inhoud - voedselverlies - voedselverlies · gezondheidsbeleid [ zoals aangegeven door gezond...

1

DUURZAAM TEGEN DE (VOEDSELVERLIES)STROOM IN! Een handleiding voor het werken aan bewust omgaan met voeding op school – deel 2: DOEN

Inhoud INLEIDING ........................................................................................................................................ 3

STAP 1 : CREEER DRAAGVLAK: DE WERKGROEP ALS MOTOR ......................................................... 4

STAP 2: BRENG DE BEGINSITUATIE IN KAART. STILSTAAN BIJ ‘HIER’ EN ‘NU’ ................................ 6

3.1 HULPMIDDEL 1: KIJKEN ........................................................................................................... 8

3.1.1 WAAROM? ...................................................................................................................... 8

3.1.2 EEN ‘CHECKLIST’ OM TE ‘KIJKEN’ .................................................................................... 8

3.1.3 HOE GEBRUIKEN? .......................................................................................................... 15

3.2 HULPMIDDEL 2: LUISTEREN .................................................................................................. 16

3.2.1 Praten met leerlingen op de speelplaats, in de refter…. .............................................. 16

3.2.2 Een ‘focusgroep’ met stellingen en schaalvragen......................................................... 20

3.2.3 Een schriftelijke bevraging van leerlingen .................................................................... 24

3.3 HULPMIDDEL 3: METEN ........................................................................................................ 28

3.3.1 Hoe pak je deze klus aan? ............................................................................................. 28

3.3.2 Een sjabloon voor het invullen van meetgegevens ...................................................... 31

3.3.3 Meetgegevens overzichtelijk verwerken ...................................................................... 33

3.3.4 Verwerkte gegevens visueel weergeven....................................................................... 33

3.3.5 EEN SAMENVATTING ................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

STAP 3: MAAK EEN STERKTE-ZWAKTE ANALYSE ........................................................................... 37

4.1 Hoe ordenen we onze gegevens in het schema? ................................................................. 38

4.2 Een voorbeeld ....................................................................................................................... 40

STAP 4: BEPALEN VAN PRIORITEITEN EN DOELSTELLINGEN OF STAAN STIL BIJ EEN GEWENSTE

TOEKOMST ............................................................................................................................................ 41

5.1 De ‘droomvraag’ ................................................................................................................... 42

5.2 Niet alles loont evenveel moeite .......................................................................................... 43

5.3 Samen prioriteiten bepalen. ................................................................................................. 44

HET ACTIEPLAN ............................................................................................................................. 45

VOER HET ACTIEPLAN UIT: EEN ‘MENU’ VAN INTERVENTIES ....................................................... 46

BIJLAGES ........................................................................................................................................ 48

2


Deel 2: PROCESMATIG WERKEN AAN BEWUST OMGAAN MET VOEDING

Werken aan verandering doe je best stapsgewijs. Via het Weet-boekje verwierven we reeds

kennis en inzicht in het thema ‘Bewust omgaan met voeding’, nu willen we met dit thema aan

de slag op onze school. We proberen dit op een ‘systematische en goed overwogen manier’

te doen en volgen een aantal stappen waarmee we de huidige situatie in kaart brengen,

nadenken over onze sterktes en onze verbeterpunten, nadenken over het hoe en wat en waar

we naartoe willen: dit zijn belangrijke stappen om tot duurzame resultaten te komen. In dit

deel reiken we een aantal hulpmiddelen aan om al deze stappen vlot te doorlopen.

DOEN!

3


INLEIDING

Bewust omgaan met voedsel wil zeggen dat 1:

- je voedsel beschouwt als iets wat waardevol is. Iets waar mensen hard voor gewerkt

hebben, iets waar veel energie werd in geïnvesteerd. Van daaruit ga je zo weinig

mogelijk voedsel weggooien;

- je oog hebt voor het aspect gezondheid bij wat je eet en drinkt;

- je oog hebt voor het aspect ‘duurzaamheid’ bij wat je eet en drinkt. We spreken van

‘duurzame voeding’ wanneer

Het voedsel hoort bij het seizoen waarin je het eet (vb. aardbeien in de zomer,

kolen in de winter…) en is zoveel als mogelijk afkomstig uit de nabije omgeving

(korte keten)

Het voedsel geteeld wordt zonder synthetische bestrijdingsmiddelen en met

respect voor dierenwelzijn (= Duurzame landbouw)

Het voedsel op een eerlijke manier verhandeld wordt, waarbij de producent

een eerlijke prijs krijgt voor zijn product (=fair trade)

Je de hoeveelheid vlees beperkt houdt

Je probeert zo weinig mogelijk voedsel te verspillen

Elke school kan aan de slag gaan met het thema ‘bewust omgaan met voedsel’. Misschien

ben je daar al hard mee bezig en doe je al veel inspanningen op jouw school. Misschien is dit

een ‘ver-van-je-bed’ show en dacht je hier nog niet eerder aan. In beide gevallen zal deze

handleiding jou helpen om te werken aan een positieve omgang met voeding.

Dit boekje probeert het thema voedselverlies te integreren in de bestaande methodieken van

Gezonde School. Het accent ligt hier dus op het zo weinig mogelijk voedsel weggooien. Cijfers

tonen immers aan dat we op onze scholen op dat terrein niet al te goed scoren: vuilnisbakken

bevatten nog veel eetbaar voedsel, bij het afruimen van de borden, blijkt veel voedsel in de

afvalbak terecht te komen, … Laat ons daar wat aan doen.

Werken aan om het even welke verandering doen we best stapsgewijs. We bespreken

daarom in deze handleiding een aantal stappen. Deze stappen worden in kaart gebracht via

de kwaliteitscirkel van gezond Leven.2

Invoegen nieuwe figuur kwaliteitscirkel na goedkeuring bij Gezonde School:

http://www.gezondeschool.be/beleid-maken/stappen-naar-een-gezondheidsbeleid-op-school/

1 Wil je wat meer achtergrondinfo: zie handleiding deel 1 – WETEN maar ook de website www.gezondeschool.be is rijk aan achtergrondinformatie. 2 http://www.gezondeschool.be/succesfactoren/sedentair-gedrag/naar-een-duurzaam-beleid-de-kwaliteitscirkel

http://www.gezondeschool.be/beleid-maken/stappen-naar-een-gezondheidsbeleid-op-school/

http://www.gezondeschool.be/

4


De kwaliteitscirkel helpt ons om een totaal zicht op het gebeuren te houden…Het is een erg

concrete vertaling van de bekende PDCA-cirkel die in vrijwel alle organisaties gebruikt wordt

om verbeter-acties te plannen en om de aansluiting op de veranderingen in de samenleving

te realiseren: Plan Do Check Act.

In dit doe-boekje volgen we in aansluiting op de cirkel de ‘stappen naar een

gezondheidsbeleid’ zoals aangegeven door Gezond Leven.3

STAP 1: Creëer draagvlak: de werkgroep als trekker

STAP 2: Breng de beginsituatie in kaart: sta stil bij het hier en nu

STAP 3: Maak een sterkte-zwakte analyse

STAP 4: Bepaal prioriteiten en doelstellingen: sta stil bij de gewenste toekomst

STAP 5: Werk een actieplan uit: van plan tot realiteit

STAP 6: Evalueer en stuur bij: ‘werkt het?’

STAP7: Veranker in je schoolbeleid

STAP 1 : CREEER DRAAGVLAK: DE WERKGROEP ALS

MOTOR

‘Samen sterk’ geldt ook, en vooral, wanneer je wil werken aan positieve verandering. Een

werkgroep met geëngageerde mensen die het thema genegen zijn is hier dus een voordeel.

1. Vele handen maken licht werk: er zijn heel wat taken te verdelen!

2. Verandering werkt het best wanneer je zelf bij die verandering betrokken bent.

Veel scholen hebben reeds een werkgroep Milieuzorg Op School of MOS. Met deze

werkgroep kunnen we als jaarthema focussen op ‘het beperken van voedselverlies’ of op

‘Gezonde en Duurzame voeding op onze school’. Andere scholen moeten de werkgroep nog

samenstellen. Vaak groeit die start wat organisch: een aantal mensen vinden elkaar in de

gezamenlijke interesse voor milieu, duurzaamheid, gezondheid en ze willen daar ook binnen

de school aandacht voor vragen. ‘Gezonde en Duurzame voeding op school’ is een sterk

thema waar veel acties kunnen ontwikkeld worden.

3 http://www.gezondeschool.be/beleid-maken/stappen-naar-een-gezondheidsbeleid-op-school/

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjjsOz0uqbSAhXC2RoKHXw0ADkQjRwIBw&url=http://www.dorpenvenray.nl/index2.php?pid%3D6286%26sub%3D75%26taalkeuze%3D10&psig=AFQjCNHI6qJBO0fGa1crzXkOdE1y4nxpow&ust=1487947592211770

5


Een aandachtspunt is om te zorgen dat alle actoren die betrokken zijn bij het thema hun plaats

krijgen in die werkgroep, zo creëren we draagvlak en zo vergroten we de kans dat

‘verandering’ door iedereen als doelstelling wordt aanvaard.

- Directie

- leerkrachten - keukenpersoneel - leerlingen - ouders

Soms kan het interessant zijn om ook extra actoren te laten aansluiten bij de werkgroep: een CLB medewerker, een externe cateraar… Mensen die deelnemen aan deze werkgroep voelen zich betrokken op het thema ‘voedsel op school’ en komen vrijwillig naar de groep. Ze zijn bereid om op regelmatige basis wat tijd vrij te maken voor deze werkgroep. 4

4 Logo van de Werkgroep Gezonde en Duurzame Voeding in Basisschool De Levensboom, Kortrijk

Tips voor een aangename werkgroep

1. Zorg voor een gezellige vergaderruimte

2. Voorzie een gezond en duurzaam tussendoortje

3. Stel vooraf een vergaderagenda op

4. Laat iemand het gesprek in goede banen leiden

5. Besluiten van de bijeenkomst leg je vast in een verslag

Tip : Bedenk een leuke

naam/logo voor je werkgroep!

6


STAP 2: BRENG DE BEGINSITUATIE IN KAART.

STILSTAAN BIJ ‘HIER’ EN ‘NU’

Als je wil werken aan verandering, dan kijk je best even naar ‘Wat doen we nu?’ en ‘Hoe doen

we het nu? We brengen dus de beginsituatie in kaart. Door het kijken in de spiegel, zoeken

we antwoord op volgende vragen:

- Wordt hier op onze school veel voedsel weggegooid of valt dat heel goed mee? En

wat is ‘veel’ of is ‘goed meevallen’ dan voor ons.

- Hebben wij hier op school veel oog voor gezonde voeding of is dit helemaal geen

aandachtspunt?

- Zijn we op school bezig met het aspect ‘duurzaamheid’ als het over voeding gaat of is

dit hier weinig van tel?

Wil je antwoorden op deze vragen, dan kunnen we KIJKEN , LUISTEREN en METEN. In dit

hoofdstukje krijgen jullie concrete hulpmiddelen aangereikt om gericht te gaan kijken,

gericht te luisteren en te meten.

Sommige hulpmiddelen zijn makkelijk in te zetten en vragen een beperkte tijdsinvestering,

andere zijn grondiger en vragen ook meer tijd: kies als werkgroep wat haalbaar is voor jullie.

VRAAG HULPMIDDEL OM DE VRAAG OP TE LOSSEN

Waar en op welke manier zijn we in onze school bezig met voedsel?

KIJKEN

Wat denken mensen op deze school over voedsel?

LUISTEREN

Hoeveel voedsel gooien we weg op school?

METEN

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjfm-KI6I_SAhXK7BQKHXiUBdwQjRwIBw&url=http://deltamedischedienst.nl/Uw adviseur.html&bvm=bv.146786187,bs.1,d.ZGg&psig=AFQjCNFzTLBQ-w-7cePOM6cI7PWyzfFSeg&ust=1487169369015626

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwimuNm-54_SAhUC8RQKHXLsC8QQjRwIBw&url=http://www.hnwb.nl/een-vernieuwende-duurzame-digitale-discussie/discussie/&psig=AFQjCNF5MVlO9FBuAUKpC4HEqRPho6feSw&ust=1487169262186104

7


Ieder hulpmiddel wordt hieronder toegelicht. Je ontdekt hoe het hulpmiddel in mekaar zit

en hoe jij het kan gebruiken.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjY4cmb54_SAhUCchQKHdeaD8MQjRwIBw&url=http://www.spirit4u.nl/horoscoop-geboortehoroscoop-weegschaal/&bvm=bv.146786187,bs.1,d.ZGg&psig=AFQjCNFxl6lznVg6pbUEjFo-EqIRupNqfw&ust=1487169199254921

8


3.1 HULPMIDDEL 1: KIJKEN

3.1.1 WAAROM?

Bewust omgaan met voeding is een ‘breed begrip’. Het gaat er niet

alleen om dat we gezond eten, maar ook dat we oog hebben voor

duurzaamheid en zorgen dat er zo weinig mogelijk voedsel wordt weggegooid. Dit is

misschien veel ineens! Maar alles heeft met mekaar te maken, daarom nemen we ook de

drie thema’s mee doorheen het boekje.

Maar, het kan vooral ook goed zijn om te kiezen, waar we ons willen op focussen als start.

Het kan niet de bedoeling zijn dat onze werkgroep uitgeput is aan het eind van een werkjaar,

het is eerder de bedoeling dat de werkgroep energie krijgt vanuit de ervaring dat er

verandering bezig is en dat er een groot gedeeld draagvlak is in de school.

Het is ook het doel dat niet de werkgroep alleen aan de slag gaat, maar dat we binnen de

schoolgemeenschap iedereen in beweging krijgen, vooral de leerlingen: zij zijn de grootste

groep en zij zijn belangrijke actoren in het ‘verander gebeuren’.

3.1.2 EEN ‘CHECKLIST’ OM TE ‘KIJKEN’

Hieronder geven wij een heldere opsomming van alle aspecten die je binnen je school kan

bekijken om na te gaan of je bewust met voedsel omgaat.

Misschien schrikt die ‘lange lijst’ wat af… We raden aan om ze eens helemaal te bekijken, en

dan kan je een keuze maken van die topics waar je wil op focussen. Je kiest dus zelf of je alle

items dan wel een selectie ervan bekijkt. Echter: hoe meer je in ogenschouw neemt, hoe

breder je de startsituatie van jou school zal kennen.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjfm-KI6I_SAhXK7BQKHXiUBdwQjRwIBw&url=http://deltamedischedienst.nl/Uw adviseur.html&bvm=bv.146786187,bs.1,d.ZGg&psig=AFQjCNFzTLBQ-w-7cePOM6cI7PWyzfFSeg&ust=1487169369015626

9


Ruime CHECKLIST BEGINSITUATIE5

Deze checklijst kader je best in de overzichtelijke gezondheidsmatrix van Gezond Leven.6 We

bekijken namelijk de situatie op verschillende niveaus: leerling niveau, klasniveau,

schoolniveau en omgeving…

Het is handig deze gezondheidsmatrix ook aan het eind van het proces even terug te nemen,

in functie van de ‘keuzes’ en ‘het actieplan’: op welk niveau willen we inzetten en via welk

type maatregelen.

5 Ook op Gezond Leven kan je checklists vinden die aangepast zijn naar type onderwijs (kleuter, lager, secundair): http://www.gezondeschool.be/themas/sedentair-gedrag/checklists 6 http://www.gezondeschool.be/secundaire-scholen/de-gezondheidsmatrix/

10


DE STRUCTUUR : hoe is deze school georganiseerd?

Algemene gegevens

Aantal leerlingen op deze school

Aantal personeelsleden op deze school

Aantal leerlingen (gemiddeld) warme maaltijd op school

Aantal leerlingen (gemiddeld) eigen lunch op school

Aantal leerlingen (gemiddeld) dat broodje koopt op school

Aantal leerlingen (gemiddeld) dat luncht thuis/in de stad

Aantal internen

Organisatie van de maaltijden

Duid aan wat op jouw school van toepassing is:

o er wordt ter plaatse vers gekookt door eigen personeel van de school

o er wordt ter plaatse vers gekookt door personeel van de cateraar

o er wordt ter plaatse eten opgewarmd door keukenpersoneel, het eten wordt geleverd

door de cateraar

o er worden kant en klare warme maaltijden geleverd op school door de

cateraar(warme lijn)

Omvang van de maaltijd en verdeling componenten

Vul in en vergelijk je porties met de dagaanbeveling van het Vlaams Instituut Gezond Leven

(www.gezondleven.be)

KLEUTERS (3-6 jaar)

Onze porties Dagaanbeveling VIGL (2017)

o Soep: 150 gr

o Groenten: 125 gr

o Aardappelen en aardappelpuree: 2 aardappelen=ong. 100 gr gekookt

o Rijst, pasta als bijgerecht: 30 gr

o Pasta als volledig pastagerecht: 40 gr

o Vlees of vis 60 gr

o Vleesvervanger 50 gr

http://www.gezondleven.be/

11


LAGERE SCHOOL (7-11 jaar)


o Soep: 200 gr

o Groenten: 150 gr


o Rijst,pasta als bijgerecht: 35 gr




SECUNDAIRE SCHOOL (12-18 jaar)


o Soep: 200 gr

o Groenten: 200 gr


o Rijst,pasta als bijgerecht: 50 gr




Evenwichtigheid/duurzaamheid van het menu

Kleur het bolletje voor de zaken die op jouw school van toepassing zijn. Rechts vind je telkens

de aanbevelingen van Gezond Leven.

Op onze school Aanbevelingen VIGL (2017)

o We respecteren op school ideale bordverhoudingen

Een ideaal bord bestaat voor de helft uit groenten, ¼ aardappelen/pasta/rijst, ¼ vlees/vis

o Het weekmenu is evenwichtig samengesteld

*variatie groenten *max. 2x/week halfvet tot vet vlees *1x/week vis *minder dan 1x/week gefrituurd gerecht *min 2x/week vers fruit als dessert

o We proberen de hoeveelheid vlees te beperken

*max ¼ van het bord *zorg voor dagelijks volwaardig vegetarisch alternatief *1 dag per week vegetarisch voor iedereen

o We zetten de gezonde alternatieven extra in de kijker

*plaats gezonde voedingsproducten vooraan aan het buffet *maak gezonde producten goedkoper dan ongezond alternatief

12


*geef de gezonde producten een aantrekkelijke naam

o We hebben aandacht voor duurzaamheid van onze maaltijd

*koop zoveel mogelijk lokale en seizoensgebonden ingrediënten *groenten die pesticidevrij werden gekweekt verdienen de voorkeur *producten afkomstig van eerlijke handel verdienen de voorkeur

Een aangename refter

Kleur het bolletje voor de zaken die op jouw school van toepassing zijn. Rechts vind je de

aanbevelingen van VIGL.

Op onze school Aanbevelingen VIGL (2017)

o De refter is gezellig ingericht Zorg voor een leuk, gezellig ingerichte refter (vb. planten, tafel-en muurdecoratie…)

o De refter is voldoende ruim, er is comfortabel plaats voor iedereen

o Er is comfortabel meubilair Zorg voor meubels aangepast aan de leeftijd, die goed te onderhouden zijn

o Het serviesgoed (bekers, borden, bestek) is aangepast en aantrekkelijk

Zorg voor volwaardig en proper bestek, servetten, proper tafelblad

o De refter is voldoende verlicht en verlucht

Zorg voor een heldere refter met aangepaste verlichting, verlucht regelmatig

o Er is voldoende tijd om te eten Minimum een half uur, voor jonge kinderen liefst langer

o Het lawaai in de refter blijft beperkt Probeer voor een goede akoestiek te zorgen door inrichting en isolatie, maar ook door afspraken met de leerlingen

13


Aanbod van voedsel/drank buiten de refter 7

Kleur het bolletje voor de zaken die op jouw school van toepassing zijn.

Op onze school De mening van experten

o Er is een drankautomaat met frisdrank

o Er is een automaat met snoep

o Er is een drankautomaat met enkel water

o Er zijn drankfonteintjes waar water vrij beschikbaar is

o Leerlingen mogen in de klas altijd water drinken

o Er is een automaat met enkel gezonde tussendoortjes

o Tijdens de pauzes kan fruit aangekocht worden

o Op verjaardagen mogen kinderen trakteren met

snoep/ijs…

o Verjaardag-trakteren kan op voorwaarde dat het gezond is

Wat gebeurt er met bereidingsafval?

Omcirkel wat op jouw school van toepassing is:

o hier is geen bereidingsafval, want er wordt niet gekookt o hier is wel bereidingsafval , dit wordt bij restafval gedeponeerd o hier is wel bereidingsafval, dit wordt in een voedselcontainer gedeponeerd o hier is wel bereidingsafval, dit wordt zoveel als mogelijk gecomposteerd o andere: vul zelf in………………………………………………………………………

7 Zie ook http://www.gezondeschool.be/kieskeurig/beleidsinstrumenten/

http://www.gezondeschool.be/kieskeurig/beleidsinstrumenten/

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiZ2KGCxKHSAhUBfhoKHbnBDbAQjRwIBw&url=http://nl.freepik.com/iconen-gratis/duim-naar-beneden-overzicht-symbool_731890.htm&psig=AFQjCNGqMEsm7Q7HqO7DpK88txT3lFjCSA&ust=1487778184329016


http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjYxfPyw6HSAhVIcBoKHTgyDbAQjRwIBw&url=http://nl.freepik.com/iconen-gratis/duim-naar-beneden-overzicht-symbool_731890.htm&psig=AFQjCNGqMEsm7Q7HqO7DpK88txT3lFjCSA&ust=1487778184329016







14


Wat gebeurt er met bordafval?

Omcirkel wat op jouw school van toepassing is:

o wij hebben geen bordafval o dit is niet onze zorg, de cateraar haalt op o wij deponeren dit bij restafval o wij scheiden en composteren wat mogelijk is o wij geven dit aan de kippen op school o wij geven dit aan iemand die het gebruikt voor z’n dieren o andere: vul zelf in ……………………………………………………

DE CULTUUR : wat leeft er op deze school, wat zijn de gewoontes?

Het middagmaal gebeuren – WARME MAALTIJD

Kleur het bolletje voor de zaken die op jouw school van toepassing zijn:

o Warme maaltijd moet vooraf worden gereserveerd o Broodje te koop op school moet vooraf worden gereserveerd o De leerling wordt bediend met standaardportie (warme maaltijd) o De leerling wordt bediend – heeft inspraak in de portie (warme maaltijd) o De leerling bedient zich volledig zelf, maar moet van alles proeven o De leerling bedient zich volledig zelf, er zijn geen regels o De leerling krijgt de kans om een tweede portie te nemen van alle

voedingsmiddelen o De leerling krijgt de kans om een tweede portie te nemen van een selectie

voedingsmiddelen (vb. geen 2de portie vlees) o De regel ‘meenemen=opeten’ is duidelijk geïnstalleerd in de refter o De ideale bordverhoudingen zijn duidelijk geafficheerd in de refter o In de refter is duidelijk geafficheerd welke groenten in welk seizoen oogstklaar zijn o Bij het opscheppen houdt iemand toezicht o Bij het afruimen houdt iemand toezicht , de leerling wordt er op aangesproken

wanneer hij eten weggooit o Bij het afruimen houdt iemand toezicht, de leerling wordt niet aangesproken op

weggooien van voedsel o Andere: …………………………………………………………………………………………………………………

15


Het middagmaal gebeuren – BOTERHAMLUNCH


o Er gelden strikte afspraken over wat wel/niet in de boterhamdoos mag worden

meegebracht o Boterhamdozen worden ‘gecontroleerd’ op een gezonde inhoud o Andere: …………………………………………………………………………………………………………………

Aandacht voor ‘bewust omgaan met voeding’ in les-en schoolgebeuren


o Er is een moestuin op school, leerlingen/ouders worden betrokken in het telen van

voedsel o Er is compostvat/hoop op school voor het verwerken van groente-fruit en tuinafval o Er zijn struikjes met klein fruit op school waar de leerlingen mogen van plukken o Er zijn kippen op school, waar de leerlingen mee zorg voor dragen o De kippen krijgen resten van de warme maaltijd o Er is een werkgroep rond ‘voedsel’ op onze school o Ouders worden actief betrokken bij het gegeven voeding op onze school o Leerlingen worden actief betrokken bij het gegeven voeding op onze school o In de lessen wordt aandacht besteed aan het aspect voedselverlies o In de lessen wordt aandacht besteed aan het aspect gezonde voeding o In de lessen wordt aandacht besteed aan het aspect duurzame voeding o In klas-overstijgende activiteiten wordt aandacht besteed aan het aspect

voedselverlies o In klas-overstijgende activiteiten wordt aandacht besteed aan het aspect gezonde

voeding o In klas-overstijgende activiteiten wordt aandacht besteed aan het aspect duurzame

voeding

3.1.3 HOE GEBRUIKEN?

Het meest interessante is wanneer je met enkele leden van de werkgroep deze checklist

overloopt en samen beslist welke items voor jullie ‘nu’ belangrijk zijn. Eenmaal beslist wat

jullie willen bevragen, verdeel dan het werk en ga eventueel in groepjes van twee aan het

werk voor deelaspecten van de vragenlijst. Weet je zelf het antwoord niet, ga dan op zoek

naar de juiste bron van informatie. In de meeste gevallen zal de keukenverantwoordelijke of

de directeur over de informatie beschikken.

16


Nadat je de oefening deed in sub-groepjes, kom je met de

werkgroep samen en je legt alle gegevens samen. Aan de hand van

het gesprek in de groep kunnen antwoorden nog gewijzigd of

aangevuld worden. Markeer deze items waarvan je nu al denkt dat

het zinvol kan zijn om die aan te pakken. Hou misschien ook

rekening met ‘quick wins’. Quick wins zijn items die voor een snelle

winst kunnen zorgen zonder al te grote inspanning.

Heb je reeds spontaan ideeën hoe je dit zou doen? Noteer deze dan beknopt op de checklist.

3.2 HULPMIDDEL 2: LUISTEREN

Hierbij krijg je drie verschillende hulpmiddelen, die je kunnen helpen bij het oplossen van de

vraag : Wat denken mensen op deze school over voedsel? Wat denken ze over voedselverlies?

We plaatsen ze in volgorde van ‘tijdsinvestering’: van ‘beperkte tijdsinvestering’ naar ‘meer

tijdsinvestering’.

‘Luisteren’ naar de nu heersende mening kan een goed startpunt zijn om over ‘verandering’

te denken en om te weten ‘hoeveel medestanders’ er ‘nu’ reeds zijn.

Vinden alle leerlingen dat voedsel weggooien ‘normaal’ is of is dit maar een deel van de totale

groep leerlingen, merk je dat er binnen je leerlingenpopulatie reeds erg ‘bewuste’ en

‘geëngageerde’ leerlingen zijn, die voedselverspilling vanuit mondiaal perspectief ‘een

schande vinden’… dan heb je ook al medestanders gevonden.

Je hoeft niet alle drie de hulpmiddelen in te zetten. Je kiest wat het best haalbaar is en je

kiest ook afhankelijk van hoeveel ‘kennis’ je nog wil inzamelen.

Wanneer je denkt dat je voldoende antwoord hebt op de vraag, kan je verder gaan naar de

volgende stap.

3.2.1 Praten met leerlingen op de speelplaats, in de refter….

3.2.1.1 Wat

Hieronder vind je een voorbeeld vragenlijst met items die ter

sprake kunnen komen in deze interviews/informele gesprekjes.

De vragen zijn zeker geschikt om in gesprek te gaan met

leerlingen vanaf het vierde leerjaar.

Er kunnen vragen toegevoegd of weggelaten worden, afhankelijk van wat je precies wil te

weten komen.

https://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwi7p_7Dx6bSAhXCWxoKHYpMDDoQjRwIBw&url=https://www.salesenmarketingvacatures.nl/blog/marketing/tips-voor-het-afnemen-van-een-interview&bvm=bv.147448319,d.d2s&psig=AFQjCNG6uEOwO7gPtzLWb-N87RexYgMW7w&ust=1487950989480363

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwimuNm-54_SAhUC8RQKHXLsC8QQjRwIBw&url=http://www.hnwb.nl/een-vernieuwende-duurzame-digitale-discussie/discussie/&psig=AFQjCNF5MVlO9FBuAUKpC4HEqRPho6feSw&ust=1487169262186104

17


Soms vind je meerdere malen dezelfde vraag terug, maar dan in andere formulering.

Afhankelijk van de groep waar je mee te maken krijgt zal het één of het ander meer geschikt

zijn om in gesprek te gaan.

Ervaring leert dat leerlingen vaak in groepjes op de speelplaats circuleren, of naar de refter

gaan… Je hebt bij zo’n bevraging dan ook vaak meteen ‘meerdere meningen’ en zelfs wat

discussie. Met andere woorden: door de bevraging zet je het ‘denken over…’ reeds in gang.

‘Luisteren naar leerlingen’ via deze methode is op zich niet zo tijdsintensief…. Eén werkdag

waarop we zowel ’s middags als tijdens de pauzes met een paar mensen actief rondlopen kan

een berg aan informatie opleveren.

LEIDRAAD INTERVIEW LEERLINGEN

Aspect voedselverlies

- Er wordt in ons land nogal wat eten in de vuilbak gegooid. Gebeurt dat ook hier op

school?

- Zien jullie dat soms dat er eten wordt weggegooid?

- Hoe komt het denk je, dat mensen eten in de vuilbak gooien? Waarom doen ze dat?

- Welke dingen zie je dan zoal in de vuilbak belanden?

- Wat vind je daarvan als er eten in de vuilbak wordt gegooid?

- Mag je hier op school eten in de vuilbak gooien of niet? Zeggen ze daar iets over als

ze dat zien?

- Vind je dat daar iets moet aan gedaan worden? Zo ja, wat zou daar kunnen aan gedaan

worden volgens jou?

Andere ingangspoort : ‘De gemiddelde Vlaming smijt 32.7kg eetbare voeding per jaar in de

vuilbak.’8 (wat oudere leerlingen kan je misschien een gokje laten doen – of stelling

voorleggen als ‘waar of onwaar’….) Wat denk je hier over? Is dat iets wat hier op school ook

gebeurt? Zijn ze daar mee bezig op deze school om daar iets aan te doen al of niet?

Aspect gezonde voeding

- Wat vind je van het aanbod van warme maaltijden hier op school? (smaak, prijs,

gezond, variatie, hoeveelheid….)

- Wat vind je van het aanbod van broodjes hier op school? (smaak, prijs, gezond,

variatie, hoeveelheid….)

- Wat vind je van het aanbod van dranken en tussendoortjes hier op school? (vind je

wat je zoekt, zou je zelf andere dingen voorstellen…)

- De minister wil graag het drinken van water promoten op school en het aanbod van

gesuikerde dranken afbouwen tegen 2021. Wat vind je daarvan? Hoe sta je daar

tegenover?

8 Factsheet voedselverspilling consument, update 28.02.2017

18


- Wordt er hier op school gepraat over ‘gezonde voeding/ gezond eten’ – zijn jullie daar

mee bezig hier op school – leren jullie daarover hier op school? (laat leerlingen

vertellen wat daarrond gebeurt op school…)

- Zijn er regels over wat je wel/niet mag meebrengen van eten en tussendoortjes naar

school? Mag je alles meebrengen, of zijn er bepaalde dingen die verboden zijn omdat

ze niet gezond zijn? Welke dingen zijn verboden? Wat vind je daarvan ?

Aspect duurzame voeding

- Heb je al eens gehoord over ‘biologische groenten’?

- Wat denk je dat dat betekent als ze zeggen dat groenten biologisch zijn?

- Ken jij mensen die geen vlees eten, die vegetariër zijn?

- Wat vind je daarvan als mensen kiezen om geen vlees te eten?

- Is dat iets wat je zelf ook zou doen ; of zeker niet – waarom wel/niet?

- Stel je voor dat je kan kiezen tussen twee verschillende appels: de éne appel komt uit

Australië, dat is aan de andere kant van de wereld ; de andere appel komt uit de

boomgaard in je eigen stad. Welke van de twee appels zou je dan kiezen (ze zijn beide

lekker) ? Waarom?

- Er zijn campagnes ‘lekker van bij ons’, die willen mensen aanzetten om zoveel mogelijk

producten te eten die worden geproduceerd door lokale boeren. Wat vind je

daarvan? Sta je daar achter? Is er daar aandacht voor hier op school?

- Er zijn ook campagnes ‘Fair Trade’ die mensen willen aanzetten om producten te

kopen waarbij je zeker bent dat de producent een eerlijke prijs krijgt voor zijn werk.

Weet jij waar je ‘Fair Trade’ producten kan kopen?

- Veel scholen en bedrijven hebben een veggie-dag. Wat vind je van zo’n initiatieven?

- Als je de keuze hebt tussen ‘gewone’ groenten en groenten van biologische teelt: wat

zou je dan verkiezen? Waarom?

3.2.1.2 Hoe gebruiken?

Deze vragen kan je dus gebruiken om in gesprek te gaan met leerlingen op de speelplaats, in

de refter voor of na het eten… Het is de bedoeling om in een spontaan gesprek te weten te

komen hoe leerlingen denken over voedsel verspilling, over duurzaamheid, over gezonde

voeding… Je selecteert de leerlingen ‘lukraak’ maar probeert toch een doorsnede te krijgen

van de leerlingenpopulatie (leerlingen van verschillende leeftijd, jongens/meisjes, leerlingen

uit verschillende richtingen, …)

- Het gaat hier helemaal niet om ‘juiste’ antwoorden. Het gaat er wel om in kaart te

brengen hoe leerlingen denken over en kijken naar het gegeven voeding op school.

- De belangrijke besluiten uit onze bevraging noteren we in een kort verslag dat in onze

werkgroep besproken kan worden.

- Om de antwoorden bij te houden kan je eventueel per twee rondlopen, één iemand

neemt notitie en één iemand stelt de vragen en gaat in gesprek… (dat is de

19


makkelijkste manier). Wanneer je alleen bent kan je gebruik maken van een dictafoon.

Uiteraard heb je hiervoor wel de toestemming nodig van de leerlingen en het ‘her-

beluisteren’ kost ook wel tijd… Beide methodes hebben als voordeel dat je je volledig

kan toespitsen op het gesprek en niet hoeft te noteren. Zo kan je ‘actief luisteren’ en

doorvragen op wat de leerlingen zelf aanbrengen.

- Met hoeveel leerlingen je in gesprek gaat hangt af van de tijd en energie die je hier

kan in investeren. Veelal is het zo dat je op een bepaald moment voortdurend

dezelfde zaken hoort terugkeren. We noemen dat binnen onderzoek ‘saturatie

bereiken’ en het is een teken dat je in kaart hebt gebracht wat er leeft.

- Pas de vragen qua taal en stijl maar aan volgens het specifieke publiek dat je gaat

interviewen. De vragenlijst toont vooral ‘wat we te weten willen komen’ maar hoe je

dit formuleert en in welke volgorde je vragen stelt wordt eigenlijk bepaald door

diegene met wie je in gesprek gaat.

- Het is duidelijk dat deze vragenlijst niet gericht is op kleuters en jonge kinderen.

Nochtans willen we ook graag weten hoe zij denken over … en hoe ze staan tegenover

voeding. Om daar iets over te weten te komen zijn er twee mogelijkheden. Enerzijds

kan je gebruik maken van participatieve observatie. Begeef je tussen de kleuters

tijdens het maaltijdmoment of tijdens pauzes. Kijk wat er gebeurt, wat er gezegd en

gedaan wordt…. Op die manier zal je ook -zeker deels- antwoorden vinden op je

vragen. Anderzijds is je aanwezigheid op dat moment ook een kans om met hen in

gesprek te gaan over wat ze doen (welk tussendoortje nemen ze mee, wat zit in de

boterhammendoos en wie maakt die), wat weten ze over ‘zelf groeten kweken’ of

over ‘bio-markten’ of … Je krijgt meestal erg vlot véél informatie. 9

9 Tijdens het pilootproject liepen die gesprekken tijdens de speeltijd, kleine groepjes vriendjes en vriendinnetjes vertelden samen hoe ze

erover dachten en wat ze wisten. Vaak wist je meteen ook hoe ouders dachten of oma’s en opa’s dachten...

TIP:

De luisteroefening kan ook geïntegreerd

worden in een les Nederlands: laat de hoogste

graad de leerlingen van de school bevragen:

leren vragen stellen en ingaan op informatie,

leren luisteren en correct weergeven van het

gehoorde, leren rapporteren … of leren een

reportage maken…

20


3.2.2 Een ‘focusgroep’ met stellingen en schaalvragen

3.2.2.1 Wat?

Een tweede weg om ‘meningen’ te kennen, is het werken via een

‘focusgroep’: we brengen mensen samen rond de tafel en

stimuleren hen om ‘vrij’ over een onderwerp te praten. De doelstelling is opnieuw te weten

komen wat mensen denken over voeding op school, hoe ze hier tegenover staan. We zijn niet

op zoek naar ‘feiten’, wel naar meningen, houdingen, opinies en we laten mensen ook

associatief op elkaar inhaken.

Het focusgesprek vraagt vooral wat tijd in de voorbereiding en in de verslaggeving nadien,

maar het voordeel van de focusgesprekken is dat we op ‘vrij korte tijd’ de mening kennen van

een bredere groep ‘betrokkenen’. Focusgroepen worden best gemengd samen gesteld:

leerkrachten, leerlingen, keukenpersoneel of cateraar, ouders …

Op die manier betrekken we ook reeds alle groepen die een rol kunnen spelen in een

‘veranderingsproces’.10

Om het gesprek te sturen en mensen te stimuleren tot nadenken en praten, kan je gebruik

maken van stellingen. Een goede stelling daagt mensen uit om een standpunt in te nemen en

hun mening te beargumenteren of te onderbouwen.

Voor een goed verloop is het nodig dat je een gespreksleider hebt. Die presenteert de

stellingen en zorgt ervoor dat het gesprek gestructureerd en binnen de voorziene tijd

verloopt. Daarnaast is er een verslaggever nodig die nota neemt van wat aan bod komt tijdens

het gesprek.

Hieronder vind je enkele mogelijke stellingen en vragen die je kan gebruiken. Je kan die

aanpassen afhankelijk van de specifieke materie waarover je iets wil te weten komen.

STELLINGEN EN SCHAALVRAGEN FOCUSGROEP

Schaalvragen

Bij schaalvragen krijgen de deelnemers elk

een pakketje met cijfers van 0 tot 10. Na

het voorlezen van de stellingen steken ze

een cijfer omhoog. 0 staat voor ‘ik ben

helemaal niet akkoord met deze stelling’; 10 staat voor ‘ik ben helemaal akkoord met

deze stelling’. Met de tussenliggende cijfers kunnen mensen nuanceren.

10 www.gezondeschool.be en ‘participatie’ als belangrijk gegeven.

Deze werkwijze is ideaal om het

gesprek uit te breiden naar alle

betrokkenen. Door dit toe te

passen creëren we ook draagvlak.

http://www.gezondeschool.be/

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwivoPqEzabSAhWFVRoKHcVWCDsQjRwIBw&url=http://www.platformgeletterdheid.be/content/oproep-kom-naar-de-focusgroepen&bvm=bv.147448319,d.d2s&psig=AFQjCNGYD_u-JrOZ9nWiVD_DSTJlZifWkw&ust=1487952446944690

21


1. Deze school vervult een voorbeeldfunctie als het op gezond eten aankomt:

ongezonde zaken worden niet aangeboden op deze school.

Zaken die je kan verwachten in de discussie:

Ongezonde zaken: verwijzen naar de voedingsdriehoek, specifiëren wat we begrijpen onder

niet gezond – zie ook aanbevelingen over de maaltijden vanuit www.gezondeschool.be

De interpretatie bij de deelnemers van het woord ‘gezond’ is op zich ook een interessant

gegeven.

2. Deze school kiest 100% voor duurzame voeding. We beperken de hoeveelheid vlees

en alle voedsel dat hier wordt aangeboden is:

- afkomstig uit de regio (korte keten);

- seizoensgebonden

- biologisch geteeld

- afkomstig van eerlijke handel (Fair Trade)


vermoedelijk krijgen we hier zicht op de barrières voor het gebruik van ‘duurzame voeding’:

prijs, logistieke problemen, smaak van leerlingen, leveranciers, kennis van … Wellicht is er

toch ook wat verdeeldheid rond deze stelling. Interessant om te bekijken hoe cateraars hier

tegenover staan, hoe ouders hier tegenover staan …

Stellingen

De stelling wordt geprojecteerd, zonder bijkomende toelichting. Deelnemers geven

aan of ze ‘akkoord’ dan wel ‘niet akkoord’ zijn. Je kan werken met ‘hand opsteken’ of

je kan gebruik maken van groene (akkoord) of rode (niet akkoord) kaartjes die de

mensen laten zien. Je kan eventueel ook mensen zich laten verplaatsen in de ruimte:

links van … akkoord en rechts van … niet akkoord en tussenin de tussenposities, dat

maat de oefening wat ‘actiever’.

1. De regelgeving rond voedselveiligheid (bewaren, opwarmen, hergebruiken… van

voeding) is terecht zeer streng; we zouden dit niet anders willen.

22



- Mogelijk dien je nog wat bijkomende uitleg geven over specifieke regelgeving aan

leerlingen, ouders… zij zullen die extra uitleg nodig hebben om te kunnen meepraten.11

- Vaststellen dat de strengheid van de regelgeving leidt tot heel wat voedselverlies – bv.

het feit dat resten ook niet meer kunnen gebruikt worden voor het voederen van

dieren…

2. De gemiddelde Vlaming gooit jaarlijks 32.7 kg eetbaar voedsel weg. Het onderwijs

heeft de sleutel in handen om dit probleem op te lossen.


- Hier zullen medewerkers van de school wellicht ook wijzen op verantwoordelijkheid

van andere actoren zoals leerlingen, ouders, cateraar. Interessant is om verder te

verkennen hoe ze die verantwoordelijkheid dan zien.


Medewerkers van de werkgroep kunnen per twee de rol opnemen van gespreksleider en

verslaggever.

- De gespreksleider introduceert de stellingen, zorgt ervoor dat iedereen aan het woord

kan komen, dat mensen luisteren naar elkaar, hij bewaakt de tijd…. De gespreksleider

neemt zelf geen stelling in, maar zorgt ervoor dat er plaats is voor diverse

standpunten.

- De verslaggever brengt in kaart wat er aan bod komt tijdens het gesprek. Belangrijk

is om niet te gaan selecteren, maar duidelijk en overzichtelijk weer te geven wat aan

bod kwam.

De ideale groepsgrootte voor een focusgroep is een 12-tal personen. Zorg ervoor dat elke

focusgroep zoveel mogelijk een weerspiegeling is van alle betrokken actoren: leerlingen,

leerkrachten, directie, ouders, cateraar en/of keukenpersoneel… Op die manier krijg je

boeiende discussies en kom je het meest te weten.

Het wisselen van werkvorm zorgt ervoor dat de dynamiek in de groep bewaard blijft. Daarom

kan je nu eens werken met rode - groene kaartjes; een andere keer met een bepaalde plaats

innemen in de ruimte naargelang je keuze, dan weer met ‘schaalvragen’ of post-its kleven,

etc. De doelstelling is steeds dezelfde: open informatie verzamelen en de deelnemers

aanzetten tot actief denken.

11 Zie handleiding deel 1 ‘WETEN’ – “3. Voedsel en wetgeving”

23


Twee uur is een maximale duurtijd voor een goede focusgroep. Daarna verdwijnt de

concentratie en doelgerichtheid. Dit helpt om de focus gericht te houden tijdens het gesprek.

Vooral in basisonderwijs is het betrekken van

kinderen in een focusgroep niet evident: we zorgen

dus voor veel visueel materiaal of … we werken met

een apart focusgroepje met de kinderen en gaan aan

de slag met geëigende methodieken.

Het materiaal uit deze focusgroep wordt volwaardig

geïntegreerd in de grotere focusgroep.

Hun participatie is wel noodzakelijk.

24


3.2.3 Een schriftelijke bevraging van leerlingen

3.2.3.1 Wat?

Wie echt de mening van ‘alle leerlingen’ wil kennen, kan

werken via een online bevraging. We willen opnieuw

hetzelfde te weten komen: ‘wat denken de leerlingen over

voeding’, maar we peilen ook naar ‘wat is hun gedrag op dit

moment’ en ‘waarom stellen ze dit gedrag’.

Een schriftelijke bevraging geeft het voordeel dat je op heel korte tijd heel veel mensen kan

bevragen. Bovendien bestaat er heel wat toegankelijke en gratis software voor beperkte

vragenlijsten online (‘Survey Monkey’ is er een van). Dit maakt het nog makkelijker.

In functie van een snelle verwerking kies je best voor gesloten vragen.

Anderzijds heb je wat tijd nodig om de vragenlijst aan te maken, heb je collega’s nodig die

mee stimuleren dat ze ingevuld raakt en heb je ook iemand nodig die vlot kan omgaan met

de verwerking. Het is dus afwegen: wil ik een brede bevraging die me meer en vergelijkbare

informatie oplevert en wil ik daar dan ook wat meer tijd in investeren.

Hieronder geven we een voorbeeld van een schriftelijke bevraging, specifiek over

voedselverlies, die bruikbaar is voor leerlingen vanaf het 1ste middelbaar12.

12 Het onderzoek in de pilootscholen leerde dat een survey voor kinderen in het basisonderwijs een te moeilijke werkmethode is.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwig_JCXyKbSAhVC1BoKHZ0xDT0QjRwIBw&url=http://www.allesovermarktonderzoek.nl/onderzoeksmethoden/schriftelijk-onderzoek&bvm=bv.147448319,d.d2s&psig=AFQjCNHyXWgVvp_rjutIHfIoYHIZKPWkHQ&ust=1487951123472318

25


SCHRIFTELIJKE BEVRAGING VOEDSELVERLIES

INLEIDENDE TEKST

Eten en drinken doe je elke dag opnieuw, zowel thuis als op school.

Daarover willen we je enkele vragen stellen. Je hoeft niet te lang na te denken over de

vragen, jouw eerste idee is meestal het beste. Duid telkens het antwoord aan dat best bij

jou past.

De bevraging gebeurt anoniem. Dit betekent dat leerkrachten en directie geen zicht zullen

krijgen op jouw persoonlijke antwoorden. Het duurt maximum 10 minuten om de vragen

allemaal te beantwoorden.

Heel veel dank om mee te werken!

ALGEMENE GEGEVENS

Ik ben

o Een jongen

o Een meisje

Ik zit in het

o Vijfde leerjaar

o Zesde leerjaar

o Eerste jaar secundair

o Tweede jaar secundair

o …..(hier vul je alle mogelijke keuzes aan)

Ik volg

o ASO

o TSO

o BSO

o …… hier kan je alle mogelijke richtingen in de school aanvullen

VRAGEN OVER HET WEGGOOIEN VAN ETEN/DRINKEN

Iedereen gooit wel eens iets weg dat nog eetbaar is. Bijvoorbeeld :een drankje dat nog niet

leeg is, snoepgoed dat niet helemaal opgegeten is, de rest van je bord ’s middags, de rest

van je broodje…) In de volgende vragen willen we bekijken of dat bij jou ook gebeurt.

Niemand zal jouw persoonlijke antwoorden te zien krijgen. Eerlijke antwoorden helpen ons

best vooruit!

26


Waar eet jij tijdens de week? (duid aan wat je meestal doet)

o Ik ben intern, ik eet alle maaltijden op school

o Ik eet ‘s middags op school warme maaltijd

o Ik eet ‘s middags op school boterhammen

o Ik eet ‘s middags in de stad, mijn boterhammen die ik van thuis mee heb

o Ik eet ‘s middags in de stad, iets wat ik koop op dat moment

o Ik eet ’s middags thuis

Ik gooi op school eten of drinken weg dat nog niet helemaal opgegeten is :

o dat doe ik nooit

o dat doe ik heel zelden, bvb. één keer per maand

o dat doe ik één keer per week

o dat doe ik regelmatig, meerdere keren per week

o dat doe ik elke dag

Welk soort voedsel gooi jij weg?

Dit gooi ik vaak weg

Dit gooi ik soms weg

Dit gooi ik nooit weg

Tussendoortje (wafel, reep chocola, koekje…)

Fruit

Drankjes

Boterhammen/Broodjes

De resten van mijn warme maaltijd

Andere:…………………….

Waarom gooi jij voedsel weg?

Dat is meestal de reden waarom ik voedsel weggooi

Dat is soms de reden waarom ik voedsel weggooi

Dit is nooit de reden waarom ik voedsel weggooi

Omdat ik geen honger heb

Omdat ik het niet lekker vind

Omdat ik niet genoeg tijd heb om alles op te eten

Omdat ik zelf teveel heb opgeschept

Omdat ik teveel eten meekreeg van thuis

Omdat ik de eetzaal niet gezellig vind, ik wil er snel weg

Omdat het bedorven is

Andere redenen:……………………………………………………….

27



- Hou het aantal vragen beperkt! Zo krijg je meer kans dat de vragenlijst volledig

ingevuld wordt.

- Maak de vragenlijst visueel aantrekkelijk, met een afbeelding, een korte motiverende

tekst…

- Wil je een hoge respons? Laat dan de leerlingen de vragenlijst invullen in de klas.

- Maak een handig overzichtje van de antwoorden: hoeveel antwoorden heb je in elke

antwoordcategorie. Je kan dit omzetten in leesbare grafiekjes of taartdiagrammen.

Nam je de vragenlijst online af, dan bieden deze programma’s ook heel wat

mogelijkheden.

- Ga na of er bepaalde verbanden opvallen: is er een verband tussen het gedrag en het

geslacht, is er een verschil in gedrag naargelang de opleiding die leerlingen volgen, is

er een verschil naargelang de leeftijd, ...

- Ontdek bepaalde tendensen: is het vooral één bepaald soort voedsel dat wordt

weggegooid, welke redenen om voedsel weg te gooien keren vaak terug …

28


3.3 HULPMIDDEL 3: METEN

3.3.1 Hoe pak je deze klus aan?

Wegen hoeveel voedsel er op school wordt weggegooid: het

lijkt een gigantische klus, waar heel veel bij komt kijken.

Daarom gebeurt het vaak niet. De school blijft zichzelf dan

de vraag stellen: wordt hier nu veel of weinig eten

weggegooid? Zijn we beter of slechter bezig dan andere

scholen?

Als je niet gaat meten blijven deze vragen helaas onbeantwoord of ze worden beantwoord

vanuit een ‘buikgevoel’, intuïtief, maar dat is dan vaak een nogal onbetrouwbare inschatting

waarmee je weinig aanvangen.

Ja, voedselverliezen wegen en in kaart brengen is dus een te organiseren klus, maar, wanneer

je het gestructureerd en systematisch aanpakt, valt het echt best mee om dat te doen en het

levert heel wat voordelen op.

Leerlingen worden betrokken bij de meetprocedure, dat op zich verhoogt hun betrokkenheid.

Leerlingen worden geconfronteerd met het ‘weggooien’ en dat opent vaak de ogen.

Je krijgt beter zicht op de verhouding ‘weg gegooid voedsel’ en ‘niet bedeeld voedsel’: dat

kan het gesprek met de cateraar of met het keukenpersoneel vergemakkelijken: moeten we

‘minder’ maken van iets, moeten we het ‘anders’ maken, moeten we leerlingen zelf laten

opscheppen of minstens laten aangeven ‘hoeveel’ ze op hun bord van iets willen, moeten we

kleinere borden gebruiken, moeten we betere afspraken maken, ….

Ook voedselafval is ‘afval’ dat opgehaald moet worden en waarvoor we een prijs betalen…

Dus ook daar valt ‘winst’ te maken.13

Wat heb je nodig?

Een correct geijkte weegschaal waarop een recipiënt (bv. een curverbox of emmer) kan

geplaatst worden. Weeg dat gebruikte recipiënt leeg. Dit gewicht zal je telkens moeten

aftrekken van de gewogen hoeveelheid voedselafval.

Vervolgens kies je

13 Deze meetprocedure weegt zwaar voor het basisonderwijs, leert de ervaring. Voor basisscholen kan het echter ook relevant zijn om dit toch eens gedurende 1 dag te doen, en de leerlingen concreet ‘te tonen’ hoeveel voedsel op de school weggegooid wordt. Het ‘concrete’ verzamelde voedselafval werkt toch goed als eye-opener.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjY4cmb54_SAhUCchQKHdeaD8MQjRwIBw&url=http://www.spirit4u.nl/horoscoop-geboortehoroscoop-weegschaal/&bvm=bv.146786187,bs.1,d.ZGg&psig=AFQjCNFxl6lznVg6pbUEjFo-EqIRupNqfw&ust=1487169199254921

29


- een recipiënt waarin enkel de eetbare resten van het bord worden verzameld.

Indien mogelijk kan hier ook gekozen worden voor drie recipiënten. Dit laat toe om de

verschillende componenten (zetmeelcomponent, eiwitcomponent, groente-

component) te splitsen en apart te wegen. Het is een iets omslachtiger organisatie en

vraagt iets meer discipline van de leerlingen bij het afruimen. Een school waar

leerlingen ook leren voedsel bereiden zou deze gedifferentieerde weg kunnen kiezen.

- een ander recipiënt waarin enkel de eetbare resten van de broodmaaltijd worden

gedeponeerd.

Nu leggen we twee of drie ‘zo normaal mogelijke’ schoolweken14 vast.

We

opteren ervoor om minimum twee a drie weken te meten, omdat in die tijd meestal ongeveer

een volledige menu-cyclus passeert. Zo vermijden we dat populaire of niet populaire menu’s

een grote invloed hebben op de resultaten.

14 Vind je drie weken meten een te grote inspanning? Korter kan ook, hou er dan alleen rekening mee dat de invloed van bepaalde menu’s mogelijk voor een vertekend beeld kan zorgen. Echter: ook wanneer je minder dan drie weken meet is dit zinvol, al is het maar omdat deze actie op zich vaak al aanzet tot meer bewustwording.

Drie grote voordelen om effectief te gaan wegen zijn:

1. Nu weet je duidelijk wat er op je school wordt weggegooid

2. Als je initiatieven neemt om aan dit probleem te werken, en achteraf ga

je opnieuw meten, dan zie je erg concreet het resultaat: dat werkt

motiverend

3. Meetgegevens meedelen aan de leerlingen werkt confronterend! Het

verhoogt ook bij hen de motivatie om minder eten weg te gooien

En… misschien kunnen leerlingen met deze resultaten aan de slag

in een wiskundeles of een informatica-les… Op die manier denken

we zeker ‘samen na’ over onze gegevens en we verankeren de

doelstellingen ‘verminderen voedselverlies’ in ons lessenpakket.

30


We kondigen de meting niet echt ‘vooraf’ aan bij de leerlingen. We willen immers een beeld

krijgen van hoe de situatie ‘normaal gezien’ verloopt.

We stellen een eindverantwoordelijke aan voor de metingen. Die zorgt ervoor dat de nodige

metingen dagelijks gebeuren. Naast het ‘weggegooide’ eten, zorgen we dat we ook de ‘niet

bedeelde’ voeding te wegen.

We organiseren een beurtrol van leerlingen die gedurende de meetdagen mee ingeschakeld

worden voor praktische ondersteuning: toezicht houden op correct afruimen, recipiënt op

tijd op de weegschaal plaatsen + gewicht noteren, keukenpersoneel assisteren bij het wegen

van de niet bedeelde voeding… Op die manier raken leerlingen ook betrokken op het thema.

We noteren op de Invulbladen dagelijks onze meetgegevens – zie 3.3.3 en bijlage 1.

31


3.3.2 Een sjabloon voor het invullen van meetgegevens

Het sjabloon hieronder is ingevuld. Op die manier krijg je een voorbeeld van hoe je de gegevens kan noteren. Per dag vul je 1 blad in. Voor

een volledige meetperiode heb je dus 12 of 15 formulieren nodig, afhankelijk van het aantal maaltijden dat wordt aangeboden per week.

RUBRIEK 1 : ALGEMENE GEGEVENS

Naam van de school xxxxxxxxxxxx

Datum 21 november 2016

Dagmenu Hamburger-schorseneren in béchamelsaus – gekookte aardappelen

Aantal leerlingen warme maaltijd

169

Aantal leerlingen broodlunch

101

RUBRIEK 2 : WARME MAALTIJD – NIET BEDEELD AAN LEERLINGEN

Meting uitgevoerd door

A. Aantal liter/kg afval zetmeelcomponent (brood, aardappelen, rijst, pasta…)

8 kg

B. Aantal liter/kg afval eiwitcomponent (vlees, vis, vegetarisch…)

7 kg

C. Aantal liter/kg afval groenten 1 kg

TOTAAL (A+B+C) liter/kg 16 kg

32


RUBRIEK 3 : BORDAFVAL VAN WARME MAALTIJD

Meting uitgevoerd door Leerlingen van 2A 1

A. Geschat aandeel 15 zetmeelcomponent (brood, aardappelen, rijst, pasta…)

1,160 kg

B. Geschat aandeel eiwitcomponent (vlees, vis, vegetarisch…) 3,325 kg

C. Geschat aandeel groenten 1,520 kg

TOTAAL (A+B+C) liter/kg 6,006 kg

RUBRIEK 4 : VOEDSELAFVAL IN DE BOTERHAMREFTER

Meting uitgevoerd door Leerlingen van 2A 1

Beknopte beschrijving van het afval: Geef aan wat je vooral terugvindt bij afval : brood, fruit/groente, zuivelproducten, drankjes, broodbeleg…

Stokbrood, groenten (wortel, sla, tomaat, komkommer) , ei, boterhammen, kaas, hesp, mandarijnenschil, mayonaise, preparé, plastic

15 Gezien het wellicht onmogelijk zal zijn om de verschillende componenten apart te wegen, vragen we om een schatting te maken van de verhouding van de drie componenten. Je drukt dit uit in procent.

33


3.3.3 Meetgegevens overzichtelijk verwerken

Het programma Excel biedt

mogelijkheden voor verwerking. In

bijlage 1 vind je een mogelijk

sjabloon om je meetgegevens in te

brengen. Wie enigszins overweg kan

met het programma zal nuttige

grafieken en tabellen kunnen

weergeven m.b.t. het voedselverlies

3.3.4 Verwerkte gegevens visueel weergeven

Je deed heel wat werk om ‘objectieve’ gegevens te verzamelen over het voedselverlies op

jullie school. Knap! Nu is het zaak deze gegevens onder de aandacht te brengen van

IEDEREEN.

Hieronder vind je enkele voorbeeldjes ter

inspiratie… Ga creatief aan het werk en

zorg voor materiaal dat past op jullie

school.

TIP

Zet je meetgegevens sterk ‘in the picture’. Zorg

dat ze door iedereen worden gezien, dat er over

wordt gepraat… Afficheer deze goed zichtbaar

op verschillende plaatsen binnen de school.

TIP

Een ‘cijfer’ zegt vaak niet zoveel. Druk

de hoeveelheid voedselverlies uit in ‘x

aantal vrachtwagens’; ‘x aantal

containers’, etc. Zorg hier voor beelden

die aansluiten bij je doelpubliek en tot

de verbeelding spreken!

34


3.3.5 Een samenvatting

Wanneer je tijd maakt om nauwgezet in de spiegel te kijken, overloop dan volgend

‘afvinklijstje’ en duid aan wat op jouw school van toepassing is. Je baseert je hierbij op alle

info die je verzamelde in stap 2.

Het ‘afvinklijstje’ geeft een snelle samenvatting van hoe de situatie momenteel op jouw

school is.

Op onze school

o eten de meeste leerlingen warme maaltijd

o eten de meeste leerlingen boterhammen

o eten de meeste leerlingen thuis/in de stad

Bij de warme maaltijd

o scheppen de leerlingen zelf op

o worden de leerlingen bediend

o combinatie van beide

De warme maaltijd die op school wordt aangeboden

o is gezond en evenwichtig qua samenstelling

o kan beter op vlak van evenwichtige en gezonde samenstelling

Frisdranken zijn op onze school

o ter plaatse te koop

o ter plaatse niet te koop, maar wel toegelaten

o ter plaatse niet te koop en niet toegelaten

Tussendoortjes worden op onze school

o te koop aangeboden, zowel gezonde als minder gezonde snacks

o te koop aangeboden, enkel gezonde snacks

o te koop aangeboden, enkel minder gezonde snacks

o niet te koop aangeboden, maar alle tussendoortjes zijn toegelaten

o niet te koop aangeboden, enkel gezonde tussendoortjes zijn toegelaten

Educatieve en sensibiliserende activiteiten over ‘bewust omgaan met voeding’ gebeuren op

onze school

o regelmatig

o zeer sporadisch

o nooit

35


De ouders worden betrokken bij het voedingsbeleid op school

o ja, met grote regelmaat

o ja, maar slechts heel af en toe

o nee

Onze leerlingen beschikken over voldoende kennis om het onderscheid te maken tussen

gezonde en ongezonde voeding

o ja, zeer zeker

o ze hebben kennis, maar dit kan nog beter

o nee, ze hebben duidelijk onvoldoende kennis

Onze leerlingen staan uitdrukkelijk positief t.a.v. gezonde voeding

o ja, er is een duidelijke motivatie om steeds te kiezen voor het gezonde alternatief

o tussen de twee : enerzijds positief, anderzijds negatief

o nee, er is duidelijk geen motivatie om te kiezen voor het gezonde alternatief

Onze leerlingen beschikken over voldoende kennis om het onderscheid te maken tussen

duurzame en niet duurzame voeding

o ja, zeer zeker



Onze leerlingen staan uitdrukkelijk positief t.a.v. duurzame voeding

o ja, er is een duidelijke motivatie om steeds te kiezen voor het duurzame alternatief

o tussen de twee : enerzijds positief, anderzijds negatief

o nee, er is duidelijk geen motivatie om te kiezen voor het duurzame alternatief

Onze leerlingen zijn zich bewust van de problematiek van voedselverlies in Vlaanderen

o ja, zeer zeker



Onze leerlingen hebben de intentie om zelf zo weinig mogelijk voedsel weg te gooien

o voor de overgrote meerderheid is dat zeker het geval

o dit is zeer wisselend, een deel van de leerlingen duidelijk wel een ander deel duidelijk

niet

o voor de overgrote meerderheid is dit zeker niet het geval

36


De gemiddelde hoeveelheid voedselverlies per leerling per dag op onze school

o is hoger dan wat de Vlaamse consument gemiddeld16 weggooit per dag

o is lager dan wat de Vlaamse consument gemiddeld weggooit per dag

o is ongeveer hetzelfde als wat de Vlaamse consument gemiddeld weggooit per dag

Van een standaardportie17(warme maaltijd) wordt per leerling gemiddeld op onze school

o minder dan 10% weggegooid

o tussen 10% en 20% weggegooid

o meer dan 20% weggegooid

De belangrijkste reden om eten weg te gooien is

o geen honger

o het eten is niet lekker

o er is onvoldoende tijd om te eten

o er wordt teveel opgeschept

o er wordt teveel meegegeven van thuis

o de eetzaal is niet gezellig

o het eten is bedorven

Voedselverlies op onze school bestaat vooral uit

o bordafval (resten van de warme maaltijd)

o niet bedeelde voeding (dus klaargemaakt, maar nooit opgeschept)

o andere (vb. brood, tussendoortjes…)

16 Hoeveel de Vlaamse consument gemiddeld weggooit per dag, vind in deze handleiding – deel 1 ‘WETEN’ p.4 17 De standaardporties vind je in deze handleiding – deel 1 ‘WETEN’ p.14

TIP

Maak een heldere visuele voorstelling

van de ‘startsituatie’ van jouw school.

Hang die op waar leerlingen,

leerkrachten, ouders voorbij komen. Zo

werk je aan een ruim draagvlak voor de

volgende stappen die je wil zetten!

37


STAP 3: MAAK EEN STERKTE-ZWAKTE ANALYSE

Na het nemen van stap 1 en 2 heb je voldoende materiaal om een analyse te maken van je eigen sterktes en zwaktes als school.

•Dit maakt het ons extra moeilijk

•Daarom lukt het niet goed op onze school

•Dit geeft ons kansen

•Van deze mogelijkheden kunnen we gebruik maken

•Dit zijn interessante ontwikkelingen waar we kunnen op inspelen

•Dit doen we slechter dan andere scholen

•Hier scoren we niet goed in

•Dit kunnen we beter doen in de toekomst

•Dit doen we nu al heel goed

•Dit doen we beter dan andere scholen

•Hierin blinken we uit

•Hier kunnen we fier op zijn

Sterktes Zwaktes

BedreigingenOpportuniteiten

38


In het bovenstaand schema krijgen we een structuur om overzichtelijk en beknopt te

inventariseren waar we goed in zijn, wat onze mindere punten zijn, waar we kansen zien en

waar we moeilijkheden voorzien.

Het schema biedt ons de mogelijkheid om de verzamelde informatie overzichtelijk weer te

geven en helpt ons na te denken over waar we naartoe willen.

4.1 Hoe ordenen we onze gegevens in het schema?

Er zijn meerdere manieren om met bovenstaand schema om te gaan. We bespreken hier

twee manieren om het in te vullen, maar er zijn dus variaties mogelijk.

Werkwijze 1

- Alle leden van de werkgroep krijgen de verslaggeving uit stap 2: het ‘Stilstaan bij hier

en nu’

- Iedereen neemt het materiaal door voor de bijeenkomst.

- Je plant een bijeenkomst van de werkgroep en maakt samen de analyse op.

- Je kan werken met een grote flap-over waarop de antwoorden genoteerd worden.

- Zorg voor een gespreksleider die het gesprek in goede banen leidt en die de

antwoorden op de flap noteert.

Voordeel: - Alle leden van de werkgroep zijn geïnformeerd - Een grote en actieve bijdrage van alle leden van de werkgroep

Nadeel: - vraagt een tijdsinvestering van alle mensen van de werkgroep

Werkwijze 2

- Twee leden van de werkgroep nemen alle verslaggeving uit stap 2 ‘Stilstaan bij hier en

nu’ door.

- Op basis hiervan maken deze leden een voorstel van analyse op.

- Op een bijeenkomst van de werkgroep wordt de analyse ter discussie voorgelegd aan

de groep. Dit kan op een grote flap-over of op slide die wordt geprojecteerd.

- Zorg voor een gespreksleider die het gesprek in goede banen leidt en die de

antwoorden noteert.

- Na de bijeenkomst wordt een aangepaste analyse opgemaakt, rekening houdend met

de opmerkingen van de werkgroep.

39


Voordeel: - tijdswinst: niet iedereen dient alle verworven informatie door te nemen, je vertrekt

van een gestructureerd schema Nadeel:

- Niet iedereen vertrekt van dezelfde ‘voorkennis’, sommige leden verdiepen zich minder in alle info uit stap 2

Het overzichtsblad van een sterkte-zwakte analyse (of SWOT-analyse genoemd) kan ook

gebruikt worden om nu meteen snel even prioriteiten te stellen. Elke deelnemer aan de

werkgroep krijgen een klevertje en noteert voor zichzelf: ‘Waar denk ik dat we snel en

makkelijk kunnen op inzetten en meteen een grote sprong voorwaarts maken’. Dit is vaak een

snelle manier om tot een eerste ‘keuze’ te komen.

40


4.2 Een voorbeeld

STERKTES - bereidingsafval zeer beperkt - cateraar : recupereert waar mogelijk via restverwerking - gemotiveerde ploeg leerkrachten+ zeer gemotiveerde en overtuigde

directeur i.v.m. duurzaamheid - actieve MOS werkgroep (3 labels, vlag) - uitdrukkelijke passages in het schoolreglement betreffende milieu,

duurzaamheid… - leerlingen zijn sterk betrokken in afvalgebeuren algemeen (zelf

wegbrengen van klasvuilbakken naar verzamelpunt)

ZWAKTES - geen reservaties, noch voor warme maaltijd noch voor broodjes - grote hoeveelheid bordafval per leerling - geen scheiding restafval/composteerbaar afval in didactische keuken - weinig toezicht op/aangesproken worden op weggooien - weinig groenten op bord van de leerlingen - leerlingen zien weinig link tussen hun eetgedrag en milieu-impact

OPPORTUNITEITEN - Kippenproject of composteringsproject (bereidingsafval didactische

keukens, overschot saladbar…)

BEDREIGINGEN - Alle beslissingen mbt warme maaltijd: op niveau scholengroep - Duurzame voeding (bio, korte keten…) :kostprijs!

41


STAP 4: BEPALEN VAN PRIORITEITEN EN

DOELSTELLINGEN OF STAAN STIL BIJ EEN GEWENSTE

TOEKOMST

“Wanneer je een schip wilt gaan bouwen, breng dan geen mensen bijeen om timmerhout

te sjouwen of te tekenen alleen. Voorkom dat ze taken ontvangen, deel evenmin plannen

mee maar leer eerst de mensen verlangen naar de eindeloze zee” (Antoine de Saint-

Exupery)

Veranderingen én verbeteringen starten vaak vanuit een droom. Een droom zorgt voor een

verlangen, een verlangen naar een gewenste realiteit. Vanuit dit verlangen groeit motivatie

om samen aan verandering te werken. Willen we concrete doelstellingen voor onze school

als motivator voor verandering, dan is het belangrijk om de ‘dromen’ van de mensen

verbonden aan onze school te kennen.

Onderstaande ‘technieken’ kunnen de werkgroep helpen om op creatieve wijze tot

verbetervoorstellen te komen. Ze zullen de basis vormen voor de interventies die je straks

zal doen in stap 5.

TIP

Zorg ervoor dat ook in deze stap alle actoren vertegenwoordigd zijn in de

werkgroep. Alleen die interventies die ‘gedragen’ en ‘gesteund’ worden door de

verschillende betrokkenen zullen zorgen voor verandering!

42


5.1 De ‘droomvraag’

De ‘droomvraag’ wordt hier beschreven als een vraag

voor de mensen van de werkgroep, met een proces

van bundelen en prioriteren. Maar je kan de vraag

ook invoeren als slot voor de focusgroepen, zonder

het hele proces van bundelen en prioriteren te gaan.

De ‘droomvraag’ is een vraag die in de meeste gevallen, ook al formuleren mensen een

antwoord als ‘ver weg droom’ heel veel ‘te realiseren’ elementen oplevert. Proberen dus!

De opdracht luidt als volgt:

‘Stel jezelf voor dat op onze school alles ideaal verloopt op vlak van ‘bewust omgaan met

voeding’. Jouw school vormt het absolute voorbeeld voor andere scholen. Je doet het

uitmuntend goed. Neem de nodige tijd om jezelf een beeld te vormen van hoe je school er dan

zou uitzien. Beschrijf hieronder deze ‘ideale school’ en probeer een antwoord te geven op

volgende vragen:

- Wat is er op jouw school anders dan vandaag, op vlak van ‘bewust omgaan met

voeding’? (aspect voedselverlies, aspect gezondheid, aspect duurzame voeding)

- Is het gedrag van de leerlingen, leerkrachten, directie, ouders, keukenpersoneel,

cateraar… anders dan vandaag, waar het over voeding gaat? Hoe dan? Wat doen de

verschillende actoren precies anders?

Schets een mooi beeld van jouw ‘ideale school’ op vlak van bewust omgaan met voeding en

laat jou niet hinderen door de realiteit. Het speelt even geen rol wat wel/niet mogelijk is… Bij

‘dromen’ is alles toegelaten!

We noteren de dromen op flappen of ieder noteert zijn droom op een flap of we werken in

kleine groepjes aan onze droom.

https://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwikmeXS0abSAhXIcBoKHY6aBUcQjRwIBw&url=https://shivatje.wordpress.com/2015/10/18/&psig=AFQjCNEU2ebyTUZd45JcDWfO4FUAXvt8Zg&ust=1487953692824288

43


5.2 Niet alles loont evenveel moeite

Wellicht krijg je – wanneer je al die dromen samenlegt – heel veel ideeën.

- We bekijken wat allemaal op de flappen staat

- Elke deelnemer krijgt een stift en loopt langs de flappen: hij duid aan wat hij een mooi

en te behouden droomidee vindt.

- Geef deelnemers rustig de tijd. Iedereen mag bijkomende vragen stellen naar wat

met bepaalde ideeën wordt bedoeld. Wie het idee aanbracht kan dit nader toelichten.

Er is nog geen inhoudelijke discussie. Voorzie hiervoor max. 20 minuten.

Nu we alles bekeken hebben en ook aangestipt hebben waar we bij aansluiten,

proberen we de verschillende ideeën te ordenen (Voorzie hiervoor 45 minuten) in

onderstaande tabel:

Dit is gemakkelijk te realiseren, vraagt weinig inspanning om te doen

Dit is moeilijk te realiseren, vraagt veel inspanning om te doen

Dit zorgt slecht voor een kleine verandering, we bewegen maar weinig in de richting van de ‘droomschool’

Dit zorgt voor grote verandering, we bewegen sterk in de richting van de ‘droomschool’

Variant 1

Bestaat jullie werkgroep uit

creatieve geesten? Laat

mensen een ‘tekening’

maken met woord en beeld

van hun ‘ideale school’.

Variant 2

Beperk deze oefening niet tot de

werkgroep. Laat leerlingen op

klasniveau creatief aan de slag

gaan met deze vraag. Nog meer

goede ideeën om straks doelen te

formuleren. En… iedereen zit

meteen aan boord!

44


Alle ideeën uit het ‘ideale school’ schema worden stuk voor stuk bekeken en op basis van

groepsdiscussie krijgen ze een plaats in de tabel. Over sommige ideeën zal er snel

eensgezindheid zijn; over andere ideeën zullen de meningen wellicht sterk verdeeld zijn.

Geraak je er met discussie niet uit, ga dan over tot stemming over waar het idee thuishoort.

In dat geval beslist de meerderheid.

5.3 Samen prioriteiten bepalen.

Het zetten van deze stap vraagt een tweede bijeenkomst met de werkgroep. Idealiter

gebeurt dit binnen de twee weken, zodat alles nog helder in de hoofden van de deelnemers

zit. De ideale duur van deze bijeenkomst ligt tussen 1 uur en anderhalf uur.

- Onderstaand ingevuld schema wordt ter beschikking gesteld van de aanwezigen:

Dit is gemakkelijk te realiseren, vraagt weinig inspanning om te doen

Dit is moeilijk te realiseren, vraagt veel inspanning om te doen

Dit zorgt slecht voor een kleine verandering, we bewegen maar weinig in de richting van de ‘droomschool’

Dit zorgt voor grote verandering, we bewegen sterk in de richting van de ‘droomschool’

- De deelnemers krijgen 6 gekleurde stickertjes. Ze kleven de stickertjes bij één of

bij meerdere ideeën op het schema. Meerdere stickertjes bij één idee betekent

dat ze dit idee erg genegen zijn. Iedere deelnemer doet deze oefening

individueel.

- De gespreksleider beschikt over een groot schema. Hierop wordt, na de

individuele ‘kleef’-oefeningen door de deelnemers, geïnventariseerd hoeveel

stickertjes, wat ook betekent ‘hoeveel draagvlak’, elk idee krijgt.

Aan het einde van de bijeenkomst heeft de werkgroep een ‘gedeelde’ visie op ‘wat’ zij

prioritair willen aanpakken op deze school. Deze prioriteiten zetten we om in een actieplan.

45


HET ACTIEPLAN

In het actieplan bevestig je de keuzes die je maakt en plan je concreet de eerste stappen. Je

kan hiervoor best ook even terug kijken naar de gezondheidsmatrix (zie daarvoor p. 9) om de

acties in te schalen op de niveaus waar jullie actief willen zijn: leerlingenniveau, klasniveau,

omgevingsniveau, etc.

Voor de concrete opmaak verwijzen we hier integraal naar de aanbevelingen van ‘Gezond

leven’.18

Als duidelijk is wat jullie gaan doen, maak dan duidelijke en concrete afspraken met alle

betrokkenen. Het actieplan dat je gaat opstellen beschrijft de doelstellingen, de concrete

acties en evaluatiemethoden (welke resultaten verwachten jullie en hoe ga je ze meten?).

Bepaal voor iedere activiteit WIE, WAT, WAAR, WANNEER en HOE. Bedenk ook hoe jullie gaan

communiceren over de acties. Onduidelijkheden vormen een gevaarlijk valkuil.

Onthoud dat een bescheiden plan, gedragen door heel wat mensen, meer resultaten kan

boeken dan een ambitieus plan dat op weinig steun kan rekenen binnen het team.

18 http://www.gezondeschool.be/beleid-maken/stappen-naar-een-gezondheidsbeleid-op-school/werk-een-actieplan-uit/

Tip

Vergeet niet om tijdens de fase van interventie op regelmatige

tijdstippen ‘feedback’ te geven aan de hele schoolgemeenschap: zijn

er nu minder voedselverliezen, wordt er duurzamer gegeten…

46


VOER HET ACTIEPLAN UIT: EEN ‘MENU’ VAN

INTERVENTIES

Tijd voor ACTIE! Samen met je werkgroep viste je uit hoe de beginsituatie is op jullie school,

waar jullie sterktes-zwaktes zich bevinden en je koos samen ‘doelen’ die je wil bereiken op

jullie school.

Eens je op dit punt bent gekomen, kan je beroep doen op een schat van materialen die door

anderen werden ontworpen of uitgetest.

Ga hiervoor naar deel 3 : Menu van interventies

en google eens naar www.gezondeschool.be.

Bij de gezondheidsthema's en in de actielijst vind je heel wat inspiratie.19

Plaats de stappen ook eens terug binnen de kwaliteitscirkel (p.4)

Veel succes!

19 http://www.gezondeschool.be/beleid-maken/stappen-naar-een-gezondheidsbeleid-op-school/werk-een-actieplan-uit/

http://www.gezondeschool.be/succesfactoren

http://www.gezondeschool.be/acties

http://www.gezondeschool.be/beleid-maken/stappen-naar-een-gezondheidsbeleid-op-school/werk-een-actieplan-uit/

https://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiHs4LRzvzWAhWCb1AKHUWyArIQjRwIBw&url=https://authenticlove789.com/2014/09/09/go-for-it/&psig=AOvVaw2LkSfAs_lJ5oygFOllJDpQ&ust=1508500016962148

47


STAP 8: EVALUEER EN STUUR BIJ

De meest concrete methode om de impact op het voedselverlies te meten is de

voedselverliezen opnieuw in kaart brengen (cfr. meten is weten). Kijk of je verschillen kan

waarnemen. Ook al vraagt deze procedure wat meer energie, het is een erg goeie en

duidelijke graadmeter van onze vooruitgang.

Probeer de verschillen nauwkeurig te analyseren: waar zie je verschuivingen (vooral

bordafval, vooral niet bedeelde voeding….), wat zegt dit over veranderingen bij de leerlingen,

welke interventies lijken vruchten af te werpen.

Minstens éénmaal per schooljaar een grondige meting opzetten is een goed idee om je eigen

beleid verder vorm te geven. Het vraagt een inspanning, maar het loont de moeite en houdt

de focus scherp.

Herhaal de schriftelijke bevraging uit stap 2: merk je een verschuiving in wat de leerlingen

zeggen over hun eigen weggooigedrag? Klopt dit met wat je rondom je ziet?

Een positieve sfeer is absoluut noodzakelijk om er verder te blijven voor gaan. Wees dus blij

met elk klein resultaat en maak er een feest van op je school.

Durf opnieuw te dromen en verder te dromen. De lijst van ‘mogelijke interventies’ is nog lang

niet uitgeput; misschien konden jullie er ondertussen nieuw uitgewerkte interventies aan

toevoegen.

Wie het kleine niet eert…

Rome is niet in 1 dag gebouwd! Waardeer kleine

veranderingen. Als elke leerling elke schooldag 20 gr

minder weggooit, scheelt dit een kleine 3 kg per

leerling per schooljaar. Vermenigvuldig maar eens met

het totaal aantal leerlingen!

48


BIJLAGES Bijlage 1: overzicht meetgegevens eetbaar afval warme maaltijden en boterham maaltijden1

warme maaltijden (WM)

boterham maaltijd (BM)

totalen

datum aantal WM

bordafval WM

(in kg)

bordafval WM

per LL (in kg)

niet bedeelde voeding

WM (in kg)

niet bedeelde voeding

WM per LL (in kg)

aantal BM

eetbaar afval BM

(in kg)

eetbaar afval

BM per LL

(in kg)

totaal eetbaar

afval (in kg)

totaal aantal eters

totaal eetbaar

afval per dag per LL (in kg)

extra- polatie2 per jaar per LL (in kg)

aandeel bordafval

WM in totaal

eetbaar afval

aandeel niet

bedeelde voeding in totaal eetbaar

afval

aandeel afval BM in totaal eetbaar

afval

maandag

dinsdag

donderdag

vrijdag

maandag

dinsdag

donderdag

vrijdag

maandag

dinsdag

donderdag

vrijdag

TOTAAL3

GEMIDDELDE3 Opmerkingen 1) enkel de witte cellen dienen ingevuld te worden, in de overige (grijs gearceerde) cellen kunnen formules gehanteerd worden. 2) extrapolatie: we berekenen wat het toaal eetbaar afval per dag zou betekenen voor een schooljaar van 36 weken, met 4 maaltijddagen per week (m.a.w. de gegevens uit de voorgaande kolom x 36 x 4) 3) hanteer de formules '=SOM' en '=GEMIDDELDE' voor de getallen in de bovenstaande cellen

inhoud - voedselverlies - voedselverlies · gezondheidsbeleid [ zoals aangegeven door gezond...

Documents