İnkılap tarihi ve atatürkçülük

İsteme Adresi

ESEN BASIN YAYIN DAĞITIM LTD.ŞTİ.

Bayındır 2. Sokak No.: 34/11–12 Kızılay/ANKARA

tel.: (0312) 417 34 43 – 417 65 87

faks: (0312) 417 15 78

ISBN : 978-9944-777-12-4

Bu kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle

çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

Bu kitabın tüm hakları yazarına ve Esen Basın Yayın Dağıtım Limitet Şirketine aittir.

Dizgi, Grafik, TasarımEsen Dizgi Servisi

Görsel TasarımHakan Esen

Genel Müdür

Temel Ateş

Genel Koordinatör

Akın Ateş

Eğitim Koordinatörü

Nevzat Asma

www.esenyayinlari.com.tr

Baskı

Bahçekapı Mah. 2460. Sok. Nu.:706369 Şaşmaz / ANKARA

Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)www.tunamatbaacilik.com.tr

SertiŞ ka No: 16102

Baskı Tarihi2013 – VIII

Kıymetli öğretmen arkadaşlarım ve sevgili öğrenciler, tarih biliminin bir tecrübeler birikimi olması

nedeniyle, bu birikimlerimi sizlerle paylaşmak istedim.

Elinizdeki eser yoğun ve titiz bir çalışmayla hazırlanmıştır. Tarih ne bilet alıp geçmişe gitmek, ne de

insanın paçalarını toza bulayacak bir bit pazarıdır. Bu nedenle tarih geçmişten ders alarak geleceğe

yön verme dersidir.

Günümüz Türkiye’si ve dünyasındaki problemlerin bir çoğu tarih bilmeme ve tarihi geçmişe

dayanmaktadır. Tarih dünü aydınlatırken, günü yorumlatır, geleceğe de şekil verme melekesi

kazandırır. Yarının aydınlık Türkiye’sini geçmişini bilen gençlik kuracaktır.

Elinizdeki eserde neler bulacaksınız

• Özgün konu anlatımı

• Dipnotlarla önemli noktalara dikkat çekme

• Konunun anlaşılmasını kontrol amaçlı boşluk doldurma ve doğru yanlış testleri

• Her ünitenin sonunda üniversite sınavına girişte çıkan sorulardan türetilmiş özgün test soruları

• Üniversite sınavına girişte çıkmış sorular

• Konu sonlarında tarihten ilginç anekdotlar

• Öğretmen arkadaşlara ve öğrencilere yardımcı olmak amacıyla hazırlanmış yazılı soruları

Kitabımın öğretmen ve öğrenci arkadaşlara faydalı olması dileğimle.....

Saygı ve sevgiler sunarım.

Ziya Demirel

[email protected]

1. BÖLÜM: 1881’den 1938’e MUSTAFA KEMAL ATATÜRK .........11-26 ➥ Atatürk’ün Hayatı ................................................................................................................ 12 ➥ Fikir Hayatı .......................................................................................................................... 13 ➥ Askerlik Hayatı .................................................................................................................... 13 ➥ Siyasi Hayatı ....................................................................................................................... 14 ➥ Eserleri ................................................................................................................................ 15 ➥ Karşılaştığı Güçlükler .......................................................................................................... 15 ➥ Kişisel Özellikleri ................................................................................................................. 16 ➥ Yaratıcı Zihniyeti ................................................................................................................. 16 ➥ İleri Görüşlülüğü .................................................................................................................. 16 ➥ Yöneticiliği ........................................................................................................................... 17 ➥ Atatürk ve Dört Şehir ......................................................................................................... 18 ➥ Selanik ................................................................................................................................ 18 ➥ Manastır .............................................................................................................................. 18 ➥ Sofya ................................................................................................................................... 19 ➥ İstanbul ................................................................................................................................ 19 Etkinlikler ...................................................................................................................... 21 Testler............................................................................................................................ 24 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları .................................................................................. 26

2. BÖLÜM: MİLLİ MÜCADELE’NİN HAZIRLIK DÖNEMİ ..............27-134 ➥ Osmanlı Devleti’nin Dağılmasını Önleme Çabaları ............................................................ 28 ➥ İttihat ve Terakki Cemiyeti .................................................................................................. 28 ➥ II. Meşrutiyet’in İlanı ............................................................................................................ 29 ➥ 31 Mart Olayı ...................................................................................................................... 30 ➥ Trablusgarp Savaşı ............................................................................................................. 30 ➥ Balkan Savaşları ................................................................................................................. 31 ➥ I. Dünya Savaşı ................................................................................................................... 34 ➥ Savaşın Genel ve Özel Nedenleri ....................................................................................... 34 ➥ Savaşın Başlaması ............................................................................................................. 35 ➥ Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi .................................................................................. 35 ➥ Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler ............................................................................. 36 ➥ Osmanlı Devleti’ni Paylaşma Tasarıları .............................................................................. 40 ➥ Wilson İlkeleri ...................................................................................................................... 41 ➥ I. Dünya Savaşı’nın Sonunda İmzalanan Ateşkes ve Barış Antlaşmaları ......................... 42 ➥ I. Dünya Savaşı’nın Genel Sonuçları ................................................................................. 43 ➥ Mondros Ateşkes Antlaşması ............................................................................................. 44 ➥ İzmir’in İşgali ....................................................................................................................... 45 ➥ Milli Varlığa Yararlı Cemiyetler............................................................................................ 46 ➥ Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler ............................................................................................ 47 ➥ Türk Kurtuluş Savaşı’na Hazırlık ........................................................................................ 50 ➥ Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı ve Milli Bilincin Uyanması ....................................................... 50 ➥ Havza Genelgesi ................................................................................................................. 52 ➥ Amasya Genelgesi .............................................................................................................. 52 ➥ Erzurum Kongresi ............................................................................................................... 53 ➥ Balıkesir Kongresi ............................................................................................................... 55 ➥ Alaşehir Kongresi ................................................................................................................ 55 ➥ Sivas Kongresi .................................................................................................................... 55 ➥ Amasya Görüşmesi ............................................................................................................. 57 ➥ Heyetitemsiliye’nin Ankara’ya Gelmesi ............................................................................... 57 ➥ Son Osmanlı Meburan Meclisi’nin Toplanması .................................................................. 58 ➥ Misakımilli Kararları ............................................................................................................. 58 ➥ İstanbul’un Resmen İşgali ................................................................................................... 59

➥ I. TBMM’nin Açılması .......................................................................................................... 60 ➥ Yeni Türk Devleti’nin İlk Anayasası .................................................................................... 63 ➥ TBMM’ye Yönelik Ayaklanmalar ......................................................................................... 64 ➥ San Remo Konferansı ......................................................................................................... 67 ➥ Sevr Antlaşması .................................................................................................................. 68 ➥ Atatürk’ün Bazı Özellikleri ................................................................................................... 69 ➥ Vatanseverliği ...................................................................................................................... 69 ➥ Hakikati Arama Gücü .......................................................................................................... 69 ➥ Gurura ve Ümitsizliğe Yer Vermemesi ................................................................................ 70 Etkinlikler ....................................................................................................................... 72 Testler............................................................................................................................ 76 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları .................................................................................. 80 Etkinlikler ....................................................................................................................... 85 Testler............................................................................................................................ 89 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları .................................................................................. 93 Etkinlikler ....................................................................................................................... 96 Testler............................................................................................................................ 99 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 103 Etkinlikler ..................................................................................................................... 105 Testler.......................................................................................................................... 108 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 112 Etkinlikler ..................................................................................................................... 118 Testler.......................................................................................................................... 122 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 128

3. BÖLÜM: KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER ....................135-172 ➥ Düzenli Ordunun Kurulması .............................................................................................. 136 ➥ Doğu Cephesi ................................................................................................................... 136 ➥ Güney Cephesi ................................................................................................................. 138 ➥ Batı Cephesi ..................................................................................................................... 139 ➥ I. İnönü Savaşı .................................................................................................................. 140 ➥ Londra Konferansı ............................................................................................................ 141 ➥ İstiklal Marşı’nın Kabulü .................................................................................................... 141 ➥ Türk-Afgan Dostluk Antlaşması ........................................................................................ 141 ➥ Moskova Antlaşması ......................................................................................................... 142 ➥ II. İnönü Savaşı ................................................................................................................. 143 ➥ Kütahya-Eskişehir Savaşları ............................................................................................. 143 ➥ Maarif Kongresi ................................................................................................................. 144 ➥ Sakarya Meydan Savaşı ................................................................................................... 144 ➥ Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı ........................................................... 145 ➥ Mudanya Mütarekesi ......................................................................................................... 146 ➥ Lozan Barış Konferansı .................................................................................................... 147 Etkinlikler ..................................................................................................................... 150 Testler.......................................................................................................................... 154 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 158

4. BÖLÜM: TÜRK İNKILABI .........................................................173-208 ➥ İnkılap ................................................................................................................................ 174 ➥ Bilinmesi Gerekli Kavramlar .............................................................................................. 174 ➥ Atatürk İnkılapları’nın Anlam ve Hedefleri ......................................................................... 175 ➥ Siyasal Anlamda Yapılan İnkılaplar .................................................................................. 175 ➥ Hukuksal Alanda Yapılan İnkılaplar .................................................................................. 178 ➥ Toplumsal Alanda Yapılan İnkılaplar ................................................................................ 181

➥ Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar .................................................................... 182 ➥ Ekonomik Alanda Yapılan İnkılaplar ................................................................................. 183 ➥ Bayındırlık Alanında Yapılan İnkılaplar ............................................................................. 185 ➥ Sağlık Alanında Yapılan İnkılaplar .................................................................................... 185 ➥ Sanat ve Güzel Sanatlar Alanında Yapılan İnkılaplar ....................................................... 186 Etkinlikler ..................................................................................................................... 187 Testler.......................................................................................................................... 191 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 197

5. BÖLÜM: ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRK İLKELERİ ............209-230 ➥ Atatürkçü Düşünce Sistemi ............................................................................................... 210 ➥ Atatürk’ün Temel İlkeleri ................................................................................................... 211 ➥ Atatürk’ün Bütünleyici İlkeleri ............................................................................................ 212 ➥ Milli Güç ve Unsurları ........................................................................................................ 214 ➥ Türkiye’ye Yönelik Tehditler .............................................................................................. 216 ➥ İç ve Dış Tehditlere Karşı Vatandaşlarımıza Düşen Görevler .......................................... 217 Etkinlikler ..................................................................................................................... 218 Testler.......................................................................................................................... 222 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 226

6. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI ...........231-250 ➥ Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ................................................................................... 232 ➥ Milli Mücadele Dönemi Türk Dış Politikası ....................................................................... 232 ➥ Milli Mücadele Sonrası Türk Dış Politikası ....................................................................... 232 ➥ Musul Sorunu .................................................................................................................... 232 ➥ Yabancı Okullar Sorunu .................................................................................................... 233 ➥ Nüfus Mübadelesi ............................................................................................................. 233 ➥ Milletler Cemiyetine Üye Olma ........................................................................................ 233 ➥ Balkan Antantı ................................................................................................................... 234 ➥ Montrö Boğazlar Sözleşmesi ............................................................................................ 234 ➥ Sadabat Paktı ................................................................................................................... 234 ➥ Hatay’ın Türkiye’ye Katılması ........................................................................................... 235 ➥ II. Dünya Savaşı ................................................................................................................ 235 Etkinlikler ..................................................................................................................... 238 Testler.......................................................................................................................... 241 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları ................................................................................ 246 7. BÖLÜM: ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ ..............................................251-268 ➥ Atatürk’ün Ölümü .............................................................................................................. 252 ➥ Atatürk’ün Ölümünün Yuriçi ve Yurtdışı Yankıları ............................................................ 252 ➥ Atatürk için Ne Dediler ...................................................................................................... 253 ➥ Atatürk’ün Son Kez Meclis Açılış Konuşması ................................................................... 255 ➥ İsmet Paşa’nın Cumhurbaşkanı Seçilmesi ....................................................................... 260 Etkinlikler ..................................................................................................................... 263 Testler.......................................................................................................................... 267

8. BÖLÜM: YAZILI SORULARI BULMACALAR, ATATÜRK KRONOLOJİSİ İNKILAP TARİHİ KAVRAMLARI ..............................................................269-304 ➥ Yazılı Soruları ................................................................................................................... 270 ➥ Bulmacalar ........................................................................................................................ 282 ➥ Atatürk Kronolojisi ............................................................................................................. 286 ➥ İnkılap Tarihi Kavramları ................................................................................................... 290

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

1881 – 1938

Sayın baylar, sizi, günlerce işlerinizden alıkoyan uzun ve ayrıntılı sözlerim, en sonu tarihe mal olmuş bir çağın öyküsüdür. Bunda, ulusum için ve yarınki çocuklarımız için dikkat ve uyanıklık sağlayabilecek kimi noktaları belirtebilmiş isem kendimi mutlu sayacağım.

Baylar, bu söylevimle, ulusal varlığı sona ermiş sayılan büyük bir ulusun, bağımsızlığını nasıl kazandığını; bilim ve tekniğin en son ilkelerine dayanan ulusal ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu anlatmaya çalıştım.

Bugün ulaştığımız sonuç, yüzyıllardan beri çekilen ulusal yıkımların yarattığı uygarlığın ve bu sevgili yurdun her köşesini sulayan kanların karşılığıdır.

Bu sonucu, Türk gençliğine kutsal bir armağan olarak bırakıyorum.

Ey Türk gençliği ! Birinci ödevin ; Türk bağımsızlığını, Türk Cumhuriyetini, sonsuzluğa değin korumak ve savunmaktır .

Varlığının ve geleceğinin biricik temeli budur. Bu temel, senin en değerli güven kaynağındır. Gelecekte de, yurt içinde ve dışında, seni bu kaynaktan yoksun etmek isteyen kötücüller bulunacaktır . Bir gün, bağımsızlığını ve cumhuriyetini savunmak zorunda kalırsan; ödeve atılmak için, içinde bulunacağın durumun olanaklarını ve koşullarını düşünmeyeceksin! Bu olanaklar ve koşullar çok elverişsiz olabilir. Bağımsızlığına ve cumhuriyetine kıymak isteyecek düşmanlar , bütün dünyada benzeri görülmedik bir utku kazanmış olabilirler. Zorla ve aldatıcı düzenlerle sevgili yurdunun bütün kaleleri alınmış, bütün gemilikleri ele geçirilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve yurdun her köşesine düşman girmiş olabilir. Bütün bu koşullardan daha acıklı ve daha korkunç olmak üzere, yur-dunda, iş başında bulunanlar, aymazlık ve sapkınlık içinde olabilirler. Üstelik, hainlik de yapabilirler . Daha kötüsü, iş başında bulunan kişiler, kendi çıkarlarını, yurduna girmiş olan düşmanların siyasal erekleriyle birleştirebilirler. Ulus, yoksulluk ve sıkıntı içinde ezgin ve bitkin düşmüş olabilir.

Ey Türk geleceğinin gençliği! İşte, bu ortam ve koşullar içinde bile ödevin, Türk bağımsızlığını ve Cumhuriyetini kurtarmaktır ! Bunun için gereken güç, damarlarındaki soylu kanda vardır!

M.K.ATATÜRKSöylev’den, 20 Ekim 1927

GENÇLİĞE HİTABE

Ey Türk gençliği ! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti’ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dahilî ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve Cumhuriyet’i müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şerâitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerâit, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve Cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şerâitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri, şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasi emelleriyle tevhid edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!

Gazi Mustafa Kemâl ATATÜRK

20 Ekim 1927

İSTİKLÂL MARŞI

Bastığın yerleri ‘toprak!’ diyerek geçme, tanı:Düşün altında binlerce kefensiz yatanı.Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?Şuheda fışkıracak toprağı sıksan, şuheda!Canı, cananı, bütün varımı alsın da hüda,Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli:Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli.Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli,Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım,Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na’şım;O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal!Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal.Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal:Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;Hakkıdır, hakk’a tapan, milletimin istiklal!

Mehmet Âkif ERSOY

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal!Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal?Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal...Hakkıdır, hakk’a tapan, milletimin istiklal!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar,Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,‘Medeniyet!’ dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın.Doğacaktır sana va’dettiği günler hakk’ın...Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Ö¤rencinin ad› soyad›:Ö¤retmenin ad› soyad›:

I. YAZILI II. YAZILI III. YAZILI I. YAZILI II. YAZILI III. YAZILI

I. SÖZLÜ II. SÖZLÜ III. SÖZLÜ I. SÖZLÜ II. SÖZLÜ III. SÖZLÜ

ALIfiTIRMALAR TESTLER ÖSS-ÖYS SORULARI

1. k

ontr

ol2.

kon

trol


1. k

ontr

ol2.

kon

trol


1. k

ontr

ol2.

kon

trol


1. k

ontr

ol2.

kon

trolT

ürk

‹nkı

labı


1. k

ontr

ol2.

kon

trol

Mill

i Müc

adel

enin

Haz

ırlık

Dön

emi


1. k

ontr

ol2.

kon

trol

1881

’den

193

8’e

Mus

tafa

Kem

al A

tatü

rk


1. k

ontr

ol2.

kon

trol

Kur

tulufl

Sav

aflın

daC

ephe

ler

Ata

türk

çülü

k ve

Ata

türk

‹lkel

eri

Ata

türk

Dön

emi T

ürk

Dıfl

Pol

itika

sıA

tatü

rk’ü

n Ö

lüm

ü

1212

ATATÜRK’ÜN HAYATI VE İLKELERİ

ATA TÜRK’ÜN HA YA TI

Mus ta fa Ke mal Ata türk, 1881 (Ru mi 1296) yı lın da Se la nik’te Ko ca Ka sım Pa şa Ma hal le si İs lah ha ne Cad de si’nde bu gün mü ze ola rak kul la nı lan üç kat lı bir ev de doğ du. Ba ba sı o sı ra da ke res te ti ca re ti ya pan Ali Rı za Bey, an ne si Zü bey de Ha nım’dır.

Ba ba ta ra fın dan de de si, Kı zıl Ha fız Ah met Efen-di; an ne ta ra fın dan de de si ise, So fu zâ de Fey zul lah Efen di’dir.

Mus ta fa Ke mal’in hem an ne, hem de ba ba ta ra fın dan so yu Ru me li’nin fet hin den son ra bu ra la rın Türk leş-me si ve İs lâm laş ma sı için Ana do lu’dan gö çü rü le rek is kân edi len “yö rük* ya da “Türk men ler den gel mek-te dir.

Mus ta fa Ke mal’in so yu, ba ba ta ra fın dan Ka ra man’dan ge ti ri le rek Ko ca cık, bu gün kü Ma ke don ya dev le ti nin sı nır la rı için de olan kö ye yer leş ti ril miş tir. Muh te me len son ra dan Se la nik’e yer leş miş ler dir. De de si Kır mı-zı Ha fız Ah met, Bal kan la ra ge len “Kı zıl-Oğuz” ve ya “Ko ca cık yö rük”le rin den dir.

Mus ta fa Ke mal’in an ne tarafından so yu Kon ya/Ka ra-man’dan ge ti ri le rek Se la nik ve Ma nas tır ara sın da bu lu nan Vo di na San ca ğı’na bağ lı “Sa rı göl” de de nen “Ka ya lar” na hi ye si ne yer leş ti ril miş tir. Ai le da ha son ra “Lan ka za” yer leş miş tir. Zü bey de Ha nım’da 1857’de bu şe hir de dün ya ya gel miş tir.

1857 do ğum lu olan Zü bey de Ha nım’la 1839 do ğum lu olan Ali Rı za Efen di 1870 ve ya 1871’de ev len miş tir.

Bu ev li lik ten al tı ço cuk la rı ol muş tur. (Fat ma 1872-1875, Ah met 1874-1883, Mus ta fa 1881-1938, Ömer 1875-1883, Mak bu le Boy san (Ata dan) 1885-1956 ve Na ci ye 1889-1901. Bu ço cuk lar dan Fat ma dört, Ah met do kuz, Ömer se kiz yaş la rın da o yıl lar da Ru me li’yi ka sıp ka vu ran kuş pa la zı (dif te ri) has ta lı-ğın dan öl müş ler dir. En kü çük le ri Na ci ye ise Mus ta fa Ke mal’in harp oku lu nu bi tir di ği yıl öl müş tür. En uzun ya şa yan kız kar de şi Mak bu le Ha nım’dır.

Ba ba sı Ali Rı za Efen di 28 Ka sım 1893’de ve fat et ti. Mus ta fa Ke mal 12 ya şın day dı.

Öğrenim Hayatı

Mustafa Kemal ilk ön ce an ne si nin is te ğiy le ma hal-le mek te bi ne baş la dı. Kı sa bir sü re son ra ma hal le mek te bin den ay rı la rak da ha çağ daş bir eği tim ve ren “Şem si Efen di İl ko ku lu”na kay dol du. Fa kat ba ba sı ölün ce okul dan ay rıl mak zo run da kal dı. An ne siy le bir lik te da yı sı nın çift li ği ne git ti.

An ne si Mus ta fa Ke mal’in oku ma sı nı çok is ti yor-du. Se la nik Mül ki ye Rüş ti ye si’ne (or tao kul) an ne si nin is te ğiy le kay dol du. Fa kat as ker ol mak is te yen Mus ta-fa Ke mal, giz li ce as ke ri okul sı nav la rı na gir di. Sı na vı ka za na rak Se la nik As ke ri Rüş ti ye si’ne kay dol du. Bu okul da Mus ta fa isim li Ma te ma tik öğ ret me ni Ata türk’e “Ke mal” is mi ni ver di. Bu ta rih ten son ra Mus ta fa Ke mal ol du. Mus ta fa Ke mal Se la nik As ke ri Rüş ti ye-si’ni ba şa rıy la bitirdikten son ra Ma nas tır As ke ri İda di-si’ne (Li se) kay dol du.

Manastır şehri Mus ta fa Ke mal’in fi kir ha ya tı nın ge liş-

me sin de çok et ki li ol muş tur. Bu ra sı öz gür ce dü şün-

ce le rin tar tı şıl dı ğı bir yer di. Ma nas tır As ke ri İda di si’ni

1881’den 1919’a Mustafa Kemal

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1313

bi ti ren Mus ta fa Ke mal, İs tan bul Harp Oku lu’na gir di.

1902’de İs tan bul Harp Oku lu’nu bitirip Harp Aka de mi-

si’ne gir di. 1905’te Harp Aka de mi si’ni bi ti ren Mus ta fa

Ke mal, Kur may Yüz ba şı ola rak Os man lı Or du su’ na

ka tıldı.

Atatürk kendini ye tiş tir miş tir. Se la nik’te Fran sız ca

kur su na de vam ede rek Fran sız ca öğ ren miş ve Ba tı lı

dü şü nür le rin eser le ri ni oku muş tur. Mus ta fa Ke mal’in

dü şün ce ha ya tı nın oluş ma sın da; Ömer Na ci ve Na-

mık Ke mal’in öz gür lük çü dü şün ce le ri ve Zi ya Gö-

kalp’in Türk çü dü şün ce le ri et ki li ol muş tur. Mon tes qu,

Jan Jak Ru so ve Vol ter gi bi Fran sız İh ti la li’ni ha zır la-

yan ay dın la rın fi kir le rin den et ki len miş tir.

Fi kir Ha ya tı

Ata türk, olay la ra ve ge le ce ğe ait gö rüş le ri ile her

alan da bü yük ve et ki li dü şün ce le ri olan “Bü yük bir fi kir ada mı”dır. Genç lik yıl la rın dan iti ba ren Os man lı

Dev le ti’nin için de bu lun du ğu du rum la ya kın dan il gi-

len miş tir. XX. yüz yı lın baş la rı, Türk mil le ti için çok acı

olay la rın ge liş ti ği bir dö nem dir. Ata türk’ün fi kir zen-

gin li ğin de, için de bu lun du ğu dö ne min olay la rı nın da

ro lü bü yük ol muş tur. Çe şit li ko nu lar la il gi li oku duk la rı,

ya şa dık la rı, göz le mledik le ri ve duy duk la rı, bun lar dan

çı kar dı ğı so nuç lar, onun fi kir te me li ne kay nak ol muş-

tur. Se la nik ve Ma nas tır şe hir le ri Mus ta fa Ke mal’in

fi kir ha ya tı nın oluş ma sın da bü yük et ki ye sa hip tir. Bu

şe hir le rin Av ru pa kül tü rün den çok ça buk et ki len me si

ve Os man lı yö ne ti mi nin bu şe hir le ri çok sı kı kon trol

al tın da tu ta ma ma sı, yö ne ti me kar şı olan la rın fa ali yet-

le ri ni ar tır ma la rı na ne den ol muş tur. Mus ta fa Ke mal

de çe şit li çev re ler ile iliş ki ye gi re rek ken di si ni her

yön den ge liş tir miş tir.

Mus ta fa Ke mal’in fi kir ha ya tı nın en kuv vet li ta ra fı

özel lik le ta rih oku ma sın dan ile ri ge lir. Ay rı ca Tev fik

Fik ret ve Na mık Ke mal’in hür ri yet çi, Zi ya Gö kalp’in

mil li yet çi fi kir le rin den et ki len miş tir. Ata türk, öle ne

ka dar bu fi kir kay nak la rın dan ya rar la na rak fi kir ha ya-

tı nı iş le miş, zen gin leş tir miş ve bü tün leş ti re rek or ta ya

ye ni bir fi kir dü ze ni koy muş tur.

Ata türk’ün dev let, mil let ve in san lık ide ali ne ait bu te mel dü şün ce le ri, Tür ki ye Cum hu ri ye ti Dev le ti’nin mil li po li ti ka sı nı be lir le miş ve te mel ni te lik le ri ni oluş-tur muş tur.

Bir sis tem için de şe kil le nen bu dü şün ce ler “Ata türk-çü Dü şün ce Sis te mi” ola rak ta nım lan mış tır. Ata türk-çü Dü şün ce Sis te mi, Tür ki ye Cum hu ri ye ti Dev le ti’ne mil li bir dev let ni te li ği ve ren il ke ler den oluş muş tur. Türk Dev le ti de, Ata türk’ün ken di za ma nın da, or ta ya koy du ğu bu fi kir le re gö re şe kil len miş tir. Bu ba kım dan bu sis tem, Türk mil le ti nin mil li bir lik ve be ra ber li ği, mut lu lu ğu için uy gu lan ma sı ge re ken, vaz ge çil mez bir un sur ol muş tur.

As ker lik Ha ya tı

Kur may Yüz ba şı ola rak 1905’te Os man lı Or du su’na ka tı lan Mus ta fa Ke mal’in ilk gö rev ye ri Şam’da bu lu-nan 5. Or du’ ya bağ lı sü va ri ala yı dır. Mus ta fa Ke mal Su ri ye’de mem le ke tin is tik rar sız ve kö tü ida re den kur-tul ma sı için okul yıl la rın da yap tı ğı ça lış ma la rı bu ra da da de vam et tir miş tir. Çok gü ven di ği ar ka da şı (Mus-ta fa Öz te kin ve Mü fit Öz deş) ile “Va tan ve Hür ri yet” adıy la giz li bir ce mi yet kur du. Fa kat Mus ta fa Ke mal bu ce mi yet le öz gür lük çü ça lış ma la rı nı Se la nik’te yap-mış tır.

Mustafa Kemal Make don ya’ya ta yin edil di. II. Meş ru ti-yet re ji mi ne kar şı çı kan 31 Mart Ayak lan ma sı’nı Se la-nik’te ku ru lan Ha re ket Or du su’na ka tı la rak bas tır mış, ye ni lik ve öz gür lük le ri ko ru muş tur.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1414

1911’de Trab lus garp Sa va şı’na ka tıl mış tır. Mı sır, İn gi-

liz iş ga lin de ol du ğu için Mus ta fa Ke mal ve bazı subay-

lar, kı lık ve kim lik de ğiş ti rip giz li yol lar dan Trab lus-

garp’a ulaş mış tır. Böl ge de ki yer li hal kı teş ki lan dı ra rak

Der ne ve Tob ruk’ta İtal yan la rı yen me yi ba şar mış tır.

Trab lus garp Sa va şı’nda ki ba şa rı la rın dan do la yı bin ba-

şı ola rak İs tan bul’a dön müş tür.

Ata türk her şey den ön ce bü yük bir as ker ve ko mu-

tan ola rak ta ri hi bir şah si yet ol muş tur. Onun ha ya tı

ege men lik ve ba ğım sız lık sa va şı nın bü yük ko mu ta-

nı ola rak 1922 yı lı nın Ey lül ayı na ka dar hep sa vaş

alan la rın da geç miş tir. “Ben, as ker li ğin, her şey den çok sa nat kar lı ğı nı se ve rim.” di yen Ata türk, bü yük

bir as ker ve ku man dan ola rak üs tün ye te nek le ri olan

bir in san dı. O, tüm ye te nek le ri ni or du da gös ter miş,

sa vaş alan la rın da bü yük bir ko mu tan ol du ğu nu is pat

et miş tir. Ça nak ka le Sa va şı’nda as ker le re “Si ze ben ta ar ruz em ret mi yo rum. Öl me yi bu yu ru yo rum. Biz ölün ce ye de ğin ge çe cek za man aşa ma sın da, ye ri-mi zi baş ka güç ler ve ko mu tan lar ala bi lir.” de miş tir.

Bu söz le rin den de an la şı la ca ğı gi bi Ata türk çok ce sur

ve ka rar lı bir ko mu tan dı. O, sa vaş lar da güç ten çok,

o gü ce ve ama ca uy gun yö nelt mek ve yö net me nin

önem li ol du ğu na ina nı yor du.

As ker lik ha ya tın da dai ma ka rar lı olan Ata türk, ver di ği ka rar dan da as la dön me miş tir. So rum lu luk tan kor kan bir ko mu ta nın hiç bir za man ge re ken ka rar la rı ala-ma ya ca ğı nı be lir ten Ata türk, gir di ği tüm sa vaş lar da so rum lu luk al mış ve hep ağır gö rev le re ta lip ol muş tur. İs met İnö nü, Ata türk’ün baş ko mu tan ola rak ba şa rı sı-nın sır rı nı şöy le açık lı yor: “Ata türk, za fe ri sağ la yan bu or du nun teş ki lin de ve se fer le rin acı gün le ri ne da yan mak ta, ne ti ce gün le rin de ke sin vu ruş la sev-ki ida re (yö net mek te ve sev ket mek te) de hak kıy la baş ko mu tan lık et miş tir. Ümit siz lik an la rı nı yen-miş, va sı ta sız lık ve im kan sız lık un sur la rı nı te sir-siz bı rak mış tır.”

Mus ta fa Ke mal, as ker lik ha ya tın da ki ba şa rı la rı ile yok ol ma ya mah kum edil miş bir mil le ti aya ğa kal dır mış, ona es ki güç ve kud re ti ni tek rar ka zan dır mış tır.

Si ya si Ha ya tı

Ata türk, Türk mil le ti nin kö tü ye ve ümit siz li ğe yö ne lik ka de ri ni de ğiş tir miş ve ona ye ni bir yön ve re rek mil li bir lik ru hu için de ba şa rı ya ulaş tır mış tır. O, yi ğit bir as ker, bü yük bir ko mu tan ol du ğu ka dar, tam bir in kı-lap çı ve ger çe ği gö ren bir “dev let ada mı”dır. Onun as ke ri ba şa rı la rı nı, sos yal ve si ya si ba şa rı la rı ta kip et miş tir. Dev let adam lı ğı, Ata türk’ün ha ya tın da önem li bir yö nü ola rak ken di si ni gös ter miş tir. O, ko mu tan lık özel lik le ri ile, in kı lap çı ve dev let ku ru cu özel lik le ri ni ki şi li ğin de en yük sek de re ce de ya şa mış bir in san dır.

Or du ve mil let le bü tün leş me si, kay naş ma sı, onu hem bü yük bir ko mu tan hem de bü yük bir dev let ada mı yap mış tır. Ata türk, Tür ki ye Cum hu ri ye ti’ni ku rup in kı-lap ha re ket le ri ni ger çek leş tir mek le ne ka dar bü yük bir dev let ada mı ol du ğu nu is pat et miş tir.

Ata türk, da ha genç lik yıl la rın da, dün ya si ya sal olay-la rı ile il gi len miş, dev let şe kil le ri ni en in ce ay rın tı sı na va rın ca ya ka dar in ce le miş tir. Bu in ce le me le ri so nu-cun da en iyi yö ne ti min mil li ege men lik esa sı na da ya lı yö ne tim ol du ğu nu gör müş tür. O, mil li ege men lik sis te mi nin, Türk mil le ti nin ya pı sı na en uy gun yö ne-tim şek li ol du ğu na inan mış tır. Kur du ğu ye ni dev let de mok ra tik, mo dern ve la ik bir mil li cum hu ri yet tir. Ata türk bu dev le tin bir hu kuk dev le ti ol ma sı için bü yük mü ca de le et miş tir. “Ke sin lik le akıl dan çı kar ma ma-lı sı nız; bi zim en bü yük gü cü müz, bu gün de ya rın


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1515

da dü rüst, açık bir po li ti ka ve söz le ri miz de doğ ru-luk ola cak tır.” söz le riy le Ata türk si ya si ha yat ta doğ-ru lu ğa ne ka dar önem ver di ği ni vur gu la mış tır.

Türk Or du su ve Türk mil le ti ona inan mış ve gü ven-miş tir. Ata türk’ü üs tün bir as ker, dev let ve si ya set ada mı ya pan da bu inanç ve gü ven ol muş tur.

Eser le ri

Tür ki ye Cum hu ri ye ti Ata türk’ün en bü yük ese ri dir. Sağ lam te mel ler üze ri ne kur du ğu ba ğım sız, mo dern ve çağ daş Tür ki ye Dev le ti’nin te mel le ri ni de çe şit li söz le riy le ve ya zı la rıy la tes pit ve ta rif et miş tir. “Cum-hu ri yet çi lik, Mil li yet çi lik, Halk çı lık, La ik lik, Dev-let çi lik, İn kı lap çı lık” il ke le ri Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin te mel le ri ol muş tur.

Ata türk, Meş ru ti yet’in ila nın dan son ra bü tün il gi si ni as ke ri ça lış ma lar üze rin de top la mış tır. Su bay la rın ye ni esas la ra gö re mes le ki bil gi le ri ni ar tır mak dü şün-ce siy le, 1908-1918 yıl la rı ara sın da as ker lik tek ni ği ve sa na tı na da ir yaz dı ğı üç ve ter cü me et ti ği iki ese ri ya yım lan mış tır.

“Nu tuk” Ata türk’ün en önem li eser le rin den bi ri dir. Nu tuk, Ata türk ta ra fın dan, Cum hu ri yet Halk Par ti si’nin İkin ci Bü yük Kon gre si’nde 15-20 Ekim 1927 ta rih le ri ara sın da okun muş bir me tin dir.

Mus ta fa Ke mal Ata türk, bel ge le re da ya na rak yaz dı ğı Nu tuk’u ara lık lı ola rak al tı gün için de 36 sa at 31 da ki-ka da oku muş tur. Nu tuk’ta Mil li Mü ca de le ve 1927 yı lı-na ka dar ger çek le şen Türk in kı lap ha re ket le ri ne yer ve ril miş tir. “1919 se ne si Ma yıs’ının 19. gü nü Sam-sun’a çık tım...” di ye baş la yan bu eser de Ata türk, Mil li Mü ca de le’nin bü tün ge liş me le ri ni, Türk in kı lap ha re ket le ri ni an lat mış, yer yer gö rüş ve dü şün ce le-ri ni be lirt miş tir. Nu tuk, Kur tu luş Sa va şı’nı ilk ağız dan an la tan ve ay dın la tan en gü ve ni lir kay nak tır.

Ata türk, okul lar da okun mak üze re 1929-1930 yıl la-rın da li se ler için “Va tan daş İçin Me de ni Bil gi ler” ad lı bir ki tap yaz mış tır. Bu ese ri önem li bir ders ki ta bı ola rak uzun sü re oku tul muş tur. Ay rı ca yi ne li se ler için 1930-1931 yıl la rın da ha zır la nan dört cilt lik Ta rih ders ki ta bı nın her ça lış ma sı na biz zat ka tıl mış, her sa tı rı nı in ce le miş, ba zı bö lüm le ri ni ken di si yaz mış tır. Da ha son ra, Mil li Eği tim Ba kan lı ğı bu eser le ri te mel ala rak ilk ve or ta okul lar için Ta rih ders ki tap la rı ha zır lat mış-tır.

Ma te ma tik ko nu la rı ile de ya kın dan il gi le nen Ata türk,

bu alan da bir de eser ver miş tir. 1936-1937 yıl la rın da

geo met ri öğ re ti mi ne ışık tu ta cak “Geo met ri” adıy la

yaz dı ğı eser, 1937 yı lın da Mil li Eği tim Ba kan lı ğı ta ra-

fın dan bas tı rıl mış tır. Bu gün ha len kul la nıl mak ta olan

geo met ri te rim le ri nin bü yük bir kıs mı Ata türk ta ra fın-

dan Türk çe mi ze ka zan dı rıl mış ve bu ki ta ba alın mış tır.

Ata türk, kül tü rü nü ge liş tir mek dü şün ce siy le son ne fe-

si ne ka dar oku muş ken di ni ta mam la mış ve pek çok

alan da eser de ve re rek çok yön lü bir fi kir ada mı ol du-

ğu nu is pat la mış tır.

Ata türk’ün Kar şı laş tı ğı Güç lük ler

Ön der bir ki şi li ğe sa hip olan Ata türk, ha ya tı bo yun ca

pek çok güç lük le kar şı laş mış tır. Hem sa vaş mey dan-

la rın da, hem de si ya set ala nın da kar şı laş tı ğı güç lük-

ler le mü ca de le et miş çok zor an lar ya şa mış an cak

hep ba şa rı lı ol muş tur.

Ata türk, Os man lı Dev le ti’nin yı kı lış sa vaş la rın da bi le

za fer ler ka zan mış bir ko mu tan dır. Ko mu tan ola rak ilk

bü yük ba şa rı sı nı üs tün düş man kuv vet le ri kar şı sın da

Ça nak ka le Sa vaş la rı’nda ka zan mış tır. An cak da ha

ön ce Trab lus garp Cep he si’nde ki ba şa rı sı da akıl dan

çı ka rıl ma ma lı dır. Ata türk’e gö re mu ha re be de, kuv-vet ten çok, kuv ve ti ama ca uy gun sevk ve ida re et mek önem li dir.

O, ken di sin de ki üs tün sevk ve ida re ye te ne ği ile, her

za man düş ma nı nı yen me si ni bil miş tir. Ko mu ta et ti ği

Türk as ke ri nin özel lik le ri ni çok iyi bi len Ata türk her

za man on lar la iç içe ol muş ve on la rın azim ve ira de-

le rin den kuv vet al mış tır. On la ra ta ar ruz et me yi de ğil, öl me yi em ret miş ve on lar la bir lik te Ça nak ka le’de ateş

hat tın da düş ma na kah ra man ca kar şı koy muş tur.

Türk mil le ti, Mon dros Ant laş ma sı’ndan son ra bü yük

zor luk lar la kar şı kar şı ya kal mış tır. An cak mil le tin uf ku-

na bir gü neş gi bi do ğan ve mil le ti ile bü tün le şen Ata-

türk, bü tün mil le ti se fer ber ede rek ül ke nin par ça lan ma-

ma sı için mü ca de le ye gi riş miş tir. O, Türk as ke ri ne ve

hal ka va ta nın bü tün lü ğü nün ve mil le tin ba ğım sız lı ğı nın

teh li ke de ol du ğu nu an la tır ken ga yet inan dı rı cı ol muş tu.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1616

Mil let le bü tün le şen Ata türk, mil le ti ne da ya na rak ve on dan kuv vet ala rak Mil li Mü ca de le’ye atıl mış, iç ve dış düş man lar la sa vaş mış tır. O, bü tün mü ca de le sin-de, mil le ti ne gü ven miş onun üs tün ni te lik le ri nin yar dı-mıy la bü tün güç lük le ri yen miş “ye nil mez” ve “va tan kur ta ran” bir ko mu tan ol muş tur.

Ata türk’ün Ki şi sel Özel lik le ri

Ata türk’ün, ba şa rı lı ve çok ta nı nan bir in san ol ma sın-da ki şi sel özel lik le ri ve çok yön lü ol ma sı mu hak kak ki bü yük bir fak tör dür.

Çok yön lü lük Ata türk’ün ki şi li ğin de be lir gin bir şe kil de or ta ya çı kan en bü yük özel li ği dir.

Eş siz ye te nek le riy le ta ri he unu tul maz bir in san ola rak ge çen Ata türk’ün bu ni te lik le ri onun ki şi lik özel lik le ri ne de yan sı mış tır.

Ata türk, do ğuş tan ge len güç lü bir ka rak te re ve kuv vet li bir ira de ye sa hip tir. Dav ra nış la rın da ki in ce dü şün me, öl çü lü ha re ket ve dik kat li ol ma, Ata türk’ün her za man önem ver di ği bir özel li ği dir.

O, ile ri gö rüş lü, ha ya le ve gu ru ra ka pıl ma yan bir li der di. O, yal nız bu gü nü de ğil ge le cek ku şak la rı da dü şü nü yor du. Ya pa ca ğı tüm iş le rin mil le te fay da sı olup ol ma ya ca ğı nı ön ce den dü şü nür ve ona gö re ha re ket eder di. Çağ daş uy gar lı ğı amaç edi nen Ata-türk, za man, me kan ve im kan fak tör le ri ni en iyi bir şe kil de de ğer len di re bi li yor du.

Onun bu özel lik le ri düş man la rı ta ra fın dan bi le tak dir edil miş tir. İn gil te re Baş ba ka nı Lloyd Ge or ge (Loyd Corç) İn gil te re Par la men to su’nda onu şöy le an lat mış-tır: “Ar ka daş lar! İn san lık ta ri hi bir kaç yüz yıl da bir da hi ye tiş ti re bi li yor. Şu ta lih siz li ği mi ze ba kı nız ki, dün ya nın bek le di ği son da hi, bir an da Tür ki ye’de or ta ya çık tı. Hem de bi ze kar şı... Bü tün dün ya ya kar şı... El den ne ge le bi lir di?”

Ata türk’ün ki şi lik ka rak te ri nin oluş ma sın da do ğuş tan ge len ye te nek le ri ile eği tim le ka zan dı ğı alış kan lık la rı-nın sen te zi ha kim dir.

Ata türk’ü da ha iyi an la mak ve so mut de lil ler le ta nı-mak ge re kir. Bu ne den le Ata türk’ün ki şi li ği ni be lir le-yen özel lik le ri, ye ni ne sil le rin zi hin le ri ne kuv vet alı na-cak bir güç kay na ğı ola rak yer leş tir me li yiz.

Ya ra tı cı Zih ni ye ti

Ata türk, bü yük iş ler gör me ve eser ler or ta ya koy-

ma ye te ne ği ne sa hip, de ha sı nı ya ra tı cı zih ni ye ti ile

bir leş ti re bi len bir li der dir. De ha sı, onu ola ğa nüs tü

du rum lar da baş ka kim se nin yük le ne me ye ce ği iş le-

ri gör me ye it miş tir. Alı şıl mış bir dü ze nin ve ha yat

tar zı nın dı şın da ye ni lik ler or ta ya koy ma sı, kim se nin

dü şü ne me di ği ve ya ce sa ret ede me di ği in kı lap ha re-

ket le ri ni ve ile ri ye yö ne lik atı lım la rı ger çek leş tir me si

bu de ha nın ürü nü dür. Şah si ih ti ra sı nı mil let yo lun da

hiz met ga ye si ne ver miş olan Ata türk’e gö re da hi nin

ta ri fi şu dur: “Da hi odur ki, ile ri de her ke sin tak dir ve ka bul ede ce ği şey le ri ilk or ta ya koy du ğun da her kes, on la ra de li lik der.”

Ata türk’ün bu zih ni ye ti ni as ker lik, si ya set, dev let

adam lı lı ğı, alan la rın da yap mış ol du ğu in kı lap ve ye ni-

leş me ça lış ma la rın da açık ça gör mek te yiz. Ça nak ka le

ve Sa kar ya Sa vaş la rı’nda or ta ya koy du ğu sa vaş tak-

tik le ri onun ne ka dar ka bi li yet li ol du ğu nu göz ler önü ne

ser mek te dir. Sa kar ya Mey dan Sa va şı’nda ver di ği;

“Hat tı mü da fa a yok tur, sat hı mü da fa a var dır. O sa tıh bü tün va tan dır!... Va ta nın her ka rış top ra ğı, va tan daş ka nıy la ıs lan ma dık ça terk olu na maz.”

em riy le Ata türk, sa vaş ta ri hi ne ye ni bir tak tik he di ye

et miş tir.

İle ri Gö rüş lü lü ğü

İle ri gö rüş lü lük Ata türk’ün en önem li özel lik le rin den

bi ri dir. Onun bü yük bir dev let ada mı ol ma yö nü nü

oluş tu ran özel lik le rin den bi ri si de bu yö nü dür. Ta rih

bil gi si nin si ya set te önem li bir ye ri ol du ğu na ina nan

Ata türk, çok okur ve oku duk la rın dan ge rek li ders le ri

çı ka rır dı. Bu gü nü an la ya bil mek ve ya rı nı tah min ede-

bil mek için dü nü bil mek ge rek ti ği ne ina nan Ata türk,

ta rih bil gi si nin ve de ha sı nın ver di ği kav ra ma ve doğ ru

ka rar ver me gü cü so nu cun da ba şa rı ya ulaş mış tır.

Türk mil le ti nin fe la ket uçu ru mu na yu var la nı şı nı uzak

gö rü şü ile çok ön ce den se zen ve de ğer len di ren Ata-

türk “Yo lun da yü rü yen bir yol cu nun, uf ku gör me si ka fi de ğil dir. Mu hak kak uf kun öte si ni de gör me si


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1717

la zım dır.” sö züy le ge le ce ğe ba kış açı sı nı or ta ya

koy muş tur. Ça nak ka le Sa vaş la rı sı ra sın da düş ma nın

ama cı nı ve asıl çı kar ma böl ge le ri ni, ha re ka tın baş-

la ma sın dan ön ce teş his et me si ve ge rek li ted bir le ri

tek lif et me si de onun ile ri gö rüş lü lü ğü nü or ta ya koy-

muş tur. An cak bu tek lif le ri nin, üst ko mu tan lık ta ra fın-

dan dik ka te alın ma ma sı, sa va şın uza ma sı na ve çok

sa yı da in sa nın ölü mü ne se bep ol muş tur.

Yö ne ti ci li ği

“Ha yat ta en fe na şey, ri ya kar lık tır. Ha ki kat ne olur sa ol sun ri ya kar lar onu te miz lik ve saf lık kis ve si ne bü rü ne rek sak la ma ya ça lı şır lar ki, bu bü yük bir teh li ke dir.”, “Ha ki ka ti ko nuş mak tan kork ma yı nız.”, “Bir bi ri mi ze dai ma ha ki ka ti söy-le ye ce ğiz. Fe la ket ve saa det ge tir sin, iyi ve fe na ol sun, dai ma ha ki kat ten ay rıl ma ya ca ğız.”

Yu ka rı da ki söz le riy le Ata türk ger çek çi lik, açık lık ve

dü rüst lü ğün öne mi ni vur gu la mış tır. Ye te nek li bir

yö ne ti ci olan Ata türk, hem as ker lik ha ya tın da hem de

dev let yö ne ti min de ger çek lik ve dü rüst lük ten hiç ay rıl-

ma mış tır. Dü rüst lü ğün ve açık lı ğın bir kuv vet kay na ğı

ol du ğu nu şu söz le riy le be lirt miş tir: “As la ha tır dan çı kar ma ma lı sı nız; bi zim en bü yük kuv ve ti mi zi, bu gün de ya rın da dü rüst, açık bir si ya set ve söz-le ri mi ze bağ lı lık teş kil ede cek tir.”

O dev let yö ne ti min de hiç bir za man ha yal ci li ğe ve

ma ce ra ya yer ver me miş tir. Ya pa bi le cek le ri üze rin de

dur muş ve on la rı ger çek leş tir me ye ça lış mış tır. “Mil-le ti, ak lı mı zın er me di ği, yap mak kud ret ve ka bi-li ye ti ni ken di miz de gör me di ği miz hu sus lar hak-kın da kan dı ra rak ge çi ci te vec cüh ler el de et me ye te nez zül et me yiz. Mil le te, adi po li ti ka cı lar gi bi ya lan cı va at ler de bu lun mak tan nef ret ede riz.”

“Yap mak ik ti da rın da ol ma dı ğı mız iş le ri, uyuş tu ru-cu, oya la yı cı söz ler le ya pa rız di ye rek mil le te kar şı gün de lik si ya set ta kip et mek pren si bi miz de ğil-dir.”, “Mil le ti mi zi şim di ye ka dar söy le di ğim söz ler-le ve ha re ka tım la al dat ma mış ol mak la müf te hi rim. Ya pa ca ğım, ya pa ca ğız, ya pa bi li riz de di ğim za man on la rı, fil ha ki ka ya pı la bi le ce ği me ka ni idim.” söz-

le riy le yö ne ti ci li ği nin ni te lik le ri ni özet le miş tir. Ata türk

mil le ti yö ne tir ken, dü rüst bir si ya set ta kip et miş ya pı la-

bi le cek iş le ri uy gu la ma ya koy ma esa sı na dai ma bağ lı

kal mış tır. “Be nim her em rim ya pı lır; çün kü, ben den ya pıl ma ya cak emir ler çık maz.” di yen Ata türk, uy gu-

lan ma yan ka rar lar ver me di ği için her za man in kı lap

ha re ket le ri ni ger çek leş tir me im ka nı bul muş tur.

Ya pı la bi le cek iş le ri sı ra sın da ve za ma nın da yap-

ma nın çok önem li ol du ğu nu vur gu la ya rak; “Bir işi za man sız yap mak, o işi boz mak, ba şa rı sız lı ğa uğ rat mak olur. Her şey sı ra sın da ve za ma nın da ya pıl ma lı dır.” de miş tir.

Ya pa ca ğı iş le ri gün ler ce, ba zen ay lar ca in ce den in ce-

ye dü şü ne rek ha zır la yan Ata türk, bir de fa ka rar ver di

mi, onu, hiç bir güç lük yo lun dan çe vi re mez di.

“Bü yük ka rar lar ver mek ka fi de ğil dir. Bu ka rar lan ce sa ret ve ke sin lik le tat bik et mek la zim dir.” di yen

Ata türk, ver di ği ka ra rın is rar lı ta kip çi si ol muş ve her

işi ni mut la ka is te di ği şe kil de so nuç lan dır mış tır. An cak

o ver di ği ka rar la rın ve ger çek leş tir di ği iş le rin so rum lu-

lu ğu nu da ta şı mış tır. Tüm ha re ket le rin de so rum lu luk

üst len miş dü zen siz lik ten ve vur dum duy maz lık tan

ıs rar la ka çı nıl mış tır.

“Her an ta ri he kar şı, ci ha na kar şı ha re ke ti mi zin he sa bı nı ve re bi le cek bir va zi yet te bu lun mak la zım-dır.” söz le riy le Ata türk ver di ği ka rar la rın ve ger çek leş-

tir di ği iş le rin so rum lu lu ğu nu da ta şı mış tır.

Atatürk’ün Selanik’te doğduğu ve yaşadığı ev


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

18

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


Zü bey de Ha nım(1857, Se la nik- Lan ga za - 14 Ocak 1923, İz mir),

Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin ku ru cu su olan Mus ta-

fa Ke mal Ata türk’ün an ne si dir. As len Kon ya-

Ka ra man lı’dır. Os man lı dev rin de, Fa tih Sul tan

Meh met za ma nın da Ana do lu (La ren de (Ka ra-

man)’dan Ru me li’ye gö çen ve Se la nik ya kın-

la rın da ki Lan ga za’da top rak iş le ri ile uğ ra şan

bir Türk men ai le si olan Ha cı So fi ai le sin den dir.

[Mus ta fa Ke mal Ata türk’ün an ne so yu da, Kon ya/

Ka ra man’dan ge le rek Se la nik ile Ma nas tır’ın ara-

sın da bu lu nan Vo di na San ca ğı’na bağ lı “Sa rı göl”

de de ni len “Ka ya lar” Na hi ye si ne yer leş ti ler. Ai le,

son ra dan Se la nik ya kın la rın da bu gün de kap lı-

ca la rı ile meş hur olan Lan ka za’ya yer leş miş tir.

De de si Fey zul lah Efen di’in ta şı dı ğı “So fu-za de”

(So fu lar) lâ ka bı, yer leş tik le ri Sa rı göl böl ge sin de ki

yer ad la rı ve ai le de ki ha tı ra la rın gös ter di ği üze-

re, Ata türk’ün an ne so yu Kon ya/Ka ra man’dan

Ru me li’ye ge len ve bun dan do la yı da “Kon yar-

lar” ola rak Ru me li’de anı lan Yö rük, Türk men ler-

den dir. Zü bey de Ha nım, 1857’de Lan ka za’da

dün ya ya gel miş tir. Ba ba sı: So fu za de Fey zul lah

(Sa dul lah) Ağa, an ne si: Mol la Ha nım ola rak anı-

lan Ay şe Ha nım’dır. Dö ne min de ka dın la rın oku la

git me si yay gın ol ma dı ğı için, okur ya zar oluşu

ne de niy le ken di si de Zü bey de Mol la ola rak anı-

lır dı. Ha cı So fi gi bi di ni ne bağ lı bir ai le den gel di ği

için ken di si de öy ley di. Türk ta rih ki tap la rın da

sık ça ge çen, eği tim sis te mi nin ka rı şık ol du ğu

bir dö nem de, Mus ta fa Ke mal’in ne tür bir oku-

la gi de ce ği ko nu sun da ki tar tış ma lar da Zü bey de

Ha nım’ın, di ni eği tim ve ren Ma hal le Mek te bi’ne

git me sin de ıs rar cı olu şu bu yüz den dir. Se la nik’te

Güm rük Mu ha fa za Teş ki la tın da me mur Ali Rı za

Efen di ile 1871 yı lın da he nüz 14 ya şın da iken

ev len di. 1889’da Na ci ye doğ du. Na ci ye’yi de

kü çük yaş ta ve rem den kay bet ti ler. Ali Rı za Efen-

di de 1888 yı lın da öl dü. Bunun üzerine Zübeyde

Hanım, çocuklarını da alarak abisi Hüseyin Bey’in

Langaza’daki çiftliğine gitti.

ATA TÜRK VE DÖRT ŞE HİR

Se la nik, Ma nas tır, Sof ya ve İs tan bul şe hir le ri Mus ta-fa Ke mal’in fi kir ha ya tı nın oluş ma sın da bü yük et ki ye sa hip tir. Bu şe hir le rin Av ru pa kül tü rün den çok ça buk et ki len me si ve bu şe hir ler in öz gür lük çü dü şün ce ler için uy gun bir or tam ol ma sı Atatürk’ü etkilemiştir.

SE LA NİK

Ata türk’ün ço cuk luk ve genç lik yıl la rı nın geç ti ği şe hir Se la nik’tir. Se la nik şeh ri Os man lı Dev le ti’nin Ma ke-don ya eya le ti ne bağ lı bir Ru me li şeh riy di. Ru me li Os man lı Dev le ti’nin çök me sin de et ki li olan bir bölge-dir. Ru me li si ya si ve kül tü rel yön den Av ru pa’dan en çok et ki le nen coğrafyadır. Bü yük dev let le rin Os man-lı’ya kar şı ulus çu luk is yan la rı ve ya yıl ma cı po li ti ka la rı en çok bu ra da his se dil miş tir.

Se la nik, Tan zi mat Dö ne mi’nden iti ba ren hür ri yet çi-lik ve mil li yet çi lik ta raf ta rı ay dın la rın yo ğun ola rak fa ali yet gös ter di ği bir şe hir dir. Bu açı dan de ğer-len di ril di ğin de Se la nik Os man lı’nın önem li bir kül tür şeh riy di. Mus ta fa Ke mal’in ha ya tı bo yun ca ger çek çi ka rar la rı al ma sın da Se la nik şeh ri et ki li ol muş tur.

MA NAS TIR

Ma nas tır da Se la nik şeh ri gi bi Ma ke don ya eya le ti nin önem li şe hir le rin den bi ri dir. Ata türk Se la nik As ke ri Rüş ti ye si’ni bi tir dik ten son ra 1896 - 1898 yıl la rı ara-sın da Ma nas tır As ke ri İda di si’nde oku du. As ke ri İda-di’de okur ken şi ir ve ede bi yat la uğ raş tı. Fa kat as ker lik mes le ği ni olum suz et ki le ye ce ğin den da ha son ra bu uğ ra şın dan vaz geç ti.

Bu dö nem de Na mık Ke mal’in eser le rin den önem li öl çü de fay da lan dı. Mus ta fa Ke mal Fran sız ca öğ ret-me ni Na kü yid din Bey’in teş vi kiy le Fran sız ca öğ ren-di. Kur may su bay ola rak Ata türk için Fran sız ca öğ ren mek, çok önem li ve ge rek liy di. Mus ta fa Ke mal ken di si ni bir çok alan da ye tiş ti ri yor du. Özel lik le ta rih oku yor du. Bu ra da baş la yan Ata türk’ün ta rih sev gi si, ha yatı bo yun ca de vam ede cek ti.

Mus ta fa Ke mal’i Ma nas tır’da en çok et ki le yen olay 1897’de baş la yan Os man lı -Yu nan sa va şıdır. Os man-lı Dev le ti Dö me ke Mey dan Sa va şı’yla Yu na nis tan’ı yen me si ne rağ men an laş ma ma sa sın da za ra ra uğ ra-ya rak is te di ği ni ala ma mış tır. Mus ta fa Ke mal çok is te-miş ama bu sa va şa ka tı la ma mış tır.

18

1919


Özel lik le Se la nik ve Ma nas tır şe hir le ri nin öz gür lük çü or ta mı, Av ru pa kül tür le rin den çok ça buk et ki len me le ri ve Os man lı’nın bu şe hir ler de tam bir oto ri te ku ra ma-ma sı, Mustafa Kemal’in ve yö ne ti me kar şı olan la rın fa ali yet le ri ni ar tır ma sı na ne den ol muş tur. Mus ta fa Ke mal bu dö nem de çe şit li çev re ler le gö rü şe rek ken-di ni ye tiş tir miş tir.

SOFYA

Sofya gü nü müz de ol du ğu gi bi o dö nem de de önem li bir Av ru pa şeh riy di. Bu ne den le Mus ta fa Ke mal’in ba tı kül tü rü nü ta nı ma sında etkili ol muş tur. Mus ta fa Ke mal Sof ya’ya “Ate şe mi li ter” ola rak gel miş tir. Bal-kan Sa vaş la rı ’nın tüm et ki le ri hâ lâ bu şe hir de his se-dil mek tey di. Mus ta fa Ke mal’in bu ra da ki gö re vi as ke ri ba kım dan ol du ğu gi bi si ya si ba kım dan da çok önem-liy di. Mus ta fa Ke mal Sof ya’daki Türk le rin fa ali yet le ri ni ya kın dan gör dü. Sof ya’da ki Türk ler bu ra da azın lık ol ma la rı na rağ men eko no mik ve kül tü rel yön den çok ra hat tı lar. Bir çok okul aç arak eko no miye katkı sağla-mışlardır. Mus ta fa Ke mal ken di ül ke sin de ki hal kı n da na sıl bir ya şam dü ze yi ne ulaş ma sı ge rek ti ği ni bu ra da ya kın dan gör me im ka nı el de et miş tir.

Mus ta fa Ke mal’e Sof ya’da bu lun ma sı nın önem li fay-dalarından bi ri de fark lı dü şün ce ler, Sof ya’da ki mec-lis te öz gür ce tar tı şıl mak tay dı. Bu mec lis te Türk mil-let ve kil le ri de bu lu nu yor du. Türk ler mec lis te azın lık ta ol ma la rı na rağ men et kin bir şe kil de fa ali yet ler ini sür-dürüyordu. Mus ta fa Ke mal’in ile ri de ha yal le ri ni kur du-ğu de mok ra tik yö ne ti min oluş ma sın da Sof ya şeh ri ve par la men to su önem li bir yere sa hip tir.

İS TAN BUL

Ata türk’ün İs tan bul’da ki as ke ri eği ti mi 13 Mart 1899’da İs tan bul Harp Oku lu’nda baş la dı. Mus ta fa Ke mal Os man lı Dev le ti’nin yö ne tim mer ke zin de, ül ke yö ne ti miy le il gi li ya pı lan yan lış la rı da ha ya kın dan gör me im ka nı el de et ti. Ata türk’ün si ya si dü şün ce le ri İs tan bul’da olgunlaşmıştır.

Mus ta fa Ke mal, as ker lik ha ya tı bo yun ca İs tan bul’a de ği şik dö nem ler de gel miş tir. 1909’da Ha re ket Or du-su’yla bir lik te ge le rek Meş ru ti yet re ji mi ne kar şı olan 31 Mart is ya nı nı bas tı rıp ye ni lik le ri ko ru muş tur.

Mus ta fa Ke mal, Mon dros Ateş kes An laş ma sı ge re ği Os man lı or du la rı ter his edi lin ce 13 Ka sım 1918’de İs tan bul’a ge le rek Har bi ye Ne za re ti’nin em rin de gö re-ve baş la dı. İti laf Dev let le ri Ça nak ka le Sa vaş la rı’n da ge çe me dik le ri Bo ğaz la rı Mon dros Ateş kes An laş ma-sı’yla ge çe rek İs tan bul’un ve ül ke nin stra te jik nok ta-la rı nı iş gal et miş ti. İş gal ler kar şı sın da İs tan bul’da ki mev cut hü kü met hiç bir tep ki de bu lun mu yor du.

Bu du rum kar şı sın da Mus ta fa Ke mal, ar ka daş la rıy-la gö rü şüp çö züm yol la rı arı yor du. İş gal al tın da ki İs tan bul’da bir şey ya pı la ma ya ca ğı nı an la yan Mus ta-fa Ke mal, Ana do lu’ya geç me ye ka rar ver di. 9. Or du Mü fet ti şi ola rak 19 Ma yıs 1919’da Sam sun’a ge çe rek Türk hal kı nı ör güt le yip Kur tu luş Sa va şı’nı baş lat tı. Mus ta fa Ke mal Türk mil le ti nin ba ğım sız ya şa ya ca ğı-na ina nı yor du. Türk mil le ti ne olan bu inan cı nı aşa ğı-da ki söz ler le ifa de et miş tir. “Öz gür lük ve ba ğım sız lık be nim ka rak te rim dir. Ben mil le ti min ve en bü yük ata la rı mın en de ğer li mi ra sı olan ba ğım sız lık aş kıy la do lu bir ada mım.”

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

20

Mus ta fa Ke mal, 1923 yı lı nın 29 Ocak gü nü, İz mir’de, Uşa ki za de le rin Göz te pe sem tin de ki “Be yaz Köşk”ün-

de bir çay par ti si ve rir. Köşk, “Ga zi”ye ya ban cı de ğil dir. İz mir’in kur tu lu şu gün le rin de, Uşa ki za de le rin evi, Mus-

ta fa Ke mal’in ka rar ga hı ol muş tur... Köşk te ki bu par ti ye, İz mir’in ba zı ile ri ge len le ri ile, Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın

ar ka daş la rı ve Uşa ki za de le rin ya kın ak ra ba la rı çağ rı lır. Da vet, bir “çay top lan tı sı” bi çi min de du yu rul du ğun dan,

hiç kim se, o gün bir “ni kah” tö re ni nin ger çek le şe ce ğin den ha ber li de ğil dir. Hat ta, İz mir Ka dı sı bi le, ne den çağ-

rıl dı ğı nı, köş kün ka pı sı na ge lip de Baş-

ya ver Sa lih (Bo zok) Bey’le ko nu şun ca

öğ re nir.

Be yaz Köşk te ger çek le şe cek olan

bu ni ka hın en bü yük özel li ği ni, Me de ni

Ka nun’un ka bu lün den çok ön ce ya pıl-

dı ğı hal de, son ra dan bu ka nu na gi re-

cek olan “Ni kah Bi çi mi”ni baş lat ma sı;

ay rı ca ni ka hı bir di ni bağ lan tı dan çı ka-

rıp, bir hu ku ki bağ lan tı ha li ne ge tir me-

si oluş tu rur. Öy le ki, İs met Boz dağ,

Ata türk’ün ev li lik öy kü sü nü ak tar dı ğı

“Ga zi ile La ti fe” ad lı ki ta bın da, Mus ta fa

Ke mal’in ni kah tö re ni için, ken tin müf tü-

sü nü de ğil, ka dı yı da vet et ti ği ni ya zar...

Baş ya ver Sa lih Bo zok ile Mu am mer Bey, köş kün ka pı sın da da vet li le ri kar şı lar ken, Mus ta fa Ke mal de,

ar ka daş la rıy la il gi le nir, on la rı bü yük bir oda ya alır. İz mir’den ça ğı rıl mış olan lar la Uşa ki za de le rin ak ra ba la rı nı

Mu am mer Bey kar şı lar, on la rı ay rı bir oda ya bu yur eder. La ti fe Ha nım, üst kat ta ha zır lan mak ta dır... Bu sı ra da

Baş ya ver, Ka dı’ya ni ka hın han gi oda da kı yı la ca ğı nı gös te rir. Ka dı, şaş kın lık la, “Ka dın - er kek bir ara da, bu ra-

da mı?” der. Baş ya ver ise, “Ga zi Pa şa Haz ret le ri’nin em ri böy le dir. Kaç-göz süz bir ev len me ola cak” di ye rek

kes ti rip atar.

Ata türk’ün ya kın si lah ar ka da şı ve o gün ler de, “Al bay” rüt be sin de olan Asım Gün düz bu 29 Ocak gü nü nü,

anı la rın da şöy le ak ta rır: “İki gün ön ce al dı ğım da vet üze ri ne Fev zi Pa şa’yla bir lik te Be yaz Köşk’e git tik. Va li

Ab dül ha lik (Ren da) Bey ve Kâ zım (Ka ra be kir) Pa şa biz den ön ce gel miş ler. Bir sa at ka dar bü yük sa lon da otur-

duk. Kah ve le ri mi zi iç tik. Bu da ve tin se be bi ni res men bil mi yor duk ama tah mi ni ko lay dı. So nun da, ser ya ver Sa lih

Bey sa lo na gir di ve Mus ta fa Ke mal’e bil dir di: “Pa şam, ka dı efen di gel di. “O za man Ga zi ne şey le aya ğa kalk tı,

Fev zi (Çak mak) Pa şa’nın önün de dur du ve “Ho ca Pa şam” de di, “Lüt fen siz be nim, Asım da La ti fe’nin ve ki li

olu nuz, şu işi bi ti re lim.” Son ra, ni ka hın kı yı la ca ğı oda ya doğ ru yü rü dü ler. “Ev len dik le rin de, Mus ta fa Ke mal 42,

La ti fe Ha nım 23 ya şın day dı. Tam bin gün ev li kal dı lar: 2 yıl 6 ay, 4 gün son ra, 25 Ağus tos 1925 gü nü La ti fe

Ha nım, “La ti fe Ke mal” ola rak çık tı ğı İz mir’e, sa de ce “La ti fe” ola rak dön dü.

(Po pü ler Ta rih, Ocak 2001)

20


GAZİ İLE LATİFE HANIM’IN NİKAH TÖRENLERİ

OKUMA PARÇASI

2121


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Mustafa Kemal Atatürk ......... yılında .................te doğdu.

2.

3. Anne tarafından dedesi ....................... efendidir.

4.

5. Mustafa Kemal’in fikir hayatının gelişmesi’ne............... şehri en önemli etkiyi etti.

6.

7. Mustafa Kemal 1905’te ......................... olarakOsmanlı Ordusu’na katıldı.

8.

9. Atatürk’ün en önemli eseri “.......................”dir.

10.

Aşağıda boş bırakılan yerleri cümleyi doğru tamamlayacak şekilde doldurunuz.

ETKİNLİK - I (Boşluk Doldurma)

2222


1. Atatürk ilk çağdaş eğitimi Şemsi Efendi Okulu’nda aldı.

Doğru ( ) Yanlış ( )

Neden? ...............................................................

.............................................................................

............................................................................

2.

3. Manastır, Selanik gibi şehirler Mustafa Kemal’infikri olgunlaşmasında önemli şehirlerdir.


Neden? ...............................................................

.............................................................................

.............................................................................

4. Mustafa Kemal’in fikir hayatının en kuvvetli tarafıtarih okumasıdır.


Neden? ...............................................................

.............................................................................

.............................................................................

5. Atatürk 31 Mart ayaklanmasını bastırmak içinSelanik’ten gelen Hareket Ordusu’nda görevalmıştır.


Neden? ...............................................................

.............................................................................

.............................................................................

6.

7. Mustafa Kemal 1911’de kimlik değiştirerekTrablusgarp Savaşı’na katılmıştır.


Neden? ...............................................................

.............................................................................

.............................................................................

8.

Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu altta boş bırakılan boşluklara yazınız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ETKİNLİK - II (Doğru-Yanlış ve Açıklama)

23

1. Atatürk “En büyük eserim Cumhuriyettir”.demiştir. Bu ifadeyi açıklayınız.

2.

3.

4. Atatürk’ün 1929 – 1930 yılları arasında yazdığı“Vatandaşlık için Medeni Bilgiler” adlı eseriniaraştırarak okuyunuz.

5.

23


ETKİNLİK - III (Değerlendirme Soruları)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

2424


1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün fikir haya-tına etki eden şehirlerden birisidir?

A) Manastır B) Ankara C) SivasD) Erzurum E) Amasya

2. I. MakbuleII. FatmaIII. Ömer

Yukarıdakilerden hangileri Mustafa Kemal Atatürk’ün kardeşlerindendir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I, II ve III

3. Atatürk Ziya Gökalp’in daha çok hangi fikirle-rinden etkilenmiştir?

A) Liberal B) DemokrasiC) Sosyalist D) Milliyetçi

E) Cumhuriyetçi

4. I. Ömer SeyfettinII. Ali SuaviIII. Namık Kemal

Yukarıdakilerden hangileri Atatürk’ün çocuk-luk yıllarında yaşamış ve onun fikir hayatına etki etmiş yazar ve düşünürlerdendir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve III E) I, II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi 1919’da MustafaKemal’in gerçekleştirdiği çalışmaların sonu-cunda olmamıştır?

A) Havza GenelgesiB) Erzurum KongresiC) Sivas KongresiD) Heyetitemsiliye’nin oluşmasıE) İstanbul’un işgali

6. Mustafa Kemal Atatürk Bu vatan çocuklarımızve torunlarımız için cennet yapılmaya layıktır.”demiştir.

Bu söz, Atatürk’ün hangi özelliğinin bir sonu-cudur?

A) VatanseverliğiB) İdealistliğiC) YöneticiliğiD) Yaratıcı zihniyetiE) İleri görüşlülüğü

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1881’den 1919’a Mustafa Kemal TEST

28

Milli Mücadele’nin Hazırlık Dönemi

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

OSMANLI DEVLETİ’NİNDAĞILMASINI ÖNLEME ÇABALARI

Osmanlı Devleti’nin dağılma sı nı ön le me ça ba la rı Os man lı Dev le ti’nin du rak la ma dö ne min den baş la ya-rak, yı kı lı şı na ka dar de vam et miş tir.

XVI I. yüz yıl Is la hat la rı, XVII I. yüz yıl Is la hat la rı Os man-lı Dev le ti’nin ak sa yan yön le ri ni gi der me amaç lı dır. An cak kök lü ba şa rı lar el de edi le me miş tir.

Özel lik le 1789 Fran sız İh ti la li’nin or ta ya çı kar dı ğı mil-li yet çi li ğe da ya nan dev let mo de li XIX. yüz yıl dan iti-ba ren Os man lı Dev le ti’nde hız la et ki si ni gös ter me ye baş la dı. Os man lı top rak la rı üze rin de si ya si, eko no mik emel le ri olan dev let le rin et nik un sur la rı bu doğ rul tu da kış kırt ma sı mil li yet çi ve ba ğım sız lık amaç lı is yan la rı ar tır dı. Os man lı yö ne ti ci le ri ve ay dın la rı ta ra fın dan da ğıl ma yı ön le mek için bir çok fi kir or ta ya atıl dı. Bun-la rı şöy le sı ra la ya bi li riz.

Osmanlıcılık: Os man lı top rak la rın da ya şa yan her ke si din, dil ve ırk ay rı mı na ta bi tut ma dan, eşit hak lar ve re-rek, dev le tin bü tün lü ğü nü ko ru ma yı amaç la mış lar dır.

Os man lı cı lık dü şün ce si ni ger çek leş tir mek için;

★ Tan zi mat Fer ma nı ilân edil di. (1839)

★ Is la hat Fer ma nı ilân edil di. (1856)

★ Ka nunuesa si’nin ilâ nı (1876) ile Meş ru ti yet yö ne-ti mi ne ge çil di.

➥ Bu fikir akımı Balkan Savaşları sonunda uygulanabilirliğini kaybetmiştir.

İslamcılık: Han gi mil let ten olur sa ol sun bü tün Müs-lü man la rın ha li fe nin et ra fın da top la nıl ma sı ge rek ti ği ni sa vun muş tur. II. Ab dül ha mit Dö ne mi’n de et ki li ol muş-tur. Önem li sa vu nu cu la rı Meh met Akif Er soy ve Sa id Ha lim Pa şa’dır.

➥ İs lam cı lık I. Dün ya Sa va şı’nda özel lik le Hi caz ve Ye men Cep he le ri’n de Arap la rın Os man lı’ya kar şı İn gi liz le ri des tek le me si ile uy gu la na bi lir li ği ni kay bet miş tir.

Türkçülük: Bu fi kir akı mı nı sa vu nan lar dev le tin

an cak di ni, di li, so yu ve ül kü sü bir olan top lu ma

da ya na rak ayak ta ka la bi le ce ği ni ile ri sür müş ler dir.

Os man lı yö ne ti mi al tın da ya şa yan Türk le re mil li bi linç

ka zan dı rıl ma lı dır gö rü şü et ki li dir. İt ti hat ve Te rak ki

Par ti si ta ra fın dan iç po li ti ka da uy gu lan mış tır. Önem li

sa vu nu cu la rı Zi ya Gö kalp, Meh met Emin Yur da kul,

Ömer Sey fet tin’dir. Turancılık, Türk çü lük ha re ke ti nin

si ya si yö nü dür. Bü tün dün ya Türk le ri ni bir ül ke de bir

bay rak al tın da top la ma yı amaç la mış lar dır.

Batıcılık: XVII I. yüz yıl ıs la hat la rın da bu fi kir akı mı nın

var lı ğı gö rül mek te dir. Bu yüz yıl da da ha çok as ke ri

ıs la hat lar da ken di ni gös ter miş tir. 1909 II. Meş ru ti-

yet’le bir lik te bir dü şün ce akı mı ha li ne gel miş tir. Bu

dü şün ce ye gö re dev let an cak ba tı lı la şa rak kur tu la bi-

lir. Ba tı cı lık İt ti hat ve Te rak ki Ce mi ye ti ta ra fın dan dış

po li ti ka da uy gu lan mış tır. Önem li sa vu nu cu la rı Ab dul-

lah Cev det, Sü ley man Na zif ve Ce lal Nu ri’dir.

➥ Batıcılık yeni Türk Devleti’nin de temel ideolo-jisinden birisidir.

Ademimer ke zi yet çi lik: Mer ke zi hü kü me tin yet ki le ri-

nin azal tı la rak ye rel güç le rin yet ki le ri nin ar tı rıl ma sı nı

sa vun muş lar dır. Bu akım Li be ral eko no mi mo de li ni

sa vun muş tur. Önem li sa vu nu cu su Prens Se ba hat-

tin’dir.

Yo rum: Fi kir akım la rı nın ba şa rı sız ol ma sın da mil-

li yet çi li ğin ge liş me si ve hal kın bu fi kir le ri sa hip len-

me me si et ki li ol muş tur.

Mil li yet çi lik Os man lı Dev le ti’nin da ğıl ma sı nı hız-

lan dı rır ken, Cum hu ri ye tin ku rul ma sın da ve Türk

Kur tu luş Sa va şı’nın ka za nıl ma sın da önem li et ken

ol muş tur.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

29

İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ

İt ti hat ve Te rak ki Ce mi ye ti ilk ola rak 1889’da İt ti-

hadios ma ni adıy la İs tan bul’da ku rul muş tur. Ku ru cu la-

rı Te mo la kap lı İb ra him Et hem, İs hak Su ku ti, Meh met

Re şit, Ab dul lah Cev det, Hü se yin za de Ali Bey’dir.

Bun lar As ke ri Tıp Oku lu öğ ren ci le ri dir.

II. Ab dül ha mit’in 1877–1878 Os man lı–Rus har bi

ne de niy le ka pat tı ğı Mec lisime bu san’ın ye ni den açıl-

ma sı nı sağ la mak ama cıy la ör güt len miş ler dir. Ce mi-

yet İtal yan bir li ği nin sağ lan ma sı nı ba şa ran “Car bo-

na ri” ör gü tü nü ör nek al mış tır. Ül ke de ki bir çok okul da

ya yıl ma ya baş la yan ce mi ye tin fi kir le ri dev rin yö ne ti mi

ta ra fın dan en gel len me ye ça lı şıl mış ve bir çok üye si

tu tuk lan mış tır. Ce mi yet üye le ri yurt dı şı na ka ça rak

Jön Türk ler le ir ti ba ta geç miş ve isim le ri ni İt ti hat ve

Te rak ki Ce mi ye ti ola rak de ğiş tir miş tir.

Özel lik le Ma ke don ya’da ör güt le nen ce mi yet si ya si

fa ali yet le ri ni ar tır dı. Ma ke don ya’nın nü fus ya pı sı nın

sa de ce Türk ler den ol ma ma sı ve Av ru pa lı Dev let le-

rin Hris ti yan hal kı ko ru mak ama cıy la II. Abdül ha mit

yö ne ti mi ni bu ra da et ki siz leş tir me si it ti hat çı la rın ser-

best ha re ket et me si ni sağ la dı.

Baş lan gıç ta Os man lı cı lık fik ri ni sa vu nan ce mi yet üye-

le ri Bal kan Sa vaş la rı’n dan son ra “Türk çü lük” si ya se ti

iz le mi ştir.

Os man lı Dev le ti’nin I. Dün ya Sa va şı’na gir me si ne

ne den olan İt ti hat ve Te rak ki Par ti si’nin ile ri ge len

üye le ri dir. Özel lik le En ver Pa şa, Ta lat Pa şa ve Ce mal

Pa şa’dır.

I. Dün ya Sa va şı’nın kay be dil me siy le 5 Ka sım 1918’de

son kon gre si ni ya pan “İt ti hat ve Te rak ki Par ti si” ken-

di ni fes het ti. Te ced düt Fır ka sı adıy la ça lış ma la rı nı

sür dür dü.

II. MEŞRUTİYET’İN İLANI (23 Temmuz 1908)

II. Meşrutiyet’in ilâ nın da ki en bü yük et ken İt ti hat ve Te rak ki Ce mi ye ti’dir. İt ti hat çı la rın te mel amaç la rı;

★ Os man lı Dev le ti’nin da ğıl ma sı nı ön le mek

★ II. Ab dül ha mit’in bas kı cı yö ne ti mi ne son ver mek

★ Re val gö rüş me si nin so nuç la rı nı et ki siz ha le ge tir-mek

★ Av ru pa Dev let le ri nin Os man lı Dev le ti’nin iç iş le ri-ne ka rış ma sı nı en gel le mek

★ Meş ru ti ye ti ye ni den ilân et ti re rek el de edi len kıs mi öz gür lük le rin de va mı nı sağ la mak

➥ 10 Ha zi ran 1908’de İn gi liz Kra lı VI I. Ed vard ile

Rus Ça rı II. Ni ko la’nın Re val’de bir ara ya ge le rek

güç le nen Al man ya’ya kar şı iz le ne cek po li ti ka la rı

gö rüş müş ler dir. Gö rüş me ler so nun da İn gil te re

Rus ya’yı Os man lı top rak la rı nın ele ge çi ril me sin de

ser best bı rak mış tır.

Re val gö rüş me le ri ni ba ha ne eden İt ti hat çı lar Ma ke-

don ya’da Hür ri yet Ta bur la rı nı kur du lar. Ön Yüz ba şı

Ni ya zi Bey Res ne’de da ğa çı ka rak is ya nı baş lat tı.

İs yan kı sa sü re de tüm Ma ke don ya’ya ya yıl dı. II.

Ab dül ha mit Meş ru ti ye ti ye ni den ilan et ti.

II. Meş ru ti yet’in ila nı ile,

★ Halk pa di şa hın ya nın da ye ni den yö ne ti me ka tıl dı.

★ Pa di şa hın ana ya sal hak la rı sı nır lan dı rıl dı.

★ Çok par ti li se çim ler ya pıl dı. Ya pı lan se çim le ri İt ti-

hat ve Te rak ki ci ler ka zan dı.

★ De mok ra tik leş me sü re ci baş la dı. II. Meş ru ti yet’in

ila nı sü re cin de olum suz ge liş me ler de ya şan dı.

★ Avus tu ya, Bos na–Her sek top rak la rı nı il hak et ti.

★ Bul ga ris tan ba ğım sız lı ğı nı ilân et ti.

★ Gi rit Mec li si Yu na nis tan’a ka tıl ma ka ra rı aldı.

➥ Gi rit Mec li si’nin bu ka ra rı nı Os man lı Dev le ti ka bul et me di. Bal kan Sa vaş la rı so nun da Ati na Ant laş ma sı ile Gi rit Yu na nis tan’a bı ra kıl dı.

30


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

31 MART OLAYI (13 NİSAN 1909)

II. Meşrutiyet’in ilâ nı ve Me bu san Mec li si’nin açıl ma sı

ül ke de si ya si ça tış ma la rı ar tır dı. İt ti hat çı la rın için den

çı kan mu ha lif grup “Ah rar” eleş ti ri le ri ni ar tır mış tı.

Med ya da özel lik le Der viş Vah de ti, Vol kan Ga ze te sin-

de, Ha san Feh mi, Ser bes ti Ga ze te sin de İt ti hat çı la rın

aley hi ne sert ya zı lar ya zı yor lar dı. Ha san Feh mi’nin

öl dü rül me si ka rı şık lı ğı iyi ce ar tır dı.

Meş ru ti yet’i ko ru mak ama cıy la Se la nik’ten ge len Av cı

Ta bur la rı, mu ha le fe tin de kış kırt ma la rı ile Meş ru ti-

yet’in aley hi ne ha re ke te gi riş ti ler.

Av cı Ta bur la rı nın des te ği ni alan mu ha lif ler genç

su bay la rı ve ba zı ga ze te ci le ri öl dür dü. İs ya nı hü kü-

met bas tı ra ma dı. Se la nik’ten Ha re ket Or du su’nun

gel me si ile is yan bas tı rıl dı.

İs ya nın Ne den le ri

★ İt ti hat çı la rın mev cut so run la rı çö ze me me si

★ Şe ri at yan lı la rı nın eleş ti ri le ri

★ Ah rar Fır ka sı’nın mu ha le fe ti

★ Jön Türk ler ara sın da ki fi kir ay rı lık la rı

★ Ye ni top rak ka yıp la rı nın en gel le ne me me si

★ Ül ke nin çe şit li yer le rin de ayak lanma lar çık ma sı

İs ya nın So nuç la rı

★ Me bu san Mec li si II. Ab dül ha mit’i tahttan indirerek

V. Mehmet Reşat’ı tahta çıkardı.

★ İttihat ve Terakki yönetimi baskı yoluna gitti.

★ Ülkedeki karışıklıklardan yararlanan Ermeniler

birçok yerde isyan çıkardı.

➥ Ha re ket Or du su’nun ko mu ta nı Mah mut Şev ket Pa şa, Kur may Baş ka nı Mus ta fa Ke mal Pa şa’dır.

Mus ta fa Ke mal ilk de fa ta ri hi bir olay da ka mu-oyu önüne çık mış tır. Mus ta fa Ke mal Pa şa’da bir dö nem it ti hat çı la rın için de yer al mış tır.

TRABLUSGARP SAVAŞI (1911–1912)

Trablus garp bu gün kü Lib ya’nın adı dır. Os man lı Dev-

le ti’nin bu ta rih te ku zey Af ri ka’da ka lan son top rak

par ça sı dır.

Bu sa vaş İtal ya – Os man lı Dev le ti Sa va şı’dır.

Sa va şın Ne den le ri

★ Si ya si bir li ği ni geç sağ la yan İtal ya’nın

• Sö mür ge

• Pa zar

ara yı şı dır.

★ Os man lı Dev le ti’nin Trab lus garp’ı sa vu na cak

gü cü nün ol ma ma sı

★ İn gil te re, Fran sa ve Rus ya’nın İtal ya’yı Al man-

ya’nın ya nın dan uzak laş tır mak için iş ga le göz

yum ma la rı

➥ İtalya işgale zemin hazırlamak için 20. yüzyılın başlarından itibaren bölgeye göçmen gönderdi. Burada İtalyan okulları açtı, ekonomisine müda-hale etti.

Sa va şın Ge li şi mi

21 Ey lül 1911’de Os man lı Hü kü me ti’ne ül ti ma tom

ve ren İtal ya, Trab lus garp’ın bo şal tıl ma sı nı ve ken di-

si ne ve ril me si ni is te di.

Os man lı Dev le ti bu is tek le ri red det ti. İtal ya ül ti ma to-

ma ge rek çe ola rak da Tra bus garp’ın uy gar lık yö nüy le

ge ri bı ra kıl dı ğı nı ve Os man lı Dev le ti’nin bu ra da ıs la-

hat yap ma dı ğı nı gös ter di.

İşgale Osmanlı Dev le ti as ke ri ola rak ce vap ve re-

me di. An cak gö nül lü su bay la rı böl ge ye gön de re rek

yer li hal kı ayak lan dır ma ya ça lış tı. Bu su bay lar En ver

Pa şa, Fet hi (Ok yar) Bey, Nu ri (Con ker) Bey, Fu at

(Bul ca) Bey ve Mus ta fa Ke mal Pa şa’ydı. Mus ta fa

Ke mal ga ze te mu ha bi ri Şe rif Bey ola rak giz li ce gi de-

bil di.

Mus ta fa Ke mal, Der ne ve Tob ruk’ta En ver Pa şa, Bin-

ga zi’de ba şa rı lı mü ca de le ler ver di.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

31

Trab lus garp Sa va şı’nın kay be dil me si nin ne den le ri

★ Ana va tan’dan yar dım ge le me me si

★ İtal yan la rın Ege’de ki On İki Ada’yı iş gal et me le ri.

Ça nak ka le Bo ğa zı’nı ab lu ka ya al ma la rı

★ I. Bal kan Sa va şı’nın baş la ma sı

Bu ge liş me ler üze ri ne Os man lı Ge nel kur ma yı bu ra-

da ki su bay la rı ge ri ça ğır dı.

Uşi (Ouchy) Ant laş ma sı (1912)

Bu ant laş ma İs viç re’nin Lo zan ken ti nin kı yı sın da ki

Uşi’de im za lan mış tır.

Bu na gö re;

★ Trab lus garp ve Bin ga zi İtal ya’ya bı ra kı la cak tır.

★ Trab lus garp hal kı di ni yön den Os man lı Dev le ti’ne

bağ lı ka la cak.

★ Ro dos ve On İki Ada Bal kan Sa va şı so nu na ka dar

ge çi ci ola rak İtal ya’ya bı ra kı la cak tır.

★ İtal ya di ğer Av ru pa lı Dev let le rin onay la ma sı du ru-

mun da ka pi tü las yon la rın kal dı rıl ma sı na kar şı çık-

ma ya cak tır.

★ İtal ya, Trab lus garp ve Bin ga zi adı na Dü yunuumu-

mi ye’ye Os man lı borç la rı nın kar şı lı ğı öde me

ya pa cak tır.

➥ Os man lı Dev le ti Ku zey Af ri ka’da ki son top rak par ça sı nı kay bet miş tir. (1830 Ce za yir, Fran sa’ya, 1881 Tu nus, Fran sa’ya, 1882 Mı sır, İn gil te re’ye, bı ra kıl mış tı.)

Ro dos ve On İki Ada II. Dün ya Sa va şı’nı İtal ya’nın kay bet me si ne de niy le 1947 Pa ris Ant laş ma sı ile Yu na nis tan’a ve ril miş tir.

Yorum: Osmanlı Devleti’nin İtalya karşısında birşey yapamaması Balkan Devletlerinin Osmanlı Devleti’ne saldırma konusunda cesaretini artırmıştır.

BALKAN SAVAŞLARI (1912–1913)

I. Balkan Sa va şı (1912)

Bal kan Dev let le ri’n den olan Yu na nis tan 1829 Edir ne Ant laş ma sı’yla, Sır bis tan, Ro man ya ve Ka ra dağ 1878 Ber lin Ant laş ma sı’yla, Bul ga ris tan 1908 II. Meş ru ti-yet’in ilâ nı nı fır sat bi le rek ba ğım sız ol muş lar dı.


★ Fran sız İh ti la li’nin yay dı ğı fi kir ler. Özel lik le Mil li-yet çi lik

★ Rus ya’nın Pans la vist po li ti ka sı ge re ği kış kırt ma la rı

★ Av ru pa lı dev let le rin Os man lı Dev le ti’nin Av ru-pa’da ki var lı ğı na son ver mek is te me le ri

★ Trab lus garp Sa va şı’nda Os man lı Dev le ti’nin güç-süz lü ğü nün an la şıl ma sı

Sa va şın Baş la ma sı

I. Bal kan Sa va şı Ka ra dağ’ın Ye ni pa zar’a sal dı rı sı ile baş la dı. Ar dın dan Sır bis tan, Yu na nis tan ve Bul ga ris-tan sa vaş ilan et ti ler.

Sırp lar, İş kod ra ve Ma nas tır’a; Yu nan lı lar, Yan ya ve Se la nik’in ya nı sı ra İm roz ve Boz caa da dı şın da ki Ege ada la rı na, Bul gar lar ise Edir ne, Kırk la re li ve Lü le bur-gaz’a sal dır dı lar.

Os man lı Dev le ti sa va şa ha zır lık sız ya ka lan dı. Bu du rum dan ya rar la nan Ar na vut luk bağımsızlığını ilan etti.

Osmanlı Devleti’nin Başarısızlık Nedenleri

★ Ordudaki subaylar arasındaki siyasi çekişmeler (İttihatçı ve İttihatçı olmayan)

★ Ordunun bir bölümünün terhis edilmesi

★ Haberleşme ağının yetersizliği

★ Lojistik unsurların yetersizliği

➥ İt ti hat ve Te rak ki ci ler 1911’de Ki li se ler Ka nu-nu’nu çı ka ra rak bü tün Bal kan ki li se le ri nin bir leş-me si ni sağ la dı lar. Oy sa ki II.Ab dül ha mit, Bal kan ki li se le ri ni ayı ra rak Os man lı Dev le ti’ne kar şı bir-leş me le ri ni ön le me ye ça lış mış tı.

32


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

I. Balkan Sava şı’nın So nuç la rı

Edir ne’de Şük rü Pa şa, de niz ler de Ha mi di ye Zırh lı sı

ile Ra uf (Or bay) Bey kar şı koy ma ya ça lış tıy sa da

ba şa rı lı ola ma dı.

Av ru pa dev let le ri ve özel lik le İn gil te re ara cı lı ğı ile

Lon dra Ant laş ma sı im za lan dı.

Lon dra Ant laş ma sı (30 Ma yıs 1913)

Ant laş ma ya gö re,

★ Os man lı or du su Mid ye–Enez hat tı nın do ğu su na

çe ki le cek.

★ Ar na vut luk ve Ege Ada la rı ’nın ge le ce ği ne Av ru-

pa’nın bü yük dev let le ri ka rar ve re cek.

★ Se la nik, Gü ney Ma ke don ya ve Gi rit Yu na nis tan’a

ve ri le cek.

★ De dea ğaç, Ka va la ve Ba tı Trak ya Bul ga ris tan’a

ve ri le cek.

★ Or ta ve Ku zey Ma ke don ya Sır bis tan’a ve ri le cek.

Yo rum: Lon dra Ant laş ma sı ile Os man lı Dev le ti Or han Bey Dö ne mi ile baş la yan Fa tih Dö ne mi’n de Türk leş ti ri len Bal kan top rak la rı nı ta ma men kay bet ti.

Mid ye - Enez hat tı nın ba tı sın da yüz bin ler ce Türk kal dı.

Os man lı Dev le ti’nden alı nan top rak la rın pay la şı-mı so ru nu II. Bal kan Sa va şı’nın çık ma sı na ne den ol du.

II. Balkan Savaşı (30 Haziran 1913)

Nedenleri

★ I. Balkan Sa va şı so nu cun da Bul ga ris tan’ın top rak

ola rak en bü yük pa yı al ma sı. Bu du rum dan ra hat-

sız olan Yu na nis tan ve Sır bis tan’ın ara la rın da

an laş ma sı

★ Ro man ya’nın I. Bal kan Sa va şı’na ka tıl ma ma sı ve

Bul ga ris tan’dan top rak ta lep et me si

Sa va şın Baş la ma sı: Lon dra Kon fe ran sı’nda en

bü yük pa yı alan Bul ga ris tan’a kar şı olu şan Yu nan,

Sırp it ti fa kı na Ka ra dağ’da ka tıl dı ve Bul ga ris tan’a

sal dır dı lar. Bul ga ris tan’dan top rak al mak ama cıy la

Ro man ya’da sa va şa gir di.

Os man lı Dev le ti du rum dan ya rar la na rak Edir ne ve Kırk la re li’ne as ker sok tu ve ge ri al dı.

➥ Os man lı Dev le ti di ğer ka yıp top rak la rı nı da al mak is ti yor du. An cak bü yük dev let ler mü da ha le ede rek ile ri git me si ni en gel le di.

Bükreş Antlaşma sı (10 Ağus tos 1913)

Bal kan Dev let le ri nin ken di ara la rın da yap tı ğı ant laş-ma dır.

Bu ant laş ma ya gö re,

★ Se la nik, Ka va la, Gü ney Ma ke don ya Yu na nis tan’a ve ri le cek tir.

★ Dob ru ca ve Si lis tre Ro man ya’ya ve ri le cek tir.

★ Or ta ve Ku zey Ma ke don ya (Ma nas tır, Üs küp, Priş ti na) Sır bis tan’a ve ri le cek tir.

➥ Bükreş Ant laş ma sı ile Bul ga ris tan’ın sı nır la rı da ral mış tır.

Bul ga ris tan’ın Ege De ni zi’ne çı kı şı ta ma men ol ma sa da ka pa tıl mış tır.

Bu du rum Bul ga ris tan’ın I. Dün ya Sa va şı’nda Al man ya’nın ya nın da yer al ma sı na ne den ol muş tur.

II. Balkan Savaşı Sonunda Osmanlı Devleti’nin İmzaladığı Antlaşmalar

Bul ga ris tan’la Ya pı lan İs tan bul Ant laş ma sı(29 Ey lül 1913)

★ Edirne, Dimetoka ve Kırklareli Osmanlılarda kalacak, Dedeağaç Bulgaristan’a bırakılacak.

★ Bulgaristan’da kalan Türkler, Bulgarlarla eşit hak-lara sahip olacaktır. İsteyenler dört yıl içerisinde Osmanlı topraklarına göç edebilecektir.

★ Türklerin ilk ve ortaokullarındaki eğitimleri Türkçe olacak, kendi din görevlilerini atayabilecek, mülk edinebilecek ve vakıf kurabileceklerdir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

33

➥ Bu hak lar za man za man ve ril me di. Hat ta Türk-le rin Bul ga ris tan top rak la rı nı terk et me le ri için bas kı lar uy gu lan dı. Bul ga ris tan Türk le ri Ana do-lu’ya göç et me ye baş la dı lar. To do ra Jiv kov dö ne min de isim le ri Bul gar isim le-riy le zor la de ğiş ti ril di. Türk kız la rı, Bul gar er kek le ri ile zor la ev len di ril me ye ça lı şıl dı. Bu gün Türk le rin hak la rı kıs men de ol sa ve ril miş du rum da dır.

Yunanistan’la Yapılan Atina Antlaşması (14 Kasım 1913)

★ Yanya, Selanik ve Gi rit Yu na nis tan’a bı ra kıl dı.

★ Me riç Ir ma ğı iki dev let ara sın da sı nır ka bul edil di.

★ Yu na nis tan sı nır la rı için de ka lan Türk le rin, eği tim, kül tür, mül ki yet ve di ni hak la rı ko ru na cak tır.

➥ Yu na nis tan hü kü met le ri de bu hak la rı za man za man ver me miş ler dir. Lo zan Ant laş ma sı’yla Ba tı Trak ya ha riç di ğer böl ge ler de ki Türk ler de ği şim le Tür ki ye’ye göç et miş ler dir.

Sırbistan’la yapılan İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914)

Osmanlı Devleti’nin II.Balkan Savaşı sonunda Sırbistan’la sınırı kalmadığı için yapılan bu antlaşma ile orada kalan Türklerin durumuyla ilgilidir.

Yo rum: Bal kan Sa vaş la rı so nun da Os man lı Dev-le ti, Rus ya ve İn gil te re’nin Os man lı aley hi ne ça lış-tı ğı nı gö rün ce Al man ya’ya ya kın laş ma ya da ha çok is tek duy du. Bu da Os man lı Dev le ti’nin I.Dün-ya Sa va şı’nda Al man ya’nın ya nın da yer al ma sı na bir ne den oluş tur du.

Balkan Savaşları’nın ge nel so nuç la rı;• Os man lı Dev le ti: Ba tı Trak ya, Ma ke don ya, Ar na-

vut luk, Ege Ada la rı ve On İki Ada’ yı kay bet ti.• Bal kan lar da Türk ler azın lık du ru mu na düş tü ve

Ba tı Trak ya Türk le ri so ru nu baş la dı.• Bal kan lar dan ge len Türk göç le riy le Ana do lu’da ki

Türk nü fu su art tı.• Ege Ada la rı ve kı ta sa han lı ğı so ru nu çık tı.• Os man lı Dev le ti’nin Bal kan lar ve Ege De ni zi’nde ki

ege men li ği so na er di.

Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti’nin Balkan göçleri ile İstanbul’a gelen göçerlere yemek dağıtması

Aluş Nuş (Rumeli)

Eski Hava Türkülerde Düğün Vardır Rumelide O Güzelim Halk Dilinde Barış Sevda Söylenirde Yakılsın Türküler Ak Giysin Gelinler Vardar Ovası Edirne Köprüsü Herkesin Dilinde Bre Dilber Aman Rumeli Türküsü Rumeli Rumeli Vatanım Rumeli Onüçünde Sevdalandım Yar Yüzünden Hasta Yattım Rumelide Hep Güzeller Uzun Boylu Kalem Kaşlı Vurulsun Davullar Çalınsın Zurnalar Belgrad Kalası Yörükte Yaylası Zurnalar Çalıyor Bre Dilber Aman Rumeli Havası Rumeli Rumeli Vatanım Rumeli

34


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

I. DÜNYA SAVAŞI (1914–1918)

Sa va şın Ge nel Ne den le ri★ Eko no mik ya yıl ma, sö mür ge edin me

★ Sa na yi İn kı la bı’nın or ta ya çı kar dı ğı ham mad de ve pa zar ara yı şı

★ Fran sız İh ti la lı’nin or ta ya çı kar dı ğı ulu sal cı lık ve ras yo na lizm.

★ Hız lı si lah lan ma, mi li ta rizm

★ Blok laş ma (Al man ya ile Avus tur ya 1879’da it ti fak yap tı. Tu nus’un Fran sız lar ta ra fın dan iş ga li üze ri-ne İtal ya’da Al man ve Avus tur ya it ti fa kı na 1881’de ka tıl dı.

★ Fran sa ile Rus ya 1894’de it ti fak kur du lar. 1904’de İn gil te re ile Fran sa ara sın da “En ten te (Or dia le/Dost luk bağ laş ma sı” ya pıl dı. İn gil te re 1907’de Rus ya ile an laş tı. Böy le ce üç lü grup oluş tu.

★ Ha ne dan çe kiş me le ri, Av ru pa’da Fran sa ha riç ül ke ler ha ne dan lık lar la yö ne ti li yor du. Rus ya’da Ro ma nof lar, Avus tur ya’da Ha bus burg lar, Al man ya’da Ho hen zol lern, İn gil te re’de Ha no ver Ha ne da nı var dı ve bir bir le riy le ak ra ba idi ler. Baş-ka bir dev le te ken di is te dik le ri ki şi le ri kral seç tir-mek is ti yor lar ve iç iş le ri ne ka rı şı yor lar dı.

Sa va şın Özel Ne den le riAl man ya: 1870’ler de si ya si bir li ği ni sağ la yan Al man ya eko no mi si ni ge liş tir mek is ti yor du. Ham mad de, pa zar ve sö mür ge ara yı şı için dey di. Bu du rum İn gil te re’nin sö mür ge ler de ki var lı ğı nı teh dit et me ye baş la mış tı.

İn gil te re: Dün ya nın ra kip siz en bü yük sö mür ge dev-le tiy di. Sö mür ge top rak la rı ken di top rak la rı nın 104 ka tıy dı. “Üze ri ne gü neş bat ma yan ül ke” un va nı nı ka zan mış tı.

Fran sa: Fran sa’nın da İn gil te re gi bi bü yük sö mür ge-le ri var dı. Fas, Ce za yir, Tu nus, Çin Hin di’ni sö mür ge-leş tir miş ken di top rak la rı nın 20 ka tı na ulaş mış tı.

1871’de Al man ya ile yap tı ğı Se dan Sa va şı’nı kay bet-miş ti. Kö mür hav za sı olan bu böl ge Fran sız eko no mi-si için ka yıp tı. Bu ne den le Al man ya ile ara sı açıl mış tı.

Rus ya: İn gil te re ve Fran sa’nın Çin’i sö mür ge leş tir-me si bu ül ke nin ba zı ke sim le ri ni de Rus ya al mak is ti yor du. An cak Rus ya’nın em per ya list ya yı lı şı de niz aşı rı de ğil de Tür kis tan üze ri ne ol du.

Rus ya di ğer yan dan Al man ya ile Po lon ya kri zi ya şı-yor du. Her iki ül ke nin de Po lon ya top rak la rın da gö zü var dı. Rus ya ay rı ca Os man lı top rak la rı üze rin den sı cak de niz le re de in mek is ti yor du.

İtal ya: İtal ya’da Al man ya gi bi si ya si bir li ği ni geç sağ-la mış tı. Ön ce Al man ya’nın ya nın da yer al dı. Ken di-si ni Ro ma İm pa ra tor lu ğu’nun va ri si gö rü yor. “Bi zim Ak de niz” Po li ti ka sı gü dü yor du.

Avus tur ya–Ma ca ris tan: Bal kan lar da Rus ya ile çe ki-şi yor du. Rus ya’nın pans la vist po li ti ka sı ile Bal kan la ra sa hip ol ma is te ği Avus tur ya’nın po li ti ka sı ile çe li şi-yor du. Ay rı ca için de azım san ma ya cak mik tar da slav azın lık var dı.

Os man lı Dev le ti: Os man lı Dev le ti II. Ab dül ha mit Dö ne mi’n den iti ba ren Rus ya ve İn gil te re’nin pay laş-ma po li ti ka sı na al ter na tif ola rak Al man ya’ya ya kın laş-ma ya baş la mış tı.

Al man la rın des te ği ile ye ni den aya ğa kalk ma ya ça lı-şı yor du. Ay rı ca Trab lus garp’ı ve Bal kan lar da ki top-rak la rı nı key bet miş ti. Bel ki de bu top rak la rı ala bi li rim ümi diy le sa va şa gir di.

Bul ga ris tan: Bü yük Bul ga ris tan ha ya li ni ya şa tı yor-du. II. Bal kan Sa va şı ile kay bet ti ği top rak la rın pe şin-dey di.

Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri: Bü yük dev let ve ge liş-kin sa na yi si ol ma sı na rağ men sö mür ge si yok tu. Av ru pa’da da söz sa hi bi de ğil di. Sa vaş sı ra sın da İn gil te re ve Fran sa’ya si lah sa ta rak eko no mi si ni da ha da güç len dir di. Al man la r de niz al tı sa va şı na gi ri şe rek ti ca ret ge mi le ri ni ve ba zı yol cu ge mi le ri ni ba tı rın ca İti laf Dev let le ri ne sem pa ti ile ba kan ABD’nin sa va şa gir me si ne ne den ol du.

Ja pon ya: Ama cı Uzak Do ğu ’nun tek ha ki mi ol mak tı. Sa vaş so nun da ama cı na en kı sa sü re de Ja pon ya ulaş mış tır.

➥ Ay rı ca sö mür ge ci dev let ler sö mü rü le ri ne ken di din ve mez hep le ri ni de gö tü rü yor lar dı. Hris ti yan mis yo ner ler hız la ya yıl mış tı. Ken di okul la rı nı açı-yor lar, kü tüp ha ne ler ku ru yor lar, ken di dil ve kül-tür le ri ni de ya yı yor lar dı.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

35

➥ XIX.yüz yıl dan iti ba ren faz la nü fu su baş ka yer le re yer leş tir me, ulu sal iti bar sağ la ma, bü yük dev let ol ma is te ği, ham mad de ve pa zar pay la şı-mı gi bi ne den ler le sö mür ge ci dev let ler ara sın da bü yük bir re ka bet baş la dı. ABD’nin’de ka tıl ma sıy-la sö mür ge ci lik Pa si fik’e açıl dı. 1876’da Af ri ka’nın %11’i, Pa si fik’in % 57’si; 1900’lü yıl lar da Af ri-ka’nın % 90’ı, Pa si fik’in % 99’u sö mür ge leş ti ril di.

‹TT‹FAK GRUBU ‹T‹LAF GRUBU

AlmanyaAvusturya-Macaristan‹talya*

Osmanl› DevletiBulgaristan

Rusya‹ngiltereFransa

S›rbistanABDYunanistanJaponyaBelçikaBrezilyaRomanyaPortekiz

★ Sa vaş baş la ma dan ön ce İtal ya İt ti fak gru bun da idi.

I. Dün ya Sa va şı’nın Baş la ma sı

Dev let ler iki grup si ya si ve eko no mik amaç lı blok laş-mış lar dı. Her kes bir dün ya sa va şı nın baş la ya ca ğı kor ku ve te dir gin li ği için dey di. Bir kı vıl cım bek le ni yor-du. Bu kı vıl cım da Sır bis tan’ın baş ken ti Sa ray–Bos-na’yı zi ya ret et mek te olan Avus tur ya–Ma ca ris tan ve li-ah tı olan Fran sız Fer di nant’ın ve ka rı sı nın bir Sırp mil li yet çi si olan Prin ci pe ta ra fın dan öl dü rül me si ol du.

Bu olay ne de niy le Avus tur ya–Ma ca ris tan İm pa ra tor-lu ğu, Sır bis tan’a ağır bir no ta ver di. Bu no ta nın ka bul edil me me si üze ri ne Avus tur ya–Ma ca ris tan İm pa ra-tor lu ğu Tem muz son la rın da Sır bis tan’a sa vaş aç tı. Sır bis tan’ın en bü yük ko ru yu cu su olan (pans la vist po li ti ka ge re ği) Rus ya, Sır bis tan ta ra fın da sa va şa gir-di. Al man ya ise müt te fi ki Avus tur ya – Ma ca ris tan’ın ya nın da yer al dı. Fran sa ve İn gil te re bağ la şık la rı olan Rus ya’nın ya nın da sa va şa gir di.

★ İtal ya bir yıl bek le dik ten son ra çı kar la rı na uy gun ola rak İt ti fak blo ğun dan ay rı la rak İti laf blo ğu na geç ti. Bir müd det son ra da Bul ga ris tan ve Os man-lı Dev le ti İt ti fak Dev let le ri nin ya nın da yer al dı lar. Ro man ya, Ja pon ya, ABD ve di ğer dev let ler sa va-şın or ta la rı na ve son la rı na doğ ru İti laf Dev let le ri-nin ya nın da yer al dı lar.

Os man lı Dev le ti’nin Sa va şa Gir me si nin Ne den le ri

★ 19. yüz yıl boyun ca İti laf Dev let le ri gru bun da yer alan dev let le rin Os man lı Dev le ti’ne kar şı iz le di ği po li ti ka lar.

★ Trab lus garp ve Bal kan Sa vaş la rı ile kay bet ti ği top rak la rı ge ri al ma dü şün ce si

★ II. Ab dül ha mit Dö ne mi’n den baş la yan ve İt ti hat çı la-rın ik ti da rın da ar tan Os man lı-Al man ya kın laş ma sı

★ Dö ne min yö ne ti ci le ri ve özel lik le İt ti hat ve Te rak ki yö ne ti ci le ri nin Al man ya’nın sa va şı ka za na ca ğı na kuv vet li inanç la rı

★ Os man lı Dev le ti’nin Al man sal dı rı sı ol ma sı ih ti ma-li ne kar şı İn gil te re ve Fran sa’ya mü ra ca at ede rek on la rın ya nın da yer al mak is te me si ne kar şın, Rus ya fak tö rün den do la yı ka bul edil me me si. Bu ne den le Os man lı Dev le ti’nin si ya si yal nız lık tan kur tul mak is te me si

★ Os man lı Har bi ye Na zı rı En ver Pa şa’nın Tu ran dev le ti kur ma dü şün ce si ve Al man la r’ın bu dü şün-ce yi ger çek leş tir mek için kış kırt ma la rı

★ Son dönemde bo zu lan eko no mi si ni Al man ya’nın des tek le ri ile dü zelt mek is te me si

Önem li Bil gi: Al man ya Os man lı Dev le ti’nin ken di ya nın da sa va şa gir me si ni is ti yor du.

Bu nun ne den le ri ise,

★ Os man lı Dev le ti’nin je opo li tik ko nu mun dan ya rar-lan mak

★ Do ğu’da Rus ya’ya kar şı cep he aç tı ra rak cep he sa yı sı nı ar tır mak ve sa vaş yü kü nün ha fif le me si ni sağ la mak

★ İn gi liz sö mür ge le rin de ki Müs lü man la rı ha li fe nin di ni gü cü nü kul la na rak ayak lan dır mak

★ Os man lı or du su nu ye ni si lah lar la tak vi ye ede rek sa vaş tec rü be sin den ya rar lan mak

★ Os man lı eko no mi si za yıf ol sa bi le top rak la rın da ki ham mad de kay nak la rın dan ya rar lan mak.

Önem li Bil gi: İti laf Dev let le ri sa vaş ta Os man lı Dev-le ti’nin ta raf sız kal ma sı nı is te me si ne rağ men bir ta raf tan da giz li ant laş ma lar la Os man lı Dev le ti’nin top rak la rı nı ken di ara la rın da pay la şı yor lar dı. İn gil te-re 1908’de Reval Gö rüş me si’n de, Os man lı Dev le ti ni Rus ya’nın in sa fı na terk etmişti.

36


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Ay rı ca İn gil te re Os man lı Dev le ti’nin pa ra sı nı da hi öde di ği iki sa vaş ge mi si ni Os man lı Dev le ti’ne ver mi-yor du. Pa ra sı nı da ia de et me miş ti.İti laf Dev let le ri Os man lı Dev le ti’ne hiç bir za man ya zı lı gü ven ce ver mi yor du.

➥ Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesi 2 Ağustos 1914’te imzaladığı Türk-Alman ittifakı ile kesinleşmişti. Buna rağmen bir müddet daha tarafsızlık korunurken bir taraftan da seferberlik ilan edildi. Mebusan Meclisi dağıtıldı.

Os man lı Dev le ti’nin ta raf sız lı ğı nı ko ru ma yı sür dür me si Al man ya’nın işi ni zor laş tı rı yor du. Böy le bir be lir siz lik or ta mı nın da İn gi liz do nan ma sı nın sal dı rı sın dan ka çan iki Al man Sa vaş ge mi si (Go ben ve Bres lau) Türk su la rı na gi re rek Os man lı Dev le ti’ne sı ğın dı. Os man lı Dev le ti bu ge mi le ri sa tın al dı ğı nı söy le ye rek isim le ri ni (Ya vuz ve Mi dil li) de ğiş tir di. 27 Ekim 1914’te Ka ra-de niz’e açı lan bu ge mi ler Al man Ami ral So uc han (Su şon)’un em ri ile Si vas to pol ve Odes sa li man la rı nı bom ba la dı. Bu nun üze ri ne 2 Ka sım 1914’te Rus ya, 5 Ka sım 1914’te İn gil te re ve Fran sa Os man lı Dev le ti’ne sa vaş ilan et ti ler. 12 Ka sım 1914’te de Os man lı Dev le ti bu dev let le re sa vaş ilan et ti.

OSMANLI DEVLET‹’N‹N SAVAfiTI⁄I CEPHELER

Kafkasya

Kanal

TAARRUZ CEPHELER‹

Çanakkale

Irak

Suriye

Filistin

Hicaz

Yemen

SAVUNMA CEPHELER‹

Galiçya

Romanya

Makedonya

SINIRLARI DIfiINDAMÜTTEF‹KLER‹NE YARDIMAMAÇLI CEPHELER

★ Sı nır la rı dı şın da sa vaş tı ğı cep he ler müt te fik le ri olan Avus tur ya–Ma ca ris tan ve Bul ga ris tan’a yar-dım amaç lı dır.

Enver Paşa’nın Silahlı Kuvvetlere hitabı, yayın-ladığı bir bildiri;“... Zincirler altnıda inleyen üç yüz milyon İslâm ve eski vatandaşlarımız hep bizim muzafferiyetimize dua ediyor. Ölümden kimse kurtulamayacaktır. Ne mutlu gidenlere, ne mutlu din ve vatan yolunda şehit olanlara. İleri!.. Dâima ileri ki zafer, şan, şehâdet, cennet hep ilerde ve zillet geridedir. Mübârek ve mukaddes şehitlerimizin ruhuna Fatiha. İkdam 13 Ekim 1914

Kaf kas ya (Do ğu) Cep he siAçıl ma Ne den le ri

★ Al man la rın Ba kü pet rol le ri ne ulaş mak için Os man-lı Dev le ti’ni yön len dir me si

★ En ver Pa şa’nın Pan Tür kizm dü şün ce si

★ İran ve Af ga nis tan üze rin den Hin dis tan’a geç mek ve İn gi liz sö mür ge le rin de ki Müs lü man la rı İn gil te-re’ye kar şı ayak lan dır mak

★ Al man ya’nın Rus kuv vet le ri nin bö lü ne rek do ğu ya kay dı rıl ma sı nı sağ la mak is te me si

★ Os man lı Dev le ti’nin 1878 Ber lin Ant laş ma sı’yla kay bet ti ği (El vi yeise la se) Kars, Ar da han ve Ba tum’u ge ri al mak is te me si

Sarıkamış TürküsüSarıkamış üstünde kar kar altında Mehmet yatar gülüm donmuş, kara dönmüş gören sanmış yarini sarar kimi Yemen kimi Harput üzerinde ince çaput avut yiğit, gönlün avut yar sarmazsa Mevla’m sarar

Cep he de ki Ge liş me : Bu cep he de sa vaş 20 Ka sım 1914’te Rus or du la rı nın Os man lı sı nır la rı nı geç me siy-le baş la dı. En ver Pa şa ko mu ta sın da ki 150 bin ki şi lik Os man lı or du su 22 Ara lık 1914’te Sa rı ka mış Ha re ka-tı ’nı baş lat tı.

An cak, so ğuk, yor gun luk, sa va şın iyi ida re edi le me-me si, böl ge de ki Er me ni le rin Türk köy le ri ne sal dır ma-sı ve Rus la ra lo jis tik des tek sağ la ma la rı ile Os man lı or du su bü yük bir za yi at ve re rek bu cep he de ki sa va şı kay bet ti.

So nuç: Rus lar 1915 yı lın dan iti ba ren tek rar sal dı rı ya geç ti ler. Van, Bit lis ve Muş iş ga le uğ ra dı. 1916 yı lın-da ise Er zu rum, Er zin can, Bay burt ve Trab zon iş ga le uğ ra dı.

➥ Mustafa Kemal Paşa bu cephede 16. Kolordu ile Bitlis ve Muş’u Ruslardan geri aldı.

1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı. Bolşevikler Sovyetleri kurdu. 3 Mart 1918’de Brest-Litowsk Antlaşması ile I. Dünya Savaşı’ndan resmen çekildi.

Rus lar iş gal et tik le ri top rak lar la be ra ber Kars, Ar da-han ve Ba tum’u Os man lı Dev le ti’ne ge ri ver di ler.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

37

Böylece Osmanlı Devleti 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ile kaybettiği Elviyeiselase topraklarını geri almış oldu. Batum Moskova Antlaşması’yla Rusya’ya geri verildi. Böylece Rusya ile Kurtuluş Savaşı yıllarında dostluk başlamış oldu.

➥ Er me ni le rin böl ge de Müs lü man aha li yi öl dür-me si, Rus la ra yar dım et me si ve böl gede iç kav ga çı kart ma la rı ne de niy le Ni san 1915’te Os man lı Dev le ti “Teh cir Ya sa sı” ka nun çı ka ra rak Do ğu Ana do lu’da ki Er me ni le ri Su ri ye ve Lüb nan’a göç et tir mek zo run da kal dı.

Yo rum: Er me ni le rin Teh ci ri bir soy kı rım ola rak al gı-la ma la rı ve böl ge de ki iç mü ca de le de ölen Er me ni le ri dün ya gün de min de tut ma sı ta ma men mak sat lı dır.➥ Bi rin ci si, her dev let ken di gü ven li ği ni sağ la mak için (yurt taş la rı nın) ken di hal kı olan Er me ni le ri gö çe ta bi tut mak la in sa ni gö re vi ni yap mış tır.➥ İkin ci si, Rus la rın kış kırt ma la rı ile böl ge de Rus iler le me si ne lo jis tik des tek sağ la yan Er me ni le ri ora-da tut ma mak la sa va şın ge rek le ri ni ye ri ne ge ti re mez-di.➥ Üçün cü sü, çı kar tı lan ka nun ve ve ri len ta li mat lar-da gü ven lik için de ve ko ru mak şar tıy la ulaş tı rı la cak yer le re ulaş ma la rı sağ lan mış tır.

Ka nal Cep he siAçıl ma Ne den le ri

★ Al man la rın is te ği ile açıl mış tır. İn gi liz le rin sö mür-ge le ri ile bağ lan tı sı nı ko par mak. (Al man ya’nın is te ği)

★ 1882’de İn gil te re’nin eli ne ge çen Mı sır’ı ge ri al mak (Os man lı Dev le ti’nin is te ği)

Cep he de ki ge liş me: Bah ri ye Na zı rı Ce mal Pa şa ko mu ta sın da Os man lı or du su 14 Ocak 1915’te Ka nal ha re ka tı nı baş lat mış tır. İn gi liz le rin kış kırt ma sı ile bir kı sım Arap la rın Os man lı Dev le ti’ne kar şı ayak lan ma-sı ve bek le nen Al man yar dı mı nın gel me me si ne de-niy le ha re kat ba şa rı sız ol muş tur.

So nuç: Ya pı lan iki de niz sal dı rı sı nın ba şa rı sız ol ma-sıy la İn gi liz le rin önü açıl mış ve ile ri yü rü yü şü ne ne den ol muş tur. Bu cep he ye Mı sır-Sü veyş Cep he si de den mek te dir.

Ça nak ka le Cep he siAçıl ma Ne den le riBu cep he İti laf Dev let le ri ta ra fın dan açıl mış tır.★ Rus ya’nın çö ken eko no mi si yü zün den zor du rum da

kal ma sı ne de niy le İn gil te re ve Fran sa’nın Bo ğaz lar yo luy la yar dım gö tür mek is te me le ri

★ İs tan bul’u iş gal ede rek Os man lı Dev le ti’ni sa vaş dı şı na it mek is te me le ri

★ Rus ti ca re ti ni can lan dır mak ve Rus buğ da yı nı Av ru pa’ya ta şı mak is te me le ri

★ He nüz sa va şa gir me miş, ta raf sız kal mış Bal kan Dev let le ri nin Al man ya’nın ya nın da sa va şa gir me-si ni ön le mek ve ken di yan la rı na çek mek is te me le-ri ve sa va şı kı sa sü re de bi tir mek is te me le ri

Çanakkale TürküsüÇanakkale içinde vurdular beni Ölmeden mezara koydular beniOf gençliğim eyvahÇanakkale köprüsü dardır geçilmezAl kan olmuş suları bir tas içilmezOf gençliğim eyvahÇanakkale içinde aynalı çarşıAnne ben gidiyorum düşmana karşıOf gençliğim eyvahÇanakkale içinde bir dolu testiAnneler babalar ümidi kestiOf gençliğim eyvahÇanakkale’den çıktım yan basa basaCiğerlerim çürüdü kan kusa kusaOf gençliğim eyvahÇanakkale içinde sıra söğütlerAltında yatıyor aslan yiğitlerOf gençliğim eyvahÇanakkale’den çıktım başım selametAnafarta’ya varmadan koptu kıyametOf gençliğim eyvah

Cep he de ki Ge liş me: İn gi liz ve Fran sız lar amaç la-rı nı ger çek leş tir mek için 19 Şu bat 1915’ten iti ba ren Ça nak ka le Bo ğa zı’na gi re rek Türk tab ya la rı nı bom-ba la ma ya baş la dı lar.

18 Mart 1915’te ge nel hü cu ma geç ti ler. Nus ret ma yın ge mi si nin dö şe di ği ma yın lar ve Türk top çu su nun atış-la rı ile 7 ta ne bü yük sa vaş ge mi si ba tı rıl dı.

25 Ni san 1915’te Ge ne ral Ha mil ton ko mu ta sın da ki müt te fik as ker le ri ka ra ha re ka tı nı baş lat tı lar. Ge li bo lu ya rı ma da sı na as ker çı kart tı lar.

38


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

➥ Mustafa Ke mal Pa şa (Yar bay - Al bay) bu cep-he de üst üs te ba şa rı lar el de et ti.

Arı bur nu’n da “Ben si ze ta ar ru zu de ğil öl me yi em re di yo rum. Biz ölün ce ye ka dar ye ri mi ze baş ka ku man dan lar ve bir lik ler ge le bi lir.” di ye rek as ke ri-ni teş vik et miş tir.

So nuç: Müt te fik kuv vet le ri ka ra ha re ka tın da da ba şa-

rı el de ede me di ler.

★ Müt te fik ler den yar dım ala ma yan Rus ya’da Bol şe-

vik ler Ekim 1917 ih ti la liy le Çar lık’ı yı ka rak Sov yet-

le ri kur du lar.

Irak Cep he si

Açıl ma Ne den le ri

Bu cep he İn gi liz ler ta ra fın dan açıl mış tır.

★ Mu sul ve Aba dan pet rol le ri ni ko ru mak, Al man la rın

pet ro le ulaş ma sı nı en gel le mek

★ Bas ra Kör fe zi üze rin den sö mür ge le ri ni teh dit

eden Al man ve Os man lı kuv vet le ri ni en gel le mek

★ Türk kuv vet le ri nin İran’ın do ğu su na ge çe rek, Or ta

As ya Türk le ri’y le et ki le şi me gir me si ni en gel le mek

★ Ka ra dan, İran üze rin den Rus ya’ya yar dım gö tür-

mek

Cep he de ki Ge liş me: Bu cep he Ka sım 1914 iti ba riy-

le İn gi liz le rin Bas ra’ya as ker çı kar ma sıy la açıl mış tır.

1915’de Kut’ül Ama ra’ya ula şan İn gi liz bir lik le riy le

Os man lı bir lik le ri çe tin sa vaş lar yap tı lar. 22–24 Ocak

1915’te Os man lı bir lik le ri İn gi liz le ri boz gu na uğ rat tı.

18 bin İn gi liz as ke ri esir alın dı.

So nuç: İn gi liz le rin Bas ra üze rin den yap tık la rı as ker

tak vi ye si üze ri ne Os man lı bir lik le ri tu tu na ma dı.

11 Mart 1917’de Bağ dat’ı alan İn gi liz ler, Ker kük’ü

al dı lar. Mon dros Mü ta re ke si’n den üç gün son ra da

Mu sul’u iş gal et ti ler.

Fi lis tin Cep he si


Ka nal Cep he si’nin de va mı ni te li ğin de ki cep he dir. Ka nal Ha re ka tı’n da Os man lı or du su nun ba şa rı sızlığı İn gi liz le ri ce sa ret len dir miş tir.

★ Si na Ya rı ma da sı ’nı ele ge çir mek

★ Su ri ye’de ki Os man lı bir lik le ri ne ulaş mak

Cep he de ki Ge liş me: Fi lis tin top rak la rın da ya pı lan mü ca de le Os man lı or du su ba şa rı sız ol du. Özel lik le Gaz ze’de ki Os man lı sa vun ma hat la rı ku rul ma sı na rağ men ba şa rı gel me di.

So nuç: Fi lis tin ve Lüb nan top rak la rı İn gi liz le rin eli ne geç ti. İn gi liz ler Su ri ye sı nı rı na da yan dı lar.

Al man ge ne ral Li mon Von San ders’in ye ri ne Yıl-dı rım Or du la rı Grup Ko mu tan lı ğı Mus ta fa Ke mal Pa şa’ya ve ril di.

➥ Hi caz Emir’i Şe rif Hü se yin’in ba şın da bu lun du-ğu Arap lar Os man lı Dev le ti’yle mü ca de le et ti ler. İn gil te re’yi des tek le di ler. Bu du rum üm met çi lik fik-ri nin öne mi ni kay bet ti ği ni gös ter mek te dir.

Su ri ye Cep he si


Bu cep he de Fi lis tin Cep he si’nin de va mı ni te li ği ta şı-mak ta dır.

İn gi liz ler ve Arap la rın şid det li sal dı rı la rı kar şı sın-da tu tu na ma yan Os man lı or du su 27 Ekim 1918’de Ha lep’i bo şalt tı. 7.Or du Ko mu ta nı olan Mus ta fa Ke mal Pa şa Ha lep’in ku ze yin de bir sa vun ma hat tı oluş tur du.

Bu sı ra da Os man lı Dev le ti Mon dros Ateş kes An laş-ma sı’nı im za la dı.

So nuç: Os man lı bir lik le ri Ha lep’in ku ze yi ne çe ki le rek bü tün Su ri ye top rak la rı İn gi liz le re bı ra kıl dı.

Süveyş Kanalı


39

Yemen Türküsü

havada bulut yok, bu ne dumandır? mahlede ölü yok, bu ne şivandır? ana ben ölmedim bu ne figandır? eli yemendir, gülü çemendir! giden gelmiyor, acep nedendir? kışlanın ardında,üç ağaç incir; kolumda kelepçe, boynumda zincir! zincirin yerleri ne yaman sancır! eli yemendir, gülü çemendir! giden gelmiyor, acep nedendir?! kışlanın ardında, sıra söğütler; zabitler oturmuş, asker öğütler. yemen’e gidecek bu koç yiğitler eli yemendir, gülü çemendir! giden gelmiyor, acep nedendir? kışlanın ardında, redif sesi var; bakın çantasına acep nesi var? bir çüt kondurası, bir al fesi var! eli yemendir, gülü çemendir! giden gelmiyor, acep nedendir?

kışlanın ardını, duman bağladı. analar, babalar kara bağladı! yemen’e gidene herkes ağladı! eli yemendir, gülü çemendir! giden gelmiyor, acep nedendir? kışlanın ardında yüzüyor kazlar; ayağım ağrıyor, yüreğim sızlar! yemen’e gidene ağlıyor kızlar! eli yemendir, gülü çemendir! giden gelmiyor, acep nedendir? kışlanın ardında, bir kırık testi; askerin üstüne sam yeli esti! gelinlik tazeler umudu kesti! eli yemendir, gülü çimendir giden gelmiyor, acep nedendir?

40


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Hi caz – Ye men Cep he si

Anadolu’dan yeni gelmiş askerler Yemen’de yürüyüş halinde


★ Os man lı Dev le ti’nin kut sal yer le ri ko ru mak is te-me si

★ İn gi liz le rin ba ğım sız lık pe şin de ko şan Mek ke Emir’i Şe rif Hü se yin’e des tek ver mek is te me si

Cep he de ki Ge liş me: Os man lı bir lik le ri kut sal yer le ri ko ru mak için coş kuy la sa vaş tı lar. İn gi liz sal dı rı la rı ve Arap la rın iha ne ti ile uğ raş mak zo run da kal dı lar.

Özel lik le Me di ne Mü da fii Fah red din Pa şa’nın Me di ne sa vun ma sı ta rih te önem li bir mü ca de le ola rak yer al dı.

So nuç: Bu cep he de de ka lı cı ba şa rı lar el de edi le me-di ve kay be dil di. Ye men ba ğım sız ol du. Cid de ve Ta if İn gi liz le rin eli ne geç ti.

Os man lı Dev le ti’nin Sı nır la rı Dı şın da Sa vaş tı ğı

Cep he ler

Os man lı bir lik le ri Ga liç ya’da, Ro man ya’da, Ma ke-don ya’da sa vaş tı lar.

Rus ya’nın Ka ra de niz kı yı la rı na as ker çı kar ma sı üzeri-ne müt te fik le ri Bul gar la rın yar dı mı na bir lik ler gön de-ril di. Rus iler le me si ni ön le mek için Ga liç ya’da ba şa rı lı sa vun ma sa vaş la rı ya pıl dı.

Ro man ya’nın Avus tur ya–Ma ca ris tan İm pa ra tor lu-ğu’na sa vaş aç ma sı üze ri ne, böl ge de ki Bul gar kuv-vet le ri ne des tek için Os man lı – Al man or tak kuv vet le ri Tu na, Bük reş ve Dob ru ca’da sa vaş tı lar.

Sırp la rı des tek le mek için Ma ke don ya’ya ge len Fran-sız bir lik le ri ile sa vaş lar ya pıl dı. Se rez’de Bul gar bir lik-le ri ile or tak sa vun ma hat la rı oluş tu rul du.

OSMANLI DEVLETİ’Nİ PAYLAŞMATASARILARI (GİZLİ ANTLAŞMALAR)

Sa va şın de vam et ti ği yıl lar da İti laf Dev let le ri sö mür ge amaç la rı nı ger çek leş tir mek için Os man lı top rak la rı nı ken di ara la rın da giz li ant laş ma lar la pay laş mış lar dır.

Bu giz li ant laş ma la rı ulus larara sı ka mu oyu na sa vaş-tan çe ki len Bol şe vik Rus lar açık la mış tır.

Bo ğaz lar Ant laş ma sı (4 Mart 1915)

İn gil te re, Fran sa ve Çar lık Rus ya’sı ara sın da ya pıl-mış tır.

İs tan bul ve Bo ğaz lar Rus ya’ya ve ril miş tir.

Lon dra Ant laş ma sı (26 Ni san 1915)

İn gil te re, Fran sa, Rus ya ve İtal ya ara sın da ol muş tur.

★ An tal ya ve do lay la rı İtal yan pa yı ola rak ay rıl dı.

★ On İki Ada’nın İtal ya’ya ait ol du ğu onay lan dı.

★ Trab lus garp’ta ki Os man lı Dev le ti’nin hak la rı so na er di ril di.

➥ On İki Ada’nın İtal ya’ya ge çi ci ve ril me si Trab-lus garp’ta ki Os man lı hak la rı 1912 Uşi Ant laş-ma sı’yla sağ lan mış tı. Bun dan böy le İtal ya saf de ğiş tir di.

Sykes-Pi cot Ant laş ma sı (3 Ocak 1916)

İn gil te re ve Fran sa ara sın da im za lan mış tır.

İtal ya ve Rus ya’ya ve ri len top rak lar dı şın da ki (Ana do-lu ve Or ta Do ğu) top rak la rı pay la şıl dı.

★ Ür dün ve Irak’ın bir bö lü mü İn gil te re’ye ve ril di.

★ Su ri ye, Lüb nan ve Ada na yö re si Fran sa’ya ve ril di.

Pet rog rat Söz leş me si (1916)

İn gil te re, Fran sa ve Rus ya ara sın da ya pıl mış tır.

Sykes-Pi cot Ant laş ma sı’ndan mem nun ol ma yan Rus-ya’ya Bo ğaz lar ve çev re si ne ek ola rak Trab zon’a ka dar Do ğu Ka ra de niz kı yı la rı ve Do ğu Ana do lu ve ri-le cek tir. (Er zu rum, Van, Bit lis çev re si)


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

41

Mc. Mo han Ant laş ma sı (1916)

Hi caz Emi ri Şe rif Hü se yin ile İn gil te re’nin Mı sır Va li si

Mac Ma hon ara sın da im za lan mış tır.

Bu na gö re Arap lar İn gi liz des te ği ile ayak la na cak,

İn gi liz ler bu nun kar şı lı ğın da Şe rif Hü se yin’e Bü yük

Ara bis tan Kral lı ğı’nı kur du ra cak tır.

➥ Arap lar is yan et miş tir. An cak İn gi liz ler sö zün de dur ma mış, Şe rif Hü se yin’i sa vaş son ra sın da Kıb-rıs’a sür gü ne gön der miş ler dir.

Sa int-Je an de Ma uri en ne Ant laş ma sı

(19 Ni san 1917)

İn gil te re, Fran sa, Rus ya ve İtal ya ara sın da ol muş tur.

İtal ya’nın Pet rog rat Ant laş ma sı’ndan ra hat sız ol ma sı

üze ri ne Kon ya-Ay dın ve İz mir böl ge si İtal ya’ya ve ril-

miş tir.

Giz li ant laş ma lar la il gi li not lar:

★ Bu ant laş ma lar la Os man lı top rak la rı ka ğıt üze rin-

de pay la şıl dı.

★ 1917 Ka sım’ın da Sov yet Rus ya bu ant laş ma la rı

du yur du ve ta nı ma dı ğı nı ilân et ti.

★ Giz li ant laş ma la ra ilk tep ki Wil son il ke le rin de ye ri-

ni al dı. Dev let le ri açık dip lo ma si ye da vet et ti.

★ Yu na nis tan’ın sa va şa gir me si ve Rus ya’nın

sa vaş tan çe kil me si giz li ant laş ma lar da de ği şik li ğe

ne den ol du.

★ İti laf Dev let le ri giz li amaç la rı nı Mon dros Ateş kes’i

ile uy gu la ma ya koy du lar.

ABD’nin Sa va şa Gir me si ve Sa va şın So na Er me si

★ Al man ya’nın ham mad de te mi ni ama cıy la de ni-

zal tı sa vaş la rı na yö nel me si At las Ok ya nu su’nda

İti laf Dev let le rine ham mad de ta şı yan ABD ti ca ret

ge mi le ri ne sal dır ma sı na ne den ol du.

★ Sa va şın ba şın da ta raf sız lı ğı nı ilân eden ABD’nin

Al man ya’nın tu tu mu ne de niy le 2 Ni san 1917’de

Al man ya’ya sa vaş ilân et me si ne ne den ol du.

İt ti fak Dev let le ri nin Sa va şı Kay bet me si

★ Al man ya’nın de niz le re ha kim ola ma ma sı

★ Avu sur ya-Ma ca ris tan’ın et nik ya pı sı nın par ça lı olu şu.

★ Bul ga ris tan’ın kü çük ve ye ter siz olu şu. Ye ni ku rul-ma sı

★ Os man lı Dev le ti’nin eko no mik ve si lah yö nün den za yıf lı ğı

★ İti laf Dev let le ri ’nin in san, si lah ve lo jis tik des tek yö nün den güç lü olması

★ ABD’nin sa va şa gir me si

WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918)

ABD’nin sa va şa gir me si güç den ge si ni sars sa bi le

sa vaş he nüz bit me miş ti. Bir ta ra fın sa va şı kay bet ti ği ni

ilân et me si ge re ki yor du.

ABD Baş ka nı Wil son;

★ Sa va şın kı sa sü re de bit me si ni sağ la mak

★ Sa vaş so nun da ya pı la cak ant laş ma lar da uyu la-

cak şart la rı be lir le mek

★ Ka lı cı bir dün ya ba rı şı oluş tur mak ama cıy la “14

Nok ta” bil di ri si ya yım la dı.

Bu na gö re;

★ Ye nen dev let ler, ye ni len ler den sa vaş taz mi na tı ve

top rak al ma ya cak tır.

★ Dev let ler ara sı giz li dip lo ma si ya pıl ma ya cak tır.

★ Dün ya ba rı şı için ulus lar ara sı bir ör güt ku ru la cak-

tır. (Ce mi yetiak vam)

★ Her ulus ken di ge le ce ği ne ken di si ka rar ve re cek-

tir. (Self de ter mi nas yon)

★ Ka ra su la rın dı şın da, (sa vaş ta ve ba rış ta) ulus-

larara sı su lar da do la şım ser best ola cak tır.

★ Al sa ce-Lo ren Fran sa’ya bı ra kı la cak tır.

★ Ro man ya, Ka ra dağ, Sır bis tan, Po lon ya ve Rus ya

sı nır la rı ye ni den be lir le ne cek tir.

42


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Os man lı Dev le ti ile il gi li;

★ Bo ğaz lar tüm dün ya ti ca ret ge mi le ri ne açı la cak tır.

★ Os man lı Dev le ti’nde Türk le rin ço ğun luk ta ol du ğu böl ge ler de Türk ha ki mi ye ti ke sin ola rak sağ la na-cak tır.

★ Os man lı ege men li ğin de ya şa yan di ğer ulus lar ken di ge le cek le ri ne ka rar ver me yet ki si ne sa hip tir.

➥ Wilson İlkeleri’nin hükümleri zor durumda olan İttifak Devletlerinin ateşkes imzalamasını kolaylaştırmıştır.

➥ Wilson İlkeleri savaş bi tir me dı şın da ama cı na ula şa ma mış tır. İn gi liz ve Fran sız la rın çı kar la rı na ters düş mek te dir. İş gal le ri giz le mek için “Man da ve Hi ma ye” fik ri ni or ta ya at mış lar dır.

I. Dün ya Sa va şı’ nın Sonun da İm za la nan Ateş kes An laş ma la rı

★ Bul ga ris tan’la (29 Ey lül 1918) Se la nik Ateş ke si

★ Os man lı Dev le ti’yle (30 Ekim 1918) Mon dros Ateş ke si

★ Avus tur ya-Ma ca ris tan’la (3 Ka sım 1918) Vil la Gu isti Ateşkesi

★ Al man ya ile (11 Ka sım 1918) Ret hon des Ateş ke si im za lan mış tır.

I. Dün ya Sa va şı’nı Bi ti ren Ba rış Ant laş ma la rı

★ Pa ris Ba rış Kon fe ran sı (18 Ocak 1919)

Ye nen dev let ler sa va şın bi ti min de ya pı la cak ba rış ant laş ma la rı nın esas la rı nı gö rüş mek üze re bir ara ya gel miş ler dir.

İn gil te re, Fran sa, İtal ya, ABD, Ja pon ya ka tıl mış tır.

Gö rü şü len ko nu lar

★ Av ru pa si ya si ha ri ta sı nın ye ni den be lir len me si

★ Sö mür ge pay la şı mı nın göz den ge çi ril me si

★ Ye ni len dev let le rin pay la şı mı (top rak la rı nın)

★ Al man ya’nın ve di ğer ye ni len dev let le rin güç len-me si nin en gel len me si

★ Dün ya ba rı şı nın ko run ma sı nın na sıl ola ca ğı

★ İz mir ve çev re si nin İtal ya’dan alı na rak Yu na nis-tan’a ve ril me si

➥ I. Dünya Savaşı’nın ga lip dev let le ri kon fe ran-sı yön len dir miş ler dir. Ye ni len dev let le re tas dik et mek ten baş ka ça re kal ma mış tır.

Konfe ran sın so nu cu

★ Al man ya, Bul ga ris tan, Avus tur ya ve Ma ca ris tan’la ya pı la cak ant laş ma lar im za lan dı.

★ Os man lı Dev le ti ile ya pı la cak ant laş ma gün de me gel me si ne rağ men top rak la rı nın pay la şı mın da so run lar çık ma sı ne de niy le ile ri bir ta ri he bı ra kıl dı.

★ İti laf Dev let le ri, Wil son pren sip le ri ne ters düş me-mek için “Man da ve Hi ma ye” fik ri ni ge liş tir di ler.

★ Mil let ler Ce mi ye ti ku rul ma sı ka ra rı alın dı.

★ İz mir ve çev re si İtal ya’dan alı na rak Yu na nis tan’a ve ril di.

➥ İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi ilk görüş ayrılığıdır. İtalya küstürüldü.

Ya pı lan Ant laş ma lar

Brest-Litowsk Barışı (3 Mart 1918)

Bolşevik Rusya ile İttifak Devletleri arasında imzalandı. Ekim devrimi ile iktidara gelen Bolşevikler ülke içinde rejimi yerleştirmek ve Çarlık Rusyası’nın emperyalist politikalarını benimsemediklerini göstermek için imzalamışlardı.

Antlaşmaya göre;

★ Rusya; Litvanya, Polonya ve Estonya toprakların-dan çekilecektir.

★ Litvanya, Estonya ve Polonya’nın geleceğini İttifak Devletleri belirleyecektir.

★ Rusya; Ukrayna’nın bağımsızlığını tanıyacaktır.

★ 1878 Berlin Antlaşması’yla Osmanlı Devleti’nden aldığı Kars, Ardahan ve Batum’u geri verecektir.

Not: Savaştan galip çıkan İtilaf Devletleri bu antlaşmayı tanımamıştır.

Ver sa il les (Ver say) Ant laş ma sı (28 Ha zi ran 1919)

Bu ant laş ma 440 mad de den oluş mak ta dır.

★ Al man ya bü tün de niz aşı rı top rak la rı nı key bet ti.

★ Ağır sa vaş taz mi na tı öde ye cek tir.

★ Al sa ce-Lo ren, Fran sa’ya ve ril di.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

43

★ Avus tur ya ile Si ya si it ti fak kur ma sı ya sak lan dı.

★ Or du ve do nan ma sı da ğı tıl dı.

★ 10 yıl sü re ile Bel çi ka, Fran sa ve İtal ya’nın kö mür ih ti ya cı nı kar şı la ma sı ka ra rı alın dı.

★ Top rak la rı nın bir kıs mı nı Bel çi ka, Da ni mar ka, Lit van ya, Çe kos la vak ya ve Le his tan’a (Po lon ya) ver mek zo run da kal dı.

➥ Ver say Ant laş ma sı’nın ağır şart la rı Al man ya’da Nas yo na lizm’in ge liş me si ne ve II. Dün ya Sa va-şı’nın çık ma sı na ne den ol du.

Sa int Ger ma in (Sen Jer men) (10 Ey lül 1919)

İti laf Dev let le ri bu ant laş ma yı Avus tur ya ile im za la dı-lar.★ Avus tur ya – Ma ca ris tan par ça lan dı.★ Avus tur ya, Ma ca ris tan ve Çe kos lo vak ya adın da

üç dev let ol du.★ Eko no mik ve si ya si kı sıt la ma lar ge ti ril di.★ Zo run lu as ker lik kal dı rıl dı.★ Top rak la rı nın bir kıs mı nı Po lon ya’ya ver mek

zo run da kal dı.★ Çe kos lo vak ya ve Yu gos lav ya’yı ta nı ya cak tır.

Ne ully (Nöy yi) Ant laş ma sı (27 Ka sım 1919)

Bul ga ris tan’la im za lan dı.

★ Gü mül ci ne ve De dea ğaç’ı Yu na nis tan’a ve re cek-tir.

★ Gü ney Dob ru ca’yı Ro man ya’ya bı ra ka cak tır.

★ Ağır sa vaş taz mi na tı öde ye cek tir.

★ Or du sun da sı nır la ma lar ge ti ril di.

★ Ege De ni zi ile bağ lan tı sı ko pa rıl dı.

Tria non (Tri ya non) Ant laş ma sı (04 Ha zi ran 1920)

Avus tur ya’dan ay rı la rak ku ru lan Ma ca ris tan’la im za-lan mış tır.

★ Ma ca ris tan; Ro man ya, Çe kos lo vak ya ve Yu gos-lav ya’ya top rak bı rak mak zo run da kal dı.

★ Avus tur ya ile bir leş me me yi ka bul et ti.

★ Or du su sı nır lan dı rıl dı.

★ Av ru pa Dev let le ri ni ta nı ya cak tır (Ye ni ku rul du ğu için)

Sev res (Sevr) Ant laş ma sı (10 Ağus tos 1920)

En son ra im za la nan ba rış ant laş ma sı dır. Os man lı top rak la rı nın öne min den do la yı pay la şıl ma sı prob lem ol muş tur.24 Ni san 1920’de San Re mo Kon fe ran sı ile 433 mad-de lik bir Sev res Ant laş ma sı or ta ya çık mış tır.Bu ant laş ma yı Os man lı Sal ta nat Şu ra sı im za la ma sı-na rağ men Os man lı Me bu san Mec li si’nin da ğı tıl ma sı ne de niy le mec lis im za la ma mış tır. Bu da antlaşmanın padişah tarafından imzalanmasını engellemiştir.Ayrıca Türk Kurtuluş Savaşı’nın başlaması nedeniyle yürürlüğe sokulmak istenmesine rağmen uygulama alanı bulamamıştır.

★ Bu antlaşmaya geniş bir şekilde ileride dönülecektir.

I. Dünya Savaşı’nın Genel Sonuçları

★ İmparatorluklardan bazıları parçalandı. (Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya - Macaristan İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu)

★ Bazı hanedanlıklar tarihe karıştı.

Rusya : Romanoflar Avusturya : Habsburglar Almanya : Hohanzeler Türkiye : Osmanoğulları

★ Yeni Devletler kuruldu.

Polonya, Yugoslavya, Çekoslovakya

★ Bazı ülkelerde rejimler değişti.

Rusya : Komünizm Almanya : Nazizm İtal ya : Fa şizm Tür ki ye : Cum hu ri yet

★ Dün ya si ya si ha ri ta sı bü yük oran da de ğiş ti.

★ Ce mi yetiak vam ku rul du.

★ Sö mür ge ci lik isim de ğiş ti re rek man da cı lık ol muş tur.

★ 10 mil yonun üze rin de ölü ve ka yıp ya şan dı.

★ De ni zal tı, tank ve kim ya sal si lah lar ilk kez kul la nıl dı.

★ Cep he kav ra mı de ğiş ti ği için “Si vil Sa vun ma Teş-ki la tı” ku rul du.

★ Sa vaş tan en kar lı çı kan dev let İn gil te re ol du.

★ Ant laş ma la rın ağır şart la rı ve sı nır lar çi zi lir ken mil-li yet pren si bi ne dik kat edil me mesi ye ni so run la ra ne den ol du.

★ Dünya barışını korumak için yeni antlaşmalar ve paktlar yapıldı.

44


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Küçük Antant (1921)

Roman ya, Yu gos lav ya ve Çe kos lo vak ya ara sın da im za lan dı. Av ru pa’da böl ge sel ba rı şı ko ru mak amaç-lı dır.

Locarno Antlaşması (1923)

Bel çi ka, Po lon ya, Al man ya, Fran sa, İn gil te re ve Çe kos lo vak ya ara sın da ya pıl dı.

Av ru pa’da ye ni olu şan du rum kar şı sın da bir bir le ri nin sı nır la rı na sal dır ma ya cak lar dı. Sal dı rı olur sa di ğer le ri dur du ra cak tı.

Kellogg Paktı (1928)

Fransa ve ABD arasında imzalandı. Devletler arası sorunlara barışcıl çözümü amaçlıyordu. Daha sonra Belçika, Polonya ve Çekoslovakya’da katıldı.

MONDROS MÜTAREKESİ (ATEŞKESİ)ve CEMİYETLER

Mondros Ateşkes Anlaşması (30 EKİM 1918)

I. Dünya Savaşı Osman lı Dev le ti ile bağ laş tı ğı Bağ-laş ma Dev let le ri nin ye nil gi siy le so na er di. Ta lat Pa şa is ti fa et ti. Sad ra zam’ın is ti fa sı ile İt ti hat ve Te rak ki yö ne ti mi yö ne tim den çe kil di.

8 Ekim 1918’de ye ni hü kü met Ah met İz zet baş kan-lı ğın da ku rul du. Hü kü met, Anlaş ma Dev let le rin den Wil son İl ke le ri doğ rul tu sun da ateş kes an laş ma sı is te di. Bah ri ye Na zı rı Ra uf Bey (Or bay) baş kan lı ğın-da ki he yet 24 Ekim 1918’de Lim ni Ada sı ’nın Mon dros Li ma nı’na git ti. Burada demirli olan bir İngiliz Savaş gemisinde görüşmeler başladı. Anlaşma Devletlerini İngiliz Amiral Caltrope temsil ediyordu. 4 gün süren müzakereler sonunda Amiral’in dikte ettirdiği şartlar kabul edildi. 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkesi imzalandı.

Bu anlaşmanın ana koşulları şöyledir.

★ Boğazlar açılacak, bu bölgedeki kaleler (istihkam-lar) Anlaş ma Dev let le ri ne tes lim edi le cek.

★ An laş ma Dev let le ri gü ven lik le ri nin teh li ke li ol du-ğu nu dü şün dük le ri yer le ri iş gal ede bi le cek (7. mad de)

★ Vi la yetisitte (Al tı Vi la yet; Van, Bit lis, Er zu rum, Di yar ba kır, Ela zığ ve Si vas)’de bir ka rı şık lık çı kar-sa An laş ma Dev let le ri bu ra la rı iş gal ede bi le cek (24. mad de)

★ Tüm haberleşme istasyonları (Telsiz, telgraf ve kablo) Anlaşma Devletlerinin kontrolüne verilecek

★ Osmanlı ordusu terhis edilecek. Sadece sınırların korunması ve iç güvenliğin sağlanması için az sayıda Jandarma birliği bulundurabilinecek

★ Do nan ma ve or du cep ha ne le ri An laş ma Dev let le-ri ne tes lim edi le cek

★ İran ve Kafkasya’ya giren Türk orduları geri çeki-lecek

★ Trablusgarp ve Bingazi’de Türk subayları İtalyan garnizonlarına, Hicaz, Suriye ve Irak’ta bulunan askeri birlikler İtilaf Devletlerine teslim olacak

★ Osmanlı Devleti, Almanya ve Avusturya ile bütün ilişkilerini kesecek, Alman ve Avusturya uyruklu asker ve sivil memurları sınırdışı edecek

★ Osmanlı liman ve tersaneleri İtilaf Devletlerinin kullanımına tama men açı la cak

★ Ül ke nin ih ti yaç la rı kar şı lan dık tan son ra ge ri ka lan kö mür, akar ya kıt ve de niz ge reç le ri dı şa rı ih raç edil me ye cek ve İti laf Dev let le ri bu mad de le ri Tür-ki ye’den kar şı la ya cak

★ To ros tü nel le ri, de mir yol la rı ve de niz iş let me le ri İti laf Dev let le ri nin de ne ti mi ne bı ra kı la cak

★ Os man lı Dev le ti’nin elin de ki tüm sa vaş suç lu la rı (Er me ni ler da hil) ser best bı ra kı la cak. Bu na kar şın Türk tut sak lar ser best bı ra kıl ma ya cak

Mon dros Ateş ke si’nin yo rum la rı

★ Bo ğaz la rın açıl ma sı ve is tih kam la rın dev ri ile Os man lı Dev le ti’nin si ya si var lı ğı ve İs tan bul teh-dit al tı na gir miş tir.

★ Ana do lu ve Ru me li top rak la rı nın bağ lan tı sı ke sil-miş tir.

★ 7. mad de ateş ke sin en teh li ke li mad de si dir. Ya pa-cak la rı iş gal le re ze min ha zır la yı cı ni te lik te dir. Bu mad de ye da ya na rak iş gal le re baş la mış lar dır.

★ Er me ni le re ve ril me si dü şü nü len al tı vi la yet Er me-ni le rin iş ta hı nı ka bart mış ve böl ge de kat li am la ra ne den ol muş tur.

24. madde’nin İngilizce metninde Six Ermenian Vilayetes olarak yer al mış tır.

★ Eko no mi ve ha ber leş me mad de le riy le Os man lı Dev le ti’nin eko no mik ba ğım sız lı ğı en gel len mek is ten miş tir. Böy le ce ken di le ri ne ba ğım lı ol ma sı nı dü şün müş ler dir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

45

★ Ha ber leş me hat la rı nı ele ge çe re rek ken di le ri ne kar şı olu şa bi le cek olu şum la rı en gel le me ye ça lış-mış lar dır.

★ Askeri birliklerin ter hi si ve si lah la ra el ko nul ma sıy-la Os man lı Dev le ti sa vun ma sız du ru ma dü şü rül-müş tür.

➥ Ateşkes An laş ma sı, ba rış ant laş ma sı ya pı lın-ca ya ka dar si lah la rın sus ma sı dır. Sa va şı fii len so na er di rir.

➥ Mon dros Ateş ke si, Os man lı Dev le ti’nin ka yıt-sız şart sız tes lim ol du ğu ant laş ma dır. Mon dros’a ilk tep ki ler Ana do lu ve Ru me li’de Mü da faihu kuk Ce mi yet le ri ku ru la rak gös te ril miş tir.

Mondros Ateşkesi’nin Uygulanması ve İşgallerin Başlaması

Mondros Ateşkes Anlaşma sı’nın met ni iş gal le rin baş-la ya ca ğı nı gös ter mek tey di. Bu ne den le Ah met İz zet Pa şa, anı la rın da Ra uf Bey baş kan lı ğın da ki he ye tin son ana ka dar di ren di ği ni an cak iş gal güç le ri nin ge ri adım at ma ya ca ğın yaz mak ta dır.

Özel lik le müt te fik ler 7.mad de yi iş le te rek ül ke nin pay-la şıl ma sı nı sağ la ma ya ça lış mış lar dır. Çün kü I.Dün ya Sa va şı yıl la rın da ki giz li ant laş ma lar la Os man lı top-rak la rı nı pay laş mış lar dı.

Anlaş ma nın im za lan ma sı üze ri ne İt ti hat ve Te rak ki Par ti si’nin ile ri ge len le ri (En ver Pa şa, Ta lat Pa şa ve Ce mal Pa şa) yurt dı şı na kaç tı lar.

Os man lı or du su 400.000 ki şi den 50.000’e in di ril di. Böy le ce sa vun ma gü cü ta ma men yok edil di.

İş gal ler Baş lı yor.

İn gil te re; 3 Ka sım 1918’de Mu sul’u iş gal et ti . (ilk iş gal edi len yer), İs ken de run, Ur fa, An tep, Ma raş, Kars, Ba tum’u iş gal et ti . Sam sun, Mer zi fon, Es ki şe-hir, Af yon’a as ker sevk et ti .

➥ Pa ris Ba rış Kon fe ran sı’nda Ur fa, An tep ve Ma raş böl ge si Fran sız la ra bı ra kıl mış tır.

➥ Kars ve Ba tum’un iş ga liy le İn gi liz ler Er me ni Dev le ti’nin ku rul ma sı nı amaç la mış tır.

Fran sa; Ada na, Mer sin (Mi sis) Ha tay Dört yol ve Af yon İs tas yo nu’nu iş gal et ti .

İtal ya; İtal yan lar ön ce pa sif kal dı lar. An cak Yu na-nis tan’ın le hi ne ge liş me le rin ya şan ma sı ha re ke te geç me si ne ne den ol du. An tal ya, Bod rum, Mar ma ris, Ku şa da sı, Fet hi ye’yi iş gal et ti . Ay rı ca Kon ya ve Ak şe-hir’e as ke ri bir lik yol la dı .

Yu na nis tan; Uzun köp rü ve Ha dım köy tren yol la rı nı iş gal et ti .

Er me ni ler; 18 Ka sım 1918’de Lord Cur zon’un “Kürt, Arap, Er me ni, Rum ve Ya hu di le rin Türk ege men li ğin-den kur ta rı la ca ğın dan söz et me si” Er me ni le ri ha re-ke te ge çir di.

Er me ni İn ti kam Alay la rı, Do ğu Ana do lu’da Müs lü man hal ka bas kı ve zu lüm le ri ni ar tır dı.

Ay rı ca, Ko zan, Ada na, Mer sin ve Os ma ni ye’ye gi ren Fran sız bir lik le ri ne ka tıl dı lar ve on la ra ye rel des tek sağ la dı lar.

İZMİR’İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919)

Yu na nis tan 1829 Edir ne Ant laş ma sı’yla ba ğım sız lı-ğı nı el de et miş ti. Ku rul du ğu an dan iti ba ren “Bü yük Yu na nis tan’ı” kur ma yı amaç la mış lar dı. Bü yük dev let-le rin des tek le ri ile top rak la rı nı sü rek li ge niş le ti yor lar dı.

İn gil te re sö mür ge yol la rın da ken di si ni des tek le ye cek bir dev let he def le miş ti.

Güç lü İtal ya ye ri ne za yıf Yu na nis tan’ı ter cih et miş ti. Pa ris Ba rış Kon fe ran sı’nda İz mir ve çev re si İtal ya ye ri ne Yu na nis tan’a bı ra kıl mış tı.

İn gi liz, Fran sız, ABD des tek li Yu nan sa vaş ge mi le ri İz mir Li ma nı’na çık tı lar. Ami ral Calt rope 14 Ma yıs 1915’de 17.Ko lor du ko mu ta nı Ali Na dir Pa şa’ya “Mon dros Mü ta re ke si’nin 7. mad de si ge re ğin ce İz mir’de ki Rum la rı ko ru ma ba ha ne siy le “İz mir’in iş gal edi le ce ği ni ve İs tan bul Hü kü me ti’nin bun dan ha be ri-nin ol du ğu nu bil dir di.”

İz mir Va li si İz zet Pa şa ve Ali Na dir Pa şa bir yan-dan şeh rin iş gal ha ber le ri ni ya lan lar ken di ğer ta raf-tan iş ga lin Yu nan lı lar ta ra fın dan ya pıl ma sı nın yan lış ol du ğu nu İn gi liz ler ta ra fın dan iş gal edil me si nin doğ-ru ol du ğu nu İn gi liz Hü kü me ti’ne bil dir miş tir. An cak so nuç alı na ma mış tır.

İz mir’de ki Rum ve Le van ten le rin çıl gın te za hü rat la rıy-la Yu nan kuv vet le ri 15 Ma yıs 1919’da İz mir’i iş ga le baş la mış lar dır.

46


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

İzmir’in işgalinin sonuçları

★ Ba tı Cep he si’nde iş ga le ilk tep ki Ga ze te ci Ha san Tah sin’in Yu nan as ker le ri ne aç tı ğı ateş le baş la-dı.

★ Böl ge de Yu nan lı la ra kar şı si lah lı di re niş baş-la dı ve Reddiil hak Ce mi ye ti’nin ça lış ma la rı ile Ku vayımil li ye ha re ket le ri baş la dı.

★ İz mir’de kıs men de ol sa di re niş gös te ril di. Bu nun üze ri ne Yu nan as ker le ri sa vun ma sız hal ka ve kar şı koy ma ma em ri al mış olan me mur ve as ker le re kar-şı kat lia ma gi riş ti ler. İki gün de birçok Türk öl dü rül dü.

★ Ana do lu’nun çe şit li kent le rin de Yu nan iş ga li ne kar şı pro tes to ve mi ting ler dü zen len di. Bu da hal-kın bi linç len me si ne ne den ol du.

★ İs tan bul Hü kü me ti böl ge de ki kat li am lar dan do la yı bir ko mis yon ku rul ma sı nı il gi li dev let ler den ta lep et ti.

★ İz mir’in iş ga li üze ri ne ve İs tan bul Hü kü me ti’nin ta lep le ri ni de gö zö nü ne alan ABD, İn gil te re, Fran-sa ve İtal ya ge ne ral le rin den olu şan ve baş kan-lı ğı nı ABD’li Ami ral Bris tol’ün oluş tur du ğu bir ko mis yon ra por ha zır la dı.

★ Ko mis yo nun gön de ril me si nin asıl ama cı ise, Yu nan kat li am la rı nın Av ru pa ka mu oyun da Türk ler le hin de ka naa tin oluş ma sı ve böl ge de ABD ve Av ru pa lı dev let le rin ti ca ri çı kar la rı nın za rar gör me si dir.

İşgal ci ye Sı kı lan Kur şun Ha san Tah sin

15 Ma yıs 1919 Per şem be gü nü, iş gal ci Yu nan or du su-na ilk kur şu nu atan Ha san Tah sin, 1888’de Se la nik’te doğ du. Ger çek adı Os man Nev res’ti. Mus ta fa Ke mal’in de oku du ğu Şem si Efen di oku lun dan son ra, yi ne Se la-nik’te ki Fey zi ye Mek te bi’ne git ti, 1909-1914 yıl la rı ara-sın da Pa ris’e gi de rek Sor bonn ne’da “si ya set bi lim le ri” eği ti mi gör me ye baş la dı. Bu ra da Bel çi ka lı sos ya list Emi le Van der vel de’nin kon fe rans la rı nın dik kat li iz le yi-ci siy di. İs tan bul’a dö nün ce İt ti hat ve Te rak ki hü kü me ti ile ça lış tı. Da ha son ra la rı ku ru lan Teş ki latımah su sa’da gö rev al dı. Bal kan ül ke le ri ni, Tür ki ye aley hi ne kış kırt tı-ğı öne sü rü len Bux ton kar deş le re sui kast işi ni üst len di. Ha san Tah sin adı nı ilk kez bu gö rev len dir me de kul la-na cak ve son ra ki ya şa mın da be nim se ye cek ti.İz mir’in iş gal ka ra rı, 13 Ma yıs’ta Yu nan Or du su ta ra fın-dan uy gu la ma ya ge çi ril di. 14 Ma yıs’ta İz mir Va li si İz zet Bey ile 17. Ko lor du Ku man da nı Ali Na dir Pa şa’ya iş gal no ta sı ve ril di. Bu no ta dan son ra İz mir’de çe şit li ce mi-yet le rin il hak hak kın da hal kı bil gi len dir me ve ha re ke te ge çir mek için yap tı ğı ça lış ma la rın kar şı lı ğı nı bu la ma ya-ca ğı dü şün ce siy le, tek ba şı na da ol sa di ren me ka ra rı nı al mış tı. Hasan Tahsin

Amiral Bristol Raporu (11 Ekim 1919)

★ Yunan iddiaları gerçeksizdir. (Türkler Rumları katletmemiştir.

★ Mütareke’den sonra İzmir ve çevresinde Hristiyan halkın güvenliği tehlikeye düşmemiştir.

★ İşgalden sonra bölgedeki katliamlardan Yunanlılar sorumludur.

★ İzmir ve çevresinin milliyetler prensibine göre Yunanistan’a ilhakı söz konusu olamaz. Bölgede Türk nüfusu ekseriyettedir. (Çoğunluktadır.)

★ Yunan askerleri derhal geri çekilmeli ve yerine İtilah Devletleri kuvvetleri yerleştirilmelidir.

MİLLİ VARLIĞA YARARLI CEMİYETLERAmaçları

★ İşgal güçlerine ve azın lık la rın ba ğım sız lık ça ba la-rı na kar şı böl ge le ri ni sa vun mak.

★ İs tan bul Hü kü me ti’nin ka yıt sız lı ğı kar şı sın da böl-ge sel si lah lı mü ca de le yi baş lat mak.

★ Hak la rı nı ba sın, ya yın yo luy la dün ya ve ül ke ka mu oyu na du yur mak

★ Hal kın bi linç len me si ni sağ la mak.

Trakya Paşaeli CemiyetiEdir ne’de ku rul muş tur. Os man lı Dev le ti’nin yı kıl ma sı ha lin de Doğu ve Ba tı Trak ya’da Müs lü man ve Türk hal kı nın hak la rı nı ko ru mak te mel ama cı dır. Rum la rın ya pa cak la rı taş kın lık lar kar şı sın da ge re kir se si lah lı mü ca de le ye gir me yi il ke edin miş ler dir. Bu ce mi yet Edir ne ve Lü le bur gaz Kon gre le ri ni dü zen-le miş tir. Si vas Kon gre si’nden son ra Ana do lu ve Ru me li Mu da fa aihu kuk Ce mi yet le ri’ne ka tıl mış tır.Bu ce mi yet Rum la rın kur du ğu Mav ri Mi ra Ce mi ye-ti’nin bö lü cü fa ali yet le ri ni de en gel le me ye ça lış mış tır.

İz mir Mu da faihu kukumil li ye Ce mi ye ti

1 Ara lık 1918’de 17.Ko lor du Ko mu ta nı Nu red din Pa şa’nın des te ğiy le ku rul muş tur. Ama cı İz mir ve çev-re si nin Yu na nis tan’a ve ril me si ni en gel le mek tir.

İz mir’in Türk ol du ğu nu dün ya ka mu oyu na du yur mak için ba sın ve ya yın ça lış ma la rı yap mış tır.

Böl ge sel di re niş ya pan la ra si lah ve cep ha ne sağ la-mış tır. Ala şe hir Kon gre si’nin top lan ma sı na yar dım-cı ol muş ve da ha son ra ça lış ma la rı nı İs tan bul’dan yü rüt müş tür.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

47

Reddiil hak Ce mi ye ti

İz mir’in iş ga lin den bir gün ön ce 14 Ma yıs 1919’da ku rul muş tur. İlk adı M üda faiva tan Ce mi ye ti’dir.

Bu ce mi yet Ba lı ke sir ve Ala şe hir Kon gre le ri nin top-lan ma sı nı sağ la mış tır. Bu kon gre ler den son ra adı Ha re ketimil li ye ol muş tur.

Yu nan lı la ra kar şı Ba tı Cep he si’nin ku rul ma sı sağ lan-mış tır.

Şark Vilayetleri(Doğu Anadolu Mudafaihukuk Cemiyeti)

Bu ce mi yet 4 Ara lık 1918’de İs tan bul mer kez li ku rul-muş tur. Ama cı Do ğu il le ri hal kı nın si ya si, sos yal, di ni, hu ku ki hak la rı nı sa vun mak tır.

Ay rı ca Do ğu il le rin de bir Er me ni Dev le ti’nin ku rul ma-sı nı en gel le mek için ça lış ma lar yap mış tır.

Bir müd det son ra Er zu rum ve Ela zığ’da şu be ler aç mış tır.

Böl ge de Er me ni le rin ço ğun lu ğu ele ge çir me si ni ön le-mek için,

★ Müs lü man halk bu lun du ğu yer le ri terk et me ye cek-tir.

★ Eko no mi, bi lim ve di ni yön den ör güt le ni le cek tir.

★ Basın ve yayın yoluyla propaganda yapılacaktır. “Le Pays” adıyla Fransızca bir gazete çıkarıldı.

➥ Trabzon Muhafazaihukukumilliye Cemiyeti ile işbirliği yaparak Erzurum Kongresi’ni topladı.

Trabzon Muhafazaihukukumilliye Cemiyeti

12 Şubat 1919’da Trabzon merkezli kurulmuştur. Amacı Karadeniz’de faaliyet gösteren Pontus Rum Cemiyeti’nin amaçlarını engellemektir. Yani Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde kaldırılan Pontus Rum Devleti’nin yeniden kurulmasını sağlamaya çalışan Rumlara engel olmaktır.

Kilikyalılar Cemiyeti

21 Aralık 1918’de Ali Fu at Pa şa’nın gi ri şi miy le İs tan-bul’da ku rul muş tur. Ama cı Çu ku ro va Böl ge si nin Fran-sız iş ga lin den kur ta rıl ma sı ve Er me ni le rin es ki Ki lik ya Dev le tini ye ni den kur ma ça ba la rı nın en gel len me si dir.

Milli Kongre Cemiyeti

29 Kasım 1918’de İstanbul’da Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti üyeleri tarafından kurulmuştur.

Amacı, basın–yayın yoluyla Türkler hakkında yapılan haksız propagandalara cevap vermektir.

Fransızca eserler yayınlayarak Ermeni zulümlerini vesikalarla duyurmuşlardır.

➥ Si vas Kon gre si’ne ka dar ba ğım sız ve böl ge sel ha re ket eden ce mi yet ler bir leş ti ril miş tir. Böy le ce Mil li Mü ca de le “Ana do lu ve Ru me li Mü da faihu kuk Ce mi ye ti” adıy la tek ça tı al tın da bir leş ti ril miş tir.

MİLLİ VARLIĞA ZARARLI CEMİYETLERTürk ve Müslümanların Kurduğu Cemiyetler

Hürriyet ve İtilâf Fırkası

1911’de İt ti hat ve Te rak ki Par ti si’ne kar şı ku rul muş-tur. Bu dö ne min en bü yük mu ha le fet par ti si dir.

Mil li Mü ca de le’ nin kar şı sın da yer al mış tır ve TBMM’ye kar şı çı kan iç is yan la rı des tek le miş tir.

Man da ve hi ma ye nin en iyi çö züm ol du ğu nu dü şün-müş tür.

Sulh ve Se la me ti Os ma ni ye Fır ka sı

Bu ce miyet va ta nın kur tu lu şu nu ha li fe ve pa di şa ha bağ lı olma ve emir le ri nin sı kı sı kı ya ya pıl ma sı na bağ-la mış tır.

İs tan bul Hü kü me ti, Hür ri yet ve İti laf Fır ka sıy la be ra-ber ça lış mış tır.

İs lâm Teâ li Ce mi ye ti(İslâ mi ye tin Yü cel til me si Ce mi ye ti)

İs tan bul’da med re se men sup la rı ta ra fın dan 1919’da ku rul muş tur.

Din ve şe ri at dev le ti ta raf tar la rı dır. Amaç la rı ha li fe lik ve sal ta na tın kur ta rıl ma sı için İs lâm üm me ti nin bir leş-me si ni sağ la mak tır.

Mil li mü ca de le nin kar şı sın da ye ral mış tır. Kon ya ve yö re sin de aç tı ğı şu be ler le Kon ya’da çı kan iç ayak lan-ma la rı kış kırt mış tır.

Kürt Teâ li Ce mi ye ti

Wil son İl ke le ri’nden ya rar la na rak İn gi liz le rin des te ği ile do ğu il le rin de bir Kürt dev le ti kur mak ama cıy la ku rul muş tur.

48


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Ku ru cu su Sey yid Ab dul ka dir’dir. Böl ge hal kı faz la iti-bar et me miş ve ta ban bu la ma mış tır.

İngiliz Muhipler Cemiyeti

20 Mayıs 1919’da İstanbul’da kurulmuştur.

Ku ru cu la rı ara sın da dev rin ile ri ge len le ri (Pa di şah Vah det tin ve Da mat Fe rit Pa şa) var dır.

Ku ru cu su ise Mol la Sa it’tir. (1919) Amaç la rı, İn gi-liz le rin dost lu ğu nu ka za na rak ha li fe lik ve sal ta na tı kur tar mak tır.

➥ Mol la Sa it’ten Mus ta fa Ke mal Ata türk, Nu tuk’ta bah set mek te dir.

Wilson Prensipleri Cemiyeti

4 Ocak 1919’da kurulmuştur. Amerikan mandası altına girerek devletin hayatiyetinin devam edeceğini düşünen birçok aydın tarafından kurulmuştur. Erzurum ve Sivas kongrelerinde Manda ve Himaye’yi savunmuşlardır.

Kurtuluşu yanlış yerde aramışlardır.

AZINLIKLARIN KURDUĞU CEMİYETLER

★ Ana do lu’da ki Rum, Er me ni ve Ya hu di azın lık lar ta ra fın dan ku rul muş tur.

★ Mon dros Ateş ke si ve Wil son Pren sip le ri ’ne da ya lı ba ğım sız lık ya da baş ka dev let le re il ha kı sa vun-muş lar dır.

★ İş gal güç le ri ta ra fın dan kış kır tıl mış ve des tek len-miş ler dir.

İş gal le rin ko lay laş tı rıl ma sı için iş gal güç le ri ne des tek ol muş lar dır.

Mavri Mira Cemiyeti

1919’da Fener Rum Patrikhanesi’ne bağlı olarak İstanbul’da kurulmuştur. Amacı; Trakya, İstanbul, Orta ve Batı Anadolu’da büyük Helen Devleti’ni yeniden oluşturmaktır.

★ Yunan Kızılhaçı

★ Göçmenler Cemiyeti

★ Rum İzcilik Kuruluşu

yan kollarıdır. Anadolu’daki birçok kilise ve azınlık okulunu üst olarak kullanmışlardır.

Pontus Rum Cemiyeti

1904 tarihinde Merzifon Amerikan Ko le ji öğ ret men ve öğ ren ci le ri ta ra fın dan ku rul muş tur.

1908’de Mu da faimeş ru te adın da bir ih ti lal ör gü tü kur-du lar.

Bir baş ka Rum ce mi ye ti olan Mu kad des Ana do lu Rum ce mi ye tiy le dir sek te ma sı ha lin de ça lış mış lar dır.

Böl ge de asa yiş siz li ğe ne den ol muş lar dır. Bun da ki amaç la rı ise iş gal güç le ri nin böl ge yi iş gal et me si ni sağ la mak is te me le ri dir.

Ger çek amaç la rı, Sam sun mer kez li Do ğu Ka ra de niz Böl ge si’n de bir Pon tus Rum Dev le ti kur mak tır.

➥ Ka ra de niz Böl ge si’n de 40 ka dar Rum çe te si fa ali yet için dey di. Bu gün de Ka ra de niz Böl ge si’n-de Yu na nis tan des tek li pro pa gan da ve aji tas yon fa ali yet le ri ni giz li ce sür dür mek te dir ler.

Pontus Sorunu

Karadeniz Bölgesi’nde (Batum’dan İnebolu’ya kadar) bir Pontus Rum Devleti kurmak için 1904 yılında Merzifon Amerikan Koleji’nin öğretmen ve öğrencileri bir cemiyet kurmuşlardır. Bu cemiyet Pontus Rum Cemiyeti’dir.

Pontus Rum Cemiyeti I. Dünya Savaşı öncesinde İtilaf Devletlerini oluşturacak bazı devletlerle iş birliği yaparak Osmanlı Devleti’nin parçalanması durumunda bölgede bir devlet kurmak istemişlerdir. I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Osmanlı vatandaşı olan Rumlar sefer-berlik çağrılarına katılmayarak bölgede kendi silahlı güçlerini oluşturmaya çalışmışlardır.

Pontus Çeteleri;

• Cephe gerisinde korumasız kalan Türklere saldırmak

• Yunanistan, Ermenistan ve Rusya adına casusluk faaliyetlerinde bulunmak

• Bölgede asayişsizlik çıkartarak bölgedeki Müslüman ahaliyi göçe zorlamak

• İtilaf Devletlerinin işgallerini kolaylaştırmak• Osmanlı Devleti’ni acze düşürerek halkın devlete

güvenini sarsmak gibi faaliyetlerde bulunmuşlardır.

Pontus çetelerinin bu faaliyetleri ve silahlı saldırılarına karşı savaş durumunda olan Osmanlı Devleti ancak jan-darma güçleriyle karşı koyabilme durumunda kalmıştır. Bu karşı koymanın yetersizliği Pontus çetelerinin birçok insanı öldürmesi ve göçmesine neden olmuştur.

Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilali’nin çıkması Rumların büyük bir destekçisini kaybetmesine neden olmuştur. Çünkü Rusya savaştan çekilmiştir. Osmanlı Hükümeti bölgede denetimi ele geçirmiştir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

49

Mondros Ateşkes Anlaşması’na kadar faaliyetlerini gizli yürüten Rum çeteleri, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkması üzerine faaliyetlerini yeniden hızlandırmışlardır.

Rumlar, İtilaf Devletlerinden aldıkları yardımlarla yeniden katliamlara başlamış ve bir yandan da Avrupa kamuoyunda mağdur görülerek İtilaf Devletlerinin Mondros Ateşkesi’nin 7. maddesini işleterek böl-geyi işgal etmesine zemin oluşturmaya çalışmıştır. Yunanistan destekli dünya kamuoyunu yanıltma proje-si Paris Barış Konferansı’nda gündeme getirilmiş ve bölgede Rum nüfusun fazla olduğu iddia edilmiştir. İngiltere her zaman Yunan tezlerini desteklemiştir.

Kurtuluş Savaşı’nın başlaması ayrılıkçı Pontus çetel-erinin faaliyetlerini iyice artırmasına neden oldu. Çünkü doğal müttefik ve hamileri olan Yunanlıların Batı Anadolu’da başarı sağlaması ve ileride birlikte hareket etmekti.

TBMM Hükümeti ayrılıkçı Pontus çetelerinin etkisini kırmak, yağma, ırza tecavüz ve cana kıymalarını önle-mek için askeri tedbirler almaya çalıştı. Bu çerçevede 9 Aralık 1920’de Nurettin Paşa’nın komuta ettiği merkez ordusu yoğun bir mücadeleye girdi. Ayrıca idari, adli ve hukuki önlemler alındı.

Alınan önlemler şunlardır:

• Doğu Karadeniz kıyısındaki Rum köyleri boşaltıldı.

• Rumların elindeki silahlar toplatıldı.

• Çetelere maddi-manevi destek veren Ortodoks din adamlarının bir kısmı sınır dışı edildi. Bir kısmı da İstiklal Mahkemeleri’nde yargılandı.

• Bazı Rumlar ülkenin güvenli olan iç bölgelerine kaydırıldı.

TBMM’nin ve ordunun Kurtuluş Savaşı’nı kazanması ve Yunanlıların Batı Anadolu’dan atılması sonucu Lozan Antlaşması imzalandı.

Antlaşma gereği İstanbul dışındaki Rumlar ve Batı Trakya dışındaki Türklerin yer değiştirilmesi kararı alındı. 1930 yılında Nüfus Mübadelesi’nin tam olarak uygulanmasıyla bu sorun çözülmüştür.

Yunanistan ve bazı devletler bölgede bir Rum soykırımı yapıldığı iddiasındadır. Oysaki BM’nin 9 Aralık 1948’de kabul ettiği “Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına” dair sözleşme şöyle demektedir: “Tamamen ya da kısmen yok edilmek istenen ulusal, etnik, ırksal ya da dinsel bir grup üyelerinin fiziki ya da ruhsal bütünlüğüne ya da temel haklarına zarar veren her türlü eylem soykırım kabul edilir.” Buna göre Rumların göçü bir soykırım değildir. Yunanistan ile karşılıklı yapılan bir yer değiştirmedir. Öyle kabul edil-irse Türklerin tüm Yunanistan topraklarından göçü de bir soykırım olmalıdır.

Et nikieter ya Ce mi ye ti

1804’de Ati na’da Fi likiete ri a adıy la ku rul muş tur. 1829’da Yu na nis tan’in ba ğım sız lı ğı nı el de et me siy-le ka pan ma mış “Me go la İde a” “Bü yük Yu na nis tan” ha ya li ni de vam et tir miş tir. Sa de ce isim de ği şik li ği ne git miş tir.

Ba tı Ana do lu’nun, İs tan bul’un Yu na nis tan’a ka tıl ma-sı nı sağ la ma yı amaç la mış tır.

Ay rı ca Mav ri Mi ra ve Pon tus Ce mi yet le ri ni de des-tek le miş tir.

Hın çak ve Taş nak Ce mi ye ti

Bu ce mi yet le rin te mel ama cı Mon dros Ateş kesine ve Wil son Pren sip le ri ne da ya na rak Ka ra de niz ve Ak de-niz’e çı kı şı olan bir Er me ni Dev le ti’ ni kur mak tır. Bu ama ca ulaş mak için her yo lu de ne miş ler dir.

1890’da Tif lis’te ku ru lan Taş nak Ce mi ye ti ile 1918’de Er me ni Pat ri ği Ze van Efen di’nin Ce nev re’de kur du ğu Hın çak Ce mi ye ti, bir leş ti. Pon tus çu la rın da des te ği ile Do ğu Ka ra de niz, Çu ku ro va Böl ge si ve Do ğu Ana do-lu’da çe şit li kat li am la ra gi riş ti ler.

Ada na’da ku ru lan Er me ni İn ti kam alay la rı ise Çu ku-ro va ve Gü ney do ğu’da ba zı yer le rin Fran sız iş ga li ne gir me si ne yar dım cı ol du lar.

Er me ni çe te le ri bir çok ma sum Türk ve Kürt’ü öl dür-dü. Ca mi le ri ate şe ver di ler. Ka dın ve kız la ra te ca vüz et ti ler.

Al yans İs ra i lit ve Ma ca bi Ce mi yet le ri

İs tan bul’da Ya hu di ler ta ra fın dan ku ru lan Al yans (Genç lik) teş ki la tı da ha son ra Ma ca bi teş ki la tıy la bir-leş ti.

Fi lis tin’de bir dev let kur mak amaç la rı nın ya nın da Os man lı top rak la rı üze rin de ya şa yan Ya hu di le rin ti ca ri, di ni, kül tü rel ve si ya si im kan ve ay rı ca lık la rı-nı ko ru ma ya ça lış tı lar. İz mir’in iş ga li sı ra sın da yer li Rum lar la be ra ber Yu nan iş ga li ni des tek le di ler.

50


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Ana do lu Ka dın la rı Mü da fa aiva tan Ce mi ye ti

Türk ka dın la rı nın Mil li Mü ca de le’ye bü yük ka rar lı lık la ka tı lı şı nı gös te ren en önem li olay, mer ke zi Si vas’ta ol mak üze re “Ana do lu Ka dın la rı Mü da fa aiva tan Ce mi-ye ti”nin ku ru lu şuy du. Si vas Va li si Re şit Pa şa’nın eşi Me lek Re şit Ha nım ve ar ka daş la rı ta ra fın dan res men, 9 Ara lık 1919’da Si vas’ta ku ru lan der nek, kı sa sü re de Ana do lu’nun muh te lif şe hir le rin de mer keze bağ lı bir çok şu be aç mış tı. Düş man iş gal le ri ni bü yük bir has sa si yet ve dik kat le iz le ye rek, İti laf Dev let le ri ve İs tan bul Hü kü-me ti’ne kar şı za man za man pro tes to na me ler ya yım-la yan, mil li or du ya pa ra ve mal yar dı mı kam pan ya la rı açan, Mil li Mü ca de le için Ana do lu’ya ge çen le re kut-la ma me saj la rı gön de ren bu ku ru luş, Kur tu luş Sa va şı bo yun ca bü yük hiz met ler gör müş, sü rek li ir ti bat ha lin de ol duk la rı Mus ta fa Ke mal’in bü yük tak di ri ni ka zan mış tır. “Harp te en zi ya de fe la ket çe ken biz za val lı Ana do lu ka dın la rı yız. Beş se ne dir bu har be ev lat la rı mı zı, ko ca la-rı mı zı, kar deş le ri mi zi mem le ke tin mü da faa sı için ver dik. Ken di miz top rak kaz dık, öküz le rin ye rin de sa ban çek tik. San heiharp te sır tı mız da as ke ri mi ze er za kı nı ta şı dık, taş ta şı dık. O efen di le rin ha nım la rı gi bi pa şa ba ba la-rı mı zdan ka lan Bü yü ka da’da ki köşk le ri miz de, Şiş li’de-ki ko nak la rı mız da zevç le ri miz le bol bol, ko lay ko lay ka zan dık la rı pa ra lar la tu va let ler ya pa rak oto mo bil ler de gez mi yo ruz.

Ver di ği miz kur ban la ra göz ya şı dö kü yo ruz. On la rın ru hu-nu şad et mek için, eli miz de ka lan bu mü ba rek top rak-la rın mü da faa sı yo lun da er kek le ri miz le be ra ber fe dayı ca na az met tik.

TÜRK KURTULUŞ SAVAŞI’NA HAZIRLIK DÖNEMİ

MUS TA FA KE MAL’İN SAM SU NA ÇI KI ŞI VE

MİL Lİ Bİ LİN CİN UYAN MA SI

Mus ta fa Ke mal, Mon dros Ateş kes An laş ma sı’nın im za lan dı ğı sı ra da 7. Or du ko mu ta nı ola rak Su ri ye’de bu lu nu yor du. 31 Ekim’de Yıl dı rım Or du la rı Grup Ko mu tan lı ğı’na atan mış tı. An cak O’da ateş kes ten son ra di ğer ko mu tan lar gi bi İs tan bul’a çağ rıl mış tı.

13 Ka sım 1918’de İs tan bul’a ge len Mus ta fa Ke mal, bir sü re İs tan bul’da ka la rak dö ne min önem li yö ne ti ci ve ko mu tan la rıy la gö rüş alış ve ri şin de bu lun muş tur. Va ta nın kur tu lu şu için ba zı ça lış ma lar yap mış tır.

Bun lar,

★ Or du la rın ter hi si ni ön le mek ve si lah la rın top lan-ma sı nı en gel le mek.

★ Dev let iş le ri nin ya pıl ma sı nı sağ la mak için güç lü bir hü kü met ku rul ma sı nı sağ la mak

★ Hal kın bi linç len di ril me si için ça lış ma lar yap mak

Bu na kar şın İs tan bul’da ki yö ne ti ci ve ile ri ge len le rin bir kıs mı man da ve hi ma ye fi kir le ri ni ses len dir me ye baş la mış lar dı. Mus ta fa Ke mal bun la rın tar tı şıl ma sı nı bi le uy gun bul mu yor du. Ba ğım sız lı ğın sağ lan ma sı için di re niş ce mi yet le ri nin var lı ğı nı ve ça lış ma la rı-nı des tek li yor du. Ay nı za man da di re niş ör güt le ri nin böl ge sel kur tu luş yol la rı nı ara ma sı nı da eleş ti ri yor, güç le ri ni bir leş tir me le ri ge rek ti ği üze rin de du ru yor du.

Mon dros Ateş kesi’n den son ra ba zı va tan se ver su bay-lar (Ka zım Ka ra be kir) Ana do lu’ya ge çe rek hal kı iş gal-le re kar şı ör güt le me ye baş la dı lar.

Mus ta fa Ke mal bir yan dan İs tan bul Hü kü me ti ’ni ha re-ke te ge çir me ye ça lı şı yor du. An cak İs tan bul Hü kü me ti üze rin de iş gal güç le ri nin ağır bas kı la rı var dı. Hü kü-me tin ça re siz li ği ni gö ren Mus ta fa Ke mal, Ana do lu’ya geç me yi dü şün me ye baş la mış tır.

Bu sı ra da iş gal güç le ri Mus ta fa Ke mal’in ça lış ma ve ha re ket le rin den ra hat sız ol muş tu. İs tan bul Hü kü me-ti’n den Mus ta fa Ke mal’in uzak laş tı rıl ma sı nı is ti yor lar dı.

İs tan bul Hü kü me ti iş gal güç le ri nin Mon dros Ateş-kesi’nin 7. mad de si ne da ya na rak iş gall le re baş la ma-sı nın önü nü de kes me ye ça lı şı yor du.

Do ğu Ka ra de niz’de Pon tus Rum Ce mi ye ti’nin çı kar-dı ğı ka rı şık lık lar cid di bo yut la ra ulaş mış tı. Müs lü man aha li ile Rum lar ara sın da yer yer si lah lı ça tış ma lar baş la mış tı. İn gi liz ler, İs tan bul Hü kü me ti’ ne sü ku ne tin sağ lan ma sı nı ak si tak dir de mü da ha le ede cek le ri ni söy lü yor lar dı.

İs tan bul hü kü me ti böl ge de sü ku ne tin sağ lan ma sı için Mus ta fa Ke mal’i 9. Or du Mü fet ti şi ola rak ata dı.

16 Ma yıs 1919’da Ban dır ma Va pu ru ile ha re ket eden Mus ta fa Ke mal Pa şa 19 Ma yıs 1919’da Sam sun’a ayak bas tı.

Sam sun’a gön de ri len Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın gö rev le ri

★ Gö rev böl ge si olan, Trab zon, Sam sun, Si vas, Er zu-rum, Er zin can ve Van’da gü ven li ğin sağ lan ma sı

★ Mon dros Mü ta re ke si, mad de si ge re ği böl ge de top lan ma yan si lah la rın top lan ma sı

★ Hal ka si lah da ğı tan ku ru luş la rın or ta dan kal dı rıl-ma sı


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

51

Böl ge ye ula şan Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın Ra po ru

★ Böl ge de ki ka rı şık lık la rın so rum lu su Rum lar dır.

★ Türk lü ğün ya ban cı man da ve hi ma ye le re ta ham-mü lü yok tur.

★ İz mir’in iş ga li hak sız dır. Bu hak sız lık ka bul edi le-mez.

★ Türk mil le ti ulu sal ba ğım sız lık yan lı sı dır.

★ Pon tus ve Mav ri Mi ra ör güt le ri nin des tek le di ği çe te ler Türk köy le ri ni bas mak ta dır.

Yorum: Saray ve İstanbul Hü kü me ti İn gi liz le ri’n-de bas kı sı ile Mus ta fa Ke mal’in Sam sun’a çık ma-sı nı sağ la mış tır. Mus ta fa Ke mal Pa şa ise bu nu bir fır sat ola rak de ğer len dir miş, ken di si ne ve ri len yet ki le ri mil le tin men fa at le ri adı na kul lan mış tır.

➥ Mustafa Ke mal Pa şa İs tan bul’dan ay rı lıp Ana-do lu’ya ge çin ce şöy le di yor du. “Umu mi (ge-nel) du ru mu mu zun al dı ğı va him (kö tü) şe kil den mü te es si rim. (üzün tü lü yüm) Mil let ve mem le ke te borç lu ol du ğum en son vic da ni va zi fe yi ya kın dan müş te rek (be ra ber) ça lış ma ile en iyi şe kil de ye ri-ne ge tir mek müm kün ola ca ğı ka naa ti ile bu son me mu ri ye ti ka bul et tim.” 21 Ma yıs 1919 Tel graf 15. Ko lor du Ko mu ta nı Ka zım Pa şa’ya

19 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru ile Samsun’a çıkanlar

1. Kurmay Albay Refet Bey (General BELE) 3. Kolordu Komutanı olarak;

2. Kurmay Albay Manastırlı Kâzım Bey (DİRİK) (Müfettişlik Kurmay Bşk);

3. Dr. Albay İbrahim Tali Bey (ÖNGÖREN) (Müfettişlik Sağlık Başkanı);

4. Kurmay Yarbay Mehmet Arif Bey (AYIRICI) (Müfettişlik Kurmay İkinci Başkanı);

5. Kurmay Binbaşı Hüsrev Bey (GEREDE) (Karargâh İstihbarat ve Siyasiyat Şubesi Müdürü);

6. Topçu Binbaşı Kemal Bey (DOĞAN) (Müfettişlik Topçu Komutanı);

7. Dr. Binbaşı Refik Bey (SAYDAM) (Müfettişlik Sağlık Baş Yardımcısı);

8. Yüzbaşı Cevat Abbas (GÜRER) (Müfettişlik Başyaveri);

9. Yüzbaşı Mümtaz (TÜNAY) (Müfettişlik Erkânı Harbiye Mülhakı);

10. Yüzbaşı İsmail Hakkı (EDE) (Müfettişlik Erkânı Harbiye Mülhakı);

11. Yüzbaşı Ali Şevket (ÖNDERSEV) (Müfettişlik Emir Subayı);

12. Yüzbaşı Mustafa Vasfi (SÜSOY) (Müfettişlik Karargâh Komutanı);

13. Üsteğmen Hayati (Kurmaybaşkanı Emir Subayı ve Müfettişlik Kalem Âmiri);

14. Üsteğmen Arif Hikmet (GERÇEKÇİ) (Refet Bey’in Emir Subayı);

15. Üsteğmen Abdullah (Müfettişlik İaşe Subayı);16. Teğmen Muzaffer (KILIÇ) (Mustafa Kemal’in

Emir Subayı);17. Birinci Sınıf Kâtibi Faik (AYBARS) (Şifre Kâtibi);18. Dördüncü Sınıf Kâtip Memduh (ATASEV) (Şifre

Kâtibi Yardımcısı).

Ca fer Tay yar Pa şa’ya;“Ulu sal ba ğım sız lı ğı mı zı bo ğan ve yur dun bö lün-me teh li ke si ni ha zır la yan İti laf Dev let le ri nin yap-tık la rı nı, İs tan bul Hü kü me ti ’nin tut sak ve güç süz du ru mu nu bi li yor su nuz. Ulu sun ka de ri ni böy le bir hü kü me tin eli ne bı rak mak çö kü şe bo yun eğ mek-tir. 18 Ha zi ran 1919 Tel graf Mustafa Kemal Paşa

Kuvayımilliye Ruhu ve TeşkilatlanmasıMondros Ateşkes Anlaşması hükümleri gereği ordular terhis edilmiş. Silahlar toplanmıştı. Vatanın dört bir yanı işgal edilmeye başlanmıştı.Paris Konferansı ile İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi işgallerin kalıcı olacağını gösteriyordu.İşgal güçlerinin işgallere başlaması İstanbul Hükümeti’nin sessiz kalması Türk milletinin başının çaresine bakmasına neden oldu.Az sayıdaki askeri birliklerin komutanları olup bitenlere tahammül edemeyen yurtsever halk milis güçlerini kurarak direnişe geçtiler. Bu direnişin ortak amacı vatanı işgal ettirmemekti. İşte bu ruha “Kuvayımilliye ruhu” adı verilmiştir. Bu kuvvetlere de “Kuvayımilliye kuvvetleri” denmiştir.

52


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Kuvayımilliye’nin YararlarıKuvayımilliye kuvvetlerinin en önemli görevi, işgali gerçekleştiren düzenli Yunan ordu birliklerini oyalayarak onların karşısında savaş tekniği ve kuralları için gerekli zamanı ve ortamı sağlamasıdır. Kuvayımilliye, Müdafaaihukuk (hakları savunma) örgütlerinin oluşumunda etkin oldu ve Kurtuluş Savaşı karşıtlarını sindirdi. Anadolu İhtilali adlı kitabında Sebahattin Selek, Kuvayımilliye’nin Kurtuluş Savaşı’nda sağladığı yararları şöyle sıralamaktadır:

1. Dünya kamuoyunda, Türk halkının Yunan işga-lini sessizlikle karşıladığı kanısının yerleşmesi-ni önlemek ve Yunan Başbakanı Venizelos’un bu hususta büyük devletlere verdiği güvenceyi çürütmek;

2. Yunan ordusunun, ilk zamanlarda Anadolu’da rahatça ilerlemesine engel olmak;

3. Yunan işgal kuvvetlerini her yerde rahatsız ve tedirgin etmek, kayıp verdirmek;

4. Türk köylerini, Rum ve Ermeni çetelerinin baskın-larından korumak, bu çeteleri temizlemek;

5. Ordunun örgütlenmesine olanak ve zaman kazandırmak;

6. Gerek Türk Hükümeti’ne, gerekse dünya kamu-oyuna Anadolu hareketini bir milli ayaklanma olarak göstermek;

7. Müdafaaihukuk örgütlerinin kurulmasına, çalış-masına destek olmak, bu alanda mücadele kar-şıtlarını sindirmek;

8. Karşı ihtilal hareketlerini bastırmak;

9. İstanbul-Ankara yolunu açmak;

10. Büyük Taarruz’dan önceki savaşların hemen hepsinde orduya yardımcı olarak savaşmak.

HAVZA GENELGESİ (28 Mayıs 1919)

Mus ta fa Ke mal Pa şa 25 Ma yıs 1919’da Hav za’ya geç miş, mül ki ve as ke ri ma kam lar la te mas la rı nı sür-dür müş tü.

28 Ma yıs 1919’da as ke ri ve mül ki amir le re aşa ğı da ki emir le ri tel graf lar la gön der miş tir.

★ İş gal le re pro tes to ve mi ting ler le tep ki gös te ril me li-dir.

★ Gös te ri ler de asa yiş ve dü ze ne dik kat edil me li ve Hrıs ti yan hal kın can ve mal gü ven li ği ne za rar ve ril me me li dir.

★ Bü yük dev let le rin tem sil ci le ri ne ve İs tan bul Hü kü-me ti ’ne iş gal le ri pro tes to ve uya rı tel graf la rı çe kil-me li dir.

➥ Havza Ge nel ge si ile Mus ta fa Ke mal kit le psi-ko lo ji si ni ha re ke te ge çir mek, top lu mun kay naş-ma sı nı sağ la mak ve ulu sal bi lin cin uya rıl ma sı nı sağ la ma yı amaç la mış tır.

Hav za Ge nel ge si’nden son ra 30 Ma yıs 1919’da Hav-za’da mi ting ya pıl dı. İs tan bul Sul tan Ah met mi tin gin de ise he ye can lı ko nuş ma lar ya pıl dı.

İs tan bul mi tin gi İn gi liz le ri kız dır dı. 67 Türk Dev let ada mı nı tu tuk la ya rak Mal ta’ya sür gü ne gön der di ler. İn gi liz le rin bas kı sı ile Mus ta fa Ke mal, İs tan bul’a ge ri çağ rıl dı. (8 Ha zi ran 1919)

AMASYA GENELGESİ (20-22 Haziran 1919)

Mus ta fa Ke mal İs tan bul’a ge ri çağ rıl ma sı na oya la yı-cı bir ce vap ve re rek 12 Ha zi ran 1919’da Amas ya’ya ulaş tı. Amas ya’da, Ali Fu at Pa şa, Re fet Bey ve Ra uf Bey’le bir ara ya ge le rek Amas ya Ta mi mi(Ge nel ge si) ne son şek li ni ver di ler.

★ Met ni, Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın ya ve ri Ce vat Ab bas Bey ka le me al dı.

➥ Kon ya’da bu lu nan Ce mal Pa şa ve Er zu rum’da bu lu nan Ka zım Pa şa (Ka ra be kir)’ya tel graf la onay la tıl dı. Ge nel ge 21 - 22 Ha zi ran 1919’da tüm il gi li le re duy rul du.

Ge nel ge nin Mad de le ri★ Ül ke nin bü tün lü ğü, va ta nın ba ğım sız lı ğı teh li ke-

de dir. İs tan bul hü kü me ti ye nen dev let le rin et ki si al tın da bu lun du ğun dan ulu sa kar şı so rum lu luk la-rı nı ye ri ne ge ti re me mek te dir. Bu du rum ulu su mu-zu yok ol muş ta nıt tı rı yor.

★ Ulu sun ba ğım sız lı ğı nı, yi ne ulu sun azim ve ka ra rı kur ta ra cak tır.

★ Ulu sun du ru mu nu be lir le mek ve hal kın se si ni Dün ya’ya du yur mak için her tür lü et ki ve de ne tim-den uzak mil li bir ku rul oluş tu rul ma lı dır.

★ Bu nun için Ana do lu’nun en gü ven li ye ri olan Si vas’ta ulu sal bir kon gre ace le ola rak top lan ma lı dır.

★ Bu kon gre ye her li va’dan üç de le ge ka tı la cak tır. (Bu du rum her ih ti ma le kar şı ulu sal bir sır ola rak sak la na cak tır.)


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

53

★ De le ge le ri Mü da fa aihu kuk Ce mi yet le ri ve Be le di-ye ler se çe cek tir.

★ Do ğu il le ri adı na Er zu rum’da 10 Tem muz’da bir kon gre top la na cak tır. Bu kon gre nin uy gun gö re cek le ri ki şi ler ge nel top lan tı ya ka tıl mak için Si vas’a ha re ket ede cek tir.

★ As ke ri ve ulu sal ör güt ler hiç bir şe kil de da ğı tıl ma-ya cak, ko mu ta dev re dil me ye cek tir. Si lah, cep ha-ne ve di ğer araç lar hiç bir şe kil de el den çı ka rıl ma-ya cak tır.

Amas ya Ge nel ge si’nin Öne mi★ Bu ge nel ge ulu sal ege men li ğe da ya lı ye ni Türk

Dev le ti’nin ku rul ma sı yo lun da atı lan ilk adım dır.★ Ulu sal mü ca de le nin prog ra mı nı oluş tur muş tur.★ Ulu sal mü ca de le nin amaç, ge rek çe ve yön te mi ni

be lir le miş tir.Amaç: Mil le tin ba ğım sız lı ğı nı sağ la mak tır.Ge rek çe : Va ta nın bü tün lü ğü ve ulu sun ba ğım sız lı ğı-nın teh li ke ye gir me si İs tan bul Hü kü me ti’ nin gö re vi ni ye ri ne ge ti re me me siYön tem: Ulu sal ba ğım sız lı ğı mil le tin az mi ve ka ra rı kur ta ra cak tır. Mil li ku rul lar va sı ta sıy la halk ör güt le ne-cek ve bu ku rul mil le tin işi ni üst le ne cek tir.

Yorum: Amas ya Ge nel ge si ile Türk İn kı la bı’ nın ak si yon aşa ma sı baş la tıl mış tır. Ya ni ih ti lal baş-la mış tır. Mus ta fa Ke mal ve ar ka daş la rı İs tan bul’a yol la-dık la rı mek tup ta “Ar tık İs tan bul Ana do lu’ya ege-men de ğil, ba ğım lı ol mak zo run da dır.” de miş tir.

★ Mus ta fa Ke mal Pa şa, İs tan bul Hü kü me ti’ nin İs tan-bul’a dön me si çağ rı sı na uy ma mış ve Er zu rum’a ha re ket et miş tir. Bu nun üze ri ne Mus ta fa Ke mal 7/8 Tem muz 1919 ge ce si res mi gö re vin den alın-mış tır. Bu nun üze ri ne şöy le der; “Bun dan böy le bir fer di mü ca hit ola rak va tan gö re vi me de vam ede ce ğim.”

Ra uf Bey (Or bay)

De niz al ba yı dır. 1918’de Mon dros Mü ta re ke si’ni im za-la yan he yet te Bah ri ye Na zı rı ola rak bu lun du. Ata türk’le bir lik te Er zu rum ve Si vas Kon gre le ri ne ka tıl dı. İs tan bul iş gal edi lin ce tu tuk la na rak Mal ta’ya sü rül dü. Da ha son ra An ka ra’ya dö ne rek Ba yın dır lık Ba kan lı ğı, Mec lis Baş-kan Yar dım cı lı ğı, Hü kü met Baş kan lı ğı yap tı.

Te rak ki per ver Cum hu ri yet Par ti si’nin ku ru cu la rın dan dır. So ya dı Ka nu nu çı kın ca Or bay so ya dı nı al mış tır.

ERZURUM KONGRESİ(23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)

Mus ta fa Ke mal 3 Tem muz 1919’da Er zu rum’a ge lir. Ken di si o gü nü şöy le an la tır. “Be nim Er zu rum’a ge li şim mil le tin ateş ten bir çem ber içi ne alın mış ol du-ğu bir za ma na te sa düf et ti. Bü tün mil let bu çem be rin için den na sıl çı ka ca ğı nı dü şün mek te idi.” Mus ta fa Ke mal, Er zu rum yo lun da iken res mi gö re vin den alın-mış tı.

As ker lik ten is ti fa sını ta ki ben Er zu rum lu la rın is te ğiy le Do ğu Ana do lu Mü da fa aihu kukumil li ye Ce mi ye ti he yet baş kan lı ğı na ge ti ril di. Er zu rum Kon gre si’ni Do ğu Ana do lu Mü da fa aihu kukumil li ye Ce mi ye ti 23 Tem-muz 1919’da tek kat lı bir il ko kul sa lo nun da top la dı. Top lan tı ya 62 de le ge ka tıl dı. Ho ca Ra if Efen di ge çi ci baş kan se çil di. Ya pı lan oy la ma ile Mus ta fa Ke mal kon gre baş kan lı ğı na ge ti ril di.

Er zu rum Kon gre si’nin Ka rar la rı

★ Va tan bir bü tün dür par ça la na maz. (Do ğu il le ri ile Trab zon san ca ğı ve Ca nik (Sam sun) il le ri hiç bir se bep ve ba ha ne ile ay rı la maz.)

★ Her tür lü ya ban cı iş gal ve mü da ha le si ne kar şı, mil let bir lik ola rak ken di si ni ko ru ya cak ve kar şı ko ya cak tır.

★ Va tan ve is tik la lin ko run ma sını İs tan bul hü kü me-ti ye ri ne ge ti re mez se bu nu ye ri ne ge tir mek için Ana do lu’da ge çi ci bir hü kü met ku ru la cak tır.

★ Ku vayımil li ye’yi et ki li ve İra deimil li ye’yi et kin kıl-mak esas tır. (Bun dan ka sıt mil le tin bağ rın dan çı ka cak mil li bir kuv vet tir.)

★ Hris ti yan azın lık la ra si ya si ha ki mi ye ti miz ve sos-yal den ge mi zi bo zu cu im ti yaz lar ve ri le mez.

★ Man da ve hi ma ye ka bul edi le mez.

★ Mil li Mec lis’in der hal top lan ma sı na ve hü kü met iş le ri nin mec li sin de ne ti mi al tın da yü rü tül me si ne ça lı şı la cak tır.

★ Mil le ti mi z as rın ge rek le ri ni, fen le il gi li, sa na yii ile il gi li, eko no miy le il gi li du rum ve ih ti yaç la rı mı zı ge rek li gö rür. (Türk in sa nı nın uy gar me de ni ye ti ya ka la mak için ça lı şı la ca ğı vur gu lan mış tır.)

★ Ulu sal ira de ve top la nan güç ler pa di şah ve ha li fe-lik ma ka mı nı kur ta ra cak tır.

54


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Ka zım Ka ra be kir (1887–1948)

İs tan bul’da doğ du. 1902 yı lın da Harp Oku lu’nu bi tir di. Bal kan, I. Dün ya Sa va şı ve Kur tu luş Sa va şı’nda gö rev al dı.

15. Ko lor du Ko mu ta nı ola rak Er zu rum Kon gre si’nin top-lan ma sı ve Ata türk’ün des tek len me sin de ak tif yer al dı.

Er me ni ler le sa vaş yap tı. Güm rü Ant laş ma sı’nda he ye tin baş ka nıy dı. Mec lis te mil let ve kil li ği yap tı.

Te rak ki per ver Cum hu ri yet Par ti si’nin ku ru cu su ve ge nel baş ka nı dır.

Ata türk’ün ölü mün den son ru Cum hu ri yet Halk Par ti-si’nden tek rar mil let ve ki li ol du ve Mec lis Baş kan lı ğı yap tı.

Er zu rum Kon gre si’nin Öne mi★ Er zu rum Kon gre si top lan ma ama cı yö nüy le böl-

ge sel ol ma sı na kar şın, al dı ğı ka rar lar yö nüy le bü tün yur du il gi len di rir du ru ma gel miş tir.

★ Si vas Kon gre si ka rar la rı ve Mi sakımil li ka rar la rı na te mel teş kil eden ka rar lar alın mış tır.

★ Tür ki ye Bü yük Mil le ti’nin açı lış ge rek çe si Er zu rum Kon gre si ka rar la rı na da ya nır.

★ Mu dan ya Mütarekesi ve Lo zan Ant laş ması’n da ki ba ğım sız lık ru hu bu ka rar la ra da ya nır.

★ Cum hu ri yet re ji mi ne ge çiş “İra deimil li ye yi ha kim kıl mak esas tır.” de ni le rek bu ra da ka rar ve ril miş-tir.

➥ Mustafa Kemal Pa şa, Er zu rum Kon gre si’nin ka pa nış ko nuş ma sın da, “Ta rih bu kon gre mi zi şüp he siz en der ve bü yük bir eser ola rak kay de-de cek tir.” de miş tir.

★ Man da ve Hi ma ye ilk kez red de dil miş tir.

★ Böl ge sel de ol sa ilk kez Tem sil Ku ru lu oluş tu rul-

muş tur.

★ İlk kez mil li sı nır lar dan bah se dil miş tir.

★ Mil le tin ba ğım sız lı ğı nın ko şul suz ola rak sağ la na-

ca ğı be lir til miş tir.

★ Me bu san Mec li si’nin top lan ma sı is ten miş tir.

Bu nun la İs tan bul Hü kü me ti’nin fa ali yet le ri de ne-

tim al tı na alın mak is ten miş tir.

★ Do ğu il le rin de ki te şek kül ler Do ğu Ana do lu Mü da-

fa aihu kuk Ce mi ye ti bün ye sin de bir leş ti ril miş tir.

★ İlk de fa ye ni bir hü kü me tin ku rul ma sı ge rek ti ğin-

den bah se dil miş tir.

★ Hris ti yan azın lı ğa ve ri le cek ay rı ca lık lar red de dil-

miş tir. (Is la hat Fer ma nı’nın za rar lı yön le ri gi de ril-

me ye ça lı şıl mış tır.)

Mustafa Kemal, Sivas Kongresi üyeleri ile birlikte (Eylül 1919)


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

55

Bir Anı

15 Tem muz 1919’da Er zu rum ön le rin de ki Ilı ca’ya ge len Mus ta fa Ke mal, Çu ku ro va’da ça lı şıp Er zu rum’a dö nen ih ti yar Mev lüt Ağa ile kar şı la şır. Ara la rın da şöy le ko nuş-ma ge çer. Mus ta fa Ke mal Pa şa so rar; “Çu ku ro va gi bi ve rim li bir mem le ket ten ni ye dön dün? Yok sa ge çi-ne me din mi? Mev lüt Ağa der hal ce vap ve rir: Ha yır Pa şam, ge çi mi miz çok ra hat tı. Son gün ler de işit tim ki İs tan bul’da ki ır zı kı rık lar, bi zim Er zu rum’u Er me ni le re ve re cek ler miş. Gel dim ki gö re yim, bu na mert ler ki min ma lı nı ki me ve ri yor lar.” Bu söz ler Mus ta fa Ke mal’i çok duy gu lan dı rır. Et ra fın da ki le re dö ne rek “Bu mil let le ne ler ya pıl maz.” der.

➥ Er zu rum Kon gre si’ne o gün kü mül ki (ida ri) tak si ma ta gö re Trab zon’un kap sa dı ğı Do ğu Ka ra-de niz il le rin den 17, Er zu rum’un kap sa dı ğı il ve il çe ler den 25, Si vas’ın kap sa dı ğı il ve il çe ler den 14, Bit lis’ten 4 ve Van’dan 2 de le ge ka tıl mış tır.

HE YETİTEM Sİ Lİ YEEr zu rum Kon gre si, tü zü ğü ge re ğin ce bir He yetitem-si li ye seç ti. Er zu rum Va li li ği ne su nu lan di lek çe de He yetitem si li ye üye le ri nin ad la rı şöy le sı ra lan mış tır:Mus ta fa Ke mal : Es ki Üçün cü Or du Mü fet ti şi,

as ker lik ten çe kil miş.Ra uf Bey : Es ki Bah ri ye Na zı rı (Do nan ma

Ba ka nı).Ra if Efen di : Es ki Er zu rum Mil let ve ki li.İz zet Bey : Es ki Trab zon Mil let ve ki li.Ser vet Bey : Es ki Trab zon Mil let ve ki li.Şeyh Fev zi Efen di : Er zin can’da Nak şi Şey hi.Be kir Sa mi Bey : Es ki Bey rut Va li si.Sa dul lah Efen di : Es ki Bit lis Mil let ve ki li.Ha cı Mu sa Bey : Mut ki Aşi ret Baş ka nı.

BALIKESİR KONGRESİ (26 - 31 Temmuz 1919)

İz mir’in 15 Ma yıs 1919’da Yu nan lı lar ta ra fın dan iş ga li ve iş ga lin Ege böl ge si ne ya yıl ma ya baş la ma sı üze ri-ne böl ge nin yurt se ver hal kı kur duk la rı di ren me ör güt-le ri ile Yu nan lı la ra kar şı koy ma ya baş la mış tı.★ Böl ge de bir sa vun ma gü cü oluş tur mak için bu

kon gre dü zen len di.★ Kon gre Yu nan lı la ra kar şı tüm güç le rin bir leş ti ril-

me si ka ra rı nı al dı.★ Ay nı za man da Pa di şa ha bağ lı ol du ğu nu bil dir di.

ALAŞEHİR KONGRESİ (16 - 25 Ağustos 1919)

Bu kon gre de Er zu rum ve Ba lı ke sir Kon gre le ri nin ka rar la rı tar tı şıl dı.★ Böl ge de so nu na ka dar Yu nan lı lar la sa vaş ma

ka ra rı alın dı.★ Bu nun için si lah lan ma ve as ker al ma iş lem le ri nin

ya pıl ma sı ka ra rı alın dı. ★ Ge re kir se İtilaf Dev let le rinden yar dım alın ma sı

gö rü şül dü.

➥ Her yö nüy le böl ge sel olan bu kon gre le ri İz mir Red diil hak Ce mi ye ti top la mış tır. Kon gre baş kanl-ığı nı Ha cım Mu hit tin (Ça rık lı) yap mış tır.Ba lı ke sir ve Ala şe hir Kon gre le rinde Ulu sal Ege-men lik fik ri gün de me gel me miş tir.

Di ğer Kon gre ler

★ El vi yeyise lase Kon gre le ri

(Kars, Ar da han, Ba tum)

★ Edir ne ve Lü le bur gaz Kon gre le ri

★ Na zil li Kon gre si

★ Po zan tı Kon gre si

SİVAS KONGRESİ (4 - 11 Eylül 1919)

Mus ta fa Ke mal Pa şa, Amas ya Ge nel ge si’ni ya yın-la dık tan son ra Er zu rum’a geç mek için 27 Ha zi ran 1919’da Si vas’a gel miş ti. Şe hir de kal dı ğı 1 gün lük sü re için de, Er zu rum Kon gre si son ra sın da Si vas’ta ya pı la cak kon gre ler için il gi li le re di rek tif le ri ver di.

Amas ya Ge nel ge si ge re ği kon gre Si vas’ta top lan dı. Kon gre 4 Ey lül’de o za man lar “Mek te bi Sul ta ni” ola-rak kul la nı lan bir bi na nın sa lo nun da top lan dı. Kon gre-ye 38 de le ge ka tıl dı ve 8 gün de vam et ti. İlk otu rum da Mus ta fa Ke mal baş kan lı ğa se çil di.

Kon gre nin 38 üye sin den 31’ini Ba tı ve Or ta Ana do lu il le rin den ge len ler 7’si ni ise Do ğu il le rin den ge len ler oluş tur du.

➥ Kongre üye le ri nin az lı ğı İs tan bul Hü kü me ti’ nin bas kı la rı ve Do ğu il le rin den Er zu rum Kon gre si ka rar la rı ge re ğin ce sa de ce tem sil ci le ri nin ka tıl-ma sın dan dır.

56


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Top lan ma Amaç la rı

★ Ana do lu ve Ru me li’de ki di re niş ce mi yet le ri nin bir-leş ti ril me si. Kur tu luş Sa va şı’nın tek el den yü rü tül-mek is ten me si

★ Er zu rum Kon gre si’nin ka rar la rı nın tüm yur da ya yı-la rak hal ka mal edil mek is ten me si

★ Kur tu luş Sa va şı’nı ulu sal bir kon gre nin se çe ce ği bir ku ru lun yü rüt me si ni sağ la mak

➥ Si vas Kon gre si’nin top lan ma sı nı en gel le mek is te yen İti laf güç le ri Os man lı Hü kü me ti ’ne bas kı-yı ar tır dı lar. Sad ra zam Da mat Fe rit Pa şa, Si vas Kon gre si’ni en gel le mek için Ela zığ Va li si Ali Ga lip Bey’i gö rev len dir miş tir. Fran sız lar Si vas Va li si Re şit Pa şa’dan kon gre nin en gel len me si-ni ak si hal de şeh rin iş gal edi le ce ği teh di din de bu lun muş lar dır.

Kon gre nin Si vas’ta top lan ma ne den le ri★ Şeh rin stra te jik du ru mu (Ana do lu’nun or ta sın da

yer al ma sı)★ Yol kav şak la rın da bu lun ma sı★ İş gal den uzak ol ma sı★ Mü da fa aihu kuk Ce mi ye ti’nin Si vas şu be si nin

şe hir de iyi teş ki lat lan ma sı★ Si vas’ta bu lu nan 3. Or du Ko mu ta nı Se la had din

Bey’in Mil li Mü ca de le’ yi des tek le me si

Kon gre de Ko nu şu lan Ko nu larKon gre de iki ana mad de üze rin de du rul ma sı ka ra rı alın dı.★ Er zu rum Kon gre si ka rar la rı ve tü zü ğü nün ye ni

şart la ra uy du rul ma sı★ ABD man da sı nın tar tı şıl ma sı★ Kon gre ye 38 de le ge ka tıl mış, 25’i bir öner ge ile

man da yı des tek le me si ne rağ men da ha son ra mil li ira de ve ba ğım sız lı ğa ters ol du ğu için red de dil miş tir.

Man da Kav ra mı: Bi rin ci Dün ya Sa va şı’nın ga lip dev let le ri Wil son il ke le ri nin “Hiç bir ül ke ye ni len-ler den top rak al ma ya cak tır.” mad de si ni is te dik le ri gi bi yo rum la ya rak ve ters düş me mek için or ta ya at tık la rı bir yol dur.Man da, ko ru yu cu de mek tir. Ken di ken di ni yö net-mek ten aciz ulus la rın baş ka ulus lar ta ra fın dan yö ne til me si dir.

➥ ABD, Ge ne ral Ja mes G.Har bord’u in ce le me ler yap mak için Ana do lu’ya gön der di.

Mus ta fa Ke mal Pa şa böl ge de ki as ke ri ve ida ri yet-ki le re Har bord’a yar dım cı olun ma sı nı is te di.

Har bord yap tığı araş tır ma la rı bir ra por ola rak ABD’ye sun muş tur.

★ Türk mil li yet çi le ri nin ör güt len di ği ni ve ül ke yi ko ru mak ta ka rar lı ol duk la rı

★ Tür ki ye eko no mik yön den fa kir ve kay nak la rı kıt tır. Di ye rek ABD’nin man da re ji mi nin ge rek-siz ol du ğu ve bir mik tar as ker bu lun dur ma sı ABD çı kar la rı na da ha uy gun ol du ğu gö rü şü nü ilet miş tir.

ABD’de bu ge rek çe ler le Tür ki ye’de bir man da ter re jim kur mak tan vaz geç miş tir.

Si vas Kon gre si’nde alı nan ka rar lar ve öne mi

★ Er zu rum Kon gre si ka rar la rı ba zı de ği şik lik ve ila-ve ler le ka bul edil miş tir.

★ Er zu rum Kon gre si ka rar la rı bü tün ulu sa mal edil di.

★ Man da ve Hi ma ye fik ri ke sin ola rak red de dil di. (İn gil te re ve ABD’nin ko ru ma cı lı ğı)

★ Tem si li He ye tin yet ki le ri bü tün yur du il gi len di rir ha le ge ti ril di. Üye sa yı sı 9’dan 15’e çı ka rıl dı.

★ Ulu sal di ren me yi ger çek leş ti re cek güç ler “Ana do-lu ve Ru me li Mü da fa aihu kuk Ce mi ye ti” adı al tın da bir leş ti ril di.

★ Dev le tin ve ulu sun ba ğım sız lı ğı ze de len me mek şar tıy la ya ban cı dev let ler den yar dım alı na bi le ce ği ka bul edil di.

★ Gay rimüs lim le rin her tür lü hak la rı ko ru na cak tır. An cak si ya sal ege men li ği mi zi kı sıt la yı cı hak lar ve ril me ye cek tir.

★ Os man lı Me bu san Mec li si’nin top lan ma sı için ça lış ma la rın de vam et me si ka ra rı alın dı.

★ He yetitem si li ye hü kü met gi bi ça lış ma ya baş la mış Ali Fu at (Ce be soy) Pa şa Ba tı Cep he si Ko mu tan lı-ğı na atan mış tır. (Yü rüt me gü cü)

★ He yetitem si li ye, “İra deimil li ye” adın da bir ga ze te çı kar ma ya baş la dı. Ama cı yap tı ğı ça lış ma yı hal-ka du yur mak tı.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

57

➥ Mil li Mü ca de le ’nin kar şı sın da yer alan Da mat Fe rit Pa şa Hü kü me ti Si vas Kon gre si’ni en gel le-mek için ça lış ma sın da ba şa rı sız ol du.

Si vas Kon gre si son ra sı oluş tu ru lan He yetitem-si li ye, Da mat Fe rit Pa şa’nın is ti fa sı nı is te me ye baş la dı. Pa di şa ha yol la nan mek tup ta “Da mat Fe rit Pa şa Hü kü me ti’ ne hal kın gü ve ni kal ma mış-tır. Na mus lu ki şi ler den ye ni bir hü kü met ku rul ma-lı dır. He yetitem si li ye’nin pa di şah la bir so ru nu yok-tur. Ak si tak dir de İs tan bul’la bü tün ha ber leş me ve iliş ki ler ke si le cek tir den miş ve ha ber leş me ke sil-miş tir. Bu du rum İs tan bul’da bek le nen et ki yi yap tı.

30 Ey lül 1919’da Da mat Fe rit Hü kü me ti is ti fa et ti. Bu is ti fa He yetitem si li ye’nin ilk si ya si ba şa-rı sı dır.

AMASYA GÖRÜŞMESİ(Protokolü-Mülakatı)(20 - 22 Ekim 1919)

Da mat Fe rit Hü kü me ti ’nin is ti fa sı üze ri ne pa di şah ye ni hü kü me ti Tev fik Pa şa’ya kur dur mak is te di. Ka bul et me yin ce Ali Rı za Pa şa’yı sad ra zam lı ğa ata dı. Ali Rı za Pa şa, Ana do lu’da ki mil li yet çi le rin bas kı sı nı bi li-yor du.

Ali Rı za Pa şa, İs tan bul’da bir hü kü met var dır. He yetitem si li ye’ye ge rek yok tur dü şün ce sin dey di.

Mus ta fa Ke mal ise He yetitem si li ye ve Er zu rum, Si vas Kon gre si ka rar la rı na say gı lı olun ma sı şar tıy la Ali Rı za Pa şa’ya yar dım cı ola ca ğı nı bil dir miş ti.

Mus ta fa Ke mal Mil li Mec lis (Os man lı Me bu san Mec li-si) top la na na ka dar hü kü me tin ül ke için önem li ka rar-lar al ma ma sı, Ge nel kur may Baş kan lı ğı na Ce vat ve ya Fev zi Pa şa’nın atan ma sı nı is ti yor du.

Çe şit li ya zış ma lar so nu cu İs tan bul Hü kü me ti, Bah ri-ye Na zı rı Sa lih Pa şa’yı Ana do lu’ya gön der me ka ra rı ver di.

He yetitem si li ye adı na Mus ta fa Ke mal’le üçü açık ve im za lı, iki ka pa lı ve im za sız beş pro to kol ya pıl dı.

I. Pro to kol: Sa lih Pa şa’nın is te ği, or du si ya set le uğ raş ma ma lı. He yetitem si li ye İs tan bul Hü kü me ti ’ni kü çük dü şü rü cü ha re ket ler den ka çın ma lı

II. Pro to kol: Azın lık la ra ay rı ca lık lar ve ril me me si

Mon dros’ta çi zi len sı nır la rın ka bul edil me si

Me bu san Mec li si’nin İs tan bul dı şın da top lan ma sı

II I. Pro to kol: Tem sil He yeti se çim le re ka tı la cak tır. (Os man lı Me bu san Mec li si top la nır sa)

IV. (Giz li) Pro to kol:

★ Ba zı ko mu tan lar gö rev den alı na cak tır.

★ Ba zı su bay lar mah ke me ye ve ri le cek emir le ri nin ye ni den dü zen len me si

★ İs tan bul mi tin gi son ra sı Mal ta’ya sü rü len le rin İs tan bul’a ge ti ri lip yar gı lan ma sı

★ Mil li Mü ca de le yan lı sı olup ta gö rev den alı nan me mur la rın gö rev le ri ne de vam et me si

★ Za rar lı ce mi yet le rin ça lış ma la rı nın dur du rul ma sı

★ Mil li Mü ca de le ’ye mad di des tek sağ lan ma sı

(Giz li) Pro to kol: İs tan bul Hü kü me ti’nin He yetitem si-li ye’nin gö rü şü nü al ma dan ba rış gö rüş me le ri yap ma-ma sı. Gö rüş me le re kim le rin ka tı la ca ğı nın lis te le ri nin ha zır lan ma sı.

➥ Amas ya Gö rüş me si son ra sın da İs tan bul’a dö nen Sa lih Pa şa Me bu san Mec li si’nin top lan ma sı dı şın-da ki ka rar la rı ka bul et ti re me miş tir.

Amas ya Gö rüş me si’ nin en önem li so nu cu se çim-le rin ya pıl ma sı ve Me bu san Mec li si’nin top lan ma-sı dır.

➥ Amasya Görüşmesi’yle İstanbul Hükümeti Heyetitemsiliye’yi hukuken tanımıştır.

HEYETİTEMSİLİYE’NİN ANKARA’YA GELMESİ (27 Aralık 1919)

Mus ta fa Ke mal, Si vas’tan ül ke yi ve mü ca de le yi yü rüt me nin güç ol du ğu nu dü şü nü yor du. Bu ne den le Si vas’ta ko mu tan la rı top la dı. (16 - 29 Ka sım 1919)

★ He yetitem si li ye’nin ça lış ma la rı nı An ka ra’da yü rüt-me si

★ Me bu san Mec li si’nin İs tan bul’da top lan ma sı na kar şı çı kıl ma sı

★ İs tan bul’a gi de cek me bus la rın Mus ta fa Ke mal’le gö rüş me si

ka rar la rı alın dı.

58


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Tem sil He ye ti’nin An ka ra’ya gel me si nin ne den le ri

★ İs tan bul’da top la na cak Me bu san Mec li si’nin ça lış-ma la rı nın ya kın dan ta ki bi.

★ Yu nan lı la ra kar şı ya pı la cak mü ca de le de ba tı cep-he si ne ya kın lı ğı

★ Ha ber leş me ve ula şım yö nün den el ve riş li ol ma sı

★ An ka ra’da Mil li Mü ca de le teş ki lat la rı nın güç lü lü ğü

★ An ka ra’da bir Ko lor du’nun bu lun ma sı

➥ Heyetitemsi li ye’nin An ka ra’ya gel me si An ka-ra’nın Mil li Mü ca de le’ nin mer ke zi ve ye ni ku ru lan dev le tin baş ken ti ol ma sı nı sağ la mış tır.➥ He yetitem si li ye, İra deimil li ye Ga ze te si’nin is mi ni Ha ki mi yetimilliye olarak değiştirmiştir.

SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN TOPLANMASI (12 Ocak 1920)

Amas ya’da or ta ya ko nan Er zu rum ve Si vas Kon gre-le ri ile ye ni den gün de me ge ti ri len Ulu sal İra de’nin ye ri olan “Me bu san Mec li si” mec li sin top lan ma sı sağ lan dı.

★ Me bu san Mec li si, Pa di şah Vah det tin ta ra fın dan 21 Ara lık 1918’de ka pa tıl mış tır.

7 Ka sım 1919’da yurt ge ne lin de ye ni den se çim ler ya pıl dı. Ço ğun luk la ül ke ge ne lin de He yetitem si li-ye’nin des tek le di ği aday lar se çil di.

➥ Mus ta fa Ke mal ilk de fa Er zu rum’dan Me bus se çil di.

★ Me bu san Mec li si se çim le ri nin ya pıl ma sı na İti laf Dev let le ri kar şı çık ma dı lar. Çün kü pa di şah yan lı la-rı nın se çi le ce ği ni, sa vaş ka ra rı ala ma ya cak la rı nı, ya pı la cak ba rış ant laş ma sı nın mec lis ta ra fın dan onay lan ma sı ge rek li li ği, mec lis açı lır sa Ana do-lu’da ki ha re ke tin du ra ca ğı nı dü şü nü yor lar dı.

★ Mus ta fa Ke mal mec li sin İs tan bul dı şın da top lan-ma sı nı is ti yor du.

Çün kü,

★ İs tan bul’un iş gal al tın da ol ma sı

★ Za rar lı der nek le rin mer kez le ri nin ço ğu nun İs tan-bul’da ol ma sı

★ İs tan bul’a gi de cek me bus la rın tu tuk lan ma ih ti ma li

★ Mil li İra de nin bas kı al tı na alı na bi le ce ği

➥ Ka nunuesa si’ye gö re mec lis İs tan bul dı şın da top la na maz dı. Ka nu nun de ğiş me si ge re ki yor du. Bu nun ol ma sı da mec li sin an cak top lan ma sıy la ola bi lir di.➥ Pa di şah ve İs tan bul Hü kü me ti İs tan bul’u terk et mek is te mi yor lar dı. So nuç ta mec lis İs tan bul’da top lan dı.

Mus ta fa Ke mal, İs tan bul’a gi den me bus lar dan şun la rı is te di.★ Ken di si nin ka tıl ma sa bi le baş kan seç ti ril me si★ Va ta nın bü tün lü ğü ile il gi li ka rar lar alın ma sı★ Mec lis te Mü da fa aihu kuk gru bu oluş tu rul ma sı

➥ Mustafa Kemal bu isteklerle Erzurum ve Sivas ruhunun bu meclise taşınmasını sağlamak ve Anadolu hareketinin gücünü göstermek istiyordu.

★ Mec lis se çi len 142 me bus tan an cak 72’si nin ka tı-lı mıy la açıl dı.

➥ Mus ta fa Ke mal mec lis baş kan lı ğı na se çi le me-di. Re şat Hik met Bey baş kan lı ğa ge ti ril di.➥ Mü da fa aihu kuk gru bu ku ru la ma dı. Onun ye ri ne Fe lahıva tan gru bu ku ru la bil di.➥ Mus ta fa Ke mal, me bus la rın bir kıs mı nı men fa-at çi ve kor kak ola rak Nu tuk’ta suç la mak ta dır.

MİSAKIMİLLİ KARARLARI (28 Ocak 1920)

Aşa ğı da im za la rı bu lu nan Os man lı Mec lisime bu sa nı üye le ri, dev le tin ve ulu sun ge le ce ği nin hak lı ve sü rek li bir ba rı şa ka vuş ma sı için gös te re ce ği fe da kar lı ğın en son sı nı rı olan aşa ğı da ki esas la rın hep si nin uyu la na-bi le ce ği ne emin bu lun du ğu nu ve sö zü ge çen esas lar dı şın da, Os man lı sal ta nat ve top lu mu nun var lı ğı nın im kân sız ol du ğu nu ka bul et miş ve onay la mış lar dır.

1. Os man lı Dev le ti’nin yal nız ca Arap ço ğun lu ğu-nun otur du ğu ve 30 Ekim 1918 ta rih li mü ta re ke-nin im za sı sı ra sın da düş man or du la rı nın iş ga li al tın da ka lan böl ge le ri nin ge le ce ği, hal kın öz gür bi çim de ve re ce ği oy la ra gö re sap tan ma sı ge re-kir. Sö zü ge çen mü ta re ke nin çiz di ği sı nır için de, din ce, ırk ça ve asıl ca bir lik, bir bi ri ne kar şı say gı ve fe da kar lık duy gu la rı ile do lu, ge le nek le ri ile top lum sal çev re si ne tüm ola rak bağ lı, Os man lı – İs lâm ço ğun lu ğu nun otur du ğu böl ge le rin ta ma mı ger çek ten ya da hük men, hiç bir ne den le ay rıl maz bir bü tün dür.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

59

2. Hal kı öz gür ka lır kal maz, ana va ta na, ken di is tek-le ri ile ka tıl mış Kars, Ar da han ve Batum için ge re kir se tek rar hal ko yu na baş vu rul ma sı nı ka bul ede riz.

3. Tür ki ye ile ya pı la cak ba rı şa bı ra kı lan Ba tı Trak-ya’nın hu ku ki du ru mu da, tam öz gür ce ya pı la cak hal ko yu so nu cu na uy gun bi çim de or ta ya ko nul-ma lı dır.

4. İs lâm ha li fe li ği nin mer ke zi ve Os man lı sal ta na tı-nın baş ken ti İs tan bul şeh ri ile Mar ma ra De ni zi ’nin gü ven li ği, her tür lü teh li ke den uzak ol ma lı dır. Bu esas sak lı kal mak şar tıy le, Ak de niz ve Ka ra de niz Bo ğaz la rı nın dün ya ti ca re ti ne ve ula şı mı na açıl-ma sı hak kın da bi zim le di ğer bü tün il gi li dev let le rin oy bir li ği ile ve re cek le ri ka rar ge çer li dir.

5. Ye nen dev let ler le düş man la rı ve ba zı or tak la rı ara sın da ya pı lan ant laş ma lar da ki esas lar çer-çe ve sin de, azın lık la rın hu ku ku, ci var ül ke ler de ki Müs lü man aha li nin de ay nı hu kuk tan ya rar lan ma-la rı şar tı ile ta ra fı mız dan ga ran ti edi le cek tir.

6. Ulu sal ve ik ti sa di ge liş me mi zin im kân çer çe ve sin-de gir me si ve da ha mo dern bir dü zen li yö ne tim le iş le ri yü rüt me yi ba şa ra bil mek için her dev let gi bi bi zim de tam bir ba ğım sız lı ğa ve ser best li ğe ih ti-ya cı mız var dır. Bu, ya şa mı mı zın ve ge le ce ği mi zin esa sı dır. Bu ne den le, si ya si, ad li ve ma li ge liş me-mi zi ön le ye cek sı nır la ma la ra kar şı yız. Borç la rı mı-zın öden me si bi çi mi de bu esa sa ay kı rı ola maz.

➥ Mebuslar Mec li si, Er zu rum ve Si vas Kon gre-si’nde alı nan ka rar la rı ka bul ede rek, bü yük bir gö re vi ye ri ne ge tir miş tir.

Mi sakımil li’nin Öne mi

★ Bö lün mez ve mil li bir Türk ül ke si nin sı nır la rı nı be lirt miş tir.

★ Mi sakımil li Kur tu luş Sa va şı’nın ana prog ra mı nı or ta ya koy muş tur.

★ Kur tu luş Sa va şı’nda ilk kez ka pi tü las yon la ra kar-şı çı ka rak Os man lı Dev le ti’ni ik ti sa den çö ker ten du ru mun or ta dan kalk ma sı nı is te miş tir.

★ Ulu sal Kur tu luş Sa va şı’na ya sal des tek sağ la mış-tır.

Mi sakımil li Ka rar la rı nın So nuç la rı★ Tüm yurt ta se vinç le kar şı lan mış tır.

★ Ana do lu’da ki Mil li Mü ca de le yan lı la rı ma ne vi des-tek al mış tır.

★ İş gal güç le ri bek le dik le ri ka rar çık ma yın ca İs tan-bul’u iş gal et miş ler ve Me bu san Mec li si’ni da ğıt-mış lar dır.

Ah met İz zet Pa şa (1864–1937)Os man lı Ma re şa li dir. Çe şit li as ke ri gö rev ler de bu lun du. Mon dros Mü ta re ke si’ni im za la yan hü kü-me tin ba şın da bu lun du. Da ha son ra İs tan bul hü kü me ti için de çe şit li gö rev ler al dı. So ya dı Ka nu-nu çı kın ca Fur gaç so ya dı nı al dı.

İSTANBUL’UN RESMEN İŞGALİ (16 Mart 1920)

Me bu san Mec li si’nin Mi sakımil li ka rar la rını al ma sı iş gal güç le ri ni ra hat sız et miş tir.

Mec li sin açıl ma sı, me bu s se çim le ri nin ya pıl ma sı na kar şı çık ma yan İti laf Dev let le ri ta vır la rı nı de ğiş tir miş tir.

16 Mart 1920’de res men iş ga le baş la dı lar. İş ga le gi den yol za ten açıl mış tı. Mi sakımil li’nin ya yın lan ma-sı üze ri ne bas kıy la mec li si al dı ğı ka rar lar dan dön-dür me ye ça lış mış lar. Bu ol ma yın ca hü kü me te bas kı yap ma ya baş la mış lar dı. Bas kı la ra da ya na ma yan Ali Rı za Pa şa Hü kü me ti 3 Mart 1920’de is ti fa et ti. Ye ri ne Sa lih Pa şa Hü kü me ti ku rul du. Sa lih Pa şa’ya da ay nı bas kı lar ya pıl dı. An cak Sa lih Pa şa di ren di.

★ İti laf Dev let le ri 15 Mart 1920’de 150 ka dar ay dı nı tu tuk la dı. Bun lar dan bir kıs mı nı Mal ta’ya sür gü ne gön der di ler.

★ Me bus lar dan, as ker ve si vil bü rok rat lar dan ka ça-bi len ler Ana do lu’ya geç ti ler. Mil li Mü ca de le ’ye ka tıl dı lar.

➥ İstanbul’un işgali TBMM’nin açılmasına zemin hazırlamıştır.

★ İş gal güç le ri, Türk Oca ğı ’nı, Şeh za de ba şı Ka ra ko-lu’nu bas tı lar. Ya tak la rın da uyu yan 5 Türk as ke ri-ni şe hit et ti ler.

★ Es ki Har bi ye Na zı rı Ce mal Pa şa’nın evi ni ba sa rak gi yin me si ne bi le fır sat ver me den alıp gö tür dü ler.

60


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

★ Mev cut Har bi ye Na zı rı Fev zi Pa şa’nın göğ sü ne sün gü da ya dı lar.

★ İs tan bul’da sı kı yö ne tim ilân eden İn gi liz ler iş ga lin esas la rı nı şöy le açık lı yor lar dı.

– İş gal ge çi ci dir.

– İti laf Dev let le ri nin ni ye ti Sal ta nat ve Hi la fe tin gü cü nü kır mak de ğil dir. Ak si ne ar tır mak tır.

– Ana do lu’da is yan çık tı ğı ve Hris ti yan lar kat le-dil di ği va kit İs tan bul Türk ler ’den alı na cak tır.

– Her ke sin sal ta nat ma ka mın dan ge len emir le re uy ma sı ge rek li dir.

Halide Edip Hanım’ın Sultan Ahmet Mitinginden

“Ey Türk ve Müslümanlar!

Bugün gözlerimizin önünde öteyi görmeye engel olan bir karanlık var. Bu karanlık belki aylar, belki de yıllarca devam edebilir. Fakat Türk ve Müslüman dünyası, elbette bir sabaha kavuşacaktır. Ufkumuzda güneş doğacak ve ortalığı aydınlatacaktır.

Türk istiklâl güneşi, şimdi sapsarı olan benizlerimize taze bir pembelik, ümit, saadet ve zafer getirecektir. Gözlerimizi, bu güneşi görmeye alıştırmalıyız. Fatihlerin Yavuzların, Kanunilerin ülkesi, istiklâlsiz kalamaz. Mithat Paşaların, Namık Kemallerin, Tevfik Fikretlerin vatanı, asla özgürlükten mahrum edilemez. Birbirimize ellerimizi uzatalım. Tek bir hedefe, yalnız Türk özgürlük ve bağımsızlık gayesine doğru yürüyelim...”

27 Mayıs 1919

İş gal Kar şı sın da Mus ta fa Ke mal ve He yetitem si li-ye’nin Tu tu mu

★ Mus ta fa Ke mal Pa şa 16-17 Mart ta rih le rin de peş pe şe çek ti ği tel graf lar la alı na cak ön lem le ri mül ki ve as ke ri er ka na bil dir di.

★ İş gal ler (İs tan bul’un İş ga li) İti laf Dev let le ri tem sil ci-le ri, bü tün ta raf sız dev let le rin dış iş le ri ve mec lis-le ri nez din de tel graf lar la pro tes to edi le cek tir.

★ İs tan bul ve ya ban cı res mi yer ler le bü tün gö rüş me-ler ge çi ci ola rak ke si le cek tir.

★ Hris ti yan azın lı ğa do ku nul ma ya cak tır.

★ Asa yiş ve hu zu ru bo zan halk ve ki şi ler ay rı ma ta bi tu tul ma dan ce za lan dı rı la cak tır.

★ Bir lik ve be ra ber li ği sağ la mak için ça lı şı la cak tır.

★ Olum suz her tür lü pro pa gan da lar ön le ne cek tir.

★ As ke ri ve si vil ma kam lar iş bir li ği ya pa cak tır.

★ Önem li tel graf mer kez le ri kon trol al tın da tu tu la-cak tır.

★ Önem li mek tup lar kon trol edi le cek tir.

★ De niz ve ha va yo luy la ge len ler sı kı kon trol edi le-cek tir.

★ He yetitem si li ye’den ha ber siz ve izin siz hiç bir res-mi ma kam ve ki şi İs tan bul’la gö rüş me yap ma ya-cak tır.

★ Tel graf me mur la rı İs tan bul’dan ge len ha ber le-ri yay ma ya cak tır. Ana do lu’dan ya pı lan ha ber le ri İs tan bul’a ulaş tır ma ya cak tır.

★ İş gal le ri pro tes to için ya zı lan tel graf lar dan üc ret alın ma ya cak tır.

★ Ana do lu’da ki İn gi liz kon trol su bay la rı re hin ola rak tu tuk la na cak tır.

★ Gey ve Bo ğa zı ka pa tı la cak tır.

★ İn gi liz le rin ge çe bi le ce ği yol lar ve köp rü ler ha va ya uçu ru la cak tır.

Yo rum: Dün ya ka mu oyu na iş ga lin hak sız lı ğı tel-graf ve ya yın lar la duy rul du.

Özel lik le İtal yan tem sil ci lik le ri va sı ta sıy la pro tes-to lar bil di ril di. Bu ça lış ma lar az da ol sa Av ru pa ve Ame ri ka ka mu oyun da hak lı lı ğı mı zın an la şıl ma sı-na ne den ol muş tur.

I. TBMM DÖNEMİ

TBMM’NİN AÇILMASI

16 Mart 1920’de İs tan bul’un iş ga li, Me bu san Mec li-

si’nin da ğı tıl ma sı, Os man lı Dev le ti’nin so na er di ği ni

gös te ri yor du.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

61

Bu du rum kar şı sın da Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın ulu sal ege men li ğe da ya nan ye ni bir dev let kur ma dü şün ce-si nin önü nü de aç mış tı. Ön ce lik le ku ru la cak dev le tin te me li ni oluş tu ra cak ye ni bir mec li sin top lan ma sı sağ lan ma lıy dı.

17 Mart 1920’de Or du Ko mu tan lık la rı na bir ge nel ge gön de re rek İs tan bul’un ve Hü kü me ti nin iş gal al tın da ol du ğu mec li sin da ğı tıl dı ğı ve Ka nunuesa si’nin ge rek-tir di ği ya sa ma ve yü rüt me gü cü nün ar tık ol ma dı ğı nı be lir te rek aci len bir mec li sin top lan ma sı nı is te miş tir.

Mec li sin 15 gün için de ço ğun lu ğu teş kil ede cek şe kil-de top lan ma sı nı is te miş tir.

★ Mec lis An ka ra’da top la na cak tır.

★ Üye le rin me de ni ce sa re ti, fik ri ye te ne ği, di nin ve mil le tin ko run ma sı dü şün ce si ne sa hip ol ma sı

★ Yir mi beş ya şın dan bü yük ve kö tü bir si ci li ve şöh-re ti nin ol ma ma sı

★ Her li va’dan beş ki şi se çi le cek tir.

★ Se çim le ri be le di ye mec lis le ri ve Mü da fa aihu kuk mer kez le ri ay nı gün ve tek otu rum da ya pa cak lar dır.

➥ Bu ge nel ge ye II I. ve XV. Ko lor du ko mu tan lık-la rı, Si vas Va li si kar şı çık mış lar dır. Bun lar, ku ru cu mec li se ge rek yok tur. Ka nunuesa si’nin se çim esas la rı gö zö nü ne alın ma lı dır dü şün ce sin de dir-ler.

19 Mart 1920’de Mustafa Kemal Paşa seçim yasası niteliği taşıyan yeni bir genelge yayınlamıştır.

★ Ankara’da ulusun işlerini yapacak olağanüstü yet-kilere sahip bir meclis toplanacaktır.

★ Üyelerin seçimi milletvekili ile ilgili yasal hükümle-re uyacaktır.

★ Sancaklar seçim bölgesi olacaktır.

★ Her liva’dan beş kişi seçilecektir.

★ Seçimlere her dernek, her parti ve topluluk aday gösterebilecektir.

★ Seçimlere ilin en büyük sivil idare amiri başkanlık edecektir.

★ Seçimler on beş gün içinde yapılacaktır.

23 Nisan 1920’de açılan ilk meclis binası

➥ İti lâf Dev let le ri nin ve İs tan bul Hü kü me ti ’nin bas kı ve en gel le me le ri ne rağ men se çim ler ya pıl-mış tır.

Yo rum: Mus ta fa Ke mal Pa şa sa vaş or ta mın da ve olum suz şart lar al tın da bi le ol sa Mil let İra de si ne son de re ce önem ver miş tir. De mok ra si nin iş le me-si ni is te miş tir.

Ül ke nin çe şit li yer le rin den se çi len mil let ve kil le ri ve İs tan bul’un iş ga li ile İs tan bul’dan ka çan mil let ve kil-le ri nin oluş tur du ğu ve kil ler An ka ra’da top lan ma ya baş la mış tır.

➥ Os man lı Me bu san Mec li si’nin da ğı tıl ma sı üze-ri ne An ka ra’ya ka çan me bus la rın TBMM’ye ka tıl-ma sı Mus ta fa Ke mal’in Mil li İra de ye ver di ği de ğe ri gös te rir. Çün kü bu me bus lar da da ha ön ce se çi le-rek İs tan bul’a git miş ler di.

TBMM 23 Ni san 1920’de mil let ve kil le ri nin top lu ca Ha cı Bay ram Ca mi i’n de Cu ma na ma zı nı kıl dık tan son ra 13.45’de en yaş lı üye olan Si nop me bu su Şe rif Bey’in açı lış ko nuş ma sıy la açıl mış ve ça lış ma la rı na baş la mış tır.

TBMM’nin açıl ma sıy la Türk ta ri hin de ye ni bir dö nem baş la mış tır. 1839 Tan zi mat Fer ma nıy la baş la yan de mok ra tik leş me ha re ke ti 1876’da Me bu san Mec li-si’nin açıl ma sıy la önem li bir ge liş me ka tet miş ve halk yö ne ti me or tak ol muş tu. TBMM’nin açıl ma sıy la halk yö ne ti mi ele ge çir miş tir.

24 Ni san 1920’de mec lis Mus ta fa Ke mal Pa şa’yı Mec lis Baş ka nı seç miş tir.

62


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

TBMM’nin Aldığı İlk Kararlar

★ Hükümet kurmak zorunludur.

★ Geçici de olsa bir mec lis baş ka nı ve ya pa di şah kay ma ka mı ka bul edi le mez.

★ TBMM’nin üs tün de bir güç yok tur.

★ Ya sa ma ve yü rüt me yet ki le ri mec li se ait tir.

★ Mec lis yü rüt me işi ni ic ra ve kil le ri he ye ti (hü kü met) eliy le ya par.

★ Ege men lik ka yıt sız şart sız ulu sa ait tir.

★ Tür ki ye dev le ti TBMM ta ra fın dan yö ne ti lir ve hü kü me ti TBMM Hü kü me ti adı nı alır.

★ Mec lis Baş ka nı, hü kü me tin de baş ka nı dır.

★ Pa di şah ve ha li fe nin du ru mu ileride mec li sin ve re-ce ği ka ra ra bı ra kı la cak tır.

Yeni Türkiye’nin İlk Hükümeti

★ Şeriyye vekili Mustafa Fehmi Bey Bursa

★ Müdafaaimilliye Fevzi Paşa Kozan

vekili

★ Hariciye vekili Bekir Sami Bey Tokat

★ Maliye vekili Hakkı Behiç Bey Denizli

★ Nafia vekili İsmail Fazıl Paşa Yozgat

★ İktisat vekili Yusuf Kemal Bey Kastamonu

★ Adliye vekili Celaleddin Arif Bey Erzurum

★ Dahiliye vekili Cami Bey Aydın

★ Maarif vekili Dr. Rıza Nur Bey Sinop

★ Sıhhat ve İctimai Dr. Adnan Adıvar Bey İstanbul

Muavenet Vekili

★ Erkanıharbiyei İsmet Bey Edirne

Umumiye vekili

9 Temmuz 1920’de meclisin güven oyuyla hükümet kurulmuştur.

➥ İlk TBMM’de Mec lis Hü kü met sis te mi uy gu lan-mış tır. Ya ni Mec lis baş ka nı ay nı za man da hü kü-met ve dev let baş ka nı dır.

➥ İc ra ve kil ler he ye ti mec lis te tek tek oy la ma ile se çil miş tir.

İlk Mecliste Bulunan Gruplar

★ Tesa nüt (Da ya nış ma) Gru bu: Es ki it ti hat çı lar dı.

★ İs tik lal Gru bu: Ke ma list genç ler den oluş mak tay-

dı.

★ Bol şe vik ler: Sov yet ler de ki dev rim gi bi dev rim le-

rin ya pıl ma sı nı is ti yor lar dı.

★ Is la hat Gru bu: Bu gö rüş te ki ler ken di le ri ni

mu hafazakar olarak adlandırıyorlardı.

★ Mudafaaihukuk Grubu: Mustafa Kemal’in içinde

bulunduğu gruptu.

➥ Za man la mec lis için de ki grup lar iki grup ta top-lan mış tı.

I. Grup: Mu ha fa zaaimu ked de sat çı lar

II. Grup: Mü da fa aihu kuk çu lar

Yo rum: I. TBMM’de fark lı gö rüş ve dü şün ce de grup ve in san lar ol ma sı na rağ men bü tün üye ler or tak bir amaç et ra fın da bir leş miş ler dir. O’da va ta-nın kur ta rıl ma sı ve ulu sun ba ğım sız lı ğı dır.

I. TBMM’nin İlk İcraatları

★ Ge nel kur may Baş kan lı ğı ku rul du ve yü rüt me or ga nı na ka tıl ma sı ka bul edil di. (27 Ni san 1920)

★ Hı ya netiva ta ni ye Ka nu nu ka bul edil di (29 Ni san 1920)

★ Av ru pa Dev let le ri Dı şiş le ri Ba kan la rı na TBMM’nin An ka ra’da açıl dı ğı bil di ril di. (30 Ni san 1920)

★ Ba kan lar Ku ru lu (İc ra ve kil ler he ye ti) se çi mi ne da ir ka nun ka bul edil di. (2 Ma yıs 1920)

I. TBMM’nin Nitelikleri

★ Yasama, yürütme ve yargı görevi meclise aittir.

Ya sa ma: Bir dev let le top lum ya şa mı nı dü zen le yen hu kuk ku ral la rı nı koy mak tır. Bu na ka nun yap ma da de ni lir.

Yü rüt me: Hu kuk ku ral la rı nın bir erk ta ra fın dan uy gu-lan ma sı dır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

63

Yar gı: Va tan daş lar ara sın da hu kuk ku ral la rı uy gu la-nır ken hak sız lık la rı ön le mek ge re kir. Ay rı ca ku ral la ra uy ma yan la rı ce za lan dır mak ge re kir. Bu na yar gı la ma de nir.

★ İlk TBMM’nin ana prog ra mı “Mi sakımil li’yi ger çek-leş tir mek tir.

★ Kur tu luş Sa va şı’nı ör güt le mek tir.

Yo rum: İlk TBMM, ku ru cu mec lis ni te li ği ta şır.

Sü rek li dir, ge çi ci de ğil dir. İh ti lal ci dir. Ye ni bir sis-

tem ge tir miş tir. Halk çı dır, hal kın so run la rıy la il gi-

len miş tir. Ulu sal dır, is min de Tür ki ye’yi kul lan mış-

tır. Meş ru dur, 1921 Ana ya sa’sı nı yap mış tır.

Kı lıç Ali (1899 – 1971)

Mül ki ye mek te bi me zu nu dur. Kur tu luş Sa va şı yıl-la rın da as ke ri ye ye geç ti ve su bay ol du. Ma raş, An tep sa vun ma la rın da Ku vayımil li ye’yi ku ra rak teş ki lat lan dır mış tır.

I. TBMM’de mil let ve ki li ol du. İs tik lâl Mah ke me si üye si olan üç Ali’ler den bi ri si dir.

Ata türk’ün ya kın çev re sin de bu lun du.

Ali Çe tin ka ya (1878-1949)

Af yon’da doğ du. Harp oku lu nu bi tir di. İt ti hat ve Te rak ki Ce mi ye ti’nin fa al üye le rin den ol du.

Trab lus garp ve I. Dün ya Sa vaş ı’n da bu lun du. Mon dros Ateş kes An laş ma sı’ndan son ra Ay va lık Cep he si böl ge ko mu tan lı ğı na ge ti ril di. Yu nan lı la-rın Ay va lık’ı iş ga li üze ri ne mü ca de le et ti.

1920’de Af yon mil let ve ki li ola rak I. TBMM’de yer al dı. 16 Mart 1920’de İs tan bul’un iş ga li üze-ri ne tu tuk la na rak Mal ta Ada sı’na sür gün edil di. 1921’de ser best bı ra kıl dı.

An ka ra’ya dön dük ten son ra tek rar mil let ve ki-li ola rak TBMM’ye gir di. İs tik lâl Mah ke me si’nin üç Ali’le rin den bi ri si dir. Mah ke me nin baş kan lı-ğı nı yap tı. Ba yın dır lık ve İs kân Ba kan lı ğı yap tı. 1949’da öl dü.

YENİ TÜRK DEVLETİ’NİN İLK ANAYASASI(1921 TEŞKİLATIESASİYE KANUNU)

23 Ni san 1920’de açı lan I. TBMM yak la şık do kuz ay lık bir ça lış ma dan son ra ilk Ana ya sa’sı nı ha zır la dı. Bu Ana ya sa I. İnö nü Za fe ri’nin ka za nıl ma sın dan son-ra tar tı şıl ma ya baş lan dı. 20 Ocak 1921’de mec lis te ka bul edil di. Teş ki latıesa si ye Kanu nu adı ve ri len bu Ana ya sa 23 mad de ile ge çi ci bir bö lüm den olu şu-yor du.

1921 Ana ya sa’sı nın Te mel Mad de le ri

★ Ege men lik ka yıt sız ve şart sız ulu sun dur. Ulus ken di ken dini yö net me hak kı na sa hip tir.

★ Ya sa ma, yü rüt me ve yar gı yet ki si mec li se ait tir.

★ Tür ki ye Dev le ti, Bü yük Mil let Mec li si’nce yö ne ti lir. Hü kü me ti ne Tür ki ye Bü yük Mil let Mec li si Hü kü-me ti adı ve ri lir.

★ Bü yük Mil let Mec li si Ve ki li se çim le ri iki yıl da bir ya pı lır. Se çi len üye ler ye ni den se çi le bi lir.

★ Tür ki ye Mil let Ve kil li ği sis te mi var dır. Her ve kil se çil di ği ili de ğil tüm yur du tem sil eder.

★ Ba kan lar Ku ru lu üye le ri iç le rin den bi ri ni ken di le ri-ne baş kan se çer. An cak Bü yük Mil let Mec li si’nin baş ka nı ay nı za man da Ba kan lar Ku ru lu’nun da baş ka nı dır.

★ Ka nunuesa si’nin çeliş me yen mad de le ri es ki den ol du ğu gi bi yü rür lük te dir.

★ Din ku ral la rı nın (Şe ri at hü küm le ri nin) uy gu lan ma-sı yet ki si mec li se ait tir.

1921 Ana ya sa’sı nın Öne mi

★ 1921 Ana ya sa sı ye ni Türk Dev le ti nin ku ru luş bel-ge si dir.

★ Ya pı lan bu Ana ya sa TBMM’ye ku ru cu mec lis ni te-li ği yük le miş tir.

★ Ola ğa nüs tü şart lar ve sa vaş du ru mu ki şi hak ve hür ri yet le ri nin kı sıt lan ma sı na ne den ol muş tur.

★ Ege men lik ka yıt sız şart sız mil le te ait tir, de ni le rek mil let ege men li ği ka bul edil miş tir.

64


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

★ 1921 Ana ya sa sı’nda güç ler bir li ği, mec li sin üs tün-lü ğü ve tek mec lis il ke le ri be nim sen miş tir.

★ Din ku ral la rı nın uy gu lan ma sı 1921 Ana ya sa sı’nın la ik ol ma dı ğı nı gös te rir.

★ Ana ya sa’da en bü yük de ği şik lik 29 Ekim 1923’de Cum hu ri ye tin ilâ nı ile ger çek leş miş tir. Mec lis hü kü met sis te mi ye ri ne, ka bi ne sis te mi ne ge çil-miş tir.

➥ 20 Ocak 1921’de ya pı lan ilk Ana ya sa ola ğa-

nüs tü dö nem de ya pıl dı ğı için, hız lı bir şe kil de

İn kı lap lar ya pa rak çağ daş laş ma ya ça lı şan Cum-

hu ri yet’in ih ti yaç la rı na ce vap ve re mi yor du. Bu

ne den le ikin ci bir Ana ya sa 20 Ni san 1924’de

TBMM ta ra fın dan ye ni den ka bul edil miş tir.

Mec lis Hü kü met Sis te mi: Bu hü kü met sis te min-de Ba kan lar Ku ru lu’nun oluş ma sı her ba ka nın mec lis te tek tek oy la ma sı ile se çi le rek olu şu yor-du (Salt ço ğun luk la)

Bu du rum, ba kan lar ara sın da uyum so ru nu nun çık ma sı ve is ti fa du ru mun da ye ni si nin se çil me si-nin uzun ve zor ol ma sı na ne den olu yor du.

Ba kan lar ku ru lu nun baş ka nı da mec lis baş ka-nıy dı.

Ka bi ne Sis te mi:

Cum hu ri ye tin ilâ nı ile bu sis te me ge çil miş tir. Baş-ba kan ada yı se çi lir, o da ka bi ne si ni oluş tu ra rak Cum hur baş ka nı ve TBMM’nin ona yı na su nar.

TBMM’YE YÖNELİK AYAKLANMALAR(İÇ İSYANLAR)

Ne den le ri

★ Hal kın İs tan bul Hü kü me ti ta ra fın dan kış kır tıl ma sı

★ Ana do lu’da ki ba zı güç lü ki şi ve aşi ret le rin mev cut du rum la rı nı ko ru mak is te me le ri.

★ Azın lık la rın ba ğım sız dev let kur mak is te me le ri ve Av ru pa lı dev let ler ta ra fın dan kış kır tıl ma la rı.

★ Ba zı Ku vayımil li ye li der le ri nin ve çe te le rin dü zen li or du bir lik le ri nin ku rul ma sı na kar şı çık ma la rı ya da ka tıl mak is te me me le ri.

★ As ker ka çak la rı nın Ana do lu’da ki oto ri te boş lu ğun-dan ya rar lan mak is te me le ri

★ İti laf Dev let le ri ve İs tan bul Hü kü me ti ’nin pro pa-gan da la rı

➥ 1919 yı lın dan iti ba ren çık ma ya baş la yan is yan-lar 1920’de yay gın laş mış ve 1921’de bas tı rıl mış tır.

Doğ ru dan İs tan bul Hü kü me ti Ta ra fın dan Çı kar tı-lan İs yan lar

An za vur Ayak lan ma sı

İs tan bul Hü kü me ti ta ra fın dan pa şa lı ğa ge ti ri len Ah met An za vur, İti laf Dev let le ri ve İs tan bul Hü kü me ti ’nin kış-kırt ma ve des tek le riy le Man yas, Su sur luk ve Ulu bat do lay la rın da isyan çı ka rarak et ki li ol muş tur.

İn gi liz ler bu is yan sa ye sin de Bo ğaz lar böl ge sin de et ki si ni de vam et tir mek ve Ana do lu’dan ge le cek teh-dit le ri en gel le ye cek ti.

2 Ka sım 1919’da baş la yan is yan 16 Ni san 1920’de Çer kez Et hem kuv vet le ri ta ra fın dan bas tı rıl dı.

Ku vayıin zi ba ti ye (Hi la fet Or du su) İs ya nı

İn gi liz le rin mad di ve ma ne vi des tek le ri ile İs tan bul hü kü me ti ta ra fın dan ku rul du.

İn gi liz le rin ama cı Gey ve’nin Ku vayımil li ye güç le rin-den alı na rak böl ge de kon tro lü sağ la mak tı.

İs ya nı bas tır mak la Ali Fu at Pa şa (Ce be soy) gö rev-len di ril di. 14 Ni san 1920’de Hi la fet Or du su da ğı tıl dı.

İs tan bul Hü kü me ti ve İti lâf Dev let le ri Ta ra fın dan

Çı kar tı lan Ayak lan ma lar

Bo lu – Düz ce – Hen dek – Ada pa za rı

Ayak lan ma la rı

Bu ayak lan ma la rı İn gi liz ler des tek le miş ler dir. Amaç la-rı Ku vayımil li ye bir lik le ri nin Mar ma ra De ni zi ve İs tan-bul’a yak laş ma la rı nı ön le mek tir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

65

13 Ni san 1920’de Düz ce’de baş la mış ve ya yıl mış tır. 24. Tü men Ko mu ta nı Mah mut Bey ayak lan ma yı bas-tır mak la uğ ra şır ken öl dü rül müş tür.

Ada pa za rı is ti ka me tin de Ali Fu at Pa şa (Ce be soy), Bo lu is ti ka me tin de Re fet (Be le) baş kan lı ğın da ki Ku vayımil li ye güç le ri is ya nı bas tır mış lar dır. (23 Ni san 1920)

Yoz gat Ayak lan ma sı

Yoz gat’ta ki Ayan lar dan Ça pa no ğul la rı, Zi le’de Ay na-cı oğul la rı’nın çı kar dık la rı ayak lan ma lar dır.

Bu aşi ret ler TBMM’ye kar şı ta vır ala rak İs tan bul Hü kü me ti ’ni des tek le miş ler dir.

Ça pa no ğul la rı’ndan Ne cip, Ce lal ve Edip Bey’le rin tu tuk lan mak ve An ka ra’ya ge ti ril mek is ten me si is ya-nın çık ma sı na ne den ol muş tur.

Ayak lan ma Çer kes Et hem’in Ku vayısey ya re Bir lik le ri ta ra fın dan bas tı rıl mış tır. Ele baş la rı idam edil miş tir.

Af yon Ayak lan ma sı

Ço pur Mu sa is ya nı dır. Yu nan kış kırt ma sı önem li rol

oy na mış tır. İs tan bul Hü kü me ti yan lı sı ve Ku vayımil-

li ye kar şı tı dır.

İs yan Ço pur Mu sa’nın 21 Ha zi ran 1920’de Çiv ril’i

ku şat ma sıy la baş la mış tır. Ku vayımil li ye bir lik le ri ta ra-

fın dan kı sa sü re de bas tı rıl mış tır.

Kon ya Ayak lan ma sı

Boz kır’da İs tan bul Hü kü me ti ’nin kış kırt ma la rı ile çık-

mış tır. İs yan bas tı rıl ma sı na rağ men ye ni den çık tı.

De li baş Meh met İn gi liz le rin kış kırt ma sıy la is yan

et miş tir. Re fet Be le is ya nı bas tır dı.

Mil li Aşi ret Ayak lan ma sı

Ur fa’nın kur ta rıl ma sın da bü yük ya rar lı lık lar gös te-

ren bu aşi ret da ha son ra Fran sız lar la an la şa rak

TBMM’nin oto ri te si ne kar şı is yan et ti.

Mil li Aşi ret den me si, ön ce le ri Ku vayımil li ye’yi des tek-

le me sin den dir. Bu is yan Ku vayımil li ye bir lik le ri ta ra-

fın dan Vi ran şe hir’de et ki siz ha le ge ti ril di.

Koç ki ri Ayak lan ma sı

İs yan 6 Mart 1921’de baş la ya rak 17 Ha zi ran 1921’e ka dar sür dü. Si vas’ın, Koç hi sar, Su şeh ri, Er zin can’ın Ova cık, Ke mah ve Re fa hi ye böl ge sin de ya yıl dı.

İs yan Mil li Kuv vet ler ta ra fın dan bas tı rıl dı.

Şeyh Eş ref Ola yı

Bay burt’ta Şeyh Eş ref, pey gam ber lik id di a et me ye baş la dı. Çev re sin de adam la rın top lan ma sı üze ri ne Mil li Kuv vet ler is ya nı bü yü me den bas tır dı lar.

Ali Ba tı İs ya nı

Ali Ba tı adın da bir aşi ret li de ri İn gi liz le rin des te ği ile Mar din, Mid yat ve Nu say bin böl ge le rin de ayak lan dı. 5. Tü men ve Mil li Mü ca de le’ yi des tek le yen aşi ret ler ta ra fın dan bas tı rıl dı.

Ce mil Çe to İs ya nı

Do ğu’da bir Er me nis tan fik ri, Kür dis tan fik ri ni de te tik-le miş ti. Bah ti yar Aşi re ti Rei si Ce mil Çe to Kürt Tea li Ce mi ye ti’nin fi kir le ri ne uy gun ola rak Gar zan Böl ge-si’n de bir Kürt dev le ti kur mak için is yan et ti. İs yan 12. Ko lor du ta ra fın dan bas tı rıl dı. 7 Ha zi ran 1920’de Ce mil Çe to tes lim ol du.

Azın lık la rın Çı kar dı ğı İs yan lar

Er me ni İs ya nı: Fran sız la rın des te ği ile 10 Tem muz 1920’de Er me ni İn ti kam Alay la rı Ada na’ya gi re rek Müs lü man aha li yi kat letmiş ler dir.

Ay rı ca Do ğu Ana do lu’da bir dev let kur mak için böl-ge de ki Müs lü man Kürt ve Türk aha li yi kat let miş ler dir.

Pon tus Rum İs yan la rı: Ka ra de niz Böl ge si’n de, Sam-sun, Çar şam ba, Baf ra, Ter me, La dik, Ve zir Köp rü, Hav za ve To kat böl ge le rin de Müs lü man hal ka kar şı kat li am yap mış lar dır. Bu ayak lan ma la rı İn gil te re ve Fe ner Rum Pat rik ha ne si des tek le miş tir.

Kuvayımilliyeci Olup Sonradan İsyan Edenler

De mir ci Meh met Efe İs ya nı

Ay dın ve çev re sin de Yu nan iler le me si ne kar şı mü ca-de le eden De mir ci Meh met Efe dü zen li or du ku rul-duk tan son ra si la hı nı tes lim et me miş ve mev cut du ru-mu nu ko ru mak is te miş tir.

66


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Bu is te ği ka bul edil me yin ce de is yan et miş tir. İs yan 1920 yı lı Ara lık ayı nın baş la rın da baş la mış 30 Ağus-tos 1920’de Re fet (Be le) ta ra fın dan bas tı rıl mış tır.

De mir ci Meh met Efe (1885–1959)

Na zil li il çe sin de doğ muş tur. Efe ol ma dan de mir ci lik le

uğ raş mış tır.

I. Dün ya Sa va şı sı ra sın da ken di ne ya pı lan onur kı rı cı bir

dav ra nış so nu cu da ğa çık mış tır.

İz mir’in 15 Ma yıs 1919’da Yu nan lı lar ta ra fın dan iş gal

edil me si üze ri ne Ulu sal Kur tu luş Sa va şı’na ka tıl mış tır.

Ege Böl ge si’nde Yu nan lı la ra kar şı Ku vayımil li ye bir lik le-

ri nin oluş ma sı na önem li kat kı lar da bu lun muş tur.

Çer kes Et hem İs ya nı sı ra sın da Tür ki ye Bü yük Mil let

Mec li si ile ters düş müş ve is yan et miş tir. An cak is yan

bas tı rıl dık tan son ra mec li sin is tek le ri ni ka bul et miş tir.

Çer kes Et hem İs ya nı

Yu nan lı la ra kar şı bü yük mü ca de le ve ren Çer kes

Et hem ve Ku vayısey ya re bir lik le ri de De mir ci Meh met

Efe gi bi dü zen li or du ya ka tıl mak is te me miş tir.

Çer kes Et hem, TBMM’ye kar şı iç is yan lar da da son

de re ce önem li rol oy na mış ve Yoz gat is ya nı nın bas tı-

rıl ma sın da bü yük ya rar lı lık lar gös ter miş tir.

An ka ra Hü kü me ti ile gö rüş ay rı lık la rı na düş müş ve

I. İnö nü Sa va şı gün le rin de is yan et miş tir. Üze ri ne

Mil li Kuv vet le rin gel me si üze ri ne de Yu nan Hü kü-

me ti’n den ge çiş is te miş ve ora dan Av ru pa’ya git miş-

tir. Da ha son ra Ür dün’de öl müş tür.

Çerkes Ethem Mustafa Kemal Paşa ile birlikte

Çer kes Et hem (1885–1948)

Ban dır ma’da doğ du. Kur tu luş Sa va şı Ku vayımil li ye

ör güt le ri nin önem li li der le rin den dir.

Bal kan Sa vaş la rın da Bul gar Cep he si’nde sa vaş tı ve

ya ra lan dı. I. Dün ya Sa va şı’nda Teş ki latımah su sa’da

gö rev al dı. İran, Irak ve Af ga nis tan’da akın la ra ka tıl dı.

1919-1920 yıl la rın da ken di ne bağ lı Ku vayısey ya re bir-

lik le riy le Yu nan lı lar la sa vaş tı. I. TBMM’ye kar şı çı kan

is yan la rın bir kıs mı nı bas tır dı.

Dü zen li or du nun ku rul ma sı na kar şı çık tı. An ka ra’da-

ki ler le gö rüş ay rı lı ğı na düş tü. I. İnö nü Sa va şı ya pı lır-

ken Yu na nis tan’dan ge çiş is te ye rek Al man ya’ya git-

ti. Ür dün’ün baş ken ti Am man’da öl dü.

İs yan la ra Kar şı TBMM’nin Al dı ğı Ön lem ler

Hı ya netiva ta ni ye Ka nu nu’nun Çı kar tıl ma sı: 29 Ni san 1920’de Mus ta fa Ke mal’in gay ret le ri ile TBMM bu ya sa yı çı kar mış tır. “Mec li se kar şı söz le, ya zıy la ve ya doğ ru dan kar şı ge len ler va tan hai ni sa yı la cak tır.” de ne rek ka nun çı kar tıl mış tır.

İs tik lal Mah ke me le ri nin Ku rul ma sı: Bu mah ke-me le rin ku rul ma sı nın te mel ne de ni Hı ya netiva ta ni-ye Ka nu nu’nun uy gu lan ma sı ve as ker ka çak la rı nın ce za lan dı rıl ma sı dır.

11 Ey lül 1920’de ha zır la nan as ker ka çak la rı nın ce za-lan dı rıl ma sı hak kın da ki ka nun TBMM’de onay lan dı.

Bu mah ke me ler ola ğa nüs tü şart lar da ku rul du ğu için bu adı al mış lar dır.

Bu mah ke me le rin;

– Üç üye si ola cak tır. Üye ler TBMM’nin için den se çi-le cek tir.

– İç le rin den bi ri si ni ken di le ri baş kan se çe cek ler dir.

– TBMM adı na yar gı yet ki si ni kul la na cak lar dır.

➥ Üç Ali’ler mahkemesi adını almışlardır.

➥ Yargı kararları kesindir. Temyiz hakkı yoktur.

Yorum: İstiklâl Mahkemeleri zaman zaman sert cezalar vermiştir. Kararları bugün çok tartışılmaktadır. O günün şartları gereği yapılmıştır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

67

➥ İs tik lâl Mah ke me le ri ilk ola rak An ka ra, Es ki şe-

hir, Kon ya, Po zan tı, Is par ta, Si vas, Kas ta mo nu ve

Di yar ba kır’da ku rul du.

➥ İs tik lal Mah ke me le ri 1920 – 1927 yıl la rı ara sın-

da fa ali yet gös ter di ler.

➥ Bu mah ke me le rin ilk ver di ği ka rar Sevr Ant-

laş ma sı’nı im za la yan ki şi ler hak kın da ol muş tur. 7

Ekim 1920’de Sad ra zam Da mat Fe rit Pa şa, Ha di

Pa şa, Rı za Tev fik Bey ve Bern Bü yü kel çi si Re şat

Ha lis Bey va ta na hı ya net su çun dan gı ya ben idam

ce za sı na çarp tı rıl dı lar. Ya sa 1949’da kalk tı.

➥ İs tik lâl Mah ke me le ri Mil li Mü ca de le bo yun ca

1500 ki şi yi idam, 2696 ki şi ye as ker den ye ni den

kaç ma la rı ha lin de idam, 243 ki şi nin gı ya bın da

idam, 41708 ki şi ye da yak ce za sı, 11744 ki şi yi

suç suz bul muş tur.

Ayak lan ma la ra Kar şı Di ğer Ön lem ler

★ İs tan bul’da Şey hülis lâm Dür ri zâ de Ab dul lah Efen-

di’nin Ana do lu ha re ke ti nin aley hi ne ver di ği Fet va-

la ra kar şı, An ka ra Müf tü sü Rı fat Bö rek çi ve 150

din ada mı kar şı fet va ha zır la dı.

★ Ana do lu Ajan sı’nı (6 Ni san 1920) ku ru la rak Türk

ka mu oyu nu doğ ru bil gi len dir me, Ulu sal Mü ca de-

le’ ye za rar ve ren iç ve dış pro pa gan da la ra kar şı

hal kı bi linç len dir me yo lu na gi dil miş tir.

★ Mat bu at ve İs tih ba rat Müdürlüğü ku rul muş tur.

(7 Ha zi ran 1920) Böy le ce kar şı pro pa gan da ve

is tih ba rat ça lış ma la rı ya pıl mış tır.

★ Ay rı ca Mil li Mü ca de le ta raf ta rı ga ze te ler des tek-

len miş tir.

İç Ayak lan ma la rın Za rar la rı

★ Ül ke de kar deş ka nı dö kül müş tür.

★ İş gal le rin ön len me si ge cik miş ve iş gal le rin ya yıl-

ma sı ko lay laş mış tır.

★ Bü yük oran da eko no mi ve mal ze me kay bı na

ne den ol muş tur.

★ Kur tu luş Sa va şı’nın ka za nıl ma sü re ci uza mış tır.

★ Uzun sü re de vam ede cek psi ko lo jik ve sos yo lo jik

ça tış ma la ra ne den ol muş tur.

SAN REMO KONFERANSI (18 – 26 Ni san 1920)

18 Ocak 1919’da Pa ris Kon fe ran sı’nda Av ru pa’nın

ge le ce ği çö züm len miş ti. Os man lı Dev le ti’nin du ru mu

ele alın mış, fa kat tam bağ la yı cı ka rar lar alı na ma mış tı.

12 Şu bat – 10 Mart 1920’de Lon dra Kon fe ran sı’nda

Tür ki ye’nin du ru mu nun gö rü şü le ce ği ye ri ya ni San

Re mo’yu, İn gil te re, Fran sa ve İtal ya dev let le ri tes pit

et miş ler di.

18 - 26 Ni san’da il gi li dev let le rin ka tı lı mı ile ko mis yon

ku rul du. Lon dra ve Pa ris Kon fe rans la rı ’nın be lir le di ği

esas lar la bir me tin ha zır la na cak tı. I. Dün ya Sa va-

şı’nda so na bı ra kı lan Tür ki ye (Os man lı Dev le ti) ile

ya pı la cak ba rış ant laş ma sı nın son şek li San Re mo’da

ve ril di.

Bu na gö re;

★ Irak ve Fi lis tin İn gil te re’ye

★ Su ri ye, Fran sız man da sı na

★ Gü ney ve Gü ney do ğu Ana do lu’dan Ana do lu iç le-

ri ne ka dar İtal ya ve Fran sız nü fuz böl ge si ne

★ Do ğu Ana do lu’da bir Er me ni Dev le ti ku rul ma sı

★ Ba tı Trak ya, Do ğu Trak ya’nın bir bö lü mü ve İz mir

çev re si Yu na nis tan’a

★ Bo ğaz lar böl ge si, ulus la ra ra sı bir ko mis yo na bı ra-

kı la cak tır.

San Remo Konferansı’nda Müttefik Devletler Temsilcileri

68


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağus tos 1920)

İti lâf Dev let le ri San Re mo Kon fe ran sı’nda al dık la rı

ka rar la rı du yur mak için Os man lı Dev le ti’ni Kon fe ran-

sa ça ğır dı lar.

Os man lı Hü kü me ti adı na, Tev fik, Ce mil Pa şa lar ve

Re şit, Fah red din Bey’ler 11 Ma yıs 1920’de Pa ris’e

ulaş tı lar. Os man lı yö ne ti mi Pa ris’ten ge len ba rış şart-

la rı nı gö rüş mek üze re 22 Tem muz’da Vah det tin’in

baş kan lı ğın da Sal ta nat Şu ra sı’nı top la dı. Rı za Tev fik,

Re şat Ha lis ve Ha di Pa şa, Fran sız harp ge mi siy le

Pa ris’e git ti ler. 10 Ağus tos 1920’de Sev res ka sa ba-

sın da ant laş ma im za lan dı.

Sevr Antlaşması’nı imzalayan Osmanlı Heyeti

Sevr Ant laş ma sı’nın Hü küm le ri

★ İs tan bul Türk ler de ka la cak. An cak ba rış şart la rı na uyul maz sa bu ra sı da alı na cak.

★ Bo ğaz lar sa vaş ve ba rış za ma nın da tüm ge mi le re açık ola cak. Bo ğaz la rın yö ne ti mi ulus la ra ra sı bir ko mis yo na bı ra kı la cak.

★ Tür ki ye Er me nis tan’ın ba ğım sız lı ğı nı ta nı ya cak. Bu dev le tin sı nır la rı nı Wil son be lir le ye cek.

★ İz mir Türk ler de ka la cak, da ha son ra yö ne tim hak-kı nı Yu na nis tan’a dev re de cek .

★ İz mir’de tüm dil, din ve et nik un sur la rı içi ne alan bir par la men to oluş tu ru la cak, bu par la men to 5 yıl son ra Yu na nis tan’a ka tı la cak.

★ Ka ra de niz kı yı sı Mid ye – Bü yük Çek me ce’nin ba tı sın da ka lan, İm roz, Boz caa da Yu na nis tan’a ve ri le cek.

★ Os man lı or du su 50.700 ki şi ola cak. Mec bu ri as ker lik ol ma ya cak, ağır si lah lar ol ma ya cak.

★ Tür ki ye’nin kay nak la rı nı ar tır mak için ma li bir ko mis yon ku rul ma lı dır. Çün kü mev cut du rum sa vaş taz mi nat la rı nı öde me ye ye ter li de ğil dir.

★ Os man lı ül ke sin de ya şa yan her top lu luk din, dil ve mez hep öz gür lü ğü nü kul la na bi le cek ve her kes eşit ola cak, azın lık okul la rı açı la cak.

★ Os man lı Dev le ti ge çer li ne den ol ma dan hiç bir ulu-sun ar ke olog la rı nın ka zı yap ma sı nı en gel le me ye-cek.

★ Os man lı Deniz gücü sınırlı olacak.

★ Os man lı Dev le ti savaş tazminatı ödeyecek.

★ Kapütilasyonlar bütün devletlere açık olacak.NOT: Osmanlı Devleti’ne gelen subayların bir çoğu hem casus hem de arkeologdular. Bu nedenle Anadolu’daki birçok tarihi eser çalınarak Avrupa müzelerine satıldı.

➥ Os man lı Hü kü me ti ta ra fın dan im za la nan bu ant laş ma Me bu san Mec lis’i ol ma dı ğı için ya ni mec lis te onay lan ma dı ğı için pa di şah ta ra fın dan onay lan ma mış tır. Ay rı ca Ana do lu ha re ke ti ve Mus ta fa Ke mal’in kar şı çık ma la rı ile uy gu lan ma-mış ve Türk Kur tu luş Sa va şı baş la mış tır.

Yo rum: Os man lı sı nır la rı da ral tıl mış ve İs tan bul da hil kü çük bir dev let ha li ne ge ti ril miş tir.

Yo rum: Sevr Ant laş ma sı Os man lı Dev le ti’ni or ta-dan kal dı rır ken Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin ku ru luş az mi ni hız lan dır mış tır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

69

Yo rum: Lo zan Ant laş ma sı’yla Sevr Ant laş ma sı ge çer li li ği ni yi tir miş tir.

Yo rum: Sevr Ant laş ma sı’yla be lir le nen Er me ni yur du Güm rü Ant laş ma sı’yla son bul muş tur.

Yo rum: Sevr Ant laş ma sı Osmanlı Devleti’nin res-men bitmesini sağlamıştır.

Kemal Atatürk, İsmet Paşa ve Çerkez Ethem

ATATÜRK’ÜN BAZI ÖZELLİKLERİ

Va tan se ver li ği

Va tan sev gi si Ata türk’ün en önem li özel li ği dir. Mil let

sev gi si nin ay rıl maz bir par ça sı olan va tan sev gi si,

onun fe da kar lık lar la do lu ha ya tı nın her dö ne min de,

hay ran lık la söz edi le cek ha tı ra lar la do lu dur. Her şe yi

gö ze ala rak Mil li Mü ca de le’ye gi riş me si, on da ki va tan

ve mil let sev gi si nin üs tün lü ğü nü ve fe da kar lı ğı nı açık-

ça gös ter mek te dir.

Va tan sa vun ma sı nı her şey den önem li gö ren Ata-

türk’e Kur tu luş Sa va şı’nı ka zan dı ran da bu eş siz

va tan sev gi si ve mil le ti ne olan bü yük gü ve ni ol muş-

tur. Türk le rin va tan sev gi siy le do lu olan gö ğüs le-

ri, düş man la rın mel’un ih ti ras la rı na kar şı dai ma

de mir den bir du var gi bi yük se le cek tir. söz le ri

ve inan cı, Mil li Mü ca de le’de ken di si ne ve mil le ti ne

reh ber olan onu ba şa rı ya ulaş tı ran te mel dü şün ce

ol muş tur. Va ta nı için her tür lü zor lu ğa kat la nan Ata-

türk, ha ya tı nın en zor gün le rin de ken di si ni eri tip bi ti-

ren has ta lı ğıy la mü ca de le eder ken bi le va ta nı nı ih mal

et me miş, Ha tay’ın Tür ki ye’ye ka tıl ma sı için gay ret le ri-

ni sür dür müş tür.

Va ta nı ve mil le ti için yap tı ğı hiz met le ri as la ye ter li gör-

me yen bir ruh yü ce li ği ne sa hip olan Ata türk, ha ya tı

bo yun ca yur du nu, dün ya nın en ge liş miş ve en çağ-

daş mem le ket le ri dü ze yi ne çı kar mak için mü ca de le

et miş tir. “Bu va tan ço cuk la rı mız ve to run la rı mız

için cen net ya pıl ma ya la yık tır.” söz le riy le va ta na

olan sev gi si ni açık ça or ta ya koy muş tur.

Ha ki ka ti Ara ma Gü cü

Va ta nı kur ta ran, öz gür ve ba ğım sız Tür ki ye ide ali ni

ger çek leş ti ren Ata türk, ye ni Tür ki ye’yi ba tı lı ol mak,

mo dern leş tir mek ama cı ile çağ daş uy gar lık ide ali ne

yö nelt miş tir. İl min ve ak lın reh ber li ği al tın da sü rek li

çağ daş laş mak Ata türk çü lü ğün en te mel un sur la rın-

dan dır. Ata türk’ün idea list li ği nin te me lin de ger çek le ri

ara ma, bul ma ve uy gu la ya bil me gü cü ya tar. O, olay-

70


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

lar hak kın da bir ka ra ra var ma dan ön ce on la rı in ce ler

ve dü şü ne rek man tık süz ge cin den ge çi rir. Bu olay la rı

do ğu ran se bep le ri tes pit eder ve ka ra rı na esas ola cak

ger çe ği bu lur du. Bu Ata türk’ün üs tün yö ne ti ci lik özel-

li ği nin bir ge re ği dir. Bü yük iş le ri ya par ken ta kip et ti ği

bu me tot onu ba şa rı ya gö tür müş tür.

Dai ma ger çe ği ara yan ve ger çe ği her za man ifa de

ede bi len bir ki şi olan Ata türk, ba şa rı ya ula şa bil mek

için mut la ka da hi ol mak ge rek me di ği ni şu söz le riy-

le be lirt miş tir; “Ben as ke ri de ha fi lan bil mi yo rum.

Her han gi bir zor luk önün de kal dı ğım za man be nim

yap tı ğım iş şu dur: Va zi ye ti iyi ce tes pit et mek, son ra

bu va zi yet kar şı sın da alı na cak ted bi rin ne ol du ğu na

ka rar ver mek.”

Man tık lı lı ğı

Kes kin bir man tık ve ze ka gü cü ne sa hip olan Ata-

türk bü tün ha ya tı bo yun ca “akıl ve man tık”a bü yük

de ğer ver miş tir. “Akıl ve man tı ğın hal let me ye ce ği

me se le yok tur.” gö rü şü ne sa hip olan Ata türk’ün

ki şi li ği ne üs tün lük ka zan dı ran ve onu ev ren sel dev-

let ada mı ya pan yö nü akıl ve man tık ku ral la rı na sı kı

sı kı ya uy ma sı dır. Ata türk ül ke me se le le rin de man tık

ve şu ur la ha re ket et mek kud re ti ne sa hip ti. “Bi zim

akıl, man tık ve ze ka ile ha re ket et mek, en be lir gin

özel li ği miz dir.” sö zü onun ha yat fel se fe si ni özet le-

mek te dir.

Ata türk, ma te ma tik der si ne okul sı ra la rın da bü yük

önem ver miş ve bu alan da ki ba şa rı sı ile öğ ret men le ri-

nin tak di ri ni ka zan mış tı. Akıl, man tık ve ze ka yı ça lış tı-

ğı için Ma te ma tik; in sa nı şu ur lu ya par, şu ur ise ile ri ye

ve ye ni li ğe gö tü rür. Akıl, man tık ve şu ur la ha re ket

et mek en bü yük özel li ği olan Ata türk, ha ya tın da man-

tık sız lı ğa ve şu ur suz lu ğa hiç bir za man yer ver me miş-

tir. O, bü tün olay la rı, bir ma te ma tik iş le mi ya par gi bi

akıl ve man tık süz ge cin den ge çi rir ve olay la rı bir man-

tık ve bir ger çek lik te me li ne otur ta rak çö zer di. As ker-

lik ve dev let ha ya tın da onun bü tün ka rar la rı na ve

ha re ket le ri ne bir dü zen li lik ve ahenk ve ren ve bü tün

yap tık la rın da akıl cı ve man tık lı bir tu tu mun ha kim

ol ma sı na se bep olan yi ne öğ ren ci li ğin de ka zan dı ğı

ma te ma tik kül tü rü dür. Tüm in kı lap la rı nı man tık ku ral-

la rı na uy gun ger çek leş tir di ğin den do la yı Ata türk bu

özel li ğiy le ba şa rı ya ulaş mış tır.

Gu ru ra ve Ümit siz li ğe Yer Ver me me si

Ha ya tın da kar şı laş tı ğı güç lük ler le hep mü ca de le

eden Ata türk, hiç bir za man umut suz lu ğa düş me miş-

tir. Bu nun la bir lik te ba şa rı la rı kar şı sın da gu ru ra da

ka pıl ma mış tır. O her za man şu söz le ri ni pren sip ola-

rak ka bul et miş tir: “Mu vaf fa ki yet ler de gu ru ru yen-

mek, fe la ket ler de ümit siz li ğe mu ka ve met et mek

la zım dır.” “Ha yat mü ca de le den iba ret tir. Bun dan

do la yı ha yat ta iki şey var dır: Ga lip ol mak, mağ lup

ol mak.” “Ha yat, bir iler le me ve di na mizm kay na ğı-

dır. İn san ona ken di ni uy dur mak mec bu ri ye tin de-

dir.” “Ha yat de mek mü ca de le, çar pış ma de mek-

tir. Ha yat ta mu vaf fa ki yet, mut la ka mü ca de le de

mu vaf fa ki yet le müm kün dür. Bu da, ma nen ve

mad de den kuv ve te, kud re te da ya nır bir ni te lik tir.”

Ata türk’te bü yük iş ler be ce re cek mad di ve ma ne vi

güç ve kuv vet var dır. Bu yüz den Ata türk, fe la ket ler de

umut suz lu ğa ka pıl ma mış ve dai ma en gel le ri kal dır-

ma yı ve ba şa rı yı el de et me yi dü şün müş tür. Ba şa rı lı

olun ca da hiç bir za man gu ru ra ka pıl ma mış tır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

71

Mec lis’in ye ni açıl dı ğı ilk gün ler de ba zı mil let ve kil le ri,

Kur tu luş Sa va şı’nın yok sul luk için de ba şa rı la ma-

ya ca ğı na ina na rak dön me ye ka rar ve rir ler. Ata türk,

mil let ve kil le rin de gö rü len bu umut suz luk kar şı sın da

mec lis te yap tı ğı ko nuş ma sı ile, bü tün mil let ve kil le ri

ge ri dön se ve ken di si yal nız kal sa da hi mü ca de le-

ye de vam ede ce ği ni ke sin bir dil le şu şe kil de ifa-

de et miş tir: “Düş man adım adım her ta ra fı iş gal

ede rek An ka ra’ya ka dar ge le cek olur sa, ben bir

eli me si la hı mı, bir eli me de Türk bay ra ğı nı alıp

El ma da ğı’na çı ka ca ğım. Bu ra da tek ba şı ma son

kur şu nu ma ka dar düş man la çar pı şa ca ğım. Son-

ra bu mu kad des bay ra ğı göğ sü me sa rıp şe hit

ola ca ğım. Bu bay rak ka nı mı sin di re sin di re içer-

ken ben de ha ya ta ve da ede ce ğim. Hu zu ru nuz da

bu na and içi yo rum!”. Bu söz ler Mus ta fa Ke mal’in ne

ka dar inanç lı ve umut suz luk tan ne ka dar uzak ol du-

ğu nu gös ter mek te dir. Mil li Mü ca de le’de mil le tin bü tün

kay nak la rı se fer ber edil miş ti. Mec lis’te pa ra sız lık ve

tür lü im kan sız lık lar yü zün den or du nun ayak ta tu tu la-

ma ya ca ğı nı söy le yen ler kar şı sın da O, umut suz lu ğa,

ça re siz lik duy gu su na ka pıl ma mış, so ğuk kan lı lı ğı nı

ve di ren ci ni ko ru muş tur. Türk mil le ti ne gü ve ne rek ve

ken di sin de var olan kuv vet, kud ret, azim ve ira de ye

da ya na rak her zor lu ğun üs te sin den ge li ne ce ği ni “Pa-

ra var dır ve ya yok tur, is ter ol sun, is ter ol ma sın,

or du var dır ve ola cak tır.” söz le riy le di le ge tir miş tir.

Ata türk, Sa kar ya Mey dan Sa va şı ön ce sin de Yu nan-

lı lar kar şı sın da, Türk or du su nu, Sa kar ya Ir ma ğı’nın

do ğu su na çek me ge re ği ni duy muş tu. Bu du rum Mec-

lis’te bu na lı ma se bep ol muş tu. Ata türk’e “Yu nan lı lar

sa vun ma mı zı ya rar lar sa ne ya pa rız?” so ru su so ru-

lun ca, şu ce va bı ile mil let ve kil le ri ni ya tış tır dı: “Böy le

bir şey olur sa on la rı Çan kı rı or man la rı na çe ker,

ge ril la tak ti ği ile yok ede rim.” Mec lis ken di si ne

umut ve ren ve za fer va de den Ata türk’ü baş ku man dan

seç miş ve ona bü yük yet ki ler ver miş tir.

Ata türk, öğün me si ni bil me di ği gi bi, öğül me yi de is te-

me miş tir, “Be nim için dün ya da en bü yük mev ki

ve mü ka fat mil le tin bir fer di ola rak ya şa mak-tir.”

di yen Ata türk’ün gu ru ru, öğün me si, Türk mil le ti nin bir

fer di ol mak tan ile ri git me miş tir. Ba şa rı la rın dan do la yı,

gu ru ra, bü yük lük duy gu su na ka pıl ma mış, ken di si ni

be ğen miş lik gi bi bir za af gös ter me miş tir.

Ata türk, bü yük adam ol ma nın ne le re bağ lı ol du ğu nu

şu söz le ri ile be lir tir: “Bü yük lük odur ki, hiç kim se-

ye eğil me ye cek sin, hiç kim se yi al dat ma ya cak sın,

mem le ket için ha ki ki mef ku re ne ise onu gö re cek,

o he de fe yü rü ye cek sin. Her kes se nin aley hin de

bu lu na cak tır, as la ir kil me ye cek sin. Önü ne sa yı sız

en gel ler yı ğa cak lar dır. Kim se den yar dım gel me-

ye ce ği ne ina na rak bu en gel le ri aşa cak sın. On dan

son ra sa na bü yük sün, der ler se, bu nu di yen le re

gü le cek sin!”.

Ya pı lan bü tün iş le rin mil le tin ih ti yaç la rın dan ve eği lim-

le rin den doğ ma sı nı is te yen Ata türk, bu gö rü şü nü şu

söz le ri ile ifa de et miş tir: “Ger çek te ih ti ras sız bü yük

bir iş mey da na ge ti ri le mez. Fa kat onun her hal-

de mil let yo lun da bir hiz met ga ye si ne yö nel miş

ol ma sı la zım dır. Baş kan olan kim se nin mil le tin

ül kü sü ne gö re ha re ket et me si ve mil le tin psi ko lo-

ji si ni bil dik ten son ra o mil le tin eği li mi ne uy ma sı

ge re kir.”

72


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


1. Osmanlı Devleti 1804 yılından itibaren .................................... isyanları ile uğraşmıştır.

2.

3. Osmanlı Devleti’ni çöküşten ve dağılmaktan kur-tarmak için,

1) ......................................................

2) ......................................................

3) ......................................................

4) ......................................................

5) ......................................................

gibi fikir akımları uygulanmaya çalışılmıştır.

4.

5. Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı’nda...................... ile savaşmıştır.

6.

7. Trablusgarp Savaşı sonunda ..........................Antlaşması imzalanmıştır.

8.

9. Balkanlarda en son bağımsız olan devlet..........................’tur.

10.



73

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Şark Sorunu Osmanlı Devleti’ni parçalamak içinortaya atılmıştır.

Doğ ru ( ) Yanlış ( )

Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak içininkılaplar yapılmıştır.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Osmanlı Devleti İslâmcılık politikasını uygulark-en, halifelik makamına güvenmiştir.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Osmanlı Devleti I. Balkan Savaşı’nda Romanyaile savaşmamıştır.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.

Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu altta bırakılan boşluklara yazınız.

ETKİNLİK - II (Doğru-Yanlış ve Açıklama)

74


1. Os man lı Dev le ti’nde I. ve II. Meş ru ti yet’in ilanedil me si ne et ki eden olay lar ne ler dir? Araş tı rı nız.

2.

3. Pa nis la vizm ve Pa nor to doks’luk ne de mek tir?Os man lı Dev le ti’ne ne gi bi et ki le ri ol muş tur?Araş tı rı nız.

4.

5. Hür ri yet Ta bur la rı, Av cı Ta bur la rı ni çin ku rul muş-tur? 31 Mart Va ka sı’nda ne gi bi rol le ri ol muş tur?Araş tı rı nız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I



75

ES

EN

YA

YIN

LAR

IE

SE

N Y

AY

INLA

RI

6.

7. Mid ye - Enez hat tı ne re si dir? Bir ha ri ta çi ze reküze rin de gös te ri niz.

8.

9. Bal kan ke li me si nin an la mı ve han gi sı nır la rı kap-sa dı ğı nı araş tı rı nız.

10.

76


1. II. Meş ru ti yet Dö ne mi’n de mey da na ge len aşa ğı da ki olay la rın han gi sin de mec li sin oto ri-te si nin art tı ğı söy le ne mez?

A) Pa di şa hın yet ki le ri nin kı sıt lan ma sı

B) Ba kan lar ku ru lu nun mec li se kar şı so rum lu tu tul ma sı

C) Mec li sin pa di şah ta ra fın dan ka pa tıl ma sı nın zor laş tı rıl ma sı

D) Ayan mec li si ne de vam edil me si

E) Dev let me mur la rı nın ata ma ve az le dil me sin-de pa di şah ira de sin den vaz ge çil me si

2. Aşa ğı da ki ler den han gi si Os man lı Dev le ti ile İtal ya ara sın da ya pı lan Trab lus garp Sa va-şı’nda Os man lı’nın avan taj la rı ara sın da gös-te ri le bi lir?

A) Trablusgarp’ın Osmanlı’ya uzak olması

B) Mısır’ın İngiltere’nin işgali altında bulunması

C) Trab lus garp hal kı nın Müs lü man ol ma sı

D) İtal ya’nın bu sa vaş ta Av ru pa lı dev let ler den des tek al ması

E) Osmanlı donanmasının çok güçsüz durumda bulunması

3. 1909’da çı kan 31 Mart İs ya nı sı ra sın da Meş ru ti-yet re ji mi kal dı rıl mak is ten miş, Rus ve Avus tur ya el çi le ri iş gal ci le ri des tek le miş tir.

Bu na gö re aşa ğı da ki ler den han gi si ne ula şı la-maz?

A) İs ya nın re ji me kar şı ya pıl dı ğı na

B) Os man lı’da demokratik gelişmelerin engellendiği

C) İç ve dış teh dit le ri nin art tı ğı na

D) Azın lık la rın yö ne tim de söz sa hi bi ol duk la rı na

E) Dı şa rı dan des tek alın dı ğı na

4. Osmanlı Devleti XX.yüzyılda İtalya ile yaptığı Trablusgarp Savaşı’nı, Balkan Savaşları’nı ve Birinci Dünya Savaşı’nı kaybetmiştir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylen-emez?

A) Top rak la rı nın da ral dı ğı

B) As ke ri ve si ya si yap tı rım la ra ma ruz ka la bi le-ce ği

C) Dev le te olan gü ve nin sar sıl dı ğı

D) De mok ra tik leş me sü re ci nin hız lan dı ğı

E) Sö mür ge ci li ğin Os man lı aley hi ne so nuç lar or ta ya çı kar dı ğı

5. I. Arnavutluk, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etti.

II. İttihat ve Terakki Cemiyeti, yönetimi tamamen ele geçirdi.

III. Alman subaylar getirtilerek Osmanlı ordusu yeniden yapılandırıldı.

Bal kan Sa vaş la rı’nın yu ka rı da ve ri len so nuç-la rın dan han gi le ri Os man lı Dev le ti’nin da ha son ra I. Dün ya Sa va şı’na gir me si ne ze min ha zır la mış tır.

A) Yal nız II B) Yal nız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

6. Balkan Savaşları sonrasında ortaya çıkan aşağıdaki kavramlardan hangisi azınlıkların durumu ile doğrudan ilgilidir?

A) Kıta sahanlığı

B) Batı Trakya Türkleri sorunu

C) Ege Adaları

D) Panislavizm politikası

E) Ordunun siyasetle ilgilenmesi

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

20. YÜYZIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ TEST 1

78


1. 1876’da açı lan Mec lisime bu san’da,

I. Mil let ve kil le ri nin bir kıs mı nın Türk ve Müs lü-man ol ma ma sı,

II. İç ve dış teh dit le re çö züm ler ge ti ri le me me si,

III. Padişah otoritesinin korunması

du rum la rın dan han gi le ri nin doğ ru dan ül ke bü tün lü ğü nü olum suz et ki le di ği söy le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I

D) I ve II E) I ve II I

2. I. Ül ke nin mev cut du ru mu gö zö nün de bu lun du-ru lur.

II. Dü zen le me ler ani ola rak bir den bi re kök lü ola-rak ya pı lır.

II I. Ku rum la rın ve dü ze nin te me li de ğiş ti ril mez.

IV. Zor kul la na rak ya pıl maz.

V. Dev le ti çö küş ten kur tar mak için es ki ku rum lar ye ni den ya pı lan dı rı lır.

Is la hat kav ra mı ile il gi li ola rak ve ri len yu ka rı-da ki bil gi ler den han gi si yan lış tır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. İtal ya’nın Trab lus garp Sa va şı sı ra sın da On İki Ada ve Ro dos’u iş gal et me si ile il gi li aşa ğı da-ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Sa va şı bir an ön ce le hi ne bi tir mek is te miş tir.

B) Os man lı Dev le ti’ni ba rı şa zor la ma yı dü şün-mek te dir.

C) Os man lı Dev le ti’nin de niz ler de ki gü cü ye ter-siz dir.

D) Bal kan Sa vaş la rı’n dan fay da lan ma yı is te-mek te dir.

E) Os man lı Dev le ti’ni güç süz du ru ma dü şür me-ye ça lış mak ta dır.

4. I. Os man lı Dev le ti’nin İtal ya kar şı sın da ba şa rı-sız ol ma sı

II. Ara la rın da it ti fak kur ma la rı

II I. Osmanlı’nın askeri açıdan zayıflığını gör me-le ri

Yu ka rı da ve ri len ler den han gi le ri Bal kan ulus la rı nın Trab lus garp Sa va şı’ndan son ra Os man lı’ya sa vaş aç ma la rın da et ki li ol muş-tur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

5. Balkan Savaşları sırasında,

I. Ordunun siyasetle uğraşması,

II. Rus ya’nın panis la vizm po li ti ka sı nı hız lan dır-ma sı,

II I. İttifakların kurulması

du rum la rın dan han gi le ri nin, Bal kan Dev let le-ri ne avan taj sağ la dı ğı söy le ne bi lir?



6. İlk Osmanlı Anayasası olan Kanunuesasi’nin bazı özel lik le ri şun lar dır;

• İlk de fa halk do lay lı da ol sa yö ne ti me ka tıl-mış tır.

• Ya sa ma – yü rüt me pa di şa hın oto ri te si nden alın mış tır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylene-mez?

A) Güç ler mer ke zi oto ri te nin de ne ti mi ne ve ril-miş tir.

B) Halk yö ne ti me ka tıl mış tır.

C) Pa di şa hın yet ki le rin de kı sıt lan ma ya gi dil me-miş tir.

D) Mec lis üs tün lü ğü ka bul edil miş tir.

E) İlk de fa mil let ira de si mec lis te tem sil edil miş-tir.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

20. YÜYZIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ TEST 2

80


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Bal kan Sa vaş la rı so nun da ya pı lan ant laş ma lar la Edir ne ve Kırk la re li Tür ki ye’ye, Ka va la Bul ga ris-tan’a, Yan ya, Se la nik ve Gi rit Ada sı Yu na nis tan’a ve ril miş tir.

Bu du ru mun yol aç tı ğı ve gü nü mü ze ka dar sü re ge len so run aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Ege ha va sa ha sı

B) Ana do lu’ya ya kın olan Yu nan ada la rı nın du ru mu

C) Ege De ni zi kı ta sa han lı ğı

D) Kıb rıs Ada sı’nın du ru mu

E) Ba tı Trak ya’da ka lan Türk le rin du ru mu

(1989 – ÖSS)

2. “Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nun son dö ne min de İs lam cı lık ve Os man lı cı lık an la yış la rı et ki le ri ni yi ti rir ken ye ni bir an la yış güç ka zan mış tır.”

Bu ye ni an la yış aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Ulus cu luk B) Is la hat çı lık C) Dev let çi lik

D) La ik lik E) Me de ni yet çi lik

(1990 – ÖSS)

3. “Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nun parça lan ma sın da et ki li olan “Mil li yet çi lik” ye ni ku ru lan Türk dev le ti-nin te mel il ke le rin den bi ri ol muş tur.”

Bu iki du rum da, mil li yet çi lik ten ya rar la na rak ula şıl mak is te nen amaç aşa ğı da ki ler den han-gi si dir?

A) Ba ğım sız lık mü ca de le sin de güç ka zan mak.

B) Ye ni it ti fak la rın oluş ma sı nı en gel le mek.

C) Ya ban cı ser ma ye yi sı nır lı tut mak.

D) Kom şu dev let ler le dost luk iliş ki le ri kur mak.

E) Ge le nek ve gö re nek le ri sür dür mek.

(1992 – ÖSS)

4. “Os man lı Dev le ti ile Bul ga ris tan ara sın da 1913 yı lın da ya pı lan İs tan bul Ant laş ma sı’nda Bul ga ris-tan’da ka lan Türk ler’in mülk edin me si, müf tü le ri ni ken di le ri nin seç me le ri, il ko kul ve or ta okul lar da öğ re tim le ri nin Türk çe ol ma sı gi bi hü küm ler yer al mış tır.”

İs tan bul Ant laş ma sı’nda yer alan bu hü küm-ler, Bul ga ris tan ile il gi li ola rak aşa ğı da ki ler-den han gi si nin bir gös ter ge si dir?

A) Ulus cu luk an la yı şı nın öne mi ni yi tir di ği nin B) Azın lık lar ara sın da di ni duy gu la rın za yıf la dı-

ğı nın C) Di ğer Bal kan ül ke le riy le eko no mik iş bir li ği ne

gi dil di ği nin D) Azın lık hak la rı nın ko ru na ca ğı na gü ven ce

ve ril di ği nin E) Kom şu ül ke ler le olan sı nır an laş maz lık la rı nın

bit ti ği nin(1993 – ÖSS)

5. “XIX. yüz yıl da, Os man lı Dev le ti’nin sı nır la rı da ra-lır ken sı nır lar için de ki nü fu su art mak tay dı.”

Bu du rum aşa ğı da ki ler den han gi si nin so nuç-la rın dan bi ri dir?

A) Sa vaş lar da kay be di len yer ler den ge len göç le rin B) Os man lı top lu mu nun de ği şik et nik ya pı da

ol ma sı nın C) Sa vaş la rın, da ha çok sı nır lar da ki ça tış ma lar-

dan çık ma sı nın D) Sa vaş lar da ele ge çen esir le rin sa yı ca faz la

ol ma sı nın E) Köy den kent le re göç le rin art ma sı nın

(1995 – ÖSS)

6. “1876 Ana ya sa sı’yla, Müs lü man ol sun ol ma sın Os man lı İm pa ra tor lu ğu sı nır la rı için de ya şa yan-lar din, ırk ve mez hep ay rı mı gö ze til mek si zin “Os man lı” sa yıl mış tır.”

Bu du rum Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nda aşa ğı-da ki ler den han gi si ne ge rek si nim du yul du ğu-nun bir gös ter ge si sa yı la bi lir?

A) Üm met çi lik an la yı şı nın ko run ma sı na B) Azın lık hak la rı nın sı nır lan dı rıl ma sı na C) Bir lik ve be ra ber li ğin ko run ma sı na D) Ge le nek le re bağ lı ka lın ma sı na E) Sal ta nat sis te min den vaz ge çil me si ne

(1995 – ÖSS)

ÜNİVERSİTEYE GİRİŞ SINAV SORULARI


81

7. Aşa ğı da ki olay lar dan han gi si, Os man lı ül ke-sin de or du nun ye ni lik le ri ko ru du ğu nun bir gös ter ge si dir?

A) II. Os man’ın dev let dü ze nin de de ği şik lik yap-ma ya ça lış tı ğı için taht tan in di ril me si

B) Meş ru ti yet re ji mi ne kar şı olan la rın çı kar dı ğı 31 Mart Ola yı’nı Ha re ket Or du su’nun bas tır ma sı

C) II I. Se lim’in dev let dü ze nin de yap tı ğı de ği şik-lik ler ne de niy le taht tan in di ril me si

D) IV. Meh met Dö ne mi’n de ulû fe le rin za ma nın da öden me me si üze ri ne Ye ni çe ri le rin ayak lan ma sı

E) Ye ni çe ri sa yı sı nın ar tı rıl ma sı, bu na kar şı lık Tı mar lı Si pa hi sa yı sı nın azal ma sı

(1996 – ÖSS)

8. II. Meş ru ti yet Dö ne mi’n de 1909 yı lın da Ka nunuesa si’de ya pı lan de ği şik lik ler yü rür lü ğe gir miş tir. Bu de ği şik lik ler le ve kil le rin (ba kan la-rın) pa di şa ha de ğil, Me bus lar Mec li si’ne so rum lu ol ma sı esa sı ge ti ril miş. Mec li sin pa di şah ta ra fın-dan ka pa tıl ma sı zor laş tı rıl mış tır.

Aşa ğı da ki ler den han gi si, bu de ği şik lik le rin amaç la rın dan bi ri dir?

A) Mec li se da ya lı bir yö ne ti me ge çil me si B) Ve kil le rin so rum lu luk la rı nın aza tıl ma sı C) Pa di şa hın ha li fe lik sa nı nın ön pla na çı ka rıl ma sı D) Mec lis te mil let ve ki li sa yı sı nın ar tı rıl ma sı E) Hü kü met üye le ri nin mec lis için den se çil me si

(1999 – ÖSS)

9. 8 Mart 1928 ta rih li Ha ki mi yetimil li ye ga ze te sin de ya yım la nan de me cin de Mus ta fa Ke mal şun la rı söy le miş tir.

Türk de mok ra si si Fran sa İh ti la li’nin aç tı ğı yo lu iz le miş, an cak ken di ne öz gü ni te lik le re sa hip bir ha re ket ola rak ge liş miş tir. Çün kü her ulus, in kı-la bı nı, top lum da ki bas kı la rın ve ge rek si nim le rin ya rat tı ğı ha le, du ru ma ve ih ti lal ya da in kı la bın ger çek le şe ce ği za ma na gö re ya par.

Mus ta fa Ke mal bu söz le rin de, Türk İn kı la-bı’nın aşa ğı da ki yön le rin den han gi si ne de ğin-me miş tir?

A) Or tam ve ko şul la rın dik ka te alı na rak ger çek-leş ti ril di ği ne

B) Olu şu mun da dış ge liş me ler den ya rar la nıl dı ğı na C) De mok ra si ha re ke ti nin bir so nu cu ol du ğu na D) Türk top lu mu nun ge rek si nim le rin den doğ du ğu na E) Ba ğım sız lı ğı nı ka za nan ulus la ra ör nek ol du ğu na

(1999 – İP TAL – ÖSS)

10. Os man lı Dev le ti’nde II. Meş ru ti yet Dö ne mi’n de, I. Hü kü met Me bus lar Mec li si’ne kar şı so rum lu-

dur. II. Me bus lar Mec li si üye le ri nin dört yıl da bir ye ni-

len me si usu lü de vam et miş tir. II I. Âyan Mec li si üye le ri nin pa di şah ta ra fın dan

atan ma la rı sür müş tür. Bun lar dan han gi le ri, mec lis üs tün lü ğü nü gös-

ter mek te dir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) I ve II E) II ve II I

(2001 – ÖSS)

11. Os man lı İm pa ra tor lu ğu Bal kan Sa vaş la rı so nun-da top rak kay bet miş, bu top rak lar da ya şa yan Türk le rin bir kıs mı Yu na nis tan ve Bul ga ris tan’ın yö ne ti mi ne geç miş tir.

Yal nız bu bil gi ye da ya na rak, I. Kay be di len top rak lar da ya şa yan Türk ler azın-

lık du ru mu na gel miş tir. II. Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nun ba zı kom şu la rıy la

olan sı nır la rın da de ği şik lik ol muş tur. II I. Os man lı İm pa ra tor lu ğu’na sı nır kom şu su olan

ba ğım sız dev let sa yı sı art mış tır. yar gı la rın dan han gi le ri ne ula şı la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) I ve II E) I, II ve II I

(2005 – ÖSS)

12. Os man lı Dev le ti’nin ege men ol du ğu top rak lar üze rin de di li, di ni, ge le nek le ri bir bi rin den fark lı ulus lar ya şa mış ve bun la rın ulu sal ni te lik le ri ni de ğiş ti ren bir po li ti ka iz len me miş tir.

Böy le bir tu tu mun, I. Os man lı Dev le ti’ni yık mak is te yen dev let le rin

Os man lı’nın iç iş le ri ne ka rış ma sı II. Os man lı ül ke sin de ya şa yan azın lık la rın

ba ğım sız lık ka zan ma sı II I. Os man lı Dev le ti’nin te ok ra tik ya pı sı nın ko run ma sı du rum la rın dan han gi le ri ni ko lay laş tır dı ğı

sa vu nu la bi lir?


(2007 – SOS-I)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

84


43. Alay 1. P. Tb. 1. Bl.1917 Yılı Yemek Listesi

GÜN SABAH ÖĞLE AKŞAM EKMEK ––––––––––––– ––––––––––––– ––––––––––––– ––––––––––––––––––– ––––––––––––– 15 Haziran Üzüm Hoşafı YOK Yağlı Buğday Çorbası Tam 26 Haziran YOK YOK Üzüm Hoşafı Tam 18 Temmuz Üzüm Hoşafı YOK YOK Yarım 8 Ağustos Yarım Ekmek YOK Şekersiz Üzüm Hoşafı ––

Zeytinyağlı ve Limonlu Çekirge Salatası

Medine Müdâfii Fahreddin Paşa, askerin et ihtiyacını karşılamak, subay ve erlerin eksik kalan kalorilerini temin etmek için bir çare düşünmüştü. 7 Haziran 1916 tarihli günlük emrinde şöyle tebliğ eder;

“Çekirgenin serçe kuşundan ne farkı var? Yalnız tüyü yok... O da serçe gibi kanatlı ve uçuyor. Bitki ile besleni-yor... Serçe gibi huysuz ve serçe gibi asâbi... Yediği şeyleri itina ile seçiyor ve temiz şeyler yiyor.

... Çekirgeyi doktorlarımıza tetkik ve tahlil ettirdim. Bunlar tetkikat neticesinde çekirgeden, yüksek övgüyle bahsetmekte, şifa ve gıda özelliklerini saymakla bitirememektedirler. Çekirge her iklimde yenilebilir. Yenmesi, Sünnetiseniyye’dir. Cenabıpeygamber, Hadisişeriflerinde “İki ölü ve iki kanlı bize helal oldu” demiştir. İki ölü çekirge ve balık, iki kanlı ise karaciğer ve dalaktır.

Çekirge yemeği dört surette hazırlanır:

1. Toplanan çekirgeler çiroz balığı gibi güne-şe serilir, iki üç gün kadar kurutulur. Ayakları ve başı koparılır. Beden kısmı ise bir parça yağ ile kavrulur.

2. Sıcak su ile haşlanır, baş ve ayaklar temizlenir. Hemen pişirilmek üzere pirinç ve bulgur ile pilav yapılır.

3. Haşlanmış çekirgeler tabağa konur, üzeri-ne zeytinyağı ve limon gezdirilir.

4. Çekirgenin kavrulan kısmı, havan içinde toz haline getirilir ve et tozu konservesi şeklinde kutularda dağarcıklarda saklanır.

Bir Zeytin Tanesi Nasıl Yenmeli

“... Nasıl tüketileceğine dair tafsilatın bildirildiği gıda maddelerinden olan zeytin tanesinin gıdai hususiyet ve fai-kiyeti dolayısıyla kısıtlanarak yenilmesi meşru (şart) olduğundan bir adedinin 3 lokmada ekmeğe katık edilmesi kararlaştırılmıştır.

Harbiye Nazırı Enver Paşa

OKUMA PARÇASI


85

1. I. Dünya Savaşı’nda İngiltere, Fransa ve Rusyatarafından .............................. kurulmuştur.

2.

3. Os manlı Dev le ti ta rafından açılan ......................Cep he si’nde Rus ya karşı .............................. Cep he si’nde ise İn gil te re’ye karşı sa vaşmıştır.

4. Osmanlı Devleti müttefiklerine yardım için,

1) .......................................................

2) .......................................................

3) .......................................................

cephelerine asker göndermiştir.

5. Osmanlı Devleti ............................. Cephesi’ndeİtilâf Devletlerine karşı büyük bir zafer kazanmış-tır.

6.

7. I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan barış antlaş-maları;

Almanya : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antlaşması

Avusturya : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antlaşması

Bulgaristan : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antlaşması

Macaristan : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antlaşması

Osmanlı Devleti : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antlaşması

8.

9. I. Dünya Savaşı sonunda cephe gerisindeki sivilinsanlarında ölmesi ............................. teşkilatla-rının kurulmasına neden olmuştur.

10.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


86


1. I. Dünya Savaşı öncesinde Alman, İtalya veRusya arasında üçlü ittifak kurulmuştur.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girme-siyle; savaş geniş bir alana yayılmış ve savaşınsüresi uzamıştır.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Hicaz – Yemen Cephesi sonrası İslâmcılık fikrigeçerliliğini kaybetmiştir.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı sonunda SevrAntlaşması’nı imzalamıştır.


Neden? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ETKİNLİK - II (Doğru-Yanlış)


87

1. Üç lü İt ti fak ve Üç lü İti laf Dev let le ri han gi le ri dir?Bu blok lar na sıl ve ni çin ku rul muş tur? Araş tı rı nız.

2.

3. Ege Ada la rı ve 12 Ada lar han gi le ri dir? Şim di han-gi ül ke le rin sı nır la rı içe ri sin de dir?

4.

5. ABD ne den I. Dün ya Sa va şı’na gir miştir? Ya zı-nız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


88


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

6.

7. Mon dros Mü ta re ke si, Sevr Ant laş ma sı, Mu dan yaMü ta re ke si ve Lo zan Ant laş ma sı’nda Türk he yet-le ri nin ba şın da kim ler var dır? Bu ant laş ma la rıkim ler im za la mış tır? Araş tı rı nız.

8.

9. Os man lı Dev le ti’nin I. Dün ya Sa va şı’nda sa vaş tı-ğı cep he le ri ya zı nız.

10.


89

1. Aşağı da ki ler den han gi si Os man lı Dev le ti’ninI. Dün ya Sa va şı’nı bi ti ren Mon dros Ateş kesAnt laş ma sı’nı im za la ma sın da et ki li ol ma mış-tır?

A) Wilson Prensiplerinin barışı sağlayacağınaolan inancı

B) Bulgaristan’ın savaştan çekilmesiC) Almanya’nın İtilaf Devletleri karşısında başa-

rısız olmasıD) Rusya’nın savaştan çekilmesiE) Birçok cephede yenilmesi

2.

3. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girme-sinin sonucunda,

I. İngiltere Kıbrıs’ı topraklarına kattığını açıkla-mıştır.

II. Os man lı Dev le ti ka pü ti las yon la rı kal dır mış tır. II I. Os man lı top rak la rı için ya pı lan giz li ant laş ma-

lar geçersiz ol muş tur.

durumlarından hangileri olmuştur?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve IID) II ve III E) I, II ve III

4.

5. Osmanlı Devleti’nin Anlaşma Devletleri yanındayer alması teklifine İngiltere’nin verdiği cevap“Osmanlı Dev le ti’nin har be gir me si ni is te mi yo ruz.Ge re kir se top rak bü tün lü ğü nüz için müş te rek birga ran ti ve re bi li riz” ol muş tur.Bu bil gi ye da ya na rak An laş ma Dev let le riy leil gi li,

I. Os man lı Dev le ti’nin as ke ri gü cün den en di şeet mek te dir ler.

II. Os man lı Dev le ti’nin sa vaş ta ta raf sız kal ma sı-nı is te mek te dir ler.

II I. Os man lı Bo ğaz la rı nı ser best çe kul lan ma yı amaç la mak ta dır lar.

yar gı la rın dan han gi le ri ne ula şı la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II ID) I ve II E) II ve II I

6.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

I. DÜNYA SAVAŞI TEST 1


91

1. I. Dün ya Sa va şı, o za ma na ka dar in san lı ğın gör-dü ğü en kan lı ve acı ma sız bir sa vaş tı. 1914-1918 yıl la rı ara sın da sü ren ve pek çok dev le tin ka tıl dı ğı bu bü yük sa vaş so nun da dün ya nın çeh re si öy le-si ne de ğiş ti ki, et ki le ri gü nü müz de da hi de vam et mek te dir.

Bu bil gi le re gö re, I. Bir çok dev le tin ka tıl ma sıy la sa vaş ge niş bir

coğ raf ya ya ya yıl mış tır. II. O za ma na ka dar ya pı lan sa vaş lar dan da ha

uzun sür müş tür. II I. Sa va şın et ki le ri uzun sü re de vam et miş tir.


A) Yal nız II B) Yal nız II I C) I ve II D) I ve III E) II ve II I

2. 18 Ocak 1919’da top la nan Pa ris Ba rış Kon fe ran-sı’nın ba zı özel lik le ri şun lar dır;

I. Av ru pa’da de ği şen den ge le rin ye ni den dü zen len me si,

II. sö mür ge ye ri ne man da ve hi ma ye fik ri nin be nim sen me si,

II I. Os man lı top rak la rı nın pay la şıl ma sı

Bu özel lik ler den han gi le ri kon fe ran sın sa de-ce Av ru pa kı ta sı ile il gi li ka rar lar al ma dı ğı nın gös ter ge si dir?

A) Yal nız II B) Yal nız II I C) I ve II D) I ve III E) II ve II I

3. Türk ege men li ğin de ya şa yan di ğer mil let le re ken-di ken di le ri ni yö net me hak kı ta nı na cak tır.

Wil son İl ke le ri’n de yer alan bu mad de nin, I. Os man lı Dev le ti’nde azın lık is yan la rı nın hız-

lan ma sı na, II. Os man lı Dev le ti’nin mil letler pren si bi ne gö re

par ça lan ma sı na, II I. Os man lı Dev le ti’nde mil let ege men li ği nin

güç len me si ne

du rum la rın dan han gi le ri nin or ta ya çık ma sı na ne den ol du ğu söy le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) I ve II E) I, II ve II I

4. XIX.yüz yıl da Sa na yi İn kı la bı ile birl kte ham mad-de ve pa zar ih ti ya cı art mış tır. Bu du rum dev let-le ra ra sı sö mür ge ci lik ya rı şı nın hız lan ma sı na ve dev let ler ara sın da it ti fak lar ve re ka be tin oluş ma-sı na ne den ol muş tur.

Bu na gö re XIX. yüz yıl da or ta ya çı kan bu ge liş-me le rin XX. yüz yı lın ba şın da,

I. Ye di yıl sa vaş la rı, II. Bal kan sa vaş la rı, II I. I. Dün ya Sa va şı

ve ri len ler den han gi le ri ne ne den ol du ğu söy-le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) I ve II E) I ve II I

5. I. Si ya si alan da yal nız lık tan kur tul ma II. Bal kan top rak la rı nı ge ri al ma II I. Ka pi tü las yon la rı kal dır ma

Os man lı Dev le ti’nin I. Dün ya Sa va şı’na gir-me sin de et ki li olan yu ka rı da ki ne den ler den han gi le ri Os man lı’nın “eko no mik ba ğım sız lı ğı nı sağ la ma ya” yö ne lik ol du ğu söy le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) II ve III E) I,II ve II I

6. Al man ya’nın, Os man lı Dev le ti’ni I. Dün ya Sa va-şı’na sok mak is te me sin de İti laf Dev let le ri nin ye ni cep he le ri kal dı ra cak güç te ol ma ma sı ve güç le ri-nin bö lü ne cek ol ma sıy dı.

Bu du ru mu Os man lı Dev le ti’nin aşa ğı da ki özel lik le rin den han gi si ile il gi li ol du ğu söy le-ne bi lir?

A) Yönetim şekli B) Dini durumu C) Kültürel yapısı D) Jeopolitik konumu E) Etnik yapısı

I. DÜNYA SAVAŞI TEST 2


93

1. Ba zı bü yük dev let le rin, Os man lı Dev le ti’ni de Bi rin ci Dün ya Sa va şı’na sok ma ya ça lış-ma la rın da Os man lı Dev le ti’nin han gi özel li ği önem li bir et ken ol muş tur?

A) As ke ri gü cü B) Sa vaş tec rü be si C) Je opo li tik ko nu mu D) Eko no mik gü cü E) Si ya sal ya pı

(1983 – ÖSS)

2. “Bi rin ci Dün ya Sa va şı sı ra sın da, giz li an laş ma lar la Bo ğaz lar ve Do ğu Ana do lu Böl ge si’nin Rus ya’ya ve ril me si ka rar laş tı rıl mış ken, Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’nda böy le bir hü küm yer al ma mış tır.”

Bu du ru mun ne de ni aşa ğı da ki ler den han gi si-dir?

A) Rus ya’nın Bi rin ci Dün ya Sa va şı’ndan çe kil me si B) Rus ya’da iç ka rı şık lık la rın de vam et me si C) Türk ler’in Ça nak ka le Cep ha ne si’nde ba şa rı lı

ol ma sı D) İn gil te re ve Fran sa’nın, Rus ya’dan da ha çok

İtal ya’nın dost lu ğu na önem ver me si E) Türk ler’in Muş ve Bit lis’i Rus lar’dan ge ri al ma sı

(1989 – ÖSS)

3. “Bi rin ci Dün ya Sa va şı’nda ye ni len Al man ya, Ver-say Ant laş ma sı’yla Po lon ya’ya bı rak mış ol du ğu yer le ri ge ri al mak için ha re ke te geç miş tir. Da ha son ra Po lon ya’nın bu tu tu mu kar şı sın da İn gil te re ve Fran sa ba rı şı ko ru ma ya ça lış mış lar sa da İkin ci Dün ya Sa va şı’nın çık ma sı nı en gel le ye me miş ler-dir.”

Bu du rum Bi rin ci ve İkin ci Dün ya sa vaş la rı ara sın da na sıl bir iliş ki ol du ğu nu gös te rir?

A) İki sa vaş ta da çok sa yı da cep he açıl mış tır. B) Bi rin ci Dün ya Sa va şı ön ce sin de ki blok laş ma-

lar gü nü mü ze ka dar de vam et miş tir. C) Sa vaş la rın iki si de ay nı hü küm le ri içe ren ant-

laş ma lar la so nuç lan mış tır. D) Bi rin ci sa va şın so nu cu ikin ci sa va şın baş la-

ma sı na or tam ha zır la mış tır. E) İki sa va şın so nun da da Av ru pa’nın si ya si

ya pı sı ko run muş tur.(1994 – ÖSS)

4. Ata türk, Bi rin ci Dün ya Sa va şı’nda Su ri ye ve Hi caz’da bu lu nan Türk or du su nun sevk ve ida re-sin de Al man la rın söz sa hi bi ol ma la rın dan ra hat-sız lık duy muş ve bu nu Sa vaş Ba ka nı En ver Pa şa’ya gön der di ği bir ra por da di le ge tir miş tir.

Bu du rum, Ata türk’ün aşa ğı da ki ler den han gi-si ni önem se di ği nin bir gös ter ge si dir?

A) Ba ğım sız dev let an la yı şı nı

B) Or du da ki di sip li ni

C) Türk - Al man dost lu ğu nu

D) Arap top rak la rın da baş la yan ulus çu luk ha re-ket le ri ni

E) Türk or du su nun bir den faz la cep he de sa vaş-mak ta ol du ğu nu

(2000 – ÖSS)

5. Sov yet Rus ya, Çar lık Rus ya sı’nın Ber lin Ant-laş ma sı’yla Os man lı Dev le ti’nden al dı ğı yer le ri, I. Dün ya Sa va şı’ndan çe kil di ği ni be lir ten Brest - Li tovsk ant laş ma sı’yla Os man lı Dev le ti’ne ia de et miş; an cak an laş ma dev let le ri bu ka ra rı ge çer-siz say mış tır.

Bu du rum aşa ğı da ki ler den han gi si nin gös ter-ge si dir?

A) Ba ğım sız dev let sa yı sı nın art tı ğı nın

B) Sov yet Rus ya’nın di ğer dev let ler le iliş ki le ri nin Çar lık Rus ya sı’nın kin den fark lı ol du ğu nun

C) An laş ma Dev let le ri ara sın da gö rüş ay rı lı ğı ol du ğu nun

D) Os man lı Dev le ti’nin Av ru pa dev let ler hu ku-kun dan ya rar lan dı ğı nın

E) I. Dün ya Sa va şı ön ce sin de ku ru lan it ti fak la rın ay nen de vam et ti ği nin

(2002 – ÖSS)



95

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

ATLAS

96


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Mon dros Ateş kes Ant laş ması’yla Os manlı Dev-le ti ................................... so na er miş tir.

2.

3. Mon dros Ateş kes Anlaş ması’yla İn gi liz lerta rafından ilk iş gal edi len yer ...............................‘dur.

4.

5. Batı Ana do lu’da Yu nanlıların yaptığı haksıziş gal ler ................................... Ra po ru ile dün yako mu oyu na du yu rul muş tur.

6.

7. ................................... Ce mi ye ti Do ğu Ana do-lu’da bağımsız bir Er me ni Dev le ti kur mak is te-miş tir.

8.

9. ................................... Ce mi ye ti İs tan bul’daku rul muş ve da ha çok basın yayın yo luy la Ana-do lu’nun haksız iş ga li ni Dün ya’ya du yur muş tur.

10.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I



97

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Mon dros Ateş kes An laş ması’nı Os manlı Dev le tiadına Ra uf Or bay im za lamıştır.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. İti lâf dev let le ri Mon dros Ateş kes Anlaş ması’nın7. mad de si ne da ya na rak Os manlı top rak larındaiş gal le re baş lamışlardır.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. İti lâf Dev let le ri Os manlı Dev le ti’nin ha ber leş meve ulaşım araç ge reç le ri ne el ko ya rak ken di le ri-ne karşı olu şa bi le cek top lu bir di re niş ha re ke ti niön le me ye çalışmışlardır.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Al yans – İs ra i lit ve Ma ka bi ce mi yet le ri Er me ni lerta rafından ku rul muş tur.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ETKİNLİK - II (Doğru - Yanlış)

98


1. Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’nın 7. ve 24. mad-de le ri ne ler den bah set mek te dir? Ya zı nız.

2.

3. Vi la yetisit te ve El vi yeyise lâ se de ni len vi la yet lerhan gi le ri dir? Araş tı rı nız.

4.

5. Wil son İl ke le ri’nin içi ne ne den Os man lı Dev le tiile il gi li ay rı mad de kon muş tur? Araş tı ra rak ya zı-nız.

6.

7. Kuvayımilliye’nin mil li mü ca de le ye sağ la dı ğıya rar lar ne ler dir? Ya zı nız.

8.

9. Do ğu Ana do lu Mü da faihu kuk Ce mi ye ti’nin do ğu-da bir Er me ni dev le ti nin ku rul ma sı nı en gel le mekiçin yap tı ğı ça lış ma la rı araş tı rı nız.

10.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I



99

1. Mon dros Ateş kes An laş ma sı’nda yer alan “Hü kü me tin ha ber leş me si dı şın da, tel siz, tel graf ve ha ber leş me araç la rı nın tü mü İti laf Dev let le ri’nin kon tro lün de ola cak tır” mad de-si ile,

I. Os man lı Dev le ti’nin iç gü ven li ği ni sağ la mak, II. Os man lı Dev le ti’nin mer ke zi ya pı sı nı güç len-

dir mek, II I. Tel siz, tel graf ve ha ber leş me araç la rı nı ye ni le-

mek, IV. Os man lı Dev le ti’nin kon tro lü nü sağ la mak, V. Os man lı Dev le ti’ni eko no mik ola rak des tek le-

mek

durumlarından hangisini amaçlamıştır?

A) I B) I C) III D) IV E) V

2. İşgallere karşı kurulan cemiyetlerin bazı özellikle-ri şunlardır;

I. Bölgelerini koruma ve savunma amacı vardır.

III. Ulusçuluk düşüncesiyle kurulmuşlardır.

II. Haklarını basın-yayın yoluyla duyurmak iste-mişlerdir.

Bu özel lik ler den han gi le ri, doğ ru dan ye rel ol duk la rı nın gös ter ge si dir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

3. Mondros Ateşkes Anlaşması’yla ortaya çıkan fiili işgaller sürecinde İtalyanlar Anadolu’daki işgalle-re katılmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu devlet tarafından işgal edilen yerlerden biri değildir?

A) Antalya B) Kuşadası C) Marmaris D) İzmir E) Konya

4. Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra yur-dun işgale uğraması Türk halkında aşağıdaki durumlardan hangisini ortaya çıkarmamıştır?

A) Milli mücadele ruhunu B) Ulusal bağımsızlık isteğini C) Öz savunma gereksinimini D) Saltanata olan bağlılığının artmasını E) Toprak bütünlüğünü koruma arzusunu

5. Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’ndan son ra Ana do-lu da ki azın lık ce mi yet le ri,

• İti laf Dev let le ri nin des te ği ni sağ la ya rak ken di dev let le ri ni kur ma,

• ül ke de asa yiş ve gü ven li ği bo za rak ye ni iş gal-le re ne den ol ma,

• ege men ol mak is te dik le ri böl ge ler de ço ğun-luk ta ol duk la rı nı ka nıt la ma

amaç la rı na ulaş mak is te miş ler dir.

Buna göre, I. silahlı direnişte bulunma, II. Avrupalı devletlerle iş bir li ği yap ma, II I. mil li ce mi yet ler le uz laş ma

du rum ların dan han gi le ri azın lık ce mi yet le ri-nin bu amaç için ger çek leş tir di ği fa ali yet ler ara sın da gös te ri le mez?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) I ve III E) II ve II I

6. Aşa ğı da ki ge liş me ler den han gi si ile dün ya ka mu oyu na Ba tı Ana do lu’da Yu nan lı la rın hak-sız iş ga li du yu rul muş tur?

A) Ami ral Bris tol Ra po runun ha zır lan ma sı B) Wil son İl ke le ri nin ya yın lan ma sı C) Lon dra Kon fe ran sı’nın top lan ma sı D) Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’nın im za lan ma sı E) Pa ris Ba rış Kon fe ran sı’nın top lan ması

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI VE CEMİYETLER TEST 1


101

1. Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’ndan son ra azın lık-la rın kur du ğu ce mi yet le rin ba zı amaç la rı şun lar-dır;

I. ba ğım sız dev let kur ma, II. Türk le ri gö çe zor la ya rak bo şa lan yer le re yer-

leş me, II I. bu lun duk la rı böl ge ler de ço ğun luk ta ol duk la rı-

nı is pat et me ye ça lış ma

Bu amaç lar dan han gi le ri nin Os man lı Dev le-ti’ni güç süz du ru ma dü şü rüp ül ke bü tün lü ğü-nü boz ma ya yö ne lik ol du ğu söy le ne bi lir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II


2. “İtilaf Devletlerince alınan karar gereği 15 Mayıs 1919’da İzmir resmen işgal edilmiştir.

İşgal kararının alınmasında ve fiilen uygu-lanmasında doğrudan ilişkili olan devletler aşağıdakilerden hangileridir?

A) İngiltere–Yunanistan B) İtalya – Fransa C) İngiltere – Rusya D) İtalya – ABD E) Yunanistan – Fransa

3. Mondros Ateş kes Anlaş ma sı’nın; • İti laf Dev let le ri gü ven lik le ri ni teh li ke de gör-

dük le ri her han gi bir stra te jik böl ge yi iş gal ede bi le cek ler dir.

mad de si ile il gi li aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Ana do lu’nun her ta ra fı iş gal teh li ke si ne açık ha le gel miş tir.

B) An laş ma dev let le ri nin iş gal le re hu ku ki ge rek-çe le ri ol muş tur.

C) Ana do lu’nun iş ga li ko lay laş mış tır. D) Ana do lu’da ki azın lık la rın iş gal le re kar şı ör güt-

len me si engellenmiştir. E) An laş ma dev let le ri Wil son İl ke le ri ne ters düş-

mekten kurtulmuştur.

4. Mustafa Kemal Mondros Ateşkes Anlaşması

sonrası gelişmeler üze ri ne 3 Ha zi ran 1919’da

ya yın la dı ğı bir ge nel ge ile dev le tin ve mil le tin tam

ba ğım sız lı ğı, çok lu ğun az lı ğa fe da edil me me si

ger çe ği nin sa vu nul ma sı nı ilan et miş tir.

Mustafa Kemal bu tutumu ile;

I. Ana do lu nun iş ga li ni dün ya ka mu oyu na du yur-ma,

II. Türk hal kı nı man da hi ma ye ile kur tar ma, II I. ulu sal ba ğım sız lık il ke sini korumu

olgularından hangilerini amaçlamıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I,II ve III

5. Osmanlı Devleti’nin Mondros Ateşkesi sonra-sı;

I. Hal kın can ve mal gü ven li ği ni ko ru ya ma ma sı II. Or du la rı nın ter his edil me si

du rum la rı için aşa ğı da ki ler den han gi si söy le-ne mez?

A) Kuvayımilliye’nin ku rul ma sı na ne den ol muş-tur.

B) Devlete karşı güven sarsılmıştır. C) Ülke savunmasız hale gelmiştir. D) Azınlık çalışmaları azalmıştır. E) İşgallerin yayılması kolaylaşmıştır.

6. Mondros Ateş kes Anlaş ma sı’nda ağır eko no-mik, si ya si ve as ke ri hü küm le rin yer al ma sı Os man lı Dev le ti’nin aşa ğı da ki özel lik le rin den han gi si ile açık la na maz?

A) Fii len yok ol ma sıy la B) Ka yıt sız-şart sız tes li mi yet le C) Ba ğım sız lı ğı nın ze de len me siy le D) İs tan bul Hü kü me ti’ne olan gü ven le E) Top rak bü tün lü ğü nün sar sıl ma sıy la

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI VE CEMİYETLER TEST 2


103

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. 1919 yı lın da İti laf Dev let le rinin, “Türk ler’in Ba tı Ana do lu’da ki H ris ti yan la rı kat let mek üze re ol du-ğu” şek lin de ki asıl sız bir ha be ri dün ya ka mu-oyu na yay ma la rı nın ama cı ney di?

A) Ana do lu’da ki iç is yan la rı des tek le mek B) Sevr Ant laş ma sı’nın im za lan ma sı nı ça buk-

laş tır mak C) İz mir’in iş ga li ni hak lı gös ter mek D) İs tan bul’un iş ga li ni hak lı gös ter mek E) Ana do lu’da za rar lı der nek ler ku rul ma sı nı hız-

lan dır mak(1983 – ÖSS)

2. Bi rin ci Dün ya Sa va şı’ndan son ra, Do ğu Ana-do lu Mü da faaihu kuk Ce mi ye ti şu ka rar la rı al mış tır:

I. Hiç bir şe kil de göç edil me ye cek. II. Bi lim, ik ti sat ve din ala nın da ör güt le ni le cek. III. Do ğu vi la yet le ri ge rek ti ğin de sa vu nu la cak. Bu ka rar la rın baş lı ca ama cı, aşa ğı da ki ler den

han gi si dir?

A) Böl ge de ki Türk ler’i, azın lık la ra oran la her yön den da ha güç lü tut ma

B) Ben zer amaç lı ulu sal ce mi yet le ri bir leş tir me C) Di ğer Mü da faaihu kuk Ce mi yet le ri ne ken di

gü cü nü gös ter me D) Er zu rum’da ulu sal bir kong re ya pıl ma sı nı

sağ la ma E) Ce mi yet’in böl ge de ki şu be sa yı sı nı ar tır ma

(1985 – ÖSS)

3. Aşa ğı da ki ler den han gi si, Mus ta fa Ke mal ile Türk Mil le ti ara sın da kar şı lık lı ge li şen gü ven duy gu sun dan do ğan bir so nuç de ğil dir?

A) Cum hu ri ye tin ku rul ma sı

B) Kur tu luş Sa va şı’nın ka za nıl ma sı

C) Tür ki ye Bü yük Mil let Mec li si’nin ku rul ma sı

D) Ka dın la ra si ya sal hak lar ta nın ma sı

E) Kur tu luş Sa va şı Dö ne mi’n de ma hal li der nek-le rin ku rul ma sı

(1987 – ÖSS)

4. “Kur tu luş Sa va şı’nın de vam et ti ği yıl lar da Mus ta-fa Ke mal, “Ar tık İs tan bul Ana do lu’ya ha kim de ğil, tâ bi ol mak mec bu ri ye tin de dir.” gö rü şü nü sa vu nu-yor du.”

Aşa ğı da ki ler den han gi si bu gö rü şü des tek le-yen bir ge rek çe ola maz?

A) İs tan bul’un iş gal edil me si

B) Mil li Mü ca de le ha re ke ti nin güç ka zan ma sı

C) Mus ta fa Ke mal’in Yıl dı rım Or du la rı Gru bu ko mu tan lı ğın dan ay rıl ma sı

D) Ana do lu’da dü zen li or du nun ku rul ma sı

E) Os man lı Dev le ti’nin iş gal ler kar şı sın da et ki siz kal ma sı

(1988 – ÖSS)

5. Aşa ğı da ki ler den han gi si Ku vayımil li ye’nin ku rul ma sın da doğ ru dan et ki li ol muş tur?

A) İti laf Dev let le ri as ker le ri nin İs tan bul’a gel me si

B) Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nun Bi rin ci Dün ya Sa va şı’nda ye nil me si

C) Ana do lu’nun yer yer iş gal edil me si

D) Ana do lu’da iç is yan lar çık ma sı

E) Rus ya’da ih ti lal ol ma sı

(1989 – ÖSS)

6. Mon do ros Ateş kes An laş ma sı’n dan son ra İs tan-bul Hü kü me ti ga lip dev let le rin et ki si al tı na gir miş ve mil le te kar şı so rum lu luk la rı nı ye ri ne ge ti re mez ol muş tur.

Aşa ğı da ki ler den han gi si bu du ru mun bir so nu cu de ğil dir?

A) Er zu rum ve Si vas Kong re le ri nin ya pıl ma sı

B) Yö re sel di re niş le rin baş la ma sı

C) Ana do lu hal kı nın, İs tan bul Hü kü me ti ’ne olan gü ve ni ni yi tir me si

D) Ana do lu hal kı nın Mus ta fa Ke mal’in çev re sin-de top lan ma sı

E) Giz li an laş ma la rın ya pıl ma sı

(1989 – ÖSS)



105

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. I. TBMM’de öncelikle .....................................ilkesinin gerçekleşmesi amaçlanmıştır.

2.

3. İlk TBMM “........................................................”bir meclis olmasına rağmen “olağanüstü yetkilere sahip meclis” tanımlaması yapılmıştır.

4.

5. Düzenli Ordu’nun kurulmasıyla ..........................ve .............................. isyan etmiştir.

6.

7. TBMM’ye karşı ayaklanmalar .............................neden olmuştur.

8.

9. Sevr Antlaşması meclisin onayından geçmediğiiçin .............................................. bir geçerliliğiyoktur.

10.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


106


1. I. TBMM İs tan bul’un iş ga li ve Mec lisime bu san’ınka patılması üze ri ne An ka ra’da açılmıştır.


Neden ?……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. I. TBMM padişaha bağlı olarak açılmıştır.


Neden ?……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası Kanunuesasi’dir.


Neden ?……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Kuvayıinzibatiye TBMM’ye karşı çıkan ayaklan-maları bastırmıştır.


Neden ?……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I



107

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. İlk TBMM’nin açıl ma sı na ne den olan olay la rıaraş tı rı nız.

2.

3. TBMM’ye kar şı Ana do lu’da ne den is yan lar çık-mış tır? Araş tı rı nız.

4.

5. Türk Kur tu luş Sa va şı’nda Çer kes Et hem’in ro lüne dir? Ne den is yan et miş tir? Araş tı rı nız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


108


1.

Meslekleri

Vekil say›s›

24

716

3032

52

102133

Rej

i gör

evlis

i

Tekn

ik e

lem

an

Sa¤

l›kç›

Seç

imle

gel

en

Din

ada

m›

Ask

er

Ser

best

mes

lek

Dev

let m

emur

u

Afli

ret r

eisi

Yu ka rı da ki gra fik te I. TBMM’de yer alan mil let ve-kil le ri nin mes lek le ri ne gö re da ğı lım la rı ve ril miş tir.

Bu na gö re aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la maz?

A) Mec lis te de ği şik mes lek ler den mil let ve kil le ri yer al mış tır.

B) Mec li sin kül tü rel se vi ye si fark lı dır. C) Or du si ya se tin içe ri sin de yer al mış tır. D) Mec lis te en faz la ka mu gö rev li le ri yer al mış tır. E) Mec lis te azın lık la rın tem sil ci le ri bu lun mak ta dır.

2. De mok ra si, cum hu ri ye tin vaz ge çil mez bir un su-ru dur. De mok ra si ler de, her ke sin dü şün ce si ne say gı gös te ri lir.

Bu na gö re aşa ğı da ki ler den han gi si nin de mok-ra si ile doğ ru dan bir iliş ki si yok tur?

A) Si ya si par ti le rin ku rul ma sı B) Ka dı na seç me-se çil me hak kı nın ta nın ma sı C) TBMM’nin açıl ma sı D) Mec lis Hü kü me ti Sis te mi’nin be nim sen me si E) Seç men ya şı nın dü şü rül me si

3. TBMM’ye bağ lı dü zen li or du bir lik le ri aşa ğı da-ki sa vaş lar dan han gi sin den son ra “As lı han lı” ci var la rın da Yu nan lı la rı Ana do lu’dan at mak için bir ta ar ruz da bu lun muş sa da ba şa rı lı ola-ma mış tır?

A) II. İnö nü Sa va şı B) Kü tah ya-Es ki şe hir Sa vaş la rı C) I.İnö nü Sa va şı D) Bü yük Ta ar ruz E) Sa kar ya Sa va şı

4. İlk TBMM’nin,

I. İsmet Paşa’yı Batı Cephesi’ne ataması II. Hı ya netiva ta ni ye Ka nu nu’nu çı kar ma sı, II I. İs tik lal Mah ke me le ri ni kur ma sı

fa ali yet le ri nin ya sa ma, yü rüt me ve yar gı yet-ki siy le iliş ki si aşa ğı da ki ler den han gi sin de doğ ru ola rak grup lan dı rıl mış tır?

Ya sa ma Yü rüt me Yar gı ———— ———— ———— A) I II II I B) II II I I C) II I II I D) I II I II E) II I II I

5. 1921 Ana ya sa sı’nın,

I. Ege men lik ka yıt sız şart sız mil le tin dir. I I. Mec li sin baş ka nı hü kü me tin de baş ka nı dır. III. Ya sa ma, yü rüt me ve yar gı TBMM’ye ait tir.

mad de le rin den han gi le ri nin da ha son ra ki ana ya sa lar da da de ğiş ti ril me di ği söy le ne bi-lir?


6. I.TBMM’nin al dı ğı “hü kü met kur mak ge rek li dir, ge çi ci kay dıy la bir hü kü met rei si ve ya pa di şah ve ki li ta nı mak doğ ru de ğil dir” ka ra rı na ba ka rak ilk TBMM’nin,

I. sü rek li li ği ve ba ğım sız lı ğı, II. in kı lap çı lı ğı, II I. ulu sal cı lı ğı, özel lik le rin den han gi le ri ne önem ve ril di ği

söy le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II I C) I ve IID) I ve II I E) II ve II I

I. TBMM DÖNEMİ TEST 1

110


1. I.TBMM’nin,

I. İs tik lal Mah ke me le ri’ni kur ma sı, II. ya sa ma ve yü rüt me yet ki le ri ni ken din de top-

la ma sı, II I. sal ta na tı kal dır ma sı

fa ali yet le rin den han gi le ri nin mec li sin ver gi al mak ve as ker top la mak için oto ri te si ni ko ru-ma da et ki li ol ma sı na kat kı sağ la dı ğı sa vu nu-la bi lir?

A) Yal nız II B) Yal nız II I C) I ve IID) I ve II I E) II ve II I

2. 1921 Ana ya sa sı’nın TBMM’ye ver di ği aşa ğı-da ki özel lik le rin den han gi si ulu sal gü ven li ğe önem ve ril di ği nin gös ter ge si dir?

A) Hü kü met te gö rev ala cak ba kan la rı seç me B) Ya sa ma yet ki si ni kul lan ma C) Ulu sal ira de yi tem sil et me D) Sa vaş ve ba rı şa ka rar ver me E) Yü rüt me gü cü ne sa hip ol ma

3. İl ke : Ya sa ma, yü rüt me ve yar gı nın bir leş ti ril-me si ne “Kuv vet ler Bir li ği” de ni lir.

Olay : Kur tu luş Sa va şı’nı yü rü ten I.TBMM “Kuv-vet ler Bir li ği” il ke si ni be nim se miş ve ba şa-rı lı ol muş tur.

Bu na gö re yu ka rı da ve ri len il ke-olay iliş ki si için aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la-bi lir?

A) Kuv vet ler Bir li ği il ke si nin de mok ra si ye uy gun ol ma dı ğı

B) Ola ğa nüs tü dö nem ler de Kuv vet ler Bir li ği il ke-si nin iş le rin hız lı yü rü tül me si ni sağ la dı ğı

C) Güç lü de mok ra si ler de Güç ler Bir li ği esa sı nın ka bul edil di ği

D) Güç ler Bir li ği il ke si nin TBMM’ye za rar ver di ği E) Ana ya sal ku rum la rın Güç ler Bir li ği il ke si ile

tam ola rak uy gu la na bil di ği

4. Sevr Ba rış Ant laş ma sı’nın im za lan ma sın dan son ra; 19 Ağus tos 1920’de top la nan mec lis, bu ant laş ma yı ta nı ma dı ğı nı ve im za la yan la rın va tan hai ni ol du ğu nu be lirt miş tir.

TBMM’nin bu dav ra nı şı aşa ğı da ki ler den han-gi si ni gös ter mek te dir?

A) Va ta nın kur ta rıl ma sı yo lun da ta viz ve ril me ye-ce ği ni

B) Güç lü bir dev le tin des te ği nin sağ la na ca ğı nı C) Va ta nın ba rış çı yol lar la kur ta rıl ma sı nı D) İs tan bul Hü kü me ti ile bir lik te ha re ket edi le ce-

ği ni E) İti laf Dev let le riy le uz laş ma ya gi di le ce ği ni

5. 1921 Ana ya sa sı’nın ba zı hü küm le ri şun lar dır; • Ege men lik ka yıt sız şart sız ulu sun dur. • Din buy ruk la rı nın ye ri ne ge ti ril me si mec li se

ait tir. • An laş ma ve ba rış ya pıl ma sı, sa va şa ka rar

ve ril me si TBMM’ye ait tir.

Bu hü küm ler de ğer len di ril di ğin de,

I. La ik lik il ke si ne ay kı rı ka rar lar alın mış tır. II. Cum hu ri yet çi li ğe vur gu ya pıl mış tır. II I. Dış po li ti ka ya yön ve ril mek is ten miş tir.


A) Yal nız I B) Yal nız II I C) I ve II

D) I ve II I E) I,II ve II I

6. I.TBMM’de 390 mil let ve ki li yer al mış tır. Bun la-rın 179’u me mur ve ay dın, 54’ü as ker, 47’si din gö rev li si, 110’u çift çi, tüc car ve aşi ret re is le rin den oluş muş tur.

Bu na gö re,

I. Mec li sin ço ğun lu ğu nu me mur ve ay dın lar oluş tur muş tur.

II. Mec lisi farklı top lum kat man la rı oluş tur muş-tur.

II I. As ker ler de si ya se tin için de yer al mış tır.


A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II ID) II ve II I E) I,II ve II I

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

I. TBMM DÖNEMİ TEST 2

112


1. 1921 Ana ya sa sı na gö re, TBMM’nin yet ki le rin den ba zı la rı şun lar dır:

I. Hü kü met te gö rev ala cak ba kan la rı seç me,

II. TBMM baş ka nı nı, İc ra Ve kil le ri He ye ti nin (Ba kan lar Ku ru lu) ta bii baş ka nı say ma,

III. Sü re dol ma dan TBMM se çi mi nin ye ni len me-si ne ka rar ver me,

IV. Sa vaş ve ba rı şa ka rar ver me

Bu yet ki le rin han gi le rin de, gü nü mü ze ka dar bir de ği şik lik ol ma mış tır?

A) III ve IV B) I ve II C) II ve III

D) I ve IV E) II ve IV

(1990 – ÖSS)

2. İlk TBMM, ken di si nin üs tün de bir kuv vet ta nı-ma mak la aşa ğı da ki ler den han gi si ni yok say-mış tır?

A) Azın lık hak la rı nı

B) İti laf Dev let le rini

C) Os man lı yö ne ti mi ni

D) Es ki ant laş ma la rı

E) Ku vayımil li ye‘yi

(1990 – ÖSS)

3. “İlk TBMM’nin, ye ni bir dev let dü ze ni ne ge çil me-si ni sağ la yı cı yön le ri de bu lun ma sı na rağ men bu yön le ri ön pla na çı ka rıl ma mış tır.”

Böy le bir tu tu mu nun ama cı aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) İti laf Dev let le rinin, TBMM’ye kar şı düş man ca dav ran ma la rı nı ön le mek.

B) Va ta nın kur ta rıl ma sı na ön ce lik ver mek. C) Azın lık la rın ay rı dev let kur ma gi ri şim le ri ni

ön le mek. D) Kom şu dev let le rin gü ve ni ni ka zan mak. E) Ka nunuesa si’den ya rar lan ma yı sür dür mek.

(1991 – ÖSS)

4. 23 Ni san 1920 ta ri hin de ku ru lan ye ni Türk Dev le ti iç te ve dış ta ba zı olum suz tep ki ler le kar şı laş mış-tır.

Aşa ğı da ki ler den han gi si, bu olum suz tep ki le-re bir ör nek tir?

A) Af ga nis tan ile TBMM ara sın da dost luk ant laş-ma sı im za lan ma sı

B) İtal yan la rın iş gal et tik le ri yer ler den çe kil me si C) Lond ra Kon fe ran sı’na TBMM Hü kü me ti’nin

de çağ rıl ma sı D) Sov yet Rus ya’nın TBMM ile Mos ko va Ant laş-

ma sı’nı im za la ma sı E) İti laf Dev let le rinin Ana do lu’da TBMM’ye kar şı

çı kan ayak lan ma la rı des tek le me si

(1992 – ÖSS)

5. İn gil te re Ana do lu’da ki mil li ha re ke ti Os man lı Hü kü me ti’ne kar şı ba sit bir ayak lan ma sa yıp TBMM Hü kü me ti’ni ta nı ma ma yı sür dü rür ken, Fran sa TBMM Hü kü me ti’ne an laş ma öne ri sin de bu lun muş tur.

Bu du rum aşa ğı da ki ler den han gi si nin bir gös-ter ge si dir?

A) İn gil te re ve Fran sa’nın Av ru pa’nın bü yük dev-let le ri ol du ğu nun

B) Fran sa’nın sö mür ge ci an la yış tan vaz geç ti ği nin C) Fran sa’nın Os man lı Dev le ti’ni ta nı ma dı ğı nın D) İn gil te re ile Fran sa ara sın da gö rüş ay rı lı ğı

ol du ğu nun E) Fran sa’nın et nik ay rım cı lı ğı des tek le di ği nin

(1995 – ÖSS)

6. Aşa ğı da ki ler den han gi si, ilk TBMM’nin oto ri-te si nin güç len di ği nin bir gös ter ge si de ğil dir?

A) İs tan bul Hü kü me ti’nin yap tı ğı ve ya pa ca ğı iş le ri yok say ma sı

B) Va ta na iha net eden ler için ya sa çı kar ma sı C) Ya sa ma, yü rüt me yet ki le ri ni ken din de top la-

ma sı D) Üye le ri ara sın da grup laş ma la rın ol ma sı E) Ver gi oran la rı nı ar tır ma sı

(1996 – ÖSS)


114


11. Bi rin ci TBMM’de, hü kü met ku rul ma sı na iliş-kin ola rak ka bul edi len il ke ler den ba zı la rı şun-lar dır:

I. Mec lis’in üs tün de bir güç yok tur. II. Mec lis’te top la nan Mil li İra de yi, doğ ru dan

va ta nın ge le ce ği ne ege men kıl mak esas tır. III. Pa di şah ve ha li fe, bas kı dan kur tul du ğu

za man, Mec lis’in dü zen le ye ce ği ya sa ya uy gun esas lar için de du ru mu nu alır.

Bu il ke ler den han gi le ri, halk ege men li ği ne da ya nan bir hü kü met ku rul ma sı nın plan lan dı-ğı nı gös te rir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III

D) I ve II E) I, II ve III

(2001 – ÖSS)

12. İlk TBMM’nin,

I. İs tik lal Mar şı’nı ka bul et me si, II. ba zı ver gi le ri ar tır ma sı, III. Mi sakımil li’yi il ke edin me si

du rum la rın dan han gi le ri ulu sal cı ni te li ği ne ka nıt sa yı la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

(2002 – ÖSS)

13. 20 Ocak 1921 ta ri hin de ka bul edi len Teş ki-latıesa si ye Ka nu nu’nda “TBMM üye le ri nin her bi ri, yal nız ken di si ni se çen ilin mil let ve ki li ol ma yıp bü tün mil le tin ve ki li dir.” mad de si yer al mak ta dır.

Bu mad de ile,

I. mil let ve ki li se çi min de oy la rın sa yı mı nı ko lay-laş tır ma,

II. bir lik ve be ra ber li ği sağ la ma, III. ulus ege men li ği ni pe kiş tir me

he def le rin den han gi le ri ne ula şıl mak is ten di ği sa vu nu la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) I ve II E) II ve III

(2002 – ÖSS)

14. İlk TBMM’nin ya sa ma ve yü rüt me güç le ri ni ken di sin de top la ma sıy la,

I. Mec lis’te fi kir ay rı lık la rın dan kay nak la na cak grup laş ma la rın ön len me si,

II. Mec lis üs tün lü ğü nün sağ lan ma sı,

III. Mec lis’te üye sa yı sı nın ar tı rıl ma sı

so nuç la rın dan han gi le ri ne ula şıl dı ğı sa vu nu-la bi lir?



(2003 – ÖSS)

15. Bi rin ci TBMM’nin,

I. üye le ri nin iki yıl da bir ya pı lan mil let ve ki li se çim le riy le ye ni len me si nin ka rar laş tı rıl ma sı,

II. üye le ri nin çok çe şit li mes lek ler den ol ma sı,

III. ya sa ma, yü rüt me ve yar gı yet ki le ri ne sa hip ol ma sı

özel lik le ri nin han gi le ri nin, ver gi al mak ve as ker top la mak için oto ri te si nin ko ru ma da et ki li ol du ğu sa vu nu la bi lir?


D) II ve III E) I, II ve III

(2005 – ÖSS)

16. De mir ci Meh met Efe ve Çer kes Et hem,Ba tı Ana-do lu’da Yu nan lı la rın iler le me si nin kıs men en gel-len me sin de, TBMM’nin ku rul ma sı ve ayak lan ma-la rın bas tı rıl ma sın da et ki li ol ma la rı na rağ men, da ha son ra TBMM’ye kar şı ayak lan mış lar dır.

Ayak lan ma la rı nın ne de ni nin aşa ğı da ki ler den han gi si ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Mi lis güç le rin dü zen li or du ya bağ lan mak is ten me si

B) Hı ya netiva ta ni ye Ka nu nu’nun çı ka rıl ma-sı

C) Da mat Fe rit’in sad ra zam lık gö re vin den çe kil-me si

D) İs tik lal Mah ke me le ri nin ku rul ma sı E) Ku va yı mil li ye şef le rin den To pal Os man’ın

öl dü rül me si

(2009 – Sosyal 1)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

116


TBM

M’Y

E K

ARŞI

ÇIK

AN

İİSY

AN

LAR


117

SEVR

AN

TLAŞM

ASI

’NA

GÖ

RE

OSM

AN

LI T

OPR

AK

LAR

ININ

PA

YLAŞI

LMA

SI

118


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Mus ta fa Ke mal 19 Mayıs ...............’da .................çıkmıştır.

2.

3. Amas ya Ge nel ge si’nde “Va tanın bü tün lü ğü nümil le tin bağımsızlığını yi ne ...................................” mad de si yer almıştır.

4.

5. Er zu rum Kon gre si’nde Mus ta fa Ke mal baş-kanlığında ilk kez ............................... böl ge selola rak ku rul muş tur.

6.

7. Tem sil He ye ti 27 Aralık 1919’da .........................ge le rek .............................. Mil li Mü ca de le ’nin mer ke zi yapmıştır.

8.

9. Mus ta fa Ke mal son Os manlı Me bus lar Mec li si’ne...................................’dan mil let ve ki li se çil miş tir.

10.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I



119

1. Kuvayımilliye Anadolu’nun haksız işgali üzerinehalkın oluşturduğu silahlı direniş birlikleridir.


Neden? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. Erzurum Kongresi bölgesel olarak toplanmasınarağmen tüm yurdu ilgilendiren kararlar alınmıştır.


Neden? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Erzurum Kongresi öncesi Mustafa Kemal askerlikgörevinden istifa etmiştir.


Neden? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri Yunanlılarınişgallerine karşı toplanmıştır.


Neden? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


120


ES

EN

YA

YIN

LAR

IE

SE

N Y

AY

INLA

RI

1. 15 Ma yıs 1919’da İz mir’i iş gal eden Yu nan lı larhan gi id di ay la iş ga li hak lı gös ter mek is te miş ler dirAraş tı rı nız.

2.

3. Kur tu luş Sa va şı’nın “amaç, ge rek çe ve yön te mi”ne re de çi zil miş tir Bun la rı be lir ten mad de le ri ya zı-nız.

4.

5. Os man lı Me bu san Mec li si’nin ilk ve son top lan tı-sı nın ta rih le ri ni araş tı rı nız.



121

6.

7. Kuvayıinzibatiye ile Kuvayımilliye ara sın da ki far kıaraş tı rı nız.

8.

9. Amas ya Ge nel ge si’nin Amas ya Gö rüş me si’ndenfar kı ne ler dir? Araş tı rı nız.

10.

122


1. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkan Mustafa Kemal ilk iş olarak, yalnız kendi bölgesinde değil tüm yurttaki askeri birliklerle irtibata geçe-rek; birliklerin dağıtılmasını ve silahların İtilaf Devletlerine teslim edilmesini önlemeye çalışmış-tır.

Mustafa Kemal’in bu şekilde davranmasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?

A) Ulusal direnişi başlatmak istemesi B) Yurdun tamamen işgalini önleme çabası C) İstanbul Hükümeti’nin işgale kayıtsız kalması D) Padişahın otoritesini artırma düşüncesi E) İtilaf Devletlerinin gerçek niyetini anlaması

2. Ulusal Mücadele Dönemi’nde; Erzurum Kon gre-si, Si vas Kon gre si ve TBMM’ye üye ler, halk ta ra-fın dan be lir le ne rek gö rev len di ril miş tir.

Buna göre,

I. Bağımsızlık mücadelesi ulusal iradeye bağlı olarak yürütülmüştür.

II. Örgütlenme bölgesel olarak başlamıştır. III. Mustafa Kemal, bağımsızlık hareketini ulusa

mal etmek istemiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

3. I. Vatanın bütünlüğü, ulu sun ba ğım sız lı ğı teh li-ke de dir.

II. Ulu sun ba ğım sız lı ğı nı, yi ne ulu sun azim ve ka ra rı kur ta ra cak tır.

II I. İs tan bul Hü kü me ti üze ri ne al dı ğı so rum lu lu ğu ye ri ne ge ti re me mek te dir.

Amas ya Ge nel ge si’nin yu ka rı da ki mad de le-rin den han gi le ri Türk ulu su na ege men li ği ele al ma sı yo lun da doğrudan bir çağrıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

4. Erzurum Kongresi’nde;

• Temsil Heyeti’nin kurulması, • Bir gazete çıkarılmasına karar verilmesi, • Bölgeden göç edilmesinin engellenmesi

gibi konuların görüşülmesi ile ilgili aşağıdaki-lerden hangisi söylenemez?

A) Halkın bilinçlendirilmek istendiği B) Örgütlenmeye gidildiği C) İtilaf Devletlerinin etkisinin arttığı D) Bölgenin her bakımdan güçlü tutulmak isten-

diği E) İç politikayla ilgili kararlar alındığı

5. Amas ya Ge nel ge si’nin ya yım lan ma sın dan son ra İçiş le ri Ba ka nı Ali Ke mal bir ge nel ge ya yım la ya-rak Mus ta fa Ke mal’in gö re vin de ba şa rı sız ol du-ğu nu, İn gi liz yük sek ko mi se rinin is te ği üze ri ne ge ri çağ rıl dı ğı nı bil dir miş tir.

Buna göre İstanbul Hükümeti ile ilgili olarak,

I. İtilaf devletleri tarafından yönlendirilmiştir. II. Ulusal direniş hareketini engellemeye çalış-

mıştır. III. Milli Mücadeleyi kendi bünyesinde toplamayı

istemiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılamaz?


6. Amasya Genelgesi’nin,

I. Milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.

II. Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul oluşturulmalıdır.

III. Anadolu’nun her bakımdan en güvenli yeri olan Sivas’ta milli bir kongre toplanacaktır.

maddelerinden hangileri Mustafa Kemal’in Kurtuluş Savaşı’nın halkın desteğiyle gerçek-leştirmek istediğinin bir kanıtıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

KURTULUŞ SAVAŞI’NA HAZIRLAK DÖNEMİ TEST 1

124


1. Amasya Genelgesi’nin;

• İlk defa ulusal egemenliğe yer vermesi, • Artık İstanbul, Anadolu’ya hakim değil, bağlı

olmak mecburiyetindedir” anlayışının kabul edilmesi

özel lik le ri aşa ğı da ki ler den han gi si ile açık la-na bi lir?

A) Manda ve himaye fikrini benimseme B) İhtilalci olma C) Rejimi koruma D) Azınlıklarla işbirliği yapma E) Yürütme yetkisini kullanma

2. Mustafa Kemal Ulusal Mücadele Dönemi’nde;

• ulusal güçleri birleştirme • halkı bilinçlendirme

amacıyla aşağıdakilerden hangisini gerçek-leştirmiştir?

A) Bölgesel direnişi örgütleme B) Direniş cemiyetleri kurdurma C) Kuvayımilliye’yi destekleme D) Kongreler düzenleme E) Düzenli orduyu kurma

3. Amasya Genelgesi’nde yer alan; “Askeri ve milli örgütler hiçbir şekilde dağıtılmayacak ve komuta bırakılmayacak silahlar teslim edilmeyecektir.” kararı ile öncelikle aşağıdakilerden hangisi amaçlanmıştır?

A) Milli cemiyetleri ve yerel idarelerin etkin duru-ma getirilmesi

B) Saltanat ve hilafetin kaldırılması C) Manda himayenin benimsenmesi D) Bölgedeki direniş cemiyetlerinin organize

edilmesi E) Askeri ve sivil güçlerin milli mücadelede yan-

lıların elinde kalması

4. Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’ni Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy’a imza-latmış, Kazım Karabekir ve Cemal Paşa’nın da onayını alarak 22 Haziran 1919’da yayımlamıştır.

Bu durumun Mustafa Kemal’de aşağıdaki kat-kılardan hangisini sağladığı söylenemez?

A) Ulusal mücadeleyi kişisel olmaktan çıkarma B) Ordunun desteğini alma C) Türk milletini bilinçlendirme D) İtilaf Devletlerinin yardımını alma E) Halka yalnız olmadığını gösterme

5. Erzurum Kongresi’nde alı nan aşa ğı da ki ka rar-lar dan han gi si nin Türk İn kı la bı’nın ulu sal ege-men lik an la yı şı na ters düş tü ğü söy le ne bi lir?

A) Mil li sı nır lar için de va tan bir bü tün dür, par ça-la na maz.

B) Her türlü yabancı işgaline ve müdahalesine karşı millet birleşerek karşı koyacaktır.

C) Ulusal irade ve toplanan ulusal güçler padi-şah ve halifelik makamını kurtaracaktır.

D) Manda ve himaye kabul olunamaz. E) Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi hakim kılmak

esastır.

6. Amas ya Ta mi mi’nde Si vas’ta top la na cak ulu-sal kon gre ye ka tı la cak üye le rin;

• Reddiilhak Cemiyetleri, • belediyeler, • Mudafaaihukuk Cemiyetleri

aracılığı ile seçilmesi istenmiştir. Bu grupların tercih edilmesinde,

I. milli mücadele taraftarlarını seçtirme, II. uzlaşmacı bir tavır sergileme, III. ekonomik engelleri kaldırma

amaç la rın dan han gi le ri nin gö ze til di ği söy le-ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) I ve II E) I ve III

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


126


1. Sivas Kongresi’nde bütün milli cemiyetlerin bir-leştirilerek milli bütünlüğün sağlanması ve yapı-lacak mücadelenin tek merkezden yönetilmesi amaçlanmıştır.

Buna göre,

I. ulusal birlik ve beraberlik, II. devletçilik, III. Cumhuriyetçilik

ilkelerinden hangilerinin ön plana çıkarıldığı söylenebilir?


D) I ve II E) I ve III

2. Amasya Tamimi’nde millet iradesine daya-lı demokratik bir yönetim kurulmasına yönelik kararlar alınmıştır.

Buna göre,

I. İstanbul Hükümeti üzerine düştüğü görevi yerine getirememektedir.

II. Milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

III. Sivas Kongresi’ne milleti temsilen her ilden üçer delege gönderilecektir.

maddelerinden hangileri bu amaca yönelik kararlar alındığının göstergesidir?


3. I. Erzurum Kongresi II. Amasya Görüşmesi III. Sivas Kongresi

Ulu sal Mü ca de le Dö ne mi’n de yu ka rı da mey-da na ge len olay la rın olu şu mu aşa ğı da ki ler-den han gi sin de kro no lo jik ola rak sı ra lan mış-tır?

A) I, II ve III B) I,III ve II C) II, III ve II

D) II, I ve III E) III, II ve I

4. Amasya Genelgesi’nin,

I. Tem sil He ye ti’nin ku rul ma sı na ze min ha zır la-ma,

II. de le ge se çi miy le il gi li ka rar lar içer me, II I. ulu sun ba ğım sız lı ğı nın teh li ke de ol du ğu nu

be lirt me özel lik le rin den han gi le ri, Mus ta fa Ke mal’in

Kur tu luş Sa va şı’nı baş lat ma sın da et ki li ol muş tur?


D) I ve III E) II ve III

5. Erzurum Kongresi kararlarından “Temsil Heyeti Doğu Anadolu’yu temsil eder” maddesi, Sivas Kongresi’nde “Temsil Heyeti tüm yurdu temsil eder” şeklinde kabul edilmiştir.

Bu durum Sivas Kongresi’nin aşağıdaki özel-liklerinden hangisi ile açıklanabilir?

A) Ulusal olma B) Manda ve himayeye tepki gösterme C) Millet egemenliğine yer verme D) Zor şartlar altında toplanma E) Yerel teşkilatlanmaya öncelik verme

6. Amasya Genelgesi’nde yer alan “Askeri ve sivil teşkilatlar hiçbir şekilde dağıtılmayacak, yönetim başkalarına devredilmeyecek, silah ve cephane-ler teslim edilmeyecektir.” kararı ile öncelikle aşağıdakilerden hangisi amaçlanmıştır?

A) Halkın padişaha karşı cephe almasını sağla-mak

B) Askeri ve sivil güçlerin Milli Mücadele taraftar-larının elinde kalmasını amaçlamak

C) Azınlıkların çıkardığı isyanları sona erdirmek D) Çıkacak isyanların yayılmasını önlemek E) Kuvayımilliye taraftarlarının birleştirilmesini

gerçekleştirmek

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


128


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. “Mil li Mü ca de le Dönemi’nde İti laf Dev let le ri, Me bus lar Mec li si’nin top lan ma sı için iş gal al tın-da ki böl ge ler de ya pı lan se çim le ri en gel le ye cek bir ha re ket te bu lun ma mış lar dır. Fa kat mec lis te Mi sakımil li ilan edi lin ce mec li si bas mış lar me bus-la rın ba zı la rı nı tu tuk la ya rak sür gü ne gön der miş-ler dir.”

İti laf Dev let le rinin tu tum la rın da ki bu de ği şik li-ğin ne de ni aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Türk hal kı na sem pa tik gö rün mek is te me le ri B) Mec lis’in İs tan bul’da top lan ma sı na kar şı

ol ma la rı C) Alı nan ka rar la rı bek len ti le ri ne ay kı rı bul ma la rı D) İs tan bul Hü kü me ti ile Ana do lu ara sın da

an laş ma or ta mı nın doğ ma sı nı is te me le ri E) Türk hal kı nın ken di le ri ile ba rış ya pa ca ğı na

inan ma la rı(1994 – ÖSS)

2. “Er zu rum Kong re si’nde yal nız ca iç po li ti ka yı il gi-len di ren il ke ler de ğil, ba zı dış po li ti ka il ke le ri de be lir le ne rek ilan edil miş tir.”

Er zu rum Kong re si’nin bu tu tu mu aşa ğı da ki-ler den han gi si ni gös te rir?

A) Mec lis gi bi ha re ket edil di ği ni B) İs tan bul Hü kü me ti’ne yar dım cı olun mak is ten-

di ği ni C) Eko no mik so run la ra si ya si so run lar dan da ha

çok önem ve ril di ği ni D) Ya ban cı ül ke ler le iliş ki le rin art tı ğı nı E) İti laf Dev let le rinin Ana do lu ha re ka tına ba kış

açı sı nın de ğiş ti ği ni

(1994 – ÖSS)

3. “Son Os man lı Me bus lar Mec li si’nde Ana do lu ve Ru me li Mü da faaihu kuk Ce mi ye ti adı na se çi len me bus lar Mü da faaihu kuk adı nı ta şı yan bir grup ye ri ne, Fe lahıva tan adıy la ye ni bir grup kur muş-lar dır.”

Bu du rum, aşa ğı da ki ler den han gi si nin bir gös ter ge si dir?

A) Ulu sal Kur tu luş ha re ka tının baş la tıl mak is ten-di ği nin

B) Me bus la rın gö rüş le ri ni de ğiş tir dik le ri nin C) İş gal kuv vet le ri nin Me bus lar Mec li si üze rin de-

ki bas kı la rı nın azal dı ğı nın D) İs tan bul’un iş gal edil me si nin en gel len mek

is ten di ği nin E) Pa di şah’ın yet ki le ri nin sı nır lan dı rıl dı ğı nın

(1994 – ÖSS)

4. Amas ya Ge nel ge si’nin aşa ğı da ki hü küm le rin-den han gi si, Türk inkılabının ev ren sel ni te lik ta şı dı ğı nın bir gös ter ge si dir?

A) Va ta nın bü tün lü ğü teh li ke de dir. B) İs tan bul Hü kü me ti, üze ri ne al dı ğı gö re vi ye ri-

ne ge ti re me mek te dir. C) Ulu sun ba ğım sız lı ğı nı ulu sun azim ve ka ra rı

kur ta ra cak tır. D) De le ge le rin se çi mi ulu sal bir sır ola rak giz len-

me li dir. E) Si vas’ta ulu sal bir kong re nin tez el den top lan-

ma sı ka rar laş tı rıl mış tır.

(1996 – ÖSS)



129

5. Ulu sal Mü ca de le Dönemi’nde: I. İs tan bul res men iş gal edil miş tir. II. Os man lı Me bus lar Mec li si da ğı tıl mış tır. III. Mi sakımil li ilan edil miş tir. IV. İs tan bul Hü kü me ti Mus ta fa Ke mal’e 9. Or du

mü fet tiş li ği gö re vi ni ver miş tir. V. İs tan bul Hü kü me ti, Tem sil ci ler Ku ru lu ile

gö rüş me yap ma yı ka bul et miş tir. Bu ge liş me ler den han gi le ri Türk mil le ti nin

İs tan bul Hü kü me ti’ne olan gü ve ni ni sars mış-tır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) IV ve V

(1996 – ÖSS)

6. “Er zu rum Kong re si’nde “Mil li Mec li s’in der hal top lan-ma sı na ve hü kü met iş le ri nin mec li sin de ne ti mi al tın-da yü rü tül me si ne ça lı şı la cak tır.” ka ra rı alın mış tır.”

Bu ka rar aşa ğı da ki ler den han gi si ni gös te rir? A) Ulu sal ege men li ğe önem ve ril di ği ni B) Ana ya sa da de ği şik lik ya pıl ma sı ge rek ti ği ni C) Hü kü met üye le ri nin mec lis için den se çil di ği ni D) İs tan bul Hü kü me ti’nin An laş ma Dev let le rine

tep ki gös ter di ği ni E) Mil let ve ki li se çim le ri nin ye ni len me si ge rek ti ği ni

(1997 – ÖSS)

7. Os man lı Ana ya sa sı; Hük mü: Os man lı Me bus lar Mec li si’ni aç ma ve

kapatma yet ki si pa di şa ha ait tir. Du rum: Se çim le ge len üye ler den olu şan son

Os man lı Me bus lar Mec li si’ni İn gi liz ler bas mış, ba zı mil let ve kil le ri tu tuk lan mış, tu tuk lan ma yan lar-dan bir kıs mı Ana do lu’da ye ni açı lan TBMM’ye ka tıl mış tır.

Yu ka rı da ve ri len du ru mun Os man lı Ana ya sı-nın hük müy le bağ daş ma yan yö nü aşa ğı da ki-ler den han gi si dir?

A) Os man lı Me bus lar Mec li si’nin Ana do lu’da top lan ma mış ol ma sı

B) Os man lı Me bus lar Mec li si’nin se çim le ge len üye ler den oluş ma sı

C) Os man lı Me bus lar Mec li si üye le ri ara sın da fi kir ay rı lı ğı ol ma sı

D) Os man lı Me bus lar Mec li si üye le ri nin va ta nın kur ta rıl ma sı nı amaç edin me si

E) İn gi liz le rin, Os man lı Me bus lar Mec li si’ni ça lı-şa maz ha le ge tir me si

(1997 – ÖSS)

8. I. Yur dun bü tün lü ğü nü sağ la mak II. Hi la fet ve sal ta na tın de va mı nı sağ la mak III. Ulu sun ira de si ni ege men kıl mak IV. Hris ti yan la ra si ya sal ege men li ği ve sos yal

den ge yi bo zu cu ay rı ca lık la rın ve ril me si ne kar şı çık mak

Ulu sal Kur tu luş Sa va şı’nda öne sü rül müş olan yu ka rı da ki gö rüş ler den han gi le ri bir bi riy-le çe liş mek te dir?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) II ve III E) III ve IV

(1998 – ÖSS)

9. Si vas Kong re si gün de min de yer alan mad de-ler den ba zı la rı şun lar dır:

I. Ya ban cı iş gal le re kar şı di ren me,

II. Tu tuk lan ma sı için emir ve ri len Mus ta fa Ke mal’i kong re baş kan lı ğı na seç me,

III. Ame ri kan man da sı nı red det me,

IV. Ali Fu at Pa şa’yı Umum Ku va yımil li ye ku man-dan lı ğı na ata ma

Bu mad de ler den han gi le ri ka yıt sız şart sız ba ğım sız lı ğın amaç lan dı ğı nı gös te rir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

(1998 – ÖSS)

10. 1919 yı lın da top la nan Ala şe hir Kong re si’nde Af yon ka ra hi sar–İne göl hat tı nın ba tı sın da ki böl-ge den düş man çe ki lin ce ye ka dar sa va şın de vam et ti ril me si so rum lu ğu nun özel bir ida re şek lin de yük le nil me si ne yö ne lik ka rar lar alın mış tır.

Bu bil gi le re da ya na rak, aşa ğı da ki ler den han-gi si nin Ala şe hir Kong re si’nde alı nan bu ka ra-rın ne den le rin den bi ri ol du ğu sa vu nu la maz?

A) Öz sa vun ma ge rek si ni mi

B) İş ga lin or ta ya koy du ğu teh dit

C) Hü kü me te du yu lan gü ven siz lik

D) Mev cut yö ne tim den ko pup ay rı bir dev let kur-ma is te ği

E) Si lah lı bir sa vun ma gü cü oluş tur ma ge re ği

(1999 – İP TAL – ÖSS)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

130


11. Amas ya Ge nel ge si’nde “Mil le tin ba ğım sız lı ğını yi ne mil le tin az mi ve ka ra rı kur ta ra cak tır.” mad-de si nin yer al ma sı aşa ğı da ki ler den han gi si nin de ği şe ce ği nin bir işa re ti dir?

A) Me bus lar Mec li si’nde ki üye le rin

B) Ül ke de ki ege men lik an la yı şı nın

C) İs tan bul Hü kü me ti’nin

D) Mer kez den yö ne ti min

E) Baş ka ulus lar la ya pı lan ant laş ma la rın

(1999 – İP TAL – ÖSS)

12. Er zu rum Kong re si’nde;

I. Me bus lar Mec li si’nin der hal top lan ma sı nın ge rek li ol du ğu nun be lir til me si,

II. Sö mür ge ama cı ol ma ma sı ko şu lu ile dış yar-dım alı na bil me si,

II I. Do ğu da ki di ren me der nek le ri nin bir leş ti ril me si, IV. Do ğu Ana do lu il le rin de bü yük ço ğun lu ğu

Müs lü man la rın oluş tur du ğu nun be lir til me si, V. Va ta nın par ça lan maz bir bü tün ol du ğu nun

açık lan ma sı

Bu ka rar lar dan han gi le ri, Er zu rum Kon gre-si’nin ye rel ol mak tan çok, ulu sal bir kon gre ol du ğu nu gös te rir?

A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, II ve V D) II, III ve V E) II, IV ve V

(1999 – İP TAL – ÖSS)

13. Si vas Kong re si ile il gi li aşa ğı da ki ge liş me-ler den han gi si, Ana do lu’da baş la tı lan ulu sal kur tu luş gi ri şi mi nin bir hü kü met gi bi ha re ket ede ce ği ne işa ret eden en açık ka nıt tır?

A) İs tan bul Hü kü me ti’nin kar şı çık ma sı na rağ-men top lan ma sı

B) Baş kan lı ğı na, gö re vin den az le di len Mus ta fa Ke mal’i seç me si

C) Kong re ye ka tı lan üye le rin İt ti hat ve Te rak ki Par ti si ile iliş ki le ri nin ol ma dı ğı nın açık lan ma sı

D) Ulu sal di re ni şi sevk ve ida re için Tem sil ci ler Ku ru lu’nu seç me si

E) Man da ve hi ma ye ye kar şı çık ma sı(1999 – İP TAL – ÖSS)

14. Amas ya Ge nel ge si’nde, Si vas’ta bir kong re nin top lan ma sı ve bü tün il le rin her san ca ğın dan, hal-kın gü ve ni ni ka zan mış üç de le ge nin bu kong re ye ka tıl mak üze re he men yo la çı ka rıl ma sı hük mü yer al mış tır.

Bu hü küm, Amas ya Ge nel ge si’nin,

I. tüm ül ke nin tem sil edil di ği bir ku ru lu şu ön gör-me,

II. giz li mad de le ri ol ma, III. bir lik ve be ra ber lik çağ rı sın da bu lun ma

özel lik le rin den han gi le ri için bir ka nıt sa yı la-bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

(2003 – ÖSS)

15. “Amas ya’da ya pı lan gö rüş me le rin so nuç la rı nı içe ren tu ta nak la rın pro to kol ol du ğu nu ka bul et tir-mek ve bun la rı İs tan bul Hü kü me ti’nin tem sil ci si olan Bah ri ye Na zı rı Sa lih Pa şa’ya im za et tir mek önem liy di.”

Ata türk’ün, Nu tuk’ta yer alan bu sö züy le aşa-ğı da ki ler den han gi si ni vur gu la mak is te di ği sa vu nu la bi lir?

A) Gö rüş me le re res mi ni te lik ka zan dı rıl ma sı nın öne mi ni

B) İs tan bul Hü kü me ti’nin alı nan ka rar la rı Me bus-lar Mec li si’nin ona yı na sun mak is te di ği ni

C) Gö rüş me ler de İs tan bul Hü kü me ti’nin za man ka zan mak is te di ği ni

D) Sa lih Pa şa’nın gö rüş me le rin ya pıl ma sı için İs tan bul Hü kü me ti’ni yön len dir di ği ni

E) An laş ma dev let le rinin gö rüş me ler sı ra sın da İs tan bul Hü kü me ti’ne bas kı yap tı ğı nı

(2003 – ÖSS)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


133

26. Ahmet: Erzurum Kongresi kararlarının birinci maddesi

“Doğu vilayetleri ile Trabzon ve Canik (Samsun)

sancağı birbirinden ayrılmaz ve Osmanlı toplu-

luğunun bir parçası olmak üzere bir bütün teşkil

eder.” şeklindedir, demiştir.

Onur da bu maddenin,

I. Arap,

II. Ermeni,

III. Rum

azınlıklarının bölgedeki yıkıcı faaliyetlerini önle-

mek amacıyla konduğunu söylemiştir.

Onur, yukarıdaki azınlıklardan hangilerini söyleseydi Ahmet’e doğru bilgi vermiş olur-du?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Yalnız I E) II ve III

(2011 – YGS)

27. Amasya Genelgesi’nin 6. maddesi “Askeri ve milli örgütlerin hiçbir biçimde dağıtılmaması, komutanlıkların başkalarına bırakılmaması, silah ve cephanenin elden çıkarılmaması, vatanın herhangi bir yerinde yeniden başlayacak bir düşman işgali bütün orduyu ilgilendirdiğinden vatanın hep birlikte savunulması” şeklindedir.

Bu maddeye göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) İş başındaki komutanların görevlerini terk etmemesine

B) Askeri ve sivil örgütlerin birlikte hareket etmesi gerektiğine

C) Temsilciler Kurulunun hükümet gibi hareket ettiğine

D) Anlaşma Devletlerine cephe alındığına E) İşgallere karşı direnileceğine

(2013 – YGS)

28. Daha önce Milli Mücadele’ye cephe olan İstanbul Hükümeti, Ali Rıza Paşa’nın sadrazam olmasıy-la Milli Mücadele taraftarlarıyla yakın ilişki içine girerek Amasya Görüşmelerinde bulunmuştur.

İstanbul Hükümetinin tutum değişikliğine aşağıdakilerden hangisinin neden olduğu savunulabilir?

A) Milli Mücadele taraftarlarının giderek güçlen-mesinin

B) Batı Cephesi’nde düzenli ordunun kurulma-sının

C) Doğu Cephesi’nin kapanmasının D) Londra Konferansı’na TBMM Hükümetinin

de çağrılmasının E) Anlaşma Devletlerinin baskısından kurtul-

mak istemesinin

(2013 – YGS)

29. Kasım 1918 ile Ekim 1920 tarihleri arasında milli kurtuluş amacına yönelik çok sayıda kongre düzenlendi. Bu kongreler, çoğu Batı Anadolu’da olmak üzere Doğu Anadolu’da ve Trakya’da gerçekleştirildi.

Bu bilgiyle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Batı Anadolu’daki mücadele hareketi daha yoğundur.

B) Anadolu halkında milli kurtuluşu gerçekleştir-me azmi güçlüdür.

C) Kongreler, ülke düzeyinde değişik bölgeler-de yapılmıştır.

D) Farklı kongreleri düzenleyenlerin arasında görüş ve iş birliği vardır.

E) TBMM’nin açılmasından sonra da kongrele-rin toplanmasına devam edilmiştir.

(2013 – LYS)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

136

Kurtuluş Savaşı’nda Cepheler

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

KURTULUfi SAVAfiI’NDA CEHPELER

DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI

Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı hü küm le ri ge re ği Os man lı

or du la rı ter his edilirken si lah la rı tes lim edil miş ti.

Mus ta fa Ke mal Su ri ye cep he sin dey ken or du nun da ğı tıl ma ma sı için or du ko mu tan lık la rı na tel graflar çe ke rek or du la rın da ğı tıl ma ma sı nı is te miş ti.

Hav za’da iken de el de ki mev cut bir lik le rin da ğı tıl ma-ma sı nı is te miş ti. Ne var ki yalnız Er zu rum’da ki 15. Ko lor du kal mış tı.

TBMM’nin açıl ma sı ne de niy le iç ayak lan ma lar baş la-mış tı. Bun la rın bas tı rıl ma sıy la uğ ra şı lı yor du. Ay rı ca Yu nan iş ga li yay gın laş ma ya baş la mış tı. İz mir’in iş ga li üze ri ne va tan se ver su bay lar, el le rin de ka lan bir lik ler-le di ren me ye geç ti ler. Böl ge de ki mi lis kuv vet le riy le bir lik ola rak sa vun ma ya pı yor lar dı.

Böl ge de di re niş bir lik le ri Ku vayımil li ye bir lik le ri şek-lin de ör güt len me ye ça lı şı yor du. Yu nan iler le yi şi nin ya vaş la tıl ma sı ve iç is yan la rın bas tı rıl ma sın da cid di ça lış ma la rı olan bu bir lik le rin za man la olum suz fa ali-yet le ri de ol ma ya baş la dı.

Ku vayımil li yenin Kal dı rıl ma sının Ne den le ri

★ Dü zen li bir lik ler ol ma ma la rı★ Yu nan iler le yi şi kar şı sın da tam ba şa rı el de edi le-

me me si★ Ge nel kur may’dan ge len emir le re uy ma ma la rı ve

yal nız ken di şef le ri ni din le me le ri★ Ayak la nan la rı ka nun hük mü de ğil ken di ku ral la rı-

na gö re ce za lan dır ma la rı★ Halk tan ba zen zor la pa ra ve mal ze me top la ma la rı★ Adam ka çır ma ve si lah zo ruy la bas kın lar yap ma-

la rı★ Dü zen li or du ku rul ma sı fik ri ne bir ço ğu nun kar şı

çık ma sı

➥ TBMM’nin hü kü me te ver di ği yet kiy le Ku vayı mil li ye güç le ri Mil li Sa vun ma Ba kan lı ğı em ri ne gir me si ko nu sun da ya sal dü zen le me ler ya pıl dı. 1920’nin baş la rın da An ka ra Zi ra at Mek te bi top-lan tı sın da dü zen li or du ku rul ma sı ka ra rı alın mış tı. Ha zi ran 1920’de Do ğu ve Ba tı cep he si ku ru la rak dü zen li or du ku rul ma sı na adım atıl dı.

DOĞU CEPHES‹

Kur tu luş Sa va şı Ön ce si Er me ni So ru nuAna do lu’ya ilk Türk akın la rı nın ya pıl dı ğı yıl lar da Türk-ler le Er me ni ler kar şı kar şı ya gel miş ler di. Tuğ rul Bey Dö ne min de Er meni ve Gür cü le rin des tek le di ği Bi zans or du su 1048 Pa sin ler Sa va şı’nda Sel çuk lu lar ta ra fın-dan ağır bir ye nil gi ye uğ rat mış tı.1071 Ma laz girt Sa vaşı son ra sı ise Ana do lu Türk yur-du ol ma ya baş la mış tır.Böl ge de kü çük Er me ni Kral lık la rı ol ma sı na rağ men Er me ni ler ço ğun luk la Bi zans’ın si ya si ege men li ğin-de ya şı yor lar dı. Ana do lu’nun Türk le rin ha ki mi ye ti ne gir me si Er me ni le rin de Türk ha ki mi ye ti ne gir me si ne ne den ol du.Sel çuk lu lar, Bey lik ler ve Os man lı ege men li ğin de hu zur için de ya şa yan Er me ni ler 1877 - 1878 Os man lı - Rus Sa va şı (93 Har bi, Ru mi tak vi me gö re 1293) so nu cu Do ğu Ana do lu’nun ba zı şe hir le ri Rus la rın eli ne geç ti. Rus lar Er me ni le ri kış kırt ma ya baş la dı lar.Bu sa vaş ve iş gal de gö rev alan Rus Er me ni le ri, Os man lı Er me ni le ri ni kış kırt ma ya baş la dı lar. Ay rı ca Bal kan lar da otu ran Hris ti yan azın lık la rın ba ğım sız lık el de et me ye baş la ma la rı Er me ni ler ’de ba ğım sız lık he ve si ni ar tır dı.1878’de im za la nan Ayas te fa nos (Ye şil köy) Ant laş ma-sı’nda “Er me ni le rin otur duk la rı böl ge ler de Os man lı Hü kü me ti ıs la hat lar ya pa cak tır” mad de si ve yi ne Ber lin Ant laş ma sı’nın 61. mad de sin de ay nı şe kil de hak lar ve ril me si Er me ni le ri ce sa ret len dir di.

9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal ve Arkadaşları


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

137

➥ Ayas te fa nos ve Ber lin Ant laş ma la rı ile ilk de fa Er me ni ler dün ya gün de mi ne gir miş olu yor lar dı.

➥ Ber lin Kon gre si ve Ant laş ma sı son ra sın da Rus ya ve İn gil te re’nin Er me ni le ri doğ ru dan des-tek le me le ri ve kış kırt ma la rı “Er me ni İh ti lal ci” ko mi-te le ri nin hız la ku rul ma sı ve ey le me geç me le ri ni sağ la dı. 1840’da Kaf kas ya’da ku ru lan Taş nak Ko mi te si ve 1887’de İs viç re’de ku ru lan Hın çak Ko mi te le ri si lah lı ey le me geç ti ler.

➥ Os man lı top rak la rın da hız la is yan lar çık ma-ya baş la dı. (İs tan bul, Er zu rum, Yoz gat, Kay se ri, Ço rum, Van ve Ada na is yan la rı)

➥ Hat ta Er me ni çe te le ri ve on la rın si ya si des tek çi-le ri 21 Tem muz 1905 te is tek le ri ni ka bul et me yen Sul tan II. Ab dül ha mit’e Cu ma Na ma zı çı kı şı sui-kast dü zen le di ler. Sui kast ten kıl pa yı kur tu lun du.

I. Dün ya Sa va şı Sı ra sın da Er me ni So ru nu

Os man lı Dev le ti I. Dün ya Sa va şı’na Rus ya’nın kar şı-sın da gir miş ti. Er me ni ler bu du ru mu ön ce den he sap ede rek du rum de ğer len dir me si ya pıp ge rek li ha zır lık-la rı yap mış lar dı.

1914 Ara lık ayın da Kaf kas cep he si nin açıl ma sıy la Er me ni ler bir ta raf tan Rus la ra yar dım et me ye di ğer ta raf tan İti laf Dev let le ri adı na ca sus luk yap ma ya baş la ya cak lar dır. Di ğer bir ta raf tan da si lah la na rak ma sum Müs lü man hal kı kat let me ye baş la ya cak lar dır.

Os man lı Dev le ti iki ateş ara sın da kal mış tı. Bu ne den-le hem Er me ni le rin gü ven li ği ni sağ la mak hem de Rus la rın des te ği ni kes mek için Lüb nan ve Su ri ye top rak la rı na Er me ni le r göç et ti ril di. (Te hcir Ka nu nu)

1917’de Rus ya’da Bol şe vik İh ti la li’nin çık ma sıy la Rus ya I. Dün ya Sa va şı’nı bı rak tı. Mer ke zi Eri van olan bir Er me ni Dev le ti ku rul du.

➥ Öz be öz Türk yur du olan böl ge de bir Er me ni Dev le ti’nin ku rul ma sı nı Os man lı Dev le ti şart lar ge re ği en gel le ye me di. (Es ki Eri van Han lı ğı)

Kur tu luş Sa va şı Sı ra sın da Er me ni So ru nu

Mon dros Mü ta re ke si son ra sı top la nan kon fe rans lar da Er me ni tem sil ci ler de bu lun du. Bu top lan tı lar da “Bü-yük Er me nis tan” ha ya li ye ni den gün de me ge ti ril di. Bir Er me ni Dev le ti ku rul ma sı nı is te yen İn gil te re bu pla-nı Ame ri ka’ya be nim se te me yin ce sı nır la rı nı Wil son (ABD Baş ka nı) un çi ze ce ği Ka ra de niz ve Ak de niz’e

çı kı şı olan bir Er me nis tan Dev le ti’nin ku rul ma sı nı is te-di. Bu is te ği ni Sevr Ant laş ma sı’na koy dur du.

Sevr’i uy gu lat mak is te yen İti laf dev let le ri Do ğu’da Er me ni le ri, Ba tı’da Yu nan lı la rı kul lan dı lar.

Do ğu Ana do lu’da ki Er me ni fa ali yet le ri böl ge hal kı-nın ör güt len me si ni sağ la dı. Do ğu Ana do lu Mü da faai hu kuk Der ne ği ve Al bay rak Ga ze te si’nin ça lış ma ve ya yın la rı ulu sal mü ca de le yi baş lat tı.

TBMM açıl dık tan son ra al dı ğı bir ka rar la Er me nis tan üze ri ne bir as ke ri ha re kat dü zen len di. XV. Ko lor du Ko mu ta nı Ka zım Ka ra be kir Pa şa 28 Ey lül 1920’de Er me ni ler üze ri ne yü rü dü. 29 Ey lül’de Sa rı ka mış, 30 Ekim’de Kars alın dı. Er me ni le rin ba rı şa ya naş-ma ma sı üze ri ne ha re kat de vam et ti ril di. Er me ni le rin bek le di ği yar dı mın gel me me si üze ri ne ba rış is te di ler.

Güm rü Ant laş ma sı (2-3 Ara lık 1920)

★ Kars ve çev re si Türk le re ve ri le cek

★ Er me nis tan TBMM’nin var lı ğı nı ta nı ya cak

★ Er me ni ler Sevr’i ta nı ma ya cak lar ve bu ant laş ma ile ken di le ri ne ve ri len hak lar dan vaz ge çe cek ler

★ Sı nır, Aras Neh ri ve Çıl dır Gö lü ola cak

★ Er me ni ler Türk le re düş man ca ta vır bes le me ye-cek, Türk le re kar şı sa vaş ma mış Er me ni ler yurt la-rı na dö ne bi le cek ler.

Öne mi

★ TBMM’nin ilk as ke ri ve dip lo ma tik za fe ri dir.★ Ber lin Ant laş ma sı’yla sı nır la rın dı şın da ka lan Kars

ve çev re si ge ri alın mış tır.★ Mi sakımil linin ger çek leş ti ril me si adı na atı lan ilk

adım dır.★ Do ğu cep he si ka pa tıl mış, bir lik ler ba tı ya kay dı rıl-

mış tır.★ Hal kın TBMM’ye gü ve ni art mış tır.★ Er me ni ler çe ki lin ce Gür cis tan’la sı nır olun du.

Ar da han, Art vin ve Ba tum alın dı.

➥ Gür cis tan’ın Sov yet Rus ya’ya ka tıl ma sı ve Sov yet ler le iyi iliş ki ler kur ma ve Kur tu luş Sa va-şı’nda si ya si ve as ke ri des tek alın ma sı ama cıy la Ba tum Rus lar la im za la nan Mos ko va Ant laş ma-sı’yla Gür cis tan’a bı ra kıl dı. Mi sakımil liden ilk ka yıp tır.

➥ Ant laş ma met nin de “Os man lı Dev le ti” adı geç me miş, “Tür ki ye” adı geç miş tir.

138


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

GÜNEY CEPHES‹

Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’nı is te dik le ri gi bi yo rum-

la yan İti laf Dev let le ri iş gal le ri baş lat mış lar dı. İn gi liz-

ler Ocak 1919’dan iti ba ren Ur fa, An tep, Ada na ve

Ma raş’ı iş gal et ti ler.

15 Ey lül 1919’da Fran sız lar la ya pı lan ye ni bir pay la-

şım pla nı na gö re İn gi liz ler Fi lis tin ve Irak’a, Fran sız lar

ise Su ri ye ve Lüb nan’a hi ma ye ci dev let ola rak gi re-

cek, Ur fa, Ma raş, Ada na, Mer sin, An tep Fran sız la ra

bı ra kı la cak tı.

İn gi liz le rin bo şalt tık la rı böl ge le re gi ren Fran sız bir lik-

le ri ve Er me ni in ti kam alay la rı hal ka kö tü dav ran ma-

ya baş la dı lar. Böl ge hal kı ken di li ğin den ör güt le ne rek

Ku vayımil li ye bir lik le ri ni kur du lar ve iş gal le re di ren-

di ler.

➥ Böl ge hal kı nın İn gi liz iş ga li ne kar şı koy ma ma sı

iş ga lin ge çi ci ola bi le ce ği ne inan ma sı ve İn gi liz-

le rin si ya set le ri ge re ği böl ge hal kı na onur kı rı cı

dav ran ma ma la rı dır.

Fran sız iş ga li ise Er me ni ler le bir lik te ge li şin ce

hem onur kı rı cı ha re ket ler de bu lun ma la rı hem de

iş ga lin ka lı cı ni te lik ta şı ma sı hal kın ör güt len me si ni

sağ la mış tır.

Ma raş Sa vun ma sı

★ 30 Ekim 1919’da Ma raş Fran sız lar ta ra fın dan

iş gal edil di. Ka le de ki Türk bay ra ğı in di ri le rek

Fran sız bay ra ğı çe kil di. Er me ni çe te le ri bas kın

ve yağ ma la ra gi riş ti. Türk ka dın la rı na sal dır dı lar.

Ma raş’ın ile ri ge len le ri ni tu tuk la dı lar.

Cu ma gü nü Ma raş Ulu Ca mi İma mı Rıd van Ho ca

“Ka le le rin de hür bay ra ğı dal ga lan ma yan esir bir

mem le ket te cu ma na ma zı kı lı na maz” di ye rek hal kın

ha re ke te geç me si ni sağ la dı.

11 Şu bat 1920’de Fran sız lar Ma raş’ı bo şalt mak

zo run da kal dı lar.

➥ Sa vun ma 72 gün sür dü. 1973’de TBMM şeh re kah ra man un va nı nı ver di.

Ur fa Sa vun ma sı

İn gi liz le rin bo şalt ma sı üze ri ne Fran sız bir lik le ri 1

Ka sım 1919’da Ur fa’ya gir di ler. Şe hir de ki Er me ni le ri

de ör güt le di ler ve Türk mal la rı nı Er me ni le re dev ret ti-

ler. 29 Ara lık 1919’da Ur fa Jan dar ma Ko mu tan lı ğı’na

ata nan yüz ba şı Ali Sa ip, böl ge de oluş tur du ğu üç bin

ki şi lik as ke ri bir lik le di re ni şe geç ti. 9 Şu bat 1920’de

Ur fa’nın bü yük bö lü mü nü kur tar dı. 19 Ni san 1920’de

Fran sız la rı Ur fa’dan at tı.

➥ TBMM 1984 yı lın da Ur fa’ya şan lı un va nı nı ver di.

Ali Saip Bey (1877 Kerkük – 1939 Ankara)1887’ de Kerkük’te Harbiye’yi bitirdi. Mondros Ateşkesi sonrası Güneydoğu Anadolu’da “Namık” takma adıyla Kuvayımilliyede görev aldı. Fransa’nın Urfa ve civarını işgali üzerine Mustafa Kemal Paşa’dan aldığı emirle direnişi örgütledi. 2 Nisan 1920’ de TBMM’ de Urfa Milletvekili oldu. Konya İstiklal Mahkemesi Reisliği yaptı. 1926’ da Doğu İstiklal Mahkemesi Başkanı oldu. 1935’te yeniden Urfa Milletvekili oldu. 25 Eylül 1939’ da Ankara’da 52 yaşında öldü.

An tep Sa vun ma sı

18 Ara lık 1918’de İn gi liz ler ta ra fın dan iş gal edil miş tir. 29 Ekim 1919’da Fran sız iş ga li ne bı ra kıl mış tır. Er me-ni le rin de des te ği ni alan Fran sız lar Müs lü man hal ka kar şı ha re ke te geç miş tir. Bü yük zu lüm, yağ ma ve te ca vüz olay la rı ya şan mış tır. An tep hal kı Er me ni ve Fran sız la ra kar şı di re ni şe geç miş tir. Böl ge de Mü da-faaihu kuk Ce mi ye ti ku rul muş tur. Teğ men Sa id Bey (Şa hin Bey)in Ki lis’ten, Fran sız la rın as ker sev ki ya tı nı ön le mek için yap tı ğı mü ca de le ile Fran sız la ra bü yük ka yıp lar ver di ril miş an cak Şa hin Bey şe hit düş müş tür.

An tep hal kı dü zen li Fran sız bir lik le ri kar şı sın da dört ay gi bi bir sü re mü ca de le et me si ne rağ men da ya na-ma mış ve 9 Şu bat 1921’de tes lim olun muş tur.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

139

Şahin Bey (1877 – 1920 Gaziantep)

Asıl adı Mehmet, babası Abdullah Efendi annesi Ayyuş hanımdır.

Rüştiye okumuş ve daha sonra derici amcasının yanında çalışmıştır.

1889’da Zeynep Hanımla evlenmiştir. Yemen Cephesi’nde savaşmış ve başarısından dolayı başçavuş olmuştur.

1908’de Antep’e dönmüştür. 13 Aralık 1919’ da İstanbul’a gelerek Harbiye Nezareti’nden vazife istemiştir. Nizip kazası askerlik şubesi bakanlığına tayin olmuştur. Nizip – Antep yolunu tutmakla görevlendirilmiştir.

Ali Fuat Paşa, Adana Cephesi’nde görevlendirilen subaylara takma isimler veriyor. Tufan, Selim, Şahin ve Doğan gibi.

2000 Fedai toplayan Şahin Bey, Antep Şosesi üzerinde müdafa hattı oluşturmuştur. 3 – 18 Şubat 1920’ de Fransız birliklerini mağlup etmiştir.

25 Mart 1920’ de Andrea komutasındaki Fransız birlikleriyle 100 kişilik kuvvetleriyle çarpışmıştır. 28 Mart 1920’ de şehit olmuştur. Şehit olduğunda 43 yaşındadır.

➥ TBMM, gös te ri len bu kah ra man ca sa vun ma-ya, 6 Şu bat 1921’de çı ka rı lan bir ka nun la “Ga-zi” un va nı nı ver miş tir.

20 Ekim 1921’de ya pı lan An ka ra Ant laş ma sı ile Fran sız lar An tep’ten çe kil me ye baş la mış lar, 25 Ekim 1921’de şe hir bo şal tıl mış tır.

İtal ya İş gal le ri

An tal ya ve çev re si ni iş gal eden İtal yan bir lik le ri ne kar-şı bü yük bir mü ca de le gö rül me mek te dir. Kü çük çap lı çar pış ma lar ya şan mış tır.

İtal ya’ya kar şı böl ge hal kı nın di re ni şe geç me me si nin te mel ne de ni Pa ris Ant laş ma sı’yla İz mir ve çev re-si nin Yu na nis tan’a bı ra kıl ma sı İtal ya’yı kız dır mış tır. Bu ne den le İtal ya Ba tı Ana do lu’da ki Ku vayımil li yeyi des tek le miş, hat ta el al tın dan si lah ve cep ha ne sağ-la mış tır.

5 Tem muz 1921’de iş gal et tik le ri yer le ri bo şalt mış lar-dır.

BATI CEPHES‹

15 Ma yıs 1919’da İz mir’e as ker çı ka ran Yu nan lı lar 25 Ma yıs’ta Ma ni sa’yı, 27 Ma yıs’ta Ay dın’ı, 29 Ma yıs’ta Ay va lık’ı ve 1 Ha zi ran’da Öde miş ve do lay la rı nı iş gal et ti ler.

Ba tı Ana do lu’da baş la yan ge niş çap lı bu iş gal ha re ke-ti mü ta re ke ko şul la rı na ay kı rı idi. Bu du rum böl ge hal-kın da iş gal le rin ka lı cı ola ca ğı dü şün ce si ni kuv vet len-dir miş ve top ye kün mü ca de le az mi ni kam çı la mış tır.

İs tan bul Hü kü me ti nin iş gal ler kar şı sın da tep ki siz kal-ma sı ve bir şey ya pa ma ma sı böl ge de Mü da faaihu kuk ve Red diil hak Der nek le ri nin ku rul ma sı nı sağ la mış ve halk Ku vayımil li yeyi oluş tur ma ya baş la mış tır.

Be kir Sa mi Bey (Öde miş Kay ma ka mı), Ali (Çe tin ka-ya) Bey (172. Alay Ko mu ta nı), Ha cı Şük rü Bey (175. Alay Ko mu ta nı) em rin de ki as ker ler le Yu nan lı lar la mü ca de le ye baş la mış lar dır. Ay rı ca 61. Tü men Ko mu-ta nı Ka zım Bey, Ber ga ma is ti ka me tin de Yu nan lı lar-la sa vaş ma ya baş la dı. Böl ge nin çe te li der le rin den Yö rük Ali Efe, De mir ci Meh met Efe kuv vet le riy le di re-ni şe geç ti ler. Mus ta fa Ke mal Pa şa ta ra fın dan böl ge ye gön de ri len si vil ay dın lar dan Mah mut Ce lal (Ba yar), Köp rü lü Ka zım (Özalp), Ha cım Mu hid din (Ça rık lı), Meh met Şe fik (Aka), Va sıf (Çı nar) gi bi şa hıs lar hal kın Ku vayı mil li yeye ka tıl ma sı için ça lış tı lar. TBMM açıl-dık tan son ra Ba tı Cep he si Ko mu tan lı ğı’na 25 Ha zi ran 1919’da Ali Fu at Pa şa atan mış tır.

Çer kes Et hem Ola yı

Yu nan lı la rın Sa lih li ve Ala şe hir is ti ka me tin de iler le-me si ile bu ra lar da cep he ler açıl dı. Çer kes Et hem Sa lih li ve Ala şe hir’de cep he nin ko mu tan lı ğı nı üze ri ne al dı. 1920 yı lın da Ku vayımil li ye güç le ri için de en güç-lü sü Et hem’in bir lik le ri ol du.

Çer kes Et hem bir yan dan Ba tı Cep he si’nde Yu nan

iler le me si ni dur dur ma ya ça lı şır ken di ğer yan dan

TBMM’ye kar şı çı kan Ah met An za vur, Bo lu, Düz ce,

Ada pa za rı ve Yoz gat is yan la rı nı bas tır dı. Çer kes

Et hem’in bu ba şa rı la rı TBMM ta ra fın dan tak dir le kar-

şı lan dı. An cak dü zen li Yu nan bir lik le ri ne kar şı dü zen li

140


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

or du ku rul mak is ten me si ve Ba tı Cep he si’ne ön ce Ali

Fu at Pa şa, da ha son ra İs met Pa şa ve Re fet Pa şa’nın

atan ma sı Çer kes Et hem’i kız dır dı. Çer kes Et hem’in

dü zen li bir lik le re ka tıl mak is te me si ve İs met Pa şa

ile an laş maz lı ğa düş me si bir iç kav ga nın çık ma sı na

ze min oluş tur mak üze rey di. TBMM, bu sı ra da Yu nan-

lı lar la I. İnö nü Sa va şı’nı yap mak tay dı. TBMM, Çer kes

Et hem ola yı na son ver mek is ti yor du. Et hem kuv vet le-

ri nin üze ri ne gi dil di. Et hem ya nın da ki bir lik ler le Yu na-

nis tan’dan ge çiş is te di ve Al man ya’ya git mek is te di.

Yu nan lı la rın bu du rum işi ne gel di ği için is tek le ri ka bul

edil di. Et hem Al man ya’da bir müd det kal dık tan son ra

Ür dün’e git ti ve ora da öl dü.

Ali Fu at Ce be soy

(d. 23 Ey lül 1882, İs tan bul – ö. 10 Ocak 1968,

İs tan bul). İs tik lal Sa va şı nı fii len baş la tan Türk

as ker ve si ya set ada mlarındandır. Tür ki ye Cum-

hu ri ye ti’nin ilk cum hur baş ka nı Mus ta fa Ke mal ile

Harp Oku lu yıl la rın da sı nıf ar ka da şı idi. Tür ki-

ye’nin iş ga li sı ra sın da İz mit’ten An ka ra’ya iler le-

yen İn gi liz bir lik le ri ne ateş aç ma em ri ni ve re rek

dur dur ma sı ne de niy le Kur tu luş Sa va şı’nı fii len

baş la tan ilk ko mu tan ol du ve sa vaş bo yun ca

önem li gö rev ler üst len di. Yi ne Kur tu luş Sa va şı yıl-

la rın da üst len di ği Mos ko va Bü yü kel çi li ği gö re vi ni

ba şa rıy la yü rüt tü ve Tür ki ye’nin ku zey do ğu sı nır-

la rı nı be lir le yen Mos ko va Ant laş ma sı’nı im za la dı.

Mil let ve ki li ola rak baş la dı ğı si ya si ya şa mın da Tür-

ki ye’nin ilk mu ha le fet par ti si olan Te rak ki per ver

Cum hu ri yet Fır ka sı’nın ku ru cu la rın dan bi ri si ol du,

ve son ra sın da İz mir sui kas tı sa nı ğı ola rak yar gı-

lan dı. 1939’dan son ra si ya se te dö ne rek TBMM

Baş kan lı ğı, Ba yın dır lık Ba kan lı ğı yap tı. 1948’den

iti ba ren si ya se te De mok rat Par ti’de de vam et ti.

27 Ma yıs Dar be si’n den son ra Yas sıa da Mah ke-

me le ri’nde yar gı lan dı.

I. İNÖ NÜ SA VA ŞI (6-11 OCAK 1921)

Bur sa’yı el le rin de bu lun du ran Yu nan lı lar Es ki şe hir’i

ala rak An ka ra üze ri ne yü rü mek, Mec li si da ğıt mak ve

Türk kur tu luş ha re ke ti ni boğ mak is ti yor lar dı. Ay rı ca

İn gi liz le rin ve iş gal kuv vet le ri nin des te ği ni de ala rak

sal dı rı ya geç ti ler. An cak Yu nan lı lar için olum lu, Türk-

ler için olum suz üç önem li öğe var dı.

★ Türk or du su sa yı ve si lah açı sın dan Yu nan or du-

su nun ya rı sı ka dar dı.

★ TBMM dü zen li or du yu he nüz tam ola rak ku ra ma-

mış tam bir ge çiş dö ne mi ya şı yor du.

★ Tam Yu nan lı la rın ha re ke te geç ti ği sı ra da Çer kes

Et hem de is yan et miş ti. Bu yüz den Türk or du su

iki ye ay rıl mak du ru mun da idi. 6 Ocak’ta baş la yan

çar pış ma lar Yu nan lı la rın ye ni lip ge ri ye çe kil me si

ile 10 Ocak’ta son bul muş tur.

I. İnö nü Sa va şı’nın So nuç la rı ve Öne mi

★ Dü zen li or du la rın ilk sa va şı ve za fe ri dir.

★ Hal kın mo ral dü ze yi yük sel miş, dü zen li or du ya ve

TBMM’ye olan gü ven art mış tır.

★ Za fe rin dü zen li or du lar la ka za nı la bi le ce ği an la-

şıl mış ve Türk or du sun da emir-ko mu ta sis te me

otur muş tur.

★ Sevr’in zor la ka bul et ti ri le me ye ce ği gös te ril miş tir.

★ Bu za fer bir di zi iç ve dış ge liş me ye or tam ha zır la-

mış tır.

Bun lar

★ TBMM Lon dra Kon fe ran sı’na da vet edil di.

★ Teş ki latıesa si ye Ka nu nu ka bul edi le rek ilk ana ya-

sa ya pıl dı (20 Ocak 1921).

★ 12 Mart 1921’de İs tik lal Mar şı, mec lis ka ra rıy la

ka bul edil di.

★ İti laf Dev let le ri ara sın da ki an laş maz lık lar art mış tır.

★ Dü zen li or du ya ka tıl ma lar hız lan mış tır.

★ Al bay İs met Bey ge ne ral li ğe yük sel miş tir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

141

İs met İnö nü’nün Ha ya tı1884 yılında İz mir’de doğ du. İlk ve or ta öğre ni mi ni Si vas’ ta ta mam la dık tan son ra Mü hen dis ha ne İda di si ni (As ke rî Li se) bi tir di.1903 yılında Ka ra Harp Oku lu’ndan, 1906 yılında Harp Aka de mi si’ nden me zun ola rak, or du nun çe şit li ka de-me le rin de gö rev yap tı. 1910-1913 yılları ara sın da Ye men İs ya nı’nın bas tı rıl ma sı ha re kâ tına ka tıl dı. Bu ve bun dan ön ce ki gö rev le rin de hu dut prob lem le ri ve asi ler le ya pılan an laş ma lar da ba şa rılı hiz met le ri ve mes le kî özel lik le riy le dik ka ti çek ti. Bi rin ci Dün ya Sa va şı sırasında Kaf kas Cep-he si’nde Ko lor du Ko mu ta nı ola rak Ata türk’ün em rin de çalıştı ve öğ ren ci lik yıl la rın dan be ri de vam eden dost luk la rı ile dev le tin ge le ce gi hak kın da or tak fi kir le ri ge liş ti. Su ri ye Cep he si’nde savaştı; Mil lî Mü ca de le sıra sın da Ata türk’ün en ya kın si lâh ar ka da şı ola rak çalıştı. Edir ne mil let ve kil li ği ve ba kan lık yap tı. Al bay İs met Bey, me bus luk ve ba kan-lık da uh de sin de ka la rak Garp Cep he si Ko mu tan lığı’na ge ti ril di. 25 Ekim 1920’den son ra Ba tı Cep he si Ko mu ta nı ola rak Çer kes Et hem is ya nını bas tır dı. Bi rin ci ve İkin ci İnö nü Sa vaş la rını yö net ti. Tuğ ge ne ral rüt be si ne yük sel-di. Sa kar ya Mey dan Sa va şı ve Bü yük Ta ar ruz’dan son ra ka za nılan za fer üze ri ne Mu dan ya Mü ta re ke si’nde Bü yük Mil let Mec li si’ni tem sil et ti. Lo zan Ba rış Kon fe ran sı’na Dışişleri Ba ka nı ve Türk he ye ti baş ka nı ola rak ka tıl dı. 24 Tem muz 1923’te Lo zan Ant laş ma sı’nı im za la dı.Cum hu ri-ye tin ilâ nın dan son ra 1923-1924 yıl la rın da ilk hü kû met te Baş ba kan ola rak gö rev al dı. 1924-1937 yıl la rı ara sın da bu gö re vi ni sür dür dü. İnö nü, Ata türk İn ki lâp la rının ger çek-les me sin de ve Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin sağ lam te mel ler üze ri ne otur tul ma sın da Ata türk’ün en ya kin me sai ar ka da-şıy dı. Ata türk’ün ölü mün den son ra, 1938 yılında, TBMM ta ra fın dan Tür ki ye’nin ikin ci Cum hur baş ka nı ola rak se çil di. İkin ci Dün ya Sa va şı sırasında Tür ki ye’yi sa vaş fe lâ ke ti nin dışında tut ma yı başardı. Sa vaş tan son ra çok par ti li si ya sî re ji me ge çil me sin de en bü yük des tek ol du. 1950 yılında, ya pılan se çim le ri kay bet tik ten son ra, 1960 yılına ka dar Ana Mu ha le fet Par ti si Baş ka nı ola rak si ya sî ya şa mını sür dür-dü. 27 Ma yıs Ha re kâ tın dan son ra Ku ru cu Mec lis üye li ği ne se çil di ve 10 Ka sım 1961 ta ri hin de Baş ba kan lığa atan dı. 1965 yılında bu gö rev den ayrıldıktan son ra mil let ve ki li ola-rak si ya sî ya şa mına de vam et ti. 1972’de Par ti Ge nel Baş-kan lığı ve mil let ve kil li ğin den is ti fa ede rek; ölün ce ye ka dar (25 Ara lık 1973) Ana ya sa ge re ğin ce Cum hu ri yet Se na to su ta biî üye li ği gö re vin de bu lun du.

Lon dra Kon fe ran sı (23 Şu bat - 12 Mart 1921)

İti laf Dev let le ri I. İnö nü Sa va şı’ndan son ra du rum de ğer len dir me si yap mak üze re Lon dra’da Kon fe rans dü zen le di ler. Amaç la rı Sevr’i yu mu şa ta rak TBMM’ye ka bul et tir mek ti. İs tan bul ve An ka ra Hü kü me ti ni be ra-ber ça ğı ra rak fi kir ay rı lı ğın dan ya rar lan mak is te di ler. Kon fe rans ta Sevr gün de me gel di ği için ant laş ma sağ la na mamış tır. Ke sin as ke ri za fer ler el de edil me-

den ma sa ba şın da ül ke nin kur ta rı la ma ya ca ğı açık tı. So nuç alı na ma ya ca ğı bi lin di ği hal de TBMM’nin bu kon fe ran sa ka tıl ma sı nın ne den le ri şun lar dır:

★ Türk le rin ba rış ta raf ta rı ol du ğu nu gös ter mek★ Mi sakı mil liyi tüm dün ya ya ta nıt mak★ Kon fe ran sa Türk he ye ti ni tem si len Be kir Sa mi

Bey gön de ril di.

Lon dra Kon fe ran sı’nın Öne mi

★ İti laf Dev let le ri TBMM’nin hu ku ki var lı ğı nı res men kab ul et ti ler.

★ Mi sakı mil li dün ya ya ta nı tıl dı.

★ Be kir Sa mi Bey’in, İn gil te re ve İtal ya ile yap tı ğı an laş ma TBMM ta ra fın dan eşit lik il ke si gö ze til me-di ği için ka bul edil me di.

★ Yu na nis tan tek rar sal dı rı ya geç ti (II. İnö nü Sa va şı).

Türk - Af gan Dost luk Ant laş ma sı (1 Mart 1921)

Af ga nis tan uzun yıl lar İn gi liz sö mür ge si al tın da yı. 1919’da ba ğım sız lı ğı nı el de et ti.

Af ga nis tan tem sil ci si Rus ya’nın des te ği ni al mak için Mos ko va’da bu lu nu yor du. Af gan tem sil ci si ye ni ku ru-lan TBMM’nin de des te ği ni al mak is ti yor du.

★ 1 Mart 1920’de Türk-Af gan dost luk ant laş ma sı im za lan dı.

★ TBMM hü kü me ti Af ga nis tan’ın tam ba ğım sız lı ğı nı ta nı yor du.

★ Ta raf lar dan bi ri ne ya pı la cak sal dı rı yı, di ğer ta raf ken di si ne ya pıl mış sa ya rak, sa vaş ma yı ka bul edi-yor du.

★ TBMM hü kü me ti kül tü rel yar dım ama cıy la Af ga-nis tan’a öğ ret men ve su bay gön de re cek ti.

İS TİK LAL MAR ŞI’NIN KA BU LÜ (12 Mart 1921)

Os man lı Dev le ti’nin mil li mar şı yok tu. Ye ni ku ru-lan Türk Dev le ti mil li yet çi lik il ke si ne da ya nı yor du. Mil li Marş’a du yu lan ih ti yaç 1920’de Er kanıhar bi-yeumumuri ya se ti ta ra fın dan or ta ya ko na rak, Maa rif Ve kâ le ti (Mil li Eği tim)’nden böy le bir mar şın ya zıl-ma sı nı is te di. 7 Ka sım 1920’de bir ya rış ma açıl dı ğı bü tün yur da du yu rul du. Bi rin ci ye 500 TL mü ka fa at ve ri le cek ti. Ya rış ma ya çok sa yı da şa ir ve şi ir ka tıl dı. An cak ko mis yon 724 şi ir den hiç bi ri si ni be ğen me di.

142


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Mus ta fa Ke mal ve pek çok mil let ve ki li Meh met Akif’in ya rış ma ya ka tıl ma sı nı is ti yor du. Ne var ki Akif mü kâ-fa tı al ma mak için ka tıl mak is te mi yor du. Maa rif Ve ki li Ham dul lah Sap hi Bey 5 Şu bat 1921’de Meh met Akif’e bir mek tup ya za rak pa ra ödü lü nü kal dı ra bi le cek le ri ni söy le di. Ba lı ke sir Mil let ve ki li Ha san Bas ri Bey’in ıs ra rı ile Meh met Akif, Ta ced din Der ga hı’nda yaz dı ğı şi i ri gön der di.TBMM 26 Şu bat 1921’de ye ni den bir ko mis yon ku ra-rak 724 şi ir ara sın dan 7’si nin mec lis te okun ma sı na ka rar ver di.1 Mart 1921’de Mus ta fa Ke mal Pa şa’nın baş kan-lık et ti ği mec lis te İs tik lal Mar şı şi i ri ilk ön ce okun du. Bü yük bir al kış tu fa nı kop tu. Na fi a ve ki li İs ma il Fa zıl Pa şa’nın is te ği üze ri ne şi ir dört de fa ye ni den okun du. Her mıs ra bü yük al kış al dı. Ka lan şi ir le rin okun ma sı-na mec lis ge rek ol ma dı ğı ka ra rı nı ver di.12 Mart 1921’de Tür ki ye Dev le ti’nin Mil li Mar şı onay-la na rak ka bul edil di.

➥ İs tik lal Mar şı’nı 1930’da Cum hur baş kan lı ğı Or kes tra Şe fi Ze ki Ön gör, bu gün kü şek liy le bes-te le miş tir.

Meh met Âkif Er soy (d. 28 Ara lık 1873, İs tan bul - ö. 27 Ara lık 1936, İs tan bul), Ar na vut asıl lı olan Cum hu ri yet Dö ne mi şa i ri, dü şü nür, ve te ri ner, öğ ret men, va iz, ha fız, Kur’an mü ter ci mi, mil let ve ki li. Tür ki ye Cum hu ri-ye ti’nin ulu sal mar şı olan İs tik lal Mar şı’nın güf-te kâ rı dır. “Va tan şa i ri” ve “mil li şa ir” un van la rı ile anı lır. Ça nak ka le Des ta nı, Bül bül en önem li eser le rin den dir. II. Meş ru ti yet Dö ne mi’n den iti-ba ren. Sı ratı müs ta kim (da ha son ra ki adıy la Se bilür re şad) der gi si nin baş ya zar lı ğı nı yap mış-tır. Kur tu luş Sa va şı sı ra sın da mil let ve ki li ola rak 1. TBMM’de yer al mış, İs tik lal Ma dal ya sı sa hi bi bir va tan se ver dir. Meh met Âkif, son yıl la rı nı Mı sır’da Türk çe ders le ri ve re rek ve Kur’an’ın Türk çe ye çev ril me si ko nu la rı ile uğ ra şa rak ge çir di.

Mos ko va Ant laş ma sı (16 Mart 1921)

Rus ya’da ko mü nist ih ti la lin çıkması ve Rus ya’nın sa vaş-tan çe kil me si İti laf Dev let le ri’nin işi ne gel me miş ve Sov yet Rus ya’ya karşı tavır almışlardı. Rus ya ise Bo ğaz lar’dan ve gü ney den ge le bi le cek her han gi bir teh li ke ye karşı gü ne yin de sağ lam ve dost bir dev let gör mek is ti yor du. TBMM’nin de müt te fik bir gü ce ih ti yacı vardı. Ayrıca, TBMM’nin de em per ya list dev let le re karşı mü ca de le ver me si iki dev le ti yakınlaştıran bir un sur ol muş tur. Bu or tak çıkar lar TBMM ile Sov yet Rus ya arasında Mos ko va Ant laş ması’na or tam hazırlamıştır. I. İnö nü Sa vaşı’nın ka zanılması TBMM’nin Lon dra Kon-fe ransı’na çağrılması, ant laş masının za manını be lir le-miş tir.

Ant laş manın Mad de le ri★ Ta raf lar dan bi ri nin tanımadığı ant laş mayı di ğe ri

de tanıma ya cak,

★ Rus lar Mi sakımil liyi tanıya cak lar ve ka pi tü las yon-ların kaldırılmasını ka bul ede cek ler,

★ Os manlı Dev le ti ile Çarlık Rus ya’sı arasında yapı-lan an laş ma lar ge çer siz sayıla cak,

★ İki dev let arasında eko no mik ve as ke ri alan da yakınlaş ma sağ la na cak,

★ Sov yet Rus ya TBMM’nin, Gür cis tan ve Er me nis-tan ile im za ladığı an laş ma la ra gö re be lir le nen sınırını, Ba tum’un Gür cis tan’a bırakılması şartı ile tanıya caktır.

Mos ko va Ant laş ması’nın Öne mi ★ TBMM ilk kez bü yük bir dev let ta rafından tanıyor-

du.

★ Mi sakımil li sınırlarımız Sov yet ler ta rafından tanınmıştır.

★ TBMM İti lâf Dev let le ri ne karşı bir ta raf tar ka zanmıştır.

★ Os manlı Dev le ti ile Çarlık Rus ya’sının so na er di ği bel ge len miş tir.

★ Rus ya’dan 500.000 altın 180.000 tü fek alınmış Mil li Mü ca de le ye eko no mik des tek sağ lanmıştır. Aynı za man da Ba tum’dan vaz ge çi le rek Mi sakımil-liden ilk ta viz ve ril miş ol du.

★ Türk he ye ti Mos ko va’da bu lun du ğu sıra da Rus-ya’dan des tek al ma ya ge len ye ni bağımsız dev let olan Af ga nis tan ile bir dost luk an laş ması im za-landı. (1 Mart 1921). Böy le ce TBMM ilk kez bir İs lâm Dev le ti ta rafından tanınmıştır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

143

➥ Mos ko va Ant laş ması’nın Türk Kur tu luş Sa vaşı’na katkıları dü şü nül me li ve Ba tum’da ve ri len ta viz dö ne min ko şul larına gö re de ğer-len di ril me li dir. Sov yet Rus ya’nın gön der di ği yardımların ço ğu Rus ya’da ki ve As ya’da ki Türk-ler den ve Müs lü man lar dan top lanmıştır.

II. İNÖ NÜ SA VA ŞI Lon dra Kon fe ransı’nda Yu nan tek lif le ri nin ka bul edil me me si üze ri ne Yu nanlılar İn gi-liz le rin de des te ği ni ala rak hem I. İnö nü Sa vaşı’nın ba şarısızlığını te la fi et mek, hem de An ka ra’ya gi re rek TBMM’yi dağıtıp İn gi liz le rin gö zü ne gir mek için yeni bir saldırı baş latırlar. Sayıca üs tün Yu nan kuv vet le ri İs met Pa şa ko mu tasında ki Türk or du su ta rafından püs kür tü lür. TBMM baş kanı Mus ta fa Ke mal, İs met Pa şa’ya gön der di ği tel graf ta: “Siz ora da yalnız düş-manı de ğil, mil le tin ma kus ta li hi ni de yen di niz.” di ye rek teb rik et miş tir.

So nuç ola rak;

– TBMM’ye olan gü ven da ha çok artmış ve dü zen li or du ya katılımlar hızlanmıştır.

– İtal yan lar Ana do lu’dan ses siz ce çe kil me ye baş-ladılar.

KÜ TAH YA – ES Kİ ŞE HİR SA VAŞ LA RI

I. ve II. İnö nü Sa vaş larında Türk sa vun masını aşa-ma yan Yu nanlılar ye ni ku ru lan dü zen li or dunun Kuvayımilliye bir lik le ri gi bi ko lay lok ma ol madığını an lamıştır. Ama aynı za man da Türk or du su nun an cak sa vun ma sa vaşı ve re bi le cek du rum da ol du ğu-nu da gör müş tü. Türk or du su nun da ha da güç len me-si ni en gel le mek için bü yük bir saldırıya geç ti ler. Türk or du su, hazırlıksız ya ka landığı bu sa vaş ta kayıplar ver me ye baş ladı. Mus ta fa Ke mal, hazırlıksız ve ri-le cek bü yük kayıplar dan çe ki ne rek Türk or du su na Sa kar ya Neh ri’nin do ğu su na çe kil me em ri ver di.

➥ Mus ta fa Ke mal’in amacı; Sa kar ya Ir mağı’nı do ğal sınır ya pa rak, ka zanılan sü re de or du yu tak vi ye et mek ti. Ak si hal de Türk or du su bü yük bir boz gun ya şa ya bi lir di.

Sa vaşın So nuç ları

★ Es ki şe hir, Af yon ve Kü tah ya baş ta ol mak üze re ge niş bir ara zi par çası düş man kon tro lü ne gir miş tir.

★ Yu nanlıların bu ba şarısı kısa sü re li ve ge çi ci ol muş tur.

★ Bu ye nil gi, Kur tu luş Sa vaşı içe ri sin de Türk or du-larının tek ye nil gi si ol muş tur.

★ Af yon, Es ki şe hir, Kü tah ya gi bi stra te jik yer le rin düş ma na terk edil me si Mec lis te en di şe le re se bep ol du. İnö nü Sa vaşı’nın mey da na ge tir di ği olum-lu ha va dağılmış ve Mus ta fa Ke mal ye nil gi nin so rum lu su ka bul edil miş tir.Hat ta bazı Mil let ve kil-le ri baş ken ti Kay se ri’ye taşımayı tek lif et miş ler, an laş ma hazırlığında olan Fransızlar da ne ti ce için bek le me ye çe kil miş ler dir.

★ Bu nun üze ri ne top la nan Mec lis üç aylığına yet ki-le ri ni Mus ta fa Ke mal’e dev re de rek onu baş ko mu-tanlığa ge tir miş tir. (5 Ağus tos 1921) Böy le ce 7–8 Tem muz 1919 da Er zu rum’da or du dan is ti fa eden Mus ta fa Ke mal tek rar as ker li ğe dön müş tür.

★ Mus ta fa Ke mal ve TBMM 7/8 Ağus tos 1921 Türk or du su nun ih ti yaç larını karşıla mak ve sa vaş gü cü nü arttırmak amacı ile “Te ka lifimil li ye Buy-ruk ları’nı” yayınladı.

Te ka lifimil li ye Buy ruk ları Mus ta fa Ke mal baş ko mu-tanlığa ge ti ril dik ten son ra ilk iş ola rak Te ka lifi mil li ye emir le ri ni çıkartır. Mil li yü küm lü lük ler an lamına ge len bu emir ler le, Mus ta fa Ke mal or du nun ih ti yaç larını karşıla mak is ti yor du. Bu emir ler şun lardır;

★ Her il çe de bir Te ka lifimil li ye Ko mis yo nu ku ru la-caktır.

★ Her ev bir çift ça maşır, ço rap ve çarık hazırlayıp ko mis yo na tes lim ede cek tir.

★ Tüc carın ve halkın elin de bu lu nan her tür lü gi yim eş yası, yi ye cek mad de si, bü tün tek nik araç ve ge re cin % 40’ına be de li son ra dan öden mek üze re el ko na caktır.

★ Sa hip siz olan bü tün mal la ra el ko na caktır.

★ Halk elin de ki ara ba lar la ay da en az yüz ki lo met re me sa fe lik bir taşıma ile or du ya yardımcı ola caktır.

144


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

★ Halkın elin de bu lu nan bü tün si lah ve cep ha ne üç gün için de or du ya tes lim edi le cek tir.

★ De mir ci, ma ran goz ve dö küm cü us ta ları or du nun em ri ne gi re cek tir.

★ Halkın elin de bu lu nan taşıma araç larının ve bi nek hay van larının % 20’si ne el ko na caktır.

Bu emir le rin hızlı bir şe kil de uy gu lan ması için ve çıka-bi le cek prob lem le re karşı İs tik lal Mah ke me le ri yet ki li ola caktır.

➥ İs tik lâl Mah ke me le ri : 1920 Ey lül ayında ge rek

ayak lan ma ları ön le mek, ge rek dü zen li or du nun

ku rul masını sağ la mak için ça buk ka rar ve re-

cek mah ke me ler oluş tu rul muş tu. Bu mah ke me le-

rin yargıçları ve savcıları mil let ve ki liy di. Böy le ce

on lar eliy le TBMM doğ ru dan yargı yet ki si ni kul-

lanıyor du.

MAARİF KONGRESİ

Kur tu luş Sa va şı ’nın en sı kın tı lı gün le rin de, düş ma-

nın Es ki şe hir’e, Af yon’a sal dır dı ğı dö nem de 15 - 16

Tem muz 1921’de An ka ra’da top lan mış tır. Mu al lim ler

bir li ği nin top lan dı ğı kon ge re de açı lış ko nuş ma sı nı

Mus ta fa Ke mal yap mış tır.

Ge nel lik le ilk ve or ta öğ re tim ka de me le ri nin he de fi ve

prog ra mı hak kın da tar tış ma la rın ya pıl dı ğı, okul ve

öğ ren ci mev cut la rı nın tes pit edil me ye ça lı şıl dı ğı, eği-

ti me mil li bir iv me ka zan dı rıl ma ya ça lı şıl dı ğı bü yük bir

eği tim kon gre si dir.

Kon gre de Mus ta fa Ke mal, bu gün eği tim için har ca-

nan ça ba la rın, ge le cek te ki eği ti min te mel le ri ni at ma-

ya yet me ye ce ği ni, ge rek li va sı ta la ra sa hip olun ca ya

ka dar ge çe cek olan dev re de iti na ile çi zil miş bir eği-

tim prog ra mı uy gu la nıp, eği tim ör gü tü nün en ve rim li

şe kil de ça lış tı rı la ca ğı nı be lir ti yor du.

Kon gre de öğ re ti min sa de leş ti ril me si, uy gu la ma lı ha le

ge ti ril me si ve yö re le re gö re çe şit len di ril me si is ten-

miş tir.

Açı lış ko nuş ma sın da Mus ta fa Ke mal, sa va şa ve

bü tün mad di im kan la rın düş ma nı kov mak için kul la nıl-

ma sı za ru re ti ne rağ men, mil lî bir eği ti min te mel le ri nin

atıl ma sı, ya pı la cak iş le rin prog ra ma bağ lan ma sı nı

is te miş, o gü ne ka dar iz le nen eği tim usul le ri nin yol

aç tı ğı za rar lar an la tıl mış tır. Sa vaş or ta sın da ki bu

kon grede Mus ta fa Ke mal’in söy le di ği bu söz ler, kül tür

ve eği ti me ver di ği öne min mil le ti ne bes le di ği inan cın

be lir gin bir ifa de si dir.

Mus ta fa Ke mal as ke ri ve si ya si bir da hi ol du ğu ka dar,

mil le ti ne eği tim le çağ at lat ma yı dü şü nen bü yük bir

li der dir. Mus ta fa Ke mal’in mil li eği tim ko nu sun da yap-

tık la rı, bu nun en gü zel ör nek le ri dir. Maa rif Kon gre si

de bu ko nu da atıl mış en önem li adım dır. Mus ta fa

Ke mal bu ko nu da; “En önem li, en esas lı nok ta eği tim

me se le si dir. Çün kü eği tim bir mil le ti ya hür, ba ğım sız,

şan lı, yü ce bir top lum ha lin de ya şa tır ya da bir mil le ti

esa re te ve se fa le te ter k e der.” di ye rek eği ti me ver di ği

öne mi gös ter miş tir.

SA KAR YA MEY DAN SA VA ŞI

Es ki şe hir – Kü tah ya ye nil gi sin den son ra Sa kar ya

Neh ri’nin do ğu su na çe ki len Türk or du su na to par lan-

ma fırsatı ver mek is te me yen Yu nan or du su ye ni bir

ta ar ru za geç ti. Türk or du su sa vaş hazırlıklarını tam

ola rak bi ti re me meş ti ama Te ka lifimil li ye Buy ruk-

larıyla önem li ek sik lik le ri ni gi der miş ti. Yu nan or du su

An ka ra’yı he def ala rak 23 Ağus tos 1921 de ile ri ha re-

ka ta geç ti. 22 gün ve 22 ge ce sü ren sa vaş bir var

ol ma yok ol ma mü ca de le si ol muş tur. Mus ta fa Ke mal

“Hattı mü da fa yok tur; sathı mü da fa vardır; O satıh bü tün va tandır” sö zü nü söy le ye rek sa vaşın öne mi-

ni ve stra te ji si ni vur gu lamıştır. Şid det li çarpışma lar

so nu cun da Yu nan or du su ye ni le rek ge ri çe kil miş tir.

Sa kar ya Mey dan Sa vaşı’nın Öne mi

★ Sa kar ya Za fe ri ’nin ka zanılması ile Türk le rin Av ru-

pa’ya karşı kaybedilen 1683 II. Vi ya na ku şat-

masından iti ba ren de vam eden ge ri çe ki li şi so na

er miş tir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

145

★ Sa kar ya Sa vaşı, Kur tu luş Sa vaşı’nın son sa vun-ma sa vaşı ol muş tur.

★ Sa vaş İti lâf Dev let le ri arasında bü yük gö rüş ayrı-lıklarına ne den ol muş tur.

★ Yu nan or du larının ta ar ruz gü cü Sa kar ya Sa vaşı’yla kırılmıştır.

★ İti lâf Dev let le ri TBMM’ye barış tek li fin de bu lun-muş lardır.

★ 22 Ekim 1921’de İn gi liz ler le Esir Mü ba de le si Ant-laş ması im za lanmıştır.

★ 2 Ocak 1922’de Uk ray na Cum hu ri ye ti ile Dost luk Ant laş ması im za lanmıştır.

★ Sa vaşı baş ko mu tan ola rak yö ne ten Mus ta fa Ke mal’e, 19 Ey lül 1921’de mec lis ta rafından ma re şal lik rüt be si ve ga zi lik un vanı ve ril miş tir.

★ Kaf kas Cum hu ri yet le riy le Kars, Antlaşması imza-lanmıştır. (13 Ekim 1921)

★ Fransızlar la An ka ra Ant laş ması im za lanmıştır. (20 Ekim 1921)

Kars Ant laş ması Mos ko va Ant laş ması do ğu sınır-larımızda bazı pü rüz ler bırakmıştı. Sa kar ya Sa vaşı so nun da Gür cis tan, Azer bay can ve Er me nis tan ile Rus ya kon tro lün de Kars Ant laş ması im za landı. Böy-le ce Tür ki ye’nin do ğu sınırı bu gün kü şek li ni aldı.

An ka ra Ant laş ması TBMM ile Fran sa arasında im za lanmıştır.

Ant laş ma ya gö re

★ Ta raf lar arasında ki sa va şa son ve ri le cek,

★ Tür ki ye – Su ri ye sınırı Ha tay dışında bu gün kü du ru mu nu almıştır,

★ İki ay için de Ana do lu’da ki Fransız as ker le ri ge ri çe ki le cek,

★ İs ken de run ve Ha tay’da özerk bir yö ne tim ku ru la-caktı.

Öne mi

★ İlk kez bir an laş ma dev le ti TBMM’yi ve Mi sakımil-liyi res men ka bul et miş tir.

★ Fran sa ile olan sa vaş du ru mu so na er miş tir. Gü ney Cep he si’nde ki bir lik ler batıya kaydırılmıştır.

★ Gü ney sınırımızın Irak’a ka dar olan bö lü mü gü ven ce ye alınmıştır.

İti lâf Dev let le ri nin Barış Tek lif le ri

Sa kar ya Sa vaşı so nu cun da Fran sa’nın Ana do lu’dan çe kil me si İti lâf Dev let le ri arasında ki an laş mazlıkların de rin leş ti ği ni gös ter mek te dir. Bu nun üze ri ne İti lâf Dev let le ri 22 Mart 1922’de ön ce ateş kes da ha son ra da 26 Mart 1922’de barış esas larını bil di ren ant laş ma tek lif et ti ler.

Bu na gö re,

★ Türk ve Yu nan or du su arasında as ker den arındı-rılmış bir böl ge oluş tu ru la caktır ve sa va şa üç ay sü re ile son ve ri le cek tir.

★ Her iki or du nun as keri bir lik le ri An laş ma Dev let le-rin ce de net le ne cek tir.

★ İz mir ve Te kir dağ Türk le re, Edir ne, Kırkla re li, Ba ba es ki Yu nanlıla ra ve ri le cek tir.

★ Do ğu Ana do lu da bir Er me ni Dev le ti ku ru la caktır.

★ Tür ki ye’de mec bu ri as ker lik ol ma ya cak ve as ker sayısı 85.000 ile sınırlı ka la caktır.

TBMM Sevr Ant laş ması’nın bi raz ha fif le miş şek li olan bu tek li fi red de de rek sa va şa de vam ka rarı almıştır.

➥ Yu nanlıların Türk or du su karşısında ba şarılı

ola ma ya cağını gö ren İn gil te re, olası bir Türk ta ar-

ru zu nu ön le mek için barış tek li fiy le mev cut du ru-

mu ko ru ma ya çalışmıştır.

BÜ YÜK TA AR RUZ VE BAŞ KO MU TAN LIK MEY DANSA VA ŞI (26 Ağustos – 9 Eylül 1922) Ta ar ruz için yapılan hazırlıklar

★ Türk or du su saldırı için ge rek li hazırlıkla ra baş-ladı.

★ Te ka lifimil li ye buy ruk larının ge tir di ği uy gu la ma du ru mu na de vam edil di.

★ İs tan bul’da ki si lah de po larından Ana do lu’ya çok mik tar da cep ha ne kaçırıldı.

★ Mus ta fa Ke mal’in baş ko mu tanlık sü re si üç ay da ha uzatıldı.

★ Dışiş le ri ba kanı Yu suf Ke mal Bey des tek ara mak üze re Av ru pa’ya gön de ril di.

146


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Sa vaşın ge liş me si

★ Sa vaş, 26 Ağus tos 1922’de Türk top çu su nun atışıyla baş ladı. Mus ta fa Ke mal ka rar gahını “Ko ca te pe”ye kur du. 30 Ağus tos’a ka dar yapı-lan mü ca de le ler de Yu nan or du su bü yük kayıplar ver di. 1. ve 2. Or du nun Yu nan kuv vet le ri ni do ğu-dan ve gü ney den, sü va ri bir lik le ri ise batıdan ve ku zey den çe vi re rek Yu nan or du su nu Dum-lupınar’ın ku ze yin de ki Aslıhan lar böl ge si ne sür dü. 30 Ağus tos’ta baş la yan saldırıyı Baş ko mu tan Mus ta fa Ke mal Pa şa ken di si yö net miş tir.

★ Türk or du su, Yu nan ordu su nu bü yük bir boz gu na uğ rattı. Tri ko pis ve pek çok Yu nanlı su bay esir alındı. Bu sa va şa Baş ko mu tanlık Mey dan Sa vaşı den miş tir. Yu nan or du larının ana kuv vet le ri yok edil miş tir. “Or du lar ilk he de fi niz Ak de niz’dir ile-ri” em riy le hü cu ma ge çen Türk or du su, 9 Ey lül’de İz mir’e gir di. 18 Ey lül’de iş gal ci ler Batı Ana do-lu’dan ta ma men atıldı.

Bü yük Ta ar ruz Ön ce si Ko nuş ma

Efen di ler! Es ki si lah ar ka daş la rım la böy le ya kın-dan ve sa mi mi te mas ta bu lun mak tan bü yük zevki vic da ni his se di yo rum. Si zin le otu rup uzun has bi hal et mek is ter dim. Fa kat çok su nuz; mü sa it yer de yok-tur. Bu se bep le his si ya tı mı bir kaç cüm le ile mü la-ha za et mek le ik ti fa ede ce ğim. Ar ka daş lar! İn gi liz ler ve yar dım cı la rı mil le ti mi zin is tik la li ni im ha ya ka rar ver miş ler dir. Mil let ler is tik lal le ri ni hiç kim se nin lutfu ati fe ti ne med yun de ğil dir. Hiç kim se kim se ye, hiç bir mil let di ğer mil le te hür ri yet ve is tik lal ver mez. Mil let-ler de ta bia ten ve fıt ra ten mev cut olan bu hak mil let-ler ce kuv vet le, mü ca de le ile mah fuz bu lun du ru lur. Kuv ve ti ol ma yan bi na ena leyh mü ca de le ede me yen bir mil let mah kum ve esir va ziyet te dir. Böy le bir mil le-tin is tik ba li gasp olu nur. Dün ya da ha yat için, in san ca ya şa mak için is tik lal la zım dır. İs tik lal sa hi bi ol mak için ha izikuv vet ol mak ve bu nun mev cu di ye ti ni is pat et mek icab e der…

MU DAN YA ATEŞ KES AN LAŞ MA SI (11 Ekim 1922)Ça nak ka le’ye ka dar ge len Türk or du su karşısında İn gi liz ler sa va şa de vam et mek is te miş ler se de müt te fik ler den ve do min yon larından des tek ala-madıklarından ateş ke se razı ol du lar. Ateş ke se İn gil-te re, Fran sa, İtal ya ve TBMM katıldı. TBMM adına İs met Pa şa katıldı. Mü ta re ke ye katılma yan Yu na nis-tan, da ha son ra alınan ka rar ları onay ladı.

İn gi liz le rin ateş ke si ka bul et me si nin di ğer ne den le ri

★ Loyd Ge or ge Hü kü me ti’ne Fran sa ve İtal ya’nın baskısı.

★ Mus ta fa Ke mal’in barışçı dip lo ma tik gi ri şim le ri.

★ Bo ğaz ların İti lâf Dev let le ri nin eli ne geç me si ni is te-me yen Rus ya’nın, Türk le rin yanında yer ala cağını tüm dün ya ya du yur ması gi bi et ken ler İn gi liz le ri barış yap ma ya zor lamıştır.

Ateş kes Anlaş ması’nın Hü küm le ri

★ 14-15 Ekim ge ce sin den baş la ya rak si lahlı çatışma lar dur du ru la cak.

★ Do ğu Trak ya 15 gün için de Yu nanlılar ta rafından bo şaltıla cak ve bir ay son ra bu böl ge Türk me mur-la ra tes lim edi le cek.

★ Barış anlaş ması im za lanınca ya ka dar, Türk or du-su Ça nak ka le ve Ko cae li yarıma dasında be lir ti len çiz gi de du ra cak, Do ğu Trak ya’ya as ker ge çir me-ye cek ti,

★ Böl ge nin gü ven li ği ni sağ la mak amacıyla 8000 ki şi lik Türk jan dar ma bir li ği böl ge ye gön de ri le cek.

★ De vir – tes lim sırasında çıka bi le cek karışıklıkları ön le mek amacıyla An laş ma Dev let le ri’nden 7 ta bur luk kar ma as ker böl ge de bu lun du ru la cak.

★ Bo ğaz lar ve İs tan bul TBMM Hü kü me ti’nin yö ne ti-mi ne bırakıla caktı. Barış ant laş ması im za lanınca-ya ka dar An laş ma Dev let le ri İs tan bul’da ka la-caktır.

Mu dan ya Ateş ke si An laş ması’nın Öne mi

★ Ye ni bir si lahlı çatışma ya gi ril me den Do ğu Trak-ya, Bo ğaz lar ve İs tan bul alınmıştır.

★ Kur tu luş Sa vaşı’nın sıcak sa vaş dö ne mi so na er miş, dip lo ma tik dö nem baş lamıştır.

★ An laş ma Dev let le ri Os manlı Dev le ti’nin hu ku ken so na er di ği ni ka bul et miş tir. (İs tan bul ve Bo ğaz-ların TBMM’ye bırakılması)

★ İn gil te re’de hü kü met de ği şik li ği ne ne den ol muş tur.

★ Lo zan Ant laş ması’na or tam hazırlamıştır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

147

➥ Sa vaş lar Yu nanlılar la yapılmasına rağ men, ateş kes İti lâf Dev let le riy le yapılmıştır. Yu na nis-tan’ı İn gil te re tem sil et miş tir. Bu du rum Kur tu luş Sa vaşı’nda asıl düş manı gös ter me si bakımından önem li dir.

➥ Do min yon: XIX. yüzyılın son larına doğ ru, İn gil te re İm pa ra tor lu ğu dün yanın dört bu cağına yayılmış ül ke le ri ni yö net mek te zor luk çek me ye baş layınca, on ların en önem li le ri ne ya vaş ya vaş iç, gi de rek de dış özerk lik ver me ye baş ladı. Bu du ru ma eri şen İn gi liz ül ke le ri ne do min yon de nir di. İlk do min yon 1867 yılında Ka na da ol du. 1947 de bun la ra Hin dis tan ve Pa kis tan gi bi ül ke ler ek len di.

LO ZAN BA RIŞ KON FE RAN SI(23 Kasım 1922 – 4 Şubat 1923 I. Dönem)

(23 Nisan – 24 Temmuz 1923 II. Dönem)

★ Lo zan Barış Kon fe ransı’nın top lan ma ne de ni Türk ler le yapıla cak barışın esasını be lir le mek ve I. Dün ya Sa vaşı’na ke sin ola rak son ver mek-ti. Kon fe ran sa; TBMM, İn gil te re, Fran sa, İtal ya, Yu na nis tan, Ro manya, Yu gos lav ya ve Ame ri ka katılmıştır. Bo ğaz lar me se le si ile il gi li ola rak Rus-ya, Bul ga ris tan ve Ja pon ya katıldılar. Ti ca ret ve yer leş me gö rüş me le ri nin yapıldığı ko mis yon la ra ise, Por te kiz ve Bel çi ka katılmıştır.

★ Mus ta fa Ke mal Pa şa, Kon fe ransın İz mir’de top-lan masını is ti yor du. Amacı gö rüş me le ri hem yakından ta kip et mek, hem de Yu nanlıların Ege’ye ver di ği za rarı dün ya ka mu oyu na yakından gös ter mek ti. An cak an laş manın ta rafsız bir dev-let te ol ması is ten di. TBMM’den tem sil ci ola rak Ra uf Bey’in katıla cağı ku lis ler de ko nu şu lu yor du. Ra uf Bey ise Mon dros’ta bıraktığı kö tü imajı sil-mek amacındaydı. An cak, Mus ta fa Ke mal Mu dan-ya’da ki ba şarısını gö zö nün de bu lun du ra rak İs met Pa şa’yı gö rev len dir miş tir.

Mus ta fa Ke mal he yet ten;

– Ka pi tü las yon lar

– Or du ko nu sun da ki sınırla ma

– Er me ni Dev le ti

– Mu sul

Ko nu larında ke sin ola rak ta viz ver me me le ri ni is te-miş tir. Kon fe ran s 20 Kasım 1922’de çalışma ya baş-ladı. An cak, An laş ma Dev let le ri Tür ki ye Dev le ti’nin bağımsızlığını ka bul et me dik le ri gi bi Mu sul, Ka pi-tü las yon lar, Dış borç lar, Bo ğaz lar, Sa vaş taz mi natı ko nu sun da ka bul edi le mez tek lif ler ge tir di ler. 4 Şu bat 1923’te gö rüş me ler ke sil di. TBMM, Mi sakımil li sınır-larının sağ lan ması için, Bo ğaz lar ve Mu sul üze ri ne yü rü me hazırlıkları baş latmıştır. İn gi liz le rin çağrısıy-la 23 Ni san 1923’de tek rar baş la yan gö rüş me ler, uzun mü za ke re ler so nu cun da 24 Tem muz 1923’de ta mam la na rak Lo zan Barış Ant laş ması im za landı.

Ant laş manın önem li mad de le ri şun lardır.

1. Sınırlar

a) Su ri ye Sınırı: 1921’de Fransızlar la yapılan An ka-ra Ant laş ması’na gö re esas alına caktır.

b) Irak Sınırı: Mu sul yü zün den bir an laş ma ya varıla-madı. Do kuz ay için de hal le dil mek şartıyla Tür ki ye ve İn gil te re’ye bırakıldı. Lo zan’da çö züm le ne me di.

c) Batı Sınırı: Batı Trak ya Bal kan sa vaş larında kay-be dil di ği için alına madı. Do ğu Trak ya Me riç neh ri sınır ol mak şartı ile alındı. Ka raa ğaç ka sa bası Yu nanlılar dan sa vaş taz mi natı olarak alındı.

Boz caa da ve İm roz Tür ki ye’ye ve ril di. Mi dil li, Sakız, Si sam Yu nanlılar da kaldı. On İki Ada İtal-ya’ya bırakıldı.

d) Do ğu Sınırı: Mos ko va ve Kars Ant laş ma ları ge çer li ola caktır.

2. Ka pi tü las yon lar: Tüm so nuç ları ile bir lik te kaldırıl-mış, Türk top rak ları üze rin de ki ya bancı ti ca ret ku ru luş-larına Türk ka nun larına uy ma zo run lu lu ğu ge ti ril miş tir.

3. Ada lar: On İki Ada İtal ya’ya, Gök çea da ve Boz caa-da Tür ki ye’ye, di ğer Ege Ada ları si lahsızlandırılmak şartıyla Yu na nis tan’a bırakıldı.

148


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

On İki Ada: Ro dos’tan Sakız’a ka dar uza nan, Gü ney Batı Ana do lu’ya yakın olan ada lardır.

4. Azınlıklar: Bü tün azınlıklar Türk va tan daşı sayıla-cak. Batı Trak ya’da ki Türk ler ile İs tan bul’da ki Rum-lar ha riç, Ana do lu ve Do ğu Trak ya’da ki Rum lar ile Yu na nis tan’da ki Türk ler mü ba de le edi le cek tir (Nü fus Mü ba de le si).

5. Sa vaş Taz mi natı: Yu na nis tan Ka raa ğaç Ka sa-bası’nı Tür ki ye’ye sa vaş taz mi natı ola rak ve re cek tir.

6. Dev let Borç ları: Os manlı Dev le ti’nden ka lan borç lar Os manlı’dan bağımsızlığını ka za nan di ğer dev let ler le Tür ki ye arasında eşit ola rak pay laştırıla-caktır. Tür ki ye bu borç ları kağıt pa ra esasına gö re ve tak sit ile öde ye cek tir. (En son borç tak si ti 1954’de öden miş tir.)

7. Bo ğaz lar

a) Her iki ya kasında 20 km’lik alan da Türk as ke ri bu lun ma ya cak (As ker siz alan) ve si lahsızlandırıla-caktır.

b) Bo ğaz ların yö ne ti mi ulus la ra rası bir ko mis yo na bırakıla cak, ko mis yon baş kanı Türk ola caktır.

c) Ti ca ret ge mi le ri bo ğaz lar dan ser best çe ge çe bi le-cek tir.

d) Bo ğaz la ra saldırı olur sa mil let ler ce mi ye ti nin ka rarıyla ge rek li ön lem ler alına caktır.

8. İs tan bul’un Bo şaltılması: Barış Ant laş ması im za-landıktan altı haf ta son ra iş gal ci güç ler İs tan bul’u terk ede cek tir.

9. Pat rik ha ne: Pat rik ha ne ege men lik ve ekü men lik vasfı ol ma dan İs tan bul’da varlığını sür dü re cek. Si ya-sal ayrıcalıkları so na er miş tir.

10. Ya bancı Okul lar: Tür ki ye’nin iç so ru nu sayıldı. Tür ki ye bu so ru nu ken di için de çö ze cek tir.

★ Türk maa rif teş ki latına bağlı ola caktır.

★ Türk çe, Ta rih, Coğ raf ya ve Yurt taşlık Bil gi si ders-le ri Türk öğ ret men ler ta rafından Türk çe oku tu la-caktır.

★ Bir mü dür yardımcısı Türk ola caktır.

Lo zan Ant laş ması’nın Öne mi

★ Ye ni Türk Dev le ti’nin bağımsızlığı res men ka bul

edil miş tir.

★ Mi sakımil li sınırları bü yük öl çü de ger çek leş ti ril di.

★ Os manlı Dev le ti’nden kal ma pek çok asırlık so run

çö zül müş tür.

★ Lo zan, ge çer li li ği ni uzun sü re ko ru yan bir Ant laş-

ma ol muş tur.

★ Ada lar, Bo ğaz lar Mu sul, Ha tay so ru nu Tür ki ye’nin

is tek le ri ne uy gun çö zü me ka vuş tu ru la mamıştır.

★ Bo ğaz lar ve Pat rik ha ne ile il gi li hü küm ler ulu-

sal ege men li ği mi zi ve bağımsızlığımızı ze de le yi ci

ni te lik te dir.

II. TBMM’nin Açıl ma sı (11 Ağus tos 1923)

Mus ta fa Ke mal’in is te ği üze ri ne sa vaş şart la rın da

top la nan ilk TBMM 1 Ni san 1923’te ye ni len mek üze re

da ğı tıl mış tır. Mec lis Kur tu luş Sa va şı’nı ba şa rı ya ulaş-

tır mak üze re top lan mış tı, ya ni ar tık ama cı na ulaş mış tı

ve yıp ran mış tı. Mus ta fa Ke mal 9 Ey lül 1923’te ye ni

Türk Dev le ti nin ilk si ya si par ti si olan Halk Fır ka sı’nı

kur du. 11 Ağus tos 1923’te II. TBMM açıl dı. Da ha çok

in kı lap dü şün ce si ne sa hip olu şan bu mec lis, 1 Ekim

1927 yı lı na ka dar gö rev de kal mış tır.

★ Ye ni se çim le re, se çim ka nu nun da de ği şik lik ya pı-

la rak gi dil miş tir.

➥ I. TBMM da ha çok Kur tu luş Sa va şı’nın ör güt-

len me si ve ka za nıl ma sıy la uğ raş mış tır. Yap tı ğı en

önem li in kı lap sal ta na tın kal dı rıl ma sı dır.

II. TBMM ise da ha çok in kı lap çı özel li ği olan bir

mec lis tir. Çağ daş Tür ki ye’nin oluş ma sı na ça lış-

mış tır. Bir çok alan da inkı lap yap mış tır.


149

SÜT ÇÜ ‹MAM OLA YI

Mon dros Mü ta re ke si tak sim pro je si ne gö re; An tep, Ma raş ve Çu ku ro va böl ge si Fransız iş gal böl ge si ola rak tak sim edil miş ti. 2 Şu bat 1919’da ço ğun lu-ğu Hint li as ker ler den olu şan İn gi liz as ker le ri Ma raş’ı iş gal et miş ler ve şim di ki Ti ca ret Li se si nin yanında ki kışla ya yer leş miş ler dir. 29 Ekim 1919 ta ri hi ne ka dar bu böl ge de ka lan İn gi liz as ker le ri, Er me ni le rin sü rek li baş vu ru ları ve bu yön de ki gi ri şim le ri so nu cu Fransız as ker le ri ile yer de ğiş tir miş ler dir. Ma raş halkının, bu yer de ğiş tir me ye ma ni ol mak için yaptığı baş vu ru lar ise, o sıra da Os manlı Hü kü me ti’ nin zayıf olu şu ve yö ne ti ci le rin il gi siz li ği ne de ni ile ba şarılı ola mamıştır. 29 Ekim 1919 ak şam vak ti Yüz başı Jü li e ko mu-tasında ki ön cü bir lik ler, Er me ni le rin taşkınlıkları ve te za hü rat ları arasında Şeyh Adil mev ki sin den şeh re gir miş ler dir.

Ön cü kuv vet ler den bir gün son ra, 2000 ki şi lik gö nül-lü Fransız lej yo ne ri Er me ni ler, Fransız ve Ce za yir li as ker ler den olu şan bir lik ler yi ne Er me ni te za hü rat ları, Er me ni kadınların mu hab bet li alkışları arasında şeh-re gir di ler. Şim di ki Ti ca ret Li se si ci varına yer leş ti ler.

31 Ekim 1919 cu ma gü nü ak şamına ka dar, Fransızlar-la be ra ber grup lar ha lin de şeh ri do la şan Er me ni ler Türk halkına ağır ha ka ret ler ve kü für ler le mü te ca viz dav ranışlar da bu lun du lar.

Ak şam vak ti, ha vanın ka ra ması ile olay ların sü kûn bul ması bek le nir ken, Uzu no luk ha mamından çıkan 3 kadın ve boh ça larını taşıyan bir er kek ço cu ğu-nu gö ren Fransız-Er me ni dev ri ye sin den bir as ker;

“Bu rası artık Türk mem le ke ti de ğil dir. Fransız müs-tem le ke sin de pe çe ile ge zil mez!” di ye rek kadınların pe çe si ni zor la aç mak is te di. Kadınlar ise bağırıp, fer yat ede rek yakında ki Kel Hacı’nın kah ve sin den yardım is te di ler. Olay ye ri ne ilk mü da ha le eden Çak-makçı Sa it; “Gâ vur oğul ları! Do kun mayın bacılarıma!” di ye rek Fransız Er me ni Lej yo ner le ri nin üze ri ne yü rü-dü. Üze rin de si lah ol ma yan Çak makçı Sa it, açılan ateş so nu cu ağır ya ra lanmıştır. Bu sıra da adı İmam olan ve ge çi mi ni te min et mek için süt sattığı için Süt-çü İmam ola rak tanınan İmam, yanında bu lu nan si lahı ile ateş açmış ve bir Fransız-Er me ni Lej yo ner as ke ri ni öl dür müş, bir di ğe ri ni de ya ra lamıştır.

Bu olay da Çak makçı Sa it şe hit düş müş ya ra la nan Er me ni ise öl müş tü 1 Kasım 1919 ta ri hin de ölen Er me-ni için bü yük bir ce na ze tö re ni dü zen len di. Şeh ri terk et me yen İn gi liz ve Fransız as ker le ri olay ye ri ne ye tiş ti. Süt çü İmam ise Nal bant Be kir’den aldığı bir at la Ber-tiz’in Ağa bey li kö yün de bu lu nan Be yazıt oğ lu Mu har-rem Bey’in yanına git ti. Er me ni le rin ve Fransızların bü tün ça ba larına rağ men Süt çü İmam bu lu na madı. An cak olayın in ti kamını al mak is te yen Er me ni ler sa ğa so la ateş ede rek Zül fi kar Ça vuşoğ lu Hü se yin’i şe hit et ti ler. Bu ara da Türk le ri öl dü rüp kadınlarını ala cak-larını, ca mi le ri ne çan ta ka cak larını söy le me ye baş-ladılar. Fransızlar da mi sil le me ha re ket le ri ne gi ri şe rek Süt çü İmam’ın dayısının oğ lu Ti yek lioğ lu Ka dir’in el le ri ni ve ayak larını ar kasından bağ la ya rak bu run ve ku lak larını kes tik ten son ra bo ğaz la ya rak şe hit et ti ler.

Süt çü İmam 1878 yılında doğ muş tur. Üç kız bir er kek ço cu ğu vardır. 31 ekim 1919 da, düş ma na ilk kur-şu nu atan Süt çü İmam, düş manın Ma raş’tan ko vul-masından son ra, harp te ki fe da karlıklarına mü ka fat ola rak Be le di ye ye odacı alınmış, bu va zi fe si yanında ka le de ki to pun ida re si ken di si ne ve ril miş ti. Bir top atımı sırasında ba ru tun ısınan nam lu dan er ken ateş al ması ne ti ce si yandı. Al man Ey tam ha ne sin de te da vi altına alındıysa da iki gün son ra 25 Kasım 1922 ta ri-hin de ve fat et ti. Çınarlı Ca mi me zarlığına def ne dil di.

İlk kur şu nun atıldığı Uzu no luk mey danında 1936 yılında Be le di ye baş kanlığı ya pan Ha san Su ku ti Tü kel ta rafından bir anıt ve çeş me,1977 yılında da Kıbrıs mey danına Kur tu luş anıtı yaptırılmıştır.

OKUMA PARÇASI

150


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. General Horbord Raporu Doğu’da .......................yaptığı haksız işgalleri dünya kamuoyuna duyurmuştur.

2.

3. TBMM’yi tan ıyan i lk Müs lü man dev let..................’dır.

4.

5. Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde ................ ile salıhlıbir mücadele olmamıştır.

6.

7. Düzenli Ordu Batı Cephesi’nde Yunanlılarakarşı ................................... Paşa tarafındankurulmuştur.

8.

9. Mustafa Kemal’e Sakarya Savaşı’ndan sonra..................... ve ..................... rütbeleri verilmiştir.

10.




151

1. Batı Cephesi’nde başlangıçta Yunanlılara karşıKuvayıinzibatiye mücadele etmiştir.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. TBMM’nin kurduğu Düzenli Ordu’nun Yunanlılarakarşı ilk zaferi I. İnönü Savaşı’dır.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Sakarya Savaşı öncesi ordunun ihtiyacınıkarşılamak için Takririsükun Kanunu çıkarılmıştır.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Doğuda Ermenilere karşı Kazım Karabekir Paşakomutasında Osmanlı’dan kalan 15. Kolordu ilemücadele edilmiştir.


Neden ?…………………………………………..

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


152


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Ku vayı mil li ye var ken ne den dü zen li or du ku rul-ma ya ça lı şıl mış tır? Araş tı rı nız.

2.

3. Te ka lifimil li ye Emir le ri ne ler dir? Ya zı nız.

4.

5. 22 Mart 1922’de İti laf Dev let le ri Türk ve Yu nanta ra fı na ateş kes öne ri sin de bu lun du lar. Öne ri ninmad de le ri ne ler dir? Ya zı nız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

IE

SE

N Y

AY

INLA

RI



153

6.

7. Türk Kur tu luş Sa va şı’nda,

Do ğu Cep he siGü ney Cep he siBa tı Cep he si

kim le re kar şı açıl mış tır?

8.

9. Ulu sal Ege men lik ve Ulu sal Ba ğım sız lık te rim le ri-ni açık la yı nız.

10.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

154


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. An laş ma Dev let le ri Kur tu luş Sa va şı’nda An ka ra Hü kü me ti ile İs tan bul Hü kü me ti ara sın da ki iki lik-ten ya rar la na rak Sevr Ant laş ma sı’nı Türk ta ra fı na ka bul et tir mek is te miş lerdir.

Bu na gö re An laş ma Dev let le rinin,

I. İs tan bul’u iş gal et me le ri,

II. Türk-Yu nan sa vaş la rın da Yu nan or du su nu des tek le me le ri,

II I. Lon dra Kon fe ran sı’na her iki hü kü me ti de da vet et me le ri

fa ali yet le rin den han gi le ri bu du ru ma ka nıt ola rak gös te ri le bi lir?


D) I ve II E) II ve II I

2. Bi rin ci İnö nü Sa va şı so nun da top la nan Lon-dra Kon fe ran sı’nın so nuç suz da ğıl ma sı

I. Türk ta ra fı nı oya la ma,

II. TBMM’yi hu ku ken ta nı ma,

II I. Ba tı Cep he si’ ni ka pat ma

amaç la rın dan han gi le ri ile açık la na bi lir?



3. İti laf Dev let le ri Kur tu luş Sa va şı Dö ne mi’n de, aşa ğı da ki ge liş me ler den han gi si ile ilk kez TBMM’nin hu ku ki var lı ğı nı ta nı mış lar dır?

A) Lon dra Kon fe ran sı

B) I. İnö nü Sa va şı

C) Teş ki latıesa sinin ila nı

D) Sa kar ya Mey dan Sa va şı

E) TBMM’nin açıl ma sı

4. An laş ma Dev let le ri, Lon dra Kon fe ran sı’na İs tan-bul Hü kü me ti ile bir lik te TBMM tem sil ci le ri ni de da vet et miş ler di. Kon fe rans ta ken di si ne söz hak-kı ve ri len Tev fik Pa şa “Türk mil le ti nin ger çek tem-sil ci si TBMM tem sil ci le ri dir” di ye rek sö zü TBMM tem sil ci le ri ne bı rak mış tır.

Bu na gö re,

I. An laş ma Dev let le rinin Türk tem sil ci le ri ara-sın da iki lik çı kar ma plan la rı bo zul muş tur.

II. An laş ma Dev let le ri İs tan bul Hü kü me ti’nin si ya si var lı ğı nı ka bul et me miş ler dir.

II I. İs tan bul Hü kü me ti, TBMM’nin halk üze rin de ki oto ri te si ni yok et me ye ça lış mış tır.



D) II ve III E) I, II ve II I

5. Kur tu luş Sa va şı sı ra sın da ya pı lan,

I. I. İnö nü,

II. Sa kar ya,

II I. Es ki şe hir-Kü tah ya

sa vaş la rın dan han gi le ri düş ma nı dur dur ma ya yö ne lik tir?

A) Yal nız I B) Yal nız III C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve II I

6. An ka ra’nın baş kent ol ma sın da et ki li olan

I. Halkının Türk ve Müslüman olması,

II. Kur tu luş Sa va şı’nın ida re mer ke zi ol ma sı,

II I. TBMM’nin bu ra da açıl mış ol ma sı

nedenlerinden han gi le ri, ye ni Türk Dev le ti ’nin var lı ğı nın ka bul et ti ril me si ile da ha ya kın dan il gi li dir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III

KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER TEST 1

156


1. Lon dra Kon fe ran sı’nda TBMM’ye ba rış tek li-fi edil me si ne rağ men kon fe ran sın so nuç suz da ğıl ma sın da aşa ğı da ki ler den han gi si et ki li ol muş tur?

A) Tür ki ye’de re jim de ği şik li ği ol ma sı B) İti laf Dev let le ri ara sın da bir li ğin sağ lan ma sı C) İti laf Dev let le ri nin Sevr Ba rı şı nı tek rar gün de-

me ge tir mesi D) Os man lı Hü kü me ti’ nin de tem sil ci gön der me si E) Yu nan iler le yi şi nin so na er me si

2. Te ka lifimil li ye Kararlarının,

I. hal kın elin de ki bü tün si lah ve cep ha ne ler üç gün için de or du ya tes lim edi le cek,

II. hal kın elin de ki yi ye cek ve gi ye cek mad de le-ri nin yüz de kır kı na be del le ri son ra dan öden-mek şar tıy la el ko nu la cak,

II I. ül ke de ki tek nik ele man lar or du hiz me tin de ça lı şa cak

mad de le rin den han gi le ri nin or du nun ih ti yaç-la rı nı kar şı la ma ya yö ne lik ol du ğu söy le ne bi-lir?


D) II ve II I E) I,II ve II I

3. Yu nan lı la rın Ana dolu’dan atıl ma sın dan son ra İn gi liz ler hiç ol maz sa Bo ğaz la rı ve Do ğu Trak-ya’yı Türk le re kap tır mak is te me miş tir. Bu du rum muh te mel bir Türk-İn gi liz ça tış ma sı nı gün de me ge tir miş an cak her iki ta raf böy le bü yük bir mü ca-de le ye gi riş me miş tir.

Bu na gö re,

I. İn gi liz ler işgallerde yal nız kal mış tır.

II. Türk ler ke sin so nuç için her şe yi gö ze al mış tır.

II I. Yu nan lı lar ba şa rısız ol muş tur.



D) I ve II I E) I,II ve II I

4. I.İnö nü, II.İnö nü ve Sa kar ya Sa vaş la rın da, iş galci dev let le r ye nil me si ne rağ men, Türk or du su düş-ma nı yok et mek için kar şı sal dı rı ya geç me miş ve Bü yük Ta ar ru za ka dar bek le miş tir.

Bun da et ki li olan en önem li fak tör aşa ğı da ki-ler den han gi si dir?

A) Ba tı lı dev let le rin bas kı sı

B) Türk or du su nun iç isyanlarla uğ raş ma sı

C) İş gal Dev let le ri nin ba rış tek li fiy le Türk ta ra fı nı oya la ma sı

D) Türk or du su nun he nüz ta ar ruz gü cü ne sa hip ol ma ma sı

E) Türk or du su nun azın lık lar la mü ca de le et me si

5. Ku vayımil li ye Bir lik le ri nin Yu nan iler le yi şi ni dur du ra ma ma la rın da,

I. ih ti yaç la rı nı halk tan kar şı la ma la rı,

II. dü zen ve di sip lin den uzak ol ma la rı,

II I. yar gı yet ki le ri ni ken di le ri kul lan ma la rı

özel lik le rin den han gi le ri nin et ki li ol du ğu söy-le ne bi lir?


6. Kur tu luş Sa va şı sı ra sın da,

• Do ğu da Er me ni le re kar şı Os man lı ’dan ka lan ter his edil me miş or du ile ta ar ruz,

• Ba tı da başlangıçta Kuvayımilliye birlikleri TBMM’nin kur du ğu dü zen li or du ile ön ce sa vun ma son ra ta ar ruz savaşı ya pıl ma sı plan lan mış tır.

Bu na gö re aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne-mez?

A) Fark lı sa vaş tak tik le ri nin uy gu lan dı ğı

B) Böl ge sel kur tu luş ça re le ri ne baş vu rul du ğu

C) Ulu sal ba ğım sız lık mü ca de le si ve ril di ği

D) De ği şik cep he an la yış la rı nın ha kim ol du ğu

E) Do ğu da ve Ba tı da iş gal ler ol du ğu

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER TEST 2

158


1. Ulu sal Kur tu luş Sa va şı’mı zın de vam et ti ği yıl-lar da Sov yet Rus ya:

I. Ana do lu’da ki ulu sal ba ğım sız lık ça ba la rı nı des tek le miş tir.

II. Dı şiş le ri Ba ka nı’nın 1 Mart 1921’de TBMM Hü kü me ti adı na İtal ya, İn gil te re ve Fran sa ile gö rüş me ler yap ma sı nı pro tes to et miş tir.

III. TBMM Hü kü me ti’nin 20 Ekim 1921’de Fran-sa ile yap tı ğı An ka ra Ant laş ma sı’nı pro tes to et miş tir.”

Sov yet Rus ya’nın bu dav ra nış la rın dan na sıl bir so nuç çı ka rı la bi lir?

A) TBMM Hü kü me ti’nin Ba tı ile sı kı iliş ki kur ma-sı nı is te me di ği

B) Tür ki ye’deki ulus çu luk akım la rın dan çe kin di-ği

C) TBMM Hü kü me ti’ni dı şa rı da ve içe ri de güç-süz bı rak mak is te di ği

D) Ba ğım sız bir Türk Dev le ti’nin ku rul ma sı nı is te me di ği

E) TBMM Hü kü me ti’ni bu dev let le re kar şı ko ru-ma ya ça lış tı ğı

(1981 – ÖSS)

2. İnö nü Sa vaş la rı’nı ka za nan TBMM or du su, Ba tı Ana do lu’yu düş man dan te miz le me ha re ke ti ne gi riş me miş, bu amaç, da ha son ra Baş ko mu tan-lık Mey dan Sa va şıy’la ger çek leş ti ril miş tir.

İnö nü Sa vaş la rının, Kur tu luş Sa va şı’mı zın için de ki baş lı ca ro lü ne ol muş tur?

A) İs tan bul Hü kü me ti’nin des te ği ni sağ la ma

B) TBMM kuv vet le ri nin sa vaş gü cü nü sı na ma

C) Düş ma nın gü cü hak kın da bil gi edin me

D) İti laf dev let le rini Yu na nis tan’ı des tek le mek-ten cay dır ma

E) Düş ma nı oya la ya rak za man ka zan ma

(1982 – ÖSS)

3. İlk TBMM Hü kü me ti:I. I. ve II. İnö nü Sa vaş la rı nı ka zan ma sı üze ri ne

Sov yet ler Bir li ği ile Mos ko va Ant laş ma sı nı,II. Sa kar ya Mey dan Sa va şı’nı ka zan ma sı üze ri-

ne Fran sa ile An ka ra Ant laş ma sı’nı,III. Baş ko mu tan lık Mey dan Sa va şı’nı ka zan-

ma sı üze ri ne de İti laf dev let le riy le Mu dan ya Ateş kes An laş ma sı ’nı yap mış tır.

Bu bil gi le re da ya na rak, aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la bi lir?

A) TBMM Hü kü me ti, hak la rı nı sa va şa rak al ma yan lı sı dır.

B) Sov yet ler Bir li ği ile Fran sa, Yu nan lı la ra kar-şı dır.

C) Sov yet ler Bir li ği ile Fran sa, Türk ler le sa va şı gö ze al ma mış lar dır.

D) TBMM Hü kü me ti, var lı ğı nı as ke ri alan da ki ba şa rı la rıy la ka bul et tir miş tir.

E) Sov yet ler Bir li ği, İti laf Dev let le rini TBMM Hü kü me ti’yle ant laş ma ya zor la mış tır.

(1982 – ÖSS)

4. Aşa ğı da ki ler den han gi si, “düş ma nın si lah lı kuv vet le ri ni yok et mek ve önem li ara zı bö lüm le-ri ni ele ge çir mek” ama cıy la ya pıl mış tır?

A) Bal kan Sa va şı B) Ça nak ka le Sa va şıC) İnö nü Mu ha re be le riD) Sa kar ya Mey dan Mu ha re be siE) Bü yük Ta ar ruz

(1983 – ÖSS)

5. I. İlk TBMM’nin ku rul ma sı II. Sal ta na tın kal dı rıl ma sı III. Cum hu ri yet’in ku rul ma sı Tür ki ye’de ki bu ge liş me ler aşa ğı da ki ler den

han gi si ni ger çek leş tir me ama cı ta şı ma mış tır?

A) Ulu sal ira de yi ha kim kıl makB) Ye ni bir dev let kur makC) Ana ya sal dü ze ni ko ru makD) De mok ra tik yö ne ti mi ger çek leş tir mekE) Se çim sis te mi ni de ğiş tir mek

(1984 – ÖSS)

ES

EN

YA

YIN

LAR

IE

SE

N Y

AY

INLA

RI


160


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

12. Aşa ğı da ki ler den han gi si “Tür ki ye Dev le ti yal-nız TBMM ta ra fın dan tem sil olu nur.” il ke si doğ-rul tu sun da ki ge liş me ler den bi ri de ğil dir?

A) An ka ra Ant laş ma sı’nın TBMM ta ra fın dan onay lan ma sı

B) Os man lı Hü kü me ti var ken TBMM’nin ye ni bir hü kü met kur ma sı

C) Os man lı Hü kü me ti’nin Lo zan’a çağ rıl ma sı üze ri ne TBMM’nin sal ta na tı kal dır ma sı

D) TBMM’nin Dı şiş le ri Ba ka nı Be kir Sa mi Bey baş kan lı ğın da bir he ye ti Mos ko va’ya gön der-me si

E) Lond ra Kon fe ran sı’na Os man lı Hü kü me ti ile TBMM Hü kü me ti’nin bir lik te ka tıl ma sı

(1997 – ÖSS)

13. Ant laş ma dev let le ri nin 22 Mart 1922 ta ri hin de Tür ki ye ile Yu na nis tan’a ver dik le ri ateş kes öne-ri sin de şu hü küm ler yer al mış tır:

I. Ta raf la rın or du la rı nı araç ve ge reç ba kı mın-dan güç len dir me si nin en gel len me si

II. İki ta raf bir lik le ri ara sın da 10 km’lik, as ker den arın dı rıl mış bir alan bı ra kıl ma sı

III. Müt te fik ler ara sı bir ko mis yo nun Türk or du-su nu ve as ke ri du ru mu nu de net le me si

Bu hü küm ler den han gi le ri, öne ri de Yu na nis-tan’ın gö ze til miş ol du ğu nu gös te rir?


D) I ve II E) II ve III(2000 – ÖSS)

14. I. Yö re hal kı nın ve mi lis güç le ri nin Ur fa’yı Fran-sız la ra kar şı ba şa rıy la sa vun ma sı

II. İs tan bul’un res men iş gal edil me si ve Me bus-lar Mec li si’nin da ğı tıl ma sı

III. İs tan bul Hü kü me ti’nin Amas ya Pro to kol le riy-le Ku va yımil li ye’yi ta nı ma sı

ge liş me le rin den han gi le ri nin ül ke de bir lik ve be ra ber li ği güç len di rip Ulu sal Kur tu luş Sa va şı’na ka tı lı mı ar tır dı ğı sa vu nu la bi lir?


D) II ve III E) I, II ve III(2002 – ÖSS)

15. Sov yet Rus ya, Çar lık Rus ya sı’nın Ber lin Ant-laş ma sı’yla Os man lı Dev le ti’nden al dı ğı yer-le ri, I. Dün ya Sa va şı’ndan çe kil di ği ni be lir ten Brest - Li tovsk An lat ma sı’yla Os man lı Dev le ti’ne ia de et miş; an cak An laş ma Dev let le ri bu ka ra rı ge çer siz say mış tır.

Bu du rum aşa ğı da ki ler den han gi si nin gös-ter ge si dir?

A) Ba ğım sız dev let sa yı sı nın art tı ğı nın

B) Sov yet Rus ya’nın di ğer dev let ler le iliş ki le ri nin Çar lık Rus ya sı’nın kin den fark lı ol du ğu nun

C) An laş ma Dev let le ri ara sın da gö rüş ay rı lı ğı ol du ğu nun

D) Os man lı Dev le ti’nin Av ru pa dev let ler hu ku-kun dan ya rar lan dı ğı nın

E) I. Dün ya Sa va şı ön ce sin de ku ru lan it ti fak la-rın ay nen de vam et ti ği nin

(2002 – ÖSS)

16. Bi rin ci İnö nü Sa va şı’nın ka za nıl ma sın dan son ra, An laş ma Dev let le ri’nin Lond ra Kon fe-ran sı’nı dü zen le me si nin aşa ğı da ki ler den han-gi si nin bir gös ter ge si ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) TBMM Hü kü me ti’yle Er me ni le rin ba rış yap-ma sı nı en gel le mek is te dik le ri nin

B) TBMM’nin güç len me sin den en di şe duy duk la-rı nın

C) TBMM Hü kü me ti’yle İs tan bul Hü kü me ti’ni uzlaş tır mak is te dik le ri nin

D) TBMM’yi ta nı ma ko nu sun da ara ların da gö rüş ay rı lı ğı ol du ğu nun

E) Mi sakımil li’yi ta nı dık larının(2006 – Sosyal 1)

162


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

22. Lo zan Kon fe ran sı’nın bi rin ci dö ne min de uzun tar tış ma la rı yol açan ko nu lar dan bi ri ka pi tü las-yon lar dı. Çün kü, im ti yaz lı dev let ler ka pi tü las yon-la rın de va mı nı is ti yor lar dı.

Bu du rum, im ti yaz lı dev let le rin aşa ğı da ki ler-den han gi si ni ka bul et mek is te me dik le ri ni gös ter mek te dir?

A) Sa va şın so na er di ği niB) De mok ra tik il ke le rin ge rek li li ği niC) Ulus la ra ra sı iliş ki le rin öne mi niD) Eko no mi nin, si ya sal iliş ki le ri et ki le di ği niE) Ye ni Türk Dev le ti’nin ba ğım sız lı ğı nı

(1987 – ÖSS)

23. Ana do lu’nun Ba tı lı dev let le rin ham mad de kay na ğı ve pa za rı du ru mun dan kur ta rıl ma sı ama cıy la atıl mış olan en önem li adım aşa ğı-da ki ler den han gi si dir?

A) Aşar ver gi si nin kal dı rıl ma sıB) Ka pi tü las yon la rın kal dı rıl ma sıC) İh ra ca atın kont rol edil me siD) Teş vikisa na yi Ka nu nu’nun çı ka rıl ma sıE) Güm rük ver gi le ri nin yük sel til me si

(1990 – ÖSS)

24. İti laf Dev let le ri, Lond ra Kon fe ran sı’na ve Lo zan Ba rış Gö rüş me si’ne hem Os man lı Hü kü me ti’ni hem de TBMM Hü kü me ti’ni da vet et miş ler dir.

İti laf dev let le rinin bu iki hü kü me ti bir lik te ça ğır ma la rı nın ama cı aşa ğı da ki ler den han gi-si dir?

A) TBMM’yi des tek le mekB) İs tan bul Hü kü me ti’ne gü ven du yul ma dı ğı nı

gös ter mekC) İki hü kü met a ra sın da ki gö rüş ay rı lı ğın dan

ya rar lan mak D) De mok ra tik bir tu tum or ta ya koy makE) İki hü kü me ti uz laş tır mak

(1991 – ÖSS)

25. Lo zan Ba rış Ant laş ma sı’nın aşa ğı da ki özel-lik le rin den han gi si, bu ant laş ma nın ulus la ra-ra sı dü zey de önem li bir bel ge ha li ne gel me-siy le en az et ki li dir?

A) Çok sa yı da dev let ta ra fın dan im za lan mış ol ma sı

B) Tür ki ye’nin di ğer dev let ler le iliş ki le rin de esas alın ma sı

C) Çe şit li dev let le rin eko no mik çı kar la rı nı sı nır-lan dı ran hü küm le ri içer me si

D) Bo ğaz lar için çe şit li dev let le rin rol al dı ğı bir ko mis yon yö ne ti mi ni ge tir me si

E) Tür ki ye’de Cum hu ri ye tin ila nı na or tam ha zır-la ma sı

(1991 – ÖSS)

26. İs met İnö nü, Lo zan Kon fe ran sı’na ka tı lan dev let-le re, ba rı şın ya pıl ma sı için ege men lik ve ha yat hak kı mı za say gı du yul ma sı ge rek ti ği ni be lirt miş-tir.

İs met İnö nü bu tu tu muy la, kon fe rans ta aşa-ğı da ki ler den han gi si ni sa vun muş tur?

A) Blok laş ma B) Ko ru ma cı lık C) Ulus la ra ra sı eşit lik D) Kuv vet kul lan ma E) Kar şı lık sız dış yar dım al ma

(1992 – ÖSS)

27. Lo zan Ant laş ma sı’na gö re, ya ban cı okul la rın öğ re ni mi ni Türk Hü kü me ti dü zen le ye cek ve de net le ye cek ti. Ba zı okul lar bu ku ra la uy mak is te me di ler ve bağ lı ol duk la rı dev let le rin el çi le ri ara cı lı ğıy la Türk Hü kü me tiy le gö rüş mek is te-di ler. An cak Türk Hü kü me ti on lar la bu ko nu da gö rüş me yap ma yı ke sin lik le red det ti.

Türk Hü kü me ti bu tep ki siy le aşa ğı da ki ler den han gi si ni ko ru ma ya ça lış mış tır?

A) Ya ban cı okul la rın sa yı sı nı

B) İn san hak la rı nı

C) Ba ğım sız dev let an la yı şı nı

D) Ya ban cı la rın kül tür le ri ni

E) Eği tim ve öğ re tim de iki li ği

(1995 – ÖSS)


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

165

38. Kur tu luş Sa va şı’nda, • Sov yet Rusya’nın, An laş ma Dev let le ri nin

Ana do lu’dan ya pa bi le cek le ri sal dı rı ya en gel ol mak için TBMM Hü kü me ti ni ta nı ma sı ve des tek le me si,

• Fran sa ile Al man ya ara sın da so run olan Ren Böl ge si ko nu sun da, Al man ya’ya ya kın-lık gös te ren İn gil te re üze rin de et ki ya rat mak ama cıy la, Fran sa’nın TBMM Hü kü me tiy le ateş kes im za la ma sı

ge liş me le ri nin aşa ğı da ki ler den han gi si nin gös ter ge si ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) An laş ma Dev let le ri nin bir lik te ha re ket et ti ği nin B) Ay nı re jim de olan dev let le rin bir bi riy le ilş ki

için de ol duk la rı nın C) Dev let çı kar la rı nın ül ke po li ti ka la rı na yön ver-

di ği nin D) Güç lü dev let le rin, güç süz dev let le ri sö mür dü-

ğü nün E) TBMM Hü kü me ti ni tüm kom şu dev let le rin

des tek le di ği nin(2009 – Sosyal 1)

39. Lo zan Ba rış Gö rüş me le ri ’nin ke sil me si üze ri ne An ka ra’ya dö nen İs met İnö nü ve he ye ti, Ba kan lar Ku ru lun da Mi sa kı mil li’ye uy ma mak la eleş ti ril miş ve suç lan mış tır. Bu du rum Me lis ça lış ma la rı nı zo ra sok muş tur. Da ha son ra An laş ma Dev let le ri ve Türk ta ra fı nın is te ği üze ri ne gö rüş me le rin ye ni-den baş la ya ca ğı dü şün ce si güç le nin ce, mil let ve-ki li se çim le ri nin ya pıl ma sı na ka rar ve ril miş tir.

Mil let ve ki li se çim le ri nin ya pıl ma sıy la il gi li bu ka ra rın aşa ğı da ki ler den han gi si ne ge rek du yul-ma sı nın bir so nu cu ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Ka bi ne sis te mi ne ge çil me si ne B) Se çim sis te min de de ği şik lik ya pıl ma sı na C) Mec lis te bir mu ha le fet par ti si nin ku rul ma sı na D) Mec lis te gö rüş me le rin uza ma sı na E) İç si ya set kar ga şa sın dan ya rar la nıl ma sı nın

ön len mek is ten me si ne

(2009 – Sosyal 1)

40. Yu nan lı la rın Ana do lu’ya as ker çı kar ma sı ve An laş ma Dev let le ri nin İs tan bul’u res men iş gal et me si ge liş me le rinin aşa ğı da ki ler den han gi si ne ne den ol du ğu sa vu nu la maz?

A) An laş ma Dev let le riy le Mon dros Ateş kes An laş ma sı’nın im za lan ma sı na

B) İs tan bul Hü kü me ti ne hal kın des te ği nin azal-ma sı na

C) Ana do lu’da ulu sal ha re ke tin güç len me si ne D) An laş ma Dev let le ri nin İs tan bul Hü kü me ti ’ne

bas kı nın art ma sı na E) Ana do lu’da iş gal edi len yer le rin ge niş le me si-

ne

(2010 – YGS)

41. Sakarya Savaşı kazanılmasına karşın Yunan ordusunu kesin yenilgiye uğratan Başkomu-tanlık Meydan Savaşı’nın yaklaşık bir yıl sonra yapılmasına aşağıdakilerden hangisi-nin neden olduğu savunulabilir?

A) İtalyanların birliklerini Anadolu’dan çekmeye

başlaması

B) Doğu Cephesi’nde fiili mücadelenin sona

ermesinin beklenmesi

C) Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için

Tekâlifimilliye Emirlerinin çıkarılması

D) Türk ordusunun eksiklerinin tamamlanması

E) Ayaklanan Çerkes Ethem birliklerinin

dağıtılması

(2011 – YGS)


167

Ank

ara

Küt

ahya

Afy

onU

flak

Man

isa

Bal

›kes

ir

Çana

kkal

e

‹zm

irA

yd›n M

u¤la

‹sta

nbul

Edir

ne

Bur

sa

Ada

paza

r›B

olu

‹nön

ü O

vas›

Eski

flehi

r

SU

BAY

ER

TÜ

FE

K

HF.

MA

K.T

F

A⁄

IR M

AK

.TF

TOP

B‹R

‹NC

‹ ‹N

ÖN

Ü S

AVA

fiI

417

8500

6000 18 47 28

TÜ

RK

472

1581

6

1250

0

270 80 72

YU

NA

N

KA

RA

DE

N‹Z

AK

DE

N‹Z

BİRİN

Cİ İ

NÖ

NÜ

SA

VAŞI

168


Ank

ara

Küt

ahya

Afy

onU

flak

Man

isa

Bal

›kes

ir

Çana

kkal

e

‹zm

irA

yd›n M

u¤la

‹sta

nbul

Edir

ne

Bur

sa

Ada

paza

r›B

olu

‹nön

ü O

vas›

Eski

flehi

r

TÜ

FE

K

HF.

MA

K.T

F

A⁄

IR M

AK

.TF

KIL

IÇ

TOP

‹K‹N

C‹ ‹

NÖ

NÜ

SAV

Afi

I

30.1

08 55 235

4.43

5

102

TÜ

RK

41.1

50

3.13

4

720

2.00

0

420

YU

NA

N

KA

RA

DE

N‹Z

AK

DE

N‹Z


169

Ank

ara

Küt

ahya

Afy

onU

flak

Man

isa

Bal

›kes

ir

Çana

kkal

e

‹zm

irA

yd›n M

u¤la

‹sta

nbul

Edir

ne

Bur

sa

Ada

paza

r›B

olu

Pol

atl›

Ova

s›Es

kifle

hir

TÜ

FE

K

A⁄

IR M

AK

.TF

TOP

SA

KA

RYA

SAV

Afi

I

417

8.50

0

6.00

0

TÜ

RK

472

15.8

16

12.5

00

YU

NA

N

KA

RA

DE

N‹Z

AK

DE

N‹Z

170


Ank

ara

Küt

ahya A

fyon

Ufla

k

Man

isa

Bal

›kes

ir

Çana

kkal

e

‹zm

irA

yd›n M

u¤la

‹sta

nbul

Edir

ne

Bur

sa

Ada

paza

r›B

olu

Eski

flehi

r

PE

RS

ON

EL

TÜ

FE

K

HF.

MA

K.T

F

A⁄

IR M

AK

.TF

KIL

IÇ

TOP

BÜ

YÜ

K T

AA

RR

UZ

186.

900

98.5

96 839

2.02

5

5.28

6

323

TÜ

RK

195.

000

130.

000

1.00

2

4.15

2

3.00

0

344

YU

NA

N

Eski

flehi

r is

tihk

amla

r›

Afy

on is

tihk

amla

r›D

umlu

p›na

r is

tihk

amla

r›


171

174

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

İn kı lap: Ke li me an la mı bir du rum dan baş ka bir du ru-ma ge çiş, dö nü şüm, ev rim de mek tir.

Top lum sal ve si ya sal dü zen de ya pı lan kök lü de ğiş-me ler dir. Mev cut ku rum la ra kar şı aşı rı bir tep ki ve zor la ma olan ih ti lal ha re ke ti ba şa rıy la so nuç la nır sa in kı lap or ta ya çı kar. (Fran sız İh ti la li 1789 ve Rus İh ti-la li 1917 gi bi)

Ba zı in kı lap lar da ise zor la ma öğe si faz la şid det li ol ma mış tır. (Türk İn kı la bı gi bi)

➥ İn kı lap ta, ha zır lık, ak si yon ve in kı lap la rı uy gu-la ma aşa ma la rı var dır. Türk İn kı la bı di ğer in kı-lap lar dan amaç, ha zır lık, ak si yon ve uy gu la ma yö nün den fark lı lık lar gös te rir.

Türk İnkılabının Özellikleri

★ Ulu sal ba ğım sız lık ve ulu sal ege men lik bir lik te ger çek leş miş tir.

★ Si ya si ol mak la bir lik te da ha çok kül tü rel dir.

★ De mok ra tik bir halk ha re ke ti dir.

★ Ev ren sel özel lik gös te rir. Çün kü ba ğım sız lık mü ca de le si ve ren ulus la ra ör nek ol muş tur.

★ Türk İn kı la bı; ba ğım sız, çağ daş, la ik, mil li yet çi ve de mok ra tik bir dev let or ta ya çı kar mış tır.

★ Çağ daş tır. Ya pı lan in kı lap lar da mo dern ba tı uy gar lı ğı ör nek alın mış tır.

BİLİNMESİ GEREKLİ KAVRAMLAR

Islahat: Kelime anlamı düzeltme ya da iyileştirmedir. Rejimi değiştirmeden bozulan kurumları iyileştirme çabalarıdır.

★ XVII. Yüzyıl Islahatları

★ XVIII. Yüzyıl Islahatları

★ XIX. Yüzyıl Islahatları

buna en güzel örneklerdir.

Tan zi mat: Ni zam ver me, dü zen le me de mek tir. Tan-zi mat ta ıs la hat gi bi mev cut re ji me do kun ma dan bo zu-lan ve ya uy gu la na ma yan dü zen ve ka nun la rı de ğiş-tir me dir.

1839 Tan zi mat Fer ma nı ile Os man lı Dev le ti hu ku kun üs tün lü ğü ne ge çi şi sağ la dı. Ki şi hür ri yet le ri nin ge liş-me si sağ lan mış tır.

İh ti lal: İn kı lap la rın ço ğu nun te me lin de ve baş lan gı-cın da ya tan dü şün ce top lum sal de ğiş me dir. Bu de ği-şi min ya pı la bil me si için bü yük bir zor la ma ile or ta ya çı kan ayak lan ma dır.

★ Fran sız İh ti la li (1789) ve Bol şe vik İh ti la linin (1917) baş lan gıç la rı gü zel ör nek ler dir.

Re form: Ül ke nin te mel hu kuk dü ze ni ne uy gun ola rak ya pı lan bo zul ma la rı dü zelt me dir.

İs yan: Yö ne ten gü ce ve bu gü cün tem sil ci le ri ne kar-şı ya pı lan baş kal dı rı ha re ke ti dir. İs yan cı lar ba şa rı lı ola maz lar sa ge nel de mev cut dü zen ta ra fın dan ce za-lan dı rı lır.

İr ti ca: Ye ni ge ti ri len re jim ve ge liş me le ri yı ka rak es ki dü ze ni ge tir me ça ba la rı dır.

Os man lı Dev le ti’nde 13 Ni san 1909’da II. Meş ru ti yet yö ne ti mi ni yık mak için baş la tı lan is yan gi bi. Ta ri hi miz-de bu na 31 Mart Ola yı den mek te dir.

Bu olay Os man lı ta ri hin de ilk ge ri ci ayak lan ma dır. İlk de fa re ji me yö ne lik ha re ket tir.

Tür ki ye Cum hu ri ye ti ta ri hin de ise Şeyh Sa it İs ya nı ve Me ne men Ola yı bu özel lik li is yan lar dır.

Muh tı ra (An dıç): Söz lü ya da ya zı lı sert uya rı la ra ve ri len isim dir. Ge nel ola rak mev cut hü kü me ti ya da yö ne ti ci le ri he def alır.

12 Mart 1971’de mev cut hü kü me te “par la men to ve hü kü met sü re ge len tu tum la rı ile yur du mu zu anar şi ve hu zur suz lu ğa sok tu” de ni le rek uya rıl mış tır. Bu nun so nu cun da Ada let Par ti si’nin oluş tur du ğu Sü ley man De mi rel hü kü me ti is ti fa et miş tir.

27 Ni san 2007 İn ter net bil di ri si ile as ker ler mev cut hü kü me ti uyar mış an cak Ada let ve Kal kın ma Par ti si Hü kü me ti ’nin Ba kan lar Ku ru lu bu uya rı ya sert tep ki gös ter miş tir.

Dar be: Dev le tin bir gü cü nün, ge nel lik le as ker le rin yö ne ti me el koy ma sı dır. Dar be ile mev cut hü kü met uzak laş tı rı lır ve ya pan lar yö ne ti me el ko yar lar.

1960 İh ti la li ile mev cut hü kü met gö rev den uzak laş tı-rıl mış tır. Baş ba kan Men de res, Ma li ye Ba ka nı Po lat-kan ve Dı şiş le ri Ba ka nı Zor lu idam edil miş tir.

1980 İh ti la li ile De mi rel hü kü me ti uzak laş tı rıl mış ve Ke nan Ev ren dev let baş ka nı ol muş tur.

Türk İnkılabı

175

ATATÜRK ‹NKILAPLARI

Ata türk İn kı lap la rın ın An la mı

İn kı lap söz cük ola rak ye ni leş me, de ğiş me an la mı na

ge lir. Ata türk’ün in kı lap an la yı şın da ra di kal ve kök lü

de ği şik lik ler yap mak var dır. Özel lik le Türk mil le ti ni son

yüz yıl lar da ge ri bı ra kan ku rum la rı kal dır mak, ye ri ne

çağ daş ku rum lar ge tir mek is ti yor du.

Za ten ulu sal ege men lik an la yı şı na uy gun ku ru lan bir

dev le tin ye ni ku rum la ra ih ti ya cı var dı. Bu ne den le

de ği şik alan lar da bir bi ri ni ta kip eden çe şit li in kı lap lar

ya pıl mış tır.

Ata türk İn kı lap la rı nın He de fi;

★ Tür ki ye’ yi çağ daş Ba tı uy gar lık la rı dü ze yi nin üze-

ri ne çı kart mak.

★ Av ru pa ile bü tün leş mek.

★ Os man lı dö ne min den kal ma, ye ni ih ti yaç la ra

ce vap ve re me yen ku rum la rın ye ri ne ça ğa uy gun

ku rum lar ve sis tem ler ge tir mek.

★ İn san ca ya şa mak için ge rek li olan ko şul la rı oluş-

tur mak.

★ De mok ra si nin Tür ki ye’de yer leş me si ni sağ la mak.

S‹YASAL ALANDA YAPILAN ‹NKILAPLAR

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

23 Ni san 1920’de ku ru lan Ye ni Türk Dev le ti, ulus ege men li ği ni esas alan bir ya pı ya sa hip ti. Ulu sal ege men lik re ji mi ile sal ta na tın bir lik te ya şa ma sı müm-kün de ğil dir. Bu ne den le sal ta nat za ten kal dı rı la-cak tı. An laş ma Dev let le ri’nin Lo zan Gö rüş me le-ri ’ne İs tan bul Hü kü me ti’ni de ça ğır ma la rı sal ta-na tın da ha er ken kal dı rı la bil me si için bir ge rek çe ol muş tur.

Sad ra zam Tev fik Pa şa’nın, TBMM’ye çek ti ği telg raf ta Lo zan Gö rüş me le ri’y le il gi li tek lif ler sun ma sı mec lis te tep kiy le kar şı lan mış tır.

Bir sü re de vam eden tar tış ma lar dan son ra, Mus ta-fa Ke mal’in ke sin tav rı nı or ta ya koy ma sıy la 1 Ka sım 1922’de Sal ta nat mec lis ka ra rıy la kal dı rıl dı.

Öne mi

★ Al tı yüz yıl dan faz la ya şa yan Os man lı Dev le ti ve sal ta na tı so na er di.

★ Ulu sal ege men li ğin ke sin ola rak sağ lan ma sı için en önem li en gel aşıl mış tır.

★ La ik dev let dü ze ni ne ge çiş te ilk aşa ma dır.

★ Son Os man lı pa di şa hı VI. Meh met Vah det tin, 17 Ka sım 1922’de ül ke den ay rıl dı.

★ Lo zan Kon fe ran sı’nda or ta ya çı ka bi le cek iki lik ler or ta dan kal dı rıl dı.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

176

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

➥ Ko şul lar uy gun ol ma dı ğı ve tep ki ler den çe ki-nil di ği için ha li fe lik, sal ta nat la bir lik te kal dı rıl ma-mış tır.

➥ Son pa di şah Vah det tin’in “Ha li fe” sı fa tıy la ül ke-den ay rıl ma sı, bu ku ru mun Tür ki ye aley hi ne kul la nı la bi le ce ği ih ti ma li ni or ta ya çı kar dı. TBMM, Os man lı ha ne da nın dan Ab dül me cit Efen di’yi ha li-fe ilan ede rek bu so ru nu çöz dü.

Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)

Sal ta nat kal dı rıl mış, 13 Ekim 1923’te An ka ra ye ni baş kent ilan edil miş ti. Mil let ve kil le ri ara sın da ki an laş-maz lık lar ye ni hü kü me tin ku ru lma sı ko nu sun da sı kın-tı lar ya rat mış tır. (Hü kü met kri zi ya şan dı. Mev cut yön tem ye ni bir hü kü me tin ku rul ma sı nı ge cik tir miş tir.) Yö ne tim şek li nin ve dev let baş ka nı nın be lir le nip, ola-sı bir kar ga şa nın önü ne geç mek ge re ği ni dü şü nen Mus ta fa Ke mal, 28 Ekim ak şa mı ya kın ar ka daş la rı ile top la na rak Cum hu ri ye ti ilan et me ka ra rı al dı. 29 Ekim 1923’te Cum hu ri yet ilan edil miştir.

Bu ge liş me, Cum hu ri ye tin ila nı nı hız lan dı ran bir ne den dir. Ger çek ne den, Türk top lu mu nun çağ-daş dün ya yı ya ka la ya bil me si ve ulu sal ege men-li ğin ku rum sal la şa bil me si için cum hu ri yet re ji mi-nin ka çı nıl maz ol ma sı dır.

Cum hu ri ye tin İla nı İle;

★ Dev le tin yö ne tim şek li be lir len di.

★ Dev let baş kan lı ğı so ru nu çö zü me ka vuş tu.

★ Cum hur baş kan lı ğı ve baş ba kan lık ku rum la rı oluş-tu rul du.

★ Hü kü met kur ma şek li de ğiş ti ve ka bi ne sis te mi ne ge çil di.

★ Cum hu ri yet çi lik il ke si ne sağ lam bir te mel atıl dı.

Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)

Mus ta fa Ke mal, ha li fe li ği ye ni ku ru lan cum hu ri yet için

po tan si yel bir teh li ke ola rak gö rü yor du. İn kı lap ve sis-

tem kar şıt la rı ha li fe nin et ra fın da top la nıp teh li ke li bir

cep he oluş tu ra bi lir ler di. La ik lik te mel le ri üze ri ne bi na

edi len ye ni cum hu ri ye tin ha li felik le bir lik te yü rü me si-

ne im kan yok tu. Bu ne den ler le 3 Mart 1924’te ha li fe lik

kal dı rıl dı. Ha li fe li ğin kal dı rıl ma sıy la la ik li ğin en önem li

aşa ma sı ger çek leş ti. İn kı lap la rın önü açıl dı. Ulu sal

ege men lik an la yı şı güç len miş tir.

Ay nı gün;

★ Tev hidited ri sat Ka nu nu çı ka rıl dı. (Öğ re ti min Bir-leş ti ril me si)

★ Bu bağ lam da med re se le rin ka pa tıl ma sı na ka rar ve ril di.

★ Er kanıhar bi ye umu mi Ve ka le ti kal dı rıl dı.

★ Şe riy ye ve Ev kaf Ve ka le ti kal dı rıl dı.

★ Os man lı ha ne da nı nın ta ma mı nın ül ke dı şı na çı ka-rıl ma sı ka rar laş tı rıl dı.

➥ Tev hidited ri sat Ya sa sı’nın çı ka rıl ma sıy la eği-tim de bir lik sağ lan dı. Med re se ler ka pa tıl dı. Böy le-ce Tan zi mat tan be ri sü re ge len kül tür ça tış ma sı na son ve ril di.

Ye ni Ana ya sa nın Ka bu lü

Genç Cum hu ri yet için ye ni bir ana ya sa ya ih ti yaç var-dı. 20 Ni san 1924’te ye ni ana ya sa ka bul edil di.

Bu ana ya sa nın bel li baş lı özel lik le ri şun lar dır:

★ Esa sı nı 1921 Ana ya sa sı’n dan alır.

★ Güç ler bir li ği yi ne TBMM’de ol mak la bir lik te, güç-ler ay rı lı ğı na yu mu şak bir ge çiş ve ril miş tir.

★ Ka mu öz gür lük le ri ne da ha çok yer ve ril miş tir.

ÇOK PARTİLİ DEMOKRASİYE GEÇİŞ ÇABALARI

Cum hu ri yet Halk Fır ka sı’nın Ku rul ma sı

★ Par ti 9 Ey lül 1923 yı lın da ku rul du. Cum hu ri ye tin

ila nı ile bir lik te Cum hu ri yet Halk Fık ra sı adı nı al dı.

Ku ru cu su Mus ta fa Ke mal’dir.

★ Yeni Devletin ilk si ya si par ti si dir.

★ Tüm hal kın par ti si ol mak ama cı ile ku rul muş tur.

★ Tüm in kı lap lar bu par ti ka na lıy la ya pıl mış tır.

★ Cum hu ri yet Halk Fıkrası’nın prog ra mı, Tür ki ye

Cum hu ri ye ti’nin il ke le ri ni be lir le di.

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

177

Te rak ki per ver Cum hu ri yet Fır ka sı’nın Ku rul ma sı

Kur tu luş Sa va şı’nın ka za nıl ma sın dan son ra ba zı dev let adam la rı ve as ker ler Mus ta fa Ke mal ile fi kir ay rı lı ğı na düş tü ler. Bu mu ha lif grup 17 Ka sım 1924’te TCF’yi kur du lar. Ka zım Ka ra be kir, Ra uf Bey, Ali Fu at Pa şa ve Ad nan Adı var ku ru cu lar ara sın da dır. Par ti kı sa sü re de Cum hu ri yet mu ha lif le ri nin mer ke zi ha li ne gel di. Par ti “Di ni inanç la ra say gı lı dır” slo ga nı nı kul-lan dı. Bu du rum CHP’li le ri ra hat sız et miş tir. Cum hu-ri yet dö ne mi nin ilk mu ha lif par ti si dir. Şeyh Sa it İs ya-nı’nda par ti nin de ro lü ol du ğu dü şü nü le rek 5 Ha zi ran 1925’te ka pa tıl dı.

➥ Mus ta fa Ke mal Mec lis ten çı kar dı ğı bir ka nun ile as ker le rin mil let ve ki li ol ma sı na son ver di. Böy le ce or du si ya set ten ay rıl dı.

➥ Çok Par ti li de mok ra si ye geç me ko nu sun da ki bi rin ci de ne me ba şa rı sız lık la so nuç lan mış tır.

Şeyh Sa it İs ya nı (13 Şu bat 1925)

Mu sul’un, Türk le rin eli ne geç me si ni is te me yen İn gil te-re kul la nıl ma ya uy gun bir ko num da olan Şeyh Sa it’i teş vik ede rek is yan et tir di. Amaç Türk or du su nu bu şe kil de oya la yıp Mu sul’u bir ol du bit ti ye ge tir mek ti. Ay rı ca ha li fe li ğin kal dı rıl ma sın dan do la yı Cum hu ri-yet çi le re kı zan Şeyh Sa it, ha li fe li ği ye ni den ge tir mek için is ya na kal kış tı. İs yan da TCF’nin de ro lü ol du ğu dü şü nül dü. İs yan 13 Şu bat ta Bin göl, Ela zığ, Di yar ba-kır yö re sin de baş la dı. Fet hi Bey Hü kü me ti ba şa rı sız gö rül dü ğü için is ti fa et ti. Ge rek çe, olay la rın önü nü ala ma ma sı dır. Ye ni ka bi ne yi İs met Pa şa kur du. Böl-ge ye as ke ri bir lik ler sevk edil di. Se fer ber lik ilan edil di ve Hı ya netiva ta ni ye Ka nu nu’ na ek ola rak Tak-ririsü kun ka nu nu çı ka rtıl dı. Bu ka nunu uygulamak için İs tik lal Mah ke me le ri ye ni den ça lış ma ya baş la dı.

So nuç:

★ Or du ayak lan ma yı bas tır dı ve TCF ka pa tıl dı.

★ Mu sul’a dü zen len me si dü şü nü len ha re ket tan vaz-ge çil di.

➥ La ik Cum hu ri yet dü ze ni ne kar şı ya pı lan bu ayak lan ma, ül ke or ta mı nın çok par ti li ya şa ma ha zır ol ma dı ğı nı gös ter di.

Mus ta fa Ke mal’e Su ikast Gi ri şi mi(16 Ha zi ran 1926)

Mus ta fa Ke mal’in mu ha lif le ri İz mir’de su ikast dü zen-le me yi dü şün müş ler, an cak so nuç ala ma mış lar dır. (16 Ha zi ran 1926) Su ikast pla nı nın ya pıl ma sın da ba zı es ki İt ti hat ve Te rak ki men sup la rı nın et ki li ol du-ğu an la şıl dı. Mus ta fa Ke mal, su ikas tın ken di sin den çok Cum hu ri ye te yö ne lik ol du ğu nu be lir te rek “Be nim na ciz vü cu dum el bet bir gün top rak ola cak tır. An cak Tür ki ye Cum hu ri ye ti son su za ka dar ya şa ya cak tır.” de miş tir. Su ikast çi ler kı sa sü re de ya ka la na rak İs tik-lal Mah ke me le ri’n de ce za la r al dı lar.

“Be nim Na çiz Vü cu dum…”İz mir Sui kas ti, yur dun her ye rin de bü yük bir üzün-

tü ve he ye can ya rat tı. İz mir li ler, Mus ta fa Ke mal’in

kal dı ğı Na im Pa las Ote li’nin önü ne yı ğıl dık la rın da,

dı şa rı ya çı kan Ga zi, şöy le ses len di:

“Be ni öl dü rür ler se, va tan daş la rı mın in ti ka mı mı

ala cak la rı na gü ve ni yo rum. Ben ölür sem bi le, soy-

lu ulu su mun be ra ber yü rü mek te ol du ğu muz yol-

dan ay rıl ma ya ca ğı na inan cım var dır. Bu ne den le

gö nül ra hat lı ğı için de yim. Düş man la rı mız is te-

dik le ri ka dar, dü şün dük le ri iğ renç ça re le re baş-

vur sun lar. On la rın son güç le riy le ya pa cak la rı

dav ra nış lar bi zim dev rim ate şi mi zi sön dür mez.

On la rın, ken di le ri ni za ra ra ve za man za man da

mil le ti üzün tü ye so kan akıl sız lık la rı na acı yo rum.

Cum hu ri yet Hü kü me ti’mi zin de mir pen çe si ve

İs tik lal Mah ke me si’nin ada le t eli du ru ma tam ola-

rak hâ kim bu lu nu yor. Sa yın hal ka, onun ada let li

ka rar la rı nı so ğuk kan lı lık la bek le me le ri ni tav si ye

ede rim.”

19 Ha zi ran’da ko nuy la il gi li ola rak Ana do lu Ajan-

sı’na ver di ği de meç te ise, ta ri he si lin me me ci si ne

ka zın mış ve ci ze si ni di le ge tir miş tir.

“Be nim Na çiz Vü cu dum Bir gün El bet Top rak Ola-

cak tır. Fa kat Tür ki ye Cum hu ri ye ti İle le bet Pa yi dar

Ola cak tır…”

178

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

➥ Mus ta fa Ke mal’e su ikast gi ri şi min de bu lu nul-

ma sı, de mok ra si ye ge çi le cek si ya si ol gun lu ğa

he nüz ula şıl ma dı ğı fik ri ni doğ ru la dı. Te rak ki per-

ver Fır ka ‘nın ka pa tıl ma sı nın ye rin de bir ka rar

ol du ğu or ta ya çık tı.

Ser best Cum hu ri yet Fır ka sı (12 Ağus tos 1930)

1925 ile 1930 yıl la rı ara sın da çok sa yı da in kı lap ger-

çek leş ti ren Mus ta fa Ke mal, ilk de ne me si ba şa rı sız

olan çok par ti li si ya si ya şa ma geç me ça lış ma la rı na

ye ni den baş la dı. Bu iş için de Pa ris Bü yü kel çi si Ali Fet-

hi (Ok yar) Be yi gö rev len dir di. Mus ta fa Ke mal’in is te ği

üze ri ne ye ni bir par ti ku rul du. Mus ta fa Ke mal, Ali Fet hi

Bey’e Cum hu ri ye ti ve in kı lap la rı eleş tir me me si şar tı ile

ılım lı bir mu ha le fet yap ma sı nı is te di. Par ti dev let çi lik

po li ti ka sı ye ri ne li be ral eko no mi yi sa vu nu yor du. Par ti-

nin ta nı tıl ma sı için dü zen le nen mi ting ler, bek le nen den

faz la il gi gör dü. Par ti ye za man la re jim kar şıt la rı nın top-

lan ma sı üze ri ne Fet hi Bey, ku ru cu su ol du ğu Ser best

Cum hu ri yet Fır ka sı’nı fes het ti (17 Ara lık 1930).

Me ne men Ola yı (23 Ara lık 1930)

Bir gu rup ar ka da şıy la ba şı boş bir ya şam sü ren Der viş

Meh met isim li ki şi, Me ne men’de şe ri at is te ği ile ayak-

la ndı. Ola ya mü da ha le et mek is te yen Ye dek Su bay

Ku bi lay’ ın is yan cı lar ta ra fın dan öl dü rül me si üze ri ne

TBMM ola ya el koy du. İs yan cı lar ve Me ne men’ in

yer li hal kın dan is ya na des tek ve ren ler ce za lan dı rıl dı.

➥ Bu olay Ser best Fır ka’nın ka pa tıl ma sı nın ne ka dar ye rin de bir olay ol du ğu nu or ta ya koy du.

➥ Ser best Fır ka’nın ka pa tıl ma sıy la, çok par ti li de mok ra si ye ge çiş te ikin ci de ne me de ba şa rı sız-lık la so nuç lan mış olu yor du.

De mok rat Par ti’nin Ku rul ma sı (1946-1960)

Ba şa rı sız iki de ne me den son ra ül ke 1945 yı lı na ka dar

mu ha le fet siz CHP’nin ida re sin de yö ne til miş tir. CHP

bu sü re için de yıp ran mış tır. Ad nan Men de res, Ce lal

Ba yar, Fu at Köp rü lü ve Re fik Ko ral tan CHP den is ti fa

ede rek De mok rat Par ti’yi kur du lar. 1946 se çim le ri ni

CHP ka zan dı.(Bu se çim le rin şa ibe li ol du ğu o gün den

bu gü ne tar tı şı lan bir ko nu dur. “Açık oy giz li sa yım”

yön te mi uy gu lan mış tır.) 14 Ma yıs 1950 se çim le rin de

ise gi zil oy açık sa yım yön te mi ile ezi ci bir ço ğun luk la

ik ti da ra ge len De mok rat Par ti, 27 ma yıs 1960 ta ri hi ne

ka dar hü kü met te kal dı.

HUKUKSAL ALANDA YAPILAN ‹NKILAPLAR

Os man lı Dev le ti ku rul du ğu gün den iti ba ren şeri ve

ör fi hu ku ku kul la nı yor du. Dev let bü yü yüp ge liş tik çe

ye ni ka nun lar yü rür lü ğe gi rmiş tir. Dev le tin ge ri le me

ve çö küş yıl la rın da adil uy gu la na ma yan hu kuk da tam

an la mı ya ile bir çö küş ya şı yor du. Tan zi mat Fermanı,

Is la hat Fer ma nı ve Meş ru ti yet ile ge ti ri len ye ni lik ler

du ru mu ka rış tır mak tan baş ka bir işe ya ra mı yor du.

Son dö nem ler de hu ku kun te me li ni “Me cel le” oluş tu-

ru yor du.

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

179

An cak;

★ Os man lı Dev le ti’n de hu kuk bir li ği nin ol ma ma sı.

★ Çağ daş Ba tı lı ha ya tın ih ti yaç la rı na ce vap ve re me-me si.

★ Ba tı me de ni ye ti ni ül ke ye ge tir mek için Ba tı hu ku-ku na yö nel me.

★ Dev le te la ik bir kim lik ka zan dır ma is te ği.

★ Ce za ve yar gı la ma usul le ri nin ye ter siz li ği.

vb. ko nu lar hu kuk ala nın da ye ni lik ler yap ma ih ti ya cı nı do ğu rmuş tur. Bu alan da ya pı lan in kı lap la rı şun lar dır.

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Şunlardır;

Me de ni Ka nu nun Ka bu lü (17 Şu bat 1926)

Me de ni Ka nun: Ki şi lik hak la rı nın ka za nıl ma sı, ev len-me - bo şan ma, mi ras vb. her tür lü iliş ki le ri dü zen le-mek te dir. Me de ni ka nun bu yö nüy le ha ya tı nın dü zen-le me sin de rol oy na mış tır. Me cel le bu hu sus ta ye ni ih ti yaç la ra ce vap ve re mi yor du. Ye ni bir ka nun ha zır-la ma sı da çok za man ala bi lir di. Bu nun için Ata türk’ün em ri ile bize en uygun ve en yeni olan İs viç re Me de ni ka nu nu ter cü me edi le rek yü rür lü ğe kon du.

Me de ni Ka nu nun Ge tir di ği Ye ni lik ler Şun lar dır.

★ Çok ka dın la ev li lik ya sak la na rak, tek ka dın la ev len me şar tı ge ti ril di.

★ Res mi ni kah zo run lu lu ğu kon du.

★ Mi ras bö lü şü münde ka dın ve er ke ğe eşit lik ge ti ril di.

★ Mah ke me ler ce ka dın - er kek şa hit li ği eşit sa yıl dı.

★ Bo şan ma du ru mun da ka dın ve ço cu ğun hak la rı gü ven ce al tı na alın dı.

★ Ka dın la ra mes lek seç me hür ri ye ti ge ti ril di.

★ Pat rik ha ne ve kon so los luk la rın mah ke me kur ma-la rı ya sak lan dı.

★ Pat rik ha ne nin din iş le rin den baş ka iş ler le il gi len-me si ya sak lan dı.

Hu kuk Ala nın da Ya pı lar Di ğer Ye ni lik ler Şun lar dır:

★ İtal ya’dan ce za ka nu nu alın dı. (1926)

★ İş viç re’den borç lar ka nu nu alın dı. (1928)

★ İs viç re’den hu kuk mah ke me le ri usu lü ka nu nu alın dı. (1927)

★ Al man ya’dan ticaret ka nu nu alın dı. (1928)

★ İs viç re’den ic ra ve if las ka nu nu alın dı. (1932)

★ İtalya’dan ceza kanunu alındı. (1928)

20 Ocak 1921 Ana ya sa sı

23 Ni san 1920’de açı lan TBMM yak la şık do kuz yıl-lık bir ça lış ma dan son ra ilk ana ya sa sı nı ha zır la dı. Uzun bir ça lış ma dö ne mi so nun da ti tiz lik le ha zır la nan ana ya sa I. İnö nü Za fe ri’n den son ra mec lis te tar tı-şıl mış ve ni ha yet 20 Ocak 1921 de ka bul edil miş tir. “Teş ki latıesa si ye Ka nu nu” adı ile ya yın la nan ilk ana ya sa 23 mad de ile bir ge çi ci bö lüm den olu şu yor-du. Kur tu luş sa va şı nın bü tün şid de ti ile de vam et ti ği bir dö nem de ha zır la nan ana ya sa kı sa ve öz ola rak dü zen len miş tir.

1921 Ana ya sa sı’nın Kap sa mı

★ Ege men lik ka yıt sız şart sız mil le tin dir.

★ Ya sa ma yü rüt me ve yar gı yet ki si mec li se ait tir.

★ TBMM yü rüt me yet ki si ni hü kü met ara cı lı ğı ile kul-la nı lır.

★ Tür ki ye Dev le ti TBMM ta ra fın dan yö ne ti lir ve hü kü me ti TBMM Hü kü me ti adı nı ta şır.

★ TBMM’nin baş ka nı ay nı za man da hü kü me tin de baş ka nı dır.

★ Şe ri at hü küm le ri ni uy gu la ma yet ki si mec li se ait tir.

★ Ve kil lik sü re si 2 yıl dır.

1921 Anayasasının Önemi

★ Ana ya sada kı sa za man da acil ka rar lar ala rak uy gu la mak için kuv vet ler bir li ği esa sı nı be nim sen-miş tir.

★ Mec lis Hü kü me ti sis te mi be nim sen miş tir.

★ Ola ğa nüs tü dö ne min ana ya sa sı ola rak kı sa ve öz dür.

★ Ana ya sa da en önem li de ği şik lik Cum hu ri ye tin ila-nı ile ger çek leş miş tir.

★ Ana ya sa la ik de ğil dir.

★ Ana ya sa ya gö re tüm kuv vet ve yet ki le rin kay na ğı halk tır.

★ Ana ya sa ya gö re mec lis tüm güç ve ku rum la rın üs tün de dir.

★ Mec lis hal kın tek tem sil ci si sı fa tıy la bü tün güç ve yet ki le ri ken din de top lan mış tır.

180

Türk İnkılabı

1924 Ana ya sa sı (20 Ni san 1924)

★ Ana ya sa la rın za man la ba zı de ği şik lik le re uğ ra-ma sı ola ğan bir du rum dur. An cak 20 Ocak 1921 ta rih li ana ya sa nın he nüz üçün cü yı lın da de ği şik li-ğe uğ ra ma sı ve ye ni bir ana ya sa nın ha zır lan ma sı üze rin de ki ge çen za man ba kı mın dan ol duk ça dik-kat çe ki ci dir. Bu nun la za man çok kı sa ol ma sı na rağ men bu sü re içer sin de ya şa nan hız lı de ği şim de ye ni bir ana ya sa yı zo run lu ha le ge tir miş tir.

★ İlk ana ya sa he nüz sı nır la rı da hi bel li ol ma yan, top rak la rı nın önem li bir bö lü mü iş gal al tın da bu lu-nan, ay nı top rak lar üze rin de baş ka bir dev le tin de var lı ğı nı kıs men ko ru du ğu (Os man lı Dev le ti) ye ni bir dev le tin ana ya sa sı dır. Oy sa 1924’le re ge lin-di ğin de Os man lı Dev le ti ta ma men yı kıl mış iş gal al tın da ki top rak lar kur ta rıl mış ve dev le tin sı nır la rı net leş miş tir. İlk ana ya sa Kur tu luş Sa va şı göz önü-ne alı na rak ha zır lan mış bir ana ya sa ol du ğu için, hız lı bir şe kil de in kı lap lar ya pa rak çağ daş Av ru-pa’yı ya ka la mak is te yen Tür ki ye Cum hu ri ye ti nin ih ti yaç la rı na ce vap ver mi yor du. Bu du rum kar şı-sın da ikin ci bir ana ya sa ha zır lan mış ve bu ana-ya sa 20 Ni san 1924’de TBMM ta ra fın dan ka bul edil miş tir.

1924 Ana ya sa sı’nın kap sa mı

★ Dev le tin şek li Cum hu ri yet tir.

★ Dev le tin di ni İs lam, di li Türk çe, baş ken ti An ka-ra’dır.

★ Ege men lik ka yıt sız şart sız mil le tin dir.

★ TBMM üye le ri 4 yıl da bir se çi lir seç me ya şı 18 se çil me ya şı 30’dur.

★ Cum hur baş ka nı mec lis içe ri sin den, 4 yıl için mec-lis ta ra fın dan se çi lir.

★ Ay nı ki şi üst üs te Cum hur baş ka nı se çi le bi lir.

★ Ya sa ma, yü rüt me yet ki si mec li se ait tir.

★ Yar gı hak kı nı mil let adı na ba ğım sız mah ke me ler kul la na cak tır.

★ Seç me ve se çil me hak kı sa de ce er kek le re ait tir.

★ Ül ke nin il le re, il çe le re ve bu cak la ra ay rıl ma sı na ka rar ve ril miş tir.

★ Ka bi ne sis te mi be nim se nmiş tir.

★ Ki şi hak ve öz gür lük le ri ne da ha ge niş yer ve ril miş. Her kes ka nun önün de eşit sa yıl mış tır.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Türk İnkılabı

181

1924 Ana ya sa sı’nda Ya pı lan De ği şik lik ler

★ 1928’de Dev le tin di ni İs lam’dır fık ra sı kal dı rıl dı.

★ 1934’de Ka dın hak la rı ana ya sa ya yan sı tıl dı.

★ 1937 de Ata türk il ke le ri ana ya sa ya gir di.

★ 1945 de Ana ya sa nın di li sa de leş ti ril di.

★ 1952 de Ana ya sa nın di li es ki şek li ne çev ril di.

TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN ‹NKILAPLAR

Şap ka ve Kı lık - Kı ya fet Ka nu nu (25 Ka sım 1925)

Ata türk hal ka ör nek ol mak için Kas ta mo nu ge zi sin-

de şap ka giy miş tir. Da ha son ra çı ka rı lan bir ka nun la

şap ka giy mek zo run lu ha le ge ti ril di. Pe çe, çar şaf gi bi

kı ya fet ler ya sak lan dı. Di ni kı ya fet le ri, yal nız Di ya net

iş le ri baş ka nı Rum Pat ri ği Er me ni Pat ri ği ve Ha ham-

ba şı her za man her yer de gi ye bi le cek ti.

➥ Ata türk’ ün, ka nun çık ma dan ön ce Kas ta mo nu ge zi si ne şap ka gi ye rek git me si, dev rim le ri te pe-den in me yap ma yıp hal kın ka tı lı mı nı da sağ la ma ça ba sı ola rak açık la na bi lir.

Tek ke ve Tür be le rin Ka pa tıl ma sı (30 Ka sım 1925)

Os man lı top lum ve eği tim ha ya tın da önem li bir ye re sa hip olan tek ke ve za vi ye ler za man la yoz laş mış çağ dı şı ku rum lar ha li ne gel miş ti. Top lum da ay rı lık un su-ru oluş tu ran bu ku rum la rın La ik Tür ki ye Cum hu ri ye ti ile bağ daş ma ola na ğı yok tu. Bu ne den le 30 Ka sım 1925’te çı ka rı lan bir ka nun la tek ke, za vi ye ve tür be ler ka pa tıl dı; Şeyh, der viş, mü rid, de de gi bi ün van lar da ya sak lan dı.

Ata türk “Tür ki ye Cum hu ri ye ti, Şeyh ler, der viş ler ve mü rid ler mem le ke ti ola maz. En doğ ru ta ri ka tı (yol) me de ni yet ta ri ka tı dır.” de miş tir.

Mi la di Tak vi min Ka bu lü (26 Ara lık 1925)

Os man lı Dev le ti’nde da ha ön ce le ri Hic ri ve Ru mi Tak-vim ler kul la nı yor du. Ba tı ile iliş ki le rin da ha iyi dü zen-le ne bil me si için Mi la di Tak vim ka bul edil miş tir. 1 Ocak 1926 dan iti ba ren kul la nıl ma ya baş lan mış tır.

Öl çü ve Tar tı la rın De ğiş ti ril me si (1 Ni san 1931)

Os man lı Dev le ti’nde uzun luk bi ri mi ola rak “ar şın”, “en da ze”, ağır lık bi ri mi ola rak ta “ok ka” kul la nı lı yor-du. Bu du rum Av ru pa Dev let le ri ile olan eko no mik iliş ki le ri miz de zor luk lar çı ka rı yor du. Çı kar ılan ka nun-la Av ru pa dev let le ri nin kul lan dı ğı met re – ki log ram ve bun la rın kü çük – bü yük öl çü bi rim le ri ka bul edil di.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

182

Türk İnkılabı

So ya dı Ka nu nu nun Ka bu lü (21 Ha zi ran 1934)

Os man lı Dev le ti’nde ki şi ler ai le, ba ba adı ya da

ün van la anı lı yor du. Hu ku ki bir kar ma şa ya ne den

olan bu du ru ma son ver me k a ma cıy la so ya dı ka nu nu

çı kar tıl dı. Böy le ce her ai le bir so yad al dı. Mec lis 24

Ka sım 1934’te Mus ta fa Ke mal Pa şa ya “Ata türk so ya-

dı nı ve rilmş tir.

➥ Bu ka nun la, ki şi lik hak la rı ko run muş ve bi rey sel bi lin cin ge liş me si ko nu sun da bir adım atıl mış tır. Halk çı lık il ke si ile iliş ki li dir.

Ka dın la ra Seç me ve Se çil me Hak kı nın Ve ril me si

★ Me de ni ka nu nun ka bu lü ile mes lek se çi min de kadınlar ser best lik,

★ 3 Ni san 1930 da be le di ye se çim le ri ne gir me hak kı,

★ 26 Ekim 1933 de köy muh tarı ve he ye ti se çim le ri-ne gir me hak kı,

★ 5 Ara lık 1934’te mil let ve ki li seç me ve se çil me hak kı ve ril di,

➥ Ka dın la ra seç me ve se çil me hak kı nı Av ru pa’da ilk kez Ata türk ver miş tir.

Haf ta Ta ti li Ayar la ma sı

Os man lı Dev le ti’nde Cu ma gü nü ya pı lan haf ta ta ti li Cum hu ri yet Dö ne mi’n de, Ba tı lı dev let le re da ha hız lı uyum sağ la ya bil mek için, pa zar gü nü ne alın mış tır (1935).

E⁄‹T‹M VE KÜLTÜRALANINDA YAPILAN ‹NKILAPLAR

Ku ru luş Dö ne mi’n den iti ba ren iyi bir gra fik çi zen Os man lı eği ti mi ve eği tim ku rum la rı son dö nem ler de de ği şen dün ya ya ayak uy du ra maz ol muş ve ne re dey-se tüm üni te le ri ile tam bir if las ya şı yor du. XVI. yüz yı lın son la rın da baş la yan bo zul ma lar ar ta rak de vam et miş-tir. Uzun yıl lar sü ren Bal kan Sa vaş la rı, I. Dün ya Sa va şı ve Kur tu luş Sa va şı bu ku rum la rı ta ma men ölü me mah-kum et miş ti. Ku ru lan ye ni Cum hu ri yet te her alan da ol du ğu gi bi eği tim ala nın da da ye ni leş me le re gi dil di.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

183

Tev hidited ri sat Ka nu nu (Öğ re ti min Bir leş ti ril me si) (3 Mart 1924)

★ Os man lı eği ti mi ne Tan zi mat ile bir lik te Av ru pa tar zın da eği tim ya pan mek tep ler ka tıl mış tı. Bir de tek nik eği tim ve ren mek tep ler var dı. Os man lı-nın son dö ne min de Mek tep li - Med re se li re ka be ti Os man lı eği tim sis te mi ni an lam sız bir re ka be tin içi ne it miş ti. Tüm eği tim ku rum la rı ay nı yö ne tim ça tı sı al tın da top lan dı.

★ Tev hidited ri sat Ka nu nu ’na bağ lı ola rak med re se-ler ka pa tıl dı.

Ay nı ka nun Tür ki ye’de ki ya ban cı okul la rı Türk Mil li eği-ti mi ne bağ la mış, 2 Mart 1926 çı ka rı lan “Maa rif Teş ki lat Ka nu nu” ile Tev hidited ri sat ka nu nu ta mam lan mış tır.

★ Eği ti mi de bir lik sağ la na rak ko lay laş tı rıl dı ve yay-gın laş tı rıl dı. La ik ve çağ daş eği tim amaç lan dı.

Harf İn kı la bı (1 Ka sım 1928)

★ Ba tı ile da ha ça buk en teg re ol mak ve çağ daş bir ya zı ya ka vuş mak ama cıy la, Arap al fa be si kal dı rı-la rak ye ri ne La tin harf le ri ka bul edil miş tir. Oku ma yaz ma ora nı ül ke ça pın da bir an da sı fır la nın ca Mil-let Mek tep le ri açı la rak ge ce ve gün düz okul la rın da hal ka oku ma yaz ma öğ re til me ye ça lı şıl mış tır.

★ La tin harf le ri nin ka bu lü ile oku ma yaz ma ko lay laş tı.

★ Ba tı lı laş ma ala nın da önem li bir adım atıl dı.

★ Av ru pa ile bil gi ve kül tür ak ta rı mı ko lay laş tı.

Türk Ta rih Ku ru mu nun Ku rul ma sı (15 Ni san 1931)

★ Türk mil le ti nin dün ya mil let le ri ara sın da ki seç kin ye ri ni bü tün dün ya ya gös ter mek ve Av ru pa lı la rın Türk ta ri hi hak kın da ki ya nıl gı la rı nı dü zelt mek üze-re araş tır ma ku ru mu ni te li ğin de açıl dı. Bir ta kım ha ta la ra dü şül se de önem li ça lış ma la ra im za atıl-mış tır. Ku rum ken di için de Türk ta ri hi ni araş tır ma ku ru lu oluş tur muş tur.

★ Os man lı Dev le ti ön ce si Türk Ta ri hi ve Ana do lu ta ri hi nin araş tı rıl ma sı sağ lan dı.

Türk Dil Ku ru mu ’nun Ku rul ma sı(12 Tem muz 1932)

Os man lı dö ne min de Türk di li Arap ça ve Fars ça’nın et ki sin de kal mış tı. Türk dil ku ru mu ku ru lur ken

★ Türk di li ni ya ban cı dil le rin et ki sin den kur tar mak.

★ Türk di li nin kö ke ni ni araş tır mak.

★ Türk çe yi zen gin leş tir mek ve bi lim di li ha li ne ge tir-mek amaç lan mış tır.

Bu ko nu lar da bir çok ça lış ma ya pan ku rum, da ha son-ra ki dö nem ler de ça lış ma hı zı nı kay bet miş tir.

➥ Türk Ta rih Ku ru mu ve Türk Dil Ku ru mu mil li yet-çi lik ilkesiyle il gi li ça lış ma lar dır.

EKONOM‹KALANDA YAPILAN ‹NKILAPLAR

Cum hu ri ye tin İlk Yıl la rın da

★ El de ki kay nak lar sa vaş lar da eri yip git miş ti, ül ke ser ma ye den mah rum du.

★ İn san kay na ğı ku ru muş, var olan nü fu sun büyük bölümü oku ma yaz ma bil mi yor du.

★ Ül ke de sa na yi ku ru luş la rı yok de ne cek ka dar az dı; var olan lar da ya ban cı la rın elin de idi.

★ Ta rım il kel yön tem ler le ya pı lı yor du. Güb re le me, su la ma, ilaç la ma, to hum ıs la hı tek nik le ri yok tu.

★ Ban ka cı lık, dış ti ca ret, de mir yol la rı ya ban cı la rın elin de idi.

★ Ka pi tü las yon lar kal dı rıl mış an cak, öden me si ge re-ken bü yük mik tar da dış borç var dı.

TBMM, 1 Mart 1922 de ba zı eko no mik ön lem ler ala-rak ye ni Türk dev le ti nin eko no mik he def le ri ni be lir le-me ye ça lış mış tır.

Bun lar:

★ Dev le tin ge lir le ri ile gi der le ri ara sın da den ge ku ru-la cak.

★ Ka mu yu il gi len di ren iş let me ler sa tın alı na rak mil li-leş ti ri le cek.

★ Ta rım ve sa na yi mo der ni ze edi le cek.

★ Ma den le rin iş le til me si ni üs le ne cek özel te şeb büs ko ru na cak tır.

İz mir İk ti sat Kong re si (18 Şu bat 1923)

Mus ta fa Ke mal si ya si za fer le rin an cak ik ti sa di ba şa-rı lar la des tek le nir se ayak ta ka la bi le ce ği ni bi li yor du. Eko no mik kal kın ma için or tak amaç lar be lir le mek ve bu amaç la rı ger çek leş ti re cek yön tem le ri araş tır mak ama cıy la İz mir’de bir ik ti sat kong re si nin top lan ma sı ka rar laş tı rıl dı.

184

Türk İnkılabı

Alı nan ka rar lar:

★ Ham mad de le ri yurt için de bu lu nan sa na yi dal la rı ku rul ma lı dır.

★ Kü çük iş let me le rden hız la bü yük iş let me le re ve fab ri ka la ra ge çil me li dir.

★ Ya ban cı la rın kur du ğu te kel ler den ka çı nıl ma lı dır.

★ Sa na yi özen di ril me li ve mil li ban ka la r ku rul ma lı dır.

★ Özel sek tö re kre di sağ lan ma lı dır.

★ Dev let ya vaş ya vaş eko no mik gö rev le ri de olan or gan ha li ne gel me li özel te şeb büs ta ra fın dan ger-çek leş ti ri le me yen gi ri şim ler dev let çe ele alın ma lı dır.

➥ Kong re de alı nan en önem li ka rar eko no mik ba ğım sız lı ğı sağ la mak ol muş tur. (Mi sakıik ti sa di) Bu yö nüy le Lo zan Gö rüş me le ri ne me saj ni te li ğin-de olup hız lan dır ma ama cı da ta şı mak ta dır. İz mir İk ti sat Kong re si ile Türk ta ri hin de ilk kez plan lı eko no mi ye ge çiş he def len miş tir.

Ta rı mı Ge liş tir mek Ama cıy la Alı nan Ka rar lar

★ Aşar ver gi si kal dı rıl mış tır (17 Şu bat 1925). Böy le-

ce köy lü nün du ru mu iyi leş tir ilmek is ten miş tir.

★ Çift çi ye kre di sağ la mak ama cı ile Zi ra at Ban ka-

sı’nın im kan la rı art tı rıl mış tır.

★ Ta rım Kre di Ko ope ra tif le ri ku rul muş tur.

★ Ta rım da ma ki ne leş me ye ge çil miş, trak tör kul la nıl-

ma sı teş vik edil miş tir.

★ To hum ıs lah is tas yon la rı ve nu mu ne çift lik le ri

ku rul muş tur.

★ Top rak sız köy lü yü top rak lan dır mak için 1926

yı lın da top rak re for mu ya pıl mış tır, an cak bek le ni-

len ba şa rı sağ la na ma mış tır.

Ti ca re ti Ge liş tir mek İçin Alı nan Ön lem ler

★ Ka pi tü las yon lar da ha cum hu ri yet ön ce sin de kal dı-

rıl mış tı.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

185

★ Mil li ti ca re ti des tek le mek için ve es na fa kre di ver-

mek için İş Ban ka sı ku rul du. (9 Ey lül 1924)

★ Ya ban cı iş let me ler sa tın alı na rak mil li leş ti ril di.

★ Ka bo taj ka nu nu çı ka rı la rak (1926) Türk ka ra su la-

rın da ki ti ca ret hak kı Türk le re ve ril di.

Sa na yi ve Ma den ci li ği Ge liş tir mek İçinAlı nan Ön lem ler

★ Teş vikisa na yi Ka nu nu çı ka rıl mış tır (1927).

Bu ka nun la özel sek tö rün sa na yi ya tı rım la rı na des tek sağ la na rak, sa na yi nin ge liş ti ril me si amaç lan-mış tır. An cak özel te şeb bü sün yer li ser ma ye si ye ter li ol ma dı ğın dan ba şa rı lı olu na ma mış tır.

★ Yük sek güm rük uy gu la ma sı ge ti ri le rek yer li sa na-yi ko run muş tur (1929).

★ Ma den re zerv le ri mi zin tes pit ve iş le til me si için Ma den Tek nik Ara ma Ens ti tü sü ku rul du (1935).

★ Ma den ve Elekt rik iş le ri ni yü rüt mek için Eti bank ku rul du. (1935)

★ Ka ra bük de mir–çe lik iş let me si açıl dı (1939).

★ 1929 Dün ya eko no mik bu na lı mı nın Tür ki ye’ yi de et ki le me si üze ri ne 1934 de plan lı eko no miy le ge çil di. I. Beş Yıl lık Kal kın ma Pla nı (1934 – 1939) uy gu lan dı.

1939 da çı kar tı lan II. Beş yıl lık Kal kın ma Pla nı 2. Dün-ya Sa va şı’nın ola ğa nüs tü ko şul la rı ne de niy le uy gu la-ma ya ko nu la ma dı.

BAYINDIRLIKALANINDAK‹ YAPILAN ‹NKILAPLAR

★ 1924’de bir kanun çıkarılarak demiryolu yapımına başlandı.

• Ankara - Kayseri - Sivas - Erzurum

• Sivas - Samsun - Çarşamba

• Zonguldak - Ankara

• Sivas - Malatya - Fevzipaşa

• Balıkesir - Kütahya

• Diyarbakır - Malatya

➥ Ata türk Dö ne mi ya pı lan de mir yo lu Os man lı Dev le ti Dö ne mi ya pı la nın iki ka tı ka dar dır.

★ Karayolu yapımı hızlandı 1920’den 1948’e kadar 45 bin km yol yapıldı.

★ 1937’de Denizbank kurularak Denizcilik geliştirilmeye çalışıldı.

★ Çok sayıda kamu binaları yapıldı.

★ Şehirlerin imarı için yurt dışından mimarlar getiril-di.

SA⁄LIK ALANINDAK‹ YAPILAN ‹NKILAPLAR

★ İlk TBMM’de Sıh hat ve İç ti maimu ave net Ve ki li hü kü met te yer al dı. (Sağ lık ve Sos yal Da ya nış ma Ba ka nı)

★ 1923’de sağ lık hiz met le ri ül ke ge ne li ne ya yıl ma ya ça lı şıl dı.

★ 1924’de “Nu mu ne Has ta ne le ri, An ka ra, Er zu rum, Trab zon, Di yar ba kır ve Si vas’ta” ör nek has ta ne ler açıl dı.

★ 1930’da Umu mi Hıf zıs sıh ha Ka nu nu çı ka rıl dı.

★ Hıf zıs sıh ha Ka nu nu ile ko le ra, ve ba, ti fo, ti füs, ze hir len me, çi çek, dif te ri, kı zıl vs. bil di ril me mec-bu ri ye ti ge ti ril di. Bu has ta lık lar pa ra sız te da vi edil-me ye baş lan dı.

➥ Sa vaş do la yı sıy la ök süz ço cuk lar için “Hi ma-yeiet fal” ku rum la rı ku rul du.

Re fik Say dam8 Ey lül 1881 gü nü İs tan bul’un Fa tih il çe sin de, Çır-

çır Ma hal le si’nde dün ya ya gel di. Ma hal le mek te bi-

nin ar dın dan Fa tih As ke ri Rüş ti ye si’ne (1892) ve

İs tan bul Ku le li As ke ri İda di si’ne (1896) gir di.

As ke ri Tıb bi ye yi Dok tor Yüz ba şı ola rak 22 Ekim

1905 gü nü bi ti ren Re fik Bey, üç yıl Gül ha ne As ke rî

Tıp Aka de mi si’nde Em bri yo lo ji ve His to lo ji bö lüm-

le rin de ça lış tı. 1910 yı lın da eği tim için yurt dı şı na

git ti. Al man ya’da Ber lin as ke ri tıp aka de mi sin de

Bran den burg, Dan zig, Span do u ve Scha ri te’te eği-

tim gör dü. Bal kan Sa va şı’nın çı ka ca ğı bel li olun ca

İs tan bul’a dön dü (1912).

186

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

SANAT VE GÜZEL SANATLARALANINDAK‹ ‹NKILAPLAR

Atatürk’e göre; “Sanat güzelliğin ifadesidir. Bu ifade sözle olursa şiir, nağme ile olursa musiki, resim ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltıraşlık, bina ile olursa mimarlık olur.”

Millet hayatında sanatın değerini takdir eden Atatürk; “Bir millet sanattan ve sanatkardan mahrumsa tam bir hayata malik olamaz.” “Bir millet sanata ehem-miyet vermedikçe büyük bir felakete mahkumdur” diyerek sanatın önemini, millet hayatındaki rolünü açıklamıştır.

Atatürk, millet hayatında sanatın yerini ve değerini belirtmekle beraber, onun korunmasını ve gelişmesini de sağlamıştır. Atatürk, her şeyden önce, sanatçılara sanatçı ruhuyla elini uzatmıştır: “Sanatkar, toplumda uzun uğraş ve çabalardan sonra alnında ışığı ilk his-seden insandır.”

Güzel sanatlar alanında Cumhuriyet döneminin ilk 15 yılında devrim sayılabilecek çalışmalar yapılmıştır. “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür” diyen Atatürk, güzel sanatlar alanındaki çalışmaları bizzat yönlendirmiş, başarılı sanatçıları ödüllendirmiştir.

Çok sesli Batı müziğinin ülkemizde yaygınlaştırılması temel ilke olarak benimsenirken, geleneksel Türk Müziği türlerinin derleme, araştırma ve geliştirilmesine önem verildi. 1924 yılı Eylülünde Ankara’da Musiki Muallim Mektebi (Müzik Öğretmen Okulu) açıldı. 1936 yılında Ankara Devlet Konservatuarı’nın açılmasıyla bu okul Gazi Eğitim Enstitüsü müzik bö-lümüne dönüştürüldü. Ankara Devlet Konservatuarı, Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu müzik, tiyatro, opera, bale sanatçılarını yetiştirmeye başladı. “Türk Beşleri” olarak tanınan sanatçılar ilk sonat, senfoni, kon-çerto ve operalarını yazdılar. 1934 yılında ilk Türk operası olan Ahmet Adnan Saygun’un Öz Soy ve Taşbebek operaları, Ankara Halkevi’nde temsil edil-di. Darülelhan’ın (İstanbul Belediye Konservatuarı) öğretim programı yeniden düzenlendi. Türk müziği derslerinin yanında Batı müziği derslerine de yer verildi.

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın temeli olan İstanbul’daki Muzıkaihümayun Mart 1924’te Ankara’ya getirildi. Riyaseti cumhur Musiki Heyeti adını aldı. 1933’te bando bölümü orkestradan ayrıldı. Orkestranın şefliğini 1935 yılına kadar Zeki Üngör ve Ahmet Adnan Saygun yaptı. 1935’te Alman Ernst Praetorius şefliğe getirildi. Bu şefin yönetiminde orkestra büyük gelişme gösterdi.

Cumhuriyet ilan edildiğinde İstanbul’da Darül Bedayi ve bazı özel tiyatrolar faaliyet halindeydi. Dar ül Bedayi, 1931’de İstanbul Belediyesi’ne bağlandı. 1934’te ise adı “İstanbul Şehir Tiyatroları” oldu. Tiyatro ve operetleriyle büyük ilgi çekiyordu. Tiyatro sanatının yurda yayılmasında Halkevlerinin büyük hizmetleri görüldü. Ankara Halkevi sahnesinde Akın (1932), Çoban (1932), Mavi Yıldırım (1932) oyunlarının ilk temsillerinde Atatürk de hazır bulundu. Ankara Devlet Konservatuarı Tatbikat Sahnesi’nde gerçek anlamda ilk oyunların temsilinden sonra Ankara’da Devlet Tiyatrolarının kuruluşuna giden yol açıldı.

Atatürk Dönemi Türkiye’sinde plastik sanatlar-da da büyük gelişme gözlendi. 1924’ten itibaren Sanayiinefise Mektebialisi mezunları Avrupa’ya gön-derildi. Cevat Dereli, Mahmut Cuda, Refik Epikman, Muhittin Sebati, Şeref Akdik ve Ali Karsan ilk gön-derilen sanatçılardandı. Sanayiinefise Mektebialisi 1928’de Güzel Sanatlar Akademisi adını aldı. 1932-1933 öğretim yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümü açıldı. Atatürk, anıt ve heykel yapımına önem vererek, Cumhuriyetin heykeltıraş kuşağının yetiştirilmesini destekledi.

1924 yılından itibaren resim ve heykel sergile-ri açılmaya başladı. Halkevleri Resim ve Heykel Sergileri (1936-1938), Ankara Halkevleri Birleşik Resim Heykel Sergileri (1937-1938) önemli sergiler-dir. Atatürk tarafından 20 Eylül 1937’de açılan Resim ve Heykel Müzesi bu alandaki çalışmalara verilen önemin son halkasıdır.

Sinema da Cumhuriyet Dönemi’nde büyük gelişme göstermiştir. Muhsin Ertuğrul tiyatroda olduğu gibi sinema sanatının gelişmesinde de görev almıştır. Sinema salonlarının sayısı artmış, uzun metrajlı ve konulu filmler çekilmiştir.

Türk İnkılabı

187

1. Cumhuriyet’in ilânı öncesinde 13 Ekim 1923’te ...................................... başkent kabul edilmiştir.

2.

3. Cum hu ri yet’in ilanı ile ilk cum hur baş kanı............................ ilk baş ba kan ........................... ve ilk mec lis baş kanı ...................................... ’dır.

4.

5. ...................................... vergisinin kaldırılması ileköylünün üzerindeki ağır bir yük kaldırılmıştır.

6.

7. Son Osmanlı halifesi ......................................Efendi’dir.

8.

9. ...................................... Ka nu nun ka bu lü ile sos-yal alan da ki uy gu la ma lar da bir lik sağ lanmıştır.

10.



188

Türk İnkılabı

1. I. TBMM’nin yaptığı en önemli inkılap saltanatınsaldırılmasıdır.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. Halifelik makamı 1 Kasım 1922’de saltanatla bir-likte kaldırılmıştır.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. İlk çok partili hayata geçiş, Şeyh Sait İsyani ilesonuçsuz kalmıştır.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Med re se le rin ka patılmasıyla la ik eği ti me ge çil-mek is ten miş tir.


Neden ? ………………………………………….

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


Türk İnkılabı

189

1. Mo nar şi, Oli gar şi ve De mok ra si kav ram la rı nıaçık la yı nız.

2.

3. Mi sakıik ti sâ di ne de mek tir? Alı nan ka rar lar ne ler-dir? Ya zı nız.

4.

5. Son ha li fe Ab dul me cit Efen di hak kın da araş tır maya pı nız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


190

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

6.

7. Cum hu ri yet Halk Fır ka sı ve De mok rat Par ti’nineko no mi ve sos yal alan lar da ki söy lem fark la rıne ler dir? Araş tı rı nız.

8.

9. Ka bo taj Ka nu nu ne de mek tir? Araş tı rı nız.

10.

Türk İnkılabı

191

1. Cum hu ri ye tin ilk dö nem le ri ile il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi sin de, I.de ve ri le nin II.ye or tam ha zır la dı ğı sa vu nu la maz?

I II –––––––––––––– ––––––––––––––––– A) Ha li fe li ğin Üm met çi li ğe bağ lanan kal dı rıl ma sı ümi din so na er me si

B) Cum hu ri ye tin ila nı Ulus ege men li ği nin pe kiş me si

C) Si ya si par ti le rin De mok ra tik leş me ku rul ma sı sü re ci nin baş la ma sı

D) Ana ya sa la rın Si ya si oto ri te nin ha zır lan ma sı za yıf la ma sı

E) Hü kü met sı kın tı sı - Mec lis Hü kü me ti siste- nın ya şan ma sı min den vaz geçil me si

2. • Mil let mek tep le ri nin açıl ma sı

• Ye ni Türk harf le ri nin ka bul edil me si

Yu ka rı da ya pı lan ye ni lik ler da ha çok aşa ğı da-ki ler den han gi si ne yö ne lik tir?

A) Eğitimdeki gelişmeyi sağlamak

B) Dil de sa de leş tir me yi ger çek leş tir mek

C) Kül tür bir li ği ni sağ la mak

D) Ül ke de ki de mok ra si yi ge liş tir mek

E) Top lum sal bü tün lü ğü ko ru mak

3. Ata türk “Her ge liş me nin ve kur tu lu şun te me li hür-ri yet tir” de miş tir.

Bu na gö re,

I. ha li fe li ğin kal dı rıl ma sı,

II. cum hu ri ye tin ila nı,

II I. sal ta na tın kal dı rıl ma sı

ge liş me le rin den han gi le ri bu söz ile il gi li dir?


D) I ve III E) I,II ve II I

4. Cum hu ri ye tin ilk yıl la rın da ku ru lan si ya si par-ti le rin,

I. si ya si re jim ve ide olo ji,

II. la ik yö ne tim,

II I. eko no mik dü zen

ko nu la rın dan han gi le rin de ki uyuş maz lık la rı ül ke bü tün lü ğü nü teh li ke ye sok muş tur?



5. Türk İn kı la bı nın ba zı özel lik le ri şun lar dır:

I. Ha zır la yan ve uy gu la yan lar ay nı ki şi ler dir.

II. Fik ri ve ide olo jik ha zır lık saf ha sı yok tur.

II I. Türk milletini Ba tı kül tü rü ne yak laş tır mış tır.

IV. Di ğer tut sak mil let le re ör nek ol muş tur.

Bu özel lik ler den han gi le ri Türk İn kı la bı ’nın ani bir ha re ket ol du ğu nun ka nı tı ola rak gös te ri le-bi lir?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV

D) I, II ve III E) II, III ve IV

6. Aşa ğı da ki ler den han gi si Tür ki ye’nin la ik leş-me sü re ci ni hız lan dır dı ğı söy le ne mez?

A) Me de ni Ka nun’un ka bul edil me si

B) Ha li fe li ğin kal dı rıl ma sı

C) Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi

D) Med re se le rin ka pa tıl ma sı

E) Halifeliğin kaldırılması

TÜRK İNKILABI TEST 1

Türk İnkılabı

193

1. “Mem le ke ti mi zi çağ daş laş tır mak is ti yo ruz. Bü tün ça ba mız Tür ki ye’de çağ daş ve Ba tı lı bir millet mey da na ge tir mek tir. Me de ni ye te git mek ar zu edip de Ba tı ya yö nel me miş mil let han gi si dir?”

Ata türk’ün bu söz le ri Türk İn kı la bı’nın aşa ğı-da ki özel lik le rin den han gi si ile açık la na bi lir?

A) Ulu sal ege men li ği be nim se me si

B) Ani bir ha re ket ol ma sı

C) Halk ha re ke ti ol ma sı

D) Ye ni bir kül tür çev re si ne gi ril me si

E) Ha zır la yan ve uy gu la yan la rın ay nı ki şi ler ol ma sı

2. Ye ni Türk Dev le ti’nin La ik lik il ke si ni uy gu la ma ya baş la ma sı ile bir lik te Türk top lu mun da din ve vic-dan hür ri ye ti oluş muş tur.

Bu na gö re La ik lik il ke si nin uy gu lan ma sıy la bir lik te aşa ğı da ki ler den han gi si nin ol du ğu söy le ne mez?

A) Mez hep kav ga la rı nın so na er me si

B) Eği ti min akıl ve bi li me da yan ma sı

C) Her ke sin öz gür ce dü şün ce si ni ifa de ede bil-me si

D) Her ke se seç me ve se çil me hak kı nın ve ril me si

E) Yö ne tim de din ve dev let iş le ri nin ay rıl ma sı

3. Ye ni Türk Dev le ti’n de mey da na ge len in kı lap-lar dan han gi sin de I.de ve ri le nin II.ye or tam ha zır la dı ğı söy le ne mez?

I II ———————–– ———————–– A) Med re se le rin Laik eğitime geçilmesi ka pa tıl ma sı

B) Ka bo taj Ka nu - Dış borçlar nu’nun çı ka rıl ma sı idaresinin kurulması

C) Halk mek tep le ri nin Top lu mun eği tim sevi- açıl ma sı ye si nin yük selmesi

D) Aşar ver gi si nin Halk çı lık il ke si nin kal dı rıl ma sı uy gu lan ma sı

E) Eği tim ya tı rım la rı - Halkın eğitim seviyesi- nın ya pıl ma sı nin yükselmesi

4. Sa na yi leş me eko no mik kal kın ma nın baş lı ca un su ru dur. An cak ye ni ku ru lan Türk Dev le ti’n de sa na yi adı na hiç bir önem li ku ru luş yok tu. Dev let ve hal kın da bü yük bir sa na yi ham le si ya pa cak gü cü yok tu.

Bu na gö re,

I. Özel sek tör eko no mi ye ka zan dı rıl mış tır.

II. Türk Dev le ti’ nin ilk dö nem le rin de eko no mik kal kın ma gü cü yok tur.

II I. Os man lı dan ka lan sa na yi ku ru luş la rı güç len-di ril miş tir.


A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve II I

5. Cum hu ri yet Dö ne mi’n de ya pı lan bazı inkılaplar şunlardır;

I. Türk Ta rih Ku ru mu ku rul muş tur.

II. Ka bo taj Ka nu nu çı ka rıl mış.

II I. Türk Dil Ku ru mu ku rul muş.

Bu in kı lap la ra ba kıl dı ğın da aşa ğı da ki il ke ler-den han gi si nin uy gu la ma ya ko nul du ğu söy le-ne bi lir?

A) La ik lik B) Dev let çi lik C) İn kı lap çı lık

D) Halk çı lık E) Mil li yet çi lik

6. I. Çok par ti li ha ya ta ge çil me si

II. Me de ni Ka nu n’un ka bul edil me si

II I. Ka dın la ra seç me ve se çil me hak kı nın ve ril-me si

Yu ka rı da ki ler den han gi le ri Atatürk Dönemi’nde si ya sal ya şa mı dü zen le me ve ka dın la rın yö ne ti me ka tıl ma sı için ya pı lan ye ni lik ler dir?


D) I ve III E) II ve II I


Türk İnkılabı

195

1. Me de ni Ka nun’un ka bü lün den son ra Tür ki ye’de ya şa yan gay ri müs lim ler de bu ka nun dan ya rar-lan mak is te miş ler dir. Bu ne den le ya pı lan dü zen-le me ler le gay ri müs lim ce ma at le ri nin li der le ri nin yar gı la ma yet ki le ri ne ke sin ola rak son ve ril miş ve gay ri müs lim le rin de Me de ni Ka nun’dan ya rar lan-ma la rı sağ lan mış tır.

Bu na gö re aşa ğı da ki ler den han gi si Me de ni Ka nun’un Tür ki ye Cum hu ri ye ti açı sın dan sağ-la dı ğı fay da dır?

A) Din ve vic dan öz gür lü ğü nün sağ lan ma sı

B) Gay ri müs lim le rin din sel tö ren le ri nin ya sak lan-ma sı

C) Pat rik ha ne nin di ni yet ki le ri ni sı nır lan dır ma sı

D) Hu kuk bir li ği ni sağ la ma sı

E) Ana ya sa yı la ik leş tir me si

2. Eko no mik yön den güç lü dev let ler hem iç hem de dış si ya set te söz sa hi bi dev let ler dir.

Bu na gö re ye ni Türk Dev le ti’nin,

I. mil li ge lir se vi ye si ni yük selt me ye ça lış ma sı

II. her tür lü eko no mik hiz me ti va tan da şa gö tür-me si

II I. İz mir İk ti sat Kon gre si’ni top la ma sı

du rum la rın dan han gi le ri bu yar gı yı des tek ler ni te lik te dir?


D) I ve II I E) I, II ve II I

3. Cum hu ri ye tin ilk yıl la rın da si ya si par ti ler den ba zı la rı nın di ni içe rik li is yan lar ön ce si ve son-ra sı ka pa tıl ma sı aşa ğı da ki ler den han gi si ile açık la na maz?

A) Hal kın yö ne ti me ka tıl ma sı

B) La ik li ğin tam ola rak an la şıl mama sı

C) Çok par ti li ha ya ta ge çi le me me si

D) Din si ya set iliş ki si nin var ol ma sı

E) De mok ra si nin he nüz yer leş me me si

4. Aşa ğı da ki ler den han gi si Ye ni Türk Dev le-ti’nin ulus larara sı ti ca ri iliş ki le ri ni ge liş tir me-ye yö ne lik ya pı lan in kı lap lar dan bi ri si dir?

A) Me de ni Ka nun’un ka bul edil me si

B) Ye ni öl çü bi rim le ri nin ka bul edil me si

C) Aşar ver gi si nin kal dı rıl ma sı

D) So ya dı Ka nu nu’nun çı ka rıl ma sı

E) La tin harf le ri nin ka bul edil me si

5. I. Aşar ver gi si nin kal dı rıl ma sı

II. Ziraat Bankası’nın kurulması

II I. Ya ban cı şir ket ler de ki iş let me le rin sa tın alın-ma sı

Yu ka rı da ki uy gu la ma lar dan han gi le riy le ya ban cı ser ma ye nin üs tün lü ğü ne son ve ril-mek is ten di ği söy le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve II I E) I, II ve II I

6. Türk eği tim po li ti ka sı hem ulus çu hem de çağ-daş tır.

Bu na gö re aşa ğı da ki ler den han gi si bu po li ti-ka çer çe ve sin de ya pı lan bir ge liş me de ğil dir?

A) Türk Dil Ku ru mu’nun ku rul ma sı

B) Yeni ölçü birimlerinin kabul edilmesi

C) Med re se le rin ka pa tıl ma sı

D) Üni ver si te lerin ku rul ma sı

E) La tin harf le ri nin ka bul edil me si


Türk İnkılabı

197

1. Ata türk dö ne min de Tür ki ye’de ta rım, ti ca ret en düst ri ve ba yın dır lık iş le ri nin bir bü tün ola-rak ele alın ma sı nın ne de ni aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Bu alan da ki ge liş me le rin bir bi ri ne bağ lı ol ma sıB) Halk tan alı nan ağır ver gi le ri ni kal dı rıl mak

is ten me siC) Dış kay nak lar dan kre di al ma nın ko lay laş mış

ol ma sıD) Halk çı lık il ke si nin yay gın ola rak uy gu la ma ya

kon ma sıE) Tür ki ye’nin bir ta rım ül ke si ha li ne ge ti ril mek

is ten me si

(1986 – ÖSS)

2. Ata türk’ün Cum hu ri ye ti Türk genç li ği ne ema-net et me si nin te mel ama cı ne dir?

A) Genç le ri si ya sal ha ya ta kat makB) Ye ni leş me yi sü rek li kıl makC) Yurt sa vun ma sı nı genç le re bı rak makD) Eko no mik ge liş me de genç le re yet ki ver mekE) Türk genç li ği ni ko ru mak

(1986 – ÖSS)

3. Aşa ğı da ki ler den han gi si Cum hu ri yet’in, ku rul ma sın dan çok ge liş ti ril me si ama cı na hiz met et miş tir?

A) Dü zen li or du nun ku rul ma sıB) Sal ta na tın kal dı rıl ma sıC) La ik dev let an la yı şıD) Kur tu luş Sa va şıE) Lo zan Ba rış Ant laş ma sı

(1987 – ÖSS)

4. Ulus la ra ra sı eko no mik iliş ki ler de; aşa ğı da-ki in kı lap lar dan han gi si Tür ki ye’ye önem li ko lay lık lar sağ la mış tır?

A) Ka dın la ra si ya sal hak lar ta nın ma sıB) So ya dı Ka nu nu’nun ka bul edil me siC) Öl çü bi rim le ri nin de ğiş ti ril me siD) Me de ni kı ya fet le rin ka bul edil me siE) Tek ke za vi ye ve tür be le rin ka pa tıl ma sı

(1987 – ÖSS)

5. Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nda Da rül fü nun’un ku rul-ma sı na ve fe sin dı şa rı dan alın ma sı na kar şı çı kan zih ni yet, Cum hu ri ye ti mi zin ilk yıl la rın da Da rül fü nun’un ve fe sin kal dı rıl ma sı na da kar şı çık mış tır.

Bu zih ni yet te ki ki şi le rin aşa ğı da ki ler den han-gi si ne kar şı ol duk la rı söy le ne bi lir?

A) Dev let yö ne ti mi neB) Ye ni ge liş me le reC) Her tür lü eği ti meD) Sı nır la rın ge niş le til me si neE) Ge le nek le rin ko run ma sı na

(1987 – ÖSS)

6. Tür ki ye’de, “sal ta nat” ve “ulu sal dev let” ta raf-la rı ara sın da ki tar tış ma nın en yo ğun ol du ğu dö nem han gi yıl la rı kap sar?

A) 1908–1912 B) 1915–1918C) 1920–1923 D) 1923–1925 E) 1925–1928

(1983 – ÖSS)

7. Ata türk il ke ve ink lap la rın da aşa ğı da ki dü şün ce ler den han gi si nin ye ri yok tur?

A) Dev le tin ba ğım sız lı ğı nı ko ru maB) Yö ne tim de mil let ege men li ği ni sür dür meC) Türk kül tü rü nü çağ daş uy gar lık dü ze yi ne

çı kar maD) Kal kın ma da ak lın, bi li min reh ber li ği ni esas

al maE) Ama ca ulaş mak için her yo lu de ne me

(1988 – ÖSS)

8. Tür ki ye’de Şeyh Sa it Ayak lan ma sı ve Me ne-men Ola yı aşa ğı da ki ler den han gi si nin bir sü re için er te len me si ne ne den ol muş tur?

A) Dev let çi lik po li ti ka sı nınB) Mil let ler Ce mi ye ti ile iliş ki ku rul ma sı nınC) Dış ti ca re te ağır lık ve ril me si ninD) Ka dın la ra si ya sal hak lar ta nın ma sı nınE) Çok par ti li de mok ra si ye ge çil me si nin

(1988 – ÖSS)


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

199

16. 1925–1930 yıl la rı ara sın da TBMM’de yal nız Cum hu ri yet Halk Fır ka sı’nın mil let ve kil le ri var dı.

Bu du rum, Tür ki ye’de aşa ğı da ki ler den han gi-si ni güç leş tir miş tir?

A) Se çim le rin ye ni len me si niB) Hü kü me tin de net len me si niC) İn kı lap la rın ya pıl ma sı nıD) Cum hur baş ka nı’nın se çil me si niE) Hü kü me tin ku rul ma sı nı

(1994 – ÖSS)

17. Türk Dil Ku ru mu 1932 yı lın da ku rul du ğu za man, ya pı la cak dil ça lış ma la rı na te mel ol mak üze re sap ta nan il ke ler den bi ri “Türk di li nin öz gü zel li ği-ni ve zen gin li ği ni or ta ya çı kar mak” ol muş tur.

Bu il ke nin ger çek leş ti ril me si ön ce lik le aşa ğı-da ki ler den han gi si ne bağ lı dır?

A) Türk di li nin dün ya da yay gın laş tı rıl ma sı na

B) Söz lük ça lış ma la rı nın çe şit li alan la ra ya yıl-ma sı na

C) Dil öğ re ti min de bir lik sağ lan ma sı na

D) Ya zı di li ile ko nuş ma di li ara sın da ki ko puk-luk la rın gi de ril me si ne

E) Di le iliş kin kay nak la rın araş tı rıl ma sı na ve ya yın lan ma sı na

(1995 – ÖSS)

18. Türk Me de ni Ka nu nu ile va tan daş la ra ço ğu ko nu lar da önem li hak lar ta nın mış, bu hak la rın kav ra nıp uy gu lan ma sın da da ha son ra çı ka rı lan ka dın la ra seç me ve se çil me hak kı ve ren ka nun, So ya dı Ka nu nu gi bi ka nun lar da et ki li ol muş tur.

Bu du rum Türk in kı la bı nın aşa ğı da ki özel lik-le rin den han gi si nin bir gös ter ge si dir?

A) Ya pı lan ye ni lik le rin bir bi ri ni ta mam la ma sı nın

B) Dün ya ya ör nek ol ma sı nın

C) Ulu sal ege men li ğe da yan ma sı nın

D) Kül tü rel özel lik le ri ko ru ma sı nın

E) Dün ya ba rı şı na kat kı da bu lun ma sı nın

(1995 – ÖSS)

19. Ata türk, ül ke mi ze yar dım ya pa cak dev let ül ke mi-zi ele ge çir me ama cı nı güt me me li ve dev le ti mi-zin ulus çu luk il ke si ne say gı lı ol ma lı dır de miş tir.

Ata türk, bu sö züy le aşa ğı da ki ler den han gi si-ne kar şı ol ma dı ğı nı be lirt mek te dir?

A) Sö mür ge ci li ğin dün ya da yay gın laş ma sı na

B) Ya ban cı ser ma ye nin ül ke nin çı kar la rı için kul la nıl ma sı na

C) Ya ban cı la rın dev let le rin iç so run la rı na ka rış-ma sı na

D) Dev let le re eko no mik ay rı ca lık lar ta nın ma sı-na

E) Eko no mik kal kın ma da yal nız sa na yi leş me ye ön ce lik ve ril me si ne

(1995 – ÖSS)

20. – Lo zan Ba rış Ant laş ma sı’nın 48. mad de si, Tür ki ye’de azın lık la rın şah si hü küm le re ve ai le hu ku ku na ait iş le ri nin ken di ge le nek ve gö re nek le ri ne gö re çö zül me si ne uy gun du. An cak azın lık lar, Lo zan Ant laş ma sı’nda ki hak la rın dan vaz geç tik le ri ni, ken di le ri nin de Türk Me de ni Ka nu nu hü küm le ri ne uy mak is te dik le ri ni bil dir miş ler dir.

– Öğ re ti min bir leş ti ril me si ya sa sı ile, okul-lar ya nın da var lık la rı nı sür dü ren med re se ler ka pa tıl mış, azın lık okul la rı ve ya ban cı okul lar Mil li Eği tim Ba kan lı ğı’na bağ lan mış tır.

Bu iki du ru ma da ya na rak, Tür ki ye Cum hu ri-ye ti ile il gi li,

I. Uy gu la ma lar da bir lik sağ lan mış tır.

II. Ge le nek ler önem ka zan mış tır.

III. Azın lık la rın ken di ara la rın da ki so run lar gi de-ri le me miş tir.

IV. Ya sa lar gü ven ce sağ la mış tır.

V. Azın lık okul la rı sa yı ca art mış tır.

yar gı la rın dan han gi le ri ne ula şı lır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) III ve IV E) IV ve V

(1996 – ÖSS)

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

201

27. Ata türk, “Ül ke si nin yük sek ba ğım sız lı ğı nı ko ru-ma sı nı bi len Türk ulu su, di li ni de ya ban cı dil ler bo yun du ru ğun dan kur tar ma lı dır.” de miş tir.

Aşa ğı da ki ler den han gi si Ata türk’ün bu söz le-riy le gös ter di ği he def ile ay nı yön de dir?

A) Türk çe kö ken li söz cük le rin araş tı rı lıp bu lu na-rak di le ka zan dı rıl ma sı

B) Şi ve, ağız gi bi yö re sel dil özel lik le ri nin ko run-ma sı

C) Ya ban cı kö ken li te rim le rin Türk çe oku nuş la rı ile alın ma sı

D) Ya zı di li ile ko nuş ma di li ara sın da ki far kın or ta dan kal dı rıl ma sı

E) Türk çe’nin okun ma sı ve ya zıl ma sı ko lay bir dil ha li ne ge ti ril me si

(1999 – İP TAL – ÖSS)

28. Aşa ğı da ki gra fik, 1921–1930 yıl la rın da dev let büt çe sin den ya pı lan har ca la ma lar da eği ti min yak la şık pa yı nı gös ter mek te dir.

4

3

2

1

0

Pay (%)5

1921

1922

1923

1924

1925

1926

1927

1928

1929

1930

Aşa ğı da ki ler den han gi si, bu gra fik te ki bil gi-le rin des tek le di ği bir yar gı de ğil dir?

A) Sa vaş yıl la rın da da büt çe den eği ti me bir pay ay rıl mış tır.

B) 1929 dün ya eko no mik bu na lı mın da bi le, büt-çe den eği ti me ay rı lan pay da bü yük düş me ol ma mış tır.

C) 1924 yı lın da öğ re ti min bir leş ti ril me si ya sa sı-nın ka bu lüy le, büt çe den eği ti me ay rı lan pay bir kaç kat art tı rıl mış tır.

D) Kur tu luş Sa va şı’nın ka za nıl ma sıy la, eği ti min büt çe de ki pa yın da önem li bir ar tış ol muş tur.

E) İn kı lap lar la bir lik te büt çe den eği ti me ay rı lan pay da art ma eği li mi gös ter miş tir.

(1999 – İP TAL – ÖSS)

29. 1934’te so ya dı al ma iş lem le ri ile il gi li ola rak çı ka-rı lan ya say la rüt be, ya ban cı ırk ve mil let ad la rı nı be lir ten söz cük le rin so ya dı ola rak alın ma sı yi ne ay nı yıl da çı ka rı lan baş ka bir ya say la ho ca, ağa, mol la, be ye fen di, pa şa gi bi ün van la rın res men kul la nıl ma sı ya sak lan mış tır.

Bu ya sak la rın ama cı aşa ğı da ki ler den han gi-si dir?

A) Ay nı ai le den ki şi le rin fark lı so yad la rı al ma la-rı nı en gel le mek

B) Top lum sal iliş ki ler de ve res mi iş lem ler de va tan daş la rı da ha ke sin ola rak be lirt mek

C) Söz cük le rin, ye rin de kul la nıl ma sı sağ la makD) Res mi iş lem le ri ko lay laş tır mak E) Top lum da ge rek siz ay rı ca lık be lir ti le ri ni or ta-

dan kal dır mak(1999 – İP TAL – ÖSS)

30. Cum hu ri yet’in ila nın dan son ra ya pı lan aşa-ğı da ki de ği şik lik ler den han gi si, top lum sal ha yat ta ki uy gu la ma lar da, ay nı ko nu da var olan fark lı lık la rı or ta dan kal dır ma ama cı na yö ne lik de ğil dir?

A) Med re se le rin ka pa tıl ma sıB) Şer’i mah ke me le rin kal dı rıl ma sıC) Tek de re ce li se çim sis te mi ne ge çil me siD) Mi la di tak vi min ka bul edil me siE) Öl çü ler de met rik sis te me ge çil me si

(1999 – ÖSS)

31. Ata türk 1925 Ağus to s’un da yap tı ğı Kas ta mo nu–İne bo lu ge zi sin de hal kı ba şı açık ola rak se lam-la dı. Elin de ki baş lı ğın adı nın şap ka ol du ğu nu söy le di; sağ lık açı sın dan, eko no mik ve es te tik açı lar dan şap ka nın ya rar la rı nı an la ta rak onu hal ka ta nıt tı. Fes ler atıl dı. Şap ka kul la nı mı kı sa sü re de yur da ya yıl ma ya baş la dı. Ar ka sın dan, 25 Ka sım 1925’te “Şap ka Gi yil me si Hak kın da Ka nun” çı ka rıl dı.

Bu du rum Türk İn kı lap la rıy la il gi li ola rak aşa-ğı da ki ler den han gi si nin bir gös ter ge si dir?

A) İn kı lap la rın bir bi ri ni ta mam lar ni te lik te ol du-ğu nun

B) İn kı lap la rın, ba zı en gel le me ler le kar şı laş tı ğı nınC) İn kı lap la rın ya pıl ma sın da ba zı ge le nek le rin

dik ka te alın dı ğı nınD) Si ya si in kı lap la ra da ha çok önem ve ril di ği ninE) İn kı lap lar ya pı lır ken ge rek li or ta mın ha zır lan-

dı ğı nın(1999 – ÖSS)

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

203

38. 1 Ni san 1923 ta ri hin de ya pı la cak mil let ve ki-li se çi min den ön ce se çim ka nu nun da ya pı lan de ği şik lik ler şun lar dır:

I. Mil let ve ki li se çe bil me ya şı 25’ten 18’e in di ril-miş tir.

II. Mil let ve ki li seç mek ve se çil mek için ver gi ve rir ol mak şar tı kal dı rıl mış tır.

III. 50.000 er kek nü fus için bir mil let ve ki li se çil-me si ye ri ne 20.000 er kek nü fus için bir mil-let ve ki li se çil me si esa sı ka bul edil miş tir.

Bu de ği şik lik ler den han gi le ri nin yö ne ti me ka tı lı mı ar tır dı ğı söy le ne bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) II ve III E) I, II ve III

(2001 – ÖSS)

39. Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nde “ço cu ğun din sel eği-ti min de ana ba ba nın yet ki li kı lın ma sı ve er gin ça ğa ge len her ki şi nin is te di ği di ni seç me de ser best ol ma sı” il ke si, uy gu la ma da aşa ğı da ki-ler den han gi si nin te mel alın dı ğı nı gös te rir?

A) Top lum sal da ya nış ma nınB) Sos yal dev let an la yı şı nınC) Ai le bir li ği ne ve ki şi li ği ne say gı nınD) Ge le nek ve gö re nek le re bağ lı lı ğınE) Yö ne ti me ka tıl ma nın

(2001 – ÖSS)

40. I. Oku ma yaz ma yı öğ re te rek okur ya zar lı ğı yay gın laş tır ma

II. Türk çe’yi ya ban cı dil le rin bas kı sın dan kur tar-ma

III. Kit le ile ti şim araç la rı nın ya yın la rı nı de net le me IV. Türk Di li’nin zen gin lik le ri ni or ta ya koy ma Yu ka rı da ki ler den han gi le ri nin, Türk Dil Ku ru-

mu’nun esas ça lış ma la rın dan ol du ğu sa vu-nu la bi lir?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) I, III ve IV

(2001 – ÖSS)

41. Ye ni Türk Dev le ti’nde, I. it hal edi len mal la rın güm rük ver gi le ri nin ar tı-

rıl a sı, II. üre tim de ka li te nin ko run ma sıy la il gi li ka nun

çı ka rıl ma sı, III. bir kıs mı ti ca ret le uğ ra şan Rum la rın mü ba-

de le ile Yu na nis tan’a gön de ril me si uy gu la ma la rın dan han gi le ri nin, Türk mal la rı-

nın iç pa zar lar da sü rü mü nü ar tır dı ğı sa vu nu-la bi lir?


(2002 – ÖSS)

42. Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nde, I. Öğ re tim Bir li ği Ka nu nu’nun ka bul edil me si, II. tek ke ve tür be le rin ka pa tıl ma sı, III. med re se le rin ka pa tıl ma sı ge liş me le rin den han gi le ri nin kül tür de ğiş me-

si ni ko lay laş tır dı ğı sa vu nu la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) II ve III E) I, II ve III

(2003 – ÖSS)

43. I. İnanç öz gür lü ğü nü ge liş tir me II. Ya ban cı la ra ve ri len ay rı ca lık la rı kal dır ma III. La ik dev let dü ze ni ne geç me Yu ka rı da ki ler den han gi le ri nin, ha li fe li ğin kal dı-

rıl ma sı için bir ge rek çe ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

(2003 – ÖSS)

44. I. Arap al fa be si ye ri ne ye ni Türk al fa be si nin ka bul edil me si

II. Bel li bir gü nün haf ta ta ti li ka bul edi le rek her-ke sin bu gün ta til yap ma sı zo run lu lu ğu nun ge ti ril me si

III. Fark lı uzun luk lar da olan ar şın ve en da ze ye ri ne met re nin kul la nıl ma sı

Yu ka rı da ki İn kı lap la rın han gi le rin de, ül ke için de ki uy gu la ma lar da bir lik sağ lan ma sı amaç lan mış tır?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

(2003 – ÖSS)

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

205

51. Tür ki ye Cum hu ri ye ti ken di içiş le rin de ka rı şıl ma-sı nı is te me di ği gi bi, baş ka ül ke le ri ni de içiş le ri ne ka rış ma ma yı dış po li ti ka da il ke edin miş tir.

Aşa ğı da ki ler den han gi si nin, bu il ke doğ rul-tu sun da ya pı lan uy gu la ma lar dan bi ri ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Müs lü man lar üze rin de et ki li olan ha li fe li ğin kal dı rıl ma sı

B) Sal ta na tın kal dı rı lıp cum hu ri ye tin ilan edil me siC) 1924 yı lı na ka dar, 1876 Ana ya sa sı’nın 1921

Ana ya sa sı’yla bir lik te yü rür lük te ol ma sıD) Me cel le ye ri ne Me de ni Ka nun’un ka bul edil-

me siE) Tek ke ve tür be le rin ka pa tı la rak hal kın di ni

duy gu la rı nın sö mü rül me si nin en ge len me si(2005 – ÖSS)

52. Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nde dü şün ce ve duy gu-da bir le şen bir top lu mun oluş tu rul ma sın da aşa ğı da ki ler den han gi si nin kat kı sı nın en çok ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Türk Ta rih Ku ru mu’nun açıl ma sı

B) Harf in kı la bı nın ya pıl ma sı

C) Mil let Mek tep le ri’nin açıl ma sı

D) Eğit men kurs la rı nın açıl ma sı

E) Tüm öğ re tim ku rum la rı nın bir mer kez den yö ne til me si

(2005 – ÖSS)

53. Halk çı lık, yö ne tim de, si ya set te, kal kın ma da, ge li rin da ğı lı mın da, dev let ve ulus ola nak la rı-nın kul la nıl ma sın da halk ya ra rı nın gö ze til me si ni amaç lar. Bu amaç doğ rul tu sun da dev le ti ön lem-ler al mak, ya sa lar çı kar mak, dü zen le me ler yap-mak, en gel le ri or ta dan kal dır mak la gö rev li kı lar.

Bu na gö re, I. Âşar ver gi si nin kal dı rıl ma sı, II. oku ma yaz ma se fer ber li ği nin baş la tıl ma sı, III. Hic ri tak vim ye ri ne Mi la di tak vi min ka bul edil me si uy gu la ma la rı nın han gi le rin de doğ ru dan halk-

çı lık il ke si nin te mel alın dı ğı sa vu nu la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

(2005 – ÖSS)

54. Cum hu ri yet dö ne min de, I. ta rih, II. hu kuk, III. dil alan la rı nın han gi le rin de ya pı lan in kı lap lar da

la iklik an la yı şı nı yer leş tir me ama cı ol du ğu sa vu nu labilir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

(2006 – Sosyal 1)

55. Ata türk, La tin harf le ri nin ka bul edi le ce ğin den 1919 yı lın da Er zu rum Kong re si’nin ya pıl dı ğı sı ra lar da, da ha son ra da 1922 yı lın da söz et miş; an cak La tin harf le ri 1928 yı lın da çı ka rı lan bir ya say la ka bul edil miş tir.

Yal nız bu bil gi ye da ya na rak, Ata türk in kı lap-la rı nın;

I. ge le nek le re kar şı çık ma, II. hu ku ki gü ven ce al tın da ol ma, III. ye ri ve za ma nı gel di ğin de ya pıl ma özel lik le rin den han gi lerine sahip ol duğu söy-

lenebilir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

(2006 – Sosyal 1)

56. 1934 yılında uygulamaya ko nu lan Bi rin ci Beş Yıl lık Sa na yi Pla nı’nda te mel tü ke tim mal la rı nın üre ti mi ne önem ve ril me si ve ham mad de si Tür ki-ye’de bu lu nan sa na yi ve iş let melerinin kurul ması amaç lan mış tır.

Yalnız bu bilgi ye da ya na rak, I. İtha la tın azal tıl ma sı is ten mek te dir. II. Ti ca ret den ge si nin ko run ma sı is ten mek te dir. III. Ya ban cı ser ma ye den yarar lan mak is ten mek tedir. yorumlarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

(2006 – Sosyal 1)

57. Medreselerin kapatılmasının aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırdığı savunulabilir?

A) Saltanatın kaldırılması B) Cumhuriyetin ilan edilmesi C) Yabancı okulların açılması D) Eğitim ve öğretimin ulusallaştırılması E) Yeni bir anayasa hazırlanması

(2007 – Sosyal 1)

206

Türk İnkılabı

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

58. Aşa ğı da ki ler den han gi si nin Türk Mil le ti nin Ba tı lı ül ke ler le or tak ya şa ma sı ve ça lış ma sın-da ko lay lık sağ la dı ğı sa vu nu la maz?

A) Ulus larara sı ra kam la rın ka bul edil me si B) Haf ta ta ti li nin cu ma gü nün den pa zar gü nü ne

alın ma sı C) Türk di li nin ya ban cı ke li me ler den arın dı rıl ma sı D) Ar şın, en da ze ye ri ne met re; ok ka ye ri ne

ki log ram bi rim le ri nin kul la nıl ma sı E) Hic ri tak vim ye ri ne mi la di tak vi min kul la nıl ma sı

(2007 – Sosyal 1)59. 1923 yı lın da Se çim Ka nu nu’nda ya pı lan de ği şik-

lik le yir mi beş yaş ye ri ne on se kiz ya şı nı ta mam-la yan her er kek va tan daş mil let ve ki li seç me hak kı nı ka zan mış tır.

Aşa ğı da ki ler den han gi si nin, Se çim Ka nu-nu’nda ya pı lan bu de ği şik li ğin so nuç la rın dan bi ri ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Se çi len mil let ve kil le ri nin ay nı si ya si gö rüş te ol ma sı

B) Ka dın-er kek eşit li ği nin sağ lan ma sı na önem ve ril me si

C) Mil let ve ki li sa yı sı nın ar tı rıl ma sı için ye ni se çim yön tem le ri nin de nen me si

D) Mil let ve ki li se çi min de seç men sa yı sı nın ar tı-rıl ma sı

E) Seç men de okur-ya zar ol ma özel li ği nin aran ma sı(2008 – Sosyal 1)

60. I. Sal ta na tın kal dı rı la rak Cum hu ri yet’in ilan edil me si

II. Top lum sal ve si ya sal ha yat ta cin si yet far kı-nın kal dı rıl ma sı

II I. Ge len çağ rı üze ri ne Tür ki ye’nin Mil let ler Ce mi ye ti ne üye ol ma sı

Yu ka rı da ki ler den han gi le ri nin ama cı de mok-ra si nin sağ lan ma sı dır?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II D) I ve II I E) I, II ve II I

(2008 – Sosyal 1)61. Bir baş ka ulu sun di liy le ko nu şan lar, gi de rek o

ulus gi bi dü şü nür ler. Yu ka rı da ve ri len yar gı ile aşa ğı da ki ler den

han gi si ne ula şı la bi lir? A) Ulu sal dil le rin okun du ğu gi bi ya zıl ma sı ge rek-

ti ği ne B) Ulus la ra ra sı iliş ki ler de fark lı dil le rin güç lük

ya rat tı ğı na C) Di lin ulu sal bi lin cin ge liş me sin de baş lı ca

et ken ol du ğu na D) Ulusal dil ler de ya ban cı söz cük le rin kul la nıl-

ma sı ge rek ti ği ne E) Ulus la rın uy gar lık dün ya sı na kat kı da bu lun-

duk la rı na(2009 – Sosyal 1)

62. Aşa ğı da ki ler den han gi si nin Cum hu ri yet Dö ne min de ya pı lan in kı lap la rı ko ru mak ve on la rın sü rek li li ği ni sağ la mak ama cın da ol du-ğu sa vu nu la maz?

A) İs tik lal Mah ke me le ri nin ku rul ma sı B) Tak rir-i Sü kûn Ka nu nu’nun çı ka rıl ma sı C) İki de re ce li se çim sis te min den tek de re ce li

se çim sis te mi ne ge çil me si D) Te rak ki per ver Cum hu ri yet Fır ka sı nın ka pa tıl-

ma sı E) Ser best Cum hu ri yet Fır ka sı nın ken di si ni fes-

het me si(2010 – YGS)

63. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk önderliğinde yapılan Kurtuluş Savaşı ve İnkılaplarla sağla-nan değişimlerden biri değildir?

A) Teokratik düzenden laik sisteme geçilmesi B) Ülke idaresinde Divanıhümayundan Bakan-

lıklar sistemine geçilmesi C) Ümmet anlayışından sonra ulus anlayışının

benimsenmesi D) Toplumun geleneksel yapısının çağdaşlaştı-

rılması E) Mutlakiyet yönetiminden cumhuriyete geçilmesi

(2011 – YGS)64. Hindistan’daki bir tarikatın lideri olan Ağa Han ile

İngiltere Kralı’nın özel danışmanı Hintli Emir Ali, Başbakan İsmet Paşa’ya bir mektup yollayarak hali-felik kurumuna dokunulmamasını rica etmişlerdir.

Bu durumun, halifelikle ilgili olarak, I. bu kurumun, tüm Müslümanlar üzerinde siya-

sal gücünün olduğu, II. yabancıların, bu kurumu Türkiye’nin içişlerine

müdahale amacıyla kullanmak istedikleri, III. bu kurumun varlığının ülkede tartışma konu-

su olduğu durumlarından hangilerine kanıt olduğu savu-

nulabilir?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IIII D) Yalnız I E) II ve III

(2011 – YGS)65. Misakımillî sınırları içinde TBMM

Hükûmetinden başka bir hükûmet olama-yacağının aşağıdakilerden hangisine temel gerekçe olduğu söylenebilir?

A) Kişi hak ve özgürlüklerinin belirlenmesi B) Şeriye ve Evkaf Vekâletinin kaldırılmasına C) Hıyânet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılmasına D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun çıkarılmasına E) Halifeliğin kaldırılmasına Saltanatın kaldırıl-

masına(2012 – YGS)

210

Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Atatürkçü Düşünce Sistemi

Türk Milletinin bugün ve gelecekte tam bağımsızlığı, ekonomik ve sosyal gelişmişliğinin sağlanmasına, devletin ulus iradesine dayandırılarak, aklın ve bilimin yol göstericiliğinde, Türk tpolum ve kültürünün çağdaş uygarlık düzeyine çıkarılarak geçmişinden kopmadan yaşama sistemine Atatürk’çü düşünce sistemi denir.

Atatürkçü düşünce sisteminin özünde çağdaş uygarlık düzeyinin üzerine çıkmak, milli dayanışma ve adalet içinde demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olma vardır.

Atatürkçü düşünce sisteminin temel yapı taşları;

★ Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

★ Türkiye Cumhuriyeti Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.

★ Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçe’dir. Bayrağı şekli kanunda belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Marşı İstik-lal Marşı’dır. Başkenti Ankara’dır.

Atatürkçü düşünce sistemi doğmalara karşıdır. Akıl ve bilimcidir.

Atatürkçü Düşünce Sisteminin Oluşumunu Hazırlayan Etmenler

★ Atatürk’ün yetiştiği ortam. Osmanlı Devleti’nin dağılma yıllarındaki siyasi, ekonomik ve toplumsal gerçeklilik.

★ Osmanlı Devleti’ni dağıtmak ve sömürgeleştirmek için emperyalist güçlerin çalışmaları

★ Yöneticilerin devlet güç ve imkanlarını şahsi men-faatleri için kullanmaları

★ Batı’da gelişen milliyetçilik, sanayi devrimi, adalet ve eşitlik kavramları

★ 1870’ li yıllardan itibaren Osmanlı Devleti’nde başlayan demokrasi tartışmaları

★ 1789’ da Fransa’da meydana gelen büyük top-lumsal ve siyasal olaylar.

★ Namık Kemal, Ziya Paşa ve Ali Suavi gibi yeni Osmanlıların yazdıkları

★ Yurdışı görevlerinde gördükleri

★ Azınlıkların ülke bütünlüğünü bozma çabaları

Atatürkçülüğün Amacı: Atatürkçülüğün temel amacı şudur. Türkiye Cumhuriyeti ve Türk halkını siya-si, ekonomik ve askeri açıdan tam bağımsızlığa kavuşturmanın yanında doğmalardan arınmış, akıl ve bilimin öncülüğünde çağdaş uygarlık seviyesine çıkartmaktır.

Milli egemenliğin, milli iradenin, demokrasinin ve ger-çek Cumhuriyetin devletn idaresinde yerleşmesidir.

Çağın ihtiyaçlarına uygun sosyal ve siyasal kurumla-ra sahip modern bir toplum oluşturmaktır.

Atatürkçülüğün Önemi:Türk milleti ve toplumu geri-ye gidişin önüne geçmek ve çağdaş uygarlık sevi-yesine çıkmak için Atatürkçü düşüncenin devamını sağlamalıdır. Atatürk çağının baskıcı ve diktatörle-rinin benimsediği milletlerini ezme politikası yerine milletiyle birlikte olmayı tercih etmiştir.

Toplumda baskı ve zorlamanın önüne geçilmesi için ilkelere sahip çıkılması önemlidir.

Atatürkçülüğün Nitelikleri

★ Atatürkçülük milletin ihtiyaçlarından kaynak-lanmıştır. Her yapılan inkılap ve değişim bir ihti-yacı gidermiştir.

★ Hayalci değildir. Atatürk yaptığı her şeyi akıl ve bilimin verilerine dayanarak devletinin ve ulusu-nun gerçeklerini görerek hareket etmiştir.

★ Bir bütün olarak Atatürk ilkelerine dayanır. Atatürkçülük’te yenilenme, halkın ihtiyaçlarına sağlıklı cevap verme, ulusunu sevme, her din ve inanca saygılı olma, millet egemenliğini her türlü egemenlik anlayışının üzerinde tutma vardır.

★ Akıl ve bilimi rehber kabul etme vardır. Atatürk “Hayatta en hakiki şey bilimdir.” demiştir. Yaptığı inkılapların hepsi akıl ve bilime ters değildir.

★ Düşünce ve vicdan hürriyetine sahip olma vardır. Atatürk’ün Laiklik ilkesine önem vermesi ve temel ilke olarak Anayasa’ya konması önemlidir.

★ Barışçıdır. “Yurtta sulh, cihanda sulh” temel dokt-rindir. Hiçbir zaman savaş taraftarı olmamıştır. Ta ki ülkenin işgal edilmesine kadar. Savaşın kötü olduğunu belirtir. Ancak savaş mecburiyet halinde yapılmalıdır. Evrenseldir. Barışçıdır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

211

★ Milli birlik ve bütünlüğe önem verir. Bir ülke ve

ulusun ayakta durması birlik ve bütünlükle ilgilidir.

★ Taklitçi değildir. Kabul edilmelerinde dış baskı ve

zorlama yoktur.

Atatürk İlkelerinin Ortak Özellikleri

Atatürk’ün temel ve bütünleyici ilkeleri birbirinden

farklı gözükse de gerçekte birbirlerini bütünleyerek

birliktelik oluşumunu sağlarlar.

Atatürk ilkelerinin ortak özelliklerini şöyle sıralı-yabiliriz;

★ Milli egemenlik ve bağımsızlığı esas alır.

★ Vatan ve millet sevgisiyle birlikte dil ve tarih bilin-

cinin oluşmasını ister.

★ Toplumu ve devleti çağdaş uygarlık seviyesine

çıkararak geri kalmışlıktan kurtarmak ister.

★ Milli birlik ve beraberliğin sağlanarak ülke bütünlü-

ğünün sağlanmasını sağlar.

★ Toplumda uğraş alanı farklılığı ile beraber sınıf

farkını kaldırır. Her alanda eşitlik ister.

★ Laiklik ilkesi gereği fertlerin inanç özgürlüklerini

anayasal güvence altına alır. Din ve vicdan hürri-

yetini sağlar.

★ Milli kültürün korunması ve geliştirilmesini ilke edi-

nir. Toplumun geçmişle bağlarının devam etmesi-

ni ister.

Atatürk İlke ve inkılaplarının dayandığı temel esaslar;

★ Milli tarih ve dil bilincinin olması

★ Vatan ve millet sevgisinin olması

★ Bağımsızlık ve özgürlüğü esas alması

★ Egemenliğin ulusa verilmesi

★ Milli kültürün geliştirilmesinin hedeflenmesi

★ Çağdaşlaşma ve Batılılaşmayı esas alması

★ Milli birlik ve beraberliği benimsemesi

★ Türk milletine inanıp güvenmesi

ATATÜRK ‹LKELER‹

I. TEMEL İLKELER(ATATÜRK’ÜN KENDİ TARİFİYLE)

1. Cumhuriyetçilik

Cum hu ri yet ge nel an la mıy la hal kın, seç miş ol du ğu tem sil ciler va sı ta sıy la yö net ti ği sis tem dir. Hal kın hür ira de siy le ken di ken di ni yö net me si dir. Cum hu ri yet re ji min de ik ti dar gü cü nün ve yö ne tim yet ki si nin kay-na ğı mil le tin ken di si dir.

Ulu sal ege men lik ve de mok ra si nin en iyi uy gu lan dı ğı yö ne tim şek li Cum hu ri yet tir. Cum hu ri yet yö ne ti min de dev let yö ne ti mi bir ki şi ya da züm re ye ve ril mez top lu-mun tü mü ne ait tir. Türk mil le ti nin ka rak ter ve âdet le ri-ne en uy gun olan ida re, Cum hu ri yet ida re si dir. (1924) Cum hu ri yet re ji mi de mek, de mok ra si sis te miy le dev-let şek li de mek tir. (1933) Cum hu ri yet, yük sek ah lâ kî de ğer ve ni te lik le re da ya nan bir ida re dir. Cum hu ri yet fa zi let tir.... (1925)

Bu gün kü hü kü me ti miz, dev let teş ki lâ tı mız doğ ru dan doğ ru ya mil le tin ken di ken di ne, ken di li ğin den yap tı ğı bir dev let ve hü kü met teş ki lâ tı dır ki, onun adı Cum hu-ri yet’tir. Ar tık hü kü met ile mil let ara sın da geç miş te ki ay rı lık kal ma mış tır. Hü kü met mil let ve mil let hü kü-met tir. (1925)

2. Mil li yet çi lik

Mil let, geç miş te be ra ber ya şa mış, ha len be ra ber ya şa yan ve ge le cek te de be ra ber li ği sür dür me inan cı ve ül kü sün de olan, dil, kül tür, duy gu bir li ği olan in san top lu luk la rı na denir.

Mil li yet çi lik’te ki şi ler ait ol duk la rı mil let le ri ni se ver, de ğer le ri ni be nim ser. Mil li bir lik ve be ra ber lik için de ül ke si nin ve mil le ti nin kal kın ma sın a ça lı şır. Atatürk milliyetçiliğinde vatan birliği, tarih birliği ve ülkü birliği esastır. Din ve ırk birliği şart değildir. Tür ki ye Cum hu-ri ye ti’ni ku ran Türk hal kı na Türk Mil le ti de nir. (1930)

Di yar ba kır lı, Van lı, Er zu rum lu, Trab zon lu, İs tan bul lu, Trak ya lı ve Ma ke don ya lı hep bir so yun ev lât la rı ve hep ay nı cev he rin da mar la rı dır. (1932)

Biz doğ ru dan doğ ru ya mil li yet per ve riz ve Türk mil li-yet çi si yiz. Cum hu ri ye ti mi zin da ya na ğı Türk top lu mu-dur. Bu top lu mun fert le ri ne ka dar Türk kül tü rü ile do lu olur sa, o top lu ma da ya nan Cum hu ri yet de o ka dar kuv vet li olur. (1923)

212


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

3. Halkçılık

Bir toprak parçası üzerinde yaşa yan ve ora yı va tan ka bul eden çe şit li in san grup la rı nın mey da na ge tir di ği in san top lu luk la rı na halk de nir.

Halk çı lık: Hiç bir ay rım gö zet mek si zin dev le tin her ke-se eşit hiz met gö tür me si dir.

Halk çı lık: Ka nun lar önün de her ke sin eşit gö rül me si, dav ra nıl ma sı dır.

Halk çı lık: Bü tün sos yal ta ba ka la rı n yö ne ti me ka tıl-ma sı dır. İç si ya se ti miz de il ke miz olan halk çı lık, ya ni mil le tin biz zat ken di ge le ce ği ne sa hip ol ma sı esa sı Ana ya sa mız ile tes pit edil miş tir. (1921) Halk çı lık, top-lum dü ze ni ni ça lış ma ya, hu ku ka da yan dır mak is te yen bir top lum sis te mi dir. (1921) Tür ki ye Cum hu ri ye ti hal-kı nı ay rı ay rı sı nıf lar dan oluş muş de ğil fa kat ki şi sel ve sos yal ha yat için iş bö lü mü iti ba riy le çe şit li mes lek le re ay rıl mış bir top lum ola rak gör mek esas pren sip le ri-miz den dir. (1923)

4. Devletçilik

Dev let çi lik, ülke kaynaklarının kullanılması, işletilmesi ve ülkenin kalkınmasının devlet ve özel sektör eliyle olmasıdır. (Karma ekonomik yapı)

Devletçilik ilkesi ülkenin içinde bulunduğu şartlardan doğmuştur. Yeni savaştan çıkmış ulusu ve devleti hızlı bir şekilde kalkındırmak ve toplumun temel ihtiyaçlarını karşılamak için devlet ekonomiye müda-hale etmiştir. Hatta temel tüketim maddelerini kendisi üretmiştir. Daha sonra da Teşvikisanayi Kanunu’nu çıkartarak özel sektörün yatırım yapmasını sağlamıştır. Dev let çi li ğin biz ce an la mı şu dur: Ki şi-le rin özel te şeb büs le ri ni ve şah sî fa ali yet le ri ni esas tut mak; fa kat bü yük bir mil le tin ih ti yaç la rı nı ve çok şey le rin ya pıl ma dı ğı nı göz önün de tu ta rak, mem le ket eko no mi si ni dev le tin eli ne al mak. (1936)

Pren sip ola rak, dev let fer din ye ri ne geç me me li dir. Fa kat fer din ge liş me si için ge nel şart la rı göz önün de bu lun dur ma lı dır. (1930)

Ke sin za ru ret ol ma dık ça, pi ya sa la ra ka rı şıl maz; bu nun la be ra ber, hiç bir pi ya sa da ba şı boş de ğil dir. (1937)

5. Lâiklik

Lâ ik lik, dev let dü ze ni nin, eği tim sis te mi nin ve hu kuk ku ral la rı nın di ni ku ral la ra gö re de ğil ak la ve bi li me da yan dı rıl ma sı, bi rey le rin di ni inanç la rı nı seç me ve ya şa ma da öz gür bı ra kıl ma sı dır.

Lâ ik lik, din ve dev let iş le ri nin bir bi rin den ay rıl ma sı dır. Lâ ik lik, top lu mun bü tün fert le ri nin din sel ve inanç sal öz gür lü ğü nün sağ lan ma sı kar şı lık lı sevg ve say gı ya da ya lı, hoş gö rü lü zor la ma yı red de den bir sis tem-dir. La ik lik bü tün din ve mez hep le ri gü ven ce al tı na alır. Asla dinsizlik ve dindarlara baskı aracı değildir. Lâ ik lik, yal nız din ve dün ya iş le ri nin ay rıl ma sı de mek de ğil dir. Bü tün yurt taş la rın vic dan, iba det ve din hür-ri ye ti de de mek tir. (1930)

Lâ ik lik, as la din siz lik ol ma dı ğı gi bi, sah te din dar lık ve bü yü cü lük le mü ca de le ka pı sı nı aç tı ğı için, ger çek din dar lı ğın ge liş me si im kâ nı nı te min et miş tir. (1930)

Din bir vic dan me se le si dir. Her kes vic da nı nın em ri ne uy mak ta ser best tir. Biz di ne say gı gös te ri riz. Dü şü nü-şe ve dü şün ce ye kar şı de ği liz. Biz sa de ce din iş le ri ni, mil let ve dev let iş le riy le ka rış tır ma ma ya ça lı şı yor, ka sıt ve fii le da ya nan tu tu cu ha re ket ler den sa kı nı yo-ruz. (1926)

6. Devrim ci lik

İn kı lap çı lık, ça ğın ko şul la rı na gö re top lu mun ge rek si-nim le ri ni ye ri ne ge tir mek için ya pı lan kök lü de ği şik lik ve ye ni len me ye de nir.

İn kı lap, bir dev le tin ve top lu mun önem li ku ral ve ku rum-la rı nın tü müy le de ğiş ti ri le rek ye ri ne da ha çağ daş iler-le me yi ko lay laş tı rı cı ku ral ve ku rum la rın ge ti ril me si-dir. Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâpların, (devrimlerin) gayesi Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaş ve bütün anlam ve görüşleriyle uygar bir toplum haline ulaştırmaktır. (1925)

Biz büyük bir inkılâp yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük. (1925)

İL BÜTÜNLEYİCİ İLKELER

1. Millî Egemenlik

Devlet ve toplumun yönetimde hal kın söz sa hi bi ol ma sı, hal kın ken di ken di ni yö net me si ve ken di ni yö ne te cek ki şi le ri seç me si dir. Ege men li ğin kay na-ğı nın hal ka da yan dı rıl ma sı ve yö ne ti min halk eliy le ya pıl ma sı dır. Yeni Türkiye devletinin yapısının ruhu millî egemenliktir. Milletin kayıtsız şartsız egemenliği-dir. (1923) Toplumda en yüksek hürriyetin, en yüksek eşitlik ve adaletin sağlanması, istikrarı ve korunması ancak ve ancak tam ve kesin anlamıyla millî ege-menliği sağlamış bulunması ile devamlılık kazanır. Bundan dolayı; hürriyetin de, eşitliğin de, adaletin de dayanak noktası millî egemenliktir. (1923)


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

213

2. Millî BağımsızlıkBir ulusun, başka bir devletin veya ulusun egemenliği altına girmeden ekonomik ve siyasi olarak bağımsız ve hür olarak yaşamasıdır. Tam ba ğım sız lık de nil di ği za man, el bet te si ya sî, ma lî, ik ti sa dî, ad lî, as ke rî, kül-tü rel ve ben ze ri her hu sus ta tam ba ğım sız lık ve tam se fer ber lik de mek tir. Bu say dık la rı mın her han gi bi rin-de ba ğım sız lık tan mah ru mi yet, mil let ve mem le ke tin ger çek an la mıy la bü tün ba ğım sız lı ğın dan mah ru mi-ye ti de mek tir. (1921) Tür ki ye dev le ti nin ba ğım sız lı ğı mu kad des tir. O, ebe di yen sağ lan mış ve ko run muş ol ma lı dır. (1923)

3. Millî Birlik ve BeraberlikMilletin tüm fertlerinin karşılıklı sevgi ve saygı içeri-sinde dostluk, kardeşlik bağlarıyla birbirlerine bağ-lan ma sı dır. Bir lik ve be ra ber li ği te sis ede rek or tak he def le re ulaş mak için ça lış mak tır. Mil let ve biz yok, bir lik ha lin de mil let var. Biz ve mil let ay rı ay rı şey ler de ği liz. (1919) Biz mil lî var lı ğın te me li ni,mil lî şu ur da ve mil lî bir lik te gör mek te yiz.(1936) Top lu bir mil le ti is ti lâ et mek, dai ma da ğı nık bir mil le ti is ti lâ et mek gi bi ko lay de ğil dir. (1919)

4. Yurtta Barışş Dünyada BarışşYurt içinde milletin ve devletin barış ve huzur için-de yaşamaktır. Devlet ülkede barışı sağlamak zorundadır. Aynı zamanda bölgesinde ve tüm dünya-daki uluslara millet ve dev let ola rak ba rış için de ya şa-mak esas tır. Bu ne den le Ata türk ya şa mı bo yun ca mec bur kal ma dık ça sa va şı ter cih et me miş tir. Böl ge-sel ve dün ya ba rı şı na kat kı da bu lun muş tur. Ör ne ğin, Mil let ler Ce mi ye ti’ne gi riş, Bal kan ve Sa da bat Pakt la-rı’na ka tıl ma gi bi. Yurt ta sulh, ci han da sulh için ça lı şı-yo ruz. (1931) Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin en esas lı pren-sip le rin den bi ri olan yurt ta sulh, ci han da sulh ga ye si, in sa ni ye tin ve me de ni ye tin re fah ve te rak ki sin de en esas lı âmil ol sa ge rek tir. (1933) Sulh, mil let le ri re fah ve sa ade te eriş ti ren en iyi yol dur. (1938)

5. ÇağdaşlaşmaTürk toplumu ve devletini geliştirmek ve ileri götür-mek için çağın bilim, teknik ve diğer alanlardaki gelişmelerden yararlanmak ve bunlara katılmaktır. Mil le ti mi zi en kı sa yol dan me de ni ye tin ni met le ri ne ka vuş tur ma ya, me sut ve mü reffeh kıl ma ya ça lı şa-ca ğız ve bu nu yap ma ya mec bu ruz. (1925) Biz Ba tı me de ni ye ti ni bir tak lit çi lik ya pa lım di ye al mı yo ruz. On da iyi ola rak gör dük le ri mi zi, ken di bün ye mi ze uy gun bul du-ğu muz için, dün ya me de ni yet se vi ye si için de be nim si-yo ruz. (1926)

6. Bilimsellik ve Akılcılık

Bilimsel lik, dev let ve top lu mun ha ya tın da bi li me yer ver me ve bi li mi de ğer len dir mek tir. Ak lın ve bi li min ege men kul lan ma sı dır. Akıl cı lık, ger çe ği ara yıp bul-ma yo lu dur.

a) Bilimsellik: Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için, başarı için en gerçek yol gösterici bilimdir, fendir. (1924)

Türk mil le ti nin yü rü mek te ol du ğu iler le me ve me de-ni yet yo lun da, elin de ve ka fa sın da tut tu ğu me şa le, müs pet bi lim dir. (1933)

b) Akıl cı lık: Bi zim; akıl, man tık, ze kâ ile ha re ket et mek en be lir gin özel li ği miz dir. (1925)

Bu dün ya da her şey in san ka fa sın dan çı kar. (1926)

7. İnsan ve İnsanlık Sevgisi

İnsana ve in san top lu luk la rı na de ğer ver me dir. Ya pı-lan tüm fa ali yet le rin in san lar ara sın da fark gö ze til-mek si zin yü rü tül me si ve in san lar ara sın da dost luk ve sev gi ye önem ve ril me si dir. İn san la rı me sut ede ce ğim di ye on la rı bir bi ri ne bo ğaz lat mak in san lık tan uzak ve son de re ce üzü lü ne cek bir sis tem dir. İn san la rı me sut ede cek ye gâ ne va sı ta, on la rı bir bir le ri ne yak laş tı-ra rak, on la ra bir bir le ri ni sev di re rek, kar şı lık lı mad dî ve ma ne vî ih ti yaç la rı nı te mi ne ya ra yan ha re ket ve ener ji dir. (1931) Biz kim se nin düş ma nı de ği liz. Yal nız in san lı ğın düş ma nı olan la rın düş ma nı yız. (1936)

“MA NE Vİ Mİ RA SIM AKIL VE Bİ LİM DİR!”“Ben, ma ne vi mi ras ola rak hiç bir ayet, hiç bir dog-ma, hiç bir don muş ve ka lıp laş mış ku ral bı rak mı-yo rum. Be nim ma ne vi mi ra sım bi lim ve akıl dır... Za man sü rat le iler li yor, mil let le rin, top lum la rın, ki şi-le rin mut lu luk ve mut suz luk an la yış la rı bi le de ği şi-yor. Böy le bir dün ya da, as la de ğiş me ye cek hü küm-ler ge tir di ği ni id di a et mek, ak lın ve il min ge li şi mi ni in kâr et mek olur...

Be nim Türk mil le ti için yap mak is te dik le rim ve ba şar ma ya ça lış tık la rım or ta da dır. Ben den son-ra be ni be nim se mek is te yen ler, bu te mel ek sen üze rin de akıl ve il min reh ber liği ni ka bul eder ler se, ma ne vi mi ras çı la rım olur lar.”

Mus ta fa Ke mal

214


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

MİLLİ GÜÇ VE UNSURLARI

Milli Güç; siyasi, askeri, ekonomik, nüfus, coğrafi, bilimsel, teknoloji, spiko – sosyal ve kültürel güçten oluşur. Bunlarda önem ve öncelik sırası yoktur. birbirlerinin tamamlayıcısıdır. Gelişen durum ve değerlere göre bağzısı diğerlerinden ehemmiyetli ve öncelikli olabilir.

a) Siyasi Güç

Bir devletin ulusal hedeflerine ulaşabilmek için ve ulaşabildiklerini korumak, milli menfaat sağlamak amacıyla kullandığı siyasal kuvvetlere denir.

Bir ülkenin siyasi gücünün ileri ve yüksek olması için;

★ Devletin kanunlarının her alanda uygulanabilir ve yeterli olmasıyla birlikte, toplumların sosyal ve kültürel yapısına uygun olmalıdır.

★ Devletin siyasi ilişkilerinde diğer devletlerle yaptığı siyasi antlaşmalarda menfaatlerini koruma ve devletin itibarını yükseltme kabiliyetinde olmalıdır.

★ Devleti yönetenlerin halka dayanması ve siyasi ve diplomatik bilgi ve tecrübelere sahip olması gereklidir.

Not: Türkiye Cumhuriyeti’nin “Egemenlik kayıtsız şartsız millete aittir.” ve “Laik” bir yapısının olmasıyla sınıfsız toplum oluşturması siyasi güç açısından önemlidir.

b) Askeri Güç

Devletin fiziki gücüdür. Türkiye gibi kritik bir coğrafyada olan bir devlet için, milli politikaların uygulanması açısından “caydırıcılık” askeri gücün güçlü olması gereklidir.

★ Askeri güç toplumsal yaşantının ve devlet olabil-menin önemli bir unsurudur.

★ Milli menfaatlere yönelik iç ve dış tehditlere karşı “vazgeçiren” bir etkiye sahip olmalıdır.

★ Bir milletin rahat ve huzur içinde yaşamasını sağ-lar.

★ Halkının hakkını ve bağımsızlığını korur.

Not: Mustafa Kemal Atatürk’e göre “Türkiye Cumhuriyeti iki şeye güvenir. Biri milletin kararı diğeri de ordumuzun kahramanlığına”

c) Ekonomik Güç

Bir devletin ekonomik gücünün iyi olması milletine karşı görevlerini hakkıyla yerine getirebilmesini sağlar.

Bir ülkenin ekonomik gücünün yüksek olabilmesi için;

★ Milli birlik ve beraberlik içinde, milli kalkınma hedefleri doğrultusunda hareket etmelidir.

★ İç ve dış kaynakların devamlı ve yeterli olması bunların işlenmesini sağlayan endüstriyel kapa-site, sanayi alt yapısı ve insan kaynaklarının iyi kullanılması gereklidir.

★ Ekonomik gelişme için alt yapısının iyi olması ve çağdaş ekonomik sistemlere sahip olunması gereklidir.

★ Dünyada pazar payını artırmak için devlet ve hükümetin gayret göstermesi gereklidir.

Not: Milli gücün diğer unsurlarını gerçekleştirmek için maddi ve parasal ihtiyaçlar ekonomik güç tarafından karşılanır.

Not: “Siyasi, askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa meydana gelen zaferler devamlı olmaz, az zamanda söner.”

M. Kemal ATATÜRK

d) Nüfus Gücü (Demografik Güç)

Bir ülkede yaşayan insanların toplamı nüfus gücünü oluşturur. Nüfusun çokluğu her zaman pozitif değildir. Ancak eğitimli ve nitelikli nüfus avantajlı ve pozitif değerdir.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

215

Bir ülkenin nüfusunun çok olmasıyla;

★ Nüfus potansiyel bir güç olarak kullanılır. Caydırıcı

bir etkiye sahiptir.

★ Planlı ve programlı bir şekilde değerlendirilen

nüfus gücü ekonomik büyümenin bir ayağının

güçlenmesi demektir.

★ Ülkemizdeki genç nüfus hizmet üretmede diğer

ülkelere göre avantaj sağlamaktadır.

★ Askeri gücün vazgeçilmezlerinden birisi de iyi

eğitilmiş nüfus gücüdür. Modern silahlarınız olsa

da kullanıcı nüfus olmadan bir şeye yaramaz.

e) Coğrafi Güç

Bir devletin, canlı cansız, doğala – suni tüm değerleridir.

Bir ülkenin coğrafi gücünü etkileyen unsurlar şunlardır.

★ Ülkenin toprak bütünlüğü,

★ Ülkenin bitki örtüsü ve doğal yapısı,

★ Jeopolitik ve jeostratejik konumu,

★ Yer altı ve yer üstü zenginlikleri,

★ Topraklarının verimliliği ve su kaynaklarınnı yeter-liliği,

★ Çevresindeki enerji kaynakları ve ticaret yolları,

★ Coğrafyasının üzerindeki kritik noktalarının çoklu-ğu,

Not: Türkiye’nin jeopolitik ve jeostratejik yönden önemli noktalarda olması sürekli hedef haline gelmesini sağlamıştır. Ancak bunun avantajları da olmuştur. Bölge ve dünya dengelerinde etkin olarak gücüde kendiliğinden getirmiştir.

f) Bilimsel ve Teknolojik Güç

Milli gücün tüm unsurları doğrudan doğruya bilimsel güçle ve teknolojiyle desteklenmediği müddetçe geri kalmaya ve etkisiz olmaya mahkumdur.

Bir ülkenin bilimsel ve teknolojik gücü;

★ AR – GE faaliyetlerinin az ya da çokluğu,

★ Bilgi ve teknoloji üreten personelin iyi yetiştirilmesi,

★ Hızlı ulaşım ve haberleşmenin hazırlanması,

★ Bireylerin teknolojik gelişmeye açık hale getirilme-siyle ilgilidir.

Not: Toplumların bilgi ve teknoloji üretmesinin yanında diğer ülkelerdeki gelişmeleri de takip etmesi gerekir.

g) Psiko – Sosyal Güç

Devletlerin gerçek gücü toplumların huzurlu olmasına

bağlıdır. Vatandaşların birlik ve beraberlik içerisinde

olması ve saygı sevgi ortamında bulunması milli güç

unsurlarının vazgeçilmezlerindendir.

Bir ülkenin psiko – sosyal gücünün iyi olması;

★ Sivil toplum gücünün milli gücü artırması,

★ Devletin resmi dilinin kurallara uygun ve etkin

kullanılması,

★ Basın ve yayının toplumu iyi ve doğru bilgilendire-

rek yetiştirmesi,

★ Toplumun inanç ve ahlâki değerlerinde bütünlü-

ğün sağlanması,

★ Milli refleksin sağlanması

★ Toplumsal hafızanın aynı olması

ile sağlanabilir.

h) Kültürel Güç

Bir toplumun geçmişten gelerek ortaya koyduğu maddi

ve manevi değerler bütünüdür. Kültürel birliktelik milli

gücün sarsılmadan devam etmesini sağlar.

★ Milletçe kalkınma, savunma politikasında itici bir

güç oluşturur.

★ Toplumun sosyal yapı bütünlüğünü oluşturur.

216


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

★ Kültür savaşlarında başka toplumların etkisinde

yok olmaktan kurtulmayı sağlar.

★ Psikolojik gücün sarsılmasını engelleme gibi etkisi

vardır.

Not: Kültürel güç’ün en önemli kaynağı, dini duyguların güçlülüğü, tarih şuuru ve bilincinin olması ve devlet olma bilincidir.

Türkiye’ye Yönelik Tehditler

Anadolu coğrafyası tarih boyunca önemli kara parçalarından birisi olmuştur. Üzerinde bir çok mede-niyetler kurulmuştur.

Anadolu Asya ile Avrupa arasında bir köprü göre-

vini üstlenmiştir. Bu nedenle sürekli başka ülkelerin

hedefleri haline gelmiştir.

Anadolu’nun jeopolitik ve jeostratejik konumu bir

kısım iç ve dış tehditlerin ortaya çıkmasına zemin

hazırlamıştır. Dış güçler içteki bazı olumsuzlukları

kullanarak iç tehditlerin sayı ve nitelik açısından

artmasına neden olmuşlardır.

Türk tarihi iyi incelenirse geçmişteki Türk devlet-

lerini yıkmak için dış devletlerin büyük politikaları

olduğu görülür. Bunun yanına iç olumsuzluklarında

eklenmesi bir çok isyan ve tehditin ortaya çıkmasını

sağlamıştır. Bu durum insan, toprak kaybıyla birlikte

ülkenin fakir düşmesine de neden olmuştur.

Türkiye’ye yönelik tehditin en önemli nedeni onun

jeopolitik ve jeostratejik değeridir. Bu nedenle her

devirde kendine sahip olunması için mücadeleler

yapılmıştır. Ayrıca çevresini kuşatan bölgenin beşeri

yapısı bunu artırmıştır.

Türkiye hem sürekli tehdit, hem de bölgesel tehditler-

le sürekli karşı karşıyadır.

a) İç Tehditler Yıkıcı Faaliyetler

Amacı mevcut rejimi yıkarak yerine silah zoruyla yeni

bir rejim getirmektir. Bu strateji dört safhada yerine

getirilmeye çalışılır.

1. Hazırlık

2. Örgütlenme

3. Eylem

4. İç Savaş

Özellikle Soğuk Savaş döneminde bazı ülkeler

Türkiye’de kendi rejimlerine benzer rejimlerin iktidara

gelmesi için bu yolu denetmişlerdir. Sağ – sol

kavgasıyla başlayan bu süreç birçok gencin ölümüyle

sonuçlanmıştır.

Yıkıcı faaliyetlerin içerisinde, Marksist bir ideolojik

devlet kurma projeleri ile beraber irticai (gerici) dine

dayalı bir rejim devleti kurma da vardır.

b) Bölücü Faaliyetler

Tarihi süreç içerisinde emperyalist güçlerin “Şark

Sorunu” teorisi ile Osmanlı devletini parçalamaları ve

Mondros Ateşkesi sonrası Anadolu coğrafyasını da

işgal ettikleri görülmüştür.

Rusya ve Batılı Devletlerin kışkırtmaları ile 19. yüzyıl

Osmanlı Devletini bölmekle uğraşan etnik isyanlarla

geçmiştir.

Lozan Antlaşması’yla kurulan yeni devlet geçmişten

gelen Ermeni iddialarıyla uğraşmak zorunda kalmıştır.

ASALA terörü örgütü 1980’ lerin sonuna kadar

dışarıdaki Türk misyonlarına saldırılar yapmıştır.

Şeyh Sait İsyanı ile Musul ve Kerkük bölgesinin kaybı

ortaya çıkmıştır.

Türkiye 1980’lerin başından itibaren terörle mücadele

etmek zorunda kalmıştır. Sağ – sol çatışmalarının

bitmesi dış güçleri harekete geçirmiş ve etnik milliyet-

çilik kaşınmıştır.

Terör geçmişteki bazı sıkıntıları istismar ederek

devam ettirilmek istenmektedir. Gelirini tehditle para

toplama, uyuşturucu kaçakçılığı, insan kaçakçılığı ve

dış güçlerin yardımlarından elde eden terör örgütü

Türkiyenin ekonomik, siyasi ve insan gücünü zaafa

uğratmaya çalışmaktadır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

217

Dış Tehditler

Dış tehditler zamanına göre ve konjöktere göre

değişim göstermektedir.

1991 öncesi Sovyet Rusya’nın Boğazlara hakim olma

ve ideolojisini yayma politikası gereği Türkiye’ye

yönelik tehdit oluşturmuştur. Marksist – Leninist

örgütleri desteklemiştir.

Yunanistan özellikle Türkiye’nin zaaf içine düşmesi

için hem etnik unsurları hem de başka grupları

desteklemiştir.

Doğu Blokunun dağılmasından önce Bulgaristan

Büyük Bulgaristan hayalini gerçekleştirmek için sol

fraksiyonları desteklemiştir. Ayrıca Türkiye’nin zaaf

içine girerek Bulgaristan’daki soydaşlarıyla ilgilenme-

sini istememiştir.

Suriye’deki Baas rejimi tarihi Hatay iddiasını uzun

yıllar sürdürmüş ve bölücü terör örgütünü ülkesinde

barındırmıştır.

İran özellikle rejim ihracı ve içerisindeki problemler-

de Türkiye’nin taraf olmasını engellemek için tehdit

oluşturmuştur.

Bağzı batılı ülkeler Türkiye’nin güçlenmesinden kor-

karak yeni Osmanlılar endişesi nedeniyle hala bağzı

örgütleri gizlice desteklemektedir.

İç ve Dış Tehditlere Karşı Vatandaşlarımıza Düşen

Görevler

★ Demokratik, laik hukuk devletine sahip çıkmak

★ Tarihi iyi öğrenerek geçmişten dersler çıkartmak

★ Huzurlu bir Türkiye için uyanık olmak

★ Atatürkçü düşünce sistemi ve Atatürkçülüğü iyi

bilmek

★ İç ve dış tehdit odaklarının, yıkıcı ve bölücü örgüt-

lerin amaçlarını ve nasıl kullanıldıklarını iyi bilmek

★ Tarihi kültürümüzü, dilimizi öğrenerek yaşamak

ve yaşatmaya çalışmak

★ İlim ve fen sahasında ileri giderek akıl ve bilimin

ışığında yol almak

★ Ülke menfaat ve çıkarlarını şahsi çıkarlarımızın

önünde görmek

★ Milli birlik ve beraberliğin sağlanması için Atatürk

ilke ve inkılaplarına sahip çıkmak

218


1. Atatürk’ün İlkelerinin temeli olan Laiklik “...........ve .....................” hürriyetini korur.

2.

3. Halkçılık il ke si Türk top lu mun da .......................an layışının ger çek leş me si ni sağ lamıştır.

4.

5. Atatürk’ün bütünleyci ilkelerinden çağdaşlaşmave batılılaşma .................................... ilkesininbütünleyicisidir.

6.

7. Medeni Kanun ile herkesin kanun önünde eşitkabul edilmesi .................................... ilkesininbir sonucudur.

8.

9. Atatürk’ün bütünleyici ilkelerinden ........... ilkesidünya barışını amaçlar.

10.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I



219

1. Atatürkçü düşünce sisteminin oluşma nedenlerihalkın ihtiyaçlarından doğmuştur.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda Kanalve Hicaz Yemen Cepheleri’nde savaşmasıKurtuluş Savaşı’ndaki bağımsızlık düşüncesinigeliştirmiştir.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Atatürk İlkeleri 05 Şubat 1937’de anayasayagirmiştir.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Cumhuriyetçilik ilkesini gerçekleştirmek içinTBMM açılarak, saltanat kaldırılmıştır.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.



220


1. Mus ta fa Ke mal’in ço cuk luk ve genç lik yıl la rın daet ki len di ği olay lar ne ler dir? Ya zı nız.

2.

3. Atatürkçülüğün amaçlarını nelerdir? Araştırınız.

4.

5. Atatürk ilkeleri hangi temellere dayanmaktadır?Yazınız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I



221

ES

EN

YA

YIN

LAR

IE

SE

N Y

AY

INLA

RI

6.

7. Kar ma eko no mik ya pı ne de mek tir? Araş tı rı nız.

8.

9. Türk in kı la bı nı ha zır la yan et men le ri ya zı nız.

10.

222


1. Cum hu ri yet çi lik il ke si ile il gi li ba zı doğ ru ve yan lış bil gi ler şun lar dır;

I. Halk çı lık il ke siy le ya kın dan il gi li dir. II. Halkın kendi kendini yönetmesidir. II I. Yö ne tim de di ni ku ral la rın et ki li ol ma sı nı

amaç lar. IV. Sa de ce be lir li ki şi le re seç me hak kı ta nır. Bu bil gi ler den han gi le ri doğ ru dur?

A) I ve II B) II ve II I C) II I ve IV

D) I, II ve III E) II,III ve IV

2. Mus ta fa Ke mal’in “Hür ri yet ol ma yan bir mem le-ket te ölüm ve yok oluş var dır. Her ge liş me nin ve kur tu lu şun ana sı hür ri yet tir.” sö zü,

I. öz gür lük ve de mok ra si II. Milliyetçilik II I. Devletçilik

il ke le rin den han gi le ri ile doğ ru dan il gi li dir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II ID) I ve II E) I ve II I

3. Mon dros Ateşkes An laşma sı son ra sı Ana do-lu’nun iş gal edil me si,

I. mil li bir lik ve be ra ber lik,

II. ulu sal ba ğım sız lık,

II I. çağ daş laş ma ve ba tı lı laş ma

ve ri len bü tün le yi ci il ke ler den han gi le ri nin ön ce lik li ola rak öne mi ni or ta ya çı kar mış tır?


D) I ve II I E) II ve II I

4. • Me de ni Ka nun’un ka bul edil me si

• Tev hidited ri sat Ka nu nu’nun ka bul edil me si

• Med re se le rin ka pa tıl ma sı

Yu ka rı da ki ye ni lik ha re ket le ri nin aşağı da ki il ke ler den han gi siy le hiç bir il gi si yok tur?

A) La ik lik B) Halk çı lık C) İn kı lap çı lık

D) Dev let çi lik E) Çağ daş laş mak

5. Ata türk “Bi zim hal kı mız çı kar la rı bir bi rin den fark lı

sı nıf lar dan de ğil; ak si ne var lık la rı ve ça lış ma la-

rı nın so nuç la rı bir bi ri ne ge rek li olan sı nıf lar dan

iba ret tir.” de miş tir.

Bu na gö re Ata türk Türk top lu mu nun ön ce lik le han gi özel li ği ni vur gu la mış tır?

A) Ba ğım sız lı ğı nı

B) Top lum sal bir li ği ni

C) Kal kın ma sı ge rek li li ği ni

D) Teş ki lat çı lı ğı nı

E) Çağ daş laş ma sını

6. I. La ik lik il ke si nin ana ya sa ya ek len me si,

II. Tek ke, za vi ye ve tür be le rin ka pa tıl ma sı,

II I. Latin harflerinin kabul edilmesi

Yu ka rı da ki ler den han gi le ri Ata türk’ün Tür ki ye Cum hu ri ye ti şeyh ler, der vişler, mü rit ler mem-le ke ti ola maz sö zü doğ rul tu sun da ger çek leş-ti ril miştir.

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve I I


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRK İLKELERİ TEST 1

224


1. • Yatırımların devlet tarafından yapılması • Aşar ver gi si nin kal dı rıl ma sı • Tek ke ve za vi ye le rin ka pa tıl ma sı • Halk Fır ka sı’ nın ku rul ma sı

Yu ka rı da ki özel lik ler le aşa ğı da ki il ke ler den han gi si nin il gi li ol duğu söy le ne mez?

A) Cum hu ri yet çi lik B) Ulus çu luk C) Dev let çi lik D) Halk çı lık E) La ik lik

2. Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin La ik lik il ke si ni aşa-ma lar ha lin de ger çek leş tir me si,

I. halkın tepki göstermesini engelleme, II. çı ka bi le cek so run la rı azalt ma, II I. top lum sal bir lik ve be ra ber li ğin bo zul ma sı na

en gel ol ma amaç la rın dan han gi le ri ne yö ne lik tir?

A) Yal nız I B) Yal nız II I C) I ve IID) I ve II I E) I, II ve II I

3. Ata türk il ke le ri nin asıl ama cı sos yal, si ya sal ik ti sa di alan lar da, ye ni lik ler yap mak ve bun la rı uy gu la ma ya koy mak tır.

Bu bil gi ye da ya na rak bi rey ler ara sın da fır sat eşit liği nin ya ra tı la rak sos yal ada le tin ve sos-yal ba rı şın ger çek leş ti ril me si,

I. La ik lik, II. Dev let çi lik, II I. Halk çı lık,

il ke le rin den han gi le ri nin uy gu lan ma sıy la müm kün dür?

A) Yal nız I B) Yal nız II I C) I ve IID) II ve II I E) I, II ve III

4. Ata türk il ke le ri, ak lın ve bi li min li der li ğin de ça ğın

ge rek le ri ne gö re Türk mil le ti nin ra hat lı ğı nı, hu zu-

ru nu, re fa hı nı sağ la mak ve Türk kül tü rü nü mil li

bir an la yış la çağ daş uy gar lık dü ze yi nin üze ri ne

çı kar mak ama cı ta şır.

Bu na gö re Ata türk İl ke le rinin özel lik le ri ile il gi li aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Ül ke yi çağ daş bir düze ye çı kar ma yı amaç lar. B) İl ke ler mil le ti sev me yi ve yük selt me yi gerekti-

rir. C) İl ke ler Tür ki ye’nin ger çek le rin den or ta ya çık-

mış tır. D) İl ke ler ça ğın şart la rı na gö re or ta ya çık mış tır. E) İl ke ler es ki yö ne ti mi ger çek leş tir me yi amaç la-

mış tır.

5. I. Mil li Ege men lik II. Çağ daş laş ma II I. Ba rış çı lık IV. Akıl cı lık

Dev let ida re si nin kişi le re ve ya be lir li züm re le-re ve ril me me si yu ka rı da ki il ke le re den han gi-le ri ile il gi li dir?

A) Yal nız I B) I ve II C) I ve II ID) II ve II I E) I, II ve II I

6. Ata türk’ün dev let çi lik an la yı şı na gö re ya ban cı

ser ma ye ve özel te şeb büs dış lan ma mış tır.

Bu na gö re,

I. eko no mik kal kın ma, II. sanayileşme, II I. ulu sal ege men lik

kav ram la rın dan han gi le ri üze rin de du rul du ğu söy le ne bi lir?

A) Yal nız II B) Yal nız II I C) I ve II


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRK İLKELERİ TEST 2

226


1. Ata türk dö ne mi nin te mel he def le rin den bi ri sa na-yi ku ru luş la rı na ön ce lik ver mek ti. An cak hal kın elin de bu amaç için ye ter li ser ma ye yok tu.

Bu du rum aşa ğı da ki il ke ler den han gi si ni zo run lu kıl mış tır?

A) Halk çı lık B) İnk lap çı lık C) Dev let çi lik

D) Mil li yet çi lik E) La ik lik

(1988 – ÖSS)2. Ata türk “Dün ya mil let le ri nin sa ade ti ne ça lış mak,

di ğer bir yol dan ken di hu zur ve sa ade tin te mi ne ça lış mak de mek tir. En uzak ta zan net ti ği miz bir ha di se nin bi ze bir gün te mas et me ye ce ği ni bi le-me yiz.” de miş tir.

Ata türk’ün bu söz le ri aşa ğı da ki ler den han gi-si nin de ğe ri ni or ta ya koy mak ta dır?

A) Ba ğım sız bir dev let ol ma nın

B) Eko no mi de dev let çi li ği be nim se me nin

C) Cum hu ri yet re ji mi ni be nim se me nin

D) Ulus la ra ra sı ba rı şı ko ru ma nın

E) La ik bir dev let kur ma nın

(1993 – ÖSS)3. Ata türk çü lü ğün du ra ğan bir dü şün ce ol ma-

ma sı aşa ğı da ki il ke ler den han gi si ne da yan-mak ta dır?

A) Mil li yet çi lik B) Dev let çi lik

C) Halk çı lık D) İn kı lap çı lık

E) Cum hu ri yet çi lik

(1996 – ÖSS)4. La ik dev let an la yı şı aşa ğı da ki ler den han gi si-

ni des tek le mez?

A) Din ve mez hep seç me öz gür lü ğü nü

B) Ya sa la rın ve ku ral la rın top lum ha ya tı nın ge rek si nim le ri ne gö re dü zen len me si ni

C) Ki şi nin özel ha ya tın da din dar ya şa ma zo run-lu lu ğu nun ol ma sı nı

D) Fark lı din ve mez hep ten olan in san la rın bir-lik te ya şa ma sı nı

E) Ye ni dü şün ce akım la rı nın oluş ma sı nı

(1997 – ÖSS)

5. Aşa ğı da ki ler den han gi si Ata türk çü lük le bağ-daş maz?

A) Kal kın ma da ak lın ve bi li min reh ber li ği ni te mel al ma

B) Yö ne ti mi ulus ege men li ği ne bağ lı tut ma

C) Eko no mik kal kın ma yı ya ban cı ser ma ye ye da yan dır ma

D) Ül ke nin ba ğım sız lı ğı nı ko ru ma

E) Çağ daş uy gar lık dü ze yi ne ulaş ma

(1997 – ÖSS)

6. Halk çı lık il ke si ile il gi li doğ ru ve ya yan lış ba zı yar gı lar şun lar dır:

I. Cum hu ri yet çi lik le ya kın dan il gi dir.

II. Bel li bir gru bun dev le ti an la mın da dır.

III. Mil li yet çi lik le bü tün le şir.

IV. Ka nun önün de eşit li ğin ka bu lü an la mın da dır.

V. Dev le tin res mi bir di nin ol ma sı nı ge rek ti rir.

Bu yar gı lar dan han gi le ri doğ ru dur?

A) III ve V B) IV ve V C) I, II ve IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV

(1998 – ÖSS)

7. Ata türk, Me de ni Bil gi ler ki ta bın da “Tür ki ye Cum-hu ri ye ti’ni ku ran Tür ki ye hal kı na Türk Mil le ti de nir.” şek lin de bir ta nım yap mış tır.

Bu ta nı ma gö re Ata türk “mil let” ol ma yı han gi te mel özel li ğe gö re be lir le miş tir?

A) Si ya si var lık ta bir lik

B) Dil bir li ği

C) İnanç öz gür lü ğü

D) Tö re de ya kın lık

E) Kül tür bir li ği

(1999 – İP TAL – ÖSS)

ES

EN

YA

YIN

LAR

I



ES

EN

YA

YIN

LAR

I

227

8. Aşa ğı da ki ler den han gi si, bir top lum da la ik lik il ke si ne uyul ma sı nın et ki le rin den bi ri de ğil dir?

A) Hal kın, di ni ni seç me ve vic dan öz gür lü ğü nün ol ma sı

B) Ki şi nin özel ha ya tın da ser best çe iba det ede-bil me si

C) Bi re ye ve ri len de ğe rin art ma sıD) Din adı na bir ta kım ba tıl inanç la rın ya yıl ma sı

kar şı sın da dev le tin ta raf sız kal ma sıE) Eşit lik an la yı şı nın yay gın laş ma sı

(1999 – İP TAL – ÖSS)

9. Ata türk, “Bi zim hal kı mız çı kar la rı bir bi rin den fark lı sı nıf lar dan de ğil; ak si ne, var lık la rı ve ça lış-ma la rı nın so nuç la rı bir bi ri ne la zım olan sı nıf lar-dan iba ret tir.” de miş tir.

Ata türk bu sö züy le, halk çı lık il ke si nin han gi özel li ği ni vur gu la mış tır?

A) Hal kın, da ya nış ma ve iş bir li ği için de ol ma sıB) Hal kın ken di ge le ce ği ne ka rar ver me siC) Hal kın, ça lış ma öz gür lü ğü nün ol ma sıD) Hal kın, ya sa lar kar şı sın da eşit ol ma sıE) Dev le tin hal ka hiz met gö tür me si

(1999 – ÖSS)

10. Cum hu ri ye tin ku rul ma sın dan son ra ger çek leş ti-ri len, mil li eği tim le il gi li uy gu la ma lar dan ba zı la rı şun lar dır:

I. dur mak sı zın da ha çağ da şa ve da ha doğ ru ya yö ne lin me si,

II. okur ya zar ol ma yan bi rey bı rak ma mak ül kü-süy le eği tim ya tı rım la rı ya pıl ma sı,

III. hal kın ken di ken di ni yö net me si nin bir er dem ol du ğu dü şün ce si nin eği tim le yay gın laş tı rıl-ma sı

Bu uy gu la ma la rın Ata türk İl ke le riy le iliş ki si aşa ğı da ki le rin han gi sin de doğ ru ola rak ve ril-miş tir? I II III ––––––– ––––––––––– –––––––––A) İn kı lap çı lık Cum hu ri yet çi lik Dev let çi likB) İn kı lap çı lık Dev let çi lik Cum hu ri yet çi likC) Cum hu ri yet çi lik İn kı lap çı lık Dev let çi likD) Dev let çi lik Cum hu ri yet çi lik İn kı lap çı lık

E) Dev let çi lik İn kı lap çı lık Cum hu ri yet çi lik

(1999 – ÖSS)

11. Cum hu ri yet dö ne min de gö rü len ge liş me ler den ba zı la rı şun lar dır:

I. Mil let mek tep le ri nin açıl ma sı, II. Me de ni Ka nun’un ka bul edil me si, III. Öğ re ti min bir leş ti ril me si, IV. So ya dı Ka nu nu’nun ka bul edil me si, V. Din İş le ri ve Ev kaf Ba kan lı ğı’nın kal dı rıl ma sı Bu ge liş me ler den han gi le ri doğ ru dan la ik

dev let dü ze ni ne ge çiş ama cı nı güt mek te dir?

A) I, II ve IV B) I, III ve IV C) II, IV ve V D) II, III ve V E) I, II, IV ve V

(1999 – ÖSS)

12. “Ulu sal ege men li ğin da ya na ğı ‘halk çı lık’tır.” yar-gı sı,

I. Cum hu ri yet çi lik. II. Dev let çi lik. III. İn kı lap çı lık il ke le rin den han gi le ri ni doğ ru dan des tek ler?


(2000 – ÖSS)

13. Ata türk, Türk mil le ti ne gi de ce ği yo lu gös te rir ken, “Dün ya nın her tür lü il min den, bu luş la rın dan, iler le me le rin den ya rar la na cak tır; an cak te mel, ken di içi miz den çı ka rıl ma lı dır.” de miş tir.

Ata türk bu sö züy le, mil li eği tim de çağ daş lı-ğın aşa ğı da ki ler den han gi si üze ri ne te mel-len di ril me si ge rek ti ği ni vur gu la mış tır?

A) Bir lik ve bü tün lükB) Ulu sal lıkC) Eşit lik D) La ik likE) Sev gi ve so rum lu luk

(2000 – ÖSS)

14. An laş ma Dev let le rinin, Mond ros Ateş kes An laş ma sı’na da ya na rak Ana do lu’yu iş gal et me si ön ce lik le aşa ğı da ki il ke ler den han gi-si nin öne mi ni or ta ya çı kar mış tır?

A) Dev let çi lik B) Ba ğım sız lıkC) İn kı lap çı lık D) La ik lik E) Cum hu ri yet çi lik

(2001 – ÖSS)

228


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

15. Ye ni Türk Dev le ti, ge lir le ri çok sı nır lı ol du ğu hal-de, büt çe ge li ri nin yüz de kır kı nı kar şı la yan Âşar Ver gi si’ni Cum hu ri ye tin ilk yıl la rın da kal dır mış tır.

Bu uy gu la ma Ye ni Türk Dev le ti’nin ön ce lik le han gi özel li ği ni gös te rir?

A) Ulu sal ol ma B) Dev let çi ol maC) Halk çı ol ma D) Cum hu ri yet çi ol ma E) La ik ol ma

(2001 – ÖSS)

16. Ye ni Türk Dev le ti’nde, I. sal ta na tın kal dı rıl ma sı, II. Türk pa ra sı nı ko ru ma ile il gi li ka nun çı ka rıl-

ma sı, III. mah ke me ler de ta nık lık ta ka dın - er kek eşit li-

ği nin sağ lan ma sı ge liş me le ri la ik lik, cum hu ri yet çi lik ve mil li yet-

çi lik il ke le riy le iliş ki ba kı mın dan aşa ğı da ki le-rin han gi sin de doğ ru ola rak grup lan mış tır?

La ik lik Cum hu ri yet çi lik Mil li yet çi lik ––––––– –––––––––––– ––––––––A) I II IIIB) III I IIC) II III ID) III II IE) I III II

(2002 – ÖSS)

17. I. Fes ve kal pak gi yil me si ni ya sak la yan “Şap ka Gi yil me si Hak kın da Ka nun”un ka bul edil me si

II. Türk ta ri hi nin yal nız Os man lı ta ri hin den iba-ret ol ma yıp çok es ki le re da yan dı ğı nı ka nıt la-ma amaç lı ça lış ma la ra hız ve ril me si

III. Türk di li nin ya ban cı dil le rin bo yun du ru ğun-dan kur ta rıl ma sı nın amaç lan ma sı

Yu ka rı da ki ler den han gi le ri, ulus çu luk an la yı-şı nın doğ ru dan bir ge re ği dir?


(2003 – ÖSS)

18. 1934 yı lın da çı ka rı lan ka nun la Ağa, Ha cı, Ha fız, Ho ca, Mol la gi bi es ki top lum züm re le ri ni be lir ten un van lar kal dı rıl mış tır.

Bu du ru mun, Ata türk il ke le rin den han gi si nin doğ ru dan bir ge re ği ol du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Halk çı lık B) Dev let çi lik C) Mil li yet çi lik

D) İn kı lap çı lık E) La ik lik(2004 – ÖSS)

19. Ata türk çü mil li yet çi lik an la yı şı, top lu mu sa de ce ırk çiz gi le riy le de ğil din ve mez hep çiz gi le riy le böl me yi de red de der.

Bu du ru ma gö re aşa ğı da ki ler den han gi si nin öne mi nin vur gu lan dığı sa vu nu la bi lir?

A) Sı nır la rı bel li ve bö lün mez va tan an la yı şı nın B) Ulu sal ve in sa ni de ğer le ri kay naş tır ma nın C) Dev le tin ulu sal ve ba ğım sız ol ma sı nın ön gö-

rül dü ğü nün D) Si ya si var lı ğı nın dı şın da ki Türk le rin yö ne tim-

le ri ne say gı lı ol ma nın E) Bir mil le tin mut lu lu ğu nun di ğer mil let le rin de

mut lu lu ğu na bağ lı ol du ğu na inan ma nın

(2008 – Sosyal 1)

20. Dev let çi lik il ke si, mül ki yet hak kı nın ulu sun ya rar-la rı na ay kı rı bi çim de kul la nıl ma sı na kar şı dır.

Bu du ru mun,

I. halk çı lık, II. la ik lik, II I. in kı lap çı lık

il ke le rin den han gi le ri nin doğru dan bir ge re ği ol du ğu sa vu nu la bi lir?


(2008 – Sosyal 1)

21. Ata türk, 1 Mart 1922’de TBMM’nin üçün cü top-lan tı sın da, “Efen di ler, mil le ti miz çift çi dir. Mil le tin çift çi lik te ki ça ba sı nı, çağ daş eko no mik ön lem ler le aza mi had di ne ulaş tır ma lı yız. Köy lü nün ça lış-ma sı nın so nuç la rı nı ve ürün le ri ni ken di men faa ti le hi ne aza mi had di ne çı kar mak eko no mik si ya se-ti mi zin te mel ruhu dur.” de miş tir.

Ata türk’ün bu söz le ri nin aşa ğı da ki le rin han gi-sin de bir lik te ve ri len il ke ler le doğru dan il gi li ol duğu sa vu nu la bi lir?

A) İn kı lap çı lık – Cum hu ri yet çi lik B) Halk çı lık – İn kı lap çı lık C) Dev let çi lik – La ik lik D) La ik lik – Halk çı lık E) Cum hu ri yet çi lik – Dev let çi lik

(2009 – Sosyal 1)

232

Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ATATÜRK DÖNEM‹ TÜRK DIfi POL‹T‹ASI

Tür ki ye Do ğu ve Ba tı ara sın da je opo li tik öne me sa hip bir ül ke dir. Ge çiş yol la rı üze rin de bu lun mak ta dır. Bu ne den le Tür ki ye’nin dış po li ti ka sı her dö nem ak tif ol muş ya da ol mak zo run da kal mış tır.

1919 ile 1938 yıl la rı ara sın da ki dış po li ti ka da Mus ta fa Ke mal Pa şa ve Mus ta fa Ke mal Ata türk us ta lık lı dip lo-ma si ör ne ği gös ter miş tir.

Ata türk’ün dış po li ti ka da ki te mel ar gü ma nı “Yurt ta ba rış, dün ya da ba rış”tır.

Mil li Mü ca de le Dö ne mi Türk Dış Po li ti ka sı(1919-1923)

Os man lı Dev le ti, I. Dün ya Sa va şı’nı kay bet miş tir. Eko no mi si sar sıl mış, hat ta yok ol muş tur. As ker le ri ter his edil miş, cep he ler de 1 mil yon 40 bin ev la dı nı yi tir miş tir. Si ya se ten ya şı yor gö zük se bi le fii len yok ol muş tur.

1919’da Sam sun’a çı kan Mus ta fa Ke mal Pa şa “1919’dan 1923’e ka dar “Mil li Mü ca de le” dö ne mi nin ağır şart la rın da ulus larara sı alan da iş bir li ği yol la rı nı ara mış ve çe şit li ant laş ma lar yap mış tır.

Mil li Mü ca de le dö ne min de ye nik dev let mu ame le si gö ren dev let gö rü nü mü ye ri ne “Mi sakımil liyi” ger çek-leş tir mek is te yen dev let ni te li ğin de dir.

Os man lı Dev le ti’nin im za la dı ğı Mon dros Mü ta re ke si ve Sevr Ba rış Ant laş ma sı’nı ta nı ma ya rak mil li ba ğım-sız lı ğı nı ger çek leş tir me ye ça lış mış ve ba şar mış tır.

Bu dö nem de Türk - Sov yet iliş ki le ri ge liş miş, Ba tı ya kar şı Sov yet yö ne ti mi ile iliş ki le ri ni ge liş tir miş tir.

Türk - Sov yet iliş ki le ri zıt lık lar la do lu dur. Za man za man kar şı lık lı gü ven siz lik ler or ta ya çık mış tır.

Lo zan son ra sı Tür ki ye’nin Ba tı ile iliş ki ye gir me si Sov-yet le ri ra hat sız et miş tir.

Tür ki ye’nin Ba tı ile olan iliş ki le ri Lo zan Ant laş ma sı’na ka dar ta ma men sa vaş şart la rı içe ri sin de ge liş miş tir. Özel lik le İn gil te re ve Fran sa’nın em per ya list dü şün ce ta şı ma sı Ata türk’ün dış po li ti ka sın da Ba tı hep em per-ya list gö rül müş tür. İnkılaplar döneminde ise batı medeniyeti ulaşılmak istenen hedef olarak seçilmiştir.

Mil li Mü ca de le Son ra sı Türk Dış Po li ti ka sı (1923-1938)

Lo zan Ant laş ma sı’yla dün ya dev let le ri içe ri sin de her yö nüy le ba ğım sız bir ül ke olan Tür ki ye dış dün ya ile iliş ki le ri ni ge liş tir me ye ça lış mış tır.

a) 1923 - 1932 Yıl la rı Ara sı Türk Dış Po li ti ka sı

Tür ki ye bu dö nem de bir yan dan Lo zan Ant laş ma-sı’ndan ka lan so run la rı çöz mek için uğ raş ve rir ken di ğer ya ndan dün ya ba rı şı na kat kı yap ma ya ça lış mak-ta dır.

MU SUL SO RU NU VE IRAK SI NI RININ BE LİR LEN ME Sİ(5 Ha zi ran 1926)

I. Dün ya Sa va şı yıl la rın da ya pı lan giz li ant la ş ma-lar dan olan Sykes Pi cot’a gö re Mu sul ve çev re si Fran sa’ya ve ril miş ti. Da ha son ra Mu sul, İn gil te re’ye bı ra kıl mış tır.

3 Ka sım 1918’de İn gil te re Mu sul’u iş gal et ti. Mi sakımil-liye gö re Mu sul ye ni Türk Dev le ti’nin sı nır la rı için dey di.

Lo zan Ant laş ma sı’nda İn gil te re Mu sul’un Irak’a bı ra-kıl ma sı gerektiği çün kü Irak’ın gü ven li ği nin teh li ke ye dü şe ce ği ni id di a et miş tir.

Tür ki ye’nin tezi ise Mu sul’da ço ğun lu ğun Türk ol du-ğu nun ve halk oy la ma sı ya pıl ma sı nın ge rek ti ği şek-lin de dir. An cak İn gil te re’nin tav rın dan do la yı so run çö zü le me di. Da ha son ra İn gil te re ve Tür ki ye ken di ara la rın da çö ze cek tir.

19 Ma yıs 1924’de İs tan bul’da iki li gö rüş me ler baş la dı. İn gil te re, Hak ka ri ile bir lik te Mu sul’un Irak top rak la rı-na ka tıl ma sı nı Tür ki ye ise halk oy la ma sı ya pıl ma sı nı is te di. Gö rüş me ler so nuç suz kal dı.

İn gil te re ko nu yu Mil let ler Ce mi ye ti’ne ta şı dı. Ce mi yet böl ge ye gön der di ği ko mis yo nun bir ra por ha zır la ma-sı nı is te di. Ra por böl ge nin Irak top rak la rı na ka tıl ma sı yö nün de ol du.

➥ Du ru mun böy le ol ma sı ga yet nor mal di. Çün kü Mil let ler Ce mi ye ti İn gil te re’nin et ki si al tın day dı. Tür ki ye ce mi ye te üye bi le de ğil di.

Tür ki ye ce mi ye tin ka ra rı nı ka bul et me di ve as ke ri ha re ka ta ka rar ver di. As ke ri ha re kat ha zır lı ğı ya pıl-dı ğı sı ra da İn gi liz le rin kış kırt ma la rı ile Gü ney Do ğu’da Şeyh Sa it İs ya nı baş la dı. İç is yan la uğ raş mak zo run-da ka lan Tür ki ye as ke ri ha re kat ya pa ma dı.

An ka ra Ant laş ma sı (5 Ha zi ran 1926)

★ Mu sul, İn gil te re man da sın da ki Irak hü kü me ti ne bı ra kı la cak

★ Irak hü kü me ti Mu sul pet rol le ri nin ver gi si nin %10’unu 25 yıl sü re ile Tür ki ye’ye ve re cek


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

233

➥ An ka ra Ant laş ma sı ile bu gün kü Tür ki ye - Irak sı nı rı çi zil di. Mi sakımil liden ta viz ve ril miş ol du.

Yo rum: Mu sul pet rol ge lir le rin den Tür ki ye ya rar-lan ma dı. Sa de ce 500 bin İn gi liz ster li ni al dı. Her yıl büt çe ge lir le rin de gös te ril me si ne rağ men İn gil-te re’den ba ğım sız lı ğı nı el de eden Irak öde me yap ma dı. Bu ge lir ler büt çe den 1983’de çı ka rıl dı.

YA BAN CI OKUL LAR SO RU NU

Os man lı top rak la rı üze rin de çe şit li ül ke le rin ve içer-de ki azın lık la rın dış des tek li okul la rı var dı. Bu okul lar za man za man Hris ti yan lık pro pa gan da sı ya pı yor lar dı. Hat ta I. Dün ya Sa va şı ve Kur tu luş Sa va şı yıl la rın da si lah lı ce mi yet kur ma ya bi le baş la dı lar.

Tür ki ye ya ban cı okul la rın ka pa tıl ma sı nı is ti yor du. Bu ko nu Lo zan Gö rüş me le ri’nde gün de me gel di. Tür ki ye bu ko nu yu bir iç me se le sa ya rak tar tı şıl ma sı na izin ver me di.

Lo zan’da Ya ban cı Okul la rın Ça lış ma la rı na Ba zıŞart lar Ge ti ril di.

★ Türk çe dı şın da eği tim ya pan okul lar da Türk çe, ta rih ve coğ raf ya ders le ri Türk öğ ret men ler ta ra-fın dan Türk çe oku tu la cak tır.

★ Di ni tö ren ve ders le re an cak ay nı di ne men sup öğ ren ci ler gi re bi le cek tir.

★ Oku tu lan ders ler de Türk lük aley hi ne ya zı lar ol ma-ya cak tır.

★ Okul lar Maa rif Teş ki la tı’na bağ lı ola cak tır.

★ Okul lar Türk mü fet tiş ler ta ra fın dan de net le ne cek-tir.

★ Son sı nıf öğ ren ci leri el çi lik ler de de ğil ken di okul la-rın da sı na va ta bi ola cak lar dır.

★ Ba şa rı lı öğ ren ci le re ve ri len he di ye ler de ya ban cı ül ke bay ra ğı bu lun du rul ma ya cak tır.

Yo rum: Ya ban cı okul lar de ne tim al tı na alın ma sı-na rağ men tam kon trol edi le me miş tir. 1926 Me de-ni Ka nun’un ka bu lü ile azın lık lar Türk va tan da şı sa yıl mış bu so run bü yük oran da çö zül müş tür.

NÜ FUS MÜ BA DE LE Sİ (DE ĞİŞİMİ)(10 Ha zi ran 1930)

Lo zan Ant la aş ma sı’nda çö zü me ka vuş ma sı tam ola-rak sağ la na ma yan ko nu lar dan bi ri si de mü ba de le dir. Kon fe rans de vam eder ken 30 Ocak 1923’de Tür ki ye ile Yu na nis tan ara sın da göç le il gi li bir pro to kol im za-lan dı. An cak Yu na nis tan’ın İs tan bul’da da ha çok Rum bı rak mak is te me si so ru nu çö züm süz ha le ge tir di.

Olay Mil let ler Ce mi ye ti’ne ta şın dı. Ce mi yet gün de-mi ne al dı. An cak çö zü me ka vuş tu ra ma dı. Yu nan lı lar Ba tı Trak ya’da ki Türk le rin mal la rı na el ko ya rak göç-men Rum la rı yer leş tir me ye baş la dı. Tür ki ye tep ki gös ter di. Bu nun üze ri ne sa vaş ih ti ma li doğ du. (1929)

30 Ha zi ran 1930’da Antlaş ma ya pıl dı. Bu na gö re,

★ Yer leş me ta rih le ri göz önü ne alın ma dan ve do ğum yer le ri ne ba kıl ma dan Ba tı Trak ya Türk le ri ve İs tan bul’da ki Rum la rın ta ma mı Etab li (sü rek li ika met eden) ola rak ka bul edi le cek

★ Göç eden gö çer le rin il gi li ta raf lar da ki mal la rı nın mül ki yet hak kı o top ra ğa sa hip olan ül ke ye bı ra kı-la cak tır.

Yo rum: An laş ma nın sağ lan ma sı ile Ve ni ze los (Yu na nis tan Baş ba ka nı) 1930’da Tür ki ye’yi zi ya ret et ti. Bu zi ya re te 1931’de Baş ba kan İs met Pa şa kar şı lık ver di. Böy le ce Türk - Yu nan dost lu ğu baş-la dı.

Bu dost luk 1934’de Bal kan An tan tı’nın im za lan-ma sı na ze min ha zır la dı. An cak 1954’de baş la yan Kıb rıs so ru nu iliş ki le rin bo zul ma sı na ne den ol du.

b) 1932 - 1938 Türk Dış Po li ti ka sı

Bu dö nem Türk dış po li ti ka sı nın ulus larara sı ve böl-ge sel so run la ra eğil me ve it ti fak la ra gir me dö ne mi dir.

MİL LET LER CE Mİ YE Tİ’NE ÜYE OL MA (18 Tem muz 1932)

Tür ki ye “Yurt ta sulh, ci han da sulh” il ke si nin ge re ği ola rak ulus larara sı ve böl ge sel ba rış fa ali yet le ri ne ka tıl ma ya baş la mış tır. 1928’den iti ba ren si lah sız-lan ma fa ali yet le ri ne ka tıl ma ya baş la mış tır. Sa va şın ulus larara sı iliş ki den çı ka rıl ma sı nı ön gö ren Kel logg, Bri and Pak tı’na 1929’da im za at mış tır.

İn gil te re’nin et ki si nin bü yük ol du ğu Mil let ler Ce mi ye-ti’ne bi raz da Sov yet Rus ya’nın so ğuk bak ma sı ne de-niy le so ğuk ba kan Tür ki ye şart la rın de ğiş me siy le Dış İş le ri Ba ka nı Tev fik Rüş tü Aras’ın 13 Ni san 1932’de mü ra ca tı ile Mil let ler Ce mi ye ti’ne üye ol muş tur.

234


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

➥ Tür ki ye’nin Mil let ler Ce mi ye ti’ne üye ol ma sı böl ge sel ve dün ya ba rı şı na kat kı yap mış tır.

BAL KAN AN TAN TI (9 Şu bat 1934)

Ku rul ma Ne den le ri

★ 1933’ten ita ba ren Al man ya, İtal ya ve Ja pon ya’nın dün ya ba rı şı nı teh dit et me ye baş la ma la rı

★ Hız lı si lah lan ma ya rı şı

★ Al man ya ve İtal ya’nın Bal kan top rak la rı na sal dır-ma ih ti mal le ri

Bal kan dev let le ri nin dost luk kur ma sı ko nu sun da ilk adım 1924’de Bal kan Bir li ği’nin ku rul ma sı nı öne ren Yu na nis tan’dan gel di. 1933’ün Ey lül ayın da Tür ki ye - Yu na nis tan ara sın da 10 yıl lık do ku nul maz lık ant laş-ma sı ya pıl dı.

9 Şu bat 1934’de Ati na’da Bal kan Ant laş ma sı im za-lan dı.

★ Tür ki ye, Yu na nis tan, Yu gos lav ya ve Ro man ya ka tıl dı.

★ İl gi li dev let ler bir bir le ri nin ba ğım sız lık la rı na say gı lı dav ra na cak lar ve sı nır la rı nı kar şı lık lı gü ven ce al tı-na ala cak lar dır.

➥ Bul ga ris tan, Ege De ni zi’ne in mek ve Ro man-ya’dan Dob ru ca’yı al mak is te di ği için,

Ar na vut luk ise İtal ya’nın et ki sin de kal dı ğı için An tant’ta yer al ma mış lar dır.

Bal kan An tan tı II. Dün ya Sa va şı’nın Bal kan la ra sıç ra-ma sıy la öne mi ni yi tir miş ve fii len or ta dan kalk mış tır.

MON TRÖ BO ĞAZ LAR SÖZ LEŞMESİ

(20 Tem muz 1936)

Tür ki ye Lo zan Ant laş ma sı’nda ki şart lar ge re ği ege-men li ği ni kı sıt la yı cı ni te lik te ki Bo ğaz la rın sta tü sü nü ka bul et mek zo run da kal mış tı.

An cak 1933’den iti ba ren dün ya ba rı şı nın teh li ke ye gir me si “şart la rın de ğiş me si = re bus sics tan ti bus” il ke si Tür ki ye’nin im za cı dev let le re ola yı gö tür me si ne ne den ol muş tur.

İn gil te re “Tür ki ye’nin Bo ğaz lar Söz leş me si’nin göz-den ge çi ril me si ile il gi li ta le bi hak lı ka bul edil mek te-dir.” demiştir.

➥ İn gil te re’nin ta vır de ği şik li ği nin te mel ne de ni ko mis yo nun her han gi bir sa vaş ta Bo ğaz la rı ko ru-ya ma ma sı en di şe si dir.

Bal kan An tan tı Dai mi Kon se yi 4 Ma yıs 1936’da Bel-grad top lan tı sın da Tür ki ye’nin kay gı la rı nı hak lı bul-muş ve des tek le me ka ra rı al mış tır.

Tür ki ye’nin ta le bi Bo ğaz la rın sta tü sü nün de ğiş me-si ve ege men lik hak kı nın ve ril me si dir. 22 Ha zi ran 1936’da İs viç re’nin Mon trö ken tin de top la nan dev-let ler 20 Tem muz 1936’da im za at mış lar dır. İtalya yayılmacı politika gütmesi nedeniyle Konferansa katılmamıştır.

Bu na gö re,

★ Bo ğaz lar ko mis yo nu kaldırılacaktır. Yet ki le ri Tür-ki ye’ye dev re di le cek

★ Tür ki ye, Bo ğaz la rın iki ya ka sı na da as ker gön de-re bi le cek tir.

★ Ya ban cı ti ca ret ge mi le ri Bo ğaz lar dan ser best çe ge çe bi le cek tir. Ya ban cı sa vaş ge mi le ri Bo ğa zı kul lan mak is ter ler se 15 gün ön ce Tür ki ye’den izin ala cak tır.

★ Tür ki ye’nin bir sa va şa gir me si du ru mun da ya da sa vaş teh li ke si kar şı sın da sa vaş ge mi le ri nin ge çi-şi Tür ki ye’nin ka ra rı na bağ lı ola cak tır.

Yo rum: Bo ğaz la rın Tür ki ye’ye dev ri ile ege men-li ği pe kiş ti. 1841’den iti ba ren so run ola rak de vam eden Bo ğaz la rın du ru mu so run ol mak tan çık tı.

SADABAT PAKTI (9 Tem muz 1937)

★ 1934 yı lın da İran Şa hı’nın Tür ki ye’yi zi ya ret et me-si ile ge li şen Türk - İran dost lu ğu so nu cun da ku ru lan bu pak ta da ha son ra Irak ve Af ga nis tan da ka tıl mış tır.

Amaç

★ Al man ya ve İtal ya’nın Or ta Do ğu’ya ya yıl ma ya ça lış ma sı üze ri ne sı nır la rı gü ven lik al tı na al mak ve Ya kın Do ğu’ da ba rış ve gü ven li ği sağ la mak tır. Böy le ce Tür ki ye’nin do ğu sı nır la rı gü ven ce ye alın-mış tır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

235

★ Böl ge sel dost luk ku ru la cak ve bir bir le ri ne sal dır-

ma ya cak lar dır.

HA TAY’IN TÜR Kİ YE’YE KA TIL MA SI (30 Ha zi ran 1939)

Ha tay, Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’ndan son ra Fran-

sız lar ta ra fın dan iş gal edil miş, 20 Ekim 1921’de im za-

la nan An ka ra Ant laş ma sı ile özel bir sta tü ka zan mış tır.

Al man ya’nın Av ru pa’da ya yıl ma cı bir po li ti ka iz le me si

üze ri ne Fran sa, ken di top rak la rı nın ko run ma sı nı ön ce-

lik li so run ola rak gör dü ğün den Su ri ye ve Lüb nan’dan

çe ki le rek man da yö ne ti mi ni kal dır mış tır. Bu ge liş me-

den son ra Su ri ye, Ha tay üze rin de hak id di a et me ye

baş la dı. Ha tay prob le mi nin ye ni den gün de me gel me si

üze ri ne Ata türk, Mil let ler Ce mi ye ti’ne baş vur du. Mil-

let ler Ce mi ye ti gö ze ti min de ya pı lan halk oy la ma sı

so nu cun da 2 Ey lül 1938’de Ha tay Ba ğım sız Dev le ti

ku rul du. Ha tay mec li sin de ya pı lan oy la ma so nu cun da

30 Ha zi ran 1939’da Ha tay, Tür ki ye’ye ka tıl ma ka ra rı

al mış tır.

➥ Böy le ce Ata türk’ün 1937’de baş lat tı ğı mü ca-de le Ata türk’ün ölü mün den bir yıl son ra so nuç ver miş, Ha tay Tür ki ye’ye ka tıl mış tır.

II. DÜN YA SA VA ŞI

Mih ver Dev let ler: Al man ya, İtal ya, Ja pon ya, Bul ga-

ris tan, Ma ca ris tan ve Ro man ya

Müt te fik Dev let ler: İn gil te re, ABD, Fran sa ve Rus ya


★ I. Dün ya Sa va şı’na bü yük ha yal ler le gi ren Al man-

ya sa vaş ta um du ğu nu bu la ma dı ğı gi bi her şe yi ni

de kay bet miş tir. Al man ya, Ver say Ant laş ma sı’nın

ka yıp la rı nı te la fi et me yi amaç lı yor du.

Al man ya kı sa sü re de to par lan mış ve 1930’lar-

dan iti ba ren Adolf Hit ler ön der li ğin de sal dır gan

bir po li ti ka ile çev re siy le he sap laş mış tır. Fran-

sa’dan Sa ar böl ge si ni alan, Avus tur ya’yı il hak

eden Al man ya, siv ril me nin ver di ği şı ma rık lık ile

İtal ya ile oluş tur du ğu it ti fa ka da ya na rak em per ya-

list po li ti ka sı nı sür dür müş ve Po lon ya’ya sal dı ra-

rak II. Dün ya Sa va şı’nı baş lat mış tır.

★ İtal ya ise, I. Dün ya Sa va şı’nın ga lip lerin den ol ma-

sı na rağ men ge rek iki li oy na ma sı ve ge rek se

sa vaş için de ki pa sif li ği ne de niy le sa vaş so nun da

um du ğu nu bu la ma mış tır. Ken di si ne il ti fat et me-

yen İn gil te re ve Fran sa’dan ko pan Mus so li ni’nin

fa şist İtal ya’sı hız lı bir kal kın ma dan son ra Bal-

kan lar ve Af ri ka’da sal dır gan bir po li ti ka iz le me ye

baş la mış ve bu po li ti ka sı ile sa va şın so rum lu lu ğu-

na bü yük öl çü de or tak ol muş tur.

★ Uzak Do ğu’nun ada dev le ti Ja pon ya’da I. Dün-

ya Sa va şı’ndan bek len ti le ri ne ula şa ma dan ay rıl-

mış tır. 1930’lar da çok güç le nen Ja pon ya Uzak

Do ğu’nun kor ku lu rü ya sı ha li ne gel miş, ABD -

Çin - Fran sa gi bi dev let ler le gir di ği ça tış ma lar da

bü yük ba şa rı lar el de et miş tir. Çin’in elin den Man-

çur ya’yı alan ve de niz ler de ABD’ye kar şı bü yük

bir teh dit un su ru olan Ja pon ya, sa va şın Uzak

Do ğu aya ğı nı oluş tur muş tur.

Ja pon ya’nın Pe arl Harlbo ur bas kı nı ABD’nin

sa va şa gir me si ne ne den ol muş tur.

★ Al man ya’nın Po lon ya’ya sal dır ma sı ile 1 Ey lül 1939

yı lın da res men baş la yan sa va şa yıl dı rım hı zıy la

gi ren Al man ya iki şer haf ta da Po lon ya ve Fran sa’yı

ha ri ta dan sil miş tir. Da ha son ra Al man ve İtal yan

or du la rı Bal kan la rı komp le iş gal et miş tir. 1941 yı lın-

da ABD ve Rus ya İn gil te re’nin, Ja pon ya’da Al man-

ya’nın ya nın da sa va şa gir miş tir. Ye ni ka tı lan un sur-

lar la sa vaş de ği şik bir bo yut ka zan mış ve kı sa

sü re de İtal ya sa vaş dı şı bı ra kıl mış tır. Rus la ra kar şı

bü yük ba şa rı lar el de eden Al man lar Mos ko va’ya

ka dar iler le miş ler dir. An cak kış ay la rın da ik li me

ye nik dü şen Al man or du su na kar şı Rus lar 1943’te

kar şı ta ar ru za geç miş tir. Rus ya, 1945 yı lın da Ber lin

du va rı nın bu lun du ğu hat ta ka dar gel miş tir. Di ğer

ta raf tan İn gil te re ve ABD’nin ba tı dan ger çek leş tir-

dik le ri Nor man di ya Çı kar ma sı Al man la rı çö kert miş

ve tes lim ol ma la rı na ne den ol muş tur. (1945)

236


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

★ Ja pon ya’da bü tün dün ya dev let le ri ne kar şı ba şa-

rıy la sa vaş tı ğı bir aşa ma da, ABD Hi ro şi ma ve

Na ga za ki’ye atom bom ba sı at mış tır. Ja pon ya bu

ge liş me nin şo kuy la 10 Ağus tos 1945’de tes lim

ol muş tur.

Sa va şın So nuç la rı

★ Sa vaş, dik ta tör lük - de mok ra si mü ca de le si ola rak

gö rül müş ve sa va şı de mok ra si nin ha kim ol du ğu

dev let ler (Rus ya ha riç) ka zan mış tır.

★ 1945 yı lın da Bir leş miş Mil let ler Ör gü tü ku rul muş-

tur. ABD, İn gil te re, Fran sa, Rus ya ve Çin dev let-

le ri ku ru cu lar ola rak dai mi üye ve ve to hak kı nı

ken di le ri ne ver miş ler dir.

★ Sa vaş tan son ra top la nan Yal ta Kon fe ran sı ile

dün ya den ge si ye ni den ku rul muş tur.

★ Rus ya bü yük bir güç ha li ne gel miş, Al man iş ga lin-

den kur tar dı ğı Do ğu Av ru pa’ya ken di re ji mi ni ta şı-

mış tır.

★ Mil let le rin do lay lı yön tem ler le sö mü rül dü ğü

“Ne oem per ya lizm” dev ri baş la mıştır.

Tür ki ye’nin II. Dün ya Sa va şı’n da ki Po li ti ka sı

★ Sa vaş ta ta raf sız kal mak için bü yük gay ret gös te-

ren ve den ge li bir po li ti ka iz le yen Tür ki ye, İn gil te-

re’nin yo ğun dip lo ma tik gi ri şim le ri so nu cun da 23

Şu bat 1945’te Al man ya ve Ja pon ya’ya sa vaş ilan

et miş tir. Bu du rum Tür ki ye’nin ye ni den şe kil le nen

Bir leş miş Mil let ler Ör gü tü’ne gir me si ni sağ la mış tır.

★ Sa vaş tan güç le ne rek çı kan Rus ya, Tür ki ye ile o

za ma na ka dar ki tüm dost luk ant laş ma la rı nı ip tal ede-

rek Bo ğaz lar dan üs is te miş tir. Bu du rum Tür ki ye’nin

İn gil te re ve ABD’ye ya naş ma sı na ne den ol muş tur.

1936’ya ka dar dış si ya set te Rus ya’ya da ya nan Tür ki-

ye, II. Dün ya Sa va şı so nu na ka dar İn gil te re’ye da yan-

mış tır. Rus ya’yı ve ko mü niz mi ulus larara sı bir teh li ke

ka bul eden ABD ve Av ru pa dev let le ri, 1948 yı lın da

NA TO’yu oluş tur du lar. 1950 yı lın da ki Ko re Sa vaş la-

rı na ka tı lan Tür ki ye 1952 yı lın da NA TO’ya alın mış tır.

★ Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen girmemesine

rağmen, savaşın getirdiği ağır ekonomik şartları

tümüyle yaşadı. Savaşa girme ihtimaline karşı

ülke gelirlerinin büyük bir kısmını askeri giderlere

ayırdı. Genel seferberlik ilan ederek eli iş tutan

genç nesili askere almak zorunda kaldı.

★ 1929 Dünya Ekonomik Buhranı sonucu iyice dara-

lan ithalat savaşın ilk yıllarında yarı yarıya düştü.

Almanya ile yapılan ticaretin durması ekonomiye

büyük bir darbe vurdu.

★ Savaş yıllarında ekonomik büyüme yerine mal

varlığını daraltmak, ithalatı azaltmak, fiyat artışla-

rını frenlemek, karaborsa ile mücadele etmek ve

sosyal adaleti sağlamak gibi hedeflere yöneldi.

★ 1942’de Milli Korunma Kanunu çıkarıldı

Fiyatların yükselmesini önlemek için “Narh” uygu-

laması yapıldı.

Savaş zengini oluşmaması için “Varlık Vergisi”

kondu.

Şehirlerde “Karne “ uygulamasıyla ekmek ve gıda

dağıtımına dönüldü.

★ Ticaret Ofisi ve İaşe Müşteşarlığı kuruldu.

Petrol Ofisi ve Et Balık Kurumu kuruldu.

Toprak Mahsulleri Vergisi konuldu.

★ Savaş nedeniyle II. Beş Yıllık Kalkınma planı

uygulanamadı.


237

“GE RE KİR SE FRAN SA’YI SU RİYE’DEN ATA RIZ…”

Arap dün ya sı nın Ha tay So ru nu’nda Tür ki ye’ye sert tep ki gös ter me me si Su ri ye’de ha yal kı rık lı ğı ya rat mış tı: “San cak me se le sin de Su ri ye’nin Arap ale min de yal nız ol ma dı ğı nı sa nır ken ken di der di ile baş ba ya bı ra kıl dı-ğı nı gö rü yo ruz.”

Su ri ye Baş ba ka nı Ce mil Mar dam, hal ka yap tı ğı bir ko nuş ma da tek amaç la rı nın “İs ken de run San ca ğı’nın Arap-lı ğı’nı mu ha fa za” ol du ğu nu açık la mış, üs tü ka pa lı ola rak Tür ki ye’yi teh dit et miş ti. An cak, bir haf ta son ra Cum-hu ri yet ga ze te si mu ha bi ri ne ver di ği de meç te, “Tür ki ye ile çok sa mi mi bir dost luk için de ya şa ma ya mah küm” ol duk la rı nı öne sür müş tür.

20 Ara lık 1937’de An ka ra’ya ge len Su ri ye Baş ba ka nı Ce mil Mar dam, Baş ba kan Ce lal Ba yar’la, 21 Ara lık

1937’de Mus ta fa Ke mal’le gö rüş tü. Bu gö rüş me de Su ri ye ile dost lu ğun dan söz eden Mus ta fa Ke mal, Su ri ye’nin di ğer İs lam ül ke le ri gi bi ba ğım sız ol ma sı ge rek ti ği ni, Fran sa’nın bu nu ka bul et mek zo run da ol du ğu nu, bir ta kım ha yal le re ka pı lır lar sa so nuç ta hüs ra na uğ ra ya cak la rı nı, Fran sız lar ba ğım sız lı ğı nı en gel le me yo lun da gi der ler se Türk or du su nun mü da ha le edip ba ğım sız lık tan son ra Su ri ye’den çe ki le bi le ce ği ni, Ha tay’ın ise top rak me se le si ol ma yıp Tür ki ye için bir na mus me se le si ol du ğu nu ifa de ede cek ti.

Ce mal Mar dam bu ko nuş ma ya ce vap ver me ye rek sa de ce Pa ris’ten iyi so nuç lar la dön dü ğü nü Fran sız lar’la an laş maz lık la rı nın gi de ri le bi le ce ği ni söy le yip Mus ta fa Ke mal’e say gı la rı nı su na cak tı. Su ri ye Hü kü me ti’nden Tür ki ye’ye sı cak me saj lar gön de ril me ye baş lan dı.

Tür ki ye’yi he def al mak ye ri ne, Fran sa’nın Su ri ye ile yap tı ğı ant laş ma nın man da re ji min den “da ha ber bat” bir ni te lik ta şı dı ğı nı ve ant laş ma nın “ge rek ev vel ki şek li ve ge rek son ra ki ila ve ler le Su ri ye’nin bü tün mil li var lı ğı nı ih lal eden bir ve si ka” ol du ğu nu açık la dı lar.

Milletler Cemiyeti’nin dünyada ortaya çıkan dış politik krizlerin sonucu olarak Türkiye’nin her istediği yerine getireceğini öne sürdüler. Suriye Baş ba ka nı Ce mil Mar dam, 15 Şubat 1938’de Şam’da Cumhuriyet gazetesi muhabirine verdiği demeçte, Atatürk olmasaydı, Şark’ın haline ne olurdu?

Onun adı, Atatürk değil, Atadoğu olmalıdır.” dedi.

OKUMA PARÇASI

238


1. Atatürk’ün dış politikasında Atatürk’ün bütünleyiciilkelerinden “...............................................” ilkesiesas alınmıştır.

2.

3. Sadabat Paktı,

1) .................................................

2) .................................................

3) .................................................

4) .................................................

gibi devletler tarafından kurulmuştur.

4.

5. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’yle .........................Komisyonu kaldırılmıştır.

6.

7. Şeyh Sait isyanı ile .................................. aleyhi-mize çözülmüştür.

9. II. Dünya Savaşı’nda ABD .................................. ’nın .................................. ve ............... kentleri-ne atom bombası atmıştır.

Aşağıda boşşbırakılan yerleri cümleyi doğru tamamlayacak şekilde doldurunuz.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I



239

1. I. TBMM 1920 - 1922 arasında daha çok askerialanda harcama yapmıştır.


Neden ? ……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

2.

3. I. TBMM Kurtuluş Savaşı döneminde Almanya ileaskeri, siyasi ve ekonomik işbirliği yapılmıştır.


Neden ?……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

4.

5. Türkiye dış borçlar konusunda daha çok Almanyaile sorun yaşamıştır.


Neden ?……………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

6.

7. Türkiye Birleşmiş Milletlerin kurucu üyelerindenbirisidir.


Neden ? …………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

8.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


240


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Lo zan Gö rüş me le ri’nde ele alı nan ko nu lar ne ler-dir? Ya zı nız.

2.

3. Bo ğaz lar so ru nu nun 1841’den iti ba ren hu ku kusta tü le ri han gi ant laş ma lar da na sıl du rum al mış-tır? Araş tı rı nız.

4.

5. Nü fus mü ba de le si ne de mek tir? Türk -Yu nannü fus de ği şi mi han gi esas lar da hi lin de çö zül müş-tür? Araş tı rı nız.



241

6. Etab li kav ra mı nı araş tı rı nız.

7.

8. Kı ta sa han lı ğı ve Fır hat tı ne de mek tir? Araş tı rı-nız.

9.

10. Tür ki ye ne den Mil let ler Ce mi ye ti’ne geç üyeol muş tur? Ya zı nız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

242


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Dev let le rin dış si ya se ti ni bu lun duk la rı top rak la rın

stra te ji si be lir le mek te dir.

Bu na gö re Tür ki ye’nin,

I. As ya ve Av ru pa ara sın da köp rü ol ma sı,II. Or ta – Do ğu pet rol le ri ne ya kın ol ma sı,II I. Nü fus ar tı şı nın dü zen siz ol ma sı

özel lik le rin den han gi le ri stra te ji be lir le me sin-de ki et ken ler den bi ri de ğil dir? A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I

D) II ve II I E) I ve II I

2. Tür ki ye ile İn gil te re ara sın da ki Mu sul so ru nu,

Tür ki ye ile İngiltere ara sın da ki iliş ki le rin ge liş me-

si ne en gel ol du ğu gi bi Tür ki ye ile Fran sa ara sın-

da ki iliş ki le rin de ge liş me si ne en gel ol muş tur.

Bu na gö re,

I. Av ru pa dev let le ri ara sın da çı kar ça tış ma sıdip lo ma tik iliş ki le ri yön len dir di ği ne,

II. iki dev let ara sın da ki so run la rın di ğer dev let-ler le olan iliş ki le ri de et ki le di ği ne,

II I. dev let le rin re ji mi nin si ya si iliş ki le ri yön len dir-me de et ki li ol du ğu na

du rum la rın dan han gi le ri ne ula şı la bi lir?


3. • Tür ki ye’nin Mil let ler Ce mi ye ti’ne üye olun ma sı• Bal kan An tan tı’nın ku rul ma sı• Sa da bat Pak tı’nın ku rul ma sı

Yu ka rı da ki ve ri len ler Ata türk’ün bü tün le yi ci il ke le rin den han gi si nin bir so nu cu dur?

A) Çağ daş laş ma ve ba tı lı laş maB) Mil li bir lik ve be ra ber likC) Akıl cı lık ve bi lim sel likD) Ulu sal ba ğım sız lıkE) Yurt ta ba rış, dün ya da ba rış

4. Ye ni Türk Dev le ti 1920 - 1930 yıl la rı ara sın da

İn gil te re ile so run lar ya şa dı ğı için dış po li ti ka da

Rus ya ile bir lik te ha re ket et miş tir.

Bu na gö re;

I. Irak sı nı rı so ru nu,II. İn gil te re’nin Ana do lu’da iş gal ler de bu lun ma sı,II I. İngiltere’nin Yunanistan’ı desteklemesi

ve ri len ler den han gi le ri nin Tür ki ye ile İn gil te reara sın da so run lar oluştur du ğu sa vu nu la bi lir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve IID) I ve II I E) I,II ve II I

5. Ata türk dö ne mi dış po li ti ka sı nı iki kı sım da ele

al mak müm kün dür. İlk dö nem Lo zan’dan ge ri ye

ka lan sorunların çö zül me si, ikin ci dö nem de ise

çı ka bi le cek bir sa vaş teh li ke si ne kar şı ön lem ler

alınmasıdır.

Bu bilgilere göre Ata türk Dö ne mi dış po li ti ka-sı ile il gi li ola rak,I. siyasi yalnızlıktan kurtulmak,II. bağımsızlığı korumak,II I. sı nır la rın ge niş le me si ni sağ la mak

durumlarından han gi le ri ne ula şı la bi lir?


6. Türk dış po li ti ka sın da mey da na ge len aşa ğı-da ki ge lişme ler den han gi le ri nin sı nır gü ven li-ği ni sağ la ma ya yö ne lik ol du ğu söy le ne bi lir?A) 1930’da Yu na nis tan ile nü fus mü ba de le si ne

gi dil me siB) Balkan Antantı’nın kurulmasıC) Ya ban cı okul la ra dü zen le me ge ti ril me siD) Osmanlı’dan kalan dış borçların ödenmesi

E) Ko re’ye as ker gön de ril me si

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TEST 1

244


1. Ata türk çü dü şün ce de dış po li ti ka nın ba zı il ke le ri şun lar dır;

• Her şey den ön ce mil li gü cü mü ze da yan mak ve ge rek ti ğin de it ti fak la ra gir mek

• Ulu sal sı nır la rı mız için de kal mak • Dış si ya se ti yü rü tür ken her za man iç güvenli-

ği korumak Bu il ke ler le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han-

gi si söy le ne mez? A) İç güvenliğin sağlanmasıda önemlidir. B) Çev re dev let le rin iç po li ti ka la rın dan et ki le ni le-

bi lir. C) Dı şa rı da güç lü ol mak için içe ri de de güç lü

ol mak ge re kir. D) Sı nır la rı mı zın ko run ma sın da ge rek ti ğin de

ulus larara sı iş bir li ği ya pı la bi lir. E) Dı şa rı da ön ce lik li ola rak ulu sal kuv vet le re

da ya lı bir po li ti ka iz len me li dir.

2. Eko no mik yön den güç lü dev let ler hem iç si ya-set te, hem de ulus larara sı iliş ki ler de söz sa hi bi dev let ler dir.

Bu na gö re, I. her tür lü eko no mik hiz me tin va tan da şa gö tü-

rül me si, II. mil li ge lir se vi ye si nin yük sel til me si, II I. eko no mik ya tı rım la rın sa de ce dev let çe ya pıl-

ma sı du rum la rın dan han gi le ri eko no mik he def ile

il gi li dir? A) Yal nız II B) Yal nız II I C) I ve II


3. Mu sul so ru nu sı ra sın da; I. Şeyh Sa it is ya nı nın ya şan ma sı, II. Mil let ler Ce mi ye ti’nin İn gil te re le hi ne ka rar lar

al ma sı, II I. Türk he ye ti nin Mu sul’da halk oy la ma sı na

gi dil me si tek li fi nin ka bul edil me me si ge liş me le rin den han gi le ri İngiltere’nin gö ze-

til di ği nin gös ter ge si dir? A) Yal nız II B) Yal nız II I C) I ve II


4. Tür ki ye ile İn gil te re ara sın da ya pı lan An ka ra Ant laş ma sı’yla

• Irak Hü kü me ti, Mu sul’a kar şı lık pet rol üze ri ne ko nu lan ver gi nin % 10’unu 25 yıl sü rey le Tür-ki ye’ye ve ril me si ni ka bul et miş tir.

• Mu sul ve Ker kük Irak’a bı ra kıl dı.

Bu na gö re; I. Mi sakımil li sı nır la rı için de ki önem li bir böl ge

kay be dil miş tir.

II. Tür ki ye Irak sı nı rı be lir len miş tir.

II I. Mu sul so ru nu çö zül müş tür.

yar gı la rın dan han gi le ri ne ula şı la bi lir? A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I

D) I ve II E) I,II ve II I

5. Tür ki ye Cum hu ri ye ti; • Mon trö Söz leş me si ile Bo ğaz lar Ko mis yo-

nu’nu kal dı r mış ve bü tün yet ki ler Tür ki ye Cum hu ri ye ti’ne bı ra kı la rak Bo ğaz lar so ru nu çö züm len miş tir.

• Bal kan An tan tı’yla Tür ki ye ba tı sı nı rı nı gü ven-ce al tı na al mış tır.

• An ka ra Ant laş ma sı ile Tür ki ye - Irak sı nır çizilmiştir.

Bu na gö re aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la bi lir?

A) Tür ki ye dış so run la rı ba rış çı yol lar la çöz mek-te dir.

B) Ya ban cı dev let le re ta nı nan ay rı ca lık lar so na er miş tir.

C) Mi sakımil liye ka rar la rı ta ma mıy la uy gu lan-mış tır.

D) Tür ki ye Cum hu ri ye ti Mil let ler Ce mi ye ti’ne üye ol muş tur.

E) Bo ğaz lar ko nu sun da ta viz ve ril miş tir.

6. Türk - Sov yet ya kın laş ma sın dan en faz la ra hat sız olan dev let aşa ğı da ki ler den han gi si-dir?

A) İn gil te re B) ABD C) Fran sa

D) Yu na nis tan E) İtal ya

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TEST 2

246


ES

EN

YA

YIN

LAR

IE

SE

N Y

AY

INLA

RI

1. “Dış si ya set te güç lü ve sö zü ge çer ol ma nın ön ko şu lu iç te de güç lü ol mak tır.”

Aşa ğı da ki ler den han gi si, Ata türk dö ne min de Tür ki ye’nin iç te de güç lü ol du ğu nu gös te ren bir dış olay dır?

A) Tür ki ye’de ya şa yan Rum lar la, Yu na nis tan-‘da ki Türk le rin kar şı lık lı de ğiş ti ril me si

B) Tür ki ye’nin Mont rö Söz leş me si’yle Bo ğaz lar üze rin de ke sin ege men lik sağ la ma sı

C) Tür ki ye’nin Mil let ler Ce mi ye ti’ne üye ol ma sıD) Hü kü met’in çı kar dı ğı yö net me li ğe uy ma yan

ba zı ya ban cı okul la rın ka pa tıl ma sıE) Mu sul so ru nu nu An ka ra’da İn gil te re ile an la-

şa rak so nuç lan dır ma sı

(1984 – ÖSS)

2. Ata türk, 1935 yı lın da ki bir ko nuş ma sın da, “Sa va şın ağır lı ğı nı göz önü ne al ma yan ba zı sa mi mi yet ten yok sun ön der ler, sal dı rı nın araç-la rı ol muş lar dır. De ne tim le ri al tın da ki ulus la ra ulus çu lu ğu ve ge le ce ği yan lış bir bi çim de gös te-re rek ve kö tü ye kul la na rak on la rı al dat mış lar dır.”

Ata türk, bu söz le riy le han gi ül ke le rin po li ti-ka la rın eleş tir mek te dir?

A) Fran sa ile İn gil te reB) ABD ve SSCBC) Al man ya ve İtal yaD) Yu na nis tan ve İs pan yaE) Ja pon ya ve Çin

(1986 – ÖSS)

3. Tür ki ye Cum hu ri ye ti hü kü met le ri, 1925–1937 yıl la rı ara sın da Bal kan An tan tı’na ve Sa da bat Pak tı’na ön cü lük et miş ler dir.

Aşa ğı da ki ler den han gi si, bu gi ri şim le rin ama cı de ğil dir?

A) Sı nır la rın gü ven li ği ni sağ la makB) Yurt ta ba rış, dün ya da ba rış il ke si ne uy makC) Kom şu dev let le rin dost lu ğu nu ka zan makD) Dev let le ra ra sı güç bir li ği kur makE) Kom şu dev let ler ara sın da an laş maz lık la ra

çö züm bul mak

(1988 – ÖSS)

4. Dış si ya set te güç lü ve sö zü ge çer ol ma nın ön ko şu lu iç te de güç lü ol mak tır.

Tür ki ye’de aşa ğı da ki ge liş me ler den han gi si bu na bir ör nek tir?

A) Kur tu luş Sa va şı’nın ka za nıl ma sın dan son ra Lo zan Ba rış Ant laş ma sı’nın im za lan ma sı

B) Bi rin ci Dün ya Sa va şı’ndan son ra Kur tu luş Sa va şı’nın baş la ma sı

C) Sal ta na tın kal dı rıl ma sın dan son ra Cum hu ri-ye tin ku rul ma sı

D) Cum hu ri ye tin ila nın dan son ra Ha li fe li ğin kal-dı rıl ma sı

E) Mil let ler Ce mi ye ti’ne gir dik ten son ra Bal kan An tan tı’nın im za lan ma sı

(1988 – ÖSS)5. Ye ni Türk Dev le ti, Türk top rak la rı nı ele ge çir mek

is te yen ler le so nu na ka dar sa vaş ma yı, ba ğım sız-lı ğı na say gı gös te ren dev let ler le si ya sal iliş ki ler ku ra rak ant laş ma lar yap ma yı ken di si ne te mel il ke edin miş tir.

Bu na gö re, ye ni Türk Dev le ti’nin dış po li ti ka-da iz le di ği yol aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Ba rış için de ya şa maB) Top rak la rı nı ge niş let meC) Blok laş ma ya son ver meD) Re jim de ği şik lik le ri ni des tek le meE) De mok ra si yi yay ma

(1991 – ÖSS)6. Lo zan Ant laş ma sı’nda Bo ğaz la rın yö ne ti mi, ay rı

bir büt çe si olan ve Tür ki ye tem sil ci si nin baş kan-lık et ti ği Bo ğaz lar Ko mis yo nu’na ve ril miş; an cak da ha son ra Mont rö Bo ğaz lar Söz leş me si’yle Bo ğaz lar Ko mis yo nu, gö re vi ni Tür ki ye Cum hu ri-ye ti’ne bı rak mış tır.

Bu du rum aşa ğı da ki ler den han gi si nin bir gös ter ge si dir?

A) Bo ğaz lar dan az sa yı da dev le tin ya rar lan dı ğı-nın

B) Bo ğaz lar la il gi li re ji min tek ta raf lı ola rak sap-tan dı ğı nın

C) Bo ğaz lar so ru nu nun Av ru pa lı dev let ler ta ra-fın dan çı ka rıl dı ğı nın

D) Bo ğaz la rın za man la ulus la ra ra sı öne mi ni yi tir di ği nin

E) Bo ğaz lar üze rin de ki Türk ege men li ği nin da ha çok güç len di ği nin

(1993 – ÖSS)



ES

EN

YA

YIN

LAR

I

247

7. Tür ki ye Cum hu ri ye ti Dev le ti 1932’de Mil let ler Ce mi ye ti’ne, 1934’te Bal kan Pak tı’na, 1937’de Sa da bat Pak tı’na üye ol muş tur.

Bu bil gi le re da ya na rak, I. Tür ki ye’nin dış ül ke ler ara sın da say gın lı ğı

art mış tır. II. Tür ki ye’de iç gü ven li ği teh dit eden so run lar

var dır. III. Tür ki ye dün ya ba rı şı na kat kı da bu lun muş tur. IV. Tür ki ye dış gü ven li ği ni sağ la ma da çok zor-

lan mış tır. yar gı la rın dan han gi le ri ne ula şı la bi lir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV

(1996 – ÖSS)

8. Mont rö Bo ğaz lar Söz leş me si’nin, I. Bo ğaz lar Ko mis yo nu’nun kal dı rıl ma sı ve

gö re vi nin Türk ta ra fı na geç me si, II. ya ban cı sa vaş ge mi le ri nin Bo ğaz lar dan ge çi-

şi nin sı nır lan dı rı la rak, Tür ki ye’nin de ne ti mi ne bı ra kıl ma sı,

III. ya ban cı dev let le re ait ti ca ret ge mi le ri nin her iki yön de Bo ğaz lar dan ge çiş le ri nin ser best ol ma sı

hü küm le rin den han gi le ri, Tür ki ye’nin dün ya dev let le ri ara sın da ki say gın lı ğı nın da ha da art tı ğı nı gös te rir?

A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) I ve II E) I, II ve III

(2001 – ÖSS)

9. Ata türk, “Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nun çö kü şü, ba tı ya kar şı el de et ti ği za fer ler den çok mağ rur ola rak ken di si ni Av ru pa mil let le ri ne bağ la yan iliş ki le ri kes ti ği gün baş la mış tır. Bir ha ta idi; bu nu tek rar et me ye ce ğiz.” de miş tir.

Ata türk’ün bu söz le ri Os man lı Dev le ti’nin, I. di ğer dev let ler de ki ge liş me le re uzun sü re

ka yıt sız kal ma, II. yal nız as ke ri ba şa rı lar la ye tin me, III. ken di ni di ğer dev let ler den üs tün gör me po li ti ka la rın dan han gi le ri ni ha ta ola rak ka bul

et ti ği nin bir gös ter ge si dir?A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) I ve II E) I, II ve III

(2002 – ÖSS)

10. İn gil te re, ABD ve Sov yet ler Bir li ği’nin ka tı lı mıy-la 1943 yı lın da ya pı lan Tah ran Kon fe ran sı’nda, Tür ki ye’nin, II. Dün ya Sa va şı’na ka tıl ma sı ko nu-sun da ka rar alın mış ve bu ka ra rın Tür ki ye’ye bil di ril me si için İs met İnö nü Ka hi re’ye da vet edil-miş tir.

İs met İnö nü, Ka hi re’ye ka ra rın bil di ril me si ni ka bul et mek için de ğil, bu ka ra rı ta raf lar la ser best çe tar-tış mak ve gö rüş mek için gi de ce ği ni söy le miş tir.

İs met İnö nü’nün yal nız ca bu tu tu mu na da ya-na rak,

I. ulus la rın eşit li ği ni gö zet me, II. ba ğım sız dev let an la yı şı na say gı duy ma, III. so run la ra kı sa sü re de çö züm bul ma yak la şım la rın dan han gi le ri ni be nim se di ği

söy le ne bi lir?A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız III D) I ve II E) I, II ve III

(2004 – ÖSS)

11. İkin ci Dün ya Sa va şı çık ma dan ön ce Ata türk: “Bir dün ya har bi ola cak tır. Bu harp ne ti ce sin de dün ya nın du ru mu ve den ge si baş tan ba şa de ği-şe cek tir. İş te bu sı ra da doğ ru ha re ket et me si ni bil me yip en kü çük bir ha ta yap ma mız ha lin de, ba şı mı za mü ta re ke yıl la rın dan da ha çok fe la ket-ler gel me si müm kün dür.” de miş tir.

Ata türk bu sö züy le; I. geç miş ten ders al ma, II. sa vaş or ta mın dan çı kar sağ la ma, III. sa vaş la rın ge tir di ği so nuç la rı ka bul len me yak la şım la rın dan han gi le ri nin ge rek ti ği ni

vur gu la mış tır? A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

(2006 – Sosyal 1)

12. İkin ci Dün ya Sa va şı’nın bi ti min den bu ya na ge çen sü re için de tek no lo ji de mey da na ge len ge liş me nin, İkin ci Dün ya Sa va şı ön ce siy le kar şı-laş tı rıl dı ğın da çok hız lı ol du ğu gö rül müş tür.

Teknolojik gelişme hızındaki bu artışla, I. ham madde gereksiniminin azalması, II. bilimin ilerlemesi ve bilgi birikiminin artması, III. sanayileşmenin hızlanması durumlarından hangilerinin etkili olduğu

savunulabilir? A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

(2007 – Sosyal 1)

252

Atatürk’ün Ölümü

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ (10 KASIM 1938)

Tür ki ye Cum hu ri ye ti ’nin ku ru cu su bü yük ön der Ata-

türk, 10 Ka sım 1938’de ara mız dan ay rıl dı. Da ya nık lı

bir bün ye ye sa hip olan Ata türk , öm rü nün ço ğu nu

sa vaş alan la rın da ge çir miş, bu ra lar da bir kaç ra hat-

sız lık at lat mış tı. Ça nak ka le Sa va şı’n da böb rek le rin-

den, Kur tu luş Sa va şı’n da kal bin den ra hat sız lan mış tı.

Son dö nem le rin de ise ciğerlerinden rahatsızlanmıştır.

Ata türk, 1938 yı lı ocak ayın da yurt ge zi le ri ne çık mış,

Bur sa ve Ya lo va ge zi le rin de üşüt müş, An ka ra’da bir

müd det din len miş is ti ra hat et miş, an cak son ra dan

Mer sin, Si lif ke ve Ada na’ya kı sa bir se ya hat yap-

tık tan son ra 26 Ma yıs’ta An ka ra’ya gel miş, er te si

gün te da vi ve is ti ra ha tı için Dol ma bah çe Sa ra yı ’na

geç miş ti. Bu ra da dok tor la rın yap tı ğı tet kik ler de si roz

ol du ğu or ta ya çık mış tı. Bun dan son ra has ta lı ğı gi de-

rek kö tü ye doğ ru git me ye baş la mış tı. 5 Ey lül 1938’de

du ru mu nu iyi gör me yen Ata türk, no te ri ça ğı ra rak

va si ye ti ni yaz dır mış tı.

Cum hu ri ye tin 15. yıl dö nü mün de kut la ma la ra ka tı-

la ma mış, Ata türk’ün me sa jı Baş ba kan Ce lal Ba yar

ta ra fın dan okun muş tur. 10 Ka sım 1938 gü nü ölen

Ata türk’ün ölü mü nü hal ka du yu ran hü kü met me sa-

jın da şun lar ya zı lıy dı: “Türk va ta nı bü yük ya pı cı sı nı,

Türk mil le ti ulu şe fi ni, in san lık bü yük ev la dı nı kay-

bet ti... Şu ra sı nı da her şey den ön ce be lirt me li yiz ki,

öl mez olan onun bü yük ese ri Cum hu ri yet Tür ki ye-

si’dir.’’

Atatürk’ün naaşı 16 Ka sım 1938’de Dol ma bah çe

Sa ra yı’nın bü yük tö ren sa lo nun da ka ta fal ka ko nul du.

Halk üç gün üç ge ce zi ya ret ede rek onu ne ka dar sev-

di ği ni gös ter di. 20 Ka sım 1938’de An ka ra’ya ge ti ril di

ve ge çi ci ka bir ola rak ay rı lan Et nog raf ya Mü ze si ’ne

kal dı rıl dı.10 Ka sım 1953’te Ata türk’ün naa şı tö ren le

Anıt ka bir’e ge ti ri le rek ül ke nin her ta ra fın dan ge len

top rak lar ile ha zır la nan kab ri ne konuldu.

Atatürk’ün naaşının Anıtkabir’e nakledilmek üzere Etnografya Müzesi’nden alınışı

ATA TÜRK’ÜN ÖLÜ MÜ NÜN YUR Tİ Çİ VE YURT

DI ŞIN DA Kİ YAN KI LA RI

20. yüz yı lın baş la rın da bü yük mü ca de le ile ba ğım-

sız lık sa va şı ve ren ve mo dern bir dev let ku ran Ata-

türk’ün ölü mü, el bet te Türk mil le tin de de rin bir üzün tü

kay na ğı ol muş tur. An cak Türk mil le ti onu gön lün de

ya şa ta cak, bı rak tı ğı eser le ri ko ru ya cak, il ke ve in kı-

lap la rı na sahip çıkacaktır.

Ata türk’ün ölü mü tüm dün ya da ge niş bir yan kı uyan-

dır dı. İç ve dış ba sın ve dev let adam la rı gö rüş le ri ni

açık la ya rak bu nu di le ge tir di ler.

Ti mes der gi si ne ko nu şan Churc hill “Dün ya da ha ona

muh taç tı.’’ di ye rek Ata türk’ün dün ya ba rı şı na yap tı ğı

kat kı la rı di le ge tir miş tir.

Ulus ga ze te sin de 12 Ka sım 1938’de çı kan bir ya zı da:

“Ata türk’ün ha tı ra sı, te sel li bul maz acı lar la do lu olan

kal bi mi zin aziz tim sa li dir. Ka dir bi len ve bü yük ev lat

ye tiş ti ren mil le ti mi zin yü re ğin de, Ke mal Ata türk adı,

sev gi ve hür met için de ebe di ola rak ya şa ya cak tır.’’

de ni le rek Ata türk sev gi si nin ne ka dar yük sek ol du ğu

an la tıl mış tır.

Ah met Emin YAL MAN, “Ata türk, za ma nın ha tı ra sı nı

gev şet me di ği, unut tur ma dı ğı ilk bü yük şah si yet tir. Bir-

bi ri nin ar dın dan ge çen yıl lar O’nu biz den uzak laş tır-

mı yor, bir kat da ha ken di si ne yak laş tı rı yor. O’nun en

üs tün ve te miz bir va tan se ver lik ten şaş ma yan ön der-

li ği nin öz le mi ni çe ki yo ruz.” ifa de le ri ile Ata türk’ün

üs tün ön der li ği ne vur gu lar ya pmış tır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

253

Ma re şal Fev zi ÇAK MAK, “Mus ta fa Ke mal Ata türk, her

za man ne re de du ru la ca ğı nı bil miş tir. Bu, O’nun pek

hay ran ol du ğum me zi yet le rin den bi riy di. Dai ma ile ri-

si ni dü şün mek, dai ma dik kat, O’nun mem le ket yo lun-

da ki iş le rin de hâ kim ol muş tur.’’ di ye rek Ata türk’ün ile ri

gö rüş lü lü ğü üze rin de dur muş tur.

Fet hi BO LA YIR, “Tür ki ye’de çağ daş dü şün ce nin

ve de mok ra tik dü ze nin te mel le ri nin atıl ma sı nın baş

mi ma rı ve öz sa hi bi Ata türk’tür.” ifa de le ri ile Ata-

türk’ün in kı lâp çı özel li ğini an la tmıştır.

Gö rül dü ğü gi bi Türk hal kı, Ata türk’ün mi ra sı na sa hip

çık mış tır. Ata türk’ün ölüm yıl dö nüm le rin de Anıt ka bir’i

sev gi se li ne tut muş, Onun Türk mil le ti ne ema net et ti ği

ulu sal bay ram lar da coş kuy la kut lan mış, bir çok bü yük

ku ru ma (okul, ba raj, cad de vs.) onun is mi ni ver miş,

böy le ce onun mi ra sı nı ya şat mış ve ya şat mak ta dır.

ATATÜRK İÇİN NE DEDİLER

‘’Unu tul maz Ata türk’ün bü yük ha tı ra sı Türk ulu su

ka dar ebe di dir.’’

Ma re şal Fev zi Çak mak

‘’Ata türk, se ni sev mek, teb cil et mek, her Türk va tan-

se ve ri nin mil lî öde vi ve na mus bor cu dur.’’

Ce lâl Ba yar

‘’... Ata mız öl dü! Bu ölüm le yal nız bü yük bir mil let,

şan lı bir mil let, oğ lu nu kay bet me di; ta rih en yi ğit kah-

ra ma nı nı, in sa ni yet en yü ce de ha sı nı kay bet ti.’’

Or han Sey fi Or hon

‘’... Bu gün ona ağ la yıp yan mak için bir tek kal biz;

ya rın onun ese ri ni ve da va sı nı mü da fa a et mek için bir

tek ira de gi bi kay na şa ca ğız.’’

Fa lih Rıf kı Atay

‘’Ata türk, is tik lâl his si ni ta şı yan bü tün mil let ler için

öl mez bir sem bol dür.’’

Al man Ba sı nı

‘’Dün ya, bir harp ve sulh kah ra ma nı bü yük adamın

ölü mü ile fa kir düş müş tür.’’

Ma car Ba sı nı

‘’Ata türk’ün, bir çok in san la rın ba şar ma ya mad de ten

muk te dir ol ma dık la rı iş le ri ba şar mak ta gös ter di ği

azim ve ce sa re te ve or ta ya koy du ğu ese re bü tün

Ame ri ka hay ran dır.’’

Ame ri kan Ba sı nı

‘’Ata türk, ola ğa nüs tü bir dev let ada mı, sa vaş son ra sı

dün ya ta ri hi nin en önem li si ma la rın dan bi ri idi. Ata türk

ol ma sa idi, ye ni Tür ki ye var ol maz dı.’’

Fin lan di ya Ba sı nı

‘’Ata türk adı ka dar, çağ daş hiç bir isim bü yük say gı

tel kin ede me miş ti.’’

İİn gi liz Ba sı nı

“ATA TÜRK ih ti lâ li nin ge tir di ği en bü yük ye ni lik, yö ne-

tim de, top lum da ve kül tür de Av ru pa ya şa ma yo lu nun

ka bul ve uy gu lan ma sı ol muş tur.

Hiç şüp he yok tur ki, Ba tı lı laş ma ih ti lâ li Türk ulu sal

ha ya tı nın ge niş ve önem li alan la rın dan ar tık ge ri

dö nül me ye cek bir tarz da ger çek leş miş bu lun mak ta-

dır.”

Prof, Ber nard Le wis

“Ata türk, şe ca at ve ka bi li ye tin en bü yük sem bo lüy-

dü. O, yir min ci yüz yı lın en bü yük ger çe ği ni ya ra tan

adam dır.’’

Da ni mar ka Ba sı nı

254


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

‘’Ata türk, en el ve riş li an la rı bu lup seç mek te eş siz di.

Bu an lar da ev rim ci de ğil dai ma in kı lâp çı ol muş tur.

Gö ren le ri hay ret ten hay re te dü şü ren bu ka dar bü yük

eser le ri ba şar mak an cak onun ki gi bi bir de ha ya ver-

gi dir.’’

‘’O, ge rek ti ği yer de aman sız ca yı kıp at mış; fa kat ay nı

şe kil de, so ğuk kan lı lık la yap ma sı nı ve ya rat ma sı nı da

bil miş tir.’’

Al man Ya za rı Dr. Re in hard Hü ber

“Ta rih te Mus ta fa Ke mal gi bi, yur du nu kur ta ran, da ha

doğ ru su di ril ten bü yük in san lar var dır. Böy le kor kunç

bir se rü ve ne atıl mak bi le, ço ğu za man ki şi nin ölüm-

süz lü ğe ulaş ma sı için ye ter. Ver cin ge to ri bu nun en

gü zel ör ne ği dir. Gal ya lı kah ra man gi bi Türk kah ra-

ma nı, tam her şe yin bit ti sa nıl dı ğı an da or ta ya çık tı.

Böy le ce, bü tün me se le ler ma sa nın üs tü ne kon du.

Ben de Sev res’ten son ra TÜR Kİ YE’nin öl dü ğü nü

san mış tım. Ama TÜR Kİ YE ya şı yor; hem Mus ta fa

Ke mal ba şı na ge çe liden be ri öy le si ne can lı ya şı yor

ki, bir Lloyd Ge or ge’un bü tün ça ba la rı, bü tün im kân-

la rı, sağ du yu ya mey dan oku yan bu şid det li ya şa ma

is te ği nin kar şı sın da eri mek ten baş ka bir şey ya pa-

mı yor... Ki şi, bir ölü nün, tıp kı La za re gi bi ta bu tu nun

ka pa ğı nı atıp yü rü dü ğü nü gör sey di bun dan da ha çok

şaş maz dı doğ ru su.”

Fran sız Ya za rı Clau de Far re re

“Mus ta fa Ke mal, bes le di ği umut la rı, gi riş ti ği iş le ri bir

yay ga ra ko nu su yap mak sı zın ça lış mış tır. Bu ne den-

le dir ki, bu göz ka maş tı ran ese rin bü yük lü ğü ge re ği

gi bi bi lin me mek te dir.

Öbür yan dan bu eser; İn gi liz, Fran sız, Rus dev rim le-

ri nin ba şa rı la rın dan bam baş ka dır. Ör ne ğin, hiç bi ri dil,

ya zı gi bi ko nu la ra el at ma mış tır.

Ne Cram wel ne Ro bes pi er re ne Le nin ne de on dan

son ra ge len ler, çe kip çe vir dik le ri ulus la rın bi lim fel se-

fe si ni, dü şün me me tot la rı nı, kı sa ca sı bü tün bir alın

ya zı sı nı de ğiş tir me yü kü nü omuz la rı na ala ma mış-

lar dır.”

Fran sız Aka de mi si Üye si Ge or ge Du ha mel

“O, kal ben o de re ce iman lı bir ba rış se ver dir ki, geç-

mi şin bü tün düş man lık la rı na son ve rip bü tün kom-

şu la rıy la dost ol muş tur. Böy le ce kom şu la rı da yur du

ka dar onun ça ba la rın dan ya rar lan mış tır.”

Ame ri kan Es ki El çi si Char les H. Sher ril

“Ölü müy le, dün ya bü yük bir dâ hi ön de ri ni, Türk mil-

le ti en seç kin ve kah ra man ev lâ dı nı, in san lık da, ile ri

gö rüş lü ve kor ku suz bir sa vaş çı sı nı kay bet miş tir.”

A.B.D’li Ge ne ral Mc Art hur


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

255

ATATÜRK’ÜN SON KEZ MECLİS AÇILIŞ KO-NUŞMASI

4. Yasama Yılını Açış Konuşmaları

1 Kasım 1938

Millet Meclisi Tutanak Dergisi D. V, C. 27, Sa. 3

Not: Bu konuşma ATATÜRK’ün rahatsızlığı dolayısıyla

Başbakan Celal Bayar tarafından okunmuştur.

Anayasamızın 36 ncı maddesi hükümlerine uyarak

Cumhurbaşkanımız Atatürk’ten aldığım emir üzerine

bu yıla ait nutuklarını okuyorum.(Alkışlar)

Sayın milletvekilleri,

Hepinizi sevgi ve saygı ile selamlarım...

Geçen yıl aziz Kamutay arkadaşlarıma ulus ve ülke için ne gibi verimli işler başarmak istediğimizi açıklamıştım. Bu gün de bunlardan hangilerinin bu yıl içinde yapıldığını bildirmek isterim.

Sayın arkadaşlarım,

Her şeyden önce size kıvançla arz edeyim ki ulus ve ülke geçen yılı tam bir huzur ve sükun içinde yük-selme ve kalkınma çalışmaları ile geçirmiştir.

Uzun yıllardan beri süregelen ve zaman zaman ger-gin bir şekil alan Tunceli’ndeki toplu haydutluk olayları belli bir program içindeki çalışmalar sonucu kısa bir sürede ortadan kaldırılmış, bölgede bu gibi olaylar bir daha tekrarlanmamak üzere tarihe aktarılmıştır. (Bravo sesleri)

Cumhuriyetin getirdiği bütün iyiliklerden yurdun diğer evlatları gibi oradakiler de tam anlamı ile yararlanacaklardır.

Özel idare ve belediyelerin bu yılki çalışmaları; geçen yıllardakinden çok daha verimli olmuştur.

İmar işlerinde belediyeleri hukuki açıdan aydınlatmak, onlara önderlik etmek, çalışmalarını izlemek ve dene-tlemek üzere merkezde bir teknik büro kurulması, yol ve yapı konusunda işlerin ve istimlak işlemlerinin ivedi-likle yürümesini sağlayacak değişikliklerin yapılması, Belediyeler Bankasının imar işlerinde yardımını genişletmesi, çiftçi mallarının güvenliğini korumak ve tarımsal suçları hızla ortaya çıkarıp suçluların cezalandırılması konularında yüksek Kamutaya sunulmak üzere birer kanun tasarısı hazırlanmıştır.

Büyük Meclisin onayına sunulmuş olan yeni nüfus

kanununun kabulü ve uygulanması nüfus işlerinin

daha modern ve düzenli bir biçimde yürütülmesini

sağlayacaktır.

Sayın arkadaşlar,

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, kendisine verilen sağlık ve sosyal yardım görevleri ile iskan ve göç-men işlerini yüksek Meclisin kabul buyurduğu ödenek içinde başarı ile sürdürmüştür.

Bu yılın ilkbaharında, Orta Anadolu’da, özellikle Kırşehir ve Yozgat bölgesinde bir kısım köylerimizi yıkan ve aziz vatandaşlarımızdan bazılarının ölü-müne neden olmakla bizi çok üzen bir deprem olmuştu. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ve aynı zamanda bu işle görevlendirilen Kızılay Derneği fela-kete uğrayan vatandaşlarımızı korumak için zaman geçirmeden gereken önlemleri almışlardır.

Bu alanda yapılmasına karar verilen 2.114 evden bir kısmı bitmiştir. Bir kısmının da yapımı ilerlemektedir. Bu hizmet ve çalışmaları memnuniyetle bildirmek isterim.

Yüce saylavlar,

Ülkede var olan huzur ve güvenliğe paralel olarak adalet organları da düzenle işlemektedir.

Suçüstü olaylarla ilgili kanunun uygulanmasından elde edilen iyi sonuçlardan örnek alınarak, bu kanun, ağır cezalı suçları da kapsamına almıştır.

İnkılabımızın devamlılığını sağlamak için yeni kanuni önlemler alınmıştır. Bu amaçla Türk Ceza Kanu-nu’ndaki Devletin manevi kişiliğine ve devlet güçlerine karşı olan suçlar daha ağır cezalara bağlanmıştır.

Ceza evlerinin terbiye, iyileştirme ve iş temellerine göre düzenlenmesi yolundaki güzel çalışmaların genişletilmesi, doğru yoldan saparak hürriyetini kaybetmiş olan binlerce vatandaşı topluma yararlı birer vatandaş olarak yeniden kazandırmaktadır.

256


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


Devletin ekonomik alandaki yapıcı ve yaptırıcı gücü ve prensibinin tarımsal işlerimize de uygulanması yol-unda bir örnek olmak üzere tüzelkişiliğe sahip Ziraat İşletmeleri Kurumu kurulmuştur.

Geçen yılki nutkumuzda :

«Milli ekonomimizin temeli tarımdır. Bunun içindir ki, tarımda kalkınmamıza büyük önem vermek-teyiz. Köylere kadar yapılacak programlı ve pratik çalışmalar bu amaca ermeyi kolaylaştıracaktır. Fakat bu önemli işi isteğe uygun bir biçimde amacına ulaştırmak için, ilk önce, ciddi etütlere dayalı, bir tarım politikası belirlemek ve bunun için de her köylünün ve bütün vatandaşların, kolayca kavrayabileceği ve severek uygulayabileceği bir tarım rejimi kurmak ger-eklidir.» öğüdünde bulunmuştuk.

Bununla ilgili incelemeler bitirilmiştir.

Cumhuriyetin on beşinci yılı planlı, sistemli tarım ve köy kalkınmasının başlangıcı olmalıdır.

Sayın arkadaşlar,

Ekonomik işlerimiz normal gelişme yolunu izlemek-tedir.

Bu yıl da üretimin, takasın ve kredinin düzenlenmesi ile sanayileşme ve kurumlaşma alanlarında olumlu sonuçlar alınmıştır.

Maden Tetkik ve Arama işleri ile maden işletmeleri, programlarına göre geliştirilmektedir.

Dış ticaret politikamızın durumu, milli ve uluslararası konjonktüre uyarak, karşılıklı yarar ve izin alınması temeline bağlı kalmakta süreklilik göstermiştir.

İhracatın denetlenmesi ve ihraç mallarımızın stan-dart olması yolundaki çalışmalar yürümekte ve iyi sonuçlar elde edilmektedir. Bu yıl yeniden birtakım ihraç mallarımız daha denetlenecek mallar arasına girmiştir.

Böylece ihracatımızın ve ihracattaki saygınlığımızın yükselttiğini gördüğümüz bu usulün alanı genişle-tilmektedir.

Halkımızın güzellik yeteneğini belirten ve her günkü ihtiyaçlarımızın büyük bir kısmını karşılayan el ve ev küçük sanatkarlarının Cumhuriyet rejiminde kendile-rine yaraşan yere yükseltilmesi gerekir. Bunun için özendirmelerin yapılmasını ve bu konudaki tasarının bir an önce görüşülmesini önermeyi uygun bulurum.

Geçen toplantı döneminde yüksek Meclisin kabul buyurduğu «Sermayesinin tamamı Devlet tarafından verilerek kurulan İktisadi Teşekküllerin kuruluşları ile yönetim ve denetimleri» ile ilgili kanunun uygulanması için organizasyona başlanmıştır.

Ülkenin çeşitli yerlerinde kredi ve satış kooperatifle-rinin ve birliklerinin kurulması sürdürülmüştür. Bu arada Karadeniz Bölgesinde fındık ürünü için beş kooperatif ve bunlar için merkezi Giresun’da olmak üzere bir birlik kurulmuştur.

Küçük esnafa ve küçük sanayi sahiplerine ihtiyaç duydukları kredileri sağlamak üzere Halk Bankası ve Halk Sandıkları kurulmuştur.

Kredinin normal şartlar altında ucuzlatılmasının eko-nomik alandaki önemli etkisi bilinmektedir. Büyük Millet Meclisinin kabul buyurduğu kanun ile faiz hadlerinin indirilmesini memnuniyetle karşılarım.

Büyük Millet Meclisi Denizbank’ı kurmakla çok yer-inde bir girişimde bulunmuştur.

Birinci beş yıllık sanayi planımız başarı ile bit-mek üzeredir. Buna ek olarak, üç yıllık bir maden işletme programı hazırlanmış ve uygulanmasına başlanmıştır. Bu üç yıllık maden programının büyük bir kısmını içine alarak ve şeker endüstrisini de genişleterek makine, kimya, gıda maddeleri, toprak ve su ürünleri, ev yakıtları sanayii ile liman inşası, taşıma araçlarının çoğaltılmasını ve deniz işleri için duyduğumuz ihtiyaçları da içeren ve belirten dört yıllık üç numaralı yeni bir program yapılmış ve açıklanmıştır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

257

Bu plan için harcanacak para 85 ila 90 milyon lira arasında sanılmaktadır. Bununla ilgili kredinin sağlandığı bilinmektedir.

Ülke için faydalı olan her girişimi yüksek bir vatanseverlik duygusu ile destekleyen ve koruy-an değerli Kamutayın bu plan için de yardımlarını esirgemeyeceğine şüphem yoktur.


Ülkenin imarı ve kalkınması yolunda çok önemli görevler alan Cumhuriyetin Bayındırlık Bakanlığının içindeki çalışmaların en üst düzeyde verim vermiş olduğunu görmekteyim.

Kullanıma açılan büyük köprülerin bu yıl 115’e vardığını hatırlatır ve sayıların ihtiyaca uygun olarak hızla çoğaltılmasını dilerim.

İstanbul’dan başlayan Avrupa turistik asfalt yolunun birinci kısmı bitirilmiştir ve son kısımlarının yapımı sürdürülmektedir.

Ülkenin genel su politikasının büyük önemi üzerinde durmaktayız. Geçen dönemde kabul buyurduğumuz bir kanun ile Adana ovasının sulama işlerine hız verilmiş olmasını sevinçle bildiririm. Diğer su işlerimiz de program içinde yürütülmektedir.

Geçen yıl yapılmasına başlandığını bildirdiğim radyo merkezi stüdyosu tamamlanmıştır.

Şirketlerden elimize geçen demiryollarının yenileştirilmesi, sabit ve değişken aletlerin her türlü ihtiyacı karşılayacak biçimde tamamlanmasına çalışılmaktadır.

Ülkede taşımacılık kapasitesi artmaktadır. Çeşitli mallarıa gönderilmesini kolaylıkla sağlamak için yeni taşıt araçları sipariş edilmiş ve 3 numaralı programda da bu konuya ayrıca yer verilmiştir.

Geçen yıl Divriğ’e ulaştığını gördüğümüz demiryolu-nun, bu yıl Erzincan’a vardığını ve önümüzdeki yıl içinde de Erzurum şehrine ulaşacağını kıvançla müjdelerim.

Arkadaşlar,

Maliyemizde denk bütçe, sağlam ödeme, vergi sistemlerini mükellef yararına iyileştirme, hafifleştirme ve milli paranın istikrarını koruma prensipleri tam bir bağlılık ve başarı ile izlenmekte ve uygulanmaktadır.

Halkın ve çiftçinin vergi yükünü hafifletme yolunda öteden beri güdülen prensibin, imkanların elverdiği oranda uygulanması bu yıl da sürdürülmüştür.

Gelir ve dengeleme vergilerinde, yünlü ve pamuklu kumaşların tüketim vergisinde ve hayvan vergilerinde indirim yapılmış, hayvan vergisinin at ve katıra ait kısmı ile tıbbi ve ilaç maddelerinden tüketim vergisi tamamen kaldırılmıştır.

Bir kısım vergilerde yapılan önemli indirimlere karşın tahsilat, gelir tahminlerine göre geçen yıl da 29 milyon lira bir fazlalık göstermiştir.

Bu yılki tahsilatın da tahminlerden fazla olacağı umulmaktadır. Ekonomik alandaki gelişmeye uygun olarak her zaman bütçe tahminlerini aşan Devlet gelirinin sürekli artışı, bir yandan vergi indirimlerini belirgin bir program içinde gerçekleştirmeye, diğer yandan çeşitli alanlardaki verimli işlere ve milli savun-ma hizmetlerine daha çok pay ayırmaya imkan ver-mektedir.

Sanayi Teşvik Kanunundan yararlanan kuruluşlara dış ülkelerden getirdikleri ham maddelerle, makine, alet ve avadanlıklar için verilmiş olan gümrük bağışıklığı kaldırılarak, adı geçen kanundan yararlanan ve yara-rlanmayan bütün sanayi mensubuna geçerli olmak üzere, bu çeşitli ham maddelerle, makine, alet ve avadanlıkların gümrük resimlerinin çok düşük bir sınıra indirilmesi ve makine, alet ve avadanlıklar için muamele vergisi bağışıklığının kabul edilmesi, ülke sanayii için iyi sonuçlar verecek bir önlem olmuştur.

258


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Bir kısım vergilerimizin tarh ve toplama yöntem-lerinin düzeltilmesi ve uygulamada sadelik ve birlik sağlanması amacı ile hazırlanarak yüksek Kamutaya sunulan tasarının bir an önce çıkarılmasını dilerim.

Sayın arkadaşlarım;

Tekel kurumunun mali tekel, ticari kuruluş ve mali

değerlendirme kurumu karakterini kazanması için

gerekli önlemler alınmakta ve istenilen sonuç elde

edilmektedir.

Çok değerli ve güzel ürünlerimizden biri olan tüt-

ünün, tarımsal uygulamalarını düzeltmek, çiftçinin

ürünlerini değerlendirmek ve değer fiyatıyla satmak

açısından aydınlatmak ve korumak, tütünlerimizi

dünya piyasalarına daha çok tanıtarak ihracatını en

son sınırına çıkarmak yolundaki çabalar iyi sonuçlar

vermektedir.

Diğer tekel maddelerinin üretim ve tüketiminde

gelişmeler görülmektedir.

Sevgili arkadaşlarım,

Yüksek öğretim gençlerini, istediğimiz ve ihtiyaç

duyduğumuz gibi milli bilinç sahibi, modern kül-

türlü olarak yetiştirmek için İstanbul Üniversitesinin

gelişmesi, Ankara Üniversitesinin tamamlanması ve

Doğu Üniversitesinin yapılan çalışmalarla belirlenmiş

olan kurallar içinde, Van Gölü civarında kurulması

çalışmaları, hızla ve önemle sürdürülmektedir.

Geçen yıl deneylerinin ümit verici nitelikte olduğunu

gördüğüm eğitmen okulları çok iyi sonuçlar vermiş ve

eğitim kadrosuna bu yıl 1 500 kişi daha eklenmiştir.

Önümüzdeki yıllar içinde bu sayının artırılacağı

şüphesizdir.

Türk Tarih ve Dil kurumlarının çalışmaları övünülecek

değer ve nitelik göstermektedir. Tarih tezimizi, red-

dedilmez kanıt ve belgelerle bilim dünyasına tanıtan

Tarih Kurumu, ülkenin çeşitli yerlerinde yeniden

kazılar yaptırmış ve uluslararası toplantılara başarı ile

katılarak verdiği bildirilerle yabancı uzmanların ilgi ve

övgülerini kazanmıştır.

Dil Kurumu en güzel ve verimli bir iş olarak türlü bil-

imlerle ilgili Türkçe terimleri tespit etmiş ve böylece

dilimiz, yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda

önemli adımını atmıştır.

Bu yıl, okullarımızda eğitimin Türkçe terim-

lerle yazılmış kitaplarla başlamış olmasını kültür

yaşamımız yönünden önemli bir olay olarak nitele-

mek isterim.

Türk gençliğinin kültürde olduğu gibi, spor alanında da

amacına ulaşması için yüksek Kamutayın onaylandığı

Beden Terbiyesi Kanununun uygulanmasına

geçildiğini görmekle kıvançlıyım.

Sayın arkadaşlarım,

Vatanın ve rejimin koruyucusu olmakla kalmayıp, en

geniş ve gerçek anlamı ile bir barış etkeni ve bir eğitim

ve öğretim ocağı olan yenilmez ordumuzun geçen yıl

da belirttiğim ve açıkladığım gibi, son sistem silah ve

motorlu araçlarla donatılması yolundaki çalışmalara

hız verilmiştir.(Bravo sesleri, şiddetli alkışlar)

Geçen yıl büyük Kamutayın kabul buyurduğu

ödenek ile bir genel silahlanma programı yapılmıştır.

Uygulaması ilerlemektedir.

Deniz kuvvetlerimizin güçlenmesi için gerekli olan

savaş gemilerinin küçük bir kısmı sipariş edilmiştir.

Büyük bir kısmı da sipariş edilmek üzeredir.(Alkışlar)

Bu arada var olan gemilerimizin daha kusursuz bir

duruma getirilmesi için önlem alınmaktadır.

Bu yıl Gölcük savaş tersanemizin yapımına başla-

nacaktır.

Hava programımızda önlemler uygulanmaktadır.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

259

Şanlı adını andıkça gönlümüzde sevinç ve son-

suz gurur duyduğumuz değerli ordumuz bu yaz

doğu bölgesinde doğanın en çetin ve sert şartları

içinde yaptığı manevralarda her gün artan gücünü ve

yeteneğini bir kez daha göstermiştir.(Şiddetli alkışlar)

Çok değerli komutan ve subaylarımızla kahra-

man erlerimizi, huzurunuzda övünerek ve övgü ile

selamlarım.(Bravo sesleri, sürekli alkışlar)


Dış politikamızın son yıl içindeki gelişmeleri geçen yıl

ana niteliklerini belirttiğim kurallar içinde gelişmiştir.

Son aylar içinde barış, çetin bir sınav geçirdi. Şimdi

süresini ancak bir zaman sonra anlayabileceğimiz

yeni bir sessizlik dönemi içindeyiz.

Barış, ulusları refah ve mutluluğa eriştiren en iyi yol-

dur. Fakat bu kavram bir kez ele geçirilince sürekli

özen, ilgi bekler ve her ulusun ayrı ayrı hazırlığını

gerektirir.

Ülkemizin her gün daha çok güçlenmesini sağlamak

için her alanda her türlü ihtimale karşı koyabilecek

bir durumda bulunmak ve dünya, olaylarının bütün

gelişimini büyük bir dikkatle izlemek, barışsever

politikamızın dayandığı kuralların başlıcalarıdır.

(Bravo sesleri, alkışlar)

Ulusların güvenliği, ya iki taraflı ya da çok taraflı genel

ve ortak anlaşmalarla, uzlaşmalarla sağlanabilir diye

kesin nitelikte ortaya atılan ve her biri diğerlerine ters

düşen prensipler, barışın korunması için bizim yönü-

müzden kesin ve doğru sayılamaz ve doğru olamaz.

(Bravo sesleri) Bunların her birini coğrafi ve politik

gereğe ve duruma göre kullanarak barış yolundaki

dikkatli davranışlara uydurmak her ulus için ayrı ayrı

bir görevdir.

Cumhuriyet hükümeti bu gerçeği görmüş, uygulamış,

en yakın komşuları ile olduğu kadar en uzak devletler-

le olan ilişkilerini, dostluklarını, anlaşmalarını ona

göre düzenlemeyi bilmiş ve böylece dış politikamızı

sağlam kurallara dayandırmıştır.(Alkışlar)

Balkan politikamız, Balkan devletlerinin ayrı ayrı

ve ortak yararlarının en açık bir belirtisidir. Balkan

uluslarından her birinin ayrı ayrı güçlenmesi de barış

yolundaki dinamik düşünce biçiminin fiili bir örneğidir.

Burada sevinçle belirtmek istediğim bir olay,

Balkan uluslarının birbirleriyle tam anlamı ile

yakınlaşmalarına güçlü bir neden olmuştur. Ve yarın

için de ümitlerle dolu bir eserdir. Selanik’te Balkan

Antlaşması devletleri adına Konsey Başkanı ve Sayın

Yunan Başbakanı General Metaksas ile Sayın Bulgar

Başbakanı Mösyö Köseivanov arasında imza edilmiş

olan anlaşmadan söz etmek istediğim anlaşılmıştır.

Bu anlaşma, barış yolundaki sürekli çabalarımızın ve

Balkan devletlerinin izlemeyi sürdürdükleri sağlam

politikanın iyi bir biçimde ortaya çıkmasıdır.(Bravo

sesleri)

Yine aynı gerçekler, aynı dinamizm ve aynı yük-

sek amaçlar, Sadabat Antlaşması hükümleri ile,

ilgililerin geçmişten miras kalmış boş inanışları bir

anda yıkarak ilişkilerini yeni ve verimli temellere

dayandırmayı bildiklerini göstermiştir.

Türkiye’nin diğer devletlerle olan ilişkileri geçen yıl

açıklıkla belirttiğim yolda dostça gelişimler izleyerek

ilerlemeyi sürdürüyor.

Hatay sorununun son yıl içinde geçirmiş olduğu

evreleri bilmektesiniz.

Bu milli davayı bir Türk - Fransız dostluk anlaşması

ile sonuçlandırmak yolundaki çalışma başarı ile sona

erdi.

Türk ve Fransız askerlerinin geçici ve ortak işgali,

bu anlaşmanın açık belirtisi oldu. Bu nedenle sükun

yerleşti ve seçimler tamamlandı. Sonunda Hatay,

Millet Meclisine ve bağımsızlığına kavuştu.(Bravo

sesleri, şiddetli ve sürekli alkışlar) Bağımsız Hatay

devleti bu gün güvenlik güçlerini düzenlemek ve

ülkenin iç güvenliğini de kendi kendine sağlamakla

uğraşmaktadır. Bunun da yakında başarılacağını

ümit ediyoruz.

260


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

Geçen yıl «Yarınki Türk - Fransız ilişkilerinin

dilediğimiz yolda gelişmesine Hatay işinin iyi bir

yönde gelişmesi temel bir ölçü ve unsur olacaktır»

demiştim. Doğrusu, Hatay işindeki Türk - Fransız

anlaşması iki devlet arasındaki ilişkileri çok dostça bir

duruma getirmiştir. Hatay işinde sağlanan sonuçların

devamlılığı, Türk - Fransız dostluğunun da gelişme ve

berraklaşmasında temel oluşturacağı düşüncesinde-

yim. Cumhuriyet hükümeti geçen yıllardaki çeşitli

devletlerle ekonomik ilişkilerini düzenleyen sözleşme

ve anlaşmalar imza etmiş bulunuyor. Bu arada

İngiltere hükümeti ile yapılan ticaret anlaşması ve

aynı zamanda 16 milyon İngiliz liralık bir ticari silah

kredisi sözleşmesini belirtmek isterim ki aslında

bununla ilgili kanun yüksek onayına sunulmuştur.

Birkaç gün önce ülkemizi ziyaret eden Almanya’nın

seçkin Ekonomi Bakanı Bay Funk ile 150 mily-

on marklık bir kredinin esaslarında anlaşmaya

varılmıştır. Ayrıntılar yakında iki hükümet arasında

belirlenecektir.

Bu kredi anlaşmalarını, ülkemizin mali saygınlığına

karşı gösterilen ciddi güvenin ve dış politikamızdaki

dürüst gelişmelerin sonucu olarak düşünmek gerekir.

(Bravo sesleri)

Hükümetin imzaladığı sözleşmeler içinde hukuki

alanda çeşitli anlaşmalar bulunduğu gibi, egemenliğe

kavuşan dost Mısır devleti ile imzalanan bir de dost-

luk ve konsolosluk sözleşmesi bulunmaktadır.

Büyük komşu ve dostumuz Sovyet Birleşik Cumhuri-

yeti ile geçen yıl içinde yeni bir sınır anlaşması

imza edilerek iki ülkenin sınır ilişkileri bu şekilde

iki tarafın deneylerinin gösterdiği sağlam temellere

bağlanmıştır. Bu anlaşmanın yakında yürürlüğe

konulması beklenmektedir.

Yine geçen yıl içinde, İtalya hükümeti, Montrö’de

imza edilen ve devletlerin katılımına açık bırakılan

Boğazlar Antlaşmasına katılmış ve bu büyük komşu

ülkenin bize karşı olan dostça tutumuna ülkemiz de

aynı dostça duygularla karşılık vermiştir.

Büyük Kamutay, şimdiye kadar olduğu gibi bütün

işlerinizde başarılar dilerim.(Şiddetli ve sürekli

alkışlar)

Kaynak: http://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_

konusma/5d4yy.htm

İSMET PAŞANIN CUMHURBAŞKANI SEÇİL-MESİ

• TBMM, Atatürk’ün ölümünden sonra onunla aynı

görüşleri paylaşan İsmet İnönü’yü 2. Cumhurbaş-

kanı olarak seçti.

• İnönü, 1950 yılına kadar Cumhurbaşkanlığını

sürdürmüştür.

İsmet İnönü’nün Kişiliği ve Devlet Adamlığı

• İsmet İnönü, 1906’da Erkân-ı Harbiye Mektebi’ni

birincilikle bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesi-

yle Edirne’deki 2. Ordu’nun 8. Alay’ında bölük

komutanlığına atandı.

• 1908’de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan

1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik’ten

gelerek bastıran Hareket Ordusu’nda görev aldı.

• 1910-1913 yılları arasında Yemen İsyanı’nın

bastırılması harekâtına katıldı.

• Milli Mücadele sırasında Atatürk’ün en yakın

silâh arkadaşı olarak çalıştı.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

261

• 23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet

Meclisi’ne Edirne milletvekili olarak katılan İsmet

Bey, 3 Mayıs’ta İcra Vekilleri Heyeti’nde Erkân-ı

Harbiye-i Umumiye Vekili oldu.

• Albay İsmet Bey, mebusluk ve bakanlık da

uhdesinde kalarak Batı Cephesi Komutanlığı

görevine getirildi.

• Kuruluş aşamasındaki düzenli ordu ile Ethem Bey

ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında

etkin rol oynadı. Ocak ve Nisan 1921’de I. ve II.

İnönü savaşlarında Yunan ilerlemesini durdurdu.

• Birinci İnönü Savaşı sonunda tuğgeneral rütbe-

sine yükseldi.

• Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz’dan

sonra kazanılan zafer üzerine Mudanya Ateşkes

toplantısında Büyük Millet Meclisi’ni temsil etti.

• Lozan Barış Konferansı’na Dışişleri Bakanı ve

Türk heyeti başkanı olarak katıldı.

• Cumhuriyetin ilânından sonra 1923-1924

yıllarında ilk hükümette Başbakan olarak görev

aldı, aynı zamanda Halk Fırkası Genel Başkan

Vekilliği’ni üstlendi. 1934’te Soyadı Yasası

çıktığında Atatürk’ün verdiği İnönü soyadını alan

İsmet Paşa, Başbakanlık görevini 1924-1937

yılları arasında da sürdürdü.

• İnönü, Atatürk devrimlerinin gerçekleştirilmesinde

ve Türkiye Cumhuriyeti’nin sağlam temeller üzeri-

ne oturtulmasında Atatürk’ün en yakın çalışma

arkadaşıydı.

• Atatürk’ün ölümünden sonra 1938 yılında,

Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından

Türkiye’nin ikinci Cumhurbaşkanı olarak seçil-

di. Cumhurbaşkanlığı’nın yanı sıra CHP Genel

Başkanlığı’na da getirildi. CHP’nin 26 Aralık

1938’de toplanan I. Olağanüstü Kurultay’ında

partinin “değişmez genel başkan”ı seçildi. Ayrıca

kendisine “Milli Şef” sıfatı verildi.

• İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye’yi savaş

felâketinin dışında tutmayı başardı.

• Savaştan sonra çok partili siyasi rejime

geçilmesinde en büyük destek oldu.

• 1950 genel seçimlerinden sonra CHP iktidarı

Demokrat Parti’ye bırakırken, İsmet İnönü de

Cumhurbaşkanlığı’ndan ayrıldı ve 1960 yılına

kadar partisinin Genel Başkanı olarak siyasi

yaşamını sürdürdü.

• 27 Mayıs harekâtından sonra Kurucu Meclis

üyeliğine seçildi ve 10 Kasım 1961 tarihinde

Başbakanlığa atandı. 1965 yılında bu görevden

ayrıldıktan sonra milletvekili olarak siyasi yaşamını

sürdürdü. 1972’de Parti Genel Başkanlığı ve

milletvekilliğinden istifa ederek, 25 Aralık 1973’de

ölünceye kadar Anayasa gereğince Cumhuriyet

Senatosu tabii üyeliği görevinde bulundu.

• 1916 yılında Mevhibe Hanım’la evlenen İsmet

İnönü üç çocuk babasıydı.

• 25 Aralık 1973’te ölen İnönü 27 Aralık’ta devlet

töreni ile Anıtkabir’de toprağa verildi.

262


“Ma lik bu lun du ğum bü tün nu kut ve his se se net le riy le Çan ka ya’da ki men kul ve gay ri men kul em va li mi Cum hu ri yet Halk Par ti si’ne ati de ki şart lar la terk ve va si yet edi yo rum: 1. Nu kut ve his se se net le ri, şim di ki gi bi, İş Ban ka sı ta ra fın dan ne ma lan dı rı la cak tır. 2. Her se ne ki ne ma dan, ba na nis bet le ri şe re fi mah fuz kal dık ça, ya şa dık la rı müd det çe, Mak bu le’ye ay da bin,

Afet’e 800, Sa bi ha Gök çen’e 600, Ül kü’ye 200 li ra ve Ru ki ye ile Ne bi le’ye şim di ki yü zer li ra ve ri le cek tir. 3. Sa bi ha Gök çen’e bir ev de alı na bi le cek ay rı ca pa ra ve ri le cek tir. 4. Mak bu le’nin ya şa dı ğı müd det çe Çan ka ya’da otur du ğu ev de em rin de ka la cak tır. 5. İs met İnö nü’nün ço cuk la rı na yük sek tah sil le ri ni ik mal için muh taç ol duk la rı yar dım ya pı la cak tır. 6. Her se ne ne ma dan mü te ba ki mik tar ya rı ya rı ya, Türk Ta rih ve Dil Ku rum la rı’na tah sis edi le cek tir.” K. Ata türk

***

Va si yet na me Yaz ma ya Ka rar Ve ri şiAta türk’ün va si yet na me si ni na sıl dü zen len di ği ni, Cum hur baş kan lı ğı Ge nel Sek re te ri Ha san Rı za So yak şöy le an lat mış tı;“1938 se ne si son ba ha rı, Dol ma bah çe Sa ra yı’nda yız. Bir sa bah Ata türk’ün ya tak oda sı na gir dim. Bü yük adam, ya ta ğın da ba şı bi raz yük sek te ar ka üs tü ya tı yor du. Sa lo nu sol gun bir gü neş kap la mış tı. Yü zü fil di şi ren gin dey di. Çeh re si her gün bi raz da ha za yıf la yıp uzu yor, o gök ma vi si göz le ri iri le şi yor du. Ben ya ta ğı nın ayak ucu na doğ ru, gös ter di ği ye re otur dum. Her za man ki su al le ri ni tek rar la dı:“Ne ha ber?”O gün ler de Av ru pa’da si ya si ha va çok bo zul muş tu. Ata türk umu mi en di şe le re ve bir ta kım teh li ke li be lir ti le re rağ-men, Al man la rın he nüz, İtal yan la rın ise hiç ha zır lan ma mış ol duk la rı nı ile ri sü re rek müs te rih bu lu nu yor. O se ne harp ol ma ya ca ğı nı, ih ti laf la rın be he ma hal bir pa muk ip li ği ne bağ la na ca ğı nı, har bi an cak 1939 se ne sin de ve ya on dan son ra ki se ne ler de bek le mek la zım gel di ği ni söy lü yor lar dı.Son yir mi dört sa at zar fın da gün lük me se le le re da ir ge len ha ber le ri hü la sa et tim. Gö rü şü nü te yid eder ma hi yet te olan bu ha ber le ri ala ka ile din li yor, ara sı ra ba zı şey ler so ru yor ve kı sa cüm le ler le mü ta laa lar be yan edi yor du. Böy le ol mak la be ra ber dü şün ce li ve he ye can lı ol du ğu bel liy di.Söz le ri mi bi ti rin ce sağ ko lu nu ba na doğ ru uzat tı. Dok tor lar, ka ti lü zum ol ma dık ça kuv vet sar fet me si ni ya sak la-dık la rı için ha re ket le rin de yar dım edi yor duk. Eli ni tut tum, doğ rul du, ya ta ğı nın için de bağ daş kur du. Bir kaç da ki ka de ni ze ve kar şı sa hi le bak tı. Bel liy di ki he ye ca nı nı yen me ye ça lı şı yor du. Göz le ri ni ba na çe vir di ği za man, uzun kir pik le ri nin ıs lan dı ğı nı far ket tim. Bü tün has ta lı ğı bo yun ca ya nım da gös ter di ği ye ga ne za af (eğer bu ul vi sü ku ne te za af de mek uy gun sa) buy du. Son ra önü ne bak tı ve ağır ağır ko nuş ma ya baş la dı.“Bu yol da ko nuş mak be nim için de, se nin için de, ağır bir şey ama baş ka ça re miz yok tur. Ko nuş ma ya mec bu ruz ço cuk. Ha ni se nin le ara sı ra bir işi miz den bah se der dik. Hat ta bu nun için de ka nun çı ka rıl mış tı: Şu va si yet na me me se le si. Bu gün ya rın o işi bi tir me li yiz. Na sıl ol sa bir gün kar nım dan su alı na cak tır. Ne olur ne ol maz. Ba ğır sak-lar dan bi ri de li ne bi lir, baş ka bir arı za ola bi lir. Her hal de ih ti yat lı ol ma lı.”Va si ye ti ni No te re Ve ri şi“Ata türk, 6 Ekim 1938 ‘de No ter’in ge ti ril me si ni is te miş ti. No ter İs ma il Kun ter Bey, Prof. Ne şet Ömer Bey ve ben, ya tak oda sı nın al tın da ki bir oda da hu zu ru na gi re bil me em ri ni bek li yor duk. Bu da ve ti alın ca hep be ra ber üst ka ta çık tık ve ya tak oda la rı na gir dik.Va zi ye ti şöy ley di; ya tak tan çık mış, ipek bir pi ja ma ve yi ne kır mı zı ipek bir rob dö şambr giy miş, boy nu na ko yu viş ne ren gin de ipek bir eşarp bağ la mış tı. De ni ze ba kan pen ce re le rin önü ne koy dur du ğu bir şez lon gun üze ri ne otur muş si ga ra içi yor du.Bi zi gö rün ce ha fif çe kı mıl dan dı: “Buy ru nuz..” de di.Tam kar şı sı na koy dur du ğu san dal ye ler de üçü mü ze de yer gös ter di. Ha tı rım da kal dı ğı na gö re No ter İs ma il Kun ter Bey ile, ye ni çık mış olan No ter Ka nu nu ve İs tan bul’da ki no ter ler üze ri ne gö rüş tü. Ge ti ri len kah ve le rin içil me si ni bek le di. Son ra önün de ki si ga ra ma sa sı nın koy du ğu ka pa lı zar fı al dı:“ Bu be nim va si yet na mem dir. İcap et ti ği za man mu ame le si ni ya par sı nız...” di ye rek zar fı no te re ver di.

ATATÜRK’ÜN VASİYETNAMESİ

OKUMA PARÇASI


263

1. Atatürk 10 Kasım ...........’de İstanbul ................

sarayı’nda öldü.

2.

3. Atatürk’ün naaşı 16 ...................... de Dolmabahçe

Sarayı’nın büyük salonunda kalafalka konuldu.

4.

5. Atatürk’ün naaşı 10 Kasım 1953’de törenle

..................... konuldu.

6.

7. Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda kalbinden.................... mıştır.

8.

9. İsmet Paşa Türkiye Cumhuriyeti’nin .................Cumhurbaşkanıdır.

10.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I


264


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Atatürk Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhur-başkanı’dır.


Neden? ..............................................................

................................................................. ............

................................................................. ............

2.

3. Atatürk’ün naaşı 10 Kasım 1953’te bugünküAnıtkabir’e nakledilmiştir.


Neden? ..............................................................

................................................................. ............

................................................................. ............

4.

5. Atatürk’ün öldüğü yıl başbakan İsmet Paşa’dır.


Neden? ..............................................................

................................................................. ............

................................................................. ............

6.

7. İsmet Paşa Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Dış İşleriBakanı’dır.


Neden? ..............................................................

................................................................. ............

................................................................. ............

8.




265

1. Atatürk’ün Ankara’ya getirilerek Anıtkabir’enaaşının konulmasının nedenleri neler olabilir?Araştırınız.

2.

3. Anıtkabir’in mimari özellikleri ile ilgili araştırmayapınız.

4.

5. Kalafak ne demektir? Araştırınız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I


266


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

6.

7. Atatürk’ün cenaze töreni ile ilgili araştırmayaparak değerlendiriniz.

8.

9. İsmet Paşa’nın II. Dünya Savaşı’ndaki tutumunuaraştırarak bir değerlendirme yapınız.

10.


267

1. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu aşağıdakidevlet adamlarından hangisidir?

A) Mustafa İsmet İnönü

B) Mustafa Fevzi Çakmak

C) Mustafa Kemal Atatürk

D) Kazım Karabekir

E) Rauf Orbay

2.

3. I. Dolmabahçe Sarayı

II. Topkapı Sarayı

III. Beylerbeyi Sarayı

Yukarıdakilerden hangisi Atatürk’ün öldüğü saraylardandır?



4.

5. Atatürk’ün son meclis açılış konuşmasınımeclis’te,

I. İsmet Paşa

II. Celal Bayar

III. Refik Koraltan

hangileri okumuştur?


D) I ve II E) I, II ve III

6.

ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ TEST 1

268


7. Aşağıdaki müzelerden hangisi 10 Kasım1953’e kadar Atatürk’e geçici kabirlik yapmış-tır?

A) İstanbul Askeri Müzesi

B) Ankara PTT Müzesi

C) İzmir Efes açık havaza müzesi

D) Bergama müzesi

E) Ankara Etnoğrafya Müzesi

8.

9. Aşağıdakilerden hangisi İsmet İnönü’nünyaptığı resmi görevlerinden biri değildir?

A) Yemen İsyanı’nı bastırması

B) Edirne Milletvekilliği yapması

C) Batı Cephesi Komutanlığı yapması

D) Mudanya Ateşkes’inde görevlendirilmesi

E) Mevhibe hanımla evlenmesi

10.

11. İsmet Paşa Türkiye Cumhuriyeti’nin kaçıncıCumhurbaşkanı’dır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

12.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

270270

1. Aşağı da ki boş luk la rı uy gun şe kil de dol du ru-nuz.

a) Os man lı Dev le ti Trab lus garp’ı .....................ant laş ma sı ile ........................’a bı rak mış tır.

b) I. Bal kan Sa va şı’nda sa vaş tı ğı mız dev let ler......................., ........................................... ve ........................................... dir.

c) Mil let ler Ce mi ye ti’nin ku rul ma sın dan ilk de fa........................................... de bah se dil miş ve ...........................................’da ku rul muş-tur.

d) Do ğu’da bir “Er me nis tan Dev le ti” ku rul ma sı na...........................................’da ka rar ve ril miş. Tem sil ku ru lu böl ge sel ola rak ...................... ku rul muş tur.

e) Türk Kur tu luş Sa va şı’nın “ih ti lal” saf ha sı............................ ile baş la mış. Man da ve Hi ma ye fik ri ile kez ........................’de red de-dil miş tir.

2.

3. Aşa ğı da ki kav ram la rı açık la yı nız.a) Ka pi tü las yon :

b) Meş ru ti yet :

c) Man da ve Hi ma ye :

d) Is la hat :

4.

b) Bu blok la rı oluş tu ran ge nel ve özel se bep-le ri ya za rak açık la yı nız.

a) Ge nel se bep ler :

b) Özel se bep ler :

5. Mil li Ce mi yet le ri ya za rak ge nel amaç la rı nımad de ler ha lin de ya zı nız.Mil li Ce mi yet lerGe nel Özel lik le ri1.

....................................................................... ....................................................................... .......................................................................

2. ....................................................................... ....................................................................... .......................................................................

3. ....................................................................... ....................................................................... .......................................................................

4. ....................................................................... ....................................................................... .......................................................................

5. ....................................................................... ....................................................................... .......................................................................

6. ....................................................................... .......................................................................

.......................................................................


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ÖRNEK YAZILI – 1

271271

6.

b) Os man lı Dev le ti’ni il gi len di ren han gi ka rar la rı

alın mış tır?

7. İz mir’in iş ga li nin:

a) Ge rek çe le ri ne ler dir?

b) Ami ral Bris tol na sıl bir ra por ha zır la mış tır?

8.

9. Ata türk’ün va tan se ver li ği ni I. Dün ya Sa va şıve Kur tu luş Sa va şı’nı göz önün de bu lun du ra-rak açık la yı nız.

10. Aşa ğı da ki so ru la rı doğru ise “D”, yan lış ise“Y” işa ret le yi niz.

a) (.......) Tem sil Ku ru lu yü rüt me yet ki si ni ilkde fa Si vas Kon gre si’nde kul lan mış tır.

b) (.......) Er zu rum Kon gre si’nde azın lık la rasi ya si, sos yal den ge mi zi bo za cak ay rı ca lık lar ta nın ma ya ca ğı ilk kez bil-di ril miş tir.

c) (.......) Mil li sı nır lar içe ri sin de va ta nın bö lün-mez bir bü tün ol du ğu ilk de fa Amas-ya Ge nel ge si’nde be lir til miş tir.

d) (.......) I. Dün ya Sa va şı’nda Os man lı Dev le tiİti lâf Dev let le ri sa fın da sa vaş mış tır.

e) (.......) I. Dün ya Sa va şı’ndan çe ki len ilk İti lâfDev le ti Fran sa ol muş tur.


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

272

Örnek Yazılılar, Bulmacalar, İndeks, Kelime ve Kavramlar

1. I. Bal kan Sa vaşı’nın

a) Ne den le ri;

1.

2.

3.

4.

5.

b) Sa va şa ka tı lan dev let ler :

c) So nuç la rı :

2.

3. Mon dros Ateş kes An laşma sı’nın as ke ri

hü küm le ri ni ya zı nız.

4. İz mir’in işga li nin;a) Ge rek çe le ri ne ler dir :

b) Ami ral Bris tol na sıl bir ra por ya yın la mış tır :

5. a) Azın lık la rın kur du ğu ce mi yet ler han gi le ri-dir?

b) Ge nel amaç la rı nı mad de ler ha lin de ya zı-nız.

6.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ÖRNEK YAZILI – 2


273

1. Trablusgarp Savaşı;

a) Nedenleri;

1.

2.

3.

4.

5.

b) Uşi Antlaşması’nın maddeleri;

1.

2.

3.

c) Uşi Antlaşması’nın önemi:

2. Aşağıdaki boş bırakılan yerlere uyguncevapları yazınız.

a) Ön ce le ri İt ti fak Dev let le ri ta ra fın da olan ......

............................... da ha son ra ta raf sız lı ğı nı

ilan et miş. I. Dün ya sa va şı de vam eder ken de

1915 yı lın da İti lâf dev let le ri ta ra fı na geç miş tir.

b) Os man lı Dev le ti’nin I. Dün ya Sa va şı’nda

sa vaş tı ğı cep he ler den olan ..........................

cep he sin de şid det li so ğuk, aç lık, bu la şı cı

has ta lık lar yü zün den düş man la doğ ru dan

sa vaş ma dan as ker le ri mi zin bir ço ğu şe hit

düş müş tür.

3.

4. Mondros Ateşkes Anlaşması’nın ekonomikhükümlerini (maddelerini) yazınız.

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

ÖRNEK YAZILI – 3

274


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

5. İzmir’in işgalinin;

a) Gerekçeleri nelerdir:

b) Amiral Bristol nasıl bir rapor yayınlamıştır:

6. a) Milli varlığa yararlı cemiyetler hangisidir?

b) Genel amaçlarını maddeler halinde yazınız.

7.

8. Aşa ğı da ki so ru la rı doğ ru ise “D”, yan lış ise

“Y” işa ret le yi niz.

a) (.......) Tem sil Ku ru lu yü rüt me yet ki si ni ilk

de fa Si vas Kon gre si’nde kul lan mış tır.

b) (.......) Er zu rum Kon gre si’nde azın lık la ra

si ya si, sos yal den ge mi zi bo za cak

ay rı ca lık lar ta nın ma ya ca ğı ilk kez bil-

di ril miş tir.

c) (.......) Mil li sı nır lar içe ri sin de va ta nın bö lün-

mez bir bü tün ol du ğu ilk de fa Amas-

ya Ge nel ge si’nde be lir til miş tir.

d) (.......) I. Dün ya Sa va şı’nda Os man lı Dev le ti

İti lâf Dev let le ri sa fın da sa vaş mış tır.

e) (.......) I. Dün ya Sa va şı’ndan çe ki len ilk İti lâf

Dev le ti Fran sa ol muş tur.


275

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Aşa ğı da ki boş luk la rı uy gun şe kil de dol du ru-nuz.

a) Os man lı Dev le ti Trab lus garp’ı .......................ant laş ma sı ile .........................................’a bı rak mış tır.

b) I. Bal kan Sa va şı’nda sa vaş tı ğı mız dev let ler......................................, ................................ve ................................. dir.

c) Mil let ler Ce mi ye ti’nin ku rul ma sın dan ilk de fa................................. de bah se dil miş ve .............................’da ku rul muş tur.

d) Do ğu da bir “Er me nis tan Dev le ti” ku rul ma sı na.................................’da ka rar ve ril miş. Tem sil Ku ru lu böl ge sel ola rak ................................ku rul muş tur.

e) Türk Kur tu luş Sa va şı’nın “ih ti lal” saf ha sı............................... ile baş la mış. Man da ve Hi ma ye fik ri ile kez .................................’de red de dil miş tir.

2. İn kı lap kav ra mı nı açık la yı nız. Türk in kı la bı nınözel lik le ri ni ya zı nız.

a) Kav ram :

b) Özel lik le ri :

3. Aşa ğı da ki kav ram la rı açık la yı nız.

a) Ka pi tü las yon :

b) Meş ru ti yet :

c) Man da ve Hi ma ye :

d) Is la hat :

4.

b) Bu blok la rı oluş tu ran ge nel ve özel se bep le riya za rak açık la yı nız.

a) Ge nel se bep ler :

b) Özel se bep ler :

ÖRNEK YAZILI – 4

276


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

5. Mil li Ce mi yet le ri ya za rak ge nel amaç la rı nımad de ler ha lin de ya zı nız.

Mil li Ce mi yet lerGe nel Özel lik le ri1. …………………………………………………….

…………………………………………………….…………………………………………………….

2. …………………………………………………….…………………………………………………….…………………………………………………….

3. …………………………………………………….…………………………………………………….…………………………………………………….

4. …………………………………………………….…………………………………………………….…………………………………………………….

5. …………………………………………………….…………………………………………………….…………………………………………………….

6. …………………………………………………….…………………………………………………….…………………………………………………….

6.

7. İz mir’in iş ga li nin:a) Ge rek çe le ri ne ler dir?

b) Ami ral Bris tol na sıl bir ra por ha zır la mış tır?

8. Amas ya Ge nel ge si’nde Kur tu luş Sa va şı’nınamaç, ge rek çe, yön te mi ni be lir ten mad de le rihan gi le ri dir? Bu maddeleri ya zı nız.

Amaç :

Ge rek çe :

Yön tem :


277

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Aşağıda verilen boşlukları uygun şekilde dol-durunuz.

a) Hırıstiyan azınlığa siyasi ve sosyal dengemizibozacak ayrıcalıklar tanınamayacağı ilk defa...................... belirtilmiştir. Sivas Kongresi’nin toplanmasına ...................................... karar verilmiştir.

b) Protesto mitingleri yapılarak halkınbilinçlendirilmesine ................................. karar verilmiş. Temsil Kurulu bütün vatan adına söz söyleme yetkisini .................... almıştır.

c) İstanbul Hükümeti Temsil Kurulu’nu hukuken...................................... tanımıştır. Misakımilli kararları ........................ alınmıştır.

d) Müdafaaihukuk cemiyetleri ......................birleştirilmiştir. Batı Cephesi’nde düzenli ordunun kazandığı ilk zafer ............. dir.

2.

3. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleridoldurunuz.

a) İlk kez yurt sınırları ...................................... kongresinde belirtilerek yurdun sahipsiz olmadığı, işgal güçlerine duyurulmuştur.

b) “Ulusun bağımsızlığını, yine ulusun azim vekararı kurtaracaktır.” kararı ......................................’nde alınmıştır.

c) “Siyasi ve adli gelişmemize engel olankısıtlamalara (kapitülasyonlara) karşıyız.”kararı ilk kez ...................................... dealınmıştır.

d) Mustafa Kemal son Osmanlı MebusanMeclisi’nde “Müdafaaihukuk” grubukurulmasını istemiş ancak kurulamamıştır.Yerine; ...................................... , ...................................... grubu kurulmuştur.

4.

ÖRNEK YAZILI – 5

278


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

5. 23 Nisan 1920’de açılan TBMM’nin;

a) Aldığı kararları yazınız.

1. .............................................................

2. .............................................................

3. .............................................................

4. .............................................................

5. .............................................................

6. .............................................................

b) TBMM’nin temel özelliklerini yazınız.

1. .............................................................

2. .............................................................

3. .............................................................

4. .............................................................

6. I. Os man lı Hü kü me ti nin Türk hal kı nın can ve

mal gü ven li ği ni ko ru ya maz ha le gel me si,

II. İti lâf Dev let le ri nin Mon dros Ateş kes An laş ma-

sı’nın mad de le ri ni ken di çı kar la rı doğ rul tu sun-

da uy gu la ma sı,

II I. Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’na gö re Türk

or du su nun ter his edil me si,

Olaylarının or tak so nu cu aşa ğı da ki ler den han gi si-

dir?

A) Osmanlı Devleti’nin hukuken sona ermesi

B) Sevr Anlaşması’nın reddedilmesi

C) Kuvayımilliye’nin oluşturulması

D) İtilâf Devletlerinin üstünlüğünün kabul

edilmesi

E) I. Dünya Savaşı’nın uzaması

7. “Yeni bir düzen oluşturan ve en büyük yetkilerikullanan meclisle re Ku ru cu Mec lis de nir.

Aşağı da ki ler den han gi si Ku ru cu Mec li sinözel lik le ri ne ör nek ola rak gös te ri le mez?

A) Ye ni bir ana ya sa nın ha zır lan ma sı

B) Bü tün güç le ri ken din de top la ma sı

C) Ola ğa nüs tü dö nem ler de oluş tu rul ma sı

D) Mec lis Hü kü me ti sis te mi ni uy gu la ma sı

E) Ya sa ma, Yü rüt me ve Yar gı yet ki si ni ken din detop la ma sı

8.

9. Kur tuluş Sa vaşı sı ra sın da mil li yet çi lik il ke sidoğ rul tu sun da alı nan,

I. Mil le tin ge le ce ği nin yi ne mil le tin azim ve ka ra-rı kur ta ra cak tır.

II. Mil li sı nır lar için de va tan bir bü tün dür par ça la-na maz.

II I. Va ta nın bü tün lü ğü mil le tin ba ğım sız lı ğı teh li-ke de dir.

IV. Ba tı Trak ya ile Kars, Ar da han, Ba tum’unge le ce ği için halk oy la ma sı ya pıl ma lı dır.

ka rar la rın dan han gi le ri nin mil li ba ğım sız lı ğın ya nı sı ra mil li ege men lik il ke si nin de ger çek-leş tir me ye yö ne lik ol duğu sa vu nu la bi lir?

A) Yal nız I B) I ve II C) II ve II I

D) II ve IV E) III ve IV


279

ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. Londra Konferansı (21 Şubat – 12 Mart1921)’nın;

a) Toplanma nedenleri nelerdir?

b) Alınan kararlar nelerdir?

2. Tekalifimilliye Emirlerinin

a) Yayınlanma nedenleri nelerdir?

b) Emirleri nelerdir?

c) Hangi olayın sonucunda yayınlan-

mıştır?

3. Aşağıdaki terimleri açıklayınız.

a) Kabine Sistemi:

b) Kurucu Meclis:

c) Elviyeyiselase:

d) Montroe Doktrini:

4.

ÖRNEK YAZILI – 6

280


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

1. I. Os man lı Hü kü me ti nin Türk Hal kı nın can vemal gü ven li ği ni ko ru ya maz ha le gel me si,

II. İti lâf Dev let le ri nin Mon dros Ateş kes Ant laş-ma sı’nın mad de le ri ni ken di çı kar la rı doğ rul tu-sun da uy gu la ma sı,

II I. Mon dros Ateş kes Anlaş ma sı’na gö re Türk Or du su nun ter his edil me si,

Olaylarının or tak so nu cu aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Osmanlı Devleti’nin hukuken sona ermesi

B) Sevr Antlaşması’nın reddedilmesi

C) Kuvayımilliye’nin oluşturulması

D) İtilâf Devletlerinin üstünlüğünün kabuledilmesi

E) I. Dünya Savaşı’nın uzaması

2.

3. Aşağıdaki cümlede ge çen boş luğu en uy gunşe kil de dol du ru nuz.

Mustafa Kemal Paşa’nın ordunun siyasetekarışmasıyla birlikte çıkan tehlikeleri gördüğütarihsel olay ......................................... dır.

4.

5. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleridoldurunuz.

A) İlk kez yurt sınırları ....................................

... kongresinde belirtilerek yurdun sahipsiz

olmadığı, işgal güçlerine duyurulmuştur.

B) “Ulusun bağımsızlığını, yine ulusun azım ve

kararı kurtaracaktır.” kararı .....................’nde

alınmıştır.

C) “Siyasi ve adli gelişmemize engel olan

kısıtlamalara (kapitülasyonlara) karşıyız.”

kararı ilk kez ............. ........................... de

alınmıştır.

D) Mustafa Kemal son Osmanlı Mebuslar

Meclisi’nde “Müdafaaihukuk” grubu

kurulmasını istemiş ancak kurulamamıştır.

Yerine;......................................................, ...

.................................... grubu kurulmuştur.

ÖRNEK YAZILI – 7


ES

EN

YA

YIN

LAR

I

281

6. Aşağıdaki kelime ve kavramları ders kitabınagöre kısaca açıklayınız.

a) Hareket Ordusu:

b) Derne ve Tobruk:

c) Taşnak – Hınçak:

d) İstiklâl Mahkemeleri:

e) İhtilâl:

7. Kuvayımilliyeyi tanımlayarak, sonradan kaldı-rılmasının nedenlerini yazınız.

Tanımı;

a)

b)

c)

d)

8. 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’nin özellikle-ri nelerdir?

1.

2.

3.

4.

5.

9.

282


1

1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Sol dan Sa ğa: 1. Par la men to için de bir bö lüm - Söy lev 2. Ulus larara sı el çi le rin ya nın da bu lu nan uz man me mur-De rin li ği ne araş tır ma 3. I. Dün ya Sa va şı’nda Os man lı Dev le ti’nin Rus la ra kar şı do ğu da aç tı ğı ilk ta ar ruz cep he si 4. Al fa be mi zin ilk har fi - Sa na yi İn kı la bı’ndan son ra or ta ya çı kan bir eko no mik dok trin. Ser best Pi ya sa Eko no mi si 5. Ru bid yu mun sem bo lü - Os man lı dö ne min de li se le re ve ri len ge nel ad - Es ki dil de kö pek 6. (Ter si) Dün ya nın uy du su - Bir no ta - Es ki dil de oğ lu an la mın da kul la nı lan bir söz cük 7. 1871 Se dan Sa va şı ile Al man ya’nın Fran sa’ya kar şı ver di ği mü ca de le so nun da al dı ğı kö mür ya tak la rı ile ün lü top rak lar 8. (Ter si) Be yaz - (Ter si) Bir şe yi kö kün den çe kip ko par mak - Or han Pa muk’un bir ro ma nı 9. II. Dün ya Sa va şı son ra sın da ABD ile Rus ya’nın dün ya nın son 35-40 yı lı nın si ya si, ide olo jik ve eko no mik ya pı sı nı şe kil len dir mek ama cı ile yap tık la rı kon fe rans - Ana do lu Sel çuk lu Dev le ti’nde es naf lar ara sın da da ya nış ma yı ar tır mak, ka li te ve dü rüst lü ğü ön pla na çı ka ran di ni, sos yal ve ik ti sa di teş ki lat 10. Kars çev re sin de ku rul muş bir Er me ni Kral lı ğı - Tür ki ye’nin yü zöl çü mü ne gö re do ğal yük sel ti si en az böl ge si 11. Hek to met re - Do ğal içe ce ği miz - (Ter si) Bir as ke ri bir lik 12. Ana do lu Ajan sı - Mil li dev letYu ka rı dan Aşa ğı ya: 1. Kur tu luş Sa va şı’nda Ba tı Cep he si’nde yap tı ğı mız ve so nu cun da Fran sa’nın top rak la rı mız-dan çe kil me ka ra rı al ma sı na se bep olan son sa vun ma sa va şı mız - Ka nun 2. Av ru pa’da ya sa dı şı bir ör güt - Os man lı Dev le ti’nin ilk de fa 1364 Sırp Sın dı ğı Sa va şı ile gir di ği Bul ga ris tan, Yu na nis tan, Sır bis tan vb. top rak la rı nı içi ne alan coğ raf ya 3. Sür gün et mek - 20/22 Ekim 1919 ta ri hin de İs tan bul Hü kü me ti’ni tem si len Amas ya’da Mus ta fa Ke mal’le gö rü şen Bah ri ye Na zı rı ……. Pa şa 4. De rin sev gi - Es ki dil de su - (Ter si) um mak tan emir 5. Kur tu luş Sa va şı sı ra sın-da ku ru lan ve va ta nın kur tu lu şu nu Hi la fet ve Üm met çi lik te gö ren za rar lı ce mi yet 6. (Ter si) Ağ zı mız da otuz iki ta ne bu lu nan uz vu muz -Arap ça da olum suz luk eki - (Ter si) Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri (İng.) 7. Sert ses siz harf ler den bi ri - 17. ve 18. yy.da Av ru pa’da gö rü len sa nat akı mı - Hü küm dar la rı na Çar adı ve ri len Slav kö ken li bir mil let 8. (Ter si) Üni ver si te de fa kül te yö ne ti ci si - Bir leş miş Mil let ler 9. Ter si bir so ru eki - Do ğu Ka ra de niz’de bir ili miz - Kay la’nın or ta sı 10. Kur tu luş Sa va şı’nda I. İnö nü Sa va şı’ndan son ra TBMM ta ra fın dan baş kent ilan edi len ili miz 11. İn gil te-re - Bir le şik Kral lık lar (İng.) - (Ter si) Li san - Bir şe hir de, semt te otu ran la rın tü mü 12. Türk çe de sert ses siz ler den bir harf - Ku ram, na za ri ye - Kır mı zı.

BULMACA – 1


283

1

1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Sol dan Sa ğa: 1. İt ti hat ve Te rak ki Par ti si ’nin önem li isim le rin den dir. - I. Dün ya Sa va şı’n dan çe ki len ilk İti laf Dev-le ti dir. 2. I. Dün ya Sa va şı sı ra sın da Er me ni ler hak kın da 1915 Teh cir Ka nu nu ’nu çı kar mış ve sa vaş tan son ra Av ru-pa’da Er me ni ler ta ra fın dan kat le dil miş tir. ……… Pa şa - 1877-78 Os man lı - Rus har bin de Do ğu da Rus la ra kar şı ba şa rı lı mü ca de le ler ve ren meş hur tab ya mız -Av ru pa İn san Hak la rı Mah ke me si 3. Geç miş te ya şan mış olay la rı in ce le yen bi lim da lı - Ödeş me - (Ter si) Bir le şik Kral lık lar (İng.) 4. Be yaz - Sa vaş ta ka za nı lan - Di li miz le his set ti ği-miz 5. Ced - La kin 6. Bir no ta - Kı sa ca nu ma ra - Ru bid yu mun sem bo lü 7. (Ter si) Ola nak - Bir ses len me ni da sı 8. Tü mör - Kur tu luş Sa va şı ’nın Ba tı Cep he si Baş ku man da nı olup İnö nü Sa vaş la rı nın mu zaf fer ko mu ta nı dır. 9. Ça nak-ka le sa va şın da 18 mart ge ce si bo ğa za dö şe di ği ma yın lar la sa va şın sey ri ni de ğiş ti ren ma yın ge mi miz 10. Bir le şik Arap Emir lik le ri - (Ter si) Kur tu luş Sa va şı’n da “Va ta nın bü tün lü ğü mil le tin ba ğım sız lı ğı teh li ke de dir.” ifa de si nin ilk söy len di ği yer, …………….. ge nel ge si.11. Na zar - Cad de ler de ku ru lan süs lü ke mer 12. Kur tu luş Sa va şın da asıl ba ğım sız lı ğı mı zın ka za nıl dı ğı cep he - Kur tu luş Sa va şı’n da Ana do lu’ya si lah ta şı nan Ka ra de niz’de li man, Kas ta-mo nu’nun il çe si.

Yu ka rı dan Aşa ğı ya: 1. Es ki Türk boy la rın dan bi ri - Nu ma ra’nın kı sa ya zı lı şı 2. Ka ra de ni z’in ku ze yin de bir iç de niz - I. Dün ya Sa va şı’n da Al man ya ile Fran sa ara sın da ge çen ve sa va şın ka de ri ni ta yin eden Mu ha re be ler - (Ter si) Es ki dil de su 3. Ki riş li bü yük çal gı - (Ter si) De rin düş man lık - (Ter si) Kut sal lı ğın dan do la yı kul la nıl ma sı ve do ku-nul ma sı ya sak olan 4. Ulu, yü ce - Son Os man lı Me bus lar Mec li sin de ka bul edi len mil li sı nır lar (…………… Mil li) 5. Söz ver me - (Ter si) Mon dros Ateş kes Ant laş ma sı’n dan son ra Fran sa ta ra fın dan iş gal edi len bir ili miz 6. Ara ba ışı ğı - Ku zu se si - Eşe ğin anır ma sı nı ifa de eder. 7. Amas ya Ge nel ge si ’nin ya yın lan ma sın da önem li ro lü olan Mus ta fa Ke mal Pa şa’ nın ya kın si lah ar ka daş la rın dan (………. Be le) - (Ter si) Od 8. İr lan da Kur tu luş Ör gü tü - Yol Su Elek trik (kısaca) 9. Özel bir as ke ri tim (Su Al tı Ta ar ruz) - (Tersi) Sa vaş ta ko ru nak lı yer 10. Ma yi’nin ikin ci he ce si - Kü çük as ke ri is tih kam - An ka ra Ti ca ret Oda sı 11. Hü küm ler - Ku zey 12. Türk Kur tu luş Sa va şı ’nın as ke ri saf ha sı nı bi ti ren ve 11 Ekim 1922’de im za la nan ateş kes ant laş ma sı - Elek trik ener ji si ni de po la yan alet

BULMACA – 2

284


1

1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Sağ dan So la: 1. Mek tep - 8 Tem muz 1937 yı lın da İtal ya nın Or ta Do ğu’ya kar şı sal dır gan tu tu mu na kar şı Tür ki ye, İran, Irak ve Af ga nis tan ara sın da im za la nan sa vun ma pak tı 2. Os man lı Or du su’n da Yar dım cı Kuv vet ler kıs mın da yer alan bir bö lük - Af ri ka da bir çöl 3. İz, be lir ti - Pey gam be ri mi zi öven şi ir 4. Bir çe şit sı cak rüz gar - Mı sır’da gü neş tan rı sı - Ya kı’nın ikin ci he ce si 5. Bul gar, Sırp, Rus gi bi mil let le rin et nik adı - Mı sır’da gü neş tan rı sı - Ba rı nak - İran lı 6. Al fa be mi zin ilk har fi - Apart ma nın her bir bö lü mü - Asıl, Un sur 7. (Ter si) Ve ba - Es ki dil de su 8. Fa sı la - (Ter si) Bir şe yin kap la dı ğı top lam bü yük lük - Bir şaş kın lık ve kor ku sö zü 9. As fa’nın ün süz le ri - Te mel içe ce ği miz - Kur tu luş Sa va şı’nda Gü ney Cep he si’nde Ku vay-ı Mil li ye sa vun ma sı ile Fran sız lar’dan kur ta rı lan bir şeh ri miz (Şan lı ………) 10. Ye nil gi ifa de eden söz - (Ter si) Be yaz - Oyun cu nun oy na dı ğı 11. (Ter si) Ya ban cı - Ge le cek 12. 1783 ta ri hin de Ver say Ant laş ma sı ile ba ğım sız lı ğı nı ka zan mış ve İn gil te re’den ay rı lıp ye ni bir dev let ha li ne ge le rek 20. yy’da dün ya si ya se ti ne ağır lı ğı nı koy muş tur - (Ter si) Ten ha, ıs sız yol üs tün de ol ma yan

Yu ka rı dan Aşa ğı ya: 1. I. Dün ya Sa va şı’nda Os man lı Dev le ti’nin sa va şa gir me si ni sağ la yan iki Al man ge mi si nin bom ba la dı ğı Rus li man la rın dan bi ri - Si ya si ki şi le re sui kast lar dü zen le yen bir Er me ni ör gü tü 2. Mus ta fa Ke mal’e Mus ta fa ad lı ma te ma tik öğ ret me ni nin ver di ği ikin ci isim - Es ki adet ve tö re ler - İşa ret, iz 3. Ula ma işi ni yap mak 4. Ki riş li bü yük çal gı - Do ğu Ana do lu Böl ge si’nde gö lü ile bi li nen bir ili miz - İtal ya’nın Sen Re mo ken tin de ha zır la na rak Os man lı Dev le ti’ne im za la tıl mak is te nen ve İti laf Dev let le ri nin Os man lı Dev le ti’ni pay laş tık la rı fa kat hiç bir za man uy gu lan ma yan ba rış ant laş ma sı 5. (Ter si) Ya ban cı - 1574 ta ri hin de So ku lu Meh met Pa şa ta ra fın dan fet he di len bir Ku zey Af ri ka ül ke si 6. Ter si Mü zik te du rak - Bir no ta - Ana do lu Ajan sı - Be yaz 7. I. Bal kan Sa va şı de vem eder-ken Ara lık 1911’de ba ğım sız lı ğı nı ilan eden Bal kan dev le ti - Bir gö lü müz 8. (Ter si) Bir dev le tin te mel ka nun la rı 10. Kü çük bir bö cek tü rü - Bir işe ta bii olan ve ya sa tan an la mın da bir ek - Ara bis tan lı olan 11. En kı sa za man - Er zin-can’ın bir il çe si - Ter si An ka ra Ti ca ret Oda sı 12. (As ke ri) Bö lü ğü oluş tu ran kı sım lar dan her bi ri - Do ğu Ana do lu Böl ge si’nde bir ili miz.

BULMACA – 3

İnkılap tarihi ve atatürkçülük

Documents