattı

Merdivenlerde iniş ve çıkışlarda, normal olarak üzerindeyürünen ve görünmeyen hatta, merdiven çıkış hattı denir.

Üzerinde en çok yürünen doğrultudur. Merdiven çıkış hattı, düz merdivenlerle, genişliği 120 cm.’den

az olan balanslı merdivenlerde, merdiven genişliğinin tamortasından geçirilir.

Genişliği daha fazla olan balanslı merdivenlerde ise, merdiveniniç kolundan (ya da küpeşteden) 55-60 cm. içeriden alınır.

Çıkış Hattı

Merdiven resminin çiziminde, çıkış hattının ilk rıht ilekesiştiği yere başlangıç işareti, son rıht ile kesiştiğiyere ise çıkış yönünü ve sonunu belirten bir ok işaretikonulur.

Çıkış hattının üzerine de, her kol için ayrı ayrı olmaküzere rıht sayısı, rıht yüksekliği ve basamak genişliğiyazılır.

6

Merdiven Yüksekliği

Çıkılması gereken yüksekliktir. Merdiven yüksekliği,binalarda kat yüksekliği yani döşeme üzerinden döşemeüzerine kadar olan yüksekliktir.

Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe debaş yüksekliği denir.

Bu yükseklik, 180 cm.’den az olmamalıdır. Ayrıca,merdiven yuvasından geçen sahanlık kirişi gibisarkmalardan dolayı, bir yükseklik azalması olursa; buyüksekliğin yine, 180 cm.’den az olmaması gerekir.

Merdiven Kovası

Planda, birbirinin yanından geçen iki merdivenkolu arasındaki boşluğa, merdiven kovası denir.Merdiven kovasının genişliği (t), merdiven şeklinebağlı olmakla birlikte, en az 20 cm olmalıdır.

Limonluk

Merdiven boşluğu tarafında, basamağın üst ve ön kısmında yapılan çıkıntıya, limonluk denir.

Ayağın, merdiven boşluğuna kaymaması ve merdivenin temizlenmesi sırasında su vb.nin yanlardan aşağıya dökülmemesi için yapılır.

Genelliktle taş, mermer, mozaik vb. kagir merdivenlerde uygulanır.

Limonluğun genişliği, 5-10 cm. ve derinliği de, 5-15 cm. arasında olmalıdır. Limonluk, basamak şeklini takip eder biçimde, ya da düz olmak üzere iki şekilde düzenlenebilir.

L i m o n l u k

5 ~

1 0

c m

l i m o n l u k

5 ~

1 5

c m

5 ~ 1 5 c m

L i m o n l u k

5 ~

1 0

c m

L i m o n l u k

5 ~

1 5

c m

Korkuluk ve Küpeşte Merdiven boşluğu tarafına, düşmemek ve emniyet için

merdiven malzemesiyle de uyumlu olarak ahşap, metalplaka, metal çubuk, arme cam, mermer vb, gereçlerlekorkuluk yapılır.

( c )( a ) ( b )

9

0

c m

A r m e c a m v b .

7

Korkuluk ve Küpeşte Korkuluğun bağlantı çubukları, basamaklara önden, yandan ya

da üstten tespit edilir. Korkuluklara gelecek yük, konutlarda 50 kgf/m; okul, mağaza,

hastane, toplantı salonu vb. topluma açık yerlerde ise, 100 kgf/m olarak alınmalıdır.

( c ) Ü s t t e n t e s p i t( b ) Y a n d a n t e s p i t

B a ğ l a n t ı ç u b u ğ u

( a ) Ö n d e n t e s p i t

Korkuluk ve Küpeşte Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat bir çıkış-iniş için,

yüksekliği basamak ucundan 90 cm. kadar olacak şekilde bir küpeşte oturtulur.

Küpeşteler, genellikle 5-10 cm. genişliğinde sert ahşap, plâstik, metal vb. gereçlerden çeşitli profiller verilerek yapılır.

(a) (b) (c) (d) (e) (f) (g)

(a) (b) (c)

çimento

Duvar

Sıva

harcı

Küpeşte

İnce

Geniş merdivenlerde duvar tarafına da küpeşte konulabilir.Bu durumda küpeşte, duvar üzerine ya da duvar içerisinegirecek şekilde tespit edilir

MERDİVEN ÇEŞİTLERİ

Merdivenler; Yapıldıkları yerlere göre, Biçimlerine göre, Eğim açılarına göre, Malzemelerine göre ve Konstrüksiyonlarına göre olmak üzere beş

grupta toplanabilir.

Yapıldıkları Yerlere Göre Merdiven Çeşitleri

Yapıldıkları yerlere göre merdivenler; Dış merdivenler ve İç merdivenler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

Dış (Harici) merdivenler

Binaların dışında veya açıkta yapılan merdivenlerdir. Üstleri açık olduğundan dış etkilere dayanıklı

malzemelerle inşa edilir ve kaplanır. Bunlar daha farklı yükseklikteki yolları, bahçeleri,

parkları ve tretuvarlarla binaların zemin katlarını bağlarlar.

8

İç (Dahili) merdivenler Binaların içinde veya üstleri örtülü olarak yapılan merdivenlerdir. İç merdivenler normal olarak dış hava koşullarına kapalıdır. Bunlar işlevsel özelliklerine göre esas, yan, servis, yangın

merdiveni adını alırlar. Esas merdivenler bina girişlerine yakın noktalarda düzenlenirler

ve normal katlar arasındaki sirkülasyonu sağlarlar. Servis merdivenleri sadece hizmet personeli tarafından kullanılır

ve servis girişinin yakınında düzenlenir. Genellikle dış cephelerde düzenlenen yangın merdivenleri ise

yangın, deprem ve benzeri afetlerde özel kaçış yollarınıoluştururlar.

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri

Merdivenler biçimlerine göre; Düz merdivenler, Dönüşlü merdivenler, Döner merdivenler olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Bunlardan her biri çeşitli kollarda olabilmektedir.Düz kollu merdivenlerin belirgin özelliği çıkışhattının bir doğru ve tüm basanlarının plandakişeklinin dikdörtgen veya paralel kenar olmasıdır.

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Dönüşlü merdivenlerin çıkış hattının bir bölümü

eğridir. Bu nedenle basamaklarının bir bölümünün plandaki şeklinin yamuk olması zorunludur.

Döner merdivenlerde ise çıkış haltının tümü eğri ve basamaklarının da tümü yamuk şeklindedir. Tek kollu, düz merdiven

Tek kollu, ara sahanlıklı düz merdiven

İki kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven

Üç kollu, ara sahanlıklı düz merdiven

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri

İki kollu, orta sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven

Üç kollu, boy sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, çeyrek dönüşlü merdiven

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri

İki kollu, çeyrek dönüşlü merdiven Üç kollu, ters çeyrek dönüşlü merdiven

Yarım elips merdiven Tam elips merdiven

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri

9

Tam döner merdiven

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Eğim Açılarına Göre Merdiven TürleriEğim açılarına göre merdiven türleri beş grupta toplanabilir.

Yatık eğimli merdivenlerEğimi 20-24 derece olan genellikle bahçe, park, geçit ve binaların dış merdivenlerinde kullanılır.

Normal eğimli merdivenlerEğimi 25-36 derece olan, her türlü binaların iç ve dış merdivenlerinde kullanılır.

Normalden fazla eğimli merdivenlerEğimi 37-45 derece olan binaların çatı ve bodrum kat merdivenleri ile az kullanılan merdivenlerin yapımında kullanılır.

Çok eğimli merdivenlerEğimi 46-60 derece olan, binalarda özel kullanma şartlarındaki yangın ve servis merdivenlerinin yapımında kullanılır. Ayrıca vapurlar, makina daireleri gibi faydalı alanın çok önemli olduğu yerlerde özel kullanma koşullan geçerli olduğundan eğimin çok dik olması zorunludur.

Dik eğimli merdivenlerEğimi 61-90 derece arasında olan, binalardaki tesisatlarda ve endüstriyel yapılarda dayama veya asma merdiveni olarak kullanılır. Ancak bunlardan tutunmadan inip çıkmak olanaksızdır. Bu nedenle de normal sirkülasyon aracı olarak kabul edilemezler.

Eğim açılarına göre merdiven türleri Malzemelerine Göre Merdiven TürleriMerdivenler;

Taşıyıcı kısım, Kaplama, Korkuluk olmak üzere üç kısımdan oluşur ve bunların

her birinde malzemelerin hemen hepsi kullanılabilir.

Ancak tüm taşıyıcı yapı elemanlarında olduğu gibimerdivenlerde de en önemli koşul mukavemetolduğundan, bir merdiveni öncelikle taşıyıcı kısmınınmalzemesi belirler.

Malzemelerine Göre Merdiven TürleriMerdivenler, taşıyıcı kısımlarının malzemelerine göre dördeayrılır.

Kagir Merdivenler Ahşap Merdivenler Metal Merdivenler Karma Merdivenler

Merdivenlerde kullanılan başlıca kagir malzemeler doğal taş,yapay taş, beton ve betonarmedir. Metal olarak da genellikleçelik, özel hallerde ise alüminyum kullanılır. Taşıyıcı kısmıbirden fazla malzemeden yapılan merdivenlere karmamerdiven denir.

KULLANIŞLI VE RAHAT BİR MERDİVENDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

Merdiven bina girişinde kolaylıkla görünebilir bir yerde planlanmalıdır. Merdiven bina planında az yer kaplamalıdır. Rahat bir iniş çıkış sağlanmalıdır. Merdivenin yapı malzemesi yangına karşı dayanıklı olmalıdır. Yapıldığı yer ve kullanma amacına cevap verebilecek mukavemette olmalıdır. Binanın kullanılışına göre yeterli genişlikte olmalıdır. Merdivenle tavan arasındaki geçiş yüksekliği, konutlarda düşey olarak en az 2,00 m.

olmalıdır. Binalardaki sirkülasyonu sağlayabilecek şekilde merdiven yerleri planlanmalıdır. Merdiven çıkışlarında sahanlıklar düzenlenmeli veya koridorlarla ilişkili yapılmalıdır. Merdivenler iniş çıkıştaki kullanımlarda, rahatlık kolaylık ve emniyeti sağlayacak

şekilde yapılmalıdır. Güvenle ve kolaylıkla iniş ve çıkış için merdiven kol kenarında korkuluk

yapılmalıdır. Merdiven yuvası iyi aydınlatılmalı, doğal ışık kullanılabilmelidir ve iyi bir

havalandırma yapılmış olmalıdır.

10

MERDİVENLERİN DENGELENDİRİLMESİ Düz merdivenlerdeki basamaklar, rıht çizgilerinin çıkış hattına dik olarak

çizilmesiyle, Döner merdivenlerde ise, çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri alınarak

işaretlenen rıht noktalarının, merdiven dairesinin merkeziyle birleştirilmesisuretiyle oluşturulmaktadır.

Basamak sayısı az olan merdivenlerde, basamakların tamamıdengelendirilebilir. Basamak sayısı fazla olan merdivenlerde ise, dönüşbölgesinin simetri ekseninden itibaren, her iki tarafa doğru beşer olmaküzere, toplam 10 basamağı dengelemek yeterli olmaktadır.

Merdivenin dönüş bölgesindeki simetri ekseni üzerine, basamak ya da rıhtgetirilebilir.

Dengelendirmeye, merdivenin iç kolu ve çıkış hattının çizilmesinden sonrabaşlanır. G 10~20 cm

EkseniSimetri

Çıkış hattı

İç kol

Simetri ekseni

r

M

t G G

Merdivenlerin Dengelendirilmesi

Merdivenlerin dengelendirilmesinde; en çok uygulananyöntemlerden ikisi, yaprak yöntemi ve yardımcı doğruyöntemidir.

Sim etri ekseni

b

0B

4

3

21

A

10cmb/2

b/2

0 B

5

43

21A

1 0

s im e tr i e k s e n i

C

Çeyrek Dönüşlü Merdivenin, "Yardımcı Doğru Yöntemiyle" Dengelendirilmesi

Basamağı ortada olan çeyrek dönüşlü merdivenin, "yardımcıdoğru yöntemiyle" dengelendirilmesi ve yarım dönüşlümerdivenin, "yardımcı doğru yöntemiyle" dengelendirilmesisırası ile ele alınırsa;

A B

10

b

c c' c' c' c' c c' c' c' c' c' c'

10

b

BETONARME MERDİVENLERBinalarda katlar arasında iniş ve çıkışı sağlamak üzerebetonarme ile inşa edilen yapı elemanlarına betonarmemerdivenler denir. Betonarme merdivenlere konulacak çelikdonatı merdivenin yapılış ve çalışma şekline göre değişikolmakla birlikte, elemanın çekme gerilimine çalışan kısmınaçelikler konulduğundan, donatı şekli betonarme kiriş vedöşemelere benzer. Bu nedenle betonarme merdivenlerinyapılmasında kiriş ve döşemelerde açıklanan hususlara dikkatedilir.

Betonarme merdivenler çeşitli yaklaşımlarla sınıflandırılabilir.Yapılış şekline göre; Parça basamaklı Yekpare olmak üzere iki kısma ayrılır.

11

Parça Basamaklı Betonarme Merdivenler

Merdivenin her basamağı ölçülere uygun olarak atölyelerde ayrı ayrı dökülüptemizlendikten sonra yapıdaki yerine götürülüp yerleştirilir.

Basamaklar yapılırken boyut ve profiline göre kalıp hazırlanır. Basamağın üst yüzeyi alta gelecek şekilde düzgün bir yüzey üzerine yatırılan kalıp içine

kaplama malzemesi 2-3 cm. kalınlığında serildikten sonra çelik donatı yerleştirilir ve250-300 dozlu beton dökülür.

24 saat bekledikten sonra kalıptan çıkartılarak kaplama malzemesi, zımpara taşlarıylasilinip cilalanır.

Ancak beton yüzey silinmez ve cilalanmaz. Kaplama malzemesi olarak genelliklemozaik kullanıldığından, bu tür merdivenlere parça basamaklı mozaik merdiven denir.

Basamaklar düz ve yelpaze şeklinde hazırlanır. Binme ve dayanma yüzeyleriningenişlikleri 3-5 cm, basamak profilleri 2-3 cm genişlikte ve 4-7 cm yükseklikte yapılır.

Bu merdivenlerde her basamak ayrı bir eleman olarak çalıştığından, çelik donatısıkirişlere benzer ve iki şekilde yapılır.

Bir ucu ankastre, diğer ucu askıda olan parça basamaklı merdiven

Ankastre olan uç duvar veya kiriş içine en az 20 cm. gömülür. Basamak uçlarının gömüleceği duvarın yük taşıyıcı olması ve

çimento harcı ile örülmesi gerekir. Basamaklar, birbiri üzerine basacak şekilde ve sırayla döşenir. Bu arada duvar da örülerek yükseltilir. Bu tür merdivenlerde

basamaklar, birer konsol gibi çalışacaklarından, çekmeye çalışan donatı da üste konulmalıdır ve hesapta, ucunda 50 cm. ara ile iki 100 kg.lık (toplam 200 kg.) münferit yük bulunduğu varsayılır.

Ayrıca, basamakların duvar dışında kalan boyları da, en çok 120 cm. olmalıdır.

Bir ucu ankastre, diğer ucu askıda olan parça basamaklı merdiven

Parça basamaklı merdivenlerin gerekli mukavemetini sağlamak ve bir yerden diğer bir yere nakledilirken kırılmalarını önlemek için ayrıca alt kısımlarına da demirler konulur ve bir kaç etriyeile tutturulur.

Üçgen bazen dikdörtgen şeklindedir. Üçgen kesitli yapıldıkları zaman basamaklar damak kısımlarıyla birbiri üzerine oturtulur.

Boşta kalan uç kısımlar, desteklerle takviye edilir. Merdiven tamamlandıktan ve iyice kuruduktan sonra bu

destekler yerlerinden alınır. >20 cm <120 cm

P

L = 82Etriye : Ø8/25

251488 27

17

13 4

3

2 3

32

10L=1671Ø10147

10147 4Ø10 L=167

12030

25 251Ø104Ø10

Duvar

10

10

İki ucu duvara gömülen veya oturtulan parça basamaklı merdiven

Basamak uçları mesnetlere en az 10 cm. oturtulur veya gömülür. Basamağın alt kısmı çekmeye çalışacağından esas çelikler alt

kısma konur. Etriyeler basamak kesitine uygun ve üçgen şeklinde kıvrılır, en

çok 20 cm. ara ile konur.

12

P

>10cm <120 cm >10 cm

17

17

10L=1773Ø1015710

1012

L=20940

1Ø1051

40

1012

L=17315788

2Ø8

120 2020

20202Ø8

Duvar

İki ucu duvara gömülen veya oturtulan parça basamaklı merdiven

Parça basamaklarla oluşturulan bu merdivenler, betonarmekarkas yapılarda, karkas sistemle bir bütün olarakçalışmadıklarından ve geniş merdivenlerde de istenilendayanımı göstermediklerinden, pek tercih edilmez.

Bu nedenle, genellikle betonarme karkas yapılarda basamaklareğik, taşıyıcı bir döşeme üzerine oturtulur.

Bu eğik döşeme üzerine oturan basamaklar (L) şeklindeplakalar halinde ya da dolu gövdeli olarak hazırlanır.

24 5

4~5c

m

17

Çimento harcı

Merdiven plakası

Hazır basamak

3

Basamak yüzeyi

2~3 3

3~5

Basamak altıBini dişi

Hazır basamak

Merdiven plakası

Çimento harcı

Piyasada hazır şekilde de bulunabilen bu plaka halindeki basamakların imali önceden hazırlanan bir kalıp içerisine dökülerek yapılır.

Ancak, hazır basamakların altları boş ve et kalınlıkları da, 4-5 cm. kadar olur. Yüzeyde genellikle, mozaik ya da plaka mermer parçaları kullanılır. Hazır basamaklar, merdiven plakası üzerine çimento harcıyla monte edilir. Ancak, hazır basamakların önceden nerede kullanılacağı bilinmeden

hazırlandıklarından, normal ölçülerden biraz daha geniş yapılır , Yerlerine monte edilirlerken de, merdivenin projesindeki boyutlarına uygun

olarak kesilir, ya da basamaklar özel siparişle, özellikle balanslı merdivenler için, projesindeki boyut ve şekillerde imal ettirilir.

Basamaklar, daha önce imalathanede silinmiş ve cilalanmış olduklarından, yerlerine döşendikten sonra, ayrıca bir silme ve cilalama gerekmez.

Basamakların aydınlık kısmına gelen yanları, düz olarak yapıldığı gibi, limonluklu olarak da yapılabilmektedir.

13

Yekpare Betonarme Merdivenler Kagir, yığma ve betonarme karkas binalarda betonarme merdivenler

genellikle yekpare yapılır. Merdivenin şekline göre kalıp yapıldıktan sonra çelik donatısı

yerleştirilir ve betonu düz plaka halinde veya basamaklarla birliktedökülür.

Merdiven plaka kalınlığı en az 10 cm. alınır. Yapılarda döşeme betonu her katta ayrı ayrı döküldüğünden,

merdiven plaka veya kiriş donatısının yükünü naklettiği yapıelemanındaki donatısı ile birleştirilmesini sağlamak üzere filizlerbırakılır.

Betonarme merdivenlerde yan kirişlere, kol kirişi adı verilir. Yekpare betonarme merdivenler, statik bakımdan konsol çalışan

merdivenler ve serbest oturan merdivenler olmak üzere iki kısmaayrılır.

Betonarme konsol merdivenler Kol genişliği 120 cm. veya daha az olan iç ve dış merdivenlerde,

kol plakasının bir ucu çimento harcı ile örülmüş en az bir tuğla kalınlığındaki (>20 cm.) duvara gömülerek yapılır.

Ayrıca, plakanın duvara girdiği kısımda, 25-30 cm yüksekliğinde bir hatıl oluşturulmalıdır.

Plakanın esas donatısı da, bu hatıla girdirilerek döşenmeli ve betonu da birlikte dökülmelidir.

Merdiven plakası, alttan ve üstten ya sahanlık döşemelerine, ya da sahanlık kirişlerine oturtulur.

A-A Kesiti

>20cm(8~10 cm)

Merdiven

A

ADuvar

Sahanlık

Hatıl

plakası

B-B Kesiti

B

B

Sahanlık

Sahanlık kirişi

Sahanlık kirişi

Sahanlık kirişi

Sahanlık

Betonarme karkas yapılarda merdiven yuvası yan duvar içine gizlenen ve merdiven eğimine göre yapılan betonarme kirişe, merdiven esas çeliklerinin uçları gömülür.

Konsol merdivenler düz veya birleşik basamaklı ve dişli veya kıvrımlı plak şeklinde yapılır.

Düz konsol merdivenlerde, meyilli merdiven kol plakasının üst kısmı çekmeye çalışacağından esas çelikler üste konur ve eksenleri arasındaki mesafe 15 cm. veya daha az yapılır.

Pilye çeliklerinin kıvırma noktaları hesap sonucu saptanır. Dağıtma çelikleri merdiven kol plakası uzunluğunca 20-25 cm. aralıklarla konur.

Serbest oturan merdivenler Merdiven yükünün çok ve merdiven kol genişliğinin genellikle 120. cm’den

fazla olması durumlarında, merdiven boyunca kirişler yapılıp, merdivenplakası ya da basamaklar, bu kirişlere serbest olarak oturtulabilir.

Bu kirişler de, her iki uçlarından duvar veya kiriş gibi ayrı mesnetlereoturtulur.

Merdiven altlarına yapılan bu kirişlere, merdiven kol kirişi denir. I ya da Ugibi çelik profillerin veya genellikle betonarme olarak yapılan kol kirişlerininboyutları, statik hesaplamalarla bulunur.

Merdiven kolunun yanlarında veya altında kirişler tanzim edilerek yapılanmerdivenlerdir. İşçiliği zor olmasına karşın özellikle kol uzunluğu veyagenişliği fazla olan merdivenlerde plaka kalınlığını azaltacağından dahaekonomiktir.

Bu merdivenlerin yapıldığı yerde döşeme ve sahanlık kenarlarında dabetonarme kirişler tanzim edilir.

14

Merdiven zemin katta başlayacaksa temel ve üzerine hatılyapılır.

Merdiven kolu taşıyıcı duvar kenarına dayanıyorsa, kolun birucu duvara gömülebilir veya oturtulabilir.

Merdiven kirişlerinin çelik donatısı normal kirişlere benzer. Bumerdivenlerde kol plakası düz veya dişli olarak yapılır.

Kirişli betonarme merdivenlerde, kirişler tertipleniş yerlerinegöre tek yan kirişli, alt ortada tek kirişli ve çift yan kirişli olmaküzere üç kısma ayrılır.

Tek yan kirişli betonarme merdivenler Duvar kenarında yapılan merdivenlerde kol plakasının ucu

duvara en az 10 cm. genişliğinde gömülür veya oturtulur. Plakanın diğer kenarında betonarme kiriş yapılır. Kirişin çelik

konstrüksiyonu iki ucu ankastre olan betonarme kirişlere benzer.Görülen fark, merdiven kol kirişinin, merdiven eğiminde meyilliolarak konmasıdır.

Merdiven kol kirişinin alttan sarkması istenmiyorsa, limonlukmeydana getirilir, limonluk kiriş yüksekliği en az 15 cm.olmalıdır.

Alt ortada tek kirişli betonarme merdivenler

Merdivenin yükü, merdiven kolunun alt ortasına konulan birbetonarme kirişe taşıttırılır. Kiriş yükü alt ve üst uçlarındakimesnetlere nakledilir.

Kirişin çelik donatısı normal betonarme kirişlerde olduğu gibi yapılır. Merdiven kolu plaka şeklinde yapıldığında, esas çelikleri yüzeyine ve

montaj çelikleri üzerine konularak bağlanır. Merdiven basamakları parçalı yapıldığında, basamak alt ortasına

kirişe gömülecek ankraj çubukları koyularak önceden hazırlanır. Kirişin kalıbı yapılıp çelik donatısı konulduktan sonra hazır

basamaklar kalıp üzerine oturtulur ve beton dökülür. Ayrıca merdivenin güzel görünmesi için orta kiriş üzerinde diş yapılır.

Çift yan kirişli betonarme merdiven

Merdiven kollarının yükleri, yanlarındaki kirişleretaşıttırılmak üzere yapılır.

Yan kirişler merdivenin kol plakasının alt kenarlarındasarkan kiriş veya limonluk kirişi seklinde tanzim edilir.

Ayrıca özellikle dişli veya basamakları parçalı olarakyapılan merdivenlerde yan kirişler merdiven kolkenarından 25-55 cm içeride yapılarak, güzel görünüşlüolması sağlanır.

Merdiven kol kirişleri, aşağıda görüldüğü gibi değişikşekillerde, tek veya çift taraflı olarak düzenlenebilir.

(a,b)

(b)

(a)

Kol kirişi-Limonluk kirişi

(c,d)

(d)

(c)

Kol kirişi

15

Enine Kesitler(f)

(e)Limonluk

(e,f)

Yan görünüşler

Kol kirişi-Limonluk kirişi

Döner merdivenlerde; merdiven genişliği büyük ve etrafı birduvarla çevrilmemişse iki ucundan serbestçe oturan plaklaryapılır. Apartmanlarda; umumiyetle merdiven genişlikleri az vemerdiven mahalli daima duvarla çevrili bulunduğundan, dönermerdiven plakları, duvar içinde kalan kirişlere ankastre olarakdüzenlenir.

Betonarme döner merdivenler ya şekil 6.10’daki gibi betonarmeveya çelik bir kolon etrafında düzenlenir, ya da şekil 6.11’dekigibi etrafı bir duvarla çevrilerek, bu duvara ankastre edilir. Heriki durumda da merdiven plakası konsol olarak çalışır.

Kolon

Ön görünüş

Yatay kesit Yatay kesit

BETONARME MERDİVENLERDE KAPLAMA Betonarme merdivenlerde gerekli nitelikle bir dış kabuk

oluşturmak koşulu ile rıht ve basamak yüzeylerikaplanmayabilir.

Ancak rıhtlarla basamak yanaklarında ve tavanda kaplamanınana işlevi, istenen renk ve dokuda düzgün bir yüzey eldeetmektir.

Ayrıca basamak yüzeylerinde aşınma direncinin çok yüksekolması gerekmektedir.

Bunu için taşıyıcı kısım özel kalıplar kullanılarak çıplak betonolarak dökülmeli, basamak yüzeylerinde de aşınma direnciartıracak şekilde gronülometrisi belirlenmiş özel agregakullanılmalıdır.

Taşıyıcı kısmın normal betondan yapılması durumunda ise tüm yüzeylerkaplanmalıdır.

Özellikle basamaklarda kullanılacak kaplama malzemesinin aşınmadirencinin yüksek olması, kaygan olmaması ve herhangi bir nedenlekayganlaşmaması gereklidir.

Genellikle, döşemelerde kullanılan bütün kaplama malzemeleri merdivenleriçin de söz konusudur. Bunların başlıcaları yerinde dökme mozaik, yapay taşplak, doğ taş plak, seramik, ahşap, plastik, linolyum, kauçuk v.b.dir.

Malzeme seçimi çevre koşullarına bağlıdır. Genel bir kural olmamaklabirlikte normal olarak döşemelerde kullanılan kaplama malzemeleri rıht vebasamaklarda sürdürülmelidir.

Bununla birlikte sadece basamakların kaplanarak, rıhtların ve yanaklarınçıplak beton olarak bırakılması, ya da bu yüzeylerin farklı bir malzeme ilekaplanması da mümkündür.