Primjena digitalne fotografije u reprodukcijskim medijima

Katedra za reprodukcijsku fotografiju Grafički fakultet Sveučilišta u Zagrebu

INFRACRVENA DIGITALNA FOTOGRAFIJA

SEMINARSKI RAD

Nositelji kolegija i voditelj rada: Dr. sc. Maja Strgar Kurečić, doc.

Ime i prezime studenata: Lana Posarić Vedran Abičić

Prosinac, 2013

SAŽETAK

U ovom seminarskom radu opisano je dobivanje infracrvene digitalne fotografije

pomoću nekoliko metoda. Pomoću digitalnih fotografskih aparata koji sadrže senzore

osjetljive na infracrveno zračenje (skidanje zaštitnog filtra ili korištenjem infracrvenih filtara)

i zadnja metoda dobivanja lažnih infracrvenih fotografija pomoću programa za obradu

fotografije. Iako se infracrvena fotografija pojavila još prije stotinjak godina izumom

digitalnog fotoaparata dobiva na značenju u umjetničkoj i primijenjenoj fotografiji. Postala je

dostupna svima. U početku infracrvena fotografija koristila se u znanstvene svrhe najčešće u

astronomiji za snimanje zračenja crnih tijela i udaljenih zvijezda. Veliku primjenu nalazi i u

geografiji i geologiji. Iz satelita se snimaju snimke infracrvenom metodom da se dobe oblici

reljefa i da se odredi utjecaj čovjeka na prirodu. Infracrvena fotografija snima toplinsko

zračenje i prolazi kroz oblake i maglu za razliku od klasične fotografije (digitalne ili analogne).

Danas je infracrvena fotografija popularnija nego ikad prije, izumom digitalnih

fotoaparata i snižavanjem cijena dostupna je svima, a najčešće je možemo pronaći kao

umjetnički izražaj pojedinih fotografa.

KLJUČNE RIJEČI

● Infracrvena digitalna fotografija

● Infracrveni film

● Filtri

● Photoshop

● HDR

● Senzori

SADRŽAJ

1. UVOD ............................................................................................................. 1

2. IC ili IR ili INFRACRVENO ................................................................................. 2

2.1. Infracrveni filteri ..................................................................................... 3

2.1.1. Crveni i tamnocrveni filtri ................................................................ 3

2.1.2. Neprozirni tamni filtri ...................................................................... 4

3. SENZORI U DIGITALNOM FOTOAPARATU ....................................................... 5

3.1. CCD senzori ............................................................................................ 5

3.2. CMOS senzori ......................................................................................... 6

3.2. Prednosti i nedostaci CMOS nad CCD senzorima ................................... 8

3.3. Interni filtar ............................................................................................. 9

4. DOBIVANJE FOTOGRAFIJE INFRACRVENIM SNIMANJEM .............................. 10

4.1. Određivanje ekspozicije ........................................................................ 12

4.1.1. Bracketing ...................................................................................... 12

4.1.2. ISO postavke za snimanje .............................................................. 13

4.1.3. Bijeli balans boje ........................................................................... 14

4.2. Formati za snimanje infracrvenih fotografija ......................................... 15

4.3. Prednosti snimanja digitalnim fotoaparatom ......................................... 15

4.4. Dodatna oprema za snimanje ................................................................. 16

4.5. HDR infracrvena fotografija.................................................................. 16

5. POVIJEST INFRACRVENE FOTOGRAFIJE ........................................................ 18

6. OBRADA AUTORSKIH FOTOGRAFIJA U PHOTOSHOPU .................................. 21

6.1. Pretvorba fotografije u infracrvenu fotografiju ...................................... 21

7. ZAKLJUČAK ................................................................................................... 26

8. LITERATURA ................................................................................................. 27

1

1. UVOD

Digitalna fotografija, za razliku od klasične, ne koristi film već sliku "vidi" preko

elektroničkog senzora kao skup binarnih podataka. To omogućava spremanje i uređivanje

slika na osobnom računalu. Danas su digitalni fotoaparati prodavaniji od klasičnih. Osim

snimanja fotografija, oni često omogućuju i snimanje videa i zvuka.

Razvojem digitalne fotografije razvija se i digitalna infracrvena fotografija. Digitalna

infracrvena fotografija omogućila je lakše snimanje fotografija od klasičnog infracrvenog

filma. Digitalna fotografija pojednostavila je proces snimanja i ispisa digitalnih infracrvenih

fotografija. Omogućila je jednostavno pregledavanje snimljenih fotografija na zaslonu

digitalnog fotoaparata i ponovno snimanje i brisanje fotografija, digitalna fotografija nije

ograničena veličinom filma nego veličinom memorijske kartice.

2

2. IC ili IR ili INFRACRVENO

Infracrvena (IC ili IR – engl. infrared) fotografija pobuđuje sve više pažnje među foto-

entuzijastima. Analognom tehnikom moguće je snimiti IC fotografije uporabom posebnih IC

filmova i filtriranjem posebnim filtrima. Digitalnim fotoaparatom može se također snimiti

infracrveni spektar.

Digitalni senzor je po svojoj prirodi u stanju zabilježiti infracrveno zračenje (još se

naziva i toplinsko zračenje – čim je predmet topliji više isijava u infracrvenom spektru), ali se

ono za polikromatsku fotografiju (fotografiju vidljivog spektra) mora zapriječiti

postavljanjem IC blokatora ispred senzora. Ako se IC spektar ne blokira, dolazi do prevelikog

zasićenja crvenog kanala u RGB kompozitu, omekšavanja fokusa (jer IC valne duljine bježe

izvan fokusa vidljivih valnih duljina), a IC valne duljine mogu zbuniti svjetlomjer i auto-fokus.

Slika 1. Primjer infracrvene digitalne fotografije

http://justinekibler.wordpress.com/2013/04/21/infrared-bike-ride/

3

2.1. Infracrveni filteri

Korištenje infracrvenih filtera je ekonomičnija tehnika u odnosu na tehniku

pretvaranja aparata. Ovi filteri spriječavaju prodor vidljivog svjetla i omogućavaju da kroz

objektiv na senzor dođe samo infracrveno svjetlo. Filter se navrne na prednji dio objektiva i

snima kao i obično. Mane kod upotrebe filtera su u tome što gledajući kroz zaslon objektiva

ne može se ništa vidjeti od onoga na što smo usmjerili aparat, potrebno je prije snimanja

skinuti filter kako bi stvorili i izoštrili sliku, to znači da će ekspozicija biti duga, nekoliko

sekundi i slijedi zaključak da je bez stativa nemoguće snimati. Infracrveni filtri najčešće se

dijele u dvije skupine; tamnocrveni i crni filtri.

Slika 2. Hoya 52mm R72 infracrveni filter koji se koristi za infracrvene fotografije sa

digitalnih fotoaparata i za specijaliziran infracrveni film

http://jpgmag.com/stories/71

2.1.1. Crveni i tamnocrveni filtri

● Hoya 25A (Wratten #25) je u stvari crveni filtar minimalne valne duljine

od 580 nm.

● Wratten #29 (B&W) je tamno crveni filtar minimalne valne duljine 600 nm, koristi se

za snimanje portreta.

4

● Wratten #70 je filtar minimalne valne duljine 640 nm i zbog svjetlosne jačine

omogućava snimanje iz ruke kod nekih digitalnih fotoaparata.

● B&W 092 (89B, RG695, Cokin IR007) je filtar koji se više koristi kod klasične

infracrvene fotografije jer nije dovoljno dubok za digitalnu fotografiju. Tamnocrvene je boje i

koristi se za crno-bijele filmove kod izvora svjetla spektralnog sastava ispod 650 nm.

2.1.2. Neprozirni tamni filtri

● Hoya R7o maksimalna osjetljivost filtra je 700 nm.

● Hoya R72 minimalne osjetljivosti na 700 nm. Najbolji filtar za komercijalnu upotrebu

i daje najbolje reprodukcije osim kod objekata koji se kreću. Kod digitalnih fotoaparata mora

se koristi stativ.

● Wratten #88A je filtar minimalne valne duljine približno 710 nm.

● Xnite 715 filtar minimalne valne duljine 715 nm.

● Lee IR tehnical je filtar minimalne valne duljine 730 nm. Kod Canona 5DMII interni

filtar koji blokira infracrveno svjetlo toliko je snažan da ovaj filtar nema efekta.

● Hoya R76 maksimalne je osjetljivosti na 760 nm.

● B&W Infrared 093 je filtar minimalne valne duljine 800 nm. Ovaj filtar se koristi u znanstvenom području za istraživanje materijala i u forenzici. Filtar se potpuno nalazi u infracrvenom području i snima prave infracrvene fotografije. Kvaliteta snimljenih fotografija ovisi o zračenu izvora svjetlosti i karakteristikama filma.

● Hoya R83, Hoya R85, XNite 830, Hoya RM86, Wratten #87B, Hoya RM90, XNite 850 i

mnogi drugi.

5

3. SENZORI U DIGITALNOM FOTOAPARATU

Svaki silicijski senzor sastoji se od milijun fotoosjetljivih elemenata. Senzor fotografiju

bilježi kao crno-bijelu snimku. Senzori pretvaraju svjetlost koja dolazi kroz objektiv u

električni signal koji je proporcionalan svjetlu koje pada na senzor. Takva snimka kasnije se

obrađuje i pretvara u dvodimenzionalnu fotografiju. Danas se najčešće koriste dvije vrste

senzora: CCD i CMOS senzori. Da bi se dobila boja na snimkama najčešće se koriste filtri u

boji koji se sastoje od crvene, plave i zelene boje (Bayerov uzorak).

Senzori su danas osjetljivi na široki spektar zračenja, od x-zraka do infracrvenog

zračenja. Senzori koji se koriste u digitalnim fotoaparatima sastavljeni su tako da reagiraju

samo na vidljivo zračenje na valne duljine od 380 nm do 700 nm.

3.1. CCD senzori

Izumom analognog fotoaparata, leća je fokusirala svjetlo na soli srebro-halogenida na

filmu. Digitalni fotoaparati lećom fokusiraju svjetlo na elektroničke senzore. Jedan od takvih

senzora je CCD senzor. Ovaj senzor je napravljen od posebno izrađenog silicijskog čipa, kod

kojeg je jedna strana osjetljiva na svjetlo. Ovaj senzor su predstavili 1969. godine Williard

Boyle i George Smith.

Slika 3. Izgled CCD senzora

http://www.sensorcleaning.com/whatisasensor.php

6

CCD senzori (engl. Charged Coupled Device) su uređaji sastavljeni od stotina tisuća

fotoosjetljivih dioda koje bilježe jakost svjetla koje prime i tu vrijednost pretvaraju u

električni naboj. Jakost tog naboja proporcionalna je jakosti svjetla koje ta dioda primi. Na

posljetku se očitani naboj pretvara u piksel, kao dio ukupne slike. Međutim, CCD senzor ne

bilježi boje, nego samo jakost svjetla koje pada na njega. Tako nastala slika šalje se u

određene filtere za boju, koji bilježe onda crvenu, zelenu ili plavu boju.

Slika 4. Princip rada CCD senzora

http://www.sensorcleaning.com/whatisasensor.php

3.2. CMOS senzori

CMOS senzori, punog engleskog naziva Complementary metal–oxide–semiconductor

senso, ime su dobili prema tehnologiji na čijem principu rade. CMOS tehnologiju je 1967.

godine patentirao Frank Wanlass.

CMOS senzor, isto kao i CCD senzor radi na principu mreže milijuna sitnih

fotoosjetljivih ćelija. Svaka od tih ćelija stvara električni impuls kada na nju padne svjetlo, a

snaga impulsa ovisi o količini svjetla. Najveća je razlika između CMOS i CCD senzora u načinu

7

na koji se taj električni impulsi iz ćelija prikupljaju. Kod CCD senzora se oni očitavaju serijski,

jedan za drugim. Budući da električne impulse najprije treba pojačati, CCD senzori

pojačivače imaju na kraju svakog reda. Kod CMOS senzora govorimo o X-Y adresiranju.

Naime, kod CMOS senzora svaka se fotoosjetljiva ćelija može zasebno očitati, pomoću

adresiranja po koordinatnoj mreži. Na taj je način sve električne impulse moguće odjednom

procesuirati, oslobađajući senzor za sljedeću ekspoziciju. Takav način rada senzora

omogućuje i mjerenje ekspozicije, te autofokusiranje. CCD i CMOS senzori su osjetljivi na

infracrveno zračenje preko 950 nm, te su pogodni za snimanje infracrvenih fotografija.

Danas se smatra da su CCD i CMOS senzori osjetljivi na vidljivo i infracrveno zračenje do

1200 nm.

Slika 5. Princip rada CMOS senzora

http://www.sensorcleaning.com/whatisasensor.php

8

3.2. Prednosti i nedostaci CMOS nad CCD senzorima

U kasnim su devedesetim godinama kvalitete fotografija nastalih CCD senzorima bile

zamjetno veće od onih nastalih CMOS senzorima. Osjetljivost CMOS senzora bila je manja od

osjetljivosti CCD senzora, pa se signal morao znatno povećavati, što je vodilo izraženijem

šumu na fotografiji. Šum je inače jedan od glavnih nedostataka CMOS senzora, a on se

posebice pojavljuje kod većih ISO vrijednosti. 10 Rješenje za smanjenje šuma slike ponudio

je Canon. Šum na slici zapravo je uzrokovan električnom aktivnošću koja ni na koji način nije

korištena u stvaranju slike. Jedan od razloga šuma jest upravo zasebnost električnog

sklopovlja svake od fotoosjetljivih ćelija. Budući da govorimo o milijunima ćelija, jasno je da

postoje lagane varijacije u njihovim impulsima, što stvara uzorak šuma na fotografiji. Drugi

razlog šuma jest prostor između fotoosjetljivih ćelija koji nije fotoaktivan. To znači da je dio

svjetla koji para u taj prostor izgubljen. Zbog toga se iznad fotoosjetljivih senzora stavljaju

mikroleće koje usmjeravaju zrake svjetlosti, koje bi inače pale u međuprostor ćelija, u samu

ćeliju. Na taj je način iskoristivost svjetla koje pada na senzor potpuna, čime se povećava i

ukupna fotoosjetljivost senzora. Prednost CMOS senzora mala je potrošnja energije, što

omogućava mnogo dulje korištenje fotoaparata do sljedećeg punjenja baterije. Korištenje

manje energije osigurava i nižu temperaturu unutar tijela fotoaparata. Također, proizvodnja

CMOS senzora mnogo je jeftinija od proizvodnje CCD senzora – naime, iako CMOS senzori

imaju pojačivač ispod svakog piksela, oni se izrađuju direktno na njima, dok CCD senzori

zahtijevaju zasebne pojačivače.

Slika 6. Smanjenje šuma kod CMOS senzora korištenjem mikroleća

9

3.3. Interni filtar

Većina proizvođača fotoaparata svoje filtre zaštićuje internim filtrima Internal IR Cut

Filter (IIRCF). O njihovim svojstvima izvan fotoaparata malo se zna, ali kada su ugrađeni

ispred senzora štite ga od infracrvenog zračenja. Koriste se kod CCD i CMOS senzora.

Infracrveno zračenje može se filtrirati na dva načina, apsorpcijom ili refleksijom. Filtri koji

apsorbiraju napravljeni su od posebno obojanog stakla. Takvi filtri najčešće se koriste kod

CCD senzora. Filtri koji reflektiraju infracrveno zračenje koriste se kod CMOS senzora.

Mnogo fotoaparata posjeduje senzor koji je osjetljiv na infracrveno zračenje.

Mnogi izvori svjetla kao i Sunce emitiraju infracrveno zračenje. Kada značajna količina

infracrvenog zračenja pada na senzor dobivaju se fotografije s „čudnim“ bojama. To se

posebno primjećuje kod prirodne zelene boje za koju je ljudsko oko najosjetljivije. Zelena

boja može se pojaviti kao srebrna boja iako je fotografija visoke kvalitete. Boje na takvim

fotografijama izgledaju isprano. Promjena ili uklanjanje filtra uzrokuje pomak u točki

fokusiranja zbog odbijanja svjetlosti u filtru. Sam filtar nalazi se ispred senzora, a ne sustava

za automatsko izoštravanje. Rezultat uklanjanja filtra je pomak slike izvan fokusa.

Promjenom pozicije senzora može se ispraviti pomaknutost slike.

Digitalni fotoaparat uklanjanjem internog filtra ispred senzora postaje infracrveni digi-

talni fotoaparat. Za ovakve promjene u fotoaparatu potrebno je znanje iz elektrotehnike jer

postoji mogućnost da fotoaparat neće ispravno raditi. Danas postoje tvrtke koje se

profesionalno bave uklanjanjem internih filtara.

10

4. DOBIVANJE FOTOGRAFIJE INFRACRVENIM SNIMANJEM

Infracrvenim (IC) snimanjem moguće je dobiti neobične tonove, snažne nijanse i

očaravajuće boje. Infracrveno svjetlo obično nije vidljivo ljudskom oku, mi možemo vidjeti

između 400-700 nm, a talasna dužina infracrvenog svjetla počinje od 700 nm. Mnogi

digitalni senzori su osjetljivi na infracrveno svjetlo, međutim tu manu možemo pretvoriti u

prednost i uz par korekcija snimiti zapanjujuće IC snimke. Infracrveni tretmani najefektnije

djeluje na svjetle sunčane dane sa čistim plavim nebom i na prizore sa puno lišća jer biljke

koje obavljaju fotosintezu odbijaju više IC svjetla što ih na fotografijama čini gotovo sasvim

bijelim.

Da bi se započeo rad sa infracrvenom fotografijom, sve što je potrebno jest:

1. Digitalni fotoaparat koji je osjetljiv na infracrveno svjetlo.

2. Vidljiv filter za blokiranje svjetlosti (npr. Wratten 89B filter)

3. Image-editing softver, kao što je Photoshop

Slika 7. 3 koraka do infracrvene digitalne fotografije

http://tcphotoblog.com/2012/08/13/an-introduction-to-infrared-photography/trent-

chau-photography-2-2/

11

Slika 3. prikazuje 3 koraka:

1. korak - fotografija snimljena u RAW formatu u digitalnom fotoaparatu Canon 40D

2. korak - fotografija u crno bijeloj datoteci napravljena u digitalnom fotoaparatu uz

dodanu oštrinu i kontrast - omogućava da se može vidjeti pregled fotografije na digitalnom

fotoaparatu

3. korak - konačna fotografija obrađena u Adobe Lightroomu uz podešavanja

osvjetljenja, kontrasta i oštrine ili u Adobe Photoshopu uz “Action” efekte koji će biti

objašnjeni u 6.1. potpoglavlju.

Slika 8. „Action“ efekti u Adobe Photoshopu za stvaranje lažnih različitih infracrvenih

fotografija

http://jeanfan.deviantart.com/art/Infrared-Effect-Action-Pack-368222752

12

4.1. Određivanje ekspozicije

Fotoaparati najčešće imaju ugrađene svjetlomjere koji mogu uhvatiti infracrveno

zračenje, ali takvo automatsko mjerenje sklono je ekspoziciju izračunavati pogrešno.

Najčešće je najbolje napraviti seriju fotografija dok se ne pronađe odgovarajuća ekspozicija.

Puno jednostavnije je snimati s fotoaparatima koji imaju izvađeni interni filtar. Na takvim

fotoaparatima ekspozicija se mjeri normalno kao i za vidljivi dio spektra. Preporučeno je

automatsko snimanje s fotoaparatima koji su naknadno „promijenjeni“. Kada se na nekom

fotoaparatu koristi infracrveni filtar vrijeme ekspozicije se povećava i takvo snimanje

ponekad zahtjeva korištenje stativa.

Elementi ekspozicije na fotoaparatima koji koriste infracrveni filtar najčešće se

određuje ručno. Poželjno je da fotografije budu podeksponirane otprilike za 1/2 ili 1/3

stope, nego preeksponirane fotografije jer u programima za obradu fotografija je lakše

obraditi neku podeksponiranu nego preeksoniranu fotografiju. Infracrvene fotografije

najčešće se snimaju na ručnom podešavanju elemenata, prioritetu vremena ili prioritetu

otvora objektiva.

Kod snimanja pejzaža najčešće se koristi ručno podešavanje elemenata ekspozicije ili

se fotografije snimaju na prioritetu otvora objektiva. Ručno podešavanje elemenata ekspo-

zicije daje veću kontrolu nad dubinskom oštrinom. Za snimanje pejzaža želi se postići velika

dubinska oštrina da svi planovi na fotografijama budu oštri. Stoga se koriste mali otvori

objektiva (f/16), a vrijeme se podešava da odgovara ispravnoj ekspoziciji. Kada se produžuje

vrijeme eksponiranja više svjetla pada na senzor, a kada se smanjuje vrijeme ekspozicije

manje svjetla pada na sam senzor.

Većina objektiva ne može izoštriti infracrveno zračenje kao vidljivo zračenje. Zato je

potrebno pomaknuti fokus. Što je otvor objektiva manji i veća žarišna dužina pomak fokusa

će biti veći. Neki proizvođači na objektivima označavaju infracrveno područje za lakše

snalaženje i snimanje.

4.1.1. Bracketing

Jedna od zanimljivijih tehnika snimanja infracrvenih fotografija je bracketing. Tehnika

koja se inače koristi za snimanje HDR fotografija (više o tome u poglavlju 5.). Snima se serija

13

fotografija najčešće od tri do pet fotografija određene scene pri čemu se mijenjaju elementi

ekspozicije. Mnogi DSLR fotoaparati imaju ugrađenu tu funkciju koja automatski snima takvu

seriju fotografija koje će biti podeksponirane i preeksponirane. Neki fotoaparati nemaju

takve mogućnosti, ali imaju ugrađenu mogućnost nadoknaditi razliku u ekspoziciji i

omogućiti namještanje elemenata za 1/2 ili 1/3 stope otvora objektiva.

Slika 9. Različite ekspozicije pomoću bracketing tehnike

http://blog.photoframd.com/2011/06/10/photoshop-cs5-finishing-hdr-with-topaz-adjust-4/

4.1.2. ISO postavke za snimanje

Za idealnu kvalitetu infracrvene fotografije trebala bi se kombinirati najviša rezolucija s

najnižom ISO vrijednosti. Što je ISO osjetljivost niža duže je vrijeme ekspozicije. Visoka ISO

osjetljivost može dovesti do neželjenih efekata na fotografijama. Jedan od takvih efekta je

šum na fotografijama. Iako je najčešće neželjena pojava na infracrvenim fotografijama može

izgledati kao zrnati infracrveni film što daje pravi dojam infracrvene fotografije.

Najveći problem se javlja kod kompaktnih infracrvenih fotoaparata jer imaju manji

senzor i najvišu ISO osjetljivost na 400 ISO.

ISO osjetljivost se kombinira s otvorom zaslona i vremenom ekspozicije. Kada poveća-

14

vamo otvor zaslona, manji f broj, smanjuje se i dubinsku oštrinu fotografije. Mnogi elementi

se uzimaju u obzir i pokušava se napraviti takav omjer elemenata ekspozicije da konačna

fotografija bude kvalitetna.

4.1.3. Bijeli balans boje

Kada se na nekom digitalnom fotoaparatu koristi infracrveni filtar fotografije su

najčešće tonirane u crveno ili purpurno. Infracrveno zračenje je najčešće crvene boje. Kada

ljudsko oko gleda crvenu boju vidi i sam početak infracrvenog spektra (do 720 nm je granica

koju ljudsko oko više ne opaža). Za kvalitetne i ispravne infracrvene fotografije vrlo je bitno

namjestiti bijeli balans boje (izmjeriti temperaturu svjetla). Mnogi fotoaparati nude

mogućnost odabira bijelog balansa za neke poznate temperature, to su postavke za

fluorescentno svjetlo, žarulju, oblačno vrijeme, snimanje u sjeni, sunčani dan, automatsko

namještanje i ručno namještanje bijelog balansa boje.

Slika 10. Promjena bijelog balansa

15

Automatsko podešavanje bijelog balansa boje ovisi o filtru koji će propustiti više ili

manje crvene boje. Ponekad crveni kanal može biti prezasićen crvenom bojom što može

stvarti probleme kod dalje obrade fotografija. Za snimanje fotografija u boji danas se koriste

testne karte za određivanje bijelog balansa i bijele boje. Primjenom testnih karti kod

određenog izvora svjetla može se odrediti ispravan balans bijele boje koji na fotografijama

daje prirodne boje. Kod snimanja infracrvenih fotografija kao testna karta može poslužiti

sunčana livada ili okolno zelenilo koje je na takvim fotografijama bijelo i sivo. Namještanjem

bijelog balansa boje mogu se dobiti različiti efekti na fotografijama. Ponekad namjerno

postavljen pogrešan bijeli balans može imati estetski efekt. Danas se čak i na jednoj

fotografiji postavlja više bijelih balansa boje tako da se više puta određuje bijela i siva točka

na jednoj fotografiji.

4.2. Formati za snimanje infracrvenih fotografija

Digitalni fotoaparati imaju mogućnost snimanja JPEG i RAW formata, a neki imaju

mogućnost snimanja oba formata u isto vrijeme. Snimanje oba formata na memorijskim

karticama zauzima puno prostora. JPEG je skraćenica za Joint Photographic Experts Group i

predstavlja format za zapisivanje fotografija koji ima određeni gubitak u slikovnim

informacijama. JPEG format najčešće gubi detalje kod svijetlih tonova. Obradom

preeksponiranih i podeksponiranih fotografija ne mogu se izvući detalji u tamnim i svijetlim

tonovima za razliku od RAW formata.

Optimalnu kvalitetu za obradu fotografija daje RAW, sirovi zapis fotografije koji sadrži

sve podatke. Sam Photoshop ne prepoznaje promjene bijelog balansa boje dok Camera RAW

ili LightRoom mogu dati mogućnosti vrlo točnog namještanja krivulja ekspozicija, bijelog

balansa i tonova. Jedini nedostatak RAW formata je veličina podataka i duže vrijeme

otvaranja i pregledavanja fotografija. Često se moraju koristiti dodatni programi za

pregledavanje slika.

4.3. Prednosti snimanja digitalnim fotoaparatom

Digitalni fotoaparati omogućuju snimanje scene nebrojeno puta. Vrlo je bitna

povratna informacija koju nam nude digitalni fotoaparati. Svaka pojedina fotografija može

16

se pogledati na LCD zaslonu i tako dobiti povratna informacija o kvaliteti i izgledu snimke.

Vrlo je bitan histogram koji pruža informacije o preeksponiranosti ili podeksponiranosti

određene fotografije. Najvažnije od svega je da se digitalnim fotoaparatom ponovno može

fotografirati određena scena s drugim postavkama.

4.4. Dodatna oprema za snimanje

Najčešća oprema koja se danas koristi za snimanje infracrvenih fotografija je

infracrveni filtar, bljeskalice, reflektori, memorijske kartice i stativ.

Bljeskalice emitiraju vidljivo i nevidljivo infracrveno zračenje. Također se može koristiti

reflektor i difuzer za raspršivanje svijetla ili osvjetljivanje objekta. Ova dodatna oprema se ne

koristi za snimanje pejzaža, ali se koristi za snimanje mrtve prirode i portreta.

Stativi se najčešće koriste u kombinaciji s infracrvenim filtrima. Infracrveni filtar sma-

njuje vrijeme ekspozicije. Korištenjem stativa fotoaparat će snimiti oštre fotografije jer neće

doći do potresanja fotoaparata. Postoji mnogo vrsta stativa, od amaterskih do profe-

sionalnih. Mnogo pažnje se posvećuje težini samog stativa, važno je da bude dovoljno lagan

da se može nositi u prirodu, pričvrstiti na torbu. Takvi stativi su pogodni za snimanje s

osnovnom opremom. Teži stativi se koriste za snimanje s objektivima koji imaju 400 mm ili

više.

Memorijske kartice bilježe digitalne podatke slike. Danas na tržištu postoji mnogo

vrsta kartica. Odabir kartice najčešće ovisi o fotoaparatu i formatu u kojem se snima

određena fotografija. RAW zapis zauzima više mjesta nego JPEG.

4.5. HDR infracrvena fotografija

HDR infracrvena fotografija nastaje kombinacijom dviju tehnika snimanja snimanjem

HDR fotografije preko infracrvenog filtra ili već modificiranog digitalnog fotoaparata. HDR ili

High Dynamic Range je vrsta tehnike snimanja koje omogućuju veći dinamički raspon

između najsvjetlijih i najtamnijih tonova na fotografiji. HDR fotografija dobiva se snimanjem

triju fotografija različitih ekspozicijskih vrijednosti, a tu su preeksponirana, normalna i

17

podeksponirana snimka, ali treba naglasiti da postoje metode dobivanja HDR fotografije iz

samo jedne snimljene fotografije.

Slika 11. Primjer fotografije snimljene kombiniranjem HDR i IR fotografije

http://smashingtips.com/infrared-photography-tutorials

18

5. POVIJEST INFRACRVENE FOTOGRAFIJE

Prva Woodova infracrvena fotografija pojavila se 1910. godine u The Century

Magazine. Robert William Wood svoje infracrvene fotografije objavljuje u časopisu Royal

Photographic Society Jurnal, a tema fotografija bio je pejzaž, kasnije Wood snima na

eksperimentalnom filmu koji je zahtijevao vrlo dugačke ekspozicije. Današnje infracrvene

fotografije nazivaju se još i fotografije s Woodovim efektom. Kasnije, infracrvena fotografija

koristi se u astronomiji od 1930. godine, dok 1937. godine na tržištu su se pojavila 33

različita tipa infracrvenog filma koje su proizvodile različite tvrtke. Prvi film u boji za

infracrvenu fotografiju pojavljuje se 1942. godine, a na tržište ga lansira tvrtka Kodak pod

nazivom Ektachrome Aero Film. Ektachrome Aero Film je još i takozvani lažni infracrveni film

u boji.

Slika 12. Prva infracrvena fotografija

http://www.cartage.org.lb/en/themes/arts/photography/fieldskinds/scientificph/medscient

/pioneers/wood/wood.htm

Razni glazbenici rock scene šezdesetih godine koriste infracrvene fotografije za

naslovnice svojih albuma kao što su Frank Zappa, Jimi Hendrix, Donovan (na slici 13.) i mnogi

19

drugi poznati glazbenici. Posebnost infracrvene fotografije leži u svojoj posebnosti i bojama

kojima je izražena, infracrvena fotografija stvara doživljaj psihodeličnosti.

Slika 13. Naslovnice albuma u infrared izdanju

http://www.noupe.com/photography/beyond-visible-100-years-of-infrared-

photographs.html

Pretpostavlja se da se zna da je takozvano infracrveno zračenje pojava izvan vidljivog

bijelog svjetla. No neovisno o tome, dozvolite da ipak se o tom fenomenu kaže nešto više.

Riječ je o toplinskom, dakle ne vizualnom, zračenju valnih duljna od 700 nm do oko 1mm.

Stoga se prostire i do najkraćih radiovalova.

Postoje međutim posebni filmovi (infracrveni) koji su senzibilizirani na to zračenje,

(dakle njima se može fotografski registrirati infracrveno zračenje). Njima se može snimati i

pri maglovitom vremenu, odnosno noću.

Za takvo snimanje potrebiti su i infracrveni filtri (izgledaju crno ili su tamnocrveni) koji

blokiraju, kad se nalaze na objektivu, vidljivi spektar, što rezultira „pogrešnim“ bojama ili

crnobijelim (efekt“ snijega“). U vegetaciji, to je povezano s klorofilima (takozvani „Woodov

učinak“), a inače dosta se toga može svesti i na refleksiju, apsorbciju (primjerice tamno

nebo, bijeli oblaci, blaga reprodukcija ljudskog tena, očiju i dr.).

U razdoblju analogne fotografije ovaj vid snimanja bio je (a i sada je) nazočan, iako

nikada nije stekao veliku popularnost. Prvotno je to bilo snimanje za vojne i znanstvene

20

namjene. Ono što je fotografe pri tom oduševljavalo poglavito se odnosilo na neobičnost

(efektnost) takvih snimljenih fotografija i s tim je sve završilo. No, kako se neobičnost nikako

ne bi smjela miješati s umijećem, s vrijednosnim sudovima, bitno je o tome ipak nešto reći.

U današnje vrijeme digitalne tehnologije infracrvena digitalna fotografija je popularna.

21

6. OBRADA AUTORSKIH FOTOGRAFIJA U PHOTOSHOPU

Postoji nekoliko načina dobivanja infracrvene fotografije:

● Potpuno pretvaranje digitalnog fotoaparata u infracrveni (danas se vrlo rijetko koriste

analogni fotoaparati i infracrveni filmovi).

● Upotrebom infracrvenih filtara koji blokiraju vidljivo zračenje.

● Oponašanjem infracrvenih tonova u nekom od programa za obradu slika kao što je Adobe

Photoshop ili Lightroom i mnogi drugi.

● „Action“ efekti u Adobe Photoshopu za stvaranje lažnih različitih infracrvenih fotografija

6.1. Pretvorba fotografije u infracrvenu fotografiju

Razvoj tehnologije i programa za obradu fotografija omogućio je mnoge prednosti i

ujedno je olakšao oblikovanje i promjene fotografija i ilustracija. Photoshop, alat za obradu

fotografije omogućava prebacivanje tipične fotografije snimljene normalno namještenim

senzorom u infracrvenu fotografiju. Photoshop ne stvara infracrvenu fotografiju već je samo

imitira takozvana „lažna infracrvena fotografija“. U ovom slučaju koristit će se “Action”

efekti u Photoshopu by Jean Fan - Jfotography for Infrared effects. Ti efekti u sebi imaju

najbrže gotove primjene za pretvaranje obične slike u lažnu infracrvenu fotografiju.

UPUTE: ● ovdje skinite “Action” efekte: http://jfotography.net/photoshop-actions.php

● otvorite Photoshop, idite na Window pa Actions

● u Action opcijama stisnuti “Load Actions” - učitajte skinute efekte (Slika 14.)

● izaberite fotografiju koju želite pretvoriti u infracrvenu fotografiju

22

Slika 14. Umetanje Actions efekata u Photoshopu

Slika 15. Učitani efekti

Na slici 15. Actions ima 3 pojedinačne akcije koje treba odabrati po izboru:

- Standard Infrared

- BW Infrared

- False Color Infrared

23

Na slici 16. je otvoren efekt - Standard Infrared koji pokazuje sve gotove radnje, isto

tako za ostala 2 efekta.

Slika 16. Primjer efekta koji ima svoje radnje

24

Sljedeći primjeri su obrađeni ovim efektima:

Slika 16. Fotografija Parka prirode Medvednica obrađena

25

Slika 17. Fotografija Studentskog doma Cvjetno naselje obrađena

Primjer fotografija koje su u Photoshopu pretvorene u lažne infracrvene fotografije. Metoda

stvaranja ovakvih fotografija nije baš praktična, a fotografije ne prikazuju pravu toplinsku

refleksiju. Jedino je efekt BW Infrared najbolji primjer za prikaz prave infracrvene fotografije.

26

7. ZAKLJUČAK

Infracrvena fotografija koristi se u razne svrhe, prva namjena bila joj je u astronomiji

kod istraživanja planeta i zračenja zvijezda, ali i otkrivanja novih planeta i galaksija. Sve do

pojave digitalnih fotoaparata koji su omogućili svim amaterskim fotografima da snimaju

senzacionalne fotografije koje izgledaju drugačije nego tipične fotografije u boji ili crno

bijele. Digitalnom infracrvenom fotografijom moguće je snimati gotovo sve scene i objekte

kao i fotografijom koja se snima u vidljivom spektru. Mnogi efekti mogu se dobiti s posebno

modificiranim fotoaparatima, ali i urediti u određenim programima za obradu fotografija

kao što su Photoshop ili Lightroom.

Infracrveno zračenje nije vidljivo ljudskim okom i jedino na infracrvenim fotografijama

je moguće vidjeti ono što se krije ispod vidljivog spektra.

Infracrvenu digitalnu fotografiju smatra se tehnikom, efektom i/ili umijećem.

27

8. LITERATURA

1. Infracrvena fotografija,

http://www.bgdcafe.net/forum/showthread.php?2962Infracrvena-fotografija

2. Digitalna fotografija, http://hr.wikipedia.org/wiki/Digitalna_fotografija

3. IC ili IR, http://fotografija.hr/ic-ili-ir-ili-infracrveno/

4. Slađana Janjić, Danijel Pap, Nova tehnološka dostignuća,

http://repro.grf.unizg.hr/media/download_gallery/Trendovi,%20standardi%20i%20nova

%20tehnoloska%20dostignuca_Janjic_Pap.pdf

5. Infrared photography, http://tcphotoblog.com/2012/08/13/an-introduction-to-infrared-

photography/trent-chau-photography-2-2/

6. Infracrvena fotografija, http://serbianforum.org/fotografija/172187-infracrvena-

fotografija.html

7. Zdravko Herceg. Antonija Vresk, Ana Zagajšek, Infracrvena fotografija,

http://repro.grf.unizg.hr/media/download_gallery/seminar_IR%20Fotografija.pdf

8. Antonija Vresk, Infracrvena fotografija, diplomski rad

9. Ana Slugić, Mili Roščić, Mateja Puhalo, Vrste i princip rada senzora,

http://repro.grf.unizg.hr/media/download_gallery/Vrste%20i%20princip%20rada%20sen

zora.pdf