İneklerde postpartum problemler

Prof.Dr.Mehmet GÜLER Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji

Anabilim Dalı KONYA

Buzağılama aralığı

Buzağılama

Gebe kalma

(çiftleştirme)

Açık Gebelik/Gebe

(~9.5 ay)

Kuru dönem

(45-60 gün)

Buzağılama

Laktasyon (10 ay)

İneklerde Buzağılama Aralığının Dönemleri

Buzağılama aralığı

Buzağılama

Gebe kalma

(çiftleştirme)

Açık Gebelik/Gebe

(~9.5 ay)

Kuru dönem

(45-60 gün)

Buzağılama

Laktasyon (10 ay)

İneklerde Buzağılama Aralığının Dönemleri

Postpartum dönem – Puerperal dönem: Doğumdan hipofizin GnRH’a

cevap verir olmasına kadar olan dönem (genellikle 7-14 gün).

– İntermediate dönem: Hipofizin GnRH’a artan duyarlılığı ile başlar ilk ovulasyona kadar devam eder (14-20 gün pp).

–

– Ovulasyon sonrası dönem: İlk ovulasyondan involusyonunun tamamlanmasına kadar olan dönem.

Postpartum Problemler

1. Perineal yırtıklar

2. Yavru zarlarının atılamaması 3. Prolapsus uteri 4. Uterus ve vaginal yırtıklar 5. Postpartum parapleji 6. Uterus tembelliği 7. Postpartum sancılar 8. Puerperal enfeksiyonlar 9. Metritis 10. Ovaryum kistleri 11. Puerperal vaginitis ve vulvaitis

Uterus involusyonu

Erken postpartum stres

İlk östrus 1. Aİ

0 45 gün

Güç doğum

Retensiyo sec.

Uterus enfeksiyonları

Metabolik bozukluklar

Ovaryum kistleri

Mastitis

Laktasyon piki

60-90 gün

Emme

gonadotropinleri

inhibe eder

Normal involüsyon

• Doğumdan ilk birkaç gün sonra tüm uterusu palpe etmek imkansızdır ancak bifurkasyo uteri hissedilebilir. İnce duvarlı, yumuşak, düzgün yüzeyli uterus anormal derecede büyüktür.

• Doğum sonrası yaklaşık 2 hafta sonra tüm uterus palpe edilebilir. Bu süre içinde loşia diye adlandırılan bir akıntı normaldir. Bu akıntı kokusuz, kıvamlı, kırmızımsı olup beyaz parçacıklar içerebilir. Karunkul’lar postpartum 7 gün civarında atılır. Sıvının 18 güne kadar yok olması ve uterusun 5 haftaya kadar normale dönmesi gerekir. Karunkul yerlerinin epitelizasyonu 40-50 günde tamamlanır.

Normal loşiyal akıntı

Gebe uterus

Reprodüktif problemlerin ana sebepleri

Kızgınlıkların belirlenmesi

• Yeterliliği

• Doğruluğu

Gebelik oranı

• İneğin fertilitesi

– Postpartum enerji dengesi

– Reprodüktif bozukluklar • Yavru zarlarının atılamaması

• Uterus enfeksiyonları

• Ovaryum kistleri

– Sperma hazırlama ve tohumlama tekniği

• Süt sığırlarında reproduktif management’ın amacı doğumdan sonra ineklerin uygun aralıklarla gebe kalmasını sağlamaktır.

• Reprodüktif yetersizliğin birçok nedenleri olmasına rağmen özellikle sürü yönetimi faktörleri arasında östrus tespiti gibi

• Ancak geleneksel vet uygulamaları postpartum uterus hastalıklarına odaklanmıştır.

Yavru zarlarının atılamaması

Yavru zarlarının atılamaması Yavru zarları doğumdan sonra 12 saat (bazılarına göre 24

saat) içerisinde atılamazsa Retensiyo secundinarum olarak değerlendirilir.

• Yavru zarları bakterilerin uterusa taşınmasında kolaylık sağlar.

• Reprodüktif bozuklukların tetikleyicilerindendir.

• Bu inekler aşağıdaki problemlere daha duyarlıdırlar: – Metritis

– Kistik ovaryumlar

– Düşük süt verimi

– Sürüden çıkarma oranını arttırır

Yavru zarlarının atılamaması • İnsidens sütçü ineklerde %5-10 etçilerde %1 Güç

doğumlarda insidens %30-100%’e çıkar.

• Retensiyonun asıl zararlı etkisi neden olduğu metritis sonucu olur.

• Retensiyolu ineklerin %25-50’sinde metritis oluşur. – ilk tohumlama aralığında uzama (14 gün), doğum-

gebe kalma aralığında uzama (19-35 gün) ve tohumlama/gebe kalma oranında bir azalma (%20)

Yavru zarlarının atılamamasında risk faktörleri

• Güç doğum

• İkizlik

• Uterus kontaminasyonları

• Premature doğum

• Abortuslar

• Uzamış gebelik süresi

• Enfeksiyöz hastalıklar

• Süt humması

• Hormonal nedenler

• Selenium ve Vitamin E yetersizliği

• Vitamin A yetersizliği

• CA:P dengesizliği

• Doğum öncesi negatif enerji dengesi

• Etiyolojisinde birden fazla faktör – Temel olarak plasentomların gevşeme mekanizmasındaki bozukluk

ile ilişkilidir. Nedeni:

Doğum öncesi non-spesifik immun fonsiyon bozukluğu

– Plasentanın ayrılması plasentanın prepartum olgunlaşması ile başlayan bir dizi olayları gerektirir. Doğum sırasında uterusun baskısı ile kotiledon mekanik olarak ayrılır, fötusun atılmasından sonra fötal villilerde anemi görülür, postpartum uterus kontraksiyonları sırasında karunkulların büyüklüğünde bir azalma görülür. Myometrial aktivite doğumdan 24 saat sonra azalır ve 48 saat sonra hemen hemen durur. Eğer 24 saate kadar atılma görülmediyse 6-10 gün sonraya kadar eriyip atılıncaya kadar atılma ihtimali yoktur.

Retensiyonun Tedavisi • Hiçbir şey yapmamak

– Hayvanın temiz altlıklı bir ortamda bulunması ve yeme içmenin devamının sağlanması.

• Klinik hastalık belirtileri (ateş, yem yememe, vs) varsa (puerperal metritis) sistemik antibiyotik uygulanması – Uterusa bolus uygulamayınız

• Prostaglandin uygulanması, Doğumdan sonraki 2 saat içerisinde

• Oksitosin uygulanması Doğumdan sonraki 24 saat içerisinde

• Tedavi kararları ‘’zarar vermemeye’’ dayanmalıdır.

– Elle uzaklaştırma önerilmemektedir.

• Elle uzaklaştırma fertilitede düşmeye neden olmaktadır.

• Yapılan birçok karşılaştırmalı çalışmalarda elle uzaklaştırmanın ilerideki reprodüktif parametreler üzerine negatif etkisi tespit edilmiştir.

• Antibiyotik uygulaması uterusun savunma mekanizmalarını etkileyerek veya villi’lerin lizisini inhibe ederek gerçekte durumu daha da uzatır.

• Temel prensip: Eğer inek klinik olarak hasta değilse bir şey yapma, hasta ise tedavi et.

RS nin önlenmesi için:

• Beslenmenin dengelenmesi

• Kuru dönem rasyonunda – Energy, Protein, Se, Ca, Vitamins A, D & E

dengelenmesi

• Kuru dönemden çıkarken selenyum ve E vitamini enjeksiyonu.

• Kuru dönemden çıkarken ve doğum sırasında vücut kondisyon skorunun ayarlanması yağlanmanın önlenmesi

• Aşılamaların düzenli yapılması.

Kistik Ovaryumlar

• Her laktasyonda %30 oranında rastlanır

• Kistlerin %50 si ve uterus enfeksiyonlarının çoğu kendiliğinden iyileşebilir ancak doğum gebe lalma aralığını uzatır. – Folliküler – Östrjen seviyesi yüksektir

– Luteal – Progesteron seviyesi yüksektir 1ng’nin üzerinde

Ultrasound

Normal Follikül

Folliküler kist Luteal kist

Foliküler kist

Korpus Luteum Kistik CL

Kistik ovaryumların teşhisi

• Palpasyon veya Ultrasaund – Ovaryumlarda 2cm den büyük folliküllerin 10-14 günden fazla kalması.

• Normalden büyük ovaryum.

• Ovaryumlarda birden fazla küçuk folliküllerin bulunması.

• Kalın veya ince duvarlı olabilirler.

• Deneyimli Veteriner Hekimlerin bile palpasyon ile ayırt etmeleri güçtür.

• Düzensiz östrus gösterirler

• Çoğu zamanda anöstrus gösterirler.

• Kuyruk kökü yukarıdadır.

Kistik Ovaryumların Nedenleri • Primer sebep

– Yeterli LH salınamaması

• Sekundar sebepler: – Buzağılama problemleri

– Süt humması, RS, Metritis, Mastitis

– Stress • Yüksek süt verimi

• Aşırı sıcak ve soğuk

– Kalıtım

– Selenium, karotene, Vitamin A veya E yetersizliği

– Yüksek östrojen alımı ( Yem veya enjeksiyon) • Green chopped legumes - Clovers and alfalfa

• Küflü yemler

– Metritisin edavisi amacıyla kullanıkan aşırı östrojenler

– Yüksek kalsiyum ilavesi.

– MGA tedavisi

Kistlerin Tedavisi

• 50% spontan iyileşebilir

• Folliküler kistler GnRH , LH veya HCG ile tedavi edilir. – %60 başarı

• Luteal kistler Prostaglandinler ile tedavi edilir.

• Kistin türü belirlenememiş ise ; – GnRH ve Prostaglandin

– GnRH - 7-10 gün sonra PG

• Kistin tipini belirlemek için süt progesteron testi uygulanabilir.

Kistlerin önlenmesi

• Stresin azaltilması

• Postpartum problemlerin tedavisi

• Kuru dönem ve laktasyonun başlangıcındaki rasyonun iyi dengelenmesi

• Küflü yemlerin yedirilmemesi

• Genetik yatkınlığı olan hayvanların sürüden çıkarılması

Uterus enfeksiyonları

• Hayvanların kontrol edilmesine bağlı olarak değişebilir.

• Normal involusyon sürecinin bir parçasıdır ve doğumdan hemen sonra hayvanların büyük bir kısmı enfektedir.

• Uterus enfeksiyonları; – Endometritis – Endometrium ve glandular katın yangısı.

– Metritis – Uterus mukozası ,glandular kat ve kas katının yangısı.

– Pyometra – Uterusta prulent içeriğin birikmesi.

Uterus enfeksiyonlarının insidensi

Dönem Enfeksiyon oranı

Buzağılama- 25 pp 90%

16.gün - 30 pp 78%

31.gün - 45 pp 50%

46.gün - 60 pp 9%

Uterus enfeksiyonlarının nedenleri

• Yavru zarlarının atılamaması

• Güç doğum genital kanalın hasar görmesi

• Buzağılama sırasında oluşan kontaminasyon

• Uterusa bolus konulması

• Hijyen kurallarına uyulmadan yapılan muayene ve suni tohumlama uygulamaları

Puerperal metritis • Buzağılamadan sonraki birkaç gün içinde görülür.

• Çoğunlukla Clostridium’lar fakat Coliform’lar v.s. gibi diğer patojenler de neden olabilir.

• İneklerde sistemik (klinik) belirtiler vardır. • Puerperal metritis uterus atoni veta inertia’sı ile ilişkilidir, retensiyo ile birlikte veya

olmayabilir. • Depresyon, anoreksiya, süt veriminin durması (agalactia), ateş görülür. Peritonitis

olabilir. • Uterus akıntısı kötü kokulu, sulu ve kırmızımsı-siyahtır. • Uterus duvarı ince ve atoniktir. • Hastalık öldürücü olabilir. • Tedavi hem sistemik hem de intrauterin antibiyotik uygulamalarını içermelidir.

– Sistematik olarak penicillin, intrauterin olarak tetracycline iyi bir seçimdir. – Uterus çok hassas olduğu için intrauterin uygulamalarda dikkatli olunmalıdır. – Uterus lavajı, sıvının boşaltılması ve uterusun yıkanmasıyla uterus içindeki debris ve

bakterilerin miktarının azaltılmasına yardımcı olur. – Uterus ecbolic’leri, oxytocin veya ergonovine maleate uterus kontraksiyonlarını

uyarabilir ve daha fazla sıvı birikmesini önleyebilir.

Postpartum metritis (Endometritis)

• Postpartum metritis ve puerperal metritis arasındaki başlıca ayırt edici

özellik postpartum metritisli ineklerin klinik olarak hasta olmamasıdır. – Vakaların çoğunda aralarında bir ölçüde sinerjistik etki de olan aşağıda

belirtilen bakteriler etkilidir. – Başlıca etken Arcanobacterium (Actinomyces) pyogenes – A. pyogenes Fusobacterium için bir üreme faktörü üretir. – Fusobacterium necrophorum bir leucotoxin üretir. – Bacteroides melaninogenicus ve fragillus fagositozu önleyen bir madde

üretir. – Diğer bakteriler de postpartum metritise neden olabilir fakat nadiren

uterusta kalır ve kalıcı hasar ve infertiliteye neden olur. – Rastlantısal bakteriler genellikle 3 haftaya kadar uterusu terkeder. – A. pyogenes eğer 1 haftadan fazla kalırsa yaygın hasara neden olur.

Uterusun A. pyogenes’den temizlenmesinden sonra hasarın iyileşmesi ve fertilitenin yerine gelmesi en az 1 ay alır.

Postpartum metritis (Endometritis)

• İnvolüsyonun gecikmesi veya metritis problemi genellikle rektal palpasyon ile tespit edilir. –Çoğunlukla sistemik belirtiler görülmez. –Purulent bir akıntı görülebilir. –Vaginal spekulum muayenesinde serviks ve

vaginanınn yangısı ile birlikte serviks de bir akıntı görülür.

–Metritisin teşhisi için spekulum muayenesi palpasyondan daha iyidir.

Pyometra • Uterusta prulent içerik birikmesi birikmesi

• Kalıcı CL

• Başlıca klinik belirtisi anötrus. Vaginal akıntı görülmez.

• Teşhis – Rektal palpasyon

– Uterusun sıvı ile doludur, sıvı bir kornudan diğerine akar.

– CL mevcut

– Gebeliğin pozitif belirtilerinin olmaması

• Vaginal muayene (serviks genellikle kapalı)

• Sistemik belirti yok

• Tedavi – Estogen 50-65% etkili

– PGF2a 85-90% etkili

– Intrauterine infüzyonlar

Uterus enfeksiyonlarının hormonal tedavisi

• Prostaglandin’ler kontraksiyonlara neden olur

– Kızgınlığa neden olur

– Özellikle pyometraların tedavisinde

• Kalıcı Cl lerin uzaklaştırılmasında

• Oxytocin – Uterusun boşaltılmasında

– Yüksek doz doğumu takip eden 12 saat içerisinde

Diğer tedaviler

• Sistemik antibiyotik – Probably second most recommended treatment

– Must give large doses for several days and milk must be withheld

• Uterusa infüzyon – Antibiyotikler

• Tetracyclines, Penicillin

– Dezenfektanlar • Nolvasan, Iodine,

Fresh Cow Monitoring System

Flow Chart

Normal

Normal

1) 10 gün PP Monitoring

Fever Sick/"Off

Feed" Normal

"Anormal"

1) 10 Day PP Monitoring

2) ECP® Sterile Solution, 2 cc. IM

3) LUTALYSE® Sterile Solution,

1 ds. (14-28 days PP)

Fresh Cow

Fever Sick/"Off

Feed"

Fresh Cow Program

Tedaviye gerek yok

Antibiotic

ECP® (4 mg - if not

given day one)

PREDEF® 2X (20 mg once)

Supportive Rx as needed

PREDEF® 2X (20 mg once)

Supportive Rx

as needed

Normal Ateş +/- Yem yememe Yem yememe; Ateş yok

Day One

Problem Cows

ECP® (4 mg once)

10-gün izleme

Derece ve

Fiziksel muayene

LUTALYSE®

Clean-Up

Day 14-21

LUTALYSE®

Clean-Up

Day 14-21

Postpartum Gebelik günler oranı 0-30 33%

31-60 58%

61-90 69%

91-120 74%

Doğum gebe kalma aralığı uzadıkca embriyonik ölüm azalır

• Günde 35 litre ve üzerinde süt veren inek yüksek süt verimli olarak değerlendirilir.

• Doğum yapan ineklerde doğumdan sonraki ilk haftada ortalama % 20-40 oranında akut klinik metritis gelişir.

• bunlardan %20 si 3.haftaya kadar endometritis olarak devam eder ve bunlarında %30 u subklinik endometritis olarak kalır.

• Doğumdan önce uterusun içerisi sterildir.

• Eğer kontamine olursa ya fötus rezorbe olur veya abortus şekillenir.

• Doğumdan sonra ilk ovulasyon 3.4. haftalarda oluşur çoğunlukla östrus belirtileri görülmez.

• Doğumdan sonraki 6. haftadan itibaren uterus yeni bir gebeliğe çoğunlukla hazırdır.

• Problemsiz bir doğum ve doğum sonrası geçirdi ise.

• Doğumdan sonra

21.Gün ve daha sonrasında prulent vaginal akıntı veya 26. günden sonra görülen mukoprulent akıntı KLİNİK ENDOMETRİTİS olarak değerlendirilir.

• Subklinik endometritislerde ise semptom yok döl veriminde düşme var.

• Teşhis uterusdan alınan sıvılardaki Nötrofil oranına bakılarak veya ultrasound ile veya uterus kültürü ile yapılmalıdır.

• Alınan örnekte sayılan nötrofillerin sayısı çekirdekli hücrelerin sayısına oranı

• %18 den fazla ise 20-33.pp günlerde

• %10 dan fazla ise 34-47.pp günlerde

SUBKLİNİK ENDOMETRİTİS

• Klinik endometritisli ineklerde;

• Doğum gebe kalma aralığı en az 30 gün uzar.

• Gebe kalma oranı %20 düşer.

• %3 daha fazla hayvan gebe kalmadığı için sürüden çıkarılmak zorunda kalınır.

• Subklinik endometritisli hayvanlarda ise doğum gebe kalma aralığı daha uzundur.

NEDEN?

• Gebe kalma oranları normal hayvanlardan %50 düşüktür.

Sürüden çıkarma oranı da artar.

• Tedavinin 3 prensibi:

• Uterus içeriğinin boşaltılması ( Nekrotik dokular ve sıvıların)

• Antibiyotik uygulaması.

• Östrusun uyarılması.

• Klinik endometritislerin yaklaşık % 33 ü spontan olarak iyileşebilir.

• PGF2α tedavisi başarı %40-72