İnkilap tarihi 3

8/9/2019 nkilap Tarihi 3

1/55

ATATRK LKELER VE NKILAP TARH

NKILAP: Kken olarak inklap, Arapa Kalb kelimesinden tretilmitir. nklap, deime,bir halden dier bir hale geme demektir. Trkede bu kelime etmek yardmc fiiliylekalbetmek eklinde kullanlr. Trk Hukuk Lgat na gre ise; nklap ; Bir devletinsahip olduu siyasi, sosyal, askeri alanlardaki kurumlarn devlet eliyle, makul vell metotlarla kkl bir biimde deitirilerek yeniletirilmesidir . Yani inklaplar,sanayi inklab, bilim inklab, kltr inklab gibi eitli alanlarda olabilir. Bu yzdenAtatrkn yapt yenilikler inklap olarak kabul edilmektedir.

Atatrk , inklap kelimesini sk sk kullanm, zellikle nklap ile htilal arasndaki farkadikkat ekmitir.

nklap Olaynn Gerekleebilmesi in Baz artlarn Bir Araya Gelmesi Lazmdr. Bunlar:a) Toplumun kar karya kald idari, adli , sosyal ve ekonomik buhranlar(Fransz nklabnda bu durumu grmek mmkndr.)

b) Fikir hayatnn gelime gstermesi ve inklab hazrlayc almalarn yaplmas.(Fikirsiz inklap olmaz . Montesqieu , Voltaire , Jean Jacques Rousseau olmasayd, Fransznklab olmazd. Trkiye de ise inklap fikri 18.yy sonlarnda ve 19.yy balarndan itibarenalan modern okullarda eitim gren mektepli genler arasnda yeermeye balamtr.II.Merutiyet dnemine gelindiinde, Fransz nklab dnrlerinin yan sra Namk Kemal , inasi , Ziya Paa gibi Tanzimat Dnemi fikir adamlarnn ; Tevfik Fikret , ZiyaGkalp , Abdullah Cevdet gibi Merutiyet aydnlarnn eserleri onlarn dnce atmosferiniolduka etkilemitir. Bu kuaktan gelen Mustafa Kemal , bu dnrlerin fikirlerinirenmi, Trk toplum yapsna uygun bir hale getirmi ve uygulamtr.)c) Lider ve kadro teekkl (Dier btn artlar olumu olsa bile lidersiz vekadrosuz bir inklap hareketi dnlemez. Mustafa Kemal, Trk nklab hareketini baarylagerekletirecek lider zelliklerine sahiptir.)d) Tertip , disiplin , plan ve program : (Fransz nklabnda balangta belirli birplan yoktur. Ancak dana sonra iler bir plan ve programa balanmtr. Trk inklabnda isebalangtan itibaren belirli bir plan, program ve disiplin mevcuttur. Mustafa Kemal vearkadalar ancak bu ekilde dnyaya rnek olacak Trk nklabna ilerlik kazandrmlardr.

HTLAL: htilal de Arapa hal kelimesinden gelmektedir. Anlam bozukluk, karklk,tahttan indirme demektir. Kavram olarak ihtilal : Bir devletin siyasi tekilatn, kanuniekillere hi uymadan deitirmek zere zor kullanlarak yaplan geni apl birhalk hareketidir.

Grld zere inklap , gelimeye, ilerlemeye ynelik bir deiiklii ifade ettiihalde, ihtilal , mevcut dzeni bozmaya, kertmeye ynelik bir anlam tar. Yani ihtilalbozulan, altst olan dzenin yerine yeni bir dzenin oluturulmasn kapsamaz. Sadeceinklabn bir evresini, hareketin ykc olan ksmn tekil eder. htilal, mevcut messeselerinykmn; inklap ise yeniden messeselemeyi ifade eder. Trkiyede ihtilal ve inklapkavramlar genellikle ayrt edilmemekte, ihtilal inklabn yerine kullanlmaktadr. Bununsebebi Trke de her iki kavramn da, Fransz nklabndan sonra kullanlm olmasdr. 1789Fransz nklab , sklkla telaffuz edildii gibi bir ihtilal deil, bir inklaptr. Atatrk ndeyimiyle 1789 hareketi, tam yz yl sren bir ihtilaller serisidir, sonu itibariyle bir inklaptr.

DEVRM: Zaman zaman ihtilal ve inklap kavramlarnn yerine kullanlan devrim kelimesi,devirmek fiil kknden tretilmi olup, daha ok ihtilal anlamndadr. Burada inklapkavram yok saylmtr.

Sayfa 1 / 55


2/55

SYAN: Szlk anlam itaat etmemek , emre boyun ememek , ayaklanmak demektir.Kavram olarak ise toplum iinde belirli bir grubun veya herhangi bir tekilatn snrl ama vehedefini gerekletirmek zere devlete kar bakaldrma hareketidir.

syan gelime gsterebilirse ihtilale, ihtilal gelime gsterebilirse inklaba dnebilir.Fransz nklabnda bu byle olmutur. Trk nklabnda ise isyan ve ihtilal safhas yoktur.

Mustafa Kemal in stanbul Hkmetine kar gelmesi bir isyan olarak nitelendirilemez.nk ortada ba kaldrlacak bir devlet yoktur. Mondros Mtarekesi ni imzalayanOsmanl Devleti , bir devlette bulunmas gereken unsurlardan millet unsuru dndakilerikaybettii iin hukuken varln yitirmitir.

HKMET DARBES: Mevcut iktidara kar yaplan harekettir. Devletin emri altndakiresmi kuvvetlerden birinin, rnein ordunun mevcut hkmeti devirip, iktidar ele almasdemektir. Hkmet darbeleri sadece iktidardaki kiileri deitirirler. Toplumdaki sosyal ,ekonomik , siyasi ve kltrel yapya dokunmazlar.

REFORM (ISLAHAT): Franszca olan Reform kelimesi, szlk anlam olarak dzeltme,iyiletirme anlamna gelmektedir. Osmanl Devletinde reform karl olarak Islahat deyimikullanlmtr. Geni anlamda reform ; toplumun ihtiyalarna cevap vermeyen kurumlar,an ihtiyalarna ve artlarna uygun olarak yeniden dzenlemektir. Reformlar o lkeninhukuk dzenine uygun olarak yaplr. Deitirilebilir, zorlayc deildir.

TEKAML (EVRM):Arapa, Kamil kknden tremi olup, ilerleme, gelime, olgunlamaanlamna gelmektedir. Evrim kavram olarak mevcut kurumun veya herhangi bir varlnideale, daha iyiye doru gelimesini ifade etmektedir.

RNESANS: Kelime anlam yeniden dou demektir. limde , sanatta , fikirde ,edebiyatta yeniden douu ifade etmektedir.

TANZMAT: Kelime anlam dzene koymak, ekidzen verme olup Trk Tarihinde birdevreyi ifade eden zel bir kelimedir.

Trk nklab le Fransz nklabnn Karlatrlmas:

1) Fransz nklabnn nceki evrelerinde bir isyan ve uzun bir ihtilaller serisi vardr. Birasrlk bir srecin sonunda Fransadaki olay inklap haline gelebilmitir. Trk nklabnda ise

isyan ve ihtilal evresi yoktur. Trk inklabnda dorudan inklaba geilmitir.

2) Fransz nklab kendi devleti iinde domu, kendi ynetimine kargerekletirilmitir. Trk nklabnn balang noktas ise igal glerine kar bir MilliMcadele hareketidir.

3) Fransz nklab ncesinde lkede bir fikri hazrlk mevcut olup, hareket fiilen tabandantavana doru gelime gstermitir. Trk nklabn ise Mustafa Kemal bata olmak zere

stteki ynetim kadrosu tavandan tabana doru gerekletirmitir.4) Fransz nklabn, Burjuva snf balatm ve baarya ulatrmtr. Ancak Trk nklab,

Trk toplumunda tarihin hibir dneminde imtiyazl snflar olumad iin herhangi birsnfa mal edilemez.

5) Trk nklab, Fransz nklab gibi uzun ve kanl deildir.

TRK NKILABINI HAZIRLAYAN SEBEPLER:

Trklerin tarih boyunca kurduklar en byk devletlerden biri olan Osmanl Devleti ,dnyann byk ktasnda nemli topraklara ve stratejik noktalara sahip olup, ykselmedneminde devrinin tek sper devleti durumundadr. Bunun sebebi; uygulad bilinli

politika , disiplinli ve gl bir askeri tekilata sahip olmas, idari siyasetteki incelii ,adilane davran , taassuptan uzak ve hogrye dayanan bir dini anlaya sahip

Sayfa 2 / 55


3/55

olmasdr. Osmanl Devletinin gelimesi, yeni toprak kazanlar elde etmesi geliigzel deil,bir program dahilinde ve bilinli bir biimde gereklemitir.

Ancak daha sonralar Avrupada meydana gelen Rnesans, Reform, Fransz nklabgibi gelimeler, Avrupada da nemli deiikliklere yol am ve Bat Medeniyeti denilen,

bugn hala varl ve gc devam eden bir medeniyet domutur. Avrupada yaanan

gelimeler Osmanl Devletinde olmam, Yeni a n bu en byk dnya devleti, Yakna da hzl bir gerilemenin iine girmi ve 20. yy n balarnda kle kar karyakalmtr. Osmanl Devletinin yklmasna yol aan i ve d sebepleri u ekilde irdelemek

mmkndr:

A_ Sebepler:

1. Mlki darenin Bozulmas:

Osmanl Devleti, eski Trk hakimiyet anlayna gre, veraset usulyle tahtageen hkmdarlarca ynetilmekte idi. Devletin banda Osmanl Hanedanna mensup bir

hkmdar vard. Hanedan yelerinden kimin hkmdar olaca ile ilgili kesin izgilerlebelirlenmi bir kural yoktu. Bununla birlikte Trk rf Hukuku na gre tahta gei, bir

gelenek eklinde baz prensiplere balanmt. Buna gre; ktidar hanedan yelerininortak mal idi. Bata bulunan hkmdar, kendisinden sonra tahta geebilecek veliahttayin edebilirdi. Hkmdar eer salnda yerine bir veliaht tayin etmemise, bu durumda

hkmdarn lmnden sonra hanedan yelerinin her biri gc ve nfuzu varsa, sonucunakatlanmak artyla taht zerinde hak iddia edebilir ve mcadelesinde baarl olmas halinde

iktidar ele geirirdi.

Ancak daha sonraki yllarda bu yntem deitirilerek yerine hanedann en bykerkeinin tahta geirilmesini ngren, Ekberiyet yani yaa byk olma sistemi getirildi.Bu sistem taht kavgalarn ve dolaysyla karde kan dklerek devletin i bunalmaitilmesini nlemitir. Ancak iktidar elde etmede sadece yan l olmas, ahsi yeteneklerebaklmay, yetersiz hanedan yelerinin de devletin bana gemesine yol amtr. AyrcaOsmanl Devletinin kurulu dneminde uygulanan ehzadelerin sancaklara gnderilmesianlay 18.yy. balarnda veraset sisteminin deitirilmesi ile kaldrlm, ehzadelerinsarayda tutulmas, devleti ynetme alkanlndan uzak, deneyimsiz padiahlarn lkeyikt ynetmelerine neden olmutur. Devleti iyi ynetemeyen, dk seviyeli padiahlarnynetime gelmesi de, yukardan-aaya doru mlki idarenin tm kademelerindebozulmaya yol am, bu bozulma da Osmanl Devletini genel bir kntye gtrmtr.

2. Ordu Tekilatnn Bozulmas:

Osmanl ordusu balangta yaya ve msellem denilen atllardan oluan, savazamanlarnda toplanan bir u beylii ordusu niteliindeydi. Devletin kurulmasndan sonrayaanan gelimelere paralel olarak ordu da yeniden tekilatlandrlmtr. Devlet tamanlamyla kurulduunda, Osmanl kara ordusu Yenieri Oca (Kapkulu) ve Tmarl

Sipahiler olmak zere iki ksmdan olumaktadr. Yenieri Oca I. Murat dneminde kurulmu olup, merkezde bulunan bir ordudur. II.

Mahmut dneminde ocaktaki asker says 100.000i amtr. Tmarl Sipahiler ise topraksistemine bal olarak memleketin eitli yrelerinde yetitirilen askerlerdir. Devletin engl olduu dnemlerde, ordunun ounluunu Tmarl Sipahiler oluturmaktadr. Ancakgerileme dneminden itibaren her iki askeri birlikte an gerektirdii yeniliklere ayakuyduramam, bunun sonucunda Osmanl ordusu eski sava gcn yitirmi , disiplinsiz ,amirine bakaldran , yeniliklere tavr alan bir insan topluluu grnmnebrnmtr. zellikle yenieri tekilat dmandan ok kendi ynetimini ve halkn korkutanbir ordu haline dnmtr.

Preveze deniz zaferiyle Akdenizin en stn gc haline gelen Osmanl donanmas ise 17.

y.y.da gerilemitir. Avrupadaki gemi teknolojisine ayak uyduramayan Osmanl donanmas19. y.yda byk lde kmtr.

Sayfa 3 / 55


4/55

Kara ve deniz kuvvetlerinden oluan Osmanl ordusunun devletin kuruludnemindeki gcn devam ettirememesinin ve kntye uramasnn nedenlerini u maddede zetlemek mmkndr:

a) Osmanl devletinin kurulu yllarndaki dinamizmini srdrememesi. Buna bal olarakOsmanl ordusunun gelien Avrupa ordular karsnda yetersiz kalmas

b) Avrupa ordular ateli silahlarla donatlrken; Osmanl devletinin bu konuda gerekliduyarll gsterememesi. Yakn ada dardan modern silah alma abalarnn da sonusuzkalmasc) Gerileme dneminden itibaren uranlan yenilgilerin orduda moral knts yaratmas.Bu kntnn tedbir alnarak giderilmesi yerine tekilatn ihmal edilmesi.

Bu sebeplerden dolay kntye urayan yenieri oca 1826da II. Mahmut tarafndankaldrlmtr. Tmarl Sipahi Sistemi nin bozulmasnda ise, bu tekilatla dorudan ilgili olandirlik denen toprak sisteminin bozulmas etkili olmutur. Bir hizmet karl verilendirliklerin hakk olanlarla deil de iltimasla rastgele ahslara verilmesi tmarl sipahisisteminin de bozulmasna yol amtr.

III. Selim ve II. Mahmut dnemlerinde yeni ordu dzenlemelerine gidilmise de bu kolayolmamtr. 20. yy balarnda dnya standartlarna yakn bir ordu oluturulabilmitir. Ancaksiyasi ekimeler bu ordunun da baarsn engellemitir. zellikle Balkan Savalar ndabu durum ac bir biimde grlmtr.

3. lmiye Tekilatnn Yetersiz Kalmas :

Osmanl lmiye Tekilat 15. ve 16. y.ylarda adalarna gre olduka ileri seviyedeydi.Fatih Dnemi nde Osmanl Medreseleri gerek eitim kadrosu, gerekse programbakmndan ok zengindi. Ykselme Devri nin devlet adamlarn ve devlet kadrolarnyetitiren Osmanl lmiye Tekilat 18. ve 19. y.y.lara gelindiinde ok farkl bir mahiyetalm, Avrupadaki ilmi gelimeleri takip edemedii gibi, byk program deiikliineurayarak sahip olduu zenginlikleri kaybetmitir. rnein; Yakn a Medreseleri programynnden 15. y.y. Osmanl medresesine gre ok gerilemi ders programlarnda pozitif ilimlere yok denecek kadar az yer vermitir. Bu da devleti ynetecek kadrolarn ktyetimelerine neden olmutur.

Dier taraftan medrese zamanla ilimle uramayan bir kurum haline gelmitir.Buna paralel olarak medrese siyasetle uramaya balamtr. Bu durum medreseye hemitibarn hem de bamsz hareket etme yeteneini kaybettirmi, onu siyasetin emrinesokmutur. Medrese ilim yuvas,mderrislikte meslek olmaktan kmtr. Medreselerink medrese ile birlikte devleti ve toplumu da ke srklemitir. Medrese ne kendiniyenilemeye teebbs etmi ne de kendi dnda bir yenilie frsat tanmtr.

Osmanl ilmiye tekilat ynetim bakmndan da btnlk gstermemektedir. Okullar tekbir elden ynetilmemekte, farkl kurumlara bal olarak varlklarn srdrmektedirler.

Yabanclarn kurduklar aznlk okullar da eitimde ayr bir karklk yaratmaktadr. Yakn ada zellikle 2. Mahmut devrinde eitim ile ilgili reformlar yaplmaya allmtr.Ancak bu reformlar eitimde ikilie yol am, bu durum cumhuriyet dnemine kadarsrm.

4. Adalet Sisteminin kmesi:

Adalet kurumu , Osmanl Devletinin snrlarnn genilemesinde byk roloynamtr. Osmanlnn adalet sistemi ve anlay devletin gl olduu dnemlerde, deiiktoplumlar arasnda byk ilgi uyandrmtr ancak, 19. y.y.da adalet sisteminde adaletinyerini rvet , adam kayrma ve menfaat almtr. Adalet sisteminin kmesi hukukunstnl anlaynn yklmas Osmanl Devletini hzla kntnn eiine getirmitir.

5. Ekonomik Yapnn Bozulmas:

Sayfa 4 / 55


5/55

Osmanl ekonomisi byk lde tarma dayanyordu. Dirlik Sistemi ierisindetopra ileyenleri gelirlerine gre vergilendiriyordu. Osmanl Devleti, ykselme devrinde okiyi ileyen bir maliye sistemine sahipti. 16 y.y.da da ekonomik ynden Osmanl Devletigldr. Ancak daha sonraki yllarda dier alanlardaki ke paralel olarak ekonomikalanda da hzl bir k yaanmtr. Ekonomik alanda kn balca sebepleri unlardr:

a. Balangta Fransaya daha sonra dier Avrupa devletlerine verilen kapitlasyondenilen ticari imtiyazlarn Osmanl Devleti aleyhinde gelime gstermesi.b. Batdaki sanayii inklabnn Osmanl Devletinde gerekletirilememesi, sanayiirnlerinin yerli Osmanl el sanatlarn ezmesi ve eritmesic. Kaybedilen savalar sonucunda denmek zorunda kalnan tazminatlar ve artanaskeri giderlerd. Dardan alnan d borlarn denememesi sonucunda kurulan dyunu Umumiye

Tekilate. Artan rvet ve su istimal olaylarnn devlet adamlarnn bu sorunuzememelerif. Ekonomiyi ynlendirecek insan unsurunun yetitirilmemesig. Smrgecilik hareketinin sonucunda spanyollarn gney Amerikadan getirdiklerialtnlar yznden Avrupay sarsan enflasyonun Osmanl devletini de etkilemesih. Dirlik sisteminin bozulmas yznden tarm faaliyetlerinin aksamas ve devletinvergi kaybna uramasi. Corafi keifler sonucu dnya ticaret yollarnn deimesi ve Osmanl Devletinindaha nce elinde tuttuu ticari avantajlar kaybetmesi

6. Aznlklarn Osmanl Devleti Aleyhindeki Faaliyetleri:

Osmanl Devletinin idaresi altnda deiik din ve milliyetlere mensup topluluklaryaamaktayd. Bu topluluklarn her biri Osmanl ats altnda yaamaktan memnundu.Ancakyaknada Avrupal devletlerin glenmesi ve Osmanl aznlklar aznlklar ile ilgilenmeyebalamas,bu topluluklarn her birinin Osmanl Devleti aleyhinde din ve milliyetilik unsurlaretkin rol oynamtr.Fransz ihtilali ile yaylan milliyetilik fikrinin etkisi ve Ruslarn kkrtmas

ile nce Balkan milletleri bamszlk hareketleri izlemitir.Dolaysyla aznlklar OsmanlDevletinin iten kertilmesinde etkili olmulardr.

B_DI SEBEBLER:

1-_Batdaki Corafi Keifler, Rnesans ve Reform Hareketleri ve BunlarnOsmanl Devlet zerindeki Etkiler:

Osmanl Devleti kuruluundan ksa bir sre sonra hzla ykselerek, ann en gldevletlerinden biri olmutur. Dnyann nemli ticaret yollarn kendi kontrol altndabulunduran Osmanl Devleti ekonomik adan da gldr.Hal Seferlerinden itibaren Doudnyasn ve onun zenginliklerini tanyan Avrupallar hep o zenginliklere kavumaydnmler, bunun iinde bilimsel aratrmalara ynelmilerdir.Bilimi kilisenin darkalplarnda kararak, gzlem ve deneye dayandran Avrupallar yeni icatlar ortayakoymulardr.Bu balamda pusulann bulunmas , gemi yapm tekniiningelitirilmesine ve ak denizlere kolaylkla klmasna imkan salanmtr. Dnyannekli konusunda ortaya atlan doru bilgiler ispatlanm , bu bilgilerin altndaizilen haritalarla Avrupal denizciler dnyann baka ktalarnaulatrmtr .Bylece Osmanl Devletinin kontrol altnda olan ticaret yollar kullanlmazhale gelmi, bu durum Osmanl Devletinin ekonomik stnln yitirmesine yolamtr.Bunun yan sra Amerika ktasnn kefedilmesi, buradaki yer alt zenginliklerininAvrupaya aktarlmas Osmanln para dzenini bozmutur.Avrupal tccarlar OsmanlDevletinin rettii hammaddeyi daha fazla gm para vererek almas, o dnemdekiparann deer kaybetmesine yol amtr.lkedeki para bolluu enflasyonu dourmutur.Buda altn fiyatlarn ykseltmi, hayat gletirmitir ve sanayiinin gelimesini engellemitir.

2-Kapitlasyonlar ve Osmanl Devleti zerindeki Etkileri :

Sayfa 5 / 55


6/55

Kapitlasyon; yabanc bir devlet uyruunun oturduu ve i yapt lkede, o lkeninvatandalarna tannmayan baz ayrcalklarda yaralanmasdr. Bu ayrcalklar ticari,ekonomik, kltrel v.b olabilir Osmanl Devletinin Kanuni dneminde Franszlara verdiikapitlasyonlar ticari nitelik tamaktadr. Buna gre Osmanl Devletinin de ticaret yapacakolan Fransz tccarlar on yl vergi vermeyecekler, mallarn deeri zerinden %3 gmrkalnacak, Franszlar arasnda kacak ticari anlamazla, anlamazln kt yerdeki

Fransz Konsolosu bakacak, taraflardan biri Trk ise sorunu Osmanl kads Fransz elilininbir grevlisinin gzetiminde zecektir.

Kanuninin lmnden sonra bu ayrcalklar yenilenmitir.Yenilenirken vergi muafiyetisresiz olarak uzatlmtr.Fransaya tannan bu ayrcalklardan zamanla btn Avrupadevletleri yararlanmlardr.

Avrupada teknolojik geliim hzla ilerleyip, Sanayi nklab yaplarak,retim maliyetidrlm,fabrikasyon retime geilerek,mal miktar oaltlmtr.Bu gelime Batllariin,ucuz hammaddesi,kabalk nfusu,kapitlasyonlarn kendilerine salad dk gmrkgelirleriyle Osmanl Devletini cazip bir pazar haline getirmitir.Avrupada fabrikalardaretilen mallar,Osmanl pazarna srlnce,korumasz,zayf Osmanl sanayisi bunlarlarekabet edememi ve byk darbe yemitir.

Osmanl devlet adamlarnn,kapitlasyonlarn zararlarn rtmek iin,sanayi yi koruyucunlem almak amacyla gmrk vergilerini artrma istekleri,byk tepkilere yolamtr.Kapitlasyonlardan kurtulmak isteyen Osmanl Devletinin bu yoldaki abalar sonuvermemitir..yle ki,I.Dnya Sava srasnda Osmanl Devletinin yannda yer alan Almanyave Avusturya-Macaristan kapitlasyonlarn kaldrlmasna,dier devletlerden daha fazla tepkigstermilerdir.Trkiye ancak Lozan da kapitlasyonlardan kurtulabilmeyi baarm ve TrkSanayiini korumay gerekletirmitir.

3.Sanayi nklab ve Osmanl Devleti zerindeki Etkileri:

Sanayi nklab,buhar gcnn bulunmas ,bu gcn retimde kullanlmayabalanmas sonucunda ortaya kan retimin basit el aletleri ile pahalya ve yava yaplmasuygulamasnn terk edilmesi,retimin fabrikalarda hzl ve ucuza gerekletirilmesiolaydr.Yani Sanayi nklab retimde basit el aletlerinin yerini,makinenin almasdr.Sanayinklab,Globalleme denilen,pazarlar ve retimi dnya boyutuna tayan ekonomikdnmn de balangcn tekil etmektedir.

Sanayii nklab kk sermayeden,byk sermayeye,yani kapitalizme geilmesinisalam,kk sanayii kurulularnn yklmas,ucuz ve bol retimi dnya ticaret dengesinideitirmitir.Sanayii nklab ile birlikte Avrupada hammadde ve Pazar problemiyaanmtr.Bu problem batl lkeleri hem milli snrlar iinde,hem de smrgelerindekoruyucu tedbirle almaya ve yeni pazarlar bulmaya zorlamtr.Kalabalk nfusu,yer alt veyerst zenginlikleriyle Osmanl Devleti bu adan Batllar iin nemli bir Pazar niteliitamtr.Osmanl Devletinin Sanayii nklabndan olumsuz ynde etkilenmemek iin almas

gereken nlem yksek gmrk uygulayarak Avrupa mallarna kar yerli sanayisini korumakve sanayiini ada teknolojiyle glendirerek,Bat mallar ile rekabet edebilecek durumagetirmektir.Ancak bunlarn hibiri yaplmad iin Osmanl Devleti,Sanayii nklabndanolumsuz ynde etkilenmitir.

Mal retimi oaldktan sonra,artk kapitlasyonlarn tand ayrcalklar da yeterligrmeyen Batllar,Osmanl Devletinin uygulad ticaret yasaklarndan,tekeluygulamalarndan ikayeti olmaya balamlardr.ngilizler,Msr valisi Kavalal Mehmet AliPaann kartt isyan ortamndan faydalanarak,1838 Ticaret Antlamasyla buikayetlerden kurtulma imkann elde etmi,bunu dier byk Batl devletler izlemi velke adeta bir yar smrge a iine dmtr.Avrupa mal ucuz ve bol miktarda Osmanlpazarna girerken,Osmanl lkesindeki hammadde daha ucuza yurt dna karlm,bu dayerli sanayiinin gelimesini engellemitir.

Osmanl Devletinin savalar yznden mali durumunun bozulmas ve izledii yanlekonomik politika,Onu Batl devletlerden bor almaya zorlamtr.Alnan borlar yerinde

Sayfa 6 / 55


7/55

kullanlmad iin,devlet bu paralarn faizlerini bile deyememi ve iflas ettiiniaklamtr.Batllarn,Osmanl Devletinden alacaklarn tahsil etmek gayesiyle 1881dekurulan Duyun-u Umumiye Tekilat,devletin gelirlerinin nemli bir blmn elkoydurmutur.Bu da Osmanl Devletinin mali bamszln yitirmesine nedenolmutur.Osmanl Devletinin bu ekilde borlanmas yabanc mteebbise yaram,Trkmteebbisler ya tamamen ortadan silinmi,ya da yabanclarla anlaarak almalarna

devam etmek zorunda kalmlardr.Bunun sonucunda demiryolu,limanlar,elektrik-havagaz,su ve maden ocaklar hep Avrupal iletmeciler tarafndan iletilmitir.amac karetmek olan bu irketler,milli kaynaklar rasyonel olmayan bir ekilde kullanarakzenginleirken,lke kaynaklarn kurutmulardr.

4.Fransz nklabnn Osmanl Devleti zerindeki Etkileri :

Fransz htilali birden ortaya km bir olay deildir.Fransz htilaline yol aangelimeleri Ortaan karanlklarnda aramak lazmdr.Ortaa Avrupasnda insanlarndnce yapsna dinin kat kurallar egemendi.(Skolastik Dnce Sistemi)AvrupalRnesans ile kiliseyi kendi kabuuna ekilmeye mecbur ederek,bilimde,teknikte,kltrde vegzel sanatlarn her dalnda hr dnmek imkan elde etmitir.Ancak Rnesans ve Reformaramen Avrupa insan hala siyasi hrriyetini yakalayamamtr.Avrupada insanlarn siyasihaklarn elde edebilme ynetime katlabilme,kendilerini ynetecek olan kiileribelirleyebilme araylar snf mcadelelerinin yaand ve halknn ok kt ynetildiiFransada baarya ulam ve Fransz htilali ile Fransz insan kraln mutlak otoritesinikrm,temel hak ve hrriyetlerini elde etmitir.

Fransz nklab ile ortaya kan fikir akmlarndan biri olan liberalizm;tm insanlarneit olmas lazm geldii,her insann anayasal erevedeki temel hak ve hrriyetlerine sahipolmas icap ettii anlayn benimser ve kraln yetkilerinin daraltlmasn,vatandalarn daynetime katlmalar anlayn kabul eder.Liberalizm,ekonomide de benimsenmitir.Fransz nklab ile ortaya kan ikinci fikir akm ise Liberalizmin(Kii Hrriyeti),milletlere

uyarlanm ekli olan,bir devletin egemenlii altnda yaayan millet veya milletlerin hr vebamsz olmas lazm geldii anlayn savunan Nasyonalizm(Milli bamszlk veyaMilliyetiliktir)dir.

Bylece Fransz htilali sonucunda ortaya kan Liberalizm ve Nasyonalizm anlay ilebaskc,eitlie dayanmayan,devlet anlay Fransada kuvvet yoluyla yklmtr.Fransada mutlakyetin sonunu getiren bu gelime,Avrupal mutlak krallar

korkutmutur.Fransz Kralnn bana gelenleri yaamak tahtn iktidarn kaybetmekistemeyen Batl krallar,htilal Fransasna sava ilan ederek Fransa Kralnn ban yiyen bufikir hareketlerini Fransada etkisiz hale getirme yoluna gitmilerdir.Ancak cephelerdeAvrupal askerlerin,Fransz askerlerinden eitlik,zgrlk gibi kavramlar duymalar,olaytersine evirmitir.Avrupallar krallarna ynelerek,Franszlarn sahip olduklar hak vezgrlkleri onlardan talep etmeye balaynca 1815de Fransa ile savaa son verilmiAvusturya Bakan Meternickin nclnde toplatlan Viyana Konferansnda Avrupadafilizlenmeye balayan eitlik,zgrlk fikirlerine kar ortak ve etkili mcadele karar

alnmtr.Avrupada krallarn iktidarlarn koruyabilmek iin halka kar iddet kullanmayaynelmeleri yllar boyu srecek i savalara yol amtr.1818-1848 yllar arasnda kanayaklanmalar sonucunda Avrupal halk,krallarn otoritesini yenmi ve bylece Avrupada damutlakyeti devlet yaps terkedilmitir.

Bylece Fransz nklab nce Fransann sonra Avrupann daha sonra da tm dnyannsiyasi,hukuki ve toplumsal yapsn deitirecek bir dzenin temellerini atmtr.Bu dzenindayanaklar;her vatandan zgr olduu,yasalar karsnda eit haklara sahipbulunduu,milletin kendi kendisini ynetmesi(yani demokratik bir dzen),bu dzenin temelyapsn belirleyen anayasalarn yaplmas,devletin laikletirilmesi ve milliyeti bir niteliebrndrlmesidir.

Fransz htilali sonucunda ortaya kan Nasyonalizm (Milliyetilik) kavram,ok milletli

devletlerin paralanmalarna yol amtr.Nasyonalizmden en ok etkilenen devletlerden biride Osmanl Devletidir.Fransz htilalinin getirdii milliyetilik anlay Osmanl topraklarndayaayan aznlklar harekete geirmi,Osmanl Devletini kertmek isteyen d glerin

Sayfa 7 / 55


8/55

kkrtmalar sonucu Srplar,Rumlar,Bulgarlar,Romenler ayaklanmlardr.Bu ayaklanmalarbastrmak Osmanl Devletini ekonomik ynden sarst gibi,siyasi adan da bykdevletlerin Osmanllarn i ilerine karmalarna yol amtr.Bu milletlerin ncezerklik,daha sonra da bamszlklarn kazanmalar,Osmanl Devletinin giderek klmesineneden olmutur.

Fransz nklabnn Osmanl Devleti zerindeki bu olumsuz etkisine karn,bu olay Trknklab dncesinin domasnda etkin rol oynamtr.Fransz nklab sonucunda aznlklarnmilliyetilik anlayn benimsemeleri,Trklere de rnek tekil etmi,Trklk yanimilliyetilik anlay domutur.Demokrasi,anayasa,zgrlk gibi kavramlar Trk aydn datanm,Trkiye Cumhuriyetinin kurucular bu kavramlarn etkisi altnda yetimi ve KurtuluSavayla ada Trk Devletini kurmulardr.

OSMANLI DEVLETNN JEOPOLTK KONUMU

Jeopolitik;( Jeo:Yer-Politik:Siyasi)Ekonomik,corafi,siyasi,kltrel vb. unsurlarn birlkenin d politikasna etkisini inceleyen bilim daldr.Gnmzde olduu gibi gemite deAnadolu,dnya g dengelerini etkileyecek srekli kar atmalarnn odak noktasnoluturmutur.nk Anadolu,Avrupa-Asya-Afrika ktalarn kontrol altnda tutabilecek nemlibir noktada bulunmaktadr.Trkiye dnya zerindeki konumu dolaysyla Avrupa,Asya veAfrika ktalarnn dm noktas olarak nitelendirilen Akdeniz ve Ortadounun Dou-Bat veKuzey-Gne-y ekseni zerinde bir kpr zelliine sahiptir.Yine Trkiye konumu nedeniylefarkl zelliklere sahip Avrupa,Asya ve Afrika lkelerinin fiziki,sosyo ve ekonomik mihverlerizerinde akmakta,baka bir ifade ile mihverler Trkiyeden gemektedir.Ayrca

Trkiyenin tm kara,deniz ve hava sahas;Avrupa ve Asyadan;Ortadou,Basra Krfezi veAfrikaya stratejik dzeyde kuvvet intikali iin lzumludur.

Tm bu zellikleri Ona dnya g merkezleri iin mutlak kontrol edilmesi ve eldebulundurulmas gerekli bir hedef olma nitelii kazandrmaktadr.Ayrca bu blgeninboazlara sahip olmas dolaysyla Dou Akdeniz ve Basra Krfezine hkmetmede byk biravantaja sahip olmas imkann yaratmaktadr ki bu da bu topraklarda kurulu olan devletinstratejik nemini artrmaktadr.Gnmzde Trkiyenin gemite de Osmanl Devletinin

jeopolitik,jeostratejik deeri onun hassas corafi konumundankaynaklanmaktadr.Gnmzde Trkiyenin jeopolitik ve jeostratejik deeri artarak devametmektedir.Yeni dnya dzenini oluturmaya alan byk glerinBalkanlar,Kafkaslar,Ortadou ve Orta Asyada sz sahibi olabilmek iin Trkiyeye byknem vermeleri bunun gstergesidir.

BYK DEVLETLERN OSMANLI DEVLET ZERNDEK EMELLER

Yakna da Osmanl siyasi literatrne Dvel-i Muazzama olarak geen bykdevletler;ngiltere,Rusya,Fransa,Almanya,ABD,talya ve Avusturya-Macaristanmparatorluudur.Bu devletlerin Osmanl topraklar zerindeki emelleri yledir:

1.ngilterenin Osmanl Devleti zerindeki Emelleri: Trklerin ngilizler ile ilk karlamalar Hal Seferleri ile balar.ngilizler,Osmanl Devletizerine Hal Seferlerine katlarak Niboluda Trklerle savamlardr.Grld gibi Trk-ngiliz ilikileri dmanca balamtr.Bu dmanln sebebi,byk lde dinfarklldr.1453te stanbulun Trkler tarafndan fethi zerine,Papann ars ile ngilizler

Trklerle olan ticari ilikilerini kesmilerdir.XVI.yzyln ortalarnda ngiliz-spanyolrekabeti,ngilizleri Trklerle yaklatrm ve ngilizler XVII.yzyl boyunca spanya-Fransa vePortekiz ile olan smrgecilik rekabeti ve Trkiyedeki karl ticaret sebebiyle Osmanl Devletiile iyi ilikiler kurmaya zen gstermitir.Bu iyi ilikiler XVIII.yzyln sonuna dein devametmitir.XIX.yzylda ise ngiltere,Osmanl Devletinin toprak btnln savunan birpolitika izlemesi Hindistan meselesi ile ilgilidir.ngiltere ancak kendi etkisi altndaki birOsmanl Devleti sayesinde,en nemli smrgesi olan Hindistana uzanan yollar gven

altnda tutabilirdi.Fransann 1798de Msra saldrmas,Rusyann boazlara hakim olmaarzusu ngilizleri,Hindistana giden ve Osmanl egemenliinde olan yollar,bu gl devletlerekaptrmaktansa,kendisinin yardmyla glenecek bir Osmanl Devletinin brakmaya

Sayfa 8 / 55


9/55

zorlamtr.Osmanl Devletini yardmlaryla Rusyaya ve Fransaya kar ayakta tutmayaalan ngilizler,bunun karl olarak da Osmanl Devletini Pazar olarakkullanmlardr.1877-78 Osmanl-Rus savan Osmanl Devletinin kaybetmesi,ngilizleriOsmanl Devletine ynelik politikalarn tekrar gzden geirmeye zorlamtr.OsmanlDevletinin bir trl glenemediini,kendi bamszln koruyamayacak kadar zayfladndnen ngilizler,Osmanl Devletine verdii destei ekerek,onu ykma politikalarn

uygulamaya koymulardr.ngilizlerin bu yeni politikalarn uyguladklarnn iki nemli kantvardr: 1)ngilizlerin 1878de Kbrsa asker karmalar ve Msr igal etmeleri. 2)DouAnadoluda bir Ermeni Devletinin kurulmasna nclk etmeleri.

2.Rusyann Osmanl Devleti zerindeki Emelleri:

ar I.Petro ile Rusya d siyasetinde ilk denizlere alma politikasn uygulamayakoyulmutur.Boazlardan geerek,scak denizlere inmeyi ve Rusyay denizlere hakim birlke konumuna getirmeyi hedefleyen arlk Rusyas,XVIII.yzyldan itibaren Osmanl Devletialeyhinde bir byme ve gelime gstermitir.XVIII.yzylda Osmanl Devleti henz Rusyayakar koyabilecek gtedir.XIX.yzylda iyice zayflayan ve Rusyaya kar tek banamcadele demeyecek duruma den Osmanl Devleti,bu yzylda da Rusya ile karlaratan ngiltere,Fransa,Avusturya gibi lkelerle zaman zaman ibirliine giderek bu gldmanna kar varln koruyabilmitir.Milli Mcadele srasnda Rusya kendi karlar yznden Trkiyeye maddi destek salamsa

da,Rusya hibir zaman Trk topraklar zerindeki emellerinden vazgememitir.MontrBoazlar Szlemesi grmeleri srasndaki tavr bunun delilidir.Trkiye 1946da Rustehdidine kar NATOya girmitir.

3.Fransann Osmanl Devleti zerindeki Emelleri:

Trk-Fransz ilikileri de Hal Seferleriyle balamtr.ngilterenin Osmanl topraklarzerindeki en nemli emeli,Orta douya zellikle de Suriye ve Lbnan elegeirebilmektir.Fransa zellikle Tanzimat sonras kltrel alandaki Batllamaalmalarmzda toplumumuz nazarnda model bir lke olmutur.Ancak btn bunlarFranszlarn,Osmanl Devleti aleyhindeki politikasn deitirmemitir.I.Dnya Savasrasnda Osmanl topraklarnn tilaf Devletleri arasnda paylam gayesiyle yapla gizliantlamalara Fransa da katlm ve kendisine byk bir pay verilmitir.

4.Avusturya-Macaristann Osmanl Devleti zerindeki Emelleri:

Bu devlet de ykselme dneminden itibaren Osmanl Devletinin Avrupadaki en bykrakibidir.XVI. ve XVII:yzyllarda Osmanl Devleti Avusturyaya stnln kabulettirmitir.1683 ylnda Osmanl Devletinin Avusturya karsnda urad Viyana bozgunu ileOsmanl karsnda gl duruma gemi,zaman zaman Rusya ile ortak hareket ederekOsmanly Avrupadan atmaya almtr.Daha sonra dikkatini Balkanlar zerineyounlatran Avusturya,bu blgeden Egeye uzanmak istemitir.Bu dnemde benzer

emeller tayan Rusya ile Balkanlarda menfaatleri atan Avusturya,1908de Bosna-Herseki Osmanl Devletinde almtr.Bundan sonraki siyasi ve askeri olaylardaAvusturya,Almanya ile birlikte hareket etmi,onun adeta tabii mttefiki olmutur.Bu yzdende Avusturya,I.Dnya Savanda Almanya ve Osmanl Devleti ile ayn ittifakn iinde yeralmtr.I.Dnya Sava sonunda Avusturya-Macaristan da Osmanl Devleti gibiparalanmtr.

5.Almanyann Osmanl Devleti zerindeki Emelleri:

1871de Prusyann nderliinde milli birliini tamamladktan sonra,takip ettii siyasi veiktisadi politikalar sayesinde Avrupann en gl devletlerinden biri olmay baaranAlmanyann Osmanl Devleti ile dorudan snr komuluu yoktur.Bu nedenleAlmanyann,Osmanl topraklarn ele geirmeye ynelik politikas olduu

sylenemez.1878de ngilterenin,Osmanl Devletinin toprak btnln korumapolitikasn sona erdirmesi ngiliz donanmasn Basra Krfezinde kontrol altnda tutmakisteyen Almanyann,Osmanl Devletine yaknlamasna neden olmutur.Almanya bu sayede

Sayfa 9 / 55


10/55

hem Trk topraklarndan geerek,Kzldeniz ve Hint Okyanusuna kadar olan topraklar,ngilizmparatorluunun smrge yollarn kontrol etme imkann elde ediyor,hem de OsmanlDevletinden ekonomik ve siyasi karlar salamay hedefliyordu.Bu ilikiler erevesindeBerlin-stanbul-Badat demiryolu projesinin yaplmasna balanm,bu proje ngilizleriolduka rahatsz etmitir.Trk-Alman yaknlamas I.Dnya Sava srasnda da srmOsmanl Devleti gcne hayranlk duyduu Almanyann yannda yer alarak,I.Dnya

Savann bitimi ile tarihi mrn tamamlamtr 6.talyann Osmanl Devleti zerindeki Emelleri :

talya da Almanya gibi milli birliini XIX.yzyln ikinci yarsnda tamamlam birdevlettir.Sanayilemesini tamamlayamad iin,ansn Osmanl topraklarnda denemekistemitir.Bu dorultuda hareket eden talya,Osmanl egemenliindeki Trablusgarp veBingaziyi smrge olarak kullanabilmek amacyla 1911de Osmanl Devletine savaam,bu topraklara asker karmtr.Ardndan Rodos ve 12 Aday igal etmitir.1912de

Trablusgarp Sava sonucunda imzalanan Qundy (Ui) Antlamasyla,talya hedefineulam,Trablusgarp ve Bingaziyi kendi smrgesi yapmtr.

I.Dnya Sava srasnda,Osmanl Devleti karsnda tilaf Devletleri safnda yer alantalya,Trk topraklarnn paylamn ngren gizli antlamalara katlm,kendisine zmirinverilmesi benimsenmitir.Ancak Paris Bar Konferans kararyla talyanlarn yerine zmire

Yunanllarn kartlmas,talyanlar tilaf Devletlerine krgn hale getirmitir.Bu yzdentalyanlar,Kurtulu Savanda dier devletler gibi kar tavr almamlardr.

7.ABDnin Osmanl Devleti zerindeki Emelleri:

lk Amerikan Konsolosluu 1824de zmirde alm,balangta kltrel amalara ynelikolan ABD-Osmanl ilikileri giderek ekonomik alana ynelmi ve 1830da ABD ile bir ticaretantlamas imzalanmtr.D politikasnda 1823de kabul ettii Monre Doktrinini uygulayanABD kendi ktas dndaki olanlarla pek ilgilenmemitir.Ancak Monre Doktrininin varlnaramen,ABD zaman zaman baka lkelerin sorunlarna karm (rnein:ErmeniMeselesi)bu da iki lke arasndaki ilikilere bazen glge drmtr.Amerikann Trkiye ileilgili d politikas,I.Dnya Savann ardndan arlk kazanmtr.ABD Bakan Wilson BarPrensiplerinin 12.maddesi,Osmanl Devleti ile ilgilidir.Ancak Trklerin lehine olan bu maddedier devletler tarafndan uygulanmamtr.

BYK DEVLETLERN OSMANLI DEVLET ZERNDEK EMELLERNE ULAMAK NUYGULADIKLARI BASKI METOTLARI

1.Kltrel Bask:

Kapitlasyonlar kapsamnda Batllara verilmi olan okul ama izni,Batllar tarafndanOsmanl Devletine bir bask olarak kullanlmtr.Bu ayrcalktan nce Fransa daha sonra dangiltere,ABD,Almanya;Avusturya ve talya yararlanmtr.Yabanclar Osmanl topraklar

zerindeki atklar okullar sayesinde hem misyonerlik faaliyetlerini yrtmler,hem dekendi kltrlerini benimseyecek gen aydnlar yetitirmeye almlardr.Ayrca bu okullarFransz nklab sonucunda sloganlaan milliyetilik,eitlik,hrriyet,adalet gibi kavramlarntoplumda yaylmasna ve Osmanl Devletinin kmesine nclk etmilerdir.

2.Ekonomik Bask:

Ekonomik bask arac olarak da yine kapitlasyonlar n plana kmaktadr.Bunun yan sraOsmanl Devletinin nakit sknts iine derek 1854 Krm Savandan itibaren yaptborlanma,Osmanl Devletini ekonomik iflasa srklemitir.Ancak Duyun-u Umumiyeninkurulmasyla dardan yeni krediler bulunabilmi,devletin gelir kaynaklarnn bykblmne hkmeden bu tekilat,Osmanl Devletinin smrge durumuna dmesine nedenolmutur.

3.Siyasi Bask:

Sayfa 10 / 55


11/55


12/55

projesini son anda iflasa srkleyen gelime, Anadoluda M. Kemalin nderliinde MilliMcadele harekatnn balatlmas ve baarya ulatrlmasdr.

Genel tanmyla Mslman Trkleri Balkanlardan ve Anadoludan atmay hedefleyen arkMeselesi, Lozan Antlamas ile iflas etmitir.

19. YZYILDA OSMANLI DEVLETNDE YENLK HAREKETLER 18. yzyln sonlarna kadar Osmanl Devletinde planl ve programl bir slahathareketinden sz etmek mmkn deildir. Devletin ktye giden durumu karsnda, bugidiat durdurmak iin alnmas gereken tedbirler hakknda baz raporlar hazrlanm, ancakbu teebbsler bilinli bir kadroya dayanmad ve kiiler bal kaldndan baarlolamamtr.

Karlofa Yenilgisi ile birlikte Osmanl yneticilerinin ve aydnlarnn Bat ya bak asdeimitir. O dneme kadar kendilerini Bat dan stn gren Osmanllar, artk Bat nnstnln kabul etmi ve Osmanl Devletinde Bat tarznda yenilikler yaplmasn zorunlugrmlerdir.

Osmanl yneticileri bir yandan eitli nedenlerle Avrupadan kap, Osmanl Devletinesnan aydnlarn grlerinden yararlanmaya alm, bir yandan da Avrupann eitlilkelerine elilik heyetleri gndererek, o lkeleri yakndan tanmaya almlardr. Nitekimbunun sonucu olarak 1727de ilk Trk Matbaas kurulmutur. 1773de ada bilgilerledonatlm denizciler yetitirmek zere Mhendishane-i Bahr-i Hmayun ad altnda bir okulalmtr. Avrupadan Osmanl Devletine eitli yollarla gelip devlet hizmetine girenlerinyardmlaryla alan askeri okullardan yetien kiilerin gayretleri sonucu, Osmanl Devletindebatl anlamda slahat hareketleri balamtr. Ancak 3.Selim dnemine kadar nemli birgelime gsterilememitir.

III. SELM DNEM ISLAHATLARI

III.Selim tahta ktktan sonra (1789_1807), devletin kt gidiatn durdurmak iinalnmas gereken tedbirleri belirlemek zere, lkenin ileri gelen devlet adamlarndan oluanbir danma meclisi (Meveret Meclisi) toplamtr. III.Selim, bu meclisin hazrlad raporlardorultusunda Nizam_ Cedid ad verilen yenilikleri yapmak amacyla bir dizi fermanyaynlamtr. 1793de Yenieri ocann yan sra Nizam_ Cedid adyla Avrupa tarznda biraskeri ocak kurulmutur. Bu ocan subay ihtiyacn karlamak iin de 1794deMhendishane-i Berri Hmayun adl bir okul almtr.

III..Selim dneminde Avrupa bakentlerinde (Paris, Londra, Berlin, Viyana) daimi elilikleralmtr. Bat dillerinde yazlm nemli eserler Trkeye evrilerek, Bat dncesininlkeye girmesine hz verilmitir. Ancak yeniliklere kar olanlarn Kabak Mustafann

nderliinde karttklar isyan sonucunda III.Selim tahttan indirilmi, bylece ilk ciddi vegeni boyutlu yenileme hareketi bu ekilde engellenmitir. Yenieri tekilatn kaldrmay,ulemann nfuzunu krmay, Osmanl Devletini Avrupann ilim, sanat, ziraat, ticaret vemedeniyette gerekletirdii ilerlemelere ortak etmeyi amalayan Nizam_ Cedid hareketi,III.Selim dneminin kapanmasyla bu hedefleri tutturamadan sonusuz kalmtr.

II. MAHMUT DNEM ISLAHATLARI

III..Selimin izinden giden II.Mahmut (1808_1839), onun slahatlarn canlandrmayaalmtr. II.Mahmut, ncelikle orduyu ele alarak Sekban_ Cedid adnda bir ocak atrm,bu gelime Yenierilerin isyan ile son bulmutur. Yeniliklerin nndeki en byk engelin

Yenieri Oca olduunu gren II. Mahmut, bu ocan kaldrlmas ynnde alarak, 1826da Yenieri Ocan ortadan kaldrmtr. Onun yerine Asakir_i Mansure_i muhammediye

adyla yeni ve modern bir ordu kurmutur. 1826da ilk defa Avrupaya rencignderilmitir. Yabanc uzmanlarn yardmlaryla Harbiye ve Tbbiye gibi yeni askeri okullaralmtr. lkretim mecburi hale getirilmitir. Medreselerin dnda Rtiye mektepleri

Sayfa 12 / 55


13/55

alm, 1831 de Takvim_i Vekayi adyla ilk resmi gazete yaynlanmaya balamtr. Yurtdna klarda pasaport uygulanmasna yine bu dnemde balanmtr. Kyafette yenilikyaplarak, fes ve pantolon giyilmeye balanmtr. II. Mahmut dneminde Vezir_i Azamngc zayflatlarak, padiahn otoritesi kuvvetlendirilmitir. Hkmet tekilatnda deiiklikleryaplarak, bakanlklarn kurulmasna balanmtr. Bu ekilde II.Mahmut dneminde yaplanyeniliklere Tanzimat dneminin fikri yaps oluturulmutur.

TANZMAT FERMANI(3 KASIM 1839)

Tanzimat dnemi (1839-1876), Osmanl tarihinde yeni bir devrin balangcdr. Budnem, devletin siyasi, sosyal, askeri ve kltrel alanlarda ktye gidiini nlemek gayesiyledaha geni slahatlarn yapld bir devirdir. Yaplmas dnlen dzenlemelerle ilgiliferman hazrlandktan sonra, Glhane Parknda halka okunduu iin Glhane Hatt_Hmayunu diye de anlr. Bu ferman Mustafa Reit Paa tarafndan hazrlanmtr. TanzimatFermannda karlacak olan yeni kanunlarn dayandrlaca temel ilkeler unlardr:

1. Mslman ve Mslman olmayan btn halkn can, mal ve namus gvenliininsalanmas.2. Herkesten belli uluslara ve kazancna gre vergi alnmas3. Herkesin kanun nnde eit tutulmas, mahkemelerin ak yaplmas vekimsenin yarglanmadan ldrlmemesi.4. Herkesin mal, mlk edinmesinin salanmas, istediinde bunlar satmas ve yayenisini almas, ocuklarna miras brakma hakknn bulunmas.

Padiah, bu fermana ve ona dayandrlarak yaplacak kanunlara sayg gstereceine dairyemin etmitir. Bylece Osmanl padiah kendi gcnn de stnde bir kanun gcnnvarln tanmak durumunda kalmtr. Tanzimat Ferman ile Osmanl Devletine ilk kezhukukun stnl anlay girmitir. Bu ferman ile Batllama belirli bir program dahilindeuygulamaya koymu, Batllama sistemlemi, eitlik anlay benimsenmitir. TanzimatFermannn getirdii yenilikler balangta hem Mslman, hem de Mslman olmayankesimi memnun etmi, ancak daha sonra Tanzimat Fermannda yer alan hususlarn ouyerine getirilememi ve balangta fermana duyulan hogrnn yerini, memnuniyetsizlikalmtr. Tanzimat Fermannn istenilen ekilde uygulanmaynn temel sebepleri unlardr :

1. Bat dan alnan yeniliklerin derinliine anlalamam olmas, sadece eklenbenimsenmi olmas.2. Aznlklara verilen haklarn byk devletleri tarafndan istismar edilmesi.Byk devletlerin , aznlklarn haklarn koruma ad altnda fermandaki ilgilimaddeye dayanarak, Osmanl Devletinin i ilerine karmalar ve bunun,Tanzimat Fermannn uygulanmasn Osmanl Devleti asndan zorlatrmas.3. Tanzimat Ferman ile amalanan slahatlar yapacak kadrolarn olmamas.

Bu nedenlerden dolay, Osmanl tebaasn dil, din, rk ayrm gzetmeksizin Osmanlvatandal altnda birletirmeyi hedefleyen Tanzimat Ferman, Osmanl Devletininparalanmasn nleyememi, devlet iinde iki balla yol amtr.

ISLAHAT FERMANI(28 UBAT 1856)

Osmanl Devletinin Krm Savandaki mttefikleri tarafndan hazrlanm olup,Osmanl Devletine zorla kabul ettirilmi bir fermandr. Aznlklara Tanzimat Ferman ileverilen ayrcalklar kabul eden bu fermanla, aznlklara haklarn iyiletirici bir dizi yeniliklergetirmitir. Islahat Ferman ile aznlklara devlet memuriyetine girebilme, askeri ve sivilbtn okullarda okuyabilme, Mslmanlarla Mslman olmayanlarn kanunlar nnde eitsaylmas aznlklarn seme ve seilme hakkn kullanabilmeleri ayrcal tannmtr.

1.MERUTYET(23 ARALIK 1876)

Sayfa 13 / 55


14/55

Osmanl Devletinde padiahn yetkilerinin ve ynetimin anayasa (Kanun_i Esasi) ilebelirlendii dnemdir. Avrupay yakndan gren, devletin gidiini beenmeyen ve yaplanyenilikleri yeterli grmeyen Trk aydnlar, Avrupada olduu gibi Osmanl Devletinde dehalkn devlet ilerini denetleyebilecei Merutiyet idaresine geilmesi kanaatinde idiler. Bugr benimseyenlerin banda Namk Kemal ve Ziya Paa geliyordu. Bu iki Trk aydnn

ban ekii gruba Gen Osmanllar (Jn Trkler) deniyordu. Gen Osmanllar, Merutiyetilan edilir, Mebuslar Meclisine Mslman olmayan halkn temsilcileri de katlrsa,Mslmanlarla aralarndaki ayrln giderilebileceine ve bir Osmanl Milleti oluacanainanyorlard. Bylece Avrupa devletlerinin Osmanl Devletinin i ilerine karmasengellenmi olacakt. Gen Osmanllarn dncelerini Mithat Paa gibi ileri gelen baz devletadamlar da benimsiyordu. Yalnz Merutiyet ynetiminin kurulabilmesi iin, bu idare tarznbenimsemeyen Sultan Abdlazizin tahttan indirilmesi gerekiyordu. Neticede Mithat Paa,Hseyin Avni Paa, Sadrazam Mehmet Rt Paa Abdlazizi tahttan indirerek yerine V.Murat geirdiler. Akli dengesi bozuk olan V. Murat tahtta sadece ay kalabilmitir. YerineMerutiyet i ilan edeceine sz veren II. Abdlhamit tahta karlmtr.

Abdlhamit in sadrazam olarak atad Mithat Paann bakanlna bir kurul tarafndananayasa (Kanun_i Esasi) hazrlanmtr. Bu anayasa Abdlhamit in baz dzeltmelerindensonra 23 Aralk 1876 da trenle halk nnde ilan edilmitir. Bylece Osmanl DevletindeMerutiyet idaresi yrrle girmitir. yelerini halkn setii Meclis-i Mebusan ile Padiahnatad kiilerden oluan Ayan Meclisi toplanmtr. Bu iki meclis bir araya gelerek GenelMeclisi oluturmaktadr. Bu ilk anayasa ile padiaha bakanlar kurulunu atama, grevdenalma, d lkelerle antlama yapabilme, sava ilan edebilme, meclisi ama ve kapamayetkisi verilmitir. Bakanln sadrazamn yapt Bakanlar kurulu, devlet ilerini yrtmeklegrevlidir. Bu kurulun ald kararlar padiahn onay ile yrrle girebilecektir. Kanun teklifiyetkisi bakanlar kuruluna, yasama grevi Mebuslar Meclisi ile Ayan Meclisine verilmitir. kimecliste kabul edilen kanunlar, padiahn onayndan sonra kabul edilmi olacaktr.

Btn Osmanl halknn kanunlar nnde eit olduu Merutiyet in ilanyla kabul edilmi,herkese ahsi mesken, eitim, yayn, ortaklk kurma hrriyeti tannmtr. Kimsedenkanunsuz para alnmayaca, vergilerin herkesin gelirine gre alnaca ve angaryann yasakolduu belirtilmitir.

1877_78 Osmanl Rus Savann Osmanl Devletinin yenilgisiyle sonulanmas, Meclis_iMebusann bu baarszl padiaha ve bakanlar kuruluna fatura etmeye kalkmas, II.Abdlhamiti anayasal yetkisini kullanarak Mebuslar Meclisini kapatmaya yneltmi, bylece1. Merutiyetin idaresi de sona ermitir.

2.MERUTYET(23 TEMMUZ 1908)

Osmanl Devletinde padiahn yetkilerinin ve ynetiminin anayasa ile ikinci kezdzenlendii dnemdir. II. Abdlhamitin 1. Merutiyetin sona erdirilmesinden itibaren

uygulad bask politikasna ramen, devlet iinde baz gizli siyasi faaliyetler devam etmive cemiyetler kurulmutur. Bu cemiyetleri kuranlar, devletin kurtuluu iin deiik fikirleresahip olduklarndan aralarnda bir birlik yoktur.

Aydnlarn bir blm, Osmanl Devletinin kntye uramasnn nlenmesi iin yenidenMerutiyetin ilan edilmesi ve anayasal dzene geilmesi grndedirler. Bir ksm aydn da,gl olabilmek iin dnyadaki byn Mslmanlar birletirecek bir slam birliininoluturulmasndan yanadr. Bir baka grup aydn da, dnyadaki btn Trklerin bir ynetimaltnda birletirilmesi dncesini tamaktadr.

Byle farkl dncelerin benimsendii bir ortamda merutiyet idaresine taraftar olanaydnlar, ttihat ve Terakki ad altnda gizli bir dernek kurmulardr. Bu dernee ye olanlarnamac, II. Abdlhamite merutiyet ynetimini zorla kabul ettirmektir. ngiltere ve Rusyann

Reval ehrinde yaptklar gizli grmelerde, Makedonyann Osmanl Devletinden ayrlmaskonusunda fikir birliine vardklarn renen ttihat ve Terakki ynetimi hemen hareketegemeye karar vermitir. Cemiyete bal 3. Ordu subaylar arasnda ama birlii salanm,

Sayfa 14 / 55


15/55

Niyazi Bey ve Eyp Sabri Bey Manastr blgesinde; Enver Bey Selanik yaknlarndabirlikleriyle daa karak ayaklanmlardr. Cemiyet, Selanikte, Manastr da ve dier Rumeliehirlerinde hrriyetin ilanna karar vermitir. Ayaklanmann genilemesinden korkan II.Abdlhamit, 2. Merutiyet i ilan ederek, Kanun-i Esasi yi yeniden yrrle koymutur.Ardndan da seimler yaplarak, Mebusan Meclisi almtr. 2. Merutiyet ile birlikte 1876anayasas zerinde 1909da yaplan deiiklikle padiahn yetkileri snrlandrlmtr. Yeni

dzenlemeye gre padiah sadrazam atayacak, bakanlar sadrazam belirleyecek vepadiahn onayna sunacaktr. Bakanlar kurulu yasama meclislerine kar sorumlu klnmtr.Her iki meclise de kanun teklif etme yetkisi tannmtr. Padiahn kanunlar veto etmeyetkisi snrlandrlmtr. Basna sansr konulamayaca belirtilmitir. Ancak bu anayasa ikarklklar, savalar, ttihat ve Terakki Cemiyetinin tutumu yznden gerektii biimdeuygulanamamtr. zellikle ttihat ve Terakki Cemiyetinin bir yl sonra Abdlhamiti 31 Martayaklanmas sonucunda tahttan indirterek, onun sahip olduu hak ve yetkileri kendizerlerine almalar yznden 2. Merutiyet de beklenen fayday salamamtr. 2. MerutiyetDevletin kn nleyemedii gibi, 2. Merutiyet yllarnda Bulgaristann bamszlnilan etmesi, Yunanistann Girit i ele geirmesi, Avusturya_Macaristann Bosna_Hersek itopraklarna katmas gibi olaylar yznden devlet byk kan kaybna uramtr.

OSMANLI DEVLETNN SON DNEMNDE ORTAYA ATILAN DEVLET KURTARMAYA YNELK FKR HAREKETLER:

1. OSMANLICILIK:

Osmanl Devletinin kuruluundan, Tanzimat Dnemine kadar lkede devlete adn verenOsman Bey in hanedanna dayanan bir Osmanllk fikri vardr.

Osmanl Devletinde 1789 Fransz nklabnn etkisiyle milliyetilik fikrinin yaylmayabalamas, Osmanl topraklarnda en fazla refah iinde yaayan kesim olan gayri_mslimlerinkendi devletlerini kurmaya balamalar, Osmanl Devletini ciddi bir bunalma itmitir. Batnngcne kar koyamayacaklarn anlayan Osmanl yneticileri, ona kar kmak yerine, onunsempatisini kazanarak, yardmn elde etmeyi tercih etmilerdir. Bu anlayn etkisiyle II.Mahmut dneminde Osmanl Devletinde bat anlayna uygun slahatlar yaplmtr. ByleceOsmanl Devletinde bu yenilikler sonucunda baty yakndan tanyan, yabanc dil bilen biryeni gen nesil yetimitir. Osmanlclk fikri ite bu gen neslin rndr. Gen Osmanllarad altnda rgtlenen bu gen kadro, Osmanl tabakasna eit haklar tannmas, bu haklarnyasalarla gvence altna alnmas, Merutiyet ynetimine geilmesi grndedir.Osmanlclk fikrini savunan Gen Osmanllara gre; Osmanl Devletinin kurtuluu, ancakOsmanl snrlar ierisinde yaayan tm insanlar arasnda dil, din, rk, mezhep farkgzetmeksizin herkesin Osmanl vatanda olduunu kabul etmekle salanabilecektir.

Gen Osmanllar, II. Abdlhamit e merutiyeti kabul ettirerek, Osmanlclk fikriniuygulamaya koymularsa da, lkedeki milliyet isyanlarnn durmamas, bu isyanlarngeliimine paralel olarak Osmanlclk fikrinin de nemini kaybetmesine yol amtr.

2. SLAMCILIK:lkede slamiyete ve dnyann drt bir yanndaki Mslmanlara nem veren ve tmMslmanlar arasnda bir birliin salanmasn gerekletirmeye alan, devletin sosyalbalarn din birliinde arayan bir akmdr. slamclk fikir akmnn ncs II. Abdlhamitolup, onun saltanat sresince, i idare ve d siyasette bu fikir akmnn gelimegstermesine allmtr. slamclk fikir akmnn ortaya kmasnda, Osmanl topraklarndayaayan Mslmanlara, gayr_Mslimlerin ilikilerinin bozulmas, 1877_78 Osmanl RusSava srasnda Balkanlar da ok sayda Mslmann ikence grerek lmesi, pek oununmaln, mlkn, terk ederek Anadoluya kamak zorunda kalmas, Avrupann Osmanltopraklarnda yaayan gayr_ Mslimler in lehine olacak gelimeler iin, Osmanl Devletinini ilerine karmalar, Mslmanlarn yaadklar topraklarn Hristiyanlar tarafndan igaledilmesi gibi etkenler rol oynamtr.

II.Abdlhamitin slamcl devletin temel prensibi haline getirmeye almakla d politikadaulamak istedii biri yakn, dieri uzak iki amac vardr. Yakn ama; Osmanl Devletinin

Sayfa 15 / 55


16/55

varln korumak. Uzak ama ise; Hilafet etrafnda dnya slam birliini kurmaktr. Ancakslamclk da milliyet hareketleri karsnda baarl olamamtr. 3. TRKLK:

Trklk, II. Abdlhamit dneminde bir fikir hareketi olarak gelimitir. Osmanlclk veya

slamclk gibi bir idare ve siyaset sistemi haline getirilmesi dnlmemitir. Bu sebeple Trklk hareketi bir siyasi partinin veya belirli bir grubun mal deildir. Az sayda aydnnzerinde kafa yorduu bir akmdr. Bu aydnlar iinde siyasete girmemi tarafszlarbulunduu gibi, slamclk veya Osmanlclk fikirlerini benimseyenler de vardr. Trklkfikir hareketinin domasna yol aan etkenleri u ekilde sralamak mmkndr;

a) Batl devletlerin tevikiyle milliyetilik hareketinin Osmanl topraklarndayaayan Hristiyan tebaa arasnda yaylmas ve bunun sonucunda isyanlarnkmas.b) Trk olmayan Mslman topluluklarn yine batl devletlerin propagandalarsonucunda Osmanl Devletinden ayrlmaya balamalar.c) Byk Hristiyan eyaletlerin mstakil veya muhtar bir statye kavumassonucunda, bu eyaletlerde yaayan Mslmanlarn Anadoluya g etmek zorundakalmas ve bu insanlarn kar karya kaldklar felaketin uyandrd tepki.d) Avrupann Trkler zerindeki basks ve aleyhte propagandalar.e) Yabanc dil renen ve Avrupaya giden Trk aydnlarnn, Avrupallarn Trklerhakkndaki almalarndan haberdar olmalar ve bunun onlara vicdanlarndauyandrd rahatszlk.

Bir kltr hareketi olarak balayan Trklk akm, daha sonra giderek bir siyasi cereyanhaline gelmitir. Osmanlclk ve slamclk fikir akmlarnn Osmanl Devletinin sorunlarnzmede yeterli olmayacan dnen Trklk akm, devletin kurtuluunu rk esasnadayal Trk Milleyetiliinin gelitirilmesinde grmtr. Trklk akmn benimseyenleregre devlet; ancak dili, dini, soyu ve lks bir olan topluma dayanarak ayakta durur. Bununiin de Osmanl topraklar zerinde yaayan Trklerin milli bilince ulatrlmas gerekir.

Trklk akmna ilmi bir boyut kazandran Ziya Gkalp e gre; Osmanl Devletininglenmesi yeniden yaplanmasna ve hayat tarzna baldr. Bu esas zerindegerekleir. Bunlardan birincisi Trk olmaktr. (Dilde, gzel sanatlarda, ahlakta ve hukukta

Trk kltrn devam ettirmek.) kincisi slam mmetinden olmaktr. ncs ise Batuygarln benimsemektir. Yani bilimde, teknikte tam bir Bat kafasna sahip olmaktr.Gkalp grld zere kltrle, medeniyeti birbirinden ayrm, kltrde Trk kalmaysavunmutur.

ttihat ve Terakkiciler, Trklk akmn genileterek, Asyada yaayan tm Trkleri OsmanlPadiahnn ynetimi altnda birletirmeyi amalayan Pantrkizm(Turanclk) grnekaymlardr. Almanlarn propagandas ile ttihatlar, bu projeyi gerekletirmek gayesiyledevleti I.Dnya Savana sokmularsa da, savan gidiat buna imkan vermemitir. I.DnyaSavandan sonra Atatrk tarafndan daha gereki temellere oturan Anadolu Trkl

savunulmaya balanm, Milli Mcadele bu temele dayandrlmtr.4-BATICILIK:

Bu fikir akmndan baka, Batda ortaya kan fikir ve sistemleri aynen benimseyen Trkaydnlarnn savunduu Batclk akm, ortaya kmtr. Batclar kendi aralarnda birlikoluturamamlardr. ncln Celal Nurinin ektii bir grup batc, batnn sadeceteknolojisinin alnmas, kltrnn alnmamas tezini savunmutur. ncln AbdullahCevdetin ektii grup ise Bat medeniyetinin tek bir medeniyet olduunu kabul etmekte, bumedeniyetin olduu gibi alnmasn savunmaktadr. Bu akm kk bir evre ile snrl kalm,fazla taraftar bulamamtr.

XX. YZYIL BALARINDA OSMANLI DEVLET1. ttihat ve Terakki Cemiyetinin Kuruluu ve ktidara Gelmesi:

Sayfa 16 / 55


17/55

Osmanl Devletinin son dneminde ite meydana gelen en nemli olay, ttihat ve Terakki Cemiyetinin kurulmasdr. Bu cemiyetin douu, devrin siyasi, sosyal, kltrel veekonomik artlarnn bir sonucudur. Cemiyet ksa srede byyp, gelierek iktidar elegeirmitir.

3 Haziran 1889da Tp rencilerinden brahim Temo, shak Skuti, Abdullah Cevdet veMehmet Reit tarafndan ttihad- Osmani Cemiyeti adyla kurulan cemiyetin kurucular, Gen Trkler olarak isimlendirilmilerdir. Ksa srede Harbiye ve Mlkiyede yaylan bu hareket,cemiyetin varlnn II. Abdlhamit tarafndan renilmesinden sonra sknt yaam,cemiyetin yneticileri yurtdna kaarak, oradan almalarda bulunmulardr.

1907de ttihat Cemiyeti ve Osmanl Terakki Cemiyeti birlemi, M. Kemal vearkadalarnn amda kurduklar Vatan ve Hrriyet Cemiyetinin Selanik ubesi de buoluuma M. Kemalden habersiz katlmtr. Bu birlemeden sonra cemiyet, Makedonyadabyk bir ayaklanma hareketine girierek, bu hareketle 1908de II. Merutiyeti II.Abdlhamite kabul ettirmitir. 31 Mart Olay ile II. Abdlhamitin tahttan indirilmesininardndan, Bab- Ali Baskn ile cemiyet iktidar tam anlamyla ele geirmi ve OsmanlDevletinin yklna kadar devam ettirmitir.

ttihatlar vatansever, drst, cesaretli olmalarna ramen, devleti ynetecek vasflardanyoksundurlar. Toplumu kntye gtren aksaklklar doru tehis edip, bunlar ortadankaldramamlardr. Bu yzden de baarl olamamlardr.

2- Trablusgarp Sava (1911-1912):

Almanya gibi milli birliini ge tamamlayan talya smrgecilik yarna ge katlmtr. Budneme kadar dnyann en iyi blgeleri ngiltere ve Fransa bata olmak zere, bykdevletler arasnda paylalmtr. Smrgecilikte geride kalmak istemeyen talya, bykdevletlerle yapt bir dizi antlamadan sonra, Osmanl Devletinin K. Afrikadaki topra

Trablusgarp ve Bingaziye gz dikmitir. Buralarn kendisine braklmas iin 28 Eyll 1911deOsmanl Devletine bir nota veren talya, bu isteinin reddedilmesi zerine Trablusgarp veBingaziye asker kartmtr. M. Kemal, Enver Paa ve Fethi Bey gibi gen ve idealistsubaylarn organize ettii direni karsnda baarsz olan talyanlar, sava OsmanlDevletinin baka topraklarna yaymak suretiyle isteklerini Osmanl Devletine kabul ettirmeyoluna gitmilerdir. Kzldenizdeki Osmanl limanlar topa tutularak, sava gemileribatrlm, Beyrut bombalanm, Rodos ve 12 Ada igal edilmitir. Daha sonra Egeye karakanakkale Boazn gemeye alan talyanlar baarl olamamlardr. Btn bunlarOsmanl Devletinin tavrn deitirmesinde etkisiz kalmken, Balkan Savann patlakvermesi Osmanl Devletini Trablusgarp feda etmeye mecbur etmi ve 1912 ylndatalyanlarla Quchy (Ui) Antlamas yaplmtr. Bu antlama ile talyanlar; Trablusgarp veBingaziyi alacak, Osmanl Devleti buradaki btn askeri ve sivil memurlarn ekince, talyaigal ettii adalar Osmanl Devletine iade edecektir. Yaplan gizli bir antlama ile bu adalarnsava bitinceye kadar talyan kontrolnde kalnmas istenmitir. Ancak savan bitiminden

sonra bu adalarn Trk ynetimine kazandrlmas mmkn olmamtr.3- Balkan Savalar (1912-1913):

Osmanl Devletinin talya ile uramasn frsat bilen Balkan Devletleri, Rusyannkkrtmasyla aralarnda bir ittifak oluturmulardr. Bu erevede 13 Mart 1912 Srp-Bulgar;29 Mays 1912 Bulgar-Yunan; Austos 1912 Karada-Bulgaristan; 6 Ekim 1912 Karada-Srbistan ittifak gerekletirilmitir. 8 Ekim 1912de bu ittifaklar zincirinde yer alanKaradan Osmanl Devletine sava ilan etmesi ile I. Balkan Sava balamtr. KaradanBalkan Savan balatmasndan iki hafta sonra Bulgaristan, Srbistan ve YunanistandaOsmanl Devletine sava ilan etmitir. Sava corafi durumun kard sonular, savaa iyihazrlkl olmayan Osmanl ordusunun seferberlik ve tahkimat ilerini zamanndayapamamas, ynetimden kaynaklanan hatalar ve ordu iindeki ittihat subaylarn iktidarypratmak iin grevlerini yapmamalar gibi sebeplerden dolay btn cephelerde OsmanlDevletinin yenilgisiyle sonulanmtr.

Sayfa 17 / 55


18/55

1.Balkan Sava sonunda Osmanl Devleti Makedonyay, Bat Trakyay,Edirneyi, talyanigali dnda kalan Ege adalarn kaybetmi, 1912 ylnda Londra Antlamasn imzalamakzorunda kalmtr. Bu antlama ile; Ege adalarnn geleceinin belirlenmesi Arnavutluksnrlarnn izilmesi byk devletlere braklm, Girit hukuken Yunanistana braklm,Midye-Enez hattnn batsnda kalan topraklarda Balkan Devletlerine braklmtr. Edirne

Bulgaristanda kalmtr.Balkan devletleri, I. Balkan sava sonunda Osmanl Devletinden aldklar topraklar

paylamada anlamazla dmlerdir. Sorun zellikle Bulgaristann mttefiklerinden dahafazla toprak kazanmas yznden kmtr. Bunun sonucunda Srbistan, Yunanistan veRomanya Bulgaristana saldrmlardr. Bu durumdan yaralanmak isteyen Osmanl Devletiharekete geerek, Edirne dahil btn Dou Trakyay geri almtr.Balkan Sava sonunda imzalanan 1913 Bkre Antlamasyla Balkan Devletleri, OsmanlDevletinden aldklar Balkan topraklarn aralarnda paylamlardr. Bulgaristan ile OsmanlDevleti arasnda yaplan stanbul Antlamas ile Meri nehri snr kabul edilmitir.

Balkan Sava sonunda Adriyatik Denizinden, Karadenize kadar olan Balkanlardaki Trkhakimiyeti ok klmtr. Savan sosyal ve ekonomik alanda da ar sonular olmutur.Milyonu akn gmen kitlesi, Dou Trakya ve Anadoluya g etmitir. Bu durum ekonomikynden zaten ok zayf olan Osmanl Devletini, daha da zayflatmtr. Balkanlardaki veAnadoludaki nfus yaps deimitir. Savan kaybedilmesi ve Balkanlarda byk toprakkaybna uranlmas, Trk Milletinin hafzasnda derin izler brakmtr.

1.DNYA SAVAI (1914-1918)

Dnyann byk devletlerinin Avrupada, Ortadouda, Afrikada ve Uzakdouda geni biralanda ve ak denizlerde, o zamana kadar grlmemi byklkte ve uzun sreli savana I.Dnya Sava denilmektedir. I. Dnya Savana yol aan sebepler unlardr:

1-Ekonomik Rekabet ve Smrgecilik:

Smrge edinme ve d yatrmlarla gelien ekonomik rekabet, savan en nemlisebeplerinden biridir. Smrgecilik anlay, Rnesanstan sonra Sanayi nklab ile nemkazanm, ham madde ve Pazar aray gelimemi, ham madde kaynaklar zengin lkelerinsmrge olarak kullanlmas arzusunu kamlamtr. ncln ngilterenin yaptsmrgecilikte ngiltereyi Fransa, Belika, Hollanda, Almanya, Rusya gibi lkeler izlemitir.Smrgecilik kervanna ABDnin de katlmasyla smrgecilik anlay Pasifik Okyanusuna daegemen olmutur. Bunun yan sra byk devletlerin eitli lkelerde maden, demiryolu,deniz iletmeleri vb d yatrmlar da vardr.

2-Avrupada Alman-Fransz; Balkanlarda Rus-Avusturya Rekabeti:

Avrupadaki Alman-Fransz anlamazl savan dier bir nedenini oluturmaktadr. Alman

milli birliinin kurulmas aamasnda Almanlar Franszlar yenmiler ve yer alt kaynaklarasndan zengin Alsace-Lorrainei Fransadan almlardr. Bu tarihten itibaren Franszlarbunu milli bir mesele haline getirmilerdir.

Dier yandan Balkanlarda da Rusya ile Avusturya arasnda ekime vardr. Akdenizealmak isteyen Rusya, Panislavizm politikasyla Balkanlar nfuzu altna almak istemektedir.Ayn ekilde Avusturyada Balkanlarda hakimiyet kurmak istemektedir. kar atmas buiki devlet arasnda iddetli rekabete yol amaktadr. 3-Milliyetilik:

1789 Fr. nklab ile ortaya kan milliyetilik fikri, milli devletler kurma dncesinigelitirmi, bu anlay daha sonra da Avrupa milletlerinin benimsedii kendi milletini stn

grme politikasnn kayna olmutur. Panislavizm, Pan-Germenizm gibi milliyeti akmlarnortaya kmas bu anlayn rndr.

Sayfa 18 / 55


19/55

1-Osmanl Topraklarnn Paylalmas stei:

Osmanl topraklar zerindeki nfuz mcadelesi ve ileride Hasta Adam n mirasnn neekilde paylalaca meselesi, I. Dnya Savana yol aan bir dier nemli nedendir. XIX.

Yzyl balarndaki Rus, ngiliz, Fransz rekabetine, yzyln sonlarnda Almanyann dakatlmas bu rekabeti hzlandrmtr.

2-Hzl Silahlanma-Militarizm:

Milli birliini oluturan Almanya ksa srede sanayilemi ve sanayisinin bir ksmn savasanayiine yneltmitir. Alman Krupp fabrikalarnda byk toplar, dier lkeleriniyaptklarndan farkl silahlar yaplrken, tersanelerinde denizaltlar ve sava gemileriyaplmakta idi. Almanyann bu davran, dier Avrupa devletlerini de silahlanma yarnayneltmitir. Bu da militarizmin glenmesine ve ynetenlerin ynettikleri halk savaazendirmelerinde etkili olmutur.

3-Bloklama:

Almanya milli birliini kurduktan sonra, d politikada farkl bir yol izlemitir. Alman millibirliinin kurucusu Bismarc, Almanyay Avrupann karada en gl devleti haline getirmekarzusundadr. Bismarcin bu arzusunu gerekletirmesini engelleyecek tek g Fransadr.nk Alman milli birlii kurulurken Franszlar, Almanlara yenilmilerdir. Bismarc, Fransannen ksa srede kendisini toparlayaca ve Almanyadan bu yenilginin intikamn almayaalaca inancndadr. te bu inan Almanyay gl devletle Fransaya kar Almanyannyanna ekme arayna yneltmitir. Bylece dnya devletleri arasnda ilk kez gruplamahareketi balatlmtr. 1860-1890 yllar arasnda yaplan antlamalarla Almanya, .Rusyas,Avusturya-Macaristan yanna almtr. Bu birlie l ttifak ad verilmitir. talya da dahasonrada l ttifaka katlmtr. 1890a kadar l ttifak da her hangi bir zlmeyaanmamtr.

1890da Almanyada bir taht deiiklii yaanm yeni imparatorla Babakan Bismarcarasnda d politikada ciddi gr ayrlklar yaanmaya balam, bu yzden de Bismarcbabakanlktan istifa etmitir. II. Wilhelm dneminde Almanya, .Rusyasnn kendi yanndayer almasn gereksiz grm ve 1890da .Rusyas ile sresi dolan ve yenilenmesi gerekenantlama yaplmayarak, Rusya devletleraras alanda Almanyann karsna itilmitir. Budurum Rusyay 1894de Fransa ile anlamaya yneltmitir. Bu birliktelie ngilterenin dekatlmasyla l ttifaka kar l tilaf blou oluturulmutur. Zamanla bloklararasndaki ekonomik rekabet, silahlanma yar gerginlik yaratm, bu gerginlik de I. DnyaSavann knda etkin rol oynamtr.

I. DNYA SAVAININ BALAMASI-GELMESOSMANLI DEVLETNN SAVAA GRMES

Osmanl Devleti birka asr sren Gerileme Dneminde, zellikle de son yllardadevletler aras alanda yalnzla itilmitir. Byk devletler asndan bir g olarakgrlmemektedir. Buda Osmanl Devletini, dnyada gruplamalar hzla srerken, ittifakyapabilecei bir lke bulabilme skntsna sokmutur. l tilaf grubu, Osmanl Devleti ileittifak yapmaya scak bakmamakta, Osmanl Devletinin ittifak yapmak zorunda brakldl ttifak grubuna dahil olmak ise Osmanl Devletine scak gelmemektedir. OsmanlDevletinin l tilaf devletlerine ayr ayr yapt ittifak tekliflerini reddedilmesi, OsmanlDevletini yalnz kalmamak iin Almanyann dahil olduu l ttifak ile anlamaya mecburetmitir.

Artk Avrupada bu gerginlii savaa dntrecek bir kvlcm beklenmektedir.Avusturya-Macaristan veliahdnn Saraybosnay ziyareti srasnda bir Srpl tarafndan

ldrlmesi ile beklenen bu kvlcm kmtr. Bu olayn intikamn almak iin Srbistanasava amaya karar veren Avusturya-Macaristan, mttefiki Almanya tarafndancesaretlendirilmitir. Bylece I. Dnya Sava Avusturya-Macaristan ile Srbistan arasnda

Sayfa 19 / 55


20/55

balamtr. Rusyann Srbistan yalnz brakmamak amacyla savaa katlmas, Almanyannda Avusturya-Macaristann yannda savaa girmesini kanlmaz klmtr.

Almanya savaa katldn dnyaya ilan etmeden nce, 2 Austos 1914 gecesistanbulda st dzey ttihat ve Terakki yneticileriyle gizli bir ittifak grmesi yapm ve bugrme sonunda Osmanl Devleti ile Almanya arasnda gizli bir ittifak anlamas yaplmtr.

Bu ittifaka gre; Almanyann savata Avusturya-Macaristann yannda yer almas halindeOsmanl Devleti de Almanyann yannda yer alacaktr. Osmanl topraklarna ynelik birsaldr halinde, Almanya Osmanl Devletini koruyacaktr. Bu ittifakla bir anlamda OsmanlDevletinin kendi ihtiya duyduu anda yannda yer almas imkann elde eden Almanyann;2/3 Austos 1914 gecesi I. Dnya Savana katlmasyla savan alan genilemitir.

Almanya savaa girmesi ile birlikte Alman Genel Kurmaynn 1900lerde hazrladsava plann uygulamaya koymutur. Bu plana gre Almanya savaa girdii andan itibarenbtn gcyle Fransa zerine yklenecek ve 6 haftalk sre zarfnda Avusturya-MacaristanRus kuvvetlerini oyalayacaktr. 6 haftalk srenin tamamlanmas ile birlikte Franszlarn iinibitirmi olan Almanlar, Avrupa topraklarndan geerek Rusya zerine yryecekler veAvusturya kuvvetleri ile birlikte Rusyaya kesin darbeyi indireceklerdir. Almanyann savaakatlmasndan sonra uygulamaya konan bu plan baarl olamam, Almanlar Franszlaryenemedikleri gibi, Fransz topraklarnda ar kayba uramlardr. te yandan Avusturyada, Rus kuvvetlerini oyalamada yetersiz kalmtr. Franszlar yenemeyen Almanlarn, Avrupatopraklarn inemeleri ve Belikaya saldrmalar, Belikann yan sra, ngilterenin deAlmanyaya kar savaa katlmasna yol amtr. Kafkasya topraklarnda Avusturya ilebirlikte, Ruslara yok edici darbeyi indiremeyen Almanlarn Avrupada uyguladklar savaplanlar tmyle baarsz olmutur. Bu baarszlk Almanlar zinde yeni kuvvetler bulmayave yeni cepheler amaya yneltmitir.

Almanlarn bu amalan kullanabilecekleri hazrdaki kuvvet Trk kuvvetleri idi. OsmanlDevletini savan iine ekmek iin bir mizansen gerekmekte idi. Akdeniz de ngiliz gemileriile arpan ve Trk Boazlarna giren iki Alman sava gemisi Trkiyeyi savaa sokacakbahane oldu. Osmanl devleti nce bu gemilerin Almanyadan satn alndn duyurdu. Yavuzve Midilli ad verilen Alman mrettebatl, Trk bayrakl bu gemiler, Enver Paann bilgisidahilinde Karadenize karlmlardr. Amiral usan komutasndaki bu gemilerden Ruskalelerine ate almas, Rusyann bu olay Osmanl Devletinin kendisine sava ilan olarakdeerlendirip karlk vermesi, Osmanl Devletinin bir anda kendisini savan iinde yeralmaya mecbur etmitir.

Btn bu gelimeler yaanrken, Almanyann Avrupada savamas, Uzakdou dayaylmac bir politika izleyen Japonyann iine yaramtr. Almanyaya 23 Austos 1914desava ilan eden Japonya, Almanyann Uzakdoudaki smrgelerini ele geirmi ve Kasm1914de sava kendi asndan sonulandrmtr.

I DNYA SAVAINDA TRK CEPHELER

Osmanl Devletinin savaa katlmasyla sava alan genilemitir. Bir ok cephede savamakzorunda kalan Osmanl Devletinin hareket plannn esasn, ttifak Devletlerinin Avrupa da kiykn hafifletmek oluturmaktadr. Bu amala 3 aamal u plan uygulanacaktr:1- Ruslara kar; Orta Asyadaki ve Kafkasyadaki Mslmanlarn, halifeninilan edecei cihat ars ile harekete geirilmesi.2- ngilizlere kar; Habeistan, Sudan, Trablusgarpdaki Mslmanlarn yinehalifenin cihat ars ile harekete geirilmesi.3- Boazlarn Trk ve Alman kuvvetlerince ortak savunulmas.

Bu planla; Kafkasyada Ruslar, Suveyde ngilizler megul edilerek, Almanya veAvusturyann yk hafifletilecek, ngilterenin Hindistan ile olan deniz yolu balantsnaengel olunacak ve gneyde ki zengin petrollerden ittifak devletlerinin yararlanmassalanacaktr. I. Dnya Savanda bu amala Trk Ordusu u cephelerde savamtr.

1-anakkale Cephesi:

Sayfa 20 / 55


21/55

ngiliz ve Fransz ortak saldrlarna kar savalan bu cephede gerekleen muharebeler, Trkler asndan savan en nemli olaydr.

anakkalede bir cephe almasnn sebebi, tilaf devletleri asndan yledir: anakkaleboazn gemek, stanbulu ele geirmek, Osmanl devletini sava iinde kertmek,sonrada mttefikleri Rusyaya yardmda bulunmaktr. tilaf devletleri yetkililerinin

dncesine gre; Osmanl Devletinin sava d braklmasyla Svey kanal ve Hint Yoluzerindeki Osmanl basks kalkacak, Balkan Devletlerinin ttifak Devletleri saffnda yeralmalar nlenecektir.

anakkale Savalarnda Tmen Komutan M. Kemal Dmana ilerleme imkantanmam, dmann anakkaleden geerek stanbulu igal etmesine izin vermemitir.Emsalsiz bir zafer olarak tarihe geen anakkale Savann sonular yle sralanabilir:

A-) nsan kayb asndan dnya tarihinde en yksek kaybn savalardan biridir. Yaklak olarak 254.000 Trk, 250.000 yabanc olmak zere toplam 504.000insann hayatna malolmutur.B-) Trk Ordusunun hesaba katlmayan sava gc, direnme azmi ve baars I.

Dnya Savann uzamasna neden olmutur.C-) stanbul ve Boazlar mutlak bir istiladan kurtulmulardr.D-) ngiltere ve Fransa boazlar geip, Rusyaya yardm ulatramadklar iin

Rusyada sknt artm, bu da Bolevik htilalinin baarya ulamasna veRusyann savatan ekilmesi Kars, Ardahan, Batumun geri alnmas imkannsalamtr.E-) Trk Milletine moral kazandrmtr.F-) anakkalede yeni Trk Devletinin ilk temelleri atlm, Milli Mcadele

hareketinin lideri M. Kemalin byk kabiliyeti ortaya kmtr.

2-Kafkas Cephesi:

Bu cephede Ruslara kar savalmtr. Enver Paa komutasnda ki 150.000 kiilik Trkordusu, Sarkam Taarruzunu balatm ancak taarruz ar k artlar yznden 100.000kayp verilerek, baarszlkla sonulandrlmtr. Bu baarszlktan yararlanan Rus birlikleriErzurum, Mu, Bitlis, Trabzon ve Erzincan ele geirmilerdir. 1916 yaznda Diyarbakrda ki16. Kolorduya komutan olarak atanan M. Kemal, Rus birliklerinin Diyarbakr ynndekiilerleyilerini durdurmu, kar taarruzla Mu ve Bitlisi geri almtr. 1917 Bolevik htilali ileKafkas Cephesinde harekat durmutur.

3-Kanal Cephesi

Msrda Osmanl hakimiyetini yeniden salamak ve Svey Kanaln ele geirerek,ngilterenin Hindistan yolunu kesmek amacyla giriilen Kanal Harekat, 1915 yl bandanitibaren iki kol halinde ilerlemilerdir. Gerekli ulam imkanlarnn salanamamas yzndenharekat baarszlkla sonulanm, kar taarruza geen ngilizler, Trk ordusunu geri

ekilmeye mecbur etmilerdir.4-Filistin Cephesi:

Kanal Harekatnn baarszlkla sonulanmas yznden, bu blgedeki savan arlknoktas Filistin ve Suriyeye kaymtr. Bu arada Mekke Emiri erif Hseyin ile anlaan veonlara Suriye, Irak ve Hicaz iine alan, mstakil bir Arap Devleti kurmalar vaadindebulunan ngilizler, ayn zamanda Siyonistlere de Filistin de bir devlet kurmalar sznvermitir. Bylece srail Devletinin kurulmas iin gerekli zemin hazrlanarak, FilistinMeselesi olarak bilinen olaylarn tohumlar salmtr.

1917de ngilizlerle Kuds ele geirmiler, 1918de M. Kemal in komuta ettii7.Ordu mevzilerini baaryla savunmutur. 8. Orduya bozan ngilizler, M. Kemal Paa nnordusunu da yok etmek istediler. Bunu anlayan M. Kemal ngilizlere kar baarl savalar

vererek, ordusunu imhadan kurtarmtr.5. Irak Cephesi:

Sayfa 21 / 55


22/55

1914te Basraya asker karan ngilizler, Abadan petrollerini korumak ve kuzeyedoru ilerleyerek , Ruslarla birleip Anadoluyu ember iine almak dncesindedirler. Ayrca; Trk kuvvetlerinin rana girmesini ve Hindistan tehditetmesini nlemeyi de dnmlerdir. Ktulamaraya ve oradan da kuzeye ilerleyenngilizler, 1915 sonlarnda kuvvetlerin byk blmn kaybederek, geri ekilmilerdir.

ngilizler karsnda elde edilen bu baarlar uzun srmemi ,yeniden Basraya kuvvet karanngilizler, 1917de Badata girmilerdir. 1918de Kerkk ele geiren ngilizler, MondrosMtarekesi imzaland srada Musul yaknlarna kadar gelmi bulunmaktadrlar.

6.Galiya ve Makedonya Cephesi:

Trk kuvvetleri ve mttefiklere yardm amacyla Osmanl snrlar dndaki Galiyave Makedonya da savamlardr. Galiya cephesinde Alman-Avusturya kuvvetlerineyardm eden Trk kuvvetleri Romanya kuvvetlerini yenmilerdir. Makedonyada da Trkaskerleri Bulgar kuvvetlerine yardmc olmulardr.

I. DNYA SAVAI YILLARINDA YAPILAN GZL ANTLAMALAR

Trklerin I.Dnya Savanda tilaf Devletlerine kar cephe almas, teden beri tilaf Devletleri tarafndan dnlen, Osmanl topraklarnn paylalmas projesini hemkolaylatrm, hem de hzlandrmtr. 1915-1917 yllar arasnda yaplan gizli antlamalarzinciri ile Osmanl topraklar, tilaf Devletleri arasnda u ekilde paylamlardr.

1.stanbul Antlamas:

Ruslar, ngiliz ve Fransz donanmalarnn anakkale Savana giritikleri srada budevletleri sktrarak, Boazlar ve stanbul ile ilgili baz isteklerde bulunmulardr. 1915baharnda yaplan grmeler sonunda ngiliz ve Franszlar , stanbul ve boazlarRuslara vermeyi kabul etmilerdir . Ayrca Trakyada Midyeden Eneze ekilen bir hattndousunda kalan arazi ile Sakarya azndan balayarak Gemlik krfezine inen bir hattnbatsnda kalan bir toprak paras da Ruslara veriliyordu. Rusyaya verilecek topraklararasnda Gkeada ve Bozcaada da vard. Buna karlk Ruslarda ngiltere ve FransannAnadolu ve orta doudaki Osmanl topraklar ile skenderun krfezi ve Toroslara kadarukurova zerindeki haklarn tanmay kabulleniyorlard.

2.Londra Antlamas:

1915 de Londra da ngiliz ve Fransz ve talyanlarla arasnda yaplmtr. Buantlama ile zaten talyann elinde bulunan 12 adada talya tam hakimiyet kazanyordu.ngiltere ,Fransa ve Rusyann Osmanl Devletinin Asyadaki topraklarn paylamasnakarlk talyaya da Antalya blgesinde buna edeer bir pay verilmesini kabul ediyordu.

3.Sykes-Picot Antlamas:

Bu antlama ile ilgili grmeler talyann savaa katlmasndan nce balam,ancak; talya savaa katldktan sonra sonulanmtr. Bu antlama ile Alada , Kayseri ,Akda , Yldzda , Zara ,Ein ,Harput ile snrlanan arazi ile Kilikya, Suriye, ve MusulFransa ya braklyordu. Hayfa , Akka limanlar ile Irak ve Franszlara verilen araziningneyi de ngiltereye kalyordu.

4.St.Jean de Maurienne Antlamas:

Sayfa 22 / 55


23/55

Rusyann 1917 Bolevik htilali sonucu savatan ekilmesi zerine ngiltere ve Fransatalya ya daha fazla nem vermeye balamlardr. talya ile yaplan St.Jean de MaurienneAntlamas ile talya ya Sykes-Picot Antlamasn tanmas kaydyla zmir ve Konya ya kadarolan blge veriliyordu. Ancak uygulama da bu antlamaya bal kalnmam, zmiretalyanlar yerine Yunanllarn karlmas karar verilmitir.

A.B.D NN I. DNYA SAVAINA KATILMASI1917 Nisanndan itibaren Rusyann sava terk etmesi ile tilaf kanadnda ortaya

kan boluu, savaa katlan A.B.D doldurmutur. A.B.Dnin savaa katlmas, Almanyann1915den itibaren balatm olduu denizalt savalarnn bir sonucudur. ngiltere savanbandan itibaren donanmas ile Almanyay abluka altna alarak Almanyann ticari gcnkrmaya almtr. Almanya da , ngilterenin bu ablukasn krmak iin geni apl birdenizalt sava balatmtr. 1915 Maysnda iki ngiliz yolcu gemisi (Lusitania ve Arabic)Alman denizaltlar tarafndan batrlm ve birok Amerikal yolcuda bu olaylarda hayatnkaybetmitir. Bu olaylar Amerikan-Alman ilikilerini gerginletirmi ise de , Almanyanngeri adm atmas , bir daha bu tr olaylar olmayacana dahi teminat vermesi zerine ABDdaha ileri gitmemitir. Buna ramen 1916da bu kez de bir Fransz yolcu gemisinin Almandenizaltllarnca batrlmas ve bu olayda da baz Amerikan vatandalarnn lmesi zerine ,iki devlet arasndaki ilikilere yeniden gerginlik kazandrmtr.

Almanya denizalt savalarn srdrrken, dier taraftan da tilaf glerine yardmeden Amerikaya kar, zellikle Ltin Amerika lkelerinde Amerikan aleyhtar faaliyetleregirimilerdir. 1917 de Almanya, Amerika ile aras bozuk olan Meksikadan faydalanmayoluna gitmitir. Amerika , Almanya ya kar sava balatt taktirde Meksika Almanyanyannda yer alacak, Almanya Meksikaya ekonomik yardm yapacak ve ayrca Amerikantopraklarndan olan Teksas, Yeni Meksika ve Arizona eyaletlerini Meksikaya verecektir.Buna karlk Meksika , Japonya ile Almanya arsnda araclk yaparak Amerika ya kar bir

Japon Alman Meksika ittifakn kurulmasn salayacaktr. Bu olay Amerikann dpolitikasnn esaslarn izen Monre Doktrinine aykr bulan Amerikann artk sessizcekalabilmesi imkanszdr.1917 de iki amerikan ticaret gemisinin alman denizatllarncabatrlmas barda taran son damla olmu ve 2 nisan 1917 de ABD Almanya ya kar olarak1. Dnya savana katlmtr. A.B.D. nin stn teknolojisi ile ve zinde kuvvetleri ileyorgun tilaf Devletlerinin yer almas tilaf Devletlerinin sava kazanma ansn artrmtr.

Savan taraflara ok ar gelmeye balad srada , herkesin bara zlem duyduubir atmosferi oluturmay ABD bakan Wilson dnm ve 14 maddelik WilsonPrensiplerini aklamtr.

Wilson lkelerine gre; Avrupada milliyetler aras tutularak, siyasi harita bu esasagre dzenlenecektir. gal edilen yerler hemen bolatlacak, kk devletlerinbamszlklar byk devletlerin teminat ile salanacaktr. Osmanl Devletinin Trklerlemesken ksmlarnda Trk hakimiyeti salanacaktr. Ancak; Trk olmayan milletlere muhtargelime imkan salanacaktr. anakkale Boaz devaml olarak btn milletlerin gemilerine

ak tutulacak ve bu durum uluslar aras garanti altna alnacaktr.Dnya Savan Sona Erdiren Antlamalar

Rusyann Bolevik htilli zerine savatan ekilmesiyle Rusya, Brest-LitovskAntlamas ile sava sona erdirmitir. Rusya bu antlama ile tm Dou Anadoludanekiliyor; Kars, Ardahan ve Batumu Osmanl devletine geri veriyordu.

Romanya , Bkre Antlamas ile savaa son vermitir. Bulgaristan ile NeuillyAntlamas yaplmtr. Avusturya Saint-German Antlamasn, Macaristan ise TrianonAntlamasn imzalayarak, I Dnya Savana son vermitir.

Almanya ile Versailles Antlamas yaplmtr. Osmanl Devleti ile Mondros Mtarekesi

imzalanmtr. Mondros Mtarekesinin imzalanmasnda Wilson Prensiplerinin OsmanlDevletini ilgilendiren 12. Maddesi etkili olmutur. Antlamas nemli baz maddeleriunlardr.

Sayfa 23 / 55


24/55

1)Boazlar alacak, bu blgelerdeki istihkamlar mttefikler tarafndanigal edilecek.

2)Anlama devletleri gvenliklerini tehdit eden bir durum halinde ,herhangi bir stratejik noktay igal edebileceklerdir.(7.Madde)

3)Ermenilere braklmas dnlen Dou Anadoludaki alt ilde (Erzurum,

Van, Diyarbakr,Bitlis, Sivas, Harput) karklk kt taktirde , AntlamaDevletleri bu blgeleri de igal edebileceklerdir.4)Tm haberleme istasyonlar Anlama Devletlerince denetim altnda

tutulacaktr.5)Snrlarn denetlenmesi ve i dzenin korunmas iin gerekli olacak

birlikler dnda, Osmanl ordusu terhis edilecek, btn sava gemileri ordununara, gere ve cephanesine el konacaktr.

6)Tm liman ve tersanelerden Anlama Devletleri yararlanabileceklerdir.

Bu maddelerden de anlalaca zere Mondros Mtarekesi tam bir teslimiyetbelgesidir. Bu mzakere ile tilaf Devletlerinin Osmanl topraklarn istila etmesikolaylamtr.

1.DNYA SAVAININ SONULARIa)Siyasi Sonular:

Dnya haritas deimitir. Avusturya-Macaristan imparatorluu paralanm, arlkRusyas ve Osmanl Devleti yklmtr. Osmanl topraklar zerinde yeni devletler ortayakmtr.Yeni rejimler domutur. arln yklmas zerine Rusyada ilk kez sosyalistsistem uygulanmtr. Anadoluda M. Kemalin nderliinde Milli Mcadele hareketibalatlarak, Yeni Trk Devletinin temelleri atlm ve Cumhuriyet idaresine gei srecibalatlmtr.

b)Ekonomik Sonular:

Avrupa, sava ncesindeki ekonomik gcn yitirmi, bu g A.B.D. ve Japonya yagemitir. Avrupada ekonomi de devlet mdahalesi dnemi balamtr. Avrupa Devletlerisava sonrasnda planl kalknma dnemi balamtr. Avrupada sava sonrasnda yksekenflasyon yaanmtr.

Osmanl devleti ise sava sonrasnda ekonomik adan tam olarak kmtr. Bu daOsmanl Devletinin sonunu getirmitir.

c)Toplumsal Sonular

10 milyon insann lmne 20 milyon insann yaralanmasna ve sakat kalmasna yolamtr. zellikle Avrupada retici gen nfusun azalmasna , tketici nfusun

oalmasna , dolaysyla da ekonominin alt st olmasna neden olmutur. Pek ok Batl lkesava srasnda cepheye giden askerlerinin retimde ortaya kard boluu dolduran veekonomik zgrlklerini kazanan kadnlarna siyasi haklarn tanmak zorunda kalmtr.

MLL MCADELE DNEM

M. Kemalin Mondros Mtarekesinin imzalanmasndan sonraki dnemdekifaaliyetlerini iki ksmda incelemek mmkndr;

a)stanbuldaki siyasi faaliyetleri:b)Anadoludaki siyasi faaliyetleri:

M. Kemalin stanbuldaki siyasi faaliyetleri, onun Yldrm Ordular Grubunun

lavedilmesi zerine 13 Kasm 1918 gn stanbuldaki almalarnn esasn, ktidardakiTevfik Paa hkmetini drmek, Ahmet zzet Paa bakanlnda yeni birhkmet kurdurmak ve bu hkmette kendisinin tm Osmanl kuvvetlerinin emir

Sayfa 24 / 55


25/55

ve komutasndan sorumlu bir Harbiye Nazr olarak grevlendirilebilmesisalamak , oluturmaktadr . M. Kemal bu amala bir taraftan arkada Fethi Okyarnsahibi bulunduu Minber gazetesinde yaynlanan yazsyla , bir taraftan damilletvekilleriyle tek tek grmek suretiyle Tevfik Paa hkmetinin drlmesi ynndekamuoyu oluturmaya almtr. Ancak; ubat 1919 ortalarnda Tevfik Paa hkmeti ,meclisten gvenoyu alm, Ahmet zzet Paa bakanln kurdurulacak bir hkmette M.

Kemalin Harbiye Nazr olarak grevlendirilmesi imkanszlamtr. Artk M. Kemal iinstanbulda kalmann bir anlam yoktur.

ubat 1919 ortalarndan itibaren M. Kemalin yeni hedefi belirmitir. En ksazamanda kendisine Anadoluya gemesini salayacak bir grev almak , Anadolu halk ilebtnleerek, kurtulu hareketini Anadoludan balatmak . te M. Kemal ubat 1919ortalarndan, 16 mays1919 gn O, 9. Ordu Mfettii sfatyla stanbuldan ayrlmtr. 19Mays 1919 gn Samsunda karaya ayak basan M. Kemal ok karanlk bir tablo ile karkaryadr. M. Kemal karlat bu durumu Nutukda yle ifade etmektedir;

Osmanl Devletinin iinde bulunduu grup, I. Dnya Savanda yenilmi,Osmanl ordusu her tarafta dalm, artlar ar bir atekes antlamasimzalanmtr. Byk Savan uzun yllar boyunca millet, yorgun ve fakir birdurumda. Milleti ve memleketi I Dnya Savana srkleyenler, kendi hayatlarnkurtarma kaygsna derek memleketten kamlardr. Saltanat ve Hilafetmakamnda oturan Vahideddin soysuzlam, ahsn ve tahtn koruyabileceitedbirler peinde komakta . Damat Ferit bakanlndaki hkmet ise aciz,onursuz ve korkak.

Ordunun elinden silahlar ve cephanesi alnm ve alnmakta. tilaf devletleri MondrosMtarekesi hkmlerine uymay gerekli grmyorlar. Birer bahane ile tilaf Donanmalar veaskerleri stanbulda Adana ili Franszlar; Urfa, Mara, Antep ngilizler tarafndan igaledilmi. Antalya ve Konyada talyan askeri birlikleri; Merzifon ve Samsun da ngiliz askerleribulunmakta 15 Mays 1919da tilaf Devletlerinin olay ile Yunan birlikleri zmire karlm.

Bundan baka memleketin her tarafnda Hristiyan aznlklar gizli veya aktan aaemellerini gerekletirmeye, devleti bir an nce kertmee almaktadrlar.

M. Kemalin ifade ettii devleti kertmek gayesi ile alan zararl cemiyetler, Mavr-IMira Cemiyeti, Pontus Rum cemiyeti ve Krt Teali Cemiyetidir. M. Kemal , Osmanlsaltanatnn ve hilafetinin devamn temin gayesiyle kurulan cemiyetleri de zararl cemiyetlerolarak deerlendirmitir. Bu cemiyetler de Teali-i slam Cemiyetleri Sulh ve SelametCemiyetleri, tilaf ve Hrriyet Cemiyetleri ve ngiliz Muhipleri Cemiyeti dir.

M. Kemal Nutukda Trk halknn Samsuna kt gnlerde farkl kurtulu modelizerinde durduu belirtilmektedir. Bunlar;

1)Amerikan Mandacl:

2)ngiliz Mandacl:3)Blgesel kurtulu areleri:

Amerikan mandacl tezini savuna aydnlar, kuruluundan itibaren Trk topraklarzerinde hibir istila emeli tamadna inandklar, gl bir devlet olan Amerikannhimayesinin salanmas halinde Osmanl Devletinin kurtulacana inanmakta idiler. Budncenin ncleri Halide Edip ve Necmettin Sadak idi.

ngiliz mandacl tezini savunanlar ise padiah ve ynetim evreleri idi. Buevrelere gre hilafetin geleceini tehlikeye atmadan Osmanl saltanatn kurtarmann tekyolu ngiliz himayesinin salanmas idi.

Blgesel kurtulu peinde koanlar ise igal altnda olan ve Osmanl Devletinden

midini kesmi olan blgelerin insanlaryd. Bu insanlar kendi balarnn aresini bakmaktanbaka seenekleri olmad dncesinde idiler.

Sayfa 25 / 55


26/55

M. Kemale gre bu model de , Trk Milleti iin gerek kurtulu yolu olamazd. M.Kemale gre tek kurtulu ans vard, o da Milli hakimiyete dayanan, kaytsz artszbamsz, yeni bir Trk devleti kurmak Trk Milletinin esir yaamasndansa, yokolmasn hayrl bulan M .Kemal, ya istiklal ya lm parolas ile kurtuluun top yekunmcadele etmekle salanacan ifade etmitir. Milli Mcadele kararn veren M. Kemal iinilk nemli i bu dorultuda yurt genelinde yaplan dzensiz almalar, belirli bir dzen

erevesinde rgtlemek ve Milli Mcadele hareketine yneltmektir. M. Kemalin Samsunakt gnlerde yurt genelinde faaliyet gsteren, Yararl Cemiyetler olarak nitelendirdiimiztekilatlar unlardr;

a)Milli Kongre Cemiyeti: Trklk ve Trk Milliyetilii fikrini benimseyen Millitalim ve Terbiye Cemiyeti yeleri tarafndan 29 Kasm 1918 de stanbulda kurulmutur.Cemiyetin amac, dnyada Trkler hakknda yaplan yanl ve n yargl yaynlara ilmialmalar ve belgelerle cevap vermektir. Cemiyet M. Kemali ve onun Ankarada kurmaydnd meclis fikrini desteklemitir.

b)Trakya Paaeli Mdafaa-I Hukuk-u Heyeti Osmaniyesi:Trakya nn veEdirne nin bir Yunan istilasna maruz kalabilecei tehlikesi zerine 2 Aralk 1918 dekurulmutur. Merkezi Edirne dedir. Cemiyetin amac; Trakya Trklerinin haklarnsavunmak, Trakyay Osmanl devletinden koparmaya ynelik her trl giriimeengel olmak, bu mmkn olmazsa Dou ve Bat Trakyay iine alan bamsz birTrakya devleti kurmaktr.

c)zmir Mdafaa-I Hukuku Osmaniye Cemiyeti:zmirin Yunallarca igal edileceihaberleri zerine 2 Aralk 1918 de kurulmutur. Cemiyetin gayesi ; muhtemel bir Yunanigaline kar silahl mdafaada bulunmaktr . Cemiyetin kurulmasnda etkin roloynayan Kolordu Komutan ve zmir vali vekili Nurettin Paa nn almalarnn ngilizlerirahatsz etmesi ve Paann ngilizlerin hkmete yaptklar bask sonucu grevindenalnmas, cemiyetin faaliyetlerini byk lde aksatmtr. Cemiyet, zmirin Yunanllarcaigali ncesinde Reddi lhak adn alarak, almalarn bu isimle yrtmtr. 15 Mays1919da Yunanllarn zmire asker kartmas zerine blgede balayan mahallidireni,dzenli ordu kurulana kadar srmtr.

d)Vilyet- arkiye Mdafaa-I Hukuk-u Millye Cemiyeti:

Mondros Mtarekesi ncesinde ve sonrasnda tilaf Devletlerinin Dou Anadolu iintasarladklar Ermenistan ve Krdistan projelerine kar, yredeki Mslman-Trk ahalinin haklarn savunmak gayesiyle 4 Aralk 1918 de stanbulda kurulmutur.Kazm Karabekir in Erzurumdaki 15. Kolordu Komutanl grevine atanmasyla cemiyetinfaaliyetleri hz kazanmtr. Cemiyet , Trabzon Muhafaza-I Hukuk Cemiyeti ile birlikteErzurum Kongresini dzenlemitir.

e)Trabzon Muhafaza-I Hukuk-u Milliye Cemiyeti:

Trabzonlu aydnlar tarafndan, Karadeniz kylarnda hak iddia eden PontusRumlarna kar mcadele etmek gayesiyle kurulmutur . Cemiyet Erzurum Kongresisonrasnda Vilyet- arkiye Cemiyetine katlarak , faaliyetlerine devam etmitir.

Anadoluda bu ekilde dzensiz, dank ancak iyi niyetli almalarn yapldgnlerde Samsuna kan M. Kemal hemen almalara balam ve 15. Kolordu KomutanKazm Karabekir Paa ile srekli olarak haberlemitir. M. Kemal Samsundan HarbiyeNezaretine gnderdii ilk raporunda, blgede karklklara sebep olanlarn Trkler olmadn, yrede yaanan olaylara sebep verenlerin Pontus Rumlar olduu belirtilmitir., 15 Mays1919da gerekletirilen zmirin Yunanllarca igalini hakl klan hibir gerekesiolmadn, bu nedenlerle de bu olayn hkmet tarafndan her platformda, zellikle tilaf Devletleri nezrinde protesto edilmesi lazm geldiini bildirmitir. Onun Anadoluda neyapmak istedii, bu ilk faaliyetlerinden ve yazmalarndan anlalmaktadr. Amacnn

kolaylkla fark edileceini anlayan M. Kemal , ngilizlerin youn bir biimde bulunduuSamsundaki karargahn, Mays ay sonunda Havzaya tamtr.

Sayfa 26 / 55


27/55

M. Kemalin Havzadaki , hatta bundan sonraki Anadoludaki faaliyetlerin eksenini ,yurdun her kesini bir btn haline getirerek, hep birlikte bir direnii gerekletirebilmeolmutur. Bu amala O , Havzadan Anadoludaki asker ve sivil yetkililere gnderdii ifretelgraflarla yurdumuzdaki yabanc igalini, dzenlenecek mitinglerle, protesto yryleriyleve telgraflaryla iddetle knamas istenmitir. Ayrca komutanlara gnderdii telgraflarda,onlardan gayeye hizmet eden her trl faaliyetin desteklenmesini, ancak toplum

psikolojisinden doabilecek taknlklara da izin verilmemesi istemitir. Bunun zerine yurtgenelinde pek ok miting tertip edilmi ve protesto telgraf ekilmitir. stanbul mitinglerineve M. Kemalin Havzadaki almalarna ynelik ilk tepki, igal kuvvetlerinin Onu stanbulageri armas eklinde olmutur.

Amasya Tamimi (Genelgesi) 21/22 Haziran 1919

M. Kemal o gne kadar Ordu Mfettii sfatyla, kiisel arln ortaya koyarakhareket etmitir. Ancak; bu sfatn tehlikeye dtn grmektedir. Bu nedenle M. Kemal,kiisel olmaktan karp, halka mal etmek gerektii inancndadr. Bu amala M. Kemal,esaslarn hazrlad Amasya Tamimini 21/22 Haziran 1919 da tm ilgililere duyurmutur.Bu tamimde zetle u noktalara yer verilmektedir;

1)Vatann btnl, milletin bamszl tehlikededir.2)stanbul Hkmeti zerine den sorumluluun gereini yerine

getirememektedir. Bu durum milletimizi aalanm gstermektedir.3)Milletin istiklalini, yine milletin azim ve karar kurtaracaktr.4)Milletin iinde bulunduu durumu anlatmak ve hakl sesini duyurmak iin

her trl baskdan uzak bir milli heyet kurulmaldr.5)Anadolunun her bakmdan en gvenilir yeri olan Sivasta bir milli

kongrenin toplatlmas kararlatrlmtr.6)Bunun iin btn vilyetlerin her sancandan, milletin gveni

İnkilap tarihi 3

Documents