industria minerare

MINISTRIA E INDUSTRISE DHE ENERGJITIKES

INDUSTRIA MINERARE

1. Industria e mineralit te kromit

1.1 Hyrje

Xeheroret e kromit ne vendburimet shqipetare kane permbajtje te ndryshueshme te perberesve te tyre Cr2O3, Al2O3, dhe MgO ne formulen e tyre (Mg, Fe) (Cr, Al, Fe)2O4. Sipas kesaj perberje ato mund te jene alumokromite, krompikotite, magnokromite etj., qe kane vlere dhe perdorim te ndryshem.

Kromitet e llojeve te ndryshme gjenden ne shkembinjte ultrabazike, shume te perhapur ne forme masivesh te medhenj, me siperfaqe te disa qindra kilometra katrore dhe te gjitha se bashkeu arrijne 2 850 km2. Siç duket ne skemen gjeologjike te perhapjes se shkembinjve ultrabazike kemi gjithsej 15 masive, te renditur ne dy breza: lindori dhe perendimori, si dhe mjaft dalje te tjera te shkeputura (fig.11).

Pothuaj ne te gjithe masivet e shkembinjte ultrabazike jane gjetur shfaqje dhe vendburime kromi. Por interes te veçante, per perqendrime me te medha te vendburimeve, kane masivet e Bulqizes, te Kam-Tropojes, te Shebenik-Pogradecit, ku ka edhe mjaft vendburime ne shfrytezim.

Xeheroret e kromit paraqiten sipas rastit masive me permbajtje te larte Cr2O3, me pikezime te dendura ose te rralla, uniforme ose te shtresezuara, me njolla-njolla ose nodulare, qe ne mjaft raste kane nevoje te pasurohen. Llojet me te pasura permbajne deri 60.50 % Cr 2O3, pjesa tjeter eshte Al2O3, MgO dhe me pak okside hekuri, silici, pak titan, magnez, nikel etj.

Sipas rastit, vendburimet kane xeherore te pasur me 38-46 % kromi Cr2O3, xeherore kromi aluminar me 18-22 % Cr2O3. Ka rezerva shume te medha xeheror kromi te varfer me nen 18 % Cr2O3, te cilat pasi te kalojne ne fabrikat e pasurimit arrijne ne permbajtjen 38-50 % Cr2O3, duke u bere keshtu nje lende e pare shume e pershtatshme per prodhimin e ferrokromit ne uzinat metalurgjike.

1.2 Te dhena gjeollogjike

Studimet gjeologjike shume te detajuara ne kerkim-zbulimin e vendburimeve kane evidentuar, perveç problemeve gjeologjike te perhapjes e vendosjes se trupave xeherore te kromit edhe ato te perberjes cilesore te tyre. Xeherori masiv i kromit, permban gjithmone deri 50 % Cr2O3, 12-13 % FeO, deri 11 % MgO, 6-8 % SiO2 etj., ne sasira me te vogla. Kur ulet permbajtja e Cr2O3 rritet ajo e Al2O3 dhe kalohet ne xeheroret alumokromite, qe kane perdorim te gjere ne industrine e materialeve zjarrduruese.

Permbajtja mesatare e Cr2O3 ne kromitet qe shfrytezohen eshte rreth 43 % dhe raporti Cr/Fe=3/1. Pra, masa kryesore e kromiteve shqiptare eshte e pershtatshme per perdorimin ne metalurgji. Rezervat shume te medha te xeheroreve te varfer e mesatare jane te vlefshme per perpunime ne fabrikat e pasurimit, te ngritura ne disa vende, si dhe lende si lende e pare per industrine kimike.

Deri me sot jane zbuluar shume vendburime me rezerva te medha, qe sigurojne nje shfrytezim te gjate ne kushte te mira tekniko-minerare dhe afer rrugeve te komunikacionit. Shfrytezimi i kromit ne Shqiperi eshte bere me intensitet te larte, ne nje numer te madh minierash duke siguruar xeherore te pasur per eksport dhe xeheror te pershtatshem per uzinat e ferrokromit ne Burrel dhe ne Elbasan, qe duke i shkrire ne furra elektrike prodhojne ferrokrom me shume karbon, kryesisht per eksport. Jane disa fabrika pasurimi qe prodhojne koncentrat kromi nga kromitet e varfera me metoden gravimetrike, qe rrit permbajtjen e Cr2O3, aq sa te pranohet ne shkrirje ose te perdoren direkt ne industrike kimike.

Vendburimet dhe shfaqjet me te rendesishme te kromit do t’i tregojme sipas masiveve ultrabazike duke u nisur nga emertimi i tyre.

DREJTORIA E PERGJITHSHME E MINIERAVE

1.2.1 Masivi i Kukesit

Ne kete masiv ka disa vendburime dhe shume shfaqje. Gjendet ne formacione me origjine vullkanogjene -sedimentare. Ai eshte i perbere prej tri zonash me veçori petrografike dhe karakteristika strukturale te ndryshme. Kalimi nga njera zone ne tjetren eshte graduale dhe shpesh eshte shume veshtire te percaktohet.

Vendburimi i Kalimashit eshte i stratifikuar dhe shtrihet ne shkembijte harzburgit-dunitike me mbizoterim te harzburgiteve. Trupat xeherore jane te vendosur ne kete nderthurje te ketyre shkembenjeve te cilet ndryshojne ne permbajtje me kalimin nga veriu per ne jug (kemi rritje te volumit te duniteve por megjithate mbizoterojne harzburgitet).

Bashkeshoqerimet e para mineralogjike kane qene kromshpinelidet dhe olivina. Njekohesisht jane formuar dhe piroksenet te cilat gjenden ne forma te venave brenda trupave xeherore. Si rezultat i proçeseve te serpentinizimit te olivines dhe piroksenit eshte formuar dhe serpentina, megjithate nuk vihet re nje varesi midis ketij procesi dhe thellesise, ky proçes eshte me shume i zhvilluar ne zonat e kontakteve te masivit me masivet e tjere, ne pjesen e siperme te tij dhe ne ato pjese ku proçesi i tektonikes eshte me shume i zhvilluar.

Trupat kromitike shtrihen duke filluar nga harzburgitet tektonite ne thellesi dhe deri troktolitet e gabroolivinitet. Ne harzburgitet trupat xeherore kane forma podiforme ndersa me siper takohen dhe trupa ne forme te venave linzave me nje kend inklinacioni te larte.

Procesi qe ka kushtezuar formimin e trupave kromitike eshte ai i kristalizimit te fraksionuar te shkrirjes magmatike ne pjesen e siperme te mantelit. Gjithashtu ne trupat xeherore verehet efekti i proçeseve pneumatogjene - hidrotemale te cilat kane siguruar nje rritje relative te sasise se Al.

Vendburime kromi Kalimash I, Kalimash II, Kroi i Pulave, Are Trorit, Are Leres

Shfaqje kromiGjinaj, Kolshi, Leshnica, Mali i Thanes, Runa, Livadhi i Pishes, Perroi iKumbulles, Kodra e Lucit, Trulli i Surojt.

1.2.3 Masivi i Lures

Ka shume shfaqje me permasa te vogla dhe mesatare por akoma nuk ka studime te mjaftueshme per te vleresuar ato si vendburime.

Shfaqje kromiHudhrat e Tolles, Kesule-Kreja-Veriore, Arrenmolle-Dodoj, Dodoj,Liqennjve, Malthi i Keq, Zallgjocaj, Daznjari, Lajthize, Blac, Kumbull

1.2.4 Masivi i Bulqizes

Eshte me i madhi dhe me i rendesishmi per numrin dhe madhesine e vendburimeve. Shume vendburime dhe shfaqje jane ne vijim te njera-tjetres, duke hapur keshtu perspektive per zbulime rezervash te reja. Miniera me e vjeter e Bulqizes jep xeheror me 42-46 % Cr2O3.

Trupat minerare jane te shtrire ne masivin ultrabazik te Bulqizes me shtrirje VVP-JJl. Struktura e vendburimit eshte antiklinale dhe sinklinale te ndara ne tre pjese qe jane emertuar perendimore, qendrore dhe lindore.

Kontakti midis trupave xeherore dhe shkembinjeve rethues eshte i qarte. Trashesia e trupave xeherore varion nga 10-12 m.

Tektonika eshte mjaft e zhvilluar, ndarjet tektonike jane me intervale 10-13 m dhe ne raste te caktuara deri ne 25 m. Aktiviteti tektonik me kalimin ne thellesi pakesohet. Gjithashtu verehet qarte dhe fenomeni i mikrofrakturacionit. Trupat xeherore kane forma podiforme, lentesh apo shtresash.

Industria Minerare

Xeherori eshte i tipit magnezial (Mg,Fe0Cr2O4), ndersa ganga perbehet nga dunitet dhe harzburgitet. Pllagjiokllazi dhe feldshpati gjithashtu verehet. Serpentina e ardhur si rezultat i proçesit te serpentinizimit eshte e pranishme ne xeheror.

Mineralet qe takohen ne xeheror jane frosteriti [(Mg2(SiO4)], i cili permban gjurme te Ni, Co, Ti, etj.; seria izomorfike e piroksenit nga entatiti [Mg2(Si2O4)] ne hipersten [(Fe,Mg)2(Si2O6)]; serpentine [Mg6(Si4O10)(OH)8)], gjendet ne pjese te ndryshme te trupave xeherore ne pjeset ku tektonika eshte me e zhvilluar ky mineral takohet me shpesh, te pranishem jane dhe talku [Mg3(Si4O10)(OH)2]; sulfidet si pentlanditi [(Ni,Fe)9S8]; magnetiti [FeFe2O4]; Klorite [Al(Si,Al)3O10]; uvaroviti [Ca3(SiO4)3Cr2]; diopsidi [CaMg(Si2O6)]; bakri nativ [Cu] dhe platinoidet [(Pt);(Pt,Fe)].

Fakti qe xeheroret e ketij vendburimi jane trajtuar ne shume punime te kryera le qe trajtimi me i zgjeruar ti behej xeheroreve te vendburimit te Kalimashit per te cilet sot ka dale ne pah dhe problemi i permbajtjes se larte te olivines.

Vendburime kromiBulqiza, Almarinam Batra, Lugu i Gjate, Lugu i Thele-Kraste, Thekna, Qafa eBuallit, Studenti, Instituti Politeknik, Vari i Nuses, Selishta, Manazdreja, Vinjolli

Shfaqje kromiMali i Lepjetes, Liqeni i Zi, Pylli i Zi, Paqja, Qafa e Lames, Shkembi i Rungajes,Qafa e Klosenit Miraku, Liqeni i Dervishit, Kodra e Lemuar

1.2.5 Masivi i Shebenik-Pogradecit

Eshte masiv mjaft i madh me shume shenja minerale. Intensifikimi i punimeve gjeologjike do te rrite rendesine e tij.

Vendburime kromiPishkashi, Skrroska, Prroi i Govates, Katjeli, Sheshpushi, Pojska, Memlishti

Shfaqje kromiHotolishti, Guri i Korbit, Bushtrica, Guri i Boges, Alqini, Vierazhdi, Vlashi, Guri iPishes, Kotodeshi, Tollovica, Homeshi

1.2.6 Masivi i Kam-Tropojes

Masiv shume i madh ne pjesen me veriore te Shqiperise me shume shenja dhe vendburime kromi. Masivi i shkembinjve ultrabazike te Tropojes gjendet ne pjesen veriore te teritorit te Shqiperise. Ai ze pozicion te ndermjetem dhe sherben si nyje lidhese e brezit lindor me brezin perendimor te shkembinjve ultrabazike te vendit tone.

Masivi i shkembinjve ultrabazike te Tropojes ben pjese ne zonen strukturale-faciale te Mirdites, duke zene skajin verilindor te saj.

Nga jugperendimi kufizohet me shkembinjte e zones strukturalo-faciale te Alpeve Shqiptare. Ne verilindje masivi vazhdon jashte kufijve deri ne afersi te rrjedhjes se lumit Erenik, duke perbere masivin e Gjakoves, i cili eshte vazhdim i masivit te madh te Tropojes.

Masivi i Tropojes shtrihet ndermjet formimeve te sistemeve triasike e kretake. Ne disa vende ai mbulohet nga formimet e shkrifta ose te cimentuara te neogjenit dhe kuaternarit.Ne rajonin e studjuar formimet triasike kane perhapje te gjere. Ato perfaqesohen nga komplekset e shkembenjve vullkanogjene, vullkanogjeno-sedimentare dhe sedimentare. Shkembinjte vullkanogjene perfaqesohen nga diabaze, diabaze te kuarcezuara, porfirite diabazike, spilite dhe keratofire kuarcore. Ato konsiderohen si formime te triasikut te poshtem. Shkembinjte e kompleksit vullkanogjeno-sedimentare perfaqesohen nga diabaze, spilite, lavobrekce, rreshpe strallore, rreshpe stralloro-argjilore, konglomerate, gelqerore dhe ranore. Ne pikpamje moshe i perkasin formimeve te pandara te triasikut te poshtem- te mesem. Shkembinjte sedimentare perfaqesohen nga gelqerore gri qe nganjehere kane shtresezim te dukshem. Keta shkembinj i perkasin triasikut te siperm.


Depozitimet e kretakut perhapen ne juglindje te masivit dhe zene nje siperfaqe prej rreth 50 km2. Gjendet ne malet e Peshtrikut, Kunores dhe Cahanit. Ne te gjitha rastet, shtrihen mbi siperfaqen e shplare te shkembinjve ultrabazike e bazike. Shkembinjte intruzive ne rajonin e studjuar kane perhapje te gjere. Ndermjet tyre dallojme shkembinj ultrabazike dhe mesataro-acide. Keta shkembinj i perkasin ciklit tektono-magmatik jurasik dhe lidhen me fazen e rrudhosjes kimerike. Ndermjet shkembinjve te permendur me te perhapur jane shkembinjte ultrabazike. Ata shtrihen ne pajtueshmeri me strukturat e shkembinjve rrethues (efuzive te triasikut te poshtem ne trajten e intruzioneve pajtuese). Perfaqesohen nga dunitet, harcburgitet, lercolitet, verlitet, piroksenitet dhe si prodhim i ndryshimeve edhe nga serpentinitet.

Nga mineralet aksesore dallojme kromshpinelidin me forma te çrregullta oktaedrike. Minerale dytesore kryesore jane ato te serpentines qe perfaqesohen nga krizotili e me rralle nga antigoriti. Kontaktet e duniteve me perioditet paraqiten here te prera, here me kalime graduale. Peridotitet kane perhapje me te madhe ne krahasim me llojet e tjera te shkembinjve ultrabazike. Ato perfaqesohen kryesisht nga harcburgitet dhe ne sasi me te vogel nga lercolitet e verlitet. Harcburgitet jane shkembinj kokerr mesatare me ngjyre te gjelber te erret, gjer ne te gjelbert-gri. Mikroskopikisht karakterizohen nga struktura hipidiomorfe kokrrizore mbi te cilen vendoset struktura dytesore rrjetore qe i detyrohet zhvillimit te serpentines. Ne perberjen minerale te harcburgiteve marrin pjese olivina, pirokseni rombik, kromshpinelidi, serpentina dhe ndonje kokrrize pirokseni monoklin. Si minerale dytesore takohen serpentina (krizotili, basiti, antigoriti, serpofiti) amfiboli, kloriti, talku, magnetiti dytesor, etj. Lercolitet perhapen ne pjesen juglindore te masivit, ne fshatrat Letaj, Dobrune, ne jugperendim te majes se Krepit dhe zene nje siperfaqe te vogel. Ne pergjithsi gjendet ne marrdhenie me verlitet, piroksenitet dhe gabrot. Si minerale kryesore shkembformuese jane olivina, pirokseni rrombik dhe pirokseni monoklin. Karakterizohen nga struktura alotriomorfe.

Verlitet gjenden me teper ne afersi te kontaktit me masivin gabronorit. Jane mjaft te serpenizuara dhe prandaj karakterizohen nga struktura rrjetore. Mineralet kryesore shkembformuese jane olivina dhe pirokseni monoklin. Si mineral kryesor takohet kromshpinelidi me forma te çrregullta prizmatike, trekendeshe dhe oktaedrike. Nga mineralet dytesore dallojme magnetitin dytesor dhe hidroksidet e hekurit. Piroksenitet shfaqen ne formen e trupave te medhenj, shlireve, dajkave dhe damareve. Perhapja e pirokseniteve ne masiv perbehen me shpesh nga pirokseni monoklin (dialag); ngandonjehere dallojme dhe enstatit. Mineralet kryesore shkembformuese jane: dialagu, diopsidi, enstatiti, bronziti, hipersteni. Nga mineralet dytesore dallohen amfiboli, kloriti, preniti, hematiti, magnetiti, talku, karbonate, serpentina, epidoti, etj. Ne kete grup shkembinjsh verejme edhe piroksenitet olivinike te cilat permbajne nje sasi te konsiderueshme olivine pjeserisht te serpentinizuar, pirokseni monoklin pjeserisht te amfibolizuar.

Shkembinjte bazike gabroide: Ne kete grup shkembinjsh perfshihen gabrot, gabronoritet, gabrot e amfibolizuara dhe gabronoritet e amfibolitizuara. Shkembinjte gabroide perbejne pjesen veriore te masivit te Kaptenes, i cili ne jug vazhdon ne rajonin e Kukesit dhe ne ate te Mirdites. Keta shkembinj kane forma izometrike te crregullta. Ne disa vende mbulohen nga depozitimet e kretakut dhe ato te neogjenit. Karakterizohen nga struktura gabroide dhe

perbehen nga plagjioklazi bazik, pirrokseni rrombik, pirokseni monoklin, amfiboli, kloriti, magnetiti.

Shkembinjte mesataro- acide perfaqesohen nga pllagjiogranitet e dioritet kuarcore dhe mikrodioritet. Ne rajonin e Tropojes plagjiogranitet dhe dioritet kuarcore kane perhapje te kufizuar dhe paraqiten ne trajte te trupave te vegjel e damarore. Dalja me e madhe takohet ne luginen e Lumit te Leshnices. Perveç kesaj, dy dalje te vogla i takojme gjate bregut te majte te lumit Drin, ku ato perfaqesohen nga trupa te vegjel qe shtrihen ne mes te shkembinjve efuzive te triasikut te poshtem. Plagjiogranitet jane shkembinj leukrate. Ne dallim nga plagjiogranitet, dioritet kuarcore permbajne me pak kuarc dhe me shume minerale me mgjyra; paraqiten me ngjyre me te erret dhe mikrokokrrizore. Nga studimi mikroskopik rezulton se mbizoteron struktura hipidomorfe kokrrizore. Perberja mineralogjike eshte: minerale paresore-plagjiklazi, kuarci, amfiboli, pirokseni monoklin; minerale dytesore - amfiboli, kloriti, albiti, epidoti, preniti, ceoliti, minerale xeherore. Mikrodioritet takohen ne veri e jug te Vaut te Dardhes dhe ne rrjedhjen e siperme te lumenjve te Meziut dhe Kunores, ne fshatin Shengjergj si dhe ne luginen e lumit te Leshnices. Ato paraqiten ne forme dajkash dhe trupash te vegjel, qe nderpresin shkembinjte efuzive te triasikut te poshtem. Mikrodioritet jane shkembinj mikrokokrizore rralle me kokriza mesatare; kane ngjyre te gjelber gri ose gri te erret. Paraqiten me strukture hipidiomorfee kokrrizore. Perbehen nga plagjioklazi, kuarci, amfiboli, minerale xeherore, kloriti dhe epidoti.

Duke pare ndertimin gjeologjik ne strukturen e masivit te Tropojes, te perfituar nga vrojtimet siperfaqesore, punimet minerare dhe ato te shpimit, bie ne sy pseudostratifikimi i llojeve te shkembinjve ultrabazike. Ky stratifikim, i cili ka edhe perseritje, eshte rezultat i diferencimit magmatik, kryesisht atij te gravitetit. Siç duket, horizontet me te thella i zene mineralet me peshe vellimore me te madhe (olivina, kromshpinelidi), pra duke formuar dunitet. Mbetja silikate eshte e mbingopur me piroksene, prandaj formohen shkembinj me olivine dhe piroksene, te cilet permblidhen te gjithe nen emrin peridotite. Pasi perseriten disa here keto diferencime, ne pjesen e fundit formohen piroksenitet.

Nga pozicioni ne hapesire dhe perberja petrografike, ne masivin e Tropojes dallojme dy breza kryesore me konfiguracion te koklavitur: brezin dunit-peridotit dhe brezin peridotit.

Brezi dunit-peridotit shtrihet ne pjeset ku kemi dalje dunitesh ose ku ato mbulohen, gje qe eshte e lidhur me formen strukturale te masivit. Perbehet kryesisht nga peridotite e dunite pak te serpentinizuara ose te serpentinizuara ne shkalle te ndryshme, qe arrijne deri ne serpentinite. Ne kete brez dallojme nderthurje dunitesh me harcburgite, te cilat kane te njejtin oreientim me elementet e prototektonikes, sidomos me teksturat e rrjedhjes. Ky brez ndryshon shume si ne drejtim te shtrirjes, duke pesuar kthesa te shumta, te diktuara, siç duket nga qendrueshmeria qe kane paraqitur shkembinjte gjate intrudimit te shkrirjes silikate ultrabazike ashtu edhe ne trashesi. Vende vende paraqite shume me i gjere. Duke e marre masivin e Tropojes ne veçanti dallojme dy pjese te ketij brezi; perendimore dhe lindore qe perbejne ne vetvete dy krahet e struktures se madhe te ketij masivi.

Brezi dunit-peridotit, perben pjesen anesore te masivit. Ne pjesen perendimore te ketij brezi perfshihet zona e Deges, Tplanit, Rragamit dhe Lugut te Zi, kurse ne pjesen lindore perfshihet zona e Kepenekut, Zogajt, Qafe-Prushit, Krumes dhe Vlahnes. Ne pergjithsi, ne kete brez gjenden shume shfaqje te mineralizuara kromiti; rrjedhimisht perfaqeson zonen me interesante e me me perspektive per grumbullimin e mineraleve te dobishme te kromshpinelidit.

Vendburime kromi Kami, Kepeneku. Lajthiza, Zogaj, Zgjeci, Vllahna, Ragami1, 2

Shfaqje kromiVllahne, Perrolli, Qafa e Prushit, Maja e Zanes, Hajdar Mataj, Helshani, Pac-Corraj, Vladi, Qafa e Milices, Kosaj

1.2.7 Masivi i Krabit

Ka pak shfaqje qe kerkojne studime te metejshme.

Shfaqje kromi Iballa, Berisha, Prroi i Spacit, Milla, Rrvishti, Dardha, Truni

1.2.8 Masivi i Pukes

Ne kete masiv takohen pak shfaqje. Me te njohura midis tyre jane:

Shfaqje kromi Gjadri, Vrithi

1.2.9 Masivi i Gomsiqes

Nuk njihen shfaqje te rendesishme kromi.

1.2.10 Daljet e ultrabazikeve te Rreshenit


Nuk njihen shfaqje te rendesishme kromi.

Shfaqje kromi Rasi i Bute

1.2.11 Masivi i Maleve te Skenderbeut

Ka disa shfaqje kromi.

Shfaqje kromi Karica, Maja e Liqenit

1.2.12 Masivi i Mirakes dhe Shpatit

Nuk ka shfaqje kromi te rendesishme per t’u permendur.

1.2.13 Masivi i Devollit dhe Masivi i Valamares

Nuk kane shfaqje kromi te rendesishme per t’u permendur.

1.2.14 Masivi i Voskopojes dhe i Moraves

Jane gjetur disa shfaqje me interes per t’u vleresuar.

Shfaqje kromi Zvarishti, Voskopoja, Dersniku, Qafa e Qarit, Pepellashi, LLofka

1.2.15 Daljet e Kolonjes dhe Leskovikut

Jane gjetur disa shfaqje ne pjesen veriore te Leskovikut.

Shfaqje kromi Vrepska, Kabashi Lashova

1.3 Minisrat dhe fabrikat e pasurimit te kromit

Minierat e kromit ndodhen ne brezin lindor ultrabazik te Shqiperise qe perbehet nga masivet:

♦ Masivi Kukes -Kam -Tropoje qe perfshine zonat nga Tropoje-Tpla- Rragam- Kam, vazhdon ne Zonen e Hasit duke Kaluar Ne Kalimash – Surroj.

♦ Masivi i Lures qe nuk ka vendburime te hapura por qe jane kryer vetem punime kerkim zbulimi nga ana e gjeologjise.

♦ Masivi i Bulqizes qe fillon nga zona e Selishtes, Shkalle-Cerruje Bulqize –Bater –Theken Ballej.

♦ Masivi Shebenik- Pogradecit qe perfshine zonen nga Bushtrice – Menik ne drejtim te Prrenjas – Katjel e kalon ne zonen e Pogradecit ne Pojske e ne vazhdim.

♦ Masivi Krabit-Puke-Gomsiqe-Pilinard Rreshen.

♦ Masivi Skenderbeut-Shpatit-Devoll.

Predominojne tre masivet e pare ne teresine e zones krome mbajtese te vendit tone, qe perfshihen ne zonen verilindore te vendit tone, duke filluar nga Tropoja, T,Plani, Rragami, Pac, Kam, Qafe Prush, Letaj, Skatin, Kalon ne zonen e Hasit ne Maç, Perollaj, Vlahen Cahan, e vazhdon ne Kukes, Kalimash, Surroj, Qafe Kumbull duke kaluar ne Zonen e Lures, Shkalle, Bulqize, Selishte, Ternove, Bater, e ne vazhdim ne brezin Menik, Bushtrice, Pishkash, Prrenjas, Katjel, Pojske Pogradec.

1.3.1 Zona Kukes-Tropoje-Shebenik

Masivi Ulrabazik i Tropojes ndodhet ne pjesen verilindore te ofioliteve te Albanideve dhe ze nje siperfaqe rreth 395 km me nje trashesi 2.5 km.

Midis treguesve te drejte te pozicionit te trupave kromite per nje nivel te caktuar jane raportet atomike Cr/Al dhe Mg/Fe e jane kritere baze gjeokimike per nje percaktim rigoroz te ndertimit e kufinjeve te tyre. Raportet atomike te tyre jane kritere baze gjeokimike per te percaktuar kufinjt petrologjike Moho dhe ata “zero” dhe kapin vlera nga 2-4 (rralle 0-2) dhe 1.2-1.6.

Zona e Kukesit bene pjese ne zonen dunit peridotit te masivit ultrabazik, qe karakterizohet si zone nga alternimi i brezave te dunitit me perioditet ku nga ana petrografike ndahen ne harcburgite te fresketa e te serpenitizuara.

Perberja e xeherorit, mineralit kryesor xeheror formues eshte kromshpineliti qe perfaqsohet nga magnokromiti, e nga mineralet jo metalor ne sasira te konsiderushme merr pjese olivina, serpentina e shume rralle kokrriza te sulfideve.

Masivi i Shebenik–Pogradecit i perket brezit lindor te masiveve ultrabazike me nje shtrirje submeridionale me gjatesi 45 km e gjeresi 4-12 km.

Masivi eshte nga shkembinjt ultrabazik qe perfaqsohen nga Harcburgitet e fresketa dhe te serpenitizuara, me dunite ne forme thjerzash ose trupash dunitike dhe nga lercolite, verlite, piroksenite dhe gabro.

Ne rajonin e veriut bejne pjese vendburimet e Kam-Tropojes, Hasit e te Kukesit.

1.3.2 Zona e Tropojes

Ne zonan e Tropojes aktualisht jane rreth 34 vendburime te njohura, si dhe disa nen objekte te vogla gjeologjike prej te cilave jane aktivizuar e vene ne shfrytezim disa miniera si ne tabelen nr.1 si me poshte:

Hapja e ketyre vendburime eshte bere kryesisht me anen e galerive dhe te dishenderive me hapje nga siperfaqja. Nje pjese e vendburimit te Kamit eshte hapur ne fillim te viteve 1940 nga shoqerite e huaja.

Vendburimet e Zones se Kamit, Zogaj, Lajthize, Kepenek, Shpati Vishives e Shpati Qarrit, Hija Bushit, Zogaj etj., jane vendburime te vendosura ne shpatet e zones nga Qyteti i Kamit, gjate bregut te Skatines e shpateve anesore te ketije Prroj, ne toka jo bujqesore e kryesisht ne masive te papyllezuara, por qe eshte e zhvilluar si bimesi shkurret e shtogu.

Vendburimi T’pla ndodhet ne pjesen verilindore te fshatit me te njejtin emer, ne nje distance 9 km nga rruga nacionale Tirane- B.Curri. Hapja e ketyre vendburime eshte bere kryesisht me anen e galerive dhe te dishenderive me hapje nga siperfaqja. Nje pjese e vendburimit te Kamit eshte hapur ne fillim te viteve 1940 nga shoqerite e huaja.

Minierat e kromit ne zonen e Kam-TropojesLidhjet epunimve Fillimi i Nderprerja e

Prodhimi min. Sterilet

Nr VENDBURIMIme siperfaqen aktivitetit aktivitetit Total ton gjithsej m3

1Vendburimi Rragam 1 4 1971 1989 117 000 108 000

2Vendburimi Rragam 2 3 1969 1993 30 000 27 000

3-II- Rragam 3 3 1996 1998 4 500 3 900

4-II- T’Pla 4 1989 1999 45 000 45 000

5-II- Çabrat 1+4 3 1988 1996 8 000 8 100

6-II- Lajthize 6 1988 1999 75 000 72 000

7-II- Skatine 8 1980 1989 43 000 45 000

8-II- Hija Bushit 3 1980 1993 57 000 59 400

9-II- Zogaj 1 3 1980 1993 140 000 135 000

10-II-

Kepenek Are 2 1992 1994 2 000 1 800

11-II- Kepenek 10 3 9 000 8 100

7


12 -II- Kepenek 9 4 1980 1989 46 000 41 40013 -II- Kam 15 1940 1999 300 000 270 000

14 -II-Shpati Qarrit 2 1990 1993 3 500 2 800

15 -II-Shpati Vishives 3 1989 1992 8 000 7 200

16-II-Livadhi Kokes1+2 3 1969 1974 47 000 41 400

17 -II- Zgjeç 1 4 1969 1972 7 000 6 300Shuma 77 942 000 882 400

Ne vendburim bejne pjese shkembinjte sedimentare e ultrabazik. Sedimentaret perfaqsohen nga formimet deluvione dhe aluviato-ranore-konglomeratike te kuaternarit dhe te neogjenit te siperm. Shkembinjte ultrabazik kane perhapje mjaft te gjere dhe jane te perfaqsuar nga dunitet, harcburgitet dhe seria damarore. Mineralizimi eshte i lidhur me dunitet me pikezime te dendura deri masive te xeherorit.

Vendburimet e zones Qafe Prush- perfaqsohen nga trupa minerar ne forme linzash. Vendburimet Zogaj – Kam rrethohen nga shkembinjt magmatik dhe sedimentar, ku te paret perfaqsohen nga ultrabazik dhe bazik, me llojet tipike te tyre si dunitet, harcburgitet, piroksenitet ndersa shkembinjt bazik perfaqsohen nga shkembinjt e serise damarore e gabropegmatiteve dhe mikrogabrove te amfibolizuara.

Materialet e depozituara ne siperfaqe qe ne rastin tone jane sterilet, jane te depozituara kryesisht jashte tokave bujqesore ne nje siperfaqe totale rreth 40 ha dhe me perjashtim te galerive te hapura gjate Prrojt te Skatines, ku nje pjese e ketyre sterileve jane marre nga prroj duke e transportuar ne lumin e Drinit te bashkuar ne nje distance rreth 12 km si mesatare. Me anen e lumit te Drinit jane transportuar deri ne vitin 1978 per ne zonen bregdetare ku lidhet Buna me detin Adriatik dhe me degezimin e saje Lezhe – Adriatik ne nje distance100-155 km.

Mbas vitit 1978, me venjen ne pune te Hidrocentralit te Fjerzes, keto sterile depozitohen ne Liqenin e Fjerzes.

Nuk eshte bere perpunimi i mineralit ne keto vendburime, me perjashtim te seleksionimit ne disa impiante, dhe nuk jane perdorur reagent kimik ne trajtimin e tyre.

Me qene se vendburimet e kromit jane te hapura ne zonat te njejta me zonen qe pershkojn lumejt qe e pershkojne ate, sterilet e nxjerra nga ato nuk perbejne ndonje demtim te ambjentit pasi jane te te njejtes origjine.

Gjate viteve 1995-2000 objektet minerare jane privatizuar pjeserisht dhe ka rifilluar aktiviteti ne mbi 10 vendburime ekzistuese e objekte te reja me rreth 30 galeri me dalje ne siperfaqe.

Sterilet e ketyre minierave depozitohen kryesisht mbi sterilet e depozituara gjeta hapje e shfrytezimit te ketyre objekteve.Perberjet mesatare e mineraleve te kesaj zone jane si me poshte:

OksidetCr2O3 MgO SiO2 FeO

Al2O3 TiO2 CaO MnO CoO NiO

V2O5 Cr/Fe

Permb. % 20-48 23.5

13-21

11-16 7-8

0.14-0.30

0.1-0.3

0.1-0.23

0.015

0.2-0.25 0.16

2.5/1-3/1

Gjendja e stoqeve te mineralit te kromit zona kam TropojeNr

VENDBURIMIMineral kromi

ton Cr2O3 %

1Vendburimi Rragam 1

2 “ Rraga 2

m

3 “Rragam 3 321 30

4 “ Tpla5 “ Çabrat 1+4 633 35

6 “Lajthize

(karjera) 1 020 18

6 “Lajthize

(miniera) 305 41.78

7 “ Skatine 6 364 188 “ Hija Bushit

Industria Minerare

9 “ Zogaj 31 870 2210 “ Kepenek Are11 “ Kepenek 1012 “ Kepenek 913 “ Kam14 “ Shpati Qarrit15 “ Shpati Vishives16 “ Livadhi i Kokes1+217 “ Zgjeç 1 dhe Kajsjan 910

Etj. 238Gjithesej 51 661 21.5

1.3.3 Zona e Hasit

Ne kete zone jane dy vendburime kryesore si:

1. Miniera e Kromit Vlahen2. Miniera e Kromit Perollaj

Ka edhe vendburime gjeologjike te vogla, por qe nuk eshte zhvilluar aktivitet minerar, me perjashtim te rreth 20 galerive te hapura ne objekte te ndryshme nga gjeologjia gjate proçesit te kerkim zbulimit, me nje volum te kufizuar te punimeve, qe kapin nje gjatesi te pergjitheshme rreth 1000 ml, me nje volum te sterileve rreth 5 000 m3 gjithesej.

Miniera Kromit Vlahen ka filluar nga hapja fillimisht me nje mikro karjere ne vitet 1960 dhe ka rifilluar aktivitetin e hapjes ne vitin 1985. Vendburimi i kromit Vlahen ndodhet ne sektorin me verior te zones se Hasit, ne nje distance rreth 12 km nga qyteti i Krumes.

Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit marrin pjese kryesisht shkembinjte ultrabazik te cilet ne lindje mbulohen nga depozitimet e kores se prishjes e shkembinjt karbonatik te kretes, ndersa ne veriperendim tektonikisht vihen ne kontakt me shkembinjt gabronorite.

Trupi xeheror eshte kromshpindelite e shoqerohen nga serpentina e llojit krizotil. Tekstura e struktura e xeheroreve eshte pikezime njollore e shume rralle ndeshen nderthurjet brezore dhe nodulare. Pikezimet ne xeheror, kane trajta izometrike me permasa te vogla 0.5 deri 2 mm e rralle 3-4 mm me strukture zoteruese hipidiomorfe kokrrizore kataklastike.

Miniera eshte e hapur ne kuoten 700 m, me anen e traverbankeve me tre dalje ne siperfaqe dhe ne kuoten 650 m me dy dalje ne siperfaqe, ku ne te parin ka filluar hapja me pus ne drejtim te thellesis me kuote deri 500 m.

Miniera ka vazhduar shfrytezimin e pjeseshem nga viti 1987 derr ne vitin 1995

Te dhenat per aktivitetin e zones se Hasit jepen ne pasqyrat 20 dhe 21Lidhjet e punimeve Fillimi i Nderprerja

Prodhimi total Sterilet

NrVENDBURIMI me siperfaqen

aktivitetit

e aktivitetit mineral ton

gjithesej m3

1Vendburimi Vlahen 5 1960 1995 64 000 30 000

2Vendburimi Perollaj 5 1988 1999 20 000 36 000

Gjendja e stoqeve te mineralit te kromitNr VENDBURIMI Mineral kromi ton % Cr203

1 Vendburimi Vlahen 1 000 252 Vendburimi Perollaj 7 500 28

Sterilet e dalura nga miniera jane te depozituara kryesisht, rreth 70 % e tyre ne toka bujqesore e livadhe, ndersa pjesa tjeter eshte depozituar ne zona shkembore te papyllezuara e te degraduara.

Per periudhen ne vazhdim sterilet mund te depozitohen ne keto zona jo bujqesore.Prane vendburimit kalon perroi i Vlahnes, i cili ne nje distance 13 km bashkohet me lumin e Krumes, lum i cili ne nje distance rreth 26 km ka qene lidhur me lumin e Drinit te bashkuar ne afersi te fshatit Vau – Spas, ndersa sot bie ne liqenin e Fierzes ne nje largesi 13 km. Burimet e ujit qe dalin nga miniera e materialet e imta qe depozitohen nga miniera ne afersi te prrojt kane dekantuar, deri ne vitin 1978 ne shtratin e lumit te Drinit te bashkuar, i cili ka vazhduar depozitimin e tyre gjate gjithe shtratit, deri ne derdhjen e tije ne det, ne nje distance 110-160 km nga burimi. Sterilet kane te njejten perberje me shkembinjt rrenjesor te zones, duke mos influencuar shume ne ndryshimin e materialeve inerte qe transporton lumi Drinit.

Miniera e Kromit Perollaj ndodhet po ne rrethin e Hasit, ne nje distance 12 km ne veriperendim te minieres Vlahen. Ka filluar nga hapja ne vitin 1988, fillimisht nga gjeologjia, e ne vazhdim nga miniera e Ndertim Miniera.Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit marrin pjese shkembinjt ultrabazik te perfaqsuar nga dunitet e harzburgitet e serpentinizuara e me pak nga seria damarore.Miniera eshte hapur nga ana e zones Hasit me anen e 5 traverbankeve direkt nga siperfaqja. Traverbanket jane hapur ne zonen e shpatit, te pyllezuar pjeserisht, ku mbizotrojne shkurret. Eshte toke jo bujqesore, e degraduar pjeserisht e sherben per kullota ne stinen e pranveres.Sterilet e minerali jane te depozituara prane grykave te galerive, ne toka jo bujqesore. Prane nuk kalojne prrenj te rendesishem, por disa prroska pa ndonje efekt ne marrjen e ketyre sterileve. Keto prroska ne periudhen e reshjeve bashkohen me lumin e Krumes qe derdhet ne liqenin e Fierzes, pa ndonje efekt te rendesishem ne prishjen e infrastruktures.

Perberja mesatare e oksideve ne mineralet e kesaj zone jane si me poshte:Oksidet Cr2O3 MgO SiO2 FeO Al2O3 TiO2 CaO MnO CoO NiO V2O5 Cr/FePermb. % 18-42 25 15 11 7-8 0.16 0.21 0.15 0.015 0.23 0.07

2.5/1-3/1

1.3.4 Zona e Kukesit

Ne kete zone jane te vendosura vendburimet e minierat e kromit te Zones Kalimash dhe Surroj. Minierat e Kromit Kalimash ndodhen ne pjesen veriore te masivit ultrabazik te Kukesit.Vendburimet bejne pjese ne zonen dunit –peridotit te masivit te Kukesit, ku nga ana petrografike ndahen ne harcburgite te fresketa dhe te serpentinizuara. Peridotitet takohen ne pjeset veriore te vendburimit, ku ato kontaktojne tektonikisht me gabronoritet e masivit te Kaptines. Minerali kryesor xeheror formues eshte kromshpindeliti i perfaqsuar nga magnokromiti, ku nga mineralet jo metalor bejne pjese olivina, serpentina e shume rralle takohen kokrriza te sulfureve.Ketu bejne pjese rreth 12 trupa xeheror, ne vazhdimesi e te shkeputur nga njeri tjetri. Te gjitha minierat e kromit te hapura ne keto vendburime, jane te hapura me anen e punimeve horizontale, direkt nga siperfaqja, ndersa ne nentoke jane te nderthurura me njera tjetren me anen edhe te puseve e punimeve te tjera te pjerrta.

Punimet minerare jane te hapura ne zona kryesisht te pyllezuara, ku predominon dushku e lisi, kryesisht te degraduar deri ne lartesite 850 m, ndersa mbi keto lartesi ne rastin e trupave nr.7, 10, Prroj Batres etj., predominon pisha e ahu si ne zonen e Kalimashit e te Surrojt.

Miniera Kalimash 2 trupi 1 ka filluar nga hapja e shfrytezimi qe ne vitet 30-40, ndersa kalimash 1, trupi 1 ka filluar nga hapja e shfrytezimi ne vitin 1958.

Ne vitin 1973 ka filluar nga hapja miniera ne Kalimash 2, ndersa ne vitin 1978 ka filluar shfrytezimi. Te gjithe punimet jane te hapura ne shpatet mbi Prrojn e Kalimashit e Prrojn e Keçelit (Kalimash 1).

Pjesa kryesore e sterileve qe dalin nga keto vendburime si ne trupat 1, 2 , 6, 6a Kalimash 2, e te Kalimash 1 lidhen me burimet e ujrave te dy prrenjeve te mesiperme na masen 60 % te volumeve te tij, ndersa sterilet e Prrojt te Batres jane te lidhura me burimet e Prrojt te Goskes.Te tre prrenjet e mesiperm rrjedhin ne lumin e Drinit te bashkuar, ku prrenjt e Kalimashit bashkohen me Dinin nen ish Uren e Vezirit ne kufi me lindjen e fshatit Kalimash, ne nje distance15-18 km, ndersa prroj i Srriqes bie ne fshatin Vau Spas ne nje distance 16 km nga burimi.Sterilet e Karrjeres te trupit 3 Kalimash 3jane te depozituara ne shpatet e zones 1 km larg burimeve te ujrave te mesiperme .Prane minieres Kalimash 2 eshte e ndertuar fabrika e pasurimit te kromit, me nje kapacitet 160 000 ton perpunim mineral kromi ne vit. Kjo fabrike eshte vene ne pune ne vitin 1979 dhe ka vazhduar deri ne vitin 1999. Jane perpunuar rreth 1 600 000 ton mineral kromi nga ku jane prodhuar 442 000 ton koncentrat kromi. Pjesa tjeter e sterileve, rreth 1 158 000 ton jane depozituar me vete rrjedhje ne prrojn e Kalimashit dhe ne shtratin e liqenit te Fierzes. Mungesa e vendit te mundeshem per depozitimin e sterileve, pra e dambave qe ndertohen per kete qellim, kostoja e larte e depozitimit te tyre per te bere trajtimin e mevoneshem me permiresimin e teknologjise, bene lejimin e depozitimit te lire ne ujrat e liqenit. Nga vrojtimet e bera vitet e kaluara, sterilet depozitohen sipas madhesise se grimcave e peshes se tyre ne basenin e liqenit pothuajse ne te gjithe gjeresine e tij, duke u bere pengese per nje lundrim normal ne stinen e veres kur bie niveli i liqenit.

Perberja e sterileve nga ana mineralogjike eshte pothuajse e njejte me ate te formacioneve per rreth vendburimit, gje e cila me perjashtim te sasise se madhe te shteses se depozitimeve te ketyre, nuk kane ndonje permbajtje te reagenteve pasi per pasurimin e ketyre mineraleve perdoret uji i perrenjve pa reagent kimik.

Perberja mesatare e oksideve ne mineralet e kesaj zone e shte si me poshte:Oksidet Cr2O3 MgO SiO2 FeO Al2O3 TiO2 CaO MnO CoO NiO V2O5 Cr/FePermb. % 14-35 29 17 12 6.5-8 0.16 0.20 0.16 0.015

0.2-0.25 0.07

2.5/1-3/1

Sterilet e fabrikes kane granulometrine 0-2 mm, me nje permbajtje mesatare te Cr 203 rreth 7.5 % Cr203. Vetem fabrika e pasurimit eshte e ndertuar ne toke bujqesore qe kane sherbyer si livadhe per kullotjen e bagetive deri ne vitin 1976 ne nje siperfaqe rreth 10 h.

Ne pasqyre jepen te dhenat per minierat e kromit te zones se KuksitLidhjeve te

punimeve Fillimi i Nderprerjes Prodhimi Sterilet e

NrVENDBURIMI me siperfaqen aktivitetit

se aktivitetit

gjithesej ton shfrytezimi m3

1 Kalimash 2Trupi nr.1 6 1940 2000 669 000 485 000Ttrupi nr . 2 4 1978 2000 496 000 297 000

2 Kalimash 3Trupi nr.3 Karjere 1978 2000 690 000 530 000Trupi nr.6, 6a, 6b 4 1992 2000 8 500 6 600

3Kalimash 1-KeçelTrupi nr.10 5 1980 2000 261 000 176 000Trupi nr.1 6 1958 1996 73 000 62 000Trupi nr.7 2 1991 1993 - 1 400Trupi nr.11 2 1993 1997 10 000 4 800Prroj Batres 4 1988 1996 20 000 63 000

4 Thanez 1 1980 1982` 5 400 6 3005 Zona Surroj 11 1952 1962 85 000 45 000

6Leshnice Surroj 1 1990 1990 400 360

7 Qafe Kumbull 2 1960 1962 2 200 1 700SurrojShuma 2 320 000 1 679 160

Gjendja e stoqeve te mineralit te kromit

Nr VENDBURIMIMineral kromi ne

ton % Cr203

1 Kalimash 2 3000 18.5Trupi nr.1Trupi nr . 2

2 Kalimash 3 500 15Trupi nr.3Trupi nr.6, 6a, 6b

3 Kalimash 1-Keçel 6000 24Trupi nr.10Trupi nr.1Trupi nr.7Trupi nr.11Prroj Batres

4 Thanez5 Zones Surroj6 Leshnice Surroj7 Qafe Kumbull Surroj

Ne vendburim bejne pjese shkembinjte sedimentare e ultrabazik. Sedimentaret perfaqsohen nga formimet deluvione dhe aluviato-ranore-konglomeratike te kuaternarit dhe te neogjenit te siperm. Shkembinjte ultrabazik kane perhapje mjaft te gjere dhe jane te perfaqsuar nga dunitet, harcburgitet dhe seria damarore. Mineralizimi eshte i lidhur me dunitet me pikezime te dendura deri masive te xeherorit.

Vendburimet e zones Qafe Prush- perfaqsohen nga trupa minerar ne forme linzash. Vendburimet Zogaj – Kam rrethohen nga shkembinjt magmatik dhe sedimentar, ku te paret perfaqsohen nga ultrabazik dhe bazik, me llojet tipike te tyre si dunitet, harcburgitet, piroksenitet ndersa shkembinjt bazik perfaqsohen nga shkembinjt e serise damarore e gabropegmatiteve dhe mikrogabrove te amfibolizuara.

Materialet e depozituara ne siperfaqe qe ne rastin tone jane sterilet, jane te depozituara kryesisht jashte tokave bujqesore ne nje siperfaqe totale rreth 40 ha dhe me perjashtim te galerive te hapura gjate Prrojt te Skatines, ku nje pjese e ketyre sterileve jane marre nga prroj duke e transportuar ne lumin e Drinit te bashkuar ne nje distance rreth 12 km si mesatare. Me anen e lumit te Drinit jane transportuar deri ne vitin 1978 per ne zonen bregdetare ku lidhet Buna me detin Adriatik dhe me degezimin e saje Lezhe – Adriatik ne nje distance100-155 km.

Mbas vitit 1978, me venjen ne pune te Hidrocentralit te Fjerzes, keto sterile depozitohen ne Liqenin e Fjerzes.

Nuk eshte bere perpunimi i mineralit ne keto vendburime, me perjashtim te seleksionimit ne disa impiante, dhe nuk jane perdorur reagent kimik ne trajtimin e tyre.

Me qene se vendburimet e kromit jane te hapura ne zonat te njejta me zonen qe pershkojn lumejt qe e pershkojne ate, sterilet e nxjerra nga ato nuk perbejne ndonje demtim te ambjentit pasi jane te te njejtes origjine.

Gjate viteve 1995-2000 objektet minerare jane privatizuar pjeserisht dhe ka rifilluar aktiviteti ne mbi 10 vendburime ekzistuese e objekte te reja me rreth 30 galeri me dalje ne siperfaqe.

Sterilet e ketyre minierave depozitohen kryesisht mbi sterilet e depozituara gjeta hapje e shfrytezimit te ketyre objekteve.

Industria Minerare

1.3.5.1 Miniera e kromit BulqizeJane minierat me te medha te kromit ne vendin tone. Miniera me e madhe eshte miniera Bulqize, ku vazhdimi i saje eshte miniera e kromit Bater.Vendburimi i kromit ka filluar nga aktiviteti ne vitin 1948, ne daljet siperfaqsore e ne vazhdim e gjithe hapja e shfrytezimi eshte bere e behet me anen e punimeve siperfaqsore e nentoksore.Miniera fillon ne kuoten me te larte rreth 1 440 m mbi nivelin e detit dhe deri ne kuoten 820 m vazhdon hapja e minieres me anen e punimeve horizontale, direkt nga siperfaqja e te kombinuar me enen e puseve siperfaqsor ose nentoksor.Nga kuota 820 m deri ne kuoten 420 m eshte bere hapja me anen e puseve siperfaqsor. Nga kuota 420 m qe eshte niveli baze i kesaj miniere ne drejtim te thellesise eshte bere hapja me anen e puseve nentoksore e te punimeve te pjerrta si dishenderi, rampe etj., deri ne nivelin e 15 te kesaj miniere qe i perket kuotes +30 m. Me anen e punimeve gjeologjike te kryera jane zbuluar rezerva dhe eshte bere projekti i hapjes e shfrytezimit deri ne kuoten -540 m nen nivelin e detit.

Hapja ne siperfaqe nga zona jugore e minieres ne kuoten 1440 m, deri ne horizontin +820 m eshte bere me anen e punimeve horizontale e te pjerreta, ku te gjitha sterilet jane te depozituara prane grykave te galerive te shperndara ne rreth 15 pika te ndryshme, me nje siperfaqe te zene nga keto sterile rreth 55 ha, kryesisht toke jo bujqesore por qe ka qene e pyllezuar, gje e cila gjate viteve pothuajse eshte demtuar si nga ana e minieres edhe nga banoret e qyteit te Bulqizes. Ka patur pyllezime vetem te nje zone te kufizuar me rreth 25 ha te bere ne periudha te ndryshme kohe nga ana e shtetit.

Miniera Veriore, qe eshte vazhdim i minieres Jugore, eshte e hapur me anen e tre puseve siperfaqsor. E gjithe sasia e sterileve eshte e depozituar ne sheshet kryesisht ne toka bujqesore, jo produktive por kryesisht me karakter kullosor e pjeserisht ne shpatet ne afersi te minieres me nje siperfaqe rreth 14 ha. Prane minieres eshte i ndertuar impianti i fraksionimit, seleksionimit e pasurimit, me kapacitet perpunimi deri 200 000 ton mineral ne vit ne total, nga ku me perjashtim te sterileve qe depozitohen prane sterileve te minieres, produktet e nenproduktet e tjera evadohen ne destinacionin e perdorimit e te trajtimit tyre.Impianti ben shperlarjen e trajtimin e mineralit me anen e ujit teknollogjik qe dalin nga punimet nentoksore e te vete prrojt, por qe jane ujra te pa perzjere me reagent te ndryshem e te demshem per ambjentin. Ujrat dekantojne pas proçesit, ne vaskat e dekantimit e marrin me vehte sasira te vogla te shllameve me madhesi nen 0.075 mikron, qe kane te njejten permbajtje te materialeve te shkembinjeve rrenjesor te zones, pra nuk influencojne ne ambjent.

Duke qene se te gjitha punimet minerare te hapjes e te shfrytezimit te minieres sekromit Bulqize kane ruajtur si hapjen e shfrytezimin e tyre nga lart posht, e gjithe sasia e ujrave ne kete zone ka ndjekur filtrimin e tyre sipas rasteve, fushat minerare te shfrytezuara duke dale ne zonat e mundeshme per te penetruar.Ujrat nentoksore, qe jane ne fushat minerare e qe permbajne ne vehte e gjithe zona, trupat minerar e shkembinjt rrethonjes, jane ujra te çarjeve dhe kane nje shperndarje te ndryshme ne zona te ndryshme te kesaj zone.

Burimet kryesore te ketyre ujrave jane burimet ushqyese nga ujrat siperfaqsore qe vijne nga reshjet atmosferike e shkrirja e debores, e kane lidhje me thellesine e punimeve, zhvillimin e tektonikes e kane debitin e tyre maksimal ne kohen e reshjeve. Prurjet e çarjeve te veçanta, kur pershkohen nga punimet minerare e hapsirat e shfrytezimit lidhen me njera tjetren ne zonat perkatese. Deri ne nivelin baze 420 m, ujrat vijne duke u shtuar gradualisht, kjo e lidhur dhe me hapsirat e shfrytezuara e komunikuese te zonave te mesiperme.

Me zhvillimin e punimeve ne thellesi prania e ujrave vjen duke u pakesuar si rezultat i rritjes se kompaktesise se shkembinjeve, e zvoglimit te zonave te prishjeve tektonike e rritjes se gradientit gjeotermik.

Ujrat ne pellgun artezian te Vajkalit jane me te shumta e mbeshteten ne nje pako te fuqishme te argjilave, te cilat kane sherbyer si nje perde mbrojtese per mos depertimin e deri tanishem te tyre ne thellesi te minieres.

Tipi prodominues i perberjes se ujrave te ardhur kryesisht nga shperlarja e ultrabazikeve e te pjeseve te dobeta e te shkaterruara te tyre, kane si tip prodominues ate karbonato-magneziumit me mineralizim te pergjitheshem 0.30-0.40 gr/liter me reaksion te ujit bazik ku PH= mbi 8 dhe fortesia e pergjitheshme e ujit eshte ne kufij te ulet 9.5 deri 11 grade gjermane.

Nga studimet e kryera nga ndermarrja hidrogjeologjike, te dhene ne studimet e hapjes se minieres ne thellesi me nivelbaze nivelin V (420 m) ne minieren Veriore prurjet e ujit rezultojneo Uji mbi nivelin V (+420) luhatet 80 deri 150 litra/sek,mesatarisht te studjuar prej rreth

117-120 l/sek.o Uji nga niveli V deri nivelin IX (+260 m) arrine 23 litra/seko Nen nivelin IX deri kuoten –260 parashikohet 50 l/sek

Te gjithe keta ujra nxirren ne siperfaqe me anen e stacioneve te pompimit, ku me vete rrjedhje kalojn ne lumin e Vajkalit, 1 km poshte objektit, se bashku me ujrat e zones Jugore te minieres qe dhe ato kane rreth 120 litra sekond si mesatare vjetor dhe bashkohet me Drinin e zi, nga ku bijne ne liqenin e Fierzes e kane rrugen per ne Detin Adriatik.

Ne vehtevehte, ujrat qe dalin nga miniera e nje pjese e tyre perdoren ne impiantin e minieres e fabriken e pasurimit kromit Bulqize si uje teknologji por qe ne perdorimin e tyre nuk perdoren reagent kimik qe mund te bejne ndryshimin e vetive te tyre.

Te dhena per minierat e kromit Bulqize, Ternove, Peshkopi

N VENDBURIMILidhjet e punim. Fillimi i

Nderprerja e Prodhimi Sterilet e

r me siperfaqen aktivitetit aktivitetitgjithesej

tonshfrytezimit

m3

1Miniera e Kromit Bulqize 21 1948 Vazhdon 12620000 9480000

2 Minierat e tjera 18 280000 2520003 Miniera Ternove 6 1986 1997 199000 1800004 Miniera Selishte 5 1984 1991 45000 72000

5Miniera Livadhi Dashit 2 1988 1991 15000 13000

6 Miniera Pylli Zi 1 1995 1997 3000 25007 Miniera Qafe Lame 3 1998 1992 18000 23000

SHUMA

Gjendja e stoqeve te mineralit te kromit Zona Bulqize-

TernoveNr Emertimi i minieres

Gjendja stoqeve mineral kromi me 01.06.2000 % Cr203

Miniera Bulqize 15000 22-40%Miniera Ternove 1176 25Miniera Livadhi Dashit 4300 20Miniera Selishte -Miniera Qafe Lame 15000 18Pylli Zi 650 30

1.3.5.2 Fabrika e pasurimit te kromit Bulqize

Eshte vene ne pune ne vitin 1973 per perpunimin e pasurimin e mineraleve te varfera te kromit, e te çakellit e pluhrave qe dalin pas impianteve te seleksionimit e fraksionimit ne minierat e zones Bulqize– Bater.

Fabrika ka nje kapacitet maksimal perpunimi deri ne 230 000 ton ne vit. Minerali i kromit pasi thyhet e

Industria Minerare

bluhet ne dimensionin nen 2,5 mm, kalon ne pasurim me metoden e gravitacionit me uje te zakonshem industrial pa perdorimin e reagenteve kimik, ku keta te fundit jane perdorur ne nje periudhe te kufizuar kohe si eksperimentale, pa ndonje efekt te demshem te rendesise se veçante.

Sterilet e dala pas trajtimit ne fabrike jane te depozituara ne damben e ndertuar ne afersi te fabrikes ne fushen e Vajkalit.

Ne raste te veçanta ka patur shperthime te diges se dambes, ku sterilet jane marre ne sasira te kufizuara nga ujrat e kane kaluar ne rrjedhjen e prrojt qe e ka burimin ne afersi te dambes, e kane kaluar ne drejtim te lumit Drini i Zi.

Permbajtja mesatare e Cr203 eshte rreth 13,5 % ne total.

Ujrat qe perdoren gjate proçesit teknologjik e te transportit te sterileve ne dambe, dekantojne prane kesaj dambe, ku nje pjese e tyre riqarkullon per perdorim industrial ne fabrike e pjesa tjeter e tepert derdhet ne perrua.Sasia e ujrave qe perdoret ne teknologji arrijn deri 150 litra/sek per kapacitetin maksimal tepunes.

Perberja granulometrike e sterileve ne baze te kampioneve perfaqsuese te marrura dhe analizave sitore te kryera ne kampionin e dambes jane si ne tabelen e meposhteme:

Klasa ne Dalja ne Permbajtja e Shperndarja emm % Cr203 % Cr2O3 ne %

2.50 + 1.00 9.40 8.85 5.67-1.00 + 0.50 21.97 8.44 12.64-0.50 +0.25 15.39 8.28 8.69-0.25 +0.12 12.98 8.36 7.40-0.12 +0.05 14.53 23.59 23.37- 0.05 25.73 24.07 42.23

100.00 14.66 100.00

Ne pamje vizuale , ne pergjithesi sterilet e dambes Bulqize perbehen nga kokrriza mineralesh ne gjendje te shkrifet me madhesi nen 2.5 mm dhe rreth 40% e mases perbehet nga kokrriza me madhesi nen 0.12 mm , ku marrin pjese edhe minerale jo xeheror te perfaqsuar nga silikatet, ku hyne grupi i serpentines qe perbene masen dermuese te sterileve. Ne sasira me te vogla takohen edhe mineralet e grupit te olivines,

pirokseneve e granateve, ku amfibolet dhe kloritet ne sasira me te kufizuara.

Sasia e totale e sterileve te depozituara ne dambe eshte rreth 2.5 milion ton ose rreth 1.4 milion m3. Keto sterile jane parashikuar qe te trajtohen edhe nje here ne fabrike me permiresimin e gjendjes teknologjike te saj.

Damba eshte e ndertuar ne toke bujqesore jo produktive ne nje siperfaqe rreth 175 000 m2. Po nje siperfaqe te tille zene dhe objektet e fabrikes se pasurimit por qe eshte zone jo bujqesore.

1.3.5.3 Miniera e kromit Bater

Jane vazhdim i minieres se kromit Bulqize objektet e minierave Zona e Re Bater dhe Zona e Pare. Krahas ketyre objekteve jane disa vendburime te tjera si ne Bater, Kraste, Kraste Thellesi, Maja Lugut, Lugu i Thelle Theken, Lugu i Gjate etj., vendburime qe ndodhen ne nje teritor ne shtrirje ne thellesi nga 1 deri 25 km e ne gjeresi mbi 10 k, ku perbehen nga disa vendburime sipas tabeles 5:

Minierat e kromit te kesaj zone kane pothuajte te njejtin ndertim gjeologjik me ato te zones Bulqize-Klos. Minierat Theken kane filluar nga hapja e shfrytezimi ne vitin 1959 dhe kane vazhduar panderprerje ne te gjithe objektet e saj.

Sterilet jane depozituar ne shpatet prane prrenjeve te zones qe bien te gjithe ne Prrojn e Martaneshit, ku pothuajse 50 % e sterileve jane marre nga ky perrue duke u transportuar nga ujrat ne Lumin e Matit, te cilat derdhen ne liqenin e Ulzes, ne nje distance 75 km. Perberja e ketyre sterileve eshte e njejte me ate te shkembinjeve rrenjesor nga kalon lumi i Matit, gje e cila, me perjashtim te shtimit te zhavoreve ne

15

shtratin e lumit ne gjithe gjatesine e tij, nuk ka ndonje influence tjeter ne ambjent. Zona ne te cilat jane hapur galerite dhe depozituar sterilet jane zona pjeserisht te pyllezuar, kryesisht me pisha, por jo toka bujqesore produktive. E gjithe zona nuk eshte rigjeneruar gjate ketyre viteve per tu kthyer ne gjendjen e mepareshme. Vetem sheshet e depozitimit e te trajtimit te mineralit jane pjeserishte ne toka bujqesore ne nje siperfaqe 2.5 ha, por jo produktive nga vete lartesit e zones mbi nivelin e detit mbi 1250 m.

Zona e re Bater qe eshte e hapur ne nivelet baze nga kuota 1160, 1200, 1240, 1280, 1320 dhe niveli i siperm 1360, qe lidhet ne vazhdimesi me Zonen e pare te Vendburimeve Bater, eshte vazhdimesi e zones se Bulqizes. Perball ketij vendburimi eshte vandburimi Batra Jugore dhe ne krahet e saj jane minierat Luçane e Lugu i Qershise.

Miniera Bater ka filluar nga hapja ne vitin 1965 e shfrytezimi ne vitin 1967. Zona ne te cilat jane hapur galerite dhe depozituar sterilet jane zona pjeserisht te pyllezuara kryesisht me pisha por jo toka bujqesore produktive. E gjithe zona nuk eshte rigjeneruar gjate ketyre viteve per tu kthyer ne gjendjen e mepareshme te tyre. Sterilet jane depozituar ne shpatet prane prrojt te Batres, ku pothuajse 70 % e sterileve jane marre nga ky perrue duke u transportuar nga ujrat ne Lumin e Matit, te cilat derdhen ne liqenin e Ulzes ne nje distance 75 km. Perberja e ketyre sterileve eshte e njejte me ate te shkembinjeve rrenjesor nga kalon lumi i Matit, gje e cila me perjashtim te shtimit te zhavoreve ne shtratin e lumit ne gjithe gjatesine e tij nuk ka ndonje influence tjeter ne ambjent.

Ne zonen e Krastes jane te hapura vendburimet Kraste, Maja Lugut e Lugu i Thelle, ndersa sapo ka filluar nga hapja ne vitin 1989, vazhdimi i Krastes, i quajtur Krasta ne Thellesi. Fillimisht ka filluar aktiviteti ne kete zone ne vitin 1971 dhe ka vazhduar deri ne vitin 1999, ku jane marre rreth 713 000 ton mineral kromi.

Zone ne te cilen jane hapur galerit, ndertuar sheshet e depozitimit te mineralit e te objekteve siperfaqsore, zonat e depozitimit te sterileve jane zona kodrinore pothuajse te çveshura, jo bujqesore e jo produktive. Sterilet jane depozituara ne shpatet prane prrojt te Batres dhe Prrojt te Martaneshit, nje sasi e vogel e sterileve te Majes Lugut e Lugut Thelle jane marre nga keta perrenj duke u transportuar nga ujrat ne Lumin e Matit. Perberja e ketyre sterileve eshte e njejte me ate te shkembinjeve rrenjesor nga kalon Mati.

Minierat e zones Lugu i Gjate- Fushe Lope kane filluar nga aktiviteti ne vitin 1967, ku jane marre rreth 110 000 ton mineral kromi. Zona ne te cilat jane hapur galerite dhe depozituar sterilet jane zona te pyllezuar kryesisht me pisha e ahe, por jo toka bujqesore produktive. E gjithe zona nuk eshte rigjeneruar gjate ketyre viteve per tu kthyer ne gjendjen e mepareshme te tyre.

Sterilet jane depozituara ne shpatet prane prrojt te Batres, ku ne sasira te kufizuara jane marre nga ky perrue duke u transportuar nga ujrat ne Lumin e Matit, te cilat derdhen ne liqenin e Ulzes, ne nje distance 80 km. Perberja e ketyre sterileve eshte e njejte me ate te shkembinjeve rrenjesor nga kalon lumi i Matit, gje e cila me perjashtim te shtimit te zhavoreve ne shtratin e lumit ne gjithe gjatesine e tije nuk ka ndonje influence tjeter ne ambjent.

Edhe minierat Lugu i Qershise e Luçane jane te hapura ne zona malore ne shpatet veriore te Prrojt te Batres, por qe materialet e depozituara transportohen nga reshjet ne sasira te kufizuara, e vete zona eshte pothuajse e çveshur ne te gjithe siperfaqen e saje.

Te dhena mbi aktivitetin e minieres se zones Bater-Theken-Kraste-Lugu i gjateLidhjet me

Fillimi i Nderprerja Prodhimi Sterilet e

Nr VENDBURIMIsiperfaqen

prodhim

e aktivitetit total ton

shfrytez.m3

1Miniera e Kromit Zona e Pare Bater 8Gal.9,12,18,5,13,11,14,15

2Miniera Bater Z. Re Hor.1160-1360 5

3 Miniera e kromit Batra jugore 44 Miniera e Kromit Lugu i 5

Qershise5 Miniera e kromit Luçane 3

6Minierat e kromit Lugu i Gjate, 10 5Korriku e Liqeni Sopeve

7 Minierat e kromit Fushe Lope 3BATRA –LUGU GJATE TOTAL 1967 Vazhdon 5 600 000 4 200 000

8Minierat e kromit Theken Gal.1,2, 24 1958 Vazhdon 949 000 850 0003,5,8,14,29,30,31,32,9,10,11,12,13,18,19,21,23,20,15,16,24,25

9 Miniera e Kromit Maja Lugut 6

10Miniera e Kromit Lugu i Thelle 5

11 Miniera e kromit Kraste 14TOTALI KRAST-M. LUGUT E 1970 1999 713 000 600 000L.THELLETOTALI BATRA 82 7 262 000 5 650 000

Gjendja e stoqeve te mineralit te

kromit

Nr VENDBURIMIGjendja e stoqeve

ton

1Miniera e Kromit Zona e Pare BaterGal.9,12,18,5,13,11,14,15 1 677Miniera Bater Zona e Re Hor.1160deri 1360 23 187

2Miniera e kromit Theken Gal.1,2,3,5,8,14,29, 30,31,32,9,10,11,12,13,18,19,21,23,20,15,16,24,25 11 318

3 Miniera e kromit Kraste 4 9874 Miniera e kromit Batra jugore 5 168

5Minierat Lugu i Gjate,10 Korriku e Liqeni Sopeve

Alumokrom 6 348

6 Miniera e Kromit Maja Lugut 13 5287 Miniera e Kromit Lugu i Thelle 3938 Miniera e Kromit Lugu i Qershise9 Miniera e kromit Luçane 582

10 Minierat e kromit Fushe Lope 1 14311 Miniera Fushe Kalt 3 01312 Sheshi Lucane 8 92013 Fabrika 2 880

Shuma 83 144

Stoqet e mineralit te kromit jane te depozituara ne rreth 69 sheshe e pika depozitimi prane minierave e impianteve e shesheve perkatese duke zene nje siperfaqe rreth 7 ha toke, prej te cilave toke bujqesore jo produktive rreth 2.5 ha.

1.3.5.4 Fabrika e pasurimit te kromit Kraste

Eshte vene ne pune ne vitin 1987 per perpunimin e pasurimin e mineraleve te varfera te kromit, e te çakellit e pluhrave qe dalin pas impianteve te seleksionimit e fraksionimit e

nga minierat e zones, Bater, Kraste, lugu i Gjate, Theken qe ndodhen ne zonen rreth fabrikes.

Fabrika ka nje kapacitet maksimal perpunimi deri ne 160 000 ton ne vit. Minerali i kromit pasi thyhet e bluhet ne dimensionin nen 2,5 mm, kalon ne pasurim me metoden e gravitacionit me uje te zakonshem industrial, pa perdorimin e reagenteve kimik, ku keta te fundit jane perdorur ne nje periudhe te kufizuar kohe si eksperimentale, pa ndonje efekt te demshem te rendesise se veçante.

Sterilet e dala pas trajtimit ne fabrike jane te depozituara fillimisht ne Prrojn e Krastes, qe derdhen ne lumin e Matit, ne nje sasi rreth 65 000 m3 ne vitet e para 1987-1989 dhe me ndertimin e dambes prane fabrikes ne Kraste eshte bere depozitimi i rreth 70 000 m 3 sterile ne gjendje te shkrifet ne kete dambe.

Jane prodhuar rreth 95 000 ton koncentrat kromi duke perpunuar 355 000 ton mineral kromi. Ne raste te veçanta ka patur shperthime te diges se dambes, ku sterilet jane marre ne sasira te kufizuara nga ujrat e kane kaluar ne rrjedhjen e prrojt qe e ka burimin ne afersi te dambes e kane kaluar ne drejtim te lumit Drini i Zi.

Permbajtja mesatare e Cr203 eshte rreth 13,5 % ne total.Ujrat qe perdoren gjate proçesit teknologjik e te transportit te sterileve ne dambe, dekantojne prane kesaj dambe, ku nje pjese e tyre riqarkullon per perdorim industrial ne fabrike e pjesa tjeter e tepert derdhet ne perrua. Sasia e ujrave qe perdoret ne teknologji arrijn deri 150 litra/sek per kapacitetin maksimal te punes.

Damba eshte ndertuar ne toke qe ka sherbyer per kullota ne nje siperfaqe prej 2.6 ha, ndersa fabrika eshte e ndertuar ne zone shkembore, e pa pyllezuar e jo toke bujqesore.Perberja granulometrike e cilesore jane pothuajse te njejta me ato te fabrikes Bulqize, me perjashtim qe cilesia e sterileve si mesatare luhatet rreth 10.5 % Cr203.

1.3.5.5 Minierat e kromit KlosNdodhen ne vazhdimest te zones veri perendimore te Masivit te Bulqizes. Miniera Shkalle ka filluar nga hapja e shfrytezimi ne vitin 1972, ne vartesi te minieres Bater, ku ne vazhdimesi jane hapur edhe minierat e tjera si Qafe Burreli ne vitin 1985, minierat Vanas, Cerruje ne vitin 1986, e te tjerat deri ne vitin 1990.

Vendburimi kryesor ka qene ai i minieres Shkalle, ku eshte perqendruar i gjithe aktiviteti i kesaj zone. Ne keto vendburime vetem ai i Minieres Cerruje eshte alumokrom, ku ka filluar hapja e shfrytezimi i saj por qe eshte nderprere aktiviteti per mungese tregu.

Vendburimet Vanas, Liqeni i Dhive ndodhen ne zona te pyllezuara, malore por qe se bashku me minierat e tjera jane ne toka jo produktive e jo bujqesore.

Sterilet e minieres Shkalle depozitohen ne shpatet rreth zones e qe nga prroj qe kalon aty, rreth 50 % e tyre mirren nga ujrat duke u transportuar ne Lumin e Matit deri ne liqenin e Ulzes.Po keshtu dhe sterilet e Vanasit, ndersa sterilet e vendburimeve te tjera jane te depozituara ne shpatet per rreth objekteve e me perjashtim te sasirave te kufizuara te materialit te imet qe mirren gjate renjes se shirave e shkrirjes se debores qe nik kane ndonje influence ne ambjent, te tjerat jane te palevizeshme nga keto te fundit.

E gjithe zona ku jane hapur minierat, hapja e shesheve te ndertimit e te depozitimeve, reflektimi i shembjeve ne siperfaqe, hapja e rrugeve automobilistike etj., kane demtuar anen e pamjes se mjedisit dhe nuk eshte punuar per pyllezimin e sistemimin e tyre per t’i kthyer ato ne pamjen e gjendjes fillestare te fillimit te aktivitetit ne keto miniera.

1.3.5.6 Impianti i pasurimit te kromit KlosKy impjant eshte projektuar per pasurimin e mineralit te kromit me mbi 28 % Cr2O 3.

Mineralet me kete permbajtje qe vijne nga minierat e Bulqizez dhe Batres jane nenshtruar me perpara proçesit te sitisjes dhe te seleksionimit. Klasat nen 100 mm trajtohen per pastrim te metejshem me suspensa te renda ne impjantin e Klosit. Teknologjia e pasurimit ne kete imjant bazohet ne ndarjen desimetrike ne suspensa te renda. Mineralet e kromit me peshe specifike mbi 3.2 gr/cm3 veçojme nga sterilet me peshe specifike me te vogel se 3

gr/cm3. Densiteti i suspenses mbahet ne kufijte rreth 3.1 gr/cm3. Suspensa pergatitet me ferrosilic.Nga kjo ndarje perftohen minerali i pasur me mbi 42 % Cr2O3 dhe sterile me rreth 7 % Cr2O3. Ne imjantin e Klosit ka gjendje 78 ton ferrosilic qe sherbejne si lende e pare per pergatitjen e suspenses.

Ferrosilici eshte i amballazhuar ne fuçi metalike 125 kg dhe eshte ne gjendje te mire teknike. Eshte magazinuar nje pjese e tij ne nje tetoje dhe nje pjese ne depo.

Minierat e kromit te zones Klos

Nr VENDBURIMILidhjet punimeve Viti i fillimit Nderprerja e

Prodhimi Sterilet nga

me siperfaqen te aktivitetit aktivitetit total ton shfrytezimi m3

1 Minierat Shkalle 4 1972 Vazhdon 800000 720000

2Miniera Maja Kunores 3 1990 1994 20000 18000

3 Miniera Manazdreni 3 1989 1994 10000 9000Perendimore

4 Miniera Ura Kaces 1 1989 19925 Miniera Vanas 2 1986 1994 6000 54006 Miniera Cerruje 4 1986 1990 50000 45000

7Miniera Liqeni Dhive 2 1988 1990 7000 6300

8 Miniera Qafe Burreli 4 1985 1994 60000 54000

Gjendja e stoqeve te mineralit te

kromitNr VENDBURIMI Gjendja e stoqeve ton % Cr2031 Minierat Shkalle

2Miniera Maja Kunores 6 470 20

3 Miniera Manazdreni Perendimore 2 953 24.74 Miniera Ura Kaces5 Miniera Vanas 70 416 Miniera Cerruje 12 000 22

7Miniera Liqeni Dhive 540 36

8Miniera Qafe Burreli 3 317 20.68Shuma 25 350

1.4 Minierat e kromit Prrenjas-Pojske

Minieralet e kromit te zones Shebenikut, Librazh-Pogradec kane si vendburime kryesore Minieren e Kromit Katjel ne Prrenjas, objekt i cili ka filluar aktivitetin e tij rreth viteve 1940, fillimisht ne siperfaqe ne nje zone te kufizuar, me karjere e ne vazhdim me anen e punimeve horizontale direkt nga siperfaqja e ne fund te viteve 80’ eshte bere hapja me anen e pusit nentoksor ne drejtim te thellesise. Aktualisht vazhdon aktivitetin e saj. Miniera eshte hapur kryesisht ne nje zone malore, te çveshur ku ne afersi te tij kalon prroj nga ku ne nje distance rreth 5 km lidhet me ujrat e Shkumbinit.

Te gjitha sterilet jane depozituar deri ne vitin 1985 ne shpatet e zones, e mbas ketij viti depozitohen prane prrojt, ku nje pjese e mire e tyre jane depozituar ne lumin e Shkumbinit, deri ne derdhjen e tij ne Detin Adriatik.

Gjate gjithe ketyre viteve nuk eshte punuar ne permiresimin e gjendjes se ambjentitte zones ku ka ushtruar aktivitet miniera, me perjashtim te zones se banimit e te trajtimit te punonjesve.

Nuk ka te demtuar toke bujqesore dhe vete sterilet nuk jane te demshme per ambjentin e zones ku ato levizin nga prania e ujrave te lumit Shkumbinit, me perjashtim te zenjes se shtratit te lumit, fenomen i cili influencon negativisht ne zonen fushore duke filluar nga hyrja ne Elbasan deri ne derdhjen ne det.

Miniera e Bushtrices eshte hapur direkt nga traverbanku kryesor Bushtrice-Prrenjas i parashikuar per tu lidhur me pjesen fundore te minieres se hekurnikelit Prrenjas. Hapja e tije ka vazhduar edhe nen nivelin e ketij traverbanku me anen e dishenderive. Ne vitin 1989 ka filluar hapja e eshte mbyllur ne vitin 1991 si rezultat i mungeses se anes cilesore per tu trajtuar ne uzinat e ferrokromit.

19

Sterilet jane depozituar ne lumin e Shkumbinit se bashku me sterilet e traverbankeve ne hapje, sterile te cilat jane marre pothuajse te gjitha nga ujrat e rrembyeshme te ketij lumi.

Miniera e Menikut ka filluar nga hapja ne vitin 1988 dhe eshte mbyllur ne vitin 1992. Ka tre galeri me dalje ne siperfaqe, punime te cilat te gjitha sterilet i kane depozituar direkt ne shpat e rreth 80 % e tyre jane marre nga ujrat e prrojt duke u transportuar ne Shkumbin ne drejtim te detit. Vetem sheshi i depozitimit te mineralit e objektet siperfaqsore jane te ndertuara ne toka bujqesore jo produktive ne nje siperfaqe 0,6 ha.

Minierat Guri i Pishkashit e Pishkash 4 jane ne afersi te Pishkashit, kane perfunduar aktivitetin ne vitin 1996, jane ne zona teper malore.

Minierat e kromit te zones Librazhd-PogradecLidhjet me

Fillimi i

Nderprerja e Prodhimi Sterilet nga

Nr MINIERAsiperfaqen

aktivitetit aktivitetit

gjithesej ton

shfrytezim m3

1 Kromit Katjel 6 1940 Vazhdon 320 000 275 0002 Kromit Guri Pishkashit 1 1990 1996 10 000 9 0003 Kromit Bushtrice 1 1989 1991 5 000 4 5004 Kromit Pishkash 4 1 1992 1996 14 000 13 5005 Kromit Menik 3 1989 1992 7 500 6 2006 Prroj Govates 1 1996 1999 800

Kromit Pojske-Pogradec 5 1988 Vazhdon 250 000 220 000

Gjendja e stoqeve te mineralit te kromitNr

VENDBURIMIGjendja e stoqeve

ton % Cr203

1Miniera Katjel 1560 40

2Miniera Guri Pishkashit 340 39

3Miniera Vanas 2535 24.7

4 Miniera Pojske 6000 22

1.5 Minierat e vendburimet e tjera te kromit ne Shqiperi

Me siper jane trajtuar ne menyre te pergjitheshme minierat kryesore te kromit ne Shqiperi, duke i grupuar sipas vendburimeve baze me te dhena e karakteristika te peraferta dhe si objekte per te cilat disponohen nje pjese e mire e te dhenave per prodhimin e punimet e kryera ne teresi gjate viteve kryesore te aktivitetit te tyre. Per ato objekte qe treguesit e prodhimit e te punimeve nuk jane ruajtur ne vite te ndara por kane qene te grupuara me objektet minerare baze, eshte rakorduar edhe me te dhenat gjeologjike te disponueshme e te trasheguara, ku te dhenat perafrohen realitetit te disponueshem.

Jane mbi 40 objekte te tjera minerare te shfrytezuar gjate gjithe periudhes mbas vitit 1948 ose para ketyre viteve si ne zonen e Surrojt, Dibres, Matit e Librazhd-Pogradecit si dhe ketu perfshihen miniera te vogla ose shfaqje gjeologjike te liçensuara pas vitit 1995, per firmat private qe kapaciteti i tyre prodhues e sasia e sterileve deri tani jane te paperfilleshme me ato te kryera nga ana e shtetit.

Industria Minerare

2 Industria e bakrit

2.1 Te pergjitheshme

E para miniere e bakrit ne vendin tone eshte ajo e Rubikut e vene ne shfytezim ne vitin 1936.

Ne vitin 1956 u vu ne pune miniera e Kurbneshit dhe ne vitin 1961 ajo e Gjegjanit ne Kukes. Me kalimin e viteve numri i minierave u rrit shume, kjo diktoi edhe ngritjen e fabrikave te pasurimit dhe uzinave te shkrirjes. Ne vitin 1989 ishin ne pune rreth 20 miniera bakri ne 6 rrethe te vendit. Industria e perpunimit te bakrit punonte me cikel te plote deri ne prodhimin e telave te bakrit e kabllove elektrike.

Ne studim jepen te dhena per te gjitha minierat e bakrit te vendit tone si dhe sterilet e depozituara nga keto miniera ose nga fabrikat e pasurimit.

Theksojme se ne kete studim perveç evidentimit te ketyre sterileve ne lidhje me mast qe duhen mare per mbrojtjen e ambientit eshte pare edhe mundesia e vleresimit te tyre si lende te para te mundeshme per pasurimin e tyre nepermjet lishivimit bakterial. Me kete metode, e cila rezulton me kosto me te ulet pasurohen lende te varfra me mbi 0.20% Cu. Ne po bejme perpjekje qe ta njohim dhe te pervetesojme kete metode.

Minierat e bakrit ne kete studim jane grupuar sipas rajonizimit ne 6 rrethe kryesore: Miredite, Korçe, Puke, Has, Shkoder dhe Kukes.

2.2 Lendet e para

Lendet e para per minierat dhe fabrikat e pasurimit jane xeheroret e bakrit. Sasite e tyre per çdo miniere jane llogaritur mbi bazen e rezervave gjeologjike si dhe jane vleresuar sasite e tyre te nxjerreshme. Gjithe rezervat jane ndare ne tre grupe:

A. Vendburime te reja.B. Vendburime ekzistuese.C. Vendburime te mbyllura dhe ne konservim.

Vendburimet e grupit C, qofte per shkak te rezervave te kufizuara ose permbajtjes se ulet te bakrit dhe kostos se larte te prodhimit jane mbyllur dhe mbahen ne konservim.

Shuma e mineralit A + B gjeologjike

18 117 753 ton me 1.73 %

Cu

Shuma e mineralit A + B te nxjereshme12 522 858 ton me 1,37% Cu

Ne lendet e para futen edhe stoqet e mineraleve prane minierave dhe ato te koncentrateve prane fabrikave te pasurimit.

Rezervat gjeologjike te bakritNr Vendburim

i Rezervat gjeologjike Rezevat e nxjereshme

Kategoria Sasia tonPermb.

%Cu Sasia tonCilesi %Cu

A Vendburimet e reja1 Bregu i geshtenjes C1 1 230 600 2.09 861420 1.86

C2 502 643 2.09 175920 1.86C1 + C2 1 733 243 2.09 1037340 1.86

2 Perlat Jugor C1 753 486 2.91 527440 2.47C2 649 444 2.81 227305 2.38

C1 +C2 1 402 930 2.88 754745 2.443 Karme C1 514 413 2.49 360089 2.24

C2 449 159 2.51 157206 2.26

21


C1 + C2 963 572 2.50 517295 2.244 Lak Roshi A + B 30 594 3.42 29256 2.74

C1 319 660 4.90 237747 3.92C2 135 107 5.91 50243 4.73

shuma 485 361 5.09 317246 3.945 Munelle Shuma 7 968 940 1,3 5145620 1.056 Tuci lindor Shuma 680 352 2.22 500994 1.57 Gurth 3 Shuma 200 355 2,38 121356 2.11

Shuma V. B. te reja Shuma13 434

753 1.853 8394596 1.5B Minierat egzistuese

1 Nikoliq 1 Shuma 202 000 1.5 170000 1.22 Krume Shuma 56 000 4.44 43000 3.553 Qaf Bari Shuma 338 000 1.81 330000 1.454 Fush Arrez Shuma 151 000 1.71 39600 2.425 Spac Shuma 3 638 000 1.23 3274200 0.9846 Gurth 1 Shuma 58 000 2.85 55462 2.287 Rehove Shuma 240 000 1.83 216000 1.464

Shuma , minierat egzistuese 4 683 000 1.39 4128262 1.113

Nr Vendburimi Rezervat gjeologjike

Kategoria Sasia tonCilesi %

Cu

C Minierat e mbyllura dhe te konservuara

1 Golaj Shuma 429 630 0,6022 Munelle Shuma 603 626 1,433 Tuc Shuma 462 865 0.854 Porave Shuma

5Rruga e

Rinise Shuma 387 805 1,06 Kcire Shuma 126 339 1.457 Paluce Shuma 2 356 000 1.498 Thirre Shuma 227 040 1.149 Rubik Shuma 968 570 2.01

10 Kacinar Shuma 126 339 1.4511 Kurbnesh Shuma12 Perlat 1 Shuma 236 275 1.6813 Derven Shuma 1 248 558 0.9814 Kullaxhi Shuma 372 592 1.0615 Gdheshte Shuma 197 000 116 Shemeri Shuma 403 500 0.85

Shuma C Shuma 8 749 891 1.31Shuma A + B + C Shuma 26 597 644 1.598

2.3 Gjendjet e mineraleve dhe

koncentrateve

A. Mineral Bakri:

Gjendje1. Miniera e Bakrit Golaj 10 984,3 ton1.1 Ne Nikoliq 1 3 871,2 ton me 1,08 %Cu1.2 Ne Nikoliq 2 1 866 ton me 0,82 %Cu1.3 Ne pusin Krume 1 034 ton me 1,48 %Cu1.4 Ne sektorin pusi Krume 3 043 ton me 0,48 %Cu1.5 Ne pjacalene e fabrikes 900 ton me 1,43 %Cu

Industria Minerare

1.6 Bunkeri nr 2 i fabrikes: 270,1 ton me 1,34 %Cu

2.

Miniera e bakrit Fush

Arrez 5 988,2 ton2.1 Miniera e bakrit Qaf Bari 1 681 ton me 1,21 %Cu2.2 Miniera Fush Arrez 2 444,2 ton me 2,68 %Cu

Prej te cilit 1 666ton me 3.00 % Cu

2.3 Ne Fabriken e Pasurimit 1 863 ton me 1,87 %Cu

3. Miniera e bakrit Reps: 4 020 ton3.1 Ne minieren Gurth Spac 1 205 ton3.2 Ne minieren Spac 1 304 ton3.3 Ne fabrike 1 511 ton me 1.07%Cu

4. Miniera e bakrit Korce: 8 146 ton4.1 Ne minieren Rehove 7880 ton me 1,45%Cu4.2 Ne fabriken Rehove 266 ton me 1,95%Cu

5. Ne Uzinen e Rubikut 3 450,6 ton5.1 Minieral Golaj 203,4 ton me 2,96 %Cu5.2 Mineral Fush Arrez 1 101,0 ton me 2,34%Cu

5.3 Mineral Gurth Spaci 2 108,0ton me 7,194 %Cu

5.4 Mineral Rehove 38,2ton me 5,85 % Cu

B. Koncentrate bakri : Gjendje

1 Ne Fabriken GolajI thate 251,9

ton me 16,0 % Cu

2 Ne Fabriken Fush Arrez “ 227,2ton me 16,0 % Cu

3 Ne Fabriken Reps “ 7ton me 15.38 % Cu

4 Ne fabriken Rehove “ 95.7ton me 15.04 % Cu

Ne Uzinen e Rubikut “ 408ton me 16,54 % Cu

1 Nga Fabrika Golaj “ 124ton me 16,86 %Cu

2. Nga Fabrika Reps “ 214ton me 17,64 %Cu

3. Nga Fabrika Rehove: “ 13ton me 12,95 %Cu

2.4 Lendet Ndihmese

Ne lendet ndihmese kemi klasifikuar reagentet qe perdoren ne proçesin e pasurimit me flotim. Ne keto lende hyjne Etil dhe Bulit ksontati dhe Vaj i Pishes. Ne vazhdim jepen magazinat ku keto reagente sot per sot jane ne ruajtje.

2.5 MINIERA E BAKRIT MIRDITE

Ne kete rreth jane zbuluar dhe vene ne shfrytezim 10 miniera bakri. E para eshte ajo e Rubikut dhe me vone ajo e Kurbneshit, Spacit etj.

Sasia e madhe e rezervave te xeheroreve te bakrit diktoi edhe ngritjen e tre fabrikave te pasurimit. Fabrika e pare u ngrit ne vitin 1961 ne Kurbnesh, ne afersi te minieres, ne vitin 1970 fabrika e pasurimit te bakrit ne Reps dhe ne vitin 1983 u ngrit fabrika e pasurimit ne Rreshen. Mineralet e pasuruara ne mbi 2.5 % Cu qe prodhonin keto miniera dhe koncentratet e bakrit qe prodhonin fabrikat e pasurimit dergoheshin per shkrirje ne Uzinen e Rubikut.

Gjate aktiviteti te tyre prodhues minierat dhe fabrikat e pasurimit kane depozituar ne stoqe dhe damba sterilet e tyre te cilat evidentohen ne vazhdim.

23

2.5.1 Miniera e Bakrit Rubik

Vendburimi i bakrit Rubik ndodhet ne pjesen veriperendimore te qytetit Rubik, nga i cili ka marre edhe emrin. Lidhet me rruge automobilistike me qytetin e Rubikut dhe ndodhet rreth 1 km larg tij.

Relievi eshte malor dhe terreni i zhveshur. Vendburimi pershkohet nga tre perrenj me prurje sezonale. Kuotat e vendburimit luhaten nga 60– 90 m minimale deri ne 500 – 600 m maksimale.

♦ Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit marrin pjese shkembinj me origjine magmatike dhe sedimentare.

Shkembinjte magnetike perfaqesohen nga formimet vullkanike te nderthurura me formimet sedimentare, duke formuar serine vullkanogjene – sedimentare.Shkembinjte vullkanogjene, perfaqesohen nga diabaze, mikrodiabaze, porfirite diabazike, mikroporfirite diabazike dhe kallanderite bazalite.Shkembinjte ultrabazike perfaqesohen nga nderthurje dunit-traktolite dhe llojet ndermjetese te tyre.

Pako laramane perfaqesohet me rreshpe silicore – argjilore me radiolarite si dhe argjilo–ranore, silicore vullkanogjene, gabro ultrabazike e argjilore.

♦ Mineralet kryesore qe perbejne vendburimin. jane: Piriti, kalkopiriti dhe sfaleriti. Ka kontakt te qarte te mineralit me shkembinjte rrethues.

♦ Vendburimi pershkohet nga tre perrenj me ujra sezonale si dhe ne krahun lindor nga lumi Fan.

Ujrat formohen si rezultat i filtrimit dhe depertimit ne thellesi te reshjeve atmosferike. Te dhenat tregojne se ne ujrat e vendburimit nuk ndikon lumi Fan.

Nga llogaritjet e bera ne thellesi 600 m del se sasia e ujrave eshte me prurje (0,021 – 0,4)gr/l, fortesia (4– 12)º gjermane, agresiviteti 22 mgr/l

♦ Miniera eshte hapur ne vitin 1935 deri ne 1940 nga nje shoqeri aksionere italiane dhe ka vazhduar prodhimin deri ne vitin 1960 nga ku jane nxjere rreth 200 000 ton mineral bakri me 2,27 % Cu.

Miniera perseri u rihap ne vitin 1990 dhe ka punuar deri ne vitin 1996, duke nxjer gjithsej ne kete periudhe 42 686 ton mineral me 1,304 % Cu, nga rreth 520 000 ton te dhena gjeologjike. Jane kryer rreth 4 393 ml punime minerare kerkimore – kapitale nga te cilat 1 250 ml punime pergatitore.

Sterilet qe kane dale nga miniera jane depozituar ne siperfaqe te minieres ne breg te lumit Fan

2.5.2 Miniera e bakrit Kurbnesh

Vendburimi Kurbesh ndodhet ne zonen qendrore te Mirdites. Eshte i vendosur ne pjesen e siperme, ne te djathte te perroit te Urakes, ne anen veriore te fshatit Kurbnesh. Lidhet me rrugen nacionale Rreshen – Tirane, ndodhet ne kuoten 900 – 1 000 m.

Vendburimi ndodhet ne masivin e gabrove te Kurbneshit. Ky masiv kufizohet nga perendimi dhe jugu me formacione efuzive te triasit te poshtem, te perfaqesuara nga diabazet dhe spilitet, ndersa nga lindja dhe veriu gabrot kufizohen me masivin e kuarc – diariteve te Ndershanit.

Vendburimi perfaqesohet nga nje sere trupash minerale qe shtrihen midis masivit te gabrove me renie te bute.

Ne vendburimin e Kurbneshit gjenden ujra siperfaqesore qe perfaqesohen nga perenjte e shumte qe derdhen ne perroin e madh te Urakes. Ujrat nentokesore per sa i perket gjenezes se tyre jane shtresore karstike me te çara. Keto ujra vijne nga lugina e Urakes ku perzihen me shkembinj gelqerore. Reshjet

Industria Minerare

atmosferike grumbullohen ne gropa karstike duke depertuar ne shkembinj eruptive. Infiltrimi i ujrave nuk ka paraqitur problem gjate avancimit te punimeve ne miniere.

Miniera ka filluar pune ne vitin 1956 dhe ka ndalur aktivitetin prodhues ne 1994. Gjate kesaj periudhe jane prodhuar 2 863 519 ton mineral bakri me 1,29 % Cu dhe jane kryer 80 227 ml punime minerare.

Fillimisht vendburimi eshte shfrytezuar me karriere ku jane prodhuar 400 000 ton mineral bakri dhe jane levizur 500 000 ton meter kub sterile. Kjo deri ne vitin 1963. Me tej me shfrytezimin ne galeri.

Xeheroret e bakrit te vendburimit Kurbnesh perbehen kryesisht nga keto minerale: kalkopirit, pirotine dhe pirit, te cilat formojne grumbullime ne forme folesh, damaresh dhe pikezimesh

2.5.3 Miniera e bakrit Spaç

Vend burimi i bakrit Spaç ndodhet ne pjesen qendrore te Mirdites, ne zonen lindore te Seftes se Spacit, qe derdhet ne lumin Fani i Vogel, ne afersi te Repsit

Vendburimi i Spacit shtrihet ne shpatin malor te Spac – Plakes.

Ne ndertimin gjeologjik bejne pjese shkembinjte vullkanogjen – intruziv te grupuara ne formacionet vullkanogjen e bazalto–keratorifike, shkembinjte silicore, dhe pakoja–argjilore me copa dhe formimet konglobreçkore e karbonatike

Zona minerale brenda se ciles zhvillohen perqendrimet industriale te bakrit perfshihen ne horizontin 560– 340 m. Ne kete zone kemi 26 trupa minerale te bakrit.

Ne vendburimin e Spacit takohen vetem ujrat e çarjeve te shtreses diabazo – spilite e keratofile, te cilat ndahen ne dy zona hidrodinamike:

• Zona e ujrave te lira mbi kuoten 550 m• Zona e ujrave me presion nen kuoten 550 m

Ujembajtja e zones se pare eshte e dobet 0.003 l/sek, ndersa e zones se dyte 30 – 38 l/sek. Ujrat e zones se pare jane me PH acid, PH 2,2 – 50, kjo nga prania e oksidimit te sulfideve.

Miniera eshte vene ne pune ne vitin 1966

2.5.4 Miniera e bakrit Kaçinar

Vendburimi i Kaçinarit ndodhet ne vendin e quajtur Qafe–Varreza, 11 km ne vije ajrore ne veri te qytetit Rreshen. Lidhet ne rruge nacionale Rreshen – Shenpal – Kukes me nje degezim prej 13 km. Vendburimi ndodhet 20 km larg qytetit te Rreshenit.

Terreni kodrinor, i veshur me pyje lisi dhe ahu.

Vendburimi lidhet me kompleksin e formimeve magnetike te Mesozoit, Tercierit dhe Kuartenarit. Dallohen keto pako shkembinjsh:

♦ Pakoja e jashteme e llavave sferike, e perbere nga porfirite diabazike, spilite, variolite, gabrodiabase, porfirite etj.

♦ Pakoja e mesme e shkembinjve pirokllastike e perbere nga diabaze, porfirite diabazike, gabro – diabaze dhe rralle takohen pikezime sulfidesh.

♦ Pakoja e siperme e llavave sferike e perbere nga forfiritet diabazike, gabro – diabazike etj.

♦ Pakoja e shisteve argjilore – silicore.


Depozitimet e Kuaternarit te perfaqesuara nga tarraca akumulative,nga depozitimet deluvjale, aluvjale etj.

Mineralizimi i vendburimit. paraqitet ne dy tipe:

♦ Pirit masiv – kalkopirit – sfalerit mbajtes si dhe pirit – kalkopirit – sfalerit pikezore e damarore.

♦ Kuarc pirit – kalkopirit – sfalerit mbajtes damarore.

Perroi kryesor qe kalon ne afersi te vendburimit eshte perroi i Shperdhases, ndersa neper vendburim, kalojne nje sere perenjsh me ujra te perkohshem si dhe Perroi i Shengjergjit qe ka uje gjate gjithe vitit. Ujrat nentokesore jane ujra qe vijne nga çarjet ku si burim furnizimi jane reshjet atmosferike.

Punimet per hapjen dhe shfrytezimin e vendburimit kane filluar ne vitin 1967 dhe ka vazhduar deri ne vitin 1991. Gjate kesaj kohe jane marre nga kjo miniere 507 091 ton mineral me 1,75 % Cu nga 683 980 ton rezerva me 2.38 % Cu te zbuluara.

Jane hapur gjithsej 14 652 ml punime minerare.

2.5.5 Miniera e bakrit Derven

Vendburimi i bakrit Derven ndodhet ne pjesen qendrore te rajonit te Mirdites, ne juglindje te Uzines Rubik ne largesi 3-4 km ne vije ajrore. Lidhet me rruge automobilistike me Reshenin dhe eshte 6,6 km larg qytetit Rreshen dhe 19 km larg qytetit Rubik

Terreni i ketij vendburimi. eshte malor dhe i pyllezuar. Vendburimi gjendet ne shkembinjte vullkanogjene, ne kontakt te qarte me shkembinjte ultrabazike

Ne ndertimin gjeologjik te rajonit marrin pjese formimet magmatike, ato vullkanogjene te Triasikut te poshtem te perfaqesuar nga lloje te ndryshme te ofuziveve te Jurasikut dhe nga ultrabaziket dhe gabrot Triasiku i poshtem perfaqesohet nga shkembinjte te ndryshem efuzive te perhapjes bazike ku dallohen 3 pako:

♦ Pakua e poshteme e gabrodiabazeve♦ Pakua e mesme e llavo brekciere♦ Pakua e siperme e diabazeve

Perveç ultrabazikeve ketu takohen edhe intruzione bazike te perfaqesuara nga gabrot e gabro – diabazet. Ne vendburimin Derven takohen keto tipe xeheroresh:

• Xeheror piritoz• Xeheror pirit – kuarce – kalkoprit• Xeheror kuarc – hematit

Ne kete vendburim ujrat ndahen ne dy zona hidrodinamike:♦ Zona e ujrave te lira mbi kuoten 350 m♦ Zona e ujrave me presion nen kuoten 350 m

Ujrat depertojne nepermjet çarjeve nga siperfaqja ne vendburimin ashtu siç depertojne edhe ne te kundert nga vendburimi. drejt siperfaqes. Prurja maksimale e ujrave eshte 5 l/sek dhe ne disa horizonte mund te arrije deri ne 10 l/sek.

Ky vendburim eshte vene ne pune ne vitin 1972 dhe ka punuar deri ne vitin 1994, duke marre 818 414 ton mineral baker me 0,54 % Cu nga 1 790 716 ton rezerva me 1,02 % Cu te zbuluara.

Jane kryer gjithsej 24 000 ml punime minerare. Sterilet jane te depozituara ne siperfaqe te minieres.

Industria Minerare

2.5.6 Miniera e bakrit Thirre

Miniera e bakrit Thirre ndodhet ne fshatin Thirre te Komunes se Fanit ne rrethin Mirdite. Lidhet me rrugen automobilistike nga dy drejtime. Nga rruga nacionale Shenpal – Fush Arrez – Kukes duke u shkeputur ne Shenpal eshte rreth 40 km. Nga Kukesi, ne rrugen Kukes – Shemeri – Fush Arrez eshte nje rruge nacionale rreth 30 km.

Ketu ka tre vendburime qe kane filluar pune ne kohe te ndryshme.

Terreni eshte malor i pyllezuar.

Vendburimi. pershkohet nga disa lumenj.

Shkembinjte me te perhapur jano gabro–noritet dhe gabro–piroksenitet me llojet e tyre. Seria e damareve perfaqesohet nga damare piroksenitesh, mikrogabrosh, gabrot kuarcore dhe te kuarcizuar.

Ne shumicen e trupave minerare te Thirres, mineralet joxeherore jane kuarci dhe kloriti, ne trupa te vecante takohen kalciti dhe epidoti. Mineralet me te rendesishem jane kalkopiriti, piriti dhe pirotina. Ne sasira te vogla takohen hematiti, magnetiti, arsenopirirti, sfaleriti, kobaltina. Nga mineralet egzogjene ndeshen hidroksidet e bakrit, malahiti, kovelina, borniti, azuriti dhe kalkozina.

Vendburimi i Thirres pershkohet nga disa perrenj, te cilat se bashku formojne rrjedhjen e siperme te lumit Fan.

Burimi kryesor i ushqimit te Vendburimit me ujra, jane reshjet atmsferike qe kalojne neper çarjet e shkembinjeve dhe ne nje mase me te vogel edhe burimet natyrore.

Punimet per hapjen e minieres kane filluar pune ne vitin 1973 dhe ka vazhduar shfrytezimi i saj deri ne vitin 1994. Nga 512 500 ton rezerva te zbuluara ne kete vendburim, jane marre rreth 200 000 ton. Jane kryer rreth 13 684 ml punime minerare.

Te gjitha sterilet jane te depoziturara ne siperfaqe te minieres.

2.5.7 Miniera e bakrit Kullajxhi

Vendburimi Kullajxhi ndodhet ne pjesen qendrore te zones se Mirdites ne fshatin Kullajxhi nga i cili ka marre dhe emrin miniera. Ky vendburim lidhet me rrugen automobilistike nacionale Rreshen – Fush Arrez nga Shenpali dhe eshte rreth 6 km rruge. Terreni eshte kodrinor i thyer dhe me bimesi te paket.

Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit marrin pjese formime magmatike dhe sedimentare. Shkembinjte magmatike perfaqesohen nga ato vullkanogjene, ndersa ato sedimentare nga formimet e suites “argjilite – copezore”(flishi i hershem) dhe shume pak nga formimet e sotme aluviale e deluviale

Shkembinjte vullkanogjene ndahen ne dy pako: ♦pako diabazike♦pako spiliandezitike

Ne pakon diabazike takohen llavat jastekore dhe brekçitet vullkanike diabazike. Ne pakon spilitike dallohen llavat jastekore splilitike (kalcibazaltet), llavat aglomeratike spilit–andezite.

Ne serine dajakore takohen rreshpet argjilo – silicore – hematite, suita “argjilore – copezore” te perfaqesuara prej shkembinjve sedimntare si: ranor, argjilore, argjilore – silicore, silicore, gelqerore efuzive, ofikalitet, ultrabaziket etj.


Trupat xeheror sipas perberjes mineralogjike ndahen ne 4 grupe:♦ Mineralizim me pikezime te rralla pirit - kalkopirit – sfalerit♦ Mineralizim me pikezime te mesme pirit - kalkopirit – sfalerit♦ Mineralizim me pikezime e damare te dendur piri-kalkopirit–sfalerit♦ Mineralizim me pikezim dhe njolla sfalerit-pirit

Perberja minerale eshte e thjeshte e perfaqesohet kryesisht nga piriti dhe makaziti, ndersa kalkopiriti, sfaleriti dhe magnetiti jane me te rralle dhe kane perhapje jo uniforme

Gjeneza e ujrave eshte ajo e çarjeve te shkembinjve vullkanogjene. Reshjet jane i vetmi burim ushqimi dhe prurjet jane fare te vogla.

Ky vendburim eshte vene ne shfrytezim ne vitin 1983 dhe ka vazhduar deri ne vitin 1990. Jane nxjerre 12 107 ton mineral baker me 0,6 % Cu nga 311 064 ton me 1,06 % Cu te dhene nga gjeologjia.

Gjate aktivitetit te minieres jane kryer 4348 ml punime minerare.

2.5.8 Miniera e bakrit Gurth 2

Vendburimi i Gurthit ndodhet ne rrethin e Mirdites ne veri te minieres se bakrit Spaç ne nje distance rreth 5 km larg saj.

Ne veri te Vendburimit ndodhet fshati Mushte dhe rruga automobilistike qe te shpie ne Qaf Bari.

Vendburimi i Gurthit lidhet me rrugen automobilistike nacionale Rreshen – Fush Arrez nepermjet degezimit qe kalon ne krah te Repsit e ne krah te Spaçit.

Terreni eshte malor i pyllezuar me pisha.

Ndertimi gjeologjik i vendburimit karakterizohet nga shkembinj me moshe te re, qe perfaqesohen nga:

♦ Seria vullkanogjene – diabazike – spilit – keratofir♦ Pakoja argjilore – copezore♦ Sasia terigjene e karbonatike

Ketu dallohen dy kate strukturore:♦ Kati i poshtem qe ndertohet nga formimet e serise vullkanogjene diabaz – spilit –

keratofir dhe ato te pakos argjilore me copa.♦ Kati i siperm ndertohet me depozitimiet e kretakut.

Ne kete vendburim dallojme keto lloje mineralizimesh:• Mineralizimin masiv, pirit, markazit, kalkopirit me pikezime sfaleriti• Mineralizim sfalerit, kalkopirit (bornit) – tenantit – piritor me tekstur damaror e

pikezime.

Ne kete Vendburim. dallohen keto lloj ujrash:• Ujra çarjesh.• Ujra te infiltrimit te çarjeve ne deluvionet proluviale

Keto lloj ujrash kane nje mineralizim nga 0.05 – 0.18 gr/liter dhe nje fortesi te pergjithshme nga 0,81 – 5.8º gjermane.

Kemi dy tipe ujrash:• Tipi karbonat – sulfat – klorur –kalciumi e natriumi• Tipi hidrokarbonat – klorur – sulfat – kalcium – e natriumi me agresivitet 11.8 –

15.8 mgr/l

Industria Minerare

Miniera eshte hapur qe ne vitin 1984 dhe ka punuar deri ne vitin 1989 kryesisht vetem me punime minerare. Jane nxjerre vetem 1 600 ton mineral per eksperimentim nga 227 040 ton rezerva te zbuluara me 1.145 Cu dhe 4,47 % Zn.

Jane kryer gjithesj 4 888 ml punime minerare.

2.5.9 Miniera e bakrit Gurth 3

Vendburimi i bakrit Gurth 3 ndodhet ne pjesen qendrore te Mirdites, ne anen lindore te Seftes se Spacit, ne afersi te Repsit, rreth 9 km larg tij. Ne veri te tij ndodhet vendburimi. Gurth 1 kurse ne jug te tij ndodhet miniera e Spacit

Formacionet kryesore jane ato vullkanogjene diabaze spilit keratofil dhe formacioni gabro plogigranitik qe zene pjesen qendrore e juglindore te vendburimit.

Shkembinjte intruzive takohen ne skajin perendimor Po keshtu takohen dhe shkembinjte silicor hematitik strallor argjilite gri dhe ranore. Ne pjesen verilindore te vendburimit. takohen shkembinjte e terigjen karbonatik.

Ne vendburimin e Gurthit vertetohet nje skeme mineralizimi sipas se ciles ne pjeset e jashteme predominojne trupat e piritit dhe bakrit, me siper te zinkut dhe bakrit dhe ne pjesen me te siperme ato te zinkut – bakrit – arit

Xeherori i vendburimit Gurth 3 eshte polimetalor dhe permban 2,97 % Cu, 4,95 % Zn dhe rreth 25 %S. Ky xeheror futet ne grupin e mineraleve vullkanogjene sedimentare hidrotermalmetasomatike, me permbajtje te larte piriti qe nderthuret ne rendin mikrodisperse me kalkopiritin dhe sfaleritin

Per hapjen e minieres jane kryer 764 ml punime minierare.

2.5.10 Miniera e bakrit Perlat 2

Vendburimi Perlat 2 ndodhet ne fshatin Perlat i siperm nga i cili ka marre edhe emrin. Ndodhet rreth 15 km larg Rreshenit dhe 25 km larg Kurbneshit, me te cilet lidhet me rruget automobilistike Rreshen-Kurbnesh

Relievi eshte malor kodrinor me bimesi ne forme shkurresh

Ndertimi i vendburimit paraqitet mjaft i komplikuar si nga ana petrografike ashtu dhe ajo strukturale, mbasi takohen shume lloj shkembinjsh te rrudhosur dhe te komplikuar.

Marrin pjese shkembinj vullkanogjene te serise diabazike, spilite, shkembinj sedimentare te serise diabaz– splite, shkembinj sedimentare te pakos “argjilite me copa”, te cilat jane me te perhapur, si dhe shkembinj intruzive

Ne kete Vendburim perhapje me te madhe ka mineralizimi sulfur qe lokalizohet ne shkembinjte vullkanogjene.

Trupat xeherore te vendburimit. megjithese te shumte ne numer ndahen nga ana cilesore ne 4 grupe kryesore:

♦ Pirit masiv kalkopirit sfalerit mbajtes♦ Pirit masiv pa permbajtje sfaleriti♦ Pirit kalkopirit, sfalerit mbajtes me trajte njollash folesh dhe damaresh

29


♦ Pikezim, fole e damare pirit e kalkopirit te rralla ne zona te mineralizuara

Ne kete miniere prania e ujrave nentokesore vjen nga burimet natyrale dhe nga shpimet. Sasia e ujrave ndryshon nga reshjet atmosferike. Prurja mesatare rezulton te jete 2.2 – 8.7 l/sek. Sipas perberjes kimike ujrat jane te tipit me sulfat hidrokarbonat – kalciumi me mineralizim 0.6g/l dhe fortesi gjermane 8,5gjermane si dhe agresivitet 1,96 mg/l

Per kete miniere sa kane filluar punimet e hapjes dhe parashikohet vazhdimi i tyre deri ne hapjen e plote.

Parashikohet te hapen rreth 452 ml punime minerare, kjo per te filluar shfrytezimi i vendburimit, nga ku jane zbuluar 1 369 735 ton mineral bakri dhe 206 395 ton mineral piriti.

Sterilet qe kane dale nga hapja e punimeve te deritanishme jane depozituar ne siperfaqe te vendburimit.

Ne pasqyre jepen te permbledhura te gjithe treguesat qe lidhen me kete studim per minierat e bakrit Mirdite.

Minierat e barit MirditeMineral Permbajtje.e Punime Sterile

Nr Vendburimi Vjet Pune Ton Cu % minerare tonHapje Mbyllje

1 Rubik 1935 1996 242 686 2.10 4.393 65.0002 Kurbnesh 1956 1994 2 863 519 1,29 80 227 1 042 9513 Spac 1961 19974 Kacinar 1967 1991 507 091 1,75 14 652 190 4765 Derven 1972 1994 818 414 0,54 24 000 312 0006 Thirre 1973 1994 200 000 13 684 177 2927 Kullajxhi 1983 1990 12 107 0,60 4 341 56 5248 Gurth 2 dhe 3 1984 1 989 2,97 5 652 73 476

2.6 MINIERAT E BAKRIT KUKES–HAS

Ne rrethin e Kukesit kane punuar 3 miniera bakri.

Ne vitin 1961 u vu ne shfrytezim miniera e Gjegjanit. Kjo miniere ka prodhuar mineral bakri me mbi 3,2 % Cu. Ky vendburim eshte shfrytezuar me kariere dhe ne nentoke. Me vone u vune ne shfrytezim dhe miniera ne Gedheshte dhe Shenmeri.

2.6.1 Miniera e bakrit Gjegjan

Vendburimi i Gjegjanit ndodhet ne fshatin me te njejtin emer ne rrethin e Kukesit. Lidhet me qytetin e Kukesit nepermjet rruges automobilistike dhe eshte rreth 20 km larg. Rajoni karakterizohet nga nje reliev i thjeshte dhe i zhveshur. Kuotat e rajonit 400-700 m. Pjerresia e rajonit rreth 300.

Ndertimi gjeologjik i vendburimit eshte relativisht i thjeshte. Ne te marrin pjese shkembinjte e suites efuzivo-sedimentare dhe gelqeroret e Triasikut te siperm. Ne veriperendim shtrihen shkembinjte ultrabazik.

Suita efuzivo-sedimentare litologjikisht perfaqsohet nga nderthurja e shisteve te llojeve te ndryshme dhe te shkembinjve efuzive te rradhes diabazike.

Prerja normale e vendburimit, ne pjesen qendrore perfaqsohet nga poshte lart si me poshte:

Industria Minerare

♦ Shkembinj ultrabazik♦ Zona e shisteve kristalore♦ Zona epidot-albit-amfibolit♦ Zona mikore-kuarcore granad mbajtes♦ Zona e shisteve kalimtare me kuarc-sericilik, klorit-kuarc-sericit-grafitik, sericit

grafitik-shiste argjilore-silicore e hematitike-trupi xeheror i bakrit-horizonti i pare i diabazeve –alternime te shisteve te ndryshme me ndershtresa ranoresh,gelqeroresh.

Nga pikpamja mineralogjike ne trupin xeheror baker kalcedon marrin pjese si minerale kryesore: piriti, kalkopiriti, hematiti dhe sfaleriti, ndersa si minerale dytesore takohen: mushketoviti, kalkozina, kovelina, borniti, hidrokarbonate te bakrit, hidrokside te hekurit etj.

Ne mineralet jo metalor takohen kuarci, kloriti, karbonate te ndryshme etj.

Analiza. kimike e xeherorit jep:

3.47 % Cu, 0.66 % Zn, 28.68 %, 16.76% SiO2, 36% Fe etj.

Eshte vendburim me kushte hidrogjeologjike te thjeshta. Ne ndertimin e vendburimeve nga pikpamja hidrogjologjike marrin pjese komplekset e meposhteme te formacioneve me ujembajtje te ndryshme:

♦ Kompleksi ujembajtes i gelqeroreve te Triasit te siperm, ka ujembajtje te madhe, por ka dhe drenim dhe rrjedhje te thelle per shkak te çarjeve.

♦ Kompleksi masiv ultrabazik, ka ujembajtje te dobet dhe ndodhet ne kuota me te ulta se vendburimi dhe drenon ne lumin e Drinit te Bardhe.

♦ Kompleksi efuziv-sedimentar, ne pergjithsi eshte formacion jo ujembajtes me perjashtim te nderfutjeve te diabazeve te cilat per shkak te çarshmerise se theksuar permbajne ujra te tipit te çarjeve

Prurja ne kete vendburim.nuk i kalon 3 – 5 l/sek

Mineralizimi i ujit 0,27 gr/l, fortesia 8,512º gjermane, PH 7,56

Miniera e bakrit Gjegjan ka filluar shfrytezimin nga nentoka ne vitin 1961 dhe nga siperfaqja ne kariere ne vitin 1963. Nga nentoka jane nxjere deri ne vitin 1993 qe eshte mbyllur 2 190 544 ton mineral me permbajtje 3,07 % Cu dhe jane kryer 44 367 ml punime hapje dhe pergatitore.

Nga kariera deri ne vitin 1995 jane marre 2 228 829 ton mineral me 3,52 % Cu dhe eshte levizur 6 344 010 m3 sterile.

Si vendburim jane marre 4 419 373 ton mineral Cu me 3,295 %Cu.

2.6.2 Miniera e bakrit Gedheshte

Vendburimi Gedhesht ndodhet ne perendim te qytetit te Kukesit, rreth 10 km ne veriperendim nga qendra e komunes Shemeri. Lidhet me rrugen automobilistike nacionale Kukes – Fush Arrez nepermjet nje degezimi te pa asfaltuar. Rajoni ku ndodhet vendburimi Gedhesht vendoset ne majat me te larta te Shpatit te djathte te ujembledhesit Goska e Vogel, ne nje terren malor relativisht te qete. Rajoni nderpritet nga shume perrenj me prurje uji te vazhdueshem qe derdhen ne Gosen e Vogel.

Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit Gedhesht marrin pjese shkembinj bazike te perbere kryesisht nga gabroret me shtrirje veri – perendim te masivit gabror te Kaptines. Gabroret perfaqesohen nga gabronoritet, gabrot e gabropiroksenitet. Shkembinjte dajakore kane perhapje te madhe me shtrirje verilindore dhe perfaqesohen nga mikrodiortitet, mikrodiabaze, mikroprofiritet dhe mikrogabrot.


Trupi xeheror perbeht nga dy mineralizime: nga ai kuarc – sulfurore dhe serpentit – sulfurore

Ujrat nentokesore per kete vendburim jane ujrat e tipit te çarjeve ku si burim furnizimi sherbejne rreshjet atmosferike.

Kjo miniere eshte vene ne pune ne vitin 1978 dhe ka punuar deri ne vitin 1987. Gjate kesaj kohe jane kryer 3 273 ml punime kapitale dhe 1 732 ml punime pergatitore. Jane prodhuar 26 000 ton mineral Cu me 0,70 % Cu.

Sot gjenden stok ne kete miniere rreth 21 000 ton mineral bakri me 0,54 % Cu. Ulja e perqindjes se bakrit ka ardhur per shkak te oksidimit te mineralit si dhe shperlerjes nga rreshjet atmosferike.

2.6.3 Miniera e bakrit Shenmeri

Vendburimi i bakrit Shenmeri ndodhet ne qender te zones se Shemerise, ne perendim te rrethit te Kukesit. Ne veri kufizohet me lumin Drin, ne perendim me lumin e Goses dhe ne jug me rrethin e Mirdites. Miniera pershkohet nga rruga nacionale automobilistike Shenmeri – Kalimash – Kukes.

Relievi eshte malor dhe kodrinor.

Vendburimi Shenmeri perfaqesohet nga nje trup kuarco – sulfur i vendosur brenda shkembinjve gabrore dhe afer kontaktit te tyre me shkembinj ultrabazike.

Ne ndertimin gjeologjik marrin pjese shkembinjte magmatike intruzive te perfaqesuar nga shkembinjte bazike dhe ultrabazike. Krahas tyre nje pjese te konsiderueshme zene edhe depozitimett e reja eluvialo – deleluviale.

Keto jane me te perhapura ne pjesen qendrore dhe veriore te vendburimit. Shkembinjte intruzive ultrabazike perhapen kryesisht ne pjesen qendrore dhe perfaqesohen nga dunite, periodite dhe piroksene.

Dalja e kufizuar e ujrave nentokesore nepermjet pikave natyrore dhe artificiale tregon se vendburimi eshte i thate dhe pa ujra. Ne te gjitha pikat e daljes se ujrave ne siperfaqe prurjet jane te vogla, gje qe tregon se burim i tyre jane vetem rreshjet atmosferike, nepermjet çarjeve qe kane dalje deri ne siperfaqe.

Nga analiza kimike rezulton se keto ujra kane mineralizim te vogel 0,15 – 0,26 g/l dhe fortesi 7,2 grade gjermane. Kemi te bejme me ujrat te fresket infiltracioni.

Miniera eshte vene ne pune ne 1982 dhe ka punuar deri ne vitin 1993. Per hapjen dhe venien ne pune te kesaj miniere jane kryer 7 378 ml punime minerale dhe jane prodhuar gjithsej 34 821 ton mineral bakri me 0,77 % Cu. Gjate aktivitetit te saj miniera ka nxjere ne grykat e galerive rreth 50 000 ton steril.

2.6.4 Miniera e bakrit Golaj

Vendburimi Golaj ndodhet ne pjesen verilindore te Shqiperise, ne rrethin e Hasit. Miniera ndodhe 17 km larg qytetit te Krumes dhe 40 km larg qytetit te Kukesit. Ne afersi te minieres kalon rruga nacionale Kukes – Krume – Bajram Curri. Relievi i zones ku shtrihet vendburimi. paraqitet i qete, me kodra te vogla e te larta, me kuote maksimale 490 – 520 m mbi nivelin e detit. Perrenjte qe kalojne ne zonen e vendburimit. kane uje gjate gjithe vitit por me prurje te ndryshme sipas stineve.

Ne ndertimin gjeolgjik te vendburimit marrin pjese shkembinjte magmatike intruzive te perfaqesuar nga ultrabaziket dhe baziket te ndryshuar, depozitimet e neocen – kuartenarit , si dhe depozitimet e kuartenarit.

Industria Minerare

Shkembinjte qe ndertojne vendburimin e Golajt karakterizohen nga shkalla e ndryshme çashmerise se tyre. Nga analizat kimike rezulton se ujrat e zones kane 0.3 – 0.45 gr/l mineralizim, fortesi 10 15º gjermane.

Miniera eshte vene ne pune ne vitin 1986 dhe eshte mbyllur ne vitin 1993. Gjate kesaj periudhe ka prodhuar 96 916 ton mineral bakri me rreth 0,52 % Cu. Jane kryer gjithashtu 3 055 ml punime minerare nga te cilat 1 030 jane punime kapitale dhe 1 025 punime pergatitore.

Te dhenat kryesore per minierat e bakrit Kukes-Has jepen ne Pasqyre

Minierat e bakrit KukesHasMiniera Permbajtja e Punime Sterile Sterile

Nr Vendburimi Vjet Pune ton Cu % minerare Ton KariereHapje Mbyllje ml ton

1 Gjegjan 1961 1993 4 419 373 3,29 44 367 576 771 9 516 0152 Gerdheshte 1978 1987 26 000 0,70 5 005 65 0653 Shenmeri 1982 1993 3 821 0.77 7 378 95 9114 Golaj 1986 1993 96 916 0.52 3 055 39 715

2.7 MINIERAT E BAKRIT PUKE–SHKODER

Miniera e pare ne rrethin e Pukes eshte ajo e Tuçit e vene ne pune ne vitin 1966. Me tej jane zbuluar dhe vene ne shfrytezim dhe pese miniera te tjera.

Venia ne pune e ketyre minierave diktoi dhe ngritjen e fabrikes se pasurimit te bakrit ne Fush Arrez. Po keshtu gjate ketyre viteve ne rrethin e Shkodres u vune ne pune dy vendburime bakri per te cilat u ngrit dhe fabrika e pasurimit ne Mjede.

2.7.1 Miniera e bakrit Tuç

Vendburimi i bakrit Tuç ndodhet ne rrethin e Pukes ne afersi te fshatit Tuç nga i cili ka marre edhe emrin. Vendburimi ndodhet 16 km larg rruges automobilistike Puke-Kukes. Lidhet me kete rruge me nje degezim, qe fillon disa km ne lindje te qytetit te Fushe-Arrezit.

Terreni eshte malor i thyer, i veshur relativisht me bimesi.

Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit Tuç marrin pjese keto formacione:♦ Shkembinjte efuzive-diabaze, spilite, keratofire, xham vullkanik.♦ Shkembinjte intruzive si gabro-noritet.♦ Shkembinjte metal-hidrite si dioriti-kuarcor, plagjiogjonite, kaolinite me shkembinjte

metalhidrite etj.♦ Shkembinjte te facios damarore si mikrodaritet kuarcore, porfirite dioritike, spilite

plagjiogranite, porfire, plagjiogranit etj.♦ Damare hidrotermale.

Vendburimi i Tuçit shtrihet ne kuota relativisht mesatare qe levizin ne segmentin 750 – 900 m. Ky vendburim pershkohet nga perroi i Rroshit dhe perroi i Tuçit, te cilet derdhen ne perroin e Kodres se vogel.

Vendburimi i Tuçit ka karekteristik te veten kompleksin e ujrave te çarjeve bazike – spilito – diabaze keratofire, kuarcore dhe atyre te intriziveve – diorite kuarcore te cilat natyrisht e marrin ushqimin nga reshjet atmosferike.


Nga ky kompleks evidentohen 8 burime prej te cilave tre me prurje te perhereshme. Debitet e burimeve jane te vogla nene 0,1 l/sek. Sipas analizave kimike uji eshte i tipit hidrokarbonat magneziumi me mineralizim te pergjithshem shume te vogel 0,04 – 0,05 gr/liter. Fortesia e pergjitheshme eshte 1,2º – 1,7º gjermane, PH 6,8. Uji eshte i pershtatshem per tu pire.

Ne thellesi te minieres debiti i ujit rritet dhe PH zbret nen 6.8, ndersa mineralizimi rritet 5 – 6 here, kurse fortesia arrin 5,32 grade gjermane. Niveli i ujrave nentokesore qendron ne kuotat absolute 742 m.

Miniera eshte mbytur ne uje qe ne vitin 1992.

Sektori i mineres Tuç ka filluar punen ne vitin 1966.

Nga 1 464 732 ton rezerva bakri me 2,12 % Cu ne bllok, jane nxjerre 1 271 237 ton me permbajtje mesatare 1,145 % Cu, kjo per rreth 27 vjet pune.

Jane kryer rreth 5 882 ml punime minerare, nga te cilat 5 157 ml jane punime kapitale.

Sterilet ne pergjithesi jane depozituar ne siperfaqe.

2.7.2 Miniera e bakrit Porave

Vendburimi ndodhet ne verilindje te rrethit Puke, ne komunen e Iballes rreth 2 km ne jug lindje te fshatit me te njejtin emer, ose rreth 4 km ne lindje te qytezes se hidrocentralit te Fierzes. Lidhet me rrugen nacionale automobilistike Fierze – Fush Arrez dhe Fierze – Bajram Curri.

Relievi eshte malor dhe terreni i thyer. Kuota me e ulet e vendburimi eshte ajo e lumit Drin dhe eshte 200 m dhe kuota me e larte ajo e Livadhit te Zotnise 1 200 m. Vendburimi. ndodhet ne mes te kuotave 500 dhe 1 012 m

Vendburimi perfaqeson ne vetvete nje vendosje monoklinale te shkembinjve. Siper vendosen depozitimet karbonatike te triasit te mesem, ndersa poshte efuzivet e triasit te poshtem. Ky i fundit ze pjesen me te madhe te siperfaqes dhe perfaqesohet nga poshte lart ne:

• Suiten Magjypi• Suiten Magjypi gropa te pandara

Ne pjesen jugore, mbi shkembinjte te triasit te poshtem vendoset tektonike e triasit te mesem. Vete suita Magjypi ndahet ne dy nensuita: Nensuita e poshtem e perfaqesuar prej shkembinjve me te vjeter me te cilat eshte lidhur

mineralizimi i vendburimit Porave dhe qe perbehet nga shkembinj efuziv bazik me nderfutje shistesh silicore.

Efuzivet bazik perfaqesohen prej diabazeve mikrodiabazike dhe me rralle spilite te cilat qe te gjithe paraqiten te ndryshuara dhe te kokrrizuara. Nga çarjet e mevonshme kane depertuar karbonatet florite dhe perqendrime piritesh.

• Nensuita e siperme, gjithashtu perfaqesohet prej efuzivesh bazike. Ketu predominojne shistet silicore te kuqe dhe vishnje. Perberja kryesore e suites eshte nga shkembinjte efuzive bazike te nderthurur me shiste te ndryshme argjilo silicore, kloritike dhe silicore. Rralle here takohen nderhurje gelqeroresh

Zona e vendburimit pershkohet nga nje rrjete perrenjsh qe nisen nga lindja ne perendim. Nga keto me te rendesishmit jane perrenjte e Qershizes, Arres e Lek Gjinit dhe i Magjypit, qe rjedhin nga jugu ne veri dhe derdhen ne Drin. Burimi me i madh eshte ai i Lek Gjinit me debit max 1,5 l/sek.

Ujrat nentokesore vijne kryesisht nga çarjet dhe si burim furnizimi kane reshjet atmosferike te cilat ne kete rajon jane rreth 450 – 500 mm.

Industria Minerare

Ky vendburim. ka filluar pune ne vitin 1972 dhe ka punuar deri ne vitin 1991 me disa nderprerje. Nga 225 528 ton rezerva te llogaritura me 2,155 % Cu dhe 36.44 S. Jane shfrytezuar 40 370 ton me 1,5 %Cu.

Tipi i xeheroreve eshte baker kallcedan, squfur kallcedan, squfur oksid dhe oksid sulfur – hidroksid te hekurit,karbonat te bakrit.

Jane hapur gjithsej 5 000 ml punime. Sterilet jane te depozituar ne siperfaqe.

2.7.3 Miniera e bakrit Kçire

Vendburimi i Bakrit Kçire ndodhet ne rajonin Gomsiqe Kcire rreth 12 km larg nga qyteti i Pukes ne rrugen automobilistike Puke – Shkoder, rreth 2 km larg qytezes se Lufit.

Zona e vendburimit. ka terren kodrinor, lartesia mesatare eshte rreth 620 m, me e ulta rreth 390 m dhe me e larta 740 m

Vendburimi i Kcires perqendrohet i teri ne masivin gabror te Kcires, i perbere kryesisht nga gabro normale leukokrate te ndryshme

Llojet e shkembinjve kryesore qe perbejne kete masiv jane:♦ Gabrot jane shkembinjt me te perhapur dhe perfaqesohen nga leukokratet. Ne perberjen

lendore mbizoteron natyra kalciumore e shkembit ne teresi dhe e plagio – klazit e piroksenit ne vecanti.

♦ Gabrodiabazet jane nje variete strukturor i gabrove normale te sipershkruara qe ndeshen vazhdimisht ne zone.

♦ Gabronoritet takohen ne nje trajte shlirash ne siperfaqe ne pjesen veriore e jugore te zones, keto shquhen per permbajtje te piroksenit, monoklin te amfibolizuar – kloritizuar, piroksenit rombik krahas plagjioklazeve.

♦ Gabriolovinitet, keto lloje gabrosh dallohen nga prania e olivines (krahas plagjioklazit bazik e piroksenit monoklin) dhe paraqitet ne forme shliresh.

♦ Shkembinjte te serise damarore, damarore–dajakore, te mikrogabrove etj♦ Shkembinjt ultrabazik dalin ne lindje e perendim.

Nga ana petrografike shkembinjte e daljes lindore perfaqesohen kryesisht nga periodotitet plagjioklazike me pak dunitet plagjioklazike, traktolitet, serpentimitet asbestmbajtese.

Shkembinjte e serise damarore dajakore brenda shkembijve ultrabazike jane kryesisht te perberjes bazike. Keto perfaqesohen nga gabro pegmatitet, piroksenitet, gabronorite, plagjioklazite, amfibilitet paraqiten si shkembinj rreshpore mezomelanokrate me ngjyre jeshile.

Ne zone takohen gjithashtu dhe kompleksi vullkanogjene – sedimentar i triasit te poshtem e te mesem. Keto shkembinj perfaqesohen nga diabazet eperfiritet te nderthurura shpesh me reshpet silicore – radiolaritike.

Ne zone takohen edhe flishi i hershem qe del ne anen perendimore dhe perfaqesohet nga silicore, argjilore, ranore, gelqeroreKy vendburim nga pikepamja hidrogjeolgjike mund te ndahet ne dy pjese:♦ Ne krahun lindor qe eshte i ujzuar dhe♦ Ne krahun perendimorku ka vlera te paperfillshme ose mungon fare uji. Çarjet e

shumta bejne qe te jene te pranishem ujrat ne krahun lindor me nje trashesi 50 – 60 m.

Ujrat nentokesore jane ujra qe vijne nga reshjet atmosferike. Prurjet ne punimet minerare luhaten 1.05 – 1,32 l/sek.

Kjo miniere ka filluar pune ne vitin 1981 dhe ka punuar deri ne vitin 1992. Nga 287 219 ton rezerva me

35


1,89 % Cu te zbuluara, jane shfrytezuar 110 114 ton mineral me 0,93 % Cu. Jane hapur gjithsej 5 409 ml punime minerare.

Sterilet jane te depozituara te tera ne siperfaqe te minieres

2.7.4 Miniera e bakrit “Rruga e Rinise”

Kjo miniere ben pjese ne zonen bakermbajtese Munelle – Qafe – Mali. Ndodhet ne pjesen lindore te rrethit te te Pukes, ne rreze te malit te Munelles. Eshte rreth 20 km larg qytetit te Fush Arrezit dhe 3 km ne lindje te vendburimit Tuc. Ky vendburim lidhet me keto objekte me rruge automobilistike.

Rajoni pershkohet nga nje rrjet i dendur ujor, ku perroi kryesor eshte ai i Kodres se Kuqe, i cili ne perendim bashkohet me perroin e Jahtit. Keta perrenj kane karakter malor, jane te rrembyeshem e me fuqi mbartese.

Ne formimin gjeologjikte vendburimit marrin pjese shkembinjte magmatike jurasike, qe perfaqesohen nga grupi i formacioneve vullkanike dhe subvullkanike, shkembinj intruzive hipoabsiale e damarore dhe ato sedimentare.

Vendburimi. perbehet nga tre zona te mineralizuara:• Zona e pare lokalizohet ne shkembinjt kalcibazalt melanokrate, me kloriticin e

kuarcizim te dobet. Mineralet kryesore jane piriti dhe pirotine dhe permban 0,1 – 0,35 % Cu.

• Zona e dyte perbehet nga shkembinjte kalciobazalte luikokrate. Minerali kryesor eshte piriti qe arrin deri ne 21 % S e shume pak Cu.

• Zona e trete eshte me e rendesishme. Mineralizimi eshte i tipit kalcedon, i cili lokalizohet ne shkembinjt vullkanike dhe ne ato sub vullkanike. Permbajtja e squfurit eshte 15 – 25 % S.

Vendburimi ka kondita te thjeshta hidrogjeologjike me pak ujra nentokesore. Brezi i konglomerate e konglobrekcieve bozalte shume te çimentuara, sherben si ekran mbrojtes per mos depertimin e ujrave karstike te gelqeroreve te malit te Munelles ne thellesi. Prurja e ujit ne pusin e madh eshte 21 l/sek.

Ujrat qe rjedhin ne vendburim jane te tipit sulfat kalciumi dhe hidrokarbonat kalcium – magnezium.

Miniera eshte vene ne pune ne vitin 1982 dhe ka punuar deri ne vitin 1991. Gjate aktivitetit prodhues te kesaj miniere jane prodhuar 45 419 ton mineral me rreth 0,7 % Cu dhe jane kryer 6 429 ml punime minerare.

2.7.5 Miniera e bakrit Munelle

Vendburimi Munelle ben pjese ne zonen bakermbajtese Munelle – Qafe Mali te rrethit Puke. Miniera ndodhet rret 30 km ne verilindje te qytetit te Fush Arrezit. Lidhet me rrugen nacionale Tirane Kukes me anen e rruges automobilistike Fush Arrez Tuc dhe rruges se Re.

Ndertimi gjeologjik i vendburimit Munelle marrin pjese kryesisht shkembinjte vullkanike jurasike te cilat ne anen lindore mbulohen nga depozitime terrigjene dhe karbonatike te kretakut, ndersa ne anen perendimore gjenden te mbuluara nga pako argjilore te jurasikut te siperm.

• Shkembinjt qe ndertojne vendburimin.brenda te cileve gjenden zonat minerare dhe trupat xeherore te bakrit dhe zinkut jane spilitet, kerotofiret dhe kerotofiret kuarcore.

• Shkembinjte sedimentare jane pak te perhapur dhe ndodhen ne pjesen jugore dhe perfaqesohen nga pakoja e reshpeve silicore si dhe ajo terigjene – karbonatike

Depozitimet kuartenare kane perhapje ne jug dhe lindje te vendburimit dhe perfaqesohen nga aluvjone.

Industria Minerare

Ne vendburimin Munelle dallohen dy zona te mineralizuara qe ndryshojne si nga shkembinjte rrethues ashtu edhe nga trupat xeherore qe lokalizohen ne to.

Nga verifikimet hidrogjeologjike rezulton se ne pergjithesi ujerat nentokesore jane ujra çarjesh te formave vullkanogjene qe ndodhen ne kushte presioni si dhe ujra me pasqyre te lire te mbulese aluviale.

Mineralizimi i ujrave eshte 0,14 – 0,39 gr/l, fortesia 4,5 – 9,6 grade gjermane. Ujrat jane te tipit hidrokarbonat kalciumi. Prurja e ujit lidhet me sasine e reshjeve dhe llogaritet per pusin e madh ne 82 l/sek.

Puna per hapjen e minieres ka filluar ne vitin 1982 dhe ka vazhduar deri ne vitin 1992, si dhe vazhdon akoma.

Gjate kesaj periudhe jane kryer 6 517 ml punime kapitale e pergatitore.

Jane prodhuar gjithsejt 22 544 ton mineral Cu me 1.0 % Cu

2.7.6 Miniera e bakrit Lak Rroshi

Miniera e bakrit Lak Roshi ndodhet ne malin e Roshit ne krah te djathte te rruges automobilistike Fushe Arrez-Kukes ne afersi te fshatit Lumbardhe, rreth 18 km larg Fushe Arrezit.

Trupi xeheror lokalizohet kryesisht me kalcibazalte e andezite e kalcidacide te ndryshuara. Shkembinjte kane pesuar procese dytesore hidrotermale si kloritizim, kaolinizim, epidotizim, karbonatizim etj.

Zona minerale ne pergjithesi karakterizohet nga perqendrime te piritit e kalkopiritit.

Trupi xeheror ka kontakt te prere me shkembinjt rrethues dhe eshte pothuajse ne pajtushmeri me to. Mineralet sulfure perfaqesohen nga pikezime, fole, damare e perqendrime kalkopiriti te bashkeshoqeruara me pirit deri ne perqendrime e grumbullime masive te piritit e te pirit-kalkopiritit.

Vendburimi ka kushte te thjeshta. Jane te pranishme ujrat e çarjeve te cilat ushqehen nga rreshjet atmosferike. Ujrat nentoksore te ketij vendburimi kane mineralizim 0.13-0.19 g/l, fortesi 2-4.9 grade gjermane. Sasia e ujrave qe do te pompohet do te jete rreth 30 l/sek. Ne afersi te vendburimit. kalon perrroi i Kroit i cili ka uje gjate gjithe vitit.

Gjate shfrytezimit te kesaj miniere jane prodhuar 113 860 ton mineral me 2.9 % Cu dhe jane kryer 1 196 ml punime minerare.

2.7.7 Miniera e bakrit Karma 1& 2

Vendburimi Karma 1 ndodhet rreth 600 m ne jug-perendim te vendburimit te bakrit Palaj, ne krahun e majte te lumit Drin, rreth 25 km larg nga Mjeda. Vendburimi pershkohet nga rruga automobilistike Mjede- Shkoder.

Nga ana gjeologjike vendburimi. eshte i njejte me vendburimin e Palajt. Nga punimet e zbulimit rezulton se ne pjesen e siperme te prerjes jane vendosur shkembinjte efuzive, ne te cilet perqendrohet trupi xeheror i bakrit, ndersa ne pjesen e poshteme shfaqen rreshporet dhe pakoja shistore.

Nder mineralet kryesore qe ndertojne trupin xeheror jane piriti, kalkopiriti, magnetiti dhe pak sfalerit dhe hematit. Nder mineralet jo metalore takohet kuarci, kloriti, kalciti. Permbajtja mesatare e vendburimit. eshte 2.42 % Cu.

37


Pavaresisht se vendburimi ndodhet nen nivelin e liqenit, ekzistenca e kemishes argjilo-reshpore ne dysheme e mbron ate nga filtrimi i ujrave te liqenit.

Ujrat nentokesore llogariten ne rreth 14 l/sek.

Miniera filloi pune ne vitin 1987 dhe ka punuar deri ne vitin 1996. Gjate kesaj periudhe jane prodhuar 258 053 ton mineral me 2.74 % Cu dhe jane kryer 4 310 ml punime minerare.

Vendburimi Karma 2 eshte vazhdim i vendburimit. Palaj. Vendburimi. ka filluar te hapet ne vitin 1987 dhe jane kryer vetem 350 ml punime minerare.

2.7.8 Miniera e bakrit Qaf Bari

Miniera e bakrit Qafe Bari ndodhet rreth 15 km ne lindje te qytetit te Fushe Arrezit, ne shpatin perendimor te malit Munelle. Lidhet me rrugen nacionale dhe zonen perreth me rruge automobilistike te paasfaltuar.

Vendburimi Qafe Bari ndodhet ne pjesen perndimore te sinklinalit te Ishmit, ku takohen keta shkembinj: shkembinjte vullkanogjene, depozitimet deluvionale dhe preluvionale, shkembinjte dajakore dhe dioritet kuarcore.

Ne rajonin e Qafe Barit dallohen 4 zona te mineralizuara:

• Zona veriore ndodhet midis Piriteve te Suites se Roshit dhe keratofireve kuarcore–subvullkanike ne zonen veriore.

• Zona qendrore shtrihet ne pjesen qendrore te Qafe Barit dhe ndodhet po ne Spilitet e zones se Roshit.

• Zona jugore shtrihet ne keratofire kuarcore te mineralizuara.• Zona lindore shtrihet ne keratofiret kuarcore.

Mineralet kryesore te ketij vendburimi jane piriti, kalkopiriti dhe sfaleriti. Mineralet joxeherore jane kuarci, epidoti, kloriti, sericiti.Kontaktet e trupave ne zonen mineralmbajtese jane graduale. Kjo veshtireson shume percaktimin e kufijve te trupit mineral nga sterili. Studimet hidrologjike jane kryer vetem per zonen veriore te vendburimit ku rezulton se ai eshte deri diku i pasur me ujra nentoksore. Prurja e ujrave nga siperfaqja ne thellesi vjen duke u rritur. Mineralizimi i tyre vjen nga 0.07-0.18 g/l.

Miniera e Qafe Barit ka filluar te shfrytezohet me 1975 dhe vazhdon te punoje edhe sot. Gjate kesaj periudhe ajo ka prodhuar 1 928 680 ton mineral bakri dhe jane kryer 26 693 ml punime minerare.

2.7.9 Miniera e bakrit Paluce

Miniera e bakrit Paluce ndodhet ne rrethin e Pukes, rreth 13 km ne verilindje te qytetit Fush Arrez prane fshatit me te njejtin emer, lidhet me rrugen nacionale Kukes – Tirane nepermjet rruges se minieres se bakrit Tuc. Relievi eshte i thyer dhe malor, rajoni pershkohet nga dy perrenj kryesore: ai i Roshit dhe Perroi i Thate

Vendburimi Paluce ndodhet ne pjesen veriore te rajonit Qafe Mali – Qaf Bari. Ne ndertimin gjeologjik marrin pjese shkembinj ultrabazike, bazike te cilet formojne nje strukture monoklinale. Shkembinjte vullkanike, perfaqesohen nga kalcidacide dhe kalcibazalde pergjithesisht te ndryshuar, te arbitizuar,e te kloritizuara dhe pjeserisht te kuarcuara.

Shkembinjte subvullkanike perfaqesohen nga kuarcore qe quhen edhe kalcidacide te ndryshuara, te epiodizuara dhe kaolinizuara. Prania e xhamit vullkanik eshte nje karakteristike e trupave subvullkanike.

Industria Minerare

Zona e mineralizuar dhe trupat xeherore perputhen me shkembinjte vullkanikebazike dhe ato subvullkanike. Nga ana gjeomorfologjike vendburimi Paluce eshte i tipit malor. Ai eshte i mbuluar pergjithesisht me deluvione deri ne 15 m trashesi.

Rajoni pershkohet nga tre perrenj kryesore: Perroi i Roshit, Perroi i Thate, dhe Perroi i Precajve, te cilet kane uje gjate gjithe vitit. Ujrat siperfaqesore te Perroit te Thate lidhen me ujrat nentokesore nepermjet çarjeve dhe deluvioneve. Ne kete objekt dallojme objektin ujembajtes te shkembinjve vullkanike ne sasi te vogla.

Ketu dallohen tre burime me dalje natyrale te ujrave nentokesore me prurje deri ne 2,8 l/sek. Mineralizimi i ujrave arrin deri ne 0,24 g/l dhe fortesia deri ne 3 grade gjermane.

Puna per hapjen dhe shfrytezimin e minieres ka filluar ne vitin 1983 dhe e eshte nderprere ne 1997. Gjate kesaj periudhe ka prodhuar 492 268 ton mineral bakri dhe jane kryer 26 264 ml punime minerare.

Minierat e bakrit Puke-Shkoder

Vjet Pune MineralPermbajtja e Cu Punime Sterile

Nr Vendburimi ton % min. ml ton

Hapje Mbyllj

1 Tuc 1966 1992 1 271 237 1.14 5 822 76 4662 Porave 1972 1991 40 370 1.50 5 000 65 0003 Kçire 1981 1992 110 114 0.93 5 409 70 3174 Rrug. Rinise 1982 1991 45 419 0.70 6 429 83 5775 Munelle 1982 1992 22 544 1.00 6 517 84 7216 Lak Roshi 113 860 2.90 1 196 15 5487 Karme 350 4 5508 Qafe Bari 1975 1 928 680 26 693 346 8409 Fush Arrez

10 Paluce 1983 1997 492 268 26 264 341 445

2.8 MINIERAT E BAKRIT KORÇE

2.8.1 Miminiera Rehove

Vendburimi i bakrit Rehove dhe objektet e tjera te mineralizuara rreth tij ndodhet ne rrethin e Korçes 27 km ne jugperendim te qytetit dhe 14 km larg rruges nacionale Korçe-Erseke. Relievi ne pergjithesi eshte malor dhe mjaft i aksidentuar ku nderpritet nga shume perrenj qe ushqejne lumin Osum.

Vendburimi i bakrit Rehove ndodhet ne lartesine 950-1200 m, kurse bregu i Geshtenjes ne lartesine 1050-1150 m. Vendburimi lidhet me rrugen Korçe-Erseke nepermjet nje rruge te paasfaltuar 14 km te gjate.

Vendburimi i bakrit Rehove perfshin ne vetevete objektin e Rehoves, bregun e Geshtenjes, Çifligut dhe Dushku i Trashe. Te gjitha keto objekte lokalizohen ne krahun lindor te sinklinalit Rehove-Stratoberde.

Mineralizimi i bakrit eshte i tipit kalcedan; shkembinjte ne te cilet ndodhen trupat paraqiten intensivisht te kloritizuar, piritizuar dhe sulfitizuar.

Mineralizimi i trupave te vendburimit Rehove i perket xeherorit baker kalcedan pa kuarc.• Mineralet kryesore jane: Piriti, Kalkopiriti, Sfaleriti, Magnetiti etj.• Minertalet shkembformues jo metalore te zones dhe trupave minerale jane:

plagjioklazi-bazik dhe pirokseni monoklinal.

Minera eshte vene ne pune ne vitin 1986 dhe ka punuar deri ne vitin 1992. Gjate kesaj periudhe jane kryer

39


1 450 punime minerare dhe jane prodhuar ____ ton mineral bakri me ______ % Cu.

2.8.2 Miniera e bakrit Çiflig

Vendburimi Çiflig ndodhet ne lindje-juglindje te fshatit Rehove, ne jug te qytetit te Korçes dhe pjesen veriore te rrethit te Kolonjes.

Mineralizimi i perbere nga rreth kater trupa ndodhet i lokalizuar ne kontaktin Aglomerat me Diabazet brekçioze. Ne ndertimin gjeoligjikte Sinklinalit terthor te Çifligut marrin pjese shkembinjte e nenshtreses vullkanogjene -sedimentare ose Jurasike te zones Mirdite. Keto shkembinj ndodhen ne tre pako:

• Ne fillim kemi pakon e poshtme vulkanike, qe perbehet nga derdhje llavash bazike.• Kemi pakon e dyte argjilore, qe vendoset mbi aglomeratet.• Pakoja e siperme vullkanike, e cila ka perhapje te vogel dhe vendoset mbi pakon

argjilitike me copa.

Ne vendburim konstatohen ujra çarjesh. Çarjet jane te dendura, te imeta e te thella, te cilat i japin formacionit aftesi ujepercjellese.

Takohen disa burime me prurje 0.13 l/sek. Nga pikpamja kimike ujerat jane agresiv.

Objekti Çiflig ka filluar pune me 1980 dhe ka punuar deri me 1999. Ne kete objekt jane prodhuar 334 200 ton mineral bakri me 1.45% Cu. Ne kete objekt jane kryer 6700 m linear punime minerare.

2.8.3 Miniera Dushku i Trashe Rehove

Vendburimi i bakrit Dushku i Trashe Rehove ndodhet ne pjesen jugore te r,rethit te Korçes dhe pjesen veriore te Kolonjes.

Rajoni i mineralizuar kufizohet ne veri me vargmalet Oprenjes, ne lindje me malet e Qarrit dhe ne juglindje nga pllaja e Kolonjes.

Objekti ndodhet ne juglindje te fshatit Rehove .

Mineralizimi perbehet nga tre trupa qe ndodhen te lokalizuara ne kontaktin aglomerat ne diabazet brukcioze. Ne ndertimin gjeoligjik marrin pjese shkembinjte e nenshtreses Vullkanogjene sedimentare ose Jurasike te zones Mirdite.

Diabazet ku jane vendosur trupat e mineralizuer jane intensivisht te kloritizuar, e me nje piritizim te dobet e te Epidotizuar.

Ne Vendburim konstatohen ujera çarjesh. Çarjet jane te dendura e te thella, keto e bejne formacionin te jete ujepercjelles. Takohen disa burime. Ujerat jane shume agresive. Miniera Dushku i Trashe ka zhvilluar punimet e hapjesne vitin 1978 dhe ka ndaluar aktivitetin prodhues ne vitin 1990. Per kete periudhe miniera ka prodhuar 186 800 ton mineral bakri me 1.36% Cu. Ne kete miniere jane kryer 1 715 m linear punime kapitale.

Minierat e Bakrit KorçeVjet Pune Mineral Permb Punime min. Sterile

Nr. Vendburimi Hapje Mbyllje Ton % Cu (ml) Ton1 Rehove2 Çiflig 1980 1990 324 200 6 7003 Dushk. I Trashe 1978 1990 186 800 1 715

Industria Minerare

2.9 FABRIKAT E PASURIMIT TE MINERALEVE TE BAKRIT DHE DAMBAT EDEPOZITIMIT TE STERILEVE

Ne vendin tone jane vene ne pune per pasurimin e mineraleve te bakrit 7 fabrika pasurimi te ndertuara ne keto rrethe:

1. Fabrika e Pasurimit ne Kurbnesh

Mirdit

e

2. Fabrika e Pasurimit ne RepsMirdite

3. Fabrika e Pasurimit ne ReshenMirdite

4. Fabrika e Pasurimit ne Fush Arrez Puke5. Fabrika e Pasurimit ne Golaj Kukes

6. Fabrika e Pasurimit ne MjedeShkoder

7. Fabrika e Pasurimit ne Rehove Korce

2.9.1 Mineralogjia e xeheroreve te bakrit

Ndertimi mineralogjik i xeheroreve te bakrit varet nga kushtet e formimit te tyre. Ne vartesi te ketyre kushteve te formimit xeheroret e bakrit te vendit tone klasifikohen ne 4 kater grupe si me poshte:

2.9.1.1 Xeherore hidrotermale metasomatike

Ne kete grup hyjne xeheroret me perberje te thjeshte mineralogjike, me teksture damarore e me strukture agregato – kokrizore. Mineralet perberese jane kalkopiriti, sfaleriti dhe piriti. Shkembinjte perbehen kryesisht nga klorite, kuarci, karbonatet etj., Minerali i dobishem çlirohet pothuajse plotesisht nga shkembi steril per bluarje 60 % nen 0,07 mm. Keta xeherore pasurohen me treguesa te larte duke veçuar sterile te varfera me rreth 0.07 % Cu. Ne kete grup futen xeheroret e bakrit te vendburimit. Spac, Tuç, Derven etj.

2.9.1.2 Xeherore metasomatik damarore

Keta xeherore kane teksture damarore, me mineralizim ne forme folesh me strukture nga kokrizore deri ne mikrodisperse. Mineralet perberese jane kalkopiriti, piriti, pirotina, markaziti etj. Shkembinjte sterile perbehen kryesisht nga kloritet, kuarci, serpentina, kaolina etj. .Keta xeherore perafrohen me ato te grupit te pare, por kerkojne bluarje me te imet rreth 70 % nen 0,07 mm. Ne kete grup futen xeheroret e vendburimit Gedheshte, Shenmeri etj.

2.9.1.3 Xeheroret vullkanogjene sedimentare metasomaytike

Keta xeherore kane teksture masive, e rralle me pikezimin me strukture kokrrizore katakllastike dhe ajo e zevendesimit. Kjo perberje e nderlikuar veshtireson pasurimin e tyre. Mineralet perberese jane piriti, kalkopiriti, sfaleriti, kolkozina, kovelina qe shoqerohen edhe nga hematiti e magnetiti. Shkembinjte sterile perbehen nga kloritet, epidoti, kuarci. Per te arritur tregues te mire pasururimi keta xeherore bluhen shume imet 1,00 nen 0,07 mm. Ne kete grup futen xeheroret e vendburimeve Munelle, Gurth, Qafe Bari, Perlat, Rehove etj. Keto xeherore dallohen veçanerisht nga permbajtja e larte e mineralit te piritit, i cili veshtireson proçesin teknologjik te veçimit te bakrit.

2.9.1.4 Xeherore vullkanogjene sedimentare

Xeheroret e ketij grupi kane teksture masive dhe rodhe me pikezime, me strukture agregate te zevendesimit te korozionit. Mineralet perberes kryesore jane piriti, kalkopiriti, sfaleriti

qe shoqerohen nga kalkozina, kavelina dhe hematiti. Shkembinjte sterile jane kloritet, kuarci, karbonatet, kaolinat etj. Keto xeherore dominohen nga minerali pirit ku permbajtja e squfurit lekundet nga 15-35 %. Keto xeherore paraqiten shume te veshtire per pasurim. Grada e zberthimit te mineraleve te dobishme eshte e ulet edhe

41


per bluarje shume te thella. Per shembull per mineral te bluar 100 % nen 0,05 mm ndodhet i çliruar rreth 68 % i mineralit te kalkopiritit.

2.9.2 Tekonollogjia e pasurimit te xeheroreve te bakrit

Ne te gjitha fabrikat e pasurimit teknologjia eshte e njejte, ajo e pasurimit me flotim.

Xeheroret e bakrit qe vijne nga minierat me granulometri nen 300 mm, thyhen ne dy shkalle ne 20 mm dhe me tej bluhen ne mulli me sfera. Shkalla e bluarjes eshte e ndryshme dhe varet nga lloji i mineralit, perberja mineralogjike e tij. Xeheroret e grupit te pare dhe te dyte bluhen rreth 55-65 % nen 0,07 mm. Me tej te gjithe keto xeherore pasurohen me flotim duke veçuar koncentratet e bakrit dhe piritit nga sterilet.

Per realizimin e proçesit te pasurimit me flotim perdoren reagente kimike qe ne pergjithesi jane:

• Hidroksidi i kalciumit qe perdoret ne trajten e qumeshtit te gelqeres per te rregulluar PH e pulpes 11.5-12.

• Etil dhe butil ksantatet qe sherbejne si grumbullues te mineraleve kalkopirit dhe pirit.• Vaj pishe qe sherben per krijimin e shkumave me ane te te cilave veçohen mineralet e

dobishme.• Acid sulfurik qe sherben per aktivizimin e mineralit te piritit duke ulur vleren e PH te

pulpes ne rreth PH 5-6.

Po keshtu jane perdorur dhe reagente te tjere si Cianur kaliumi, i cili me vone u hoq nga skema e pasurimit. Ky reagent eshte perdorur ne fabriken e bakrit Kurbnesh.

Ne pergjithesi reagentet qe realizojne procesin e pasurimit kalojne me shkumat e mineralizuara ne koncentratet e bakrit dhe piritit, por nje pjese e tyre shkojne edhe me sterilet.

Sterilet qe dalin mbas proçesit te pasurimit ne trajte pulpe me rreth 20 % te ngurte depozitohen ne dambe. Ketu behet procesi i çujezimit ku nepermjet dekantimit faza e ngurte minerale depozitohet ne siperfaqen e dambes, kurse uji largohet nepermjet kolektorit. Bluarja e imet e mineralit ku rreth 30 – 40 % e mases eshte nen 0,032 mm ben qe proçesi i dekantimit te sterileve ne dambe te kerkoje siperfaqe te medha dekantimi si dhe kujdes te veçante per largimin e ujit nga dambat. Ngritja dhe funksionimi normal i dambave kerkon punonjes te specializuar. Dambat jane depozitime te perhereshme te sterileve keshtu qe ato gjithmone duhet te jene ne perkujdesje te vazhdueshme

Siperfaqet e dambave dhe format e tyre diktohen nga terreni ku jane ngritur keto damba si dhe nga sasite e rezervave te planifikuara per tu depozituar ne të.

Analizat granulometrike te dambave te Kurbneshit dhe Repsit

Damba Kurbnesh Damba RepsKlasat. (mm) Dalje % Klasat (mm) Dalja %- 0.30 + 0.16 8.50 - 0.30 + 0,16 24,40- 0,16 + 0.07 36,20 - 0,16 + 0,07 22.20- 0,07 + 0,032 13,50 - 0.7 + 0,032 16,90- 0,032 41,80 - 0,032 36,50Shuma 10000 Shuma 100.00

Sterilet e bakrit qe depozitohen ne damba kryesisht nga klorite, kuarc, karbonate, epidoti, kaolinat etj Sterilet permbajne rreth 0.15– 0,25 % Cu ne trajte te kalkopiriti si edhe rreth 5 10 % S ne trajte piriti.

Prania e mineraleve te squfurit ben qe vazhdimisht ujrat qe drenohen nga dambat te kene karakter acid me PH 4 – 5.

Dambat duke qene depozitime te materialeve te imta rrezikohen qe ne raste shirash te rembyeshem te çahen duke u derdhur ne lumenjte perkates. Dambat behen keshtu ndotes te ambientit. Ne fotot ku jepen dambat kjo dukuri duket qarte.

Industria Minerare

Per te eliminuar kete ndotje ekologjike te ambientit te lumenjve duhet qe dambat te mirembahen nepermjet rinovimit te kanaleve kullues anesore te tyre si dhe duke i mbuluar keto me nje shtrese dheu rreth 30 – 40 cm te trasha dhe duke i pyllezuar.

Me zhvillimin e teknollogjise dambat mund te sherbejne si lende e pare per perpunimin te metejshem te tyre.

Rezervat e sterileve ne ton per te gjitha dambat e fabrikave te pasurimit te bakrit.

Nr Emertimi Sasia ne ton % Cu1 Damba Kurbnesh 3 582 649 0.172 Damba Reps 3 695 067 0.18

3Damba Fush Arrez 3 103 361 0.22

4 Damba Rehove 611 037 0.155 Damba Reshen 444 588 0.196 Damba Golaj 349 691 0.177 Damba Mjede 44 552 0.148 Shuma 11 830 945

Shenim: Permbajtja prej 0.18 % Cu per Dampen Reps eshte mesatarja e te tre dampave.

Nga pasqyra 15 rezulton se ne dambat e fabrikave te pasurimit ne shkalle vendi jane gjendje 11 830 945 ton sterile me rreth 0.20 % Cu.

Po keshtu nga te dhenat e pasqyres 16 rezulton se sasia e mineralit te perpunuar gjate gjithe kohes per te gjithe fabrikat e pasurimit eshte 12 757 798 ton.

Nga evidencat rezulton se nga keto fabrika jane prodhuar:

Konsentr

at Bakri 767 943

ton

.

Koncentrat Piriti 568 910

ton.

Nga diferenca midis perpunimit dhe prodhimit kemi 11 830 945 ton sterile te depozituara ne damba.

Mineral bakri i perpunuar sipas viteve, ne ton.Nr Fab.

Pasurimit1961-1970

1971-1975 1976-19801981-1985

1986-1990

1991-1996 1997-1998

1 Kurbnesh 1 172 431 697 717 7 680 744 309 386 721 105 9732 Reps 580 000 973 570 1 083 170 1 396 562 370 881 25 0173 Fushe-Arrez 650 000 1 102 460 1 446 519 447 384 13 4294 Rehove 438 798 264 862 312 010 93 269 87895 Rreshen 70 648 304 644 118 6946 Golaj 186 335 202 210 17 0447 Mjede 28 782 15 800

Shuma 1 172 431 1 277 717 1 962 368 3 265 449 4 061 543 954 051 64 279

43


3. INDUSTRIA E QYMYRGURIT


Qymyrguri eshte nje nga mineralet me te rendesishem te ekonomise. Rezervat e bollshme kane bere qe industria e nxerrjes dhe pasurimit te qymyreve te zgjerohet teper e te zere nje shtrirje te madhe gjeografike.Fushat kryesore ku jane perqendruar minierat e qymyreve jane:• Formacionet Oligocenike ku futen pellgjet qymyrore te Moraves dhe ai i Gore -

Mokres.• Formacionet e Miocenit te siperm ku futen pellgjet qymyrore te Tiranes, Erzenit,

Galushit dhe Memaliajt.

• Ne formacionet Plio-Kuaternare futen pellgjet qymyrore te Alarupit, devollit, Bezhanit dhe Xanes.

Qymyret tona karakterizohen ne pergjithsi nga nje fuqi kalorifike e ulet, qe luhatet ne kufijte 2000-3500 kkal/kg. Permbajtja e larte e hirit dhe squfurit ndikojne direkt ne cilesine e ketyre qymyreve.

Ne vazhdim do te trajtohen te gjitha minierat e qymyrgurit dhe dy fabrikat e pasurimit te tyre te ngritura ne Valias dhe Memaliaj.

3.2 Minierat e qymyrgurit te zones Tirane-Erzen

Ne kete pellg qymyror ndodhen rreth 7 miniera si dhe Fabrika e pasurimit ne Valias.

3.2.1 Miniera e qymyrgurit Gerdec

Miniera e Gerdecit ndodhet afer qytetit te Vores 4.5 km larg stacionit hekurudhor dhe 4 km larg rruges nacionale Tirane-Durres. Afer minieres ndodhet fshati Gerdec.

Prodhimi i minieres ka filluar ne vitin 1978 deri ne vitin 1995 kur u mbyll. Ka prodhuar 300 000 ton qymyrguri me fuqi kalorifike 1 750 kkal/kg, i cili eshte shperndare ne fabriken e tullave Vore e TEC-in Tirane.

Vete vendburimi ben pjese ne krahun jugperendimor te antiklinalit te Prezes. Ne ndertimin gjeologjik te ketij rajoni marrin pjese deopzitimet e Miocenit, Pliocenit dhe Kuaternarit.

Ne kete vendburim shtresat e qymyrit lidhet me komplekset alevrolitore-argjilore. Ne kete vendburim takohen 11 shtresa qymyri, por me rendesi industriale jane 3-4 shtresa me numer V, IIIa, IIIb, Ib.

Gjate aktivitetit te kesaj miniere jane hapur rreth 25 000 ml punime minerare.

Miniera ndodhet ne nje rajon kodrinor me lartesi 130 m. Perroi i Gerdecit rrjedh gjate shtrirjes se shtresave ne kuotat 70-80 m. Rajoni pershkohet nga nje numer perrenjsh kryq shtrirjes se shtresave, te cilat derdhen ne perrroin e Gerdecit dhe kane uje gjate stines se shirave.

Popullsia e fshatit Gerdec furnizohet me uje te pijshem nga ujesjellesi i Durresit.

Siperfaqja eshte e veshur me shkurre dhe gjate lugines ka toke bujqesore. Para hapjes se minieres, 1/3 e siperfaqes ishte e mbuluar me pyll lisi, i cili u pre gjate shfrytezimit te minieres.

Rrjeti hidrografik perfaqesohet nga perroi i Gerdecit dhe disa perrenj te tjere dytesore anash tij. Perroi eshte i thate dhe krijon rrjedhje vetem ne rast reshjesh.

Hidrogjeologjia e vendburimit eshte e thjeshte. Pese pako ranore te alternuara me ato alevrolite perfaqesojne pese horizonte ujembajtese te dobeta.

Industria Minerare

Ne punimet horizontale prurjet llogariten: q = 0.011 l/sek per 1m linear avancim.

Ushqimi baze i horizonteve ujembajtese jane reshjet atmosferike qe filtrojne ne shtresat ranore aty ku dalin ne siperfaqe. Ne pjesen me kuote me te ulet te vendburimit nga shtresat ranore dalin dy burime te vogla me debit 0.1-0.25 l/sek. Nga analizat e bera rezulton se ka fortesi jashte normave te lejuara uji dhe nuk duhet lejuar per t'u pire.

3.2.1.1 Sterilet e minieres dhe mjedisi perreth

Sterilet e punimeve minerare jane hedhur gjate shpateve te lugines dhe gjate lugines te transportuara me vagona e makina. Sasia e sterileve te punimeve eshte afersisht 160 000 m3. Mbi horizontin +90 m jane 37 500 m3 sterile. Gjate lugines e stokut te sterileve jane depozituar afersisht 120 000 m3 sterile. Ne vitin 1992 eshte ndertuar impjant seleksionimi ku jane seleksionuar 50 000 m3 sterile.

Mbi horizontin +80 m jane hapur shume punime minerare. Sasia e sterileve nga keto punime llogaritet ne 52 500 m3. Keto sterile jane depozituar ne shpatet e luginave, ne hyrje te galerive e traverbangjeve 1, 2, 3, 4, 5. Keto sterile jane te rigjeneruara e te mbjella nga fshataret, perveç sterileve prane stacionit te.ventilatorit qe do mbulohet me dhe per rreth 500 m2 siperfaqe e pjerret.

Sterilet e nxjerra nga punimet e pusit, fushore dhe nga impjanti i seleksionimit jane ne sasi 170 000 m3. Jane 6 stoqe te ndare nga njeri-tjetri.

Stoku Nr 1 Ka siperfaqe 9 000 m2 nga te cilat 4 500 m2 te pjerreta. Volumi i sterileve 37 000 m3. Ne siperfaqen horizontale nuk ka mbire bimesi, ndersa siperfaqja e pjerret eshte rigjeneruar pergjysem.

Stoku Nr.2 Ka siperfaqe totale 6 000 m2 nga e cila 3 000 m2 eshte e pjerret. Ka volumin 18 000 m3. Ndodhet perballe godines se zyrave. Ky nuk ka bimesi natyrale, duhet sheshuar e mbuluar me nje shtrese te holle dheu.

Stoku Nr.3 Ka siperfaqe 3 500 m2 nga e cila gjysma eshte siperfaqe e pjerret. Volumi i sterileve eshte 14 000 m3. Ne kete stok ka filluar te rritet bimesia, kerkon sheshim te siperfaqes dhe mbulim me nje shtrese te holle dheu.

Stoku Nr.4 Ndodhet perballe stokut Nr.3 ne anen tjeter te lugines. Ka nje siperfaqe prej 6 000 m2, nga te cilat 2 000 m2 jane te pjerreta. stoku eshte rigjeneruar dhe nuk kerkon nderhyrje.

Stoku Nr.5 Ndodhet ne anen tjeter te lumit perballe stokut 1. Ka siperfaqe 6 000 m2 nga te cilat 1 000 m2 jane te pjerreta. Volumi i sterileve 7 000 m3. Ne të ka bimesi dhe nuk ka nevoje per nderhyrje.

Stoku Nr.6 Eshte stoku me i madh i sterileve. Sterilet kane dale nga pusi. Siperfaqja totale 6 000 m2 nga te cilat 4 000 m2 jane siperfaqe horizontale. Ne te nuk ka mbire akoma bimesi natyrale.

3.2.1.2 Rigjenerimi i mjedisit nga sterilet

• Do sheshohen stoqet Nr.1, 2, 3, duke levizur 4 600 m3 dhe do mbulohet me dhe me trashesi 15 cm stoku Nr.2, 3, 6 e tek galeria 120. Volumi i dheut 2 075 m3.

• Do te mbillen me barishte siperfaqet e stoqeve Nr.2, Nr.3, Nr.6 me siperfaqe 15 500 m2.

• Do mbillen me shkurre siperfaqet e pjerreta te stokut Nr.2, Nr.3 me siperfaqe 4800 m2.

Sasia e fidaneve 2 130 cope.

Per te ruajtur kete stok nga ujerat e deges se djathte te perroit te Gerdecit duhet ndertuar turbina me Ø150 cm dhe L =80 ml. Keshtu nuk ndotet dhe uji i perroit nga sterilet e ketij stoku.

45


2.2.1.3 Pasojat hidrogjeologjike te mbylljes se minieres

Mbyllja e minieres dhe nderprerja e punes se pompave do beje qe te permbytet miniera e niveli i ujerave te rritet gradualishtderi ne kuotat +77 - +80 m.

Nga pusi dhe dishenteria qe jane ne kuote me te ulet do dalin ujerat nga nentoka (miniera) ne sasi te vogel 0.3 - 0.5 l/sek duke u derdhur ne perroin e Gerdecit.

Dy burime te vegjel ne perroin e Gerdecit do te riaktivizohen pas mbylljes se minieres. Perberja kimike e ujit qe do te dale nga miniera, e ujit te burimeve ne kete perrua dhe e ujerave te vete perrroit eshte e njellojte.

Keto ujera nuk bejne per t'u pire. Uji i minieres ben per vaditje. Ai mund te merret me anen e pompave te varura ne pusin e minieres.

3.2.2 Miniera e qymyrgurit manez

Miniera e manzes ndodhet ne pjesen verilindore te rrethit te Durresit, rreth 6 km ne te majte te rruges automobilistike Tirane-Durres. Vendburimi kufizohet me rrethin e Tiranes nga ana e jug-lindjes dhe me rrethin e Krujes nga ana veri-lindore.

Vendburimi ze rrypin e kodrave qe ndajne fushen e Erzenit nga fusha e Tiranes. Relievi paraqitet mjaft i aksidentuar per shkak te rrjetit hidrografik te zhvilluar dhe perberjes litollogjike te formacioneve.

Miniera e qymyrgurit Manez ka filluar nxjerrjen e qymyrit ne vitin 1967. Prej fillimit deri ne vitin 1993 jane prodhuar gjithsej 1 317 000 ton qymyr me nje fuqi kalorifike mesatare 1 960 kkal/kg.

Miniera eshte hapur me punime minerare horizontale nga siperfaqja dhe me punime te pjerreta nentokesore. Gjithashtu eshte hapur edhe nje pus nga siperfaqja me kuote +60 m deri ne kuoten -195 m (255 ml).

Gjithsej jane hapur 10 154 ml punime minerare. Konsumatoret kryesore te qymyrit kane qene fabrika e tullave Durres, fabrika e çimentos Fushe-Kruje, ndermarrja e materjal ndertimit Laç, tulla Vore, Diber e Shkoder.

Sistemi i shfrytezimit i perdorur eshte sistemi me llave gjate shtrirjes ne gjatesi llave 45m-50m. Rrezimi i qymyrit eshte bere me lende plasese, drejtimi i tavanit me shembje te plote.

Vendburimi pershkohet nga perroi me te njejtin emer pothuaj meridjonalisht. Degazimet i japin nje zhvillim mjaft te madh rrjetit hidrografik duke aksidentuar akoma me shume terrenin.

Ndertimi hidrogjeologjik kushtezohet nga shtresa ranoresh, alevrolite dhe argjila. Ne pergjithsi shtresat jane ujembajtese. Sipas te dhenave nga studimet prurjet e ujit llogariten 12 -13 l/sek.


Sektori i minieres ndodhet rreth 2.5 km larg qendres se qytezes. Sheshet e depozitimit te sterileve fillojne nga depoja e lendeve plasese dhe vazhdojne ne nje gjatesi 2.5 km. Sterilet gjate kohes se hapjes dhe shfrytezimit te minieres jane larguar me automjete nga bunkieret e ndodhur ne afersi te punimeve nentokesore.

Toka ne te gjithe territorin ku shtrihet miniera nuk eshte produktive, pa uje dhe karakterizohet nga nje terren kodrinor. Keto toka mund te ujiten nga ujerat e nxjerra nga nentoka. Nga punimet minerare kane

Industria Minerare

dale rreth 63 600 m3 sterile, kurse nga shfrytezimi rreth (1 317 000 x 25 %/1.8 t/m3)= 183 000 m3. Keto sterile jane depozituar siç e thame me lart. Kurse nga hapja e pusit kane dale rreth 6 700 m3 sterile. Sterilet e dala nga hapja e pusit jane perdorur per sistemimin e terrenit perreth pusit duke krijuar pjacalen e nevojshme.

Sterilet e dala nga miniera me kalimin e kohes (se miniera eshte mbyllur ne vitin 1993) jane rigjeneruar vete dhe mbi to kane mbire barishte dhe shkurre.

Ujerat e minieres nuk mund te perdoren per t'u pire, por ato mund te perdoren per vaditjen e bimeve bujqesore.

Regjimi i ujerave nentokesore prishet nga hapja e punimeve minerare dhe shrytezimi i minieres. Likujdatori duhet te marre kampione uji (çdo 2 jave) nga burimet e zones se minieres dhe t'i çoje per analiza kimike ne laborator. Kjo per arsye sepse mund te ndryshoje cilesia e ujrave te burimeve dhe te rrezikohen njerezit apo kafshet.

3.2.2.2 Ndikimi i shfrytezimit ne siperfaqe

Fenomenet qe jane shfaqur gjate shfrytezimit te vendburimit Manez jane te ngjashme me ato qe jep literatura, si zhvendosje, ulje dhe dalje hinkash ne siperfaqe.

Meqenese terreni eshte kodrinor dhe mjaft i aksidentuar nga perrenjte, si dhe i mbuluar me bimesi, fenomene te tilla si zhvendosje, ulje, rreshqitje jane shfaqur gjate shfrytezimit, por nuk jane evidentuar.

Jane vrojtuar disa raste te shfaqjes ne siperfaqe te konusit te rrjedhjes se materjalit.

Ne planimetrine e minieres eshte percaktuar zona brenda se ciles çdo ndertim duhet te behet me leje te veçante nga organet kompetente. Kjo zone eshte percaktuar si zone e rrezikshme. Ne projektin e mbylljes se minieres keto fenomene jepen te detajuara.

Zona perreth pusit duhet te mbahet nen vrojtim te vazhdueshem dhe te merren masat perkatese ne qofte se do te verehen fenomene te uljes siperfaqesore.

3.2.3 Miniera e qymyrgurit Mushqeta

Kjo miniere ndodhet ne juglindje te qytetit te Tiranes, gjate rruges automobilistike Tirane-Elbasan ne largesi 20 km larg nga Tirana. Vendburimi shtrihet ne nje siperfaqe te madhe duke perfshire krahun veri-lindor me fshatrat Pellumbas, Kryezi ne ate lindor, me minierat Krrabe, ndersa ne jug-perendim me fshatrat Mushqeta, Berzhite dhe Dobresh.

Relievi eshte i aksidentuar ku predominojne vargje kodrash te veshtira per kalim. Rrjeti hidrografik perbehet kryesisht nga lumi i Zallit dhe perroi i Leres. Klima paraqitet mesdhetare me vere te nxehte dhe dimer te ashper dhe me shira te shpeshte.

Bimesia ne rajon eshte mjaft e zhvilluar sidomos ajo e shkurreve te shqopes, mare e pak shkoze. Vend te rendesishem zene pemet frutore, vreshtat, ullinjte etj.

Miniera ka filluar pune ne vitin 1968 ne traverbankun +425 m dhe ne daljen e shtreses ne siperfaqe ne kuoten +530 m. Me vone jane hapur traverbangjet +333 m dhe +240 m.

Projektideja e hapjes per fazen e pare permblidhte punimet mbi horizontin +240 m deri ne +530 m, ndersa projektideja per fazen e dyte nen hoizontin +240 m deri ne -30 m, te cilat jane hapur me pus nentokesor me tre nivele +150, +60 dhe -30 m.

Kapaciteti i projektuar i minieres eshte 100 000 t/vit dhe me nje afat 30-vjet. Deri ne vitin 1994 eshte realizuar nje prodhim prej 2.2 miljon ton me nje mesatare vjetore 82 000 ton. Punime minerare jane hapur gjithsej 8 400 ml.

Fuqia kalorifike mesatare e realizuar per gjithe periudhen eshte 2 500 kkal/kg.

Qyteza e Mushqetas eshte zone turistike e klimaterike, ekologjia e se ciles ka pesuar ndryshime nga shfrytezimi i minieres. Ne vitin 2000 ka dale vendimi i Qeverise per te mbyllur kete miniere. ITNPM (Instituti i Teknologjise se Nxjerrjes dhe Perpunimit te Mineraleve) po ben projektin per mbylljen e saj, por mund te ndodhe qe te kete kerkesa per privatizimin e tyre dhe në të të vazhdoje puna.

Rajoni i vendburimit eshte ndertuar kryesisht nga depozitime te Tortojanit. Keto depozitime zene siperfaqen me te madhe te zones.

Vendburimi ben pjese ne sinklinalin e Tiranes, lidhet me disa komplekse depozitimesh, ku vlere industriale paraqesin ato te Tortonjanit te poshtem me te cilat jane lidhur shtresat e qymyrit ne rajonin e Krrabes, Mushqetas, Berzhites, Pellumbas, Erzen dhe Kryezi.

Tre shtresa qymyri paraqesin vlera industriale: Shtresa 1b, 1 dhe 2.

• Shtresa 1b ka nje gjatesi ne shtrirje dhe renie rreth 2 km.

• Shtresa 2 paraqitet industriale ne zonen e lapidarit dhe ne Mushqeta-Berzhite me shtrirje rreth 5 kmdhe renie 3 km.

• Shtresa 1 me gjatesi shtrirje 2.8 km dhe renie 1.5 km.

Shtresa 1b ka ne tavan shiste qymyre me trashesi 20-10 cm e cila bie gjate shfrytezimit dhe del tavani i vertete alevrolite te forta. Dyshemeja e shtreses perbehet nga alevrolite ku ka pak uje qe shkakton fryrjen e saj duke veshtiresuar transportin. Trashesia e shtreses 0.5-0.85 m. Kendi i pjerresise leviz 25-500 ne ngjitje.

Shtresa 2 ka ne tavan alevrolit me qendrueshmeri te dobet. Ne dysheme ka alevrolit kompakt. Trashesia e shtreses 0.5 m.

Zona qymyrmbajtese perfaqeson nje pellg artezian i ndertuar nga 2 komplekse ujembajtese te Tortonit dhe Helvecianit.

Kompleksi i Tortonit permban 7-9 horizonte ranoresh ujembajtes te izoluar midis tyre nga pako argjilo-alevrolitesh ne afersi te shtresave 2 dhe 1b.

Vetite filtruese te horizonteve jane te uleta me koefiçent filtrimi k=0.04-0.06 m/24 ore dhe debit specifik te shpimeve q= 0.1-0.2 l/sek.

Kompleksi i helvecianit perben dyshemene e pakos qymyrmbajtese te Tortonjanit. Perfaqesohet nga gelqerore masiv, vende-vende me çarje gropash te shumta.

Keto jane ujembajtese me presion te madh.

Sasite me te medha jane perqendruar ne zonat e shkaterruara tektonike dhe ekziston rreziku i shperthimit te ujit nga llavat e shfrytezimit ne kuoten +200 m sidomos ne shtresen 1b.

3.2.3.1 Ndotja e mjedisit

Sterilet siç dihet ne miniera dalin nga prodhimi dhe punimet minerare.

Industria Minerare

Sterile nga punimet minerare

jane63 000 m3.

Sterile nga prodhimi244 000 m3.

Shuma sterile310 000 m3.

Keto sterile kane zene nje:

Sip. horizontale 11 750 m2

Sip. te pjerret 33 300 m2

Totali 45 050 m2

Gjendja e stoqeve te sterileve ne horizontin +425 m:

Siperfaqe horizontale 3 500 m2.Siperfaqe e pjerret 9 200 m2.Totali 12 700 m2.

Gjendja e stokut te sterileve ne horizontin +333 m:

Siperfaqe horizontale 400 m2.Siperfaqe e pjerret 1 600 m2.Totali 2 000 m2.

Gjendja e stoqeve te sterileve ne hirozontin +240 m:

Siperfaqe horizontale 7 850 m2.Siperfaqe e pjerret 22 500 m2.Totali 30 350 m2.

3.2.3.2 Masat per eleminimin e ndotjeve

1. Per sterilet e horizontit + 425 m nuk do t'ju behet ndonje trajtim sepse kane 20 vjet te depozituara e ne to kane mbire shkurre e barishte.

2. Ne sterilet e horizontit +333 m nuk ka mbire ndonje lloj bimesie. Ato do te mbillen me peme.

3. Ne siperfaqen e vjeter te sterileve ne horizontin+240 m ka mbire bimesi (barishte e shkurre) dhe keto nuk do te trajtohen. Sterilet qe shkojne ne lumin Erzen do merren masa qe te mos hidhen më aty se ndotin lumin.

Makinerite dhe paisjet jashte perdorimit do te çohen per tu shkrire si skarp ne kombinatin metalurgjik te Elbasanit.

Hapja e shume lloj kanalesh (per ujra te zeza, te bardha, kabllot e minieres etj.) behen burim infeksioni, prandaj duhen eleminuar pa u mbyll miniera.

Regjimi i ujrave nentokesore prishet nga hapja e punimeve minerare te shfrytezimit. Ne rast mbyllje te minieres duhen ndjekur çdo 2-jave (nga likujdatori) se si ndryshon cilesia e burimeve prane minieres se mos rrezikohen njerezit ose kafshet. Keto analiza behen ne laborator.

Sterilet qe dalin nga miniera jane kryesisht argjila, mergele dhe ranore, kane pak qymyr.Ato sjellin vetem ndotje te lumenjve, te perrenjve aty prane, por nuk kane substanca helmuese qe te rrezikojne njerezit, kafshet apo bimesine.

Ne rast mbyllje te minieres Likujdatori duhet te vrojtoje zonen e rrezikshme ne menyre te vazhdueshme (per rreth tre vjet) per te pare demtimet qe mund te pesojne ndertimet e bera dhe çfare masash duhen

49


marre per to. Ai nuk duhet te lejoje ne kete zone te rrezikshme (te levizjes se truallit) te behen ndertime te reja. Likujdatori percakton se cilat ndertime qe jane te demtuara shume duhet te prishen, ose ato ndertime qe me kalimin e kohes demtohen shume duhet te riparohen ose dhe duhen prishur.

Po vazhdoi puna ne miniere nga ndonje privat duhen bere projekte e parashikuar investime per mbrojtjen e mjedisit.

3.2.4 Miniera e qymyrgurit Mezez

Miniera e qymyrit Mezez ndodhet ne afersi te qytetit te Tiranes, ne pjesen perendimore te tij, rreth 8 km rruge automobilistike. Ne rajon kalon rruga automobilistike (autosrada qe po ndertohet) Tirane-Vore-Durres me lidhje hekurudhore Tirane-Kashar-Mezez-Yzberisht.

Terreni pershkohet nga lumenj e perrenj kodrinor me rrjedhje nga lindja ne perendim, si lumi i Tiranes, lumi i Lanes.

Rajoni karakterizohet nga nje klime mesdhetare me nje dimer te bute dhe vere te nxehte e te thate.

Miniera ka filluar pune ne vitin 1968 ku u hapen dy puse vertikale (pusi kryesor dhe ndihmes) me kuota respektive (+75 m dhe -1 m). Miniera u projektua per nje prodhim vjetor 100 000 ton. Jane prodhuar qymyr deri me 01.07.1994 rreth 1.4 miljon ton me nje mesatare vjetore rreth 57 000 ton.

Punime minerare jane realizuar gjithsej 96 600 ml, nga keto kapitale 49 200 ml. Fuqia kalorifike mesatare e qymyrit eshte realizuar 2 150 kkal/kg.

Vendburimi i minieres se Mezezit ndodhet ne depozitimet e Miocenit te siperm ku ndodhet dhe suita qymyrmbajtese.

Shtresa III. Tavani dhe dyshemeja jane te perbera nga argjilat mjaft te dobeta, zakonisht me ngjyre te murrme, mjaft plastike. Ndodhet 0.4-0.6 m mbi shtresen e dyte, ka potence 0.4-0.5 m.

Shtresa V. Paraqitet me ndertim te thjeshte, nuk ka gjithmone kontakt te qarte me shkembinjte anesore. Tavani dhe dyshemeja jane te perbere nga argjila kompakte ose alevrolite. Shtrihet mbi shtresen e trete ne largesi 2.3-3 m, ka potence 0.5-0.52 m.

Shtresa VI. Ne krahun verior tavani dhe dyshemeja jane argjila te paqendrueshme, ndresa ne krahun jugor jane me kompakte. Shtrihen 10-12 m mbi shtresen V dhe ka trashesi 0.45-0.6 m. Ne jug behet joindusriale.

Shtresa VII. Tavani dhe dyshemeja jane te perbere nga argjila kompakte sidomos ne krahun jugor. Shtrihet 1.5-2.5 m nga shtresa VI, ka trashesi 0.4-0.55 m. Ne jug behet joindustriale.

Shtresa VIII. Ka kontakt gradual me shkembinjte anesore. Tavani dhe dyshemeja jane argjila te dobeta. Shtrihet mbi shtresen VII 3.5-6 m larg saj. Ka trshesi 0.6-0.65 m.

Shtresa IX. Tavani dhe dyshemeja jane argjila te dobeta. Shtrihet mbi shtresen VIII 2.5-3.5 m larg saj dhe ka trashesi 0.5-0.67 m

Shtresa X. Eshte e perbere prej dy nderfutjeve argjilore me trashesi 0.15-0.2 m. Tavani dhe dyshemeja jane argjilore jo shume kompakte. Shtrihet mbi shtresen IX ne largesi 5-8 m larg saj. Trashesia 1.28-2 m. Ka fuqi kalorifike 3 000 kkal/kg.

Industria Minerare

Fusha minerare eshte e perbere nga dy komplekse te medha ujembajtese: ai i depozitimeve te Tortonit te siperm dhe ai i Miocenit te poshtem.

Kompleksi i Tortonit te siperm Shtrihet ne pjesen jugperendimore te sinlkinalit te Tiranes.

Pjesa e poshtme ka ranore potent me trashesi 600-700 m me koefiçent filtrimi q=1.5 m3/24 ore. Galerite fushore qe hapen ne keto formacione kane debit te vogel ujerash.

Kompleksi ujembajtes i miocenit te siperm Zakonisht ne shtresat e qymyrit ka pikime te rralla uji, ndersa ne ranoret pertej shtreses X shpimet kane dhene prurje q= (0.03-0.8) l/sek. Ne blloqet e shfrytezimit pas shperthimit te minave shperthejne sasi te medha uji ne interval kohe te shkurter. Kjo shpjegohet me grumbullimin e ujerave ne hapesirat e shfrytezuara akoma te pambyllura, me burim furnizimi te tyre ranoret ujembajtes si dhe ujrat aluviale siperfaqesore. Ujerat nuk jane agresiv.


Sterilet e dala nga punimet minerare llogariten te jene rreth 13 000 m3 sterile te dala nga seleksionimi i qymyrit. Jane 32 % e prodhimit prej 1.4 miljon ton qe i bie rreth 250 000 m3. Nga sterilet e nxjerra nga nentoka nje pjese e tyre eshte hedhur ne brigjet e Lanes per te ndaluar errozionin e tokave, nje pjese jane perdorur per te mbushur hinkat e krijuara nga shfrytezimi nentokesor etj.

Nga matjet makshederike jane keto stoqe sterilesh: Stoku nr 1. 18 480 m3

Stoku nr 2. 49 300 m3

Stoku nr 3. 46 200 m3

Shuma103 980

m3.

Stoku prane bunkierit te mineralit eshte sistemuar me ndertimin e mureve mbajtese te vendosur paralel me rrugen. Keto sterile jane rigjeneruar e stabilizuar. Mbi to kane mbire peme e barishte.

Pjesa e sterileve prane SMT, stoku nr 3. dhe stoku nr.1.duhet te sistemohen. Ato kane keto volume:

Stoku nr1. Sip. horizontale

2 100 m2 x 1 m lartesi=

2 100 m3.

Stoku nr3. Sip. horizontale

8 125 m2 x 0.5 m lartesi=

4 062 m3.

Shuma sterileve per tu sistemuar

6 162 m3.

Siperfaqet horizontale te stoqeve jane te stabilizuara. Per mbajtjen e siperfaqeve te pjerreta te tyre nga errozioni mendohet te mbillet me pishe te zeze 1 000 m2 ne rrjet (3x3) m.

Uji i minieres eshte i papijshem, por ai mund te perdoret per vaditjen e tokave bujqesore. Uji do e mbushe minieren pas nje viti, pastaj do te kete rrjedhje ne siperfaqe sepse niveli i ujit do jete mbi ato te disa punimeve nentokesore.

Sasia e ujit qe do te dale nga miniera do te jete (2-2.5) l/sek. Regjimi i ujerave nentokesore prishet, prandaj duhen marre kampione uji ne burimet rreth mineres e te behen analiza laboratorike. Kampionet duhet te merren çdo 15 dite nga Likujdatori i minieres sepse ujrat e burimeve mund te ndryshojne cilesine dhe mund te rrezikojne njerezit apo kafshet. Kanalet e hapura per ujrat e zeza, te bardha, kabllot elektrike duhen eleminuar pasi behen burim infeksioni me mbylljen e minieres.

3.2.5 Miniera e qymyrgurit Priske

Miniera e qymyrit Priske ndodhet ne lindje te qytetit te Tiranes largesi ajrore rreth 8 km dhe lidhet me rrugen automobilistike Tirane - Dajt.

51

Ajo shtrihet ne formen e nje brezi ne kembet e vargut malor te Dajtit, duke filluar nga lagjia Surrel e fshatit Priske deri ne fshatin Percellesh ne jug. Siperfaqja e vendburimit ka formen e nje ulluku te madh me perrrenj qe e intersektojne ate nga veriu ne jug me regjim te pandrueshem te prurjeve te tyre. Perroi kryesore eshte ai i Farkes, si dhe disa degezime te tjera te lumit Erzen. Kodrat jane relativisht te buta ne kuote (457-466) m me bimesi te zhvilluar qe ulen ne drejtim te Farkes ne kuotat (260-210) m duke formuar tarraca me prodhim bujqesor te zhvilluar.

Klima eshte tipike mesdhetare, me vere te thate e te nxehte dhe me dimer te bute e me lageshti,me reshje te rralla debore te paqendrueshme.

Interes paraqesin depozitimet e Tortonjanit, me te cilat jane te lidhura shtresat qymyrmbajtese.

Kati i Tortonit ndahet ne tre suita:

1. Suita "Priske"2. Suita "Skutem"3. Suita "Iba"

Depozitimet paraqiten mjaft te rrudhosura, te nderprera tektonikisht deri te permbysura. Brenda saj ndodhen kater shtresa te qymyrit:I, II, III, IV. pa rendesi industriale, mbi te cilen 50 m larg ndodhet shtresa V me rendesi industriale. Tavani i shtreses V perfaqesohet nga alevrolit me faun, dyshemeja nga argjila alevrolitik qymyrore.

Trashesia mesatare e shtreses 0.52m. Fuqia kalorifike 3870 kkal/kg. Hiri 34.5%. Qymyri vetendizet ne siperfaqe.

Nderfutjet ne shtresen e qymyrit jane argjila me pigmente piriti.

Miniera e Priskes ka qene nen varesine e minieres se Krrabes. Ajo edhe gjate luftes se dyte boterore ka punuar. Pastaj ka filluar prape nga puna ne vitin 1949 e vazhdoi deri ne vitin 1959 duke prodhuar rreth 120 000 ton qymyr e kryer rreth 2 000 ml punime. Jane prodhuar deri 01.10.1996 rreth 374 000 ton qymyrguri me fuqi kalorifike mesatare rreth 3 500 kkal/kg. Jane kryer 11 326 ml punime minerare kapitale.

Miniera ashte projektuar per nje kapacitet 100 000 ton ne vit me qellim qe te furnizoje me qymyrguri TEC-in Tirane industrine ushqimore, fabriken e çimentos Fushe-Kruje etj.

Hapja e minieres ka filluar me daljen e shtreses V-e ne siperfaqe ne kuoten +540 m dhe ka vazhduar me traverbangjet +480 m dhe +380 m. Faza e dyte lidhet me shfrytezimin e rezervave +480 deri ne +80 m, hapjen e traverbankut +268 dhe pusit (+268 deri +80) me thellesi 200m.

Duke filluar nga viti 1992 kerkesat e konsumatoreve per qymyr rane shume dhe prodhimi i minieres ne vitet 1993 - 1994 ra ne (9-6) mije ton e tani akoma me shume. Ne keto kushte nje pjese e minieres kaloi ne konservim me fondet e shtetit.

Sektori i minieres "Priske 2" hapur me pus vertikal per te shfrytezuar rezervat nen H= +280 m eshte i parakohshem dhe nuk duhet konservuar me tej. Prodhimi i vogel i minieres mund te realizohet mbi kuoten +268 m.

Ne vitin 2000 ka dale vendimi i Qeverise per te mbyllur gjithe minieren e Priskes, por mund dhe te privatizohet.

Situata hidrogjeologjike e Vendburimit karakterizohet mesatare deri ne te veshtire. Ujrat jane me minera-

Industria Minerare

lizim 0.8 gr/l, me fortesi 220 gjermane dhe nuk jane agresive ndaj hekurit e betonit.

Vetem ne traverbankun +267 ne gjatesine 400 ml eshte verejtur sasia e ujit prej 2 l/sek. Ne punimet horizontale ne ranor prurja specifike q= 0.0001 l/sek per ml punime.

Uji i pijshem e industrial eshte siguruar nga burimi me prurje q= 0.6 l/sek ne lagjen "Lalaj" me veterrjedhje.


Per hapjen, pregatitjen e shfrytezimin e minieres jane kryer punime gjithsej 11326 x 5.2 x 1.2=70 670 m3.

Sterilet e dala nga prodhimi: Marrim sasine e sterileve te seleksionuara 30 % te prodhimit prej 374 000 ton (374 000 x 0.3)/1.8= 62 330 m3.

Sterilet qe kane dale nga miniera jane kryesisht alevrolite dhe argjila me pak qymyr. Ato sjellin vetem ndotje te perrenjve aty prane, por nuk kane substanca helmuese qe te rrezikojne njerezit, kafshet apo bimesine.

Kerkesat per qymyret e kesaj miniere kane rene shume qe nga viti 1992 dhe prodhimi i saj ka qene minimal.

Shumica e sterileve kane mbi 10-vjet qe jane stokuar ne siperfaqe, prandaj ato jane rigjeneruar vete ne menyre natyrale. Ne siperfaqen e tyre ka mbire bimesi dhe nuk ka nevoje per ndonje trajtim te veçante.

Ujrat e minieres nuk mund te pihen, por ato mund te perdoren per vaditjen e tokave bujqesore. Regjimi i ujrave nentokesore prishet nga hapja e punimeve minerare dhe te shfrytezimit te minieres. Personeli drejtues i ndermarrjes ose Likujdatori duhet te marrin kampione uji nga burimet e zones perreth minieres dhe t'i çoje per analiza kimike ne laborator.

Kampionet duhen marre çdo dy jave per arsye se ujerat e burimeve mund te ndryshojne cilesine dhe te rrezikojne njerezit,kafshet etj.

3.2.6 Miniera e qymyrgurit Krrabe

Miniera e qymyrgurit Krrabe ndodhet ne largesi rreth 25 km nga qyteti i Tiranes, ne jug-perendim ku kalon rruga automobilistike Tirane-Elbasan, nje dege e se ciles lidhet me qytetin e Krrabes.

Vendburimi ze nje faqe te gjere nga krahu verilindor me fshatrat Pellumbas-Kryezi, ne ate lindor me fshatrat Skuterre, ndersa ne jug-perendim me qytezen e Mushqetes. Ne pjesen juglindore jane malet e Krrabes me reliev te thepisur.

Rajoni i vendburimit eshte ndertuar kryesisht nga depozitimet e Tortonit te Miocenit te mesem. Depozitimet e Tortonit zene siperfaqen me te madhe te zones Krrabe-Erzen duke vazhduar pertej lumit ne te dy krahet e sinklinalit te Tiranes. Keto vendosen normalisht dhe ne kalim gradual mbi ranoret me zaje te rralle te Helvetit te siperm.

Gjenden gjithashtu depozitimet Kuaternare, qe perfaqesohen nga depozitimet aluviale e deluviale te shtrateve te lumit Erzen dhe te Zallit apo degeve te tyre.

Zona qymyrmbajtese perfaqeson dy komplekse ujembajtese:


Kompleksi i Tortonit qe permban 7-9 horizonte ranoresh ujembajtes, te izoluar mes tyre me pako argjilo-alevrolitesh. Vetite filtruese te tyre jane te uleta, me koefiçent filtrimi k= 0.04-0.65 m/24 ore dhe me debit specifik te shpimeve q=0.1-0.2 l/sek. Trashesia e horizontit ujembajtes leviz 5m-10m.

Komleksi i Helvecianit qe perben dyshemene e pakos qymyrmbajtese. Perfaqesohet nga gelqerore gri te ‡elet masiv, vende - vende me çarje e gropa te shumta. Gelqeroret jane ujembajtes me presion te madh.

Prurjet e peraferta jane:

• Ne pusin vertikal qmax =16.5l/sek.• Ne punimet horizontale per çdo 1000 ml punim qmax =17-22 l/sek.

Nga te dhenat del se vlere industriale ne kete vendburim paraqesin shtresat 1 dhe 2 ne sektorin e lumit te zallit.

Tavani i shtreses "1" perfaqesohet nga tavan fallco i perbere nga ndershtresa shiste argjilore, argjilo-qymyrore-alevrolitesh me trashesi (0.3-0.8-1.5)m. Dyshemeja perfaqesohet nga alevrolito-ranore.

Shtresa "2" Dyshemeja perfaqesohet nga alevrolit kompakt, kurse tavani nga alevrolit me qendrueshmeri te dobet. Trashesia shkon (0.5-0.61)m,

Deri me 01.01.2000 miniera ka nxjerre 1 658 270 ton qymyrguri me fuqi kalorifike mesatare 3 474 kkal/kg.

Punime minerare jane realizuar 97 762 ml. Keto vitet e fundit prodhimi i minieres ka rene ne 4000-5000 ton/vit sepse kane rene kerkesat per qymyr te konsumatoreve dhe miniera del me humbje.

3.2.6.1 Sterilet dhe Ujerat

Sterilet kane dale nga punimet minerare dhe nga prodhimi i qymyrgurit. Ne kete miniere ka funksionuar dhe imjanti i seleksionimit te qymyrit. Aty seleksionoheshin copat e sterilit +30 mm.

Sterilet e nxjerra nga punimet minerare jane:97762m * 5.2m2 *1.2 = 610 000m3

Sterile te dala nga prodhimi prej 1 658 270 ton duke e marre seleksionimin 20 % te prodhimit eshte: (1 658 270 * 0.2)/1.8 = 184 252 m3.

Sterilet e nxjerra perfaqesohen kryesisht nga alevrolitet. Ato jane stokuar ne zonat perreth pusit nr.2 dhe grykave te daljeve te punimeve minerare.

Siperfaqja e minieres ka qene gjithashtu toke bujqesore, troje banimi dhe pjeserisht shtrati i lumit Erzen. Stoqet e sterileve jane te vjetra (kryesisht para vitit 1992) per arsye se keto vitet e fundit ka rene prodhimi i minieres dhe shume pak punime minerare jane bere.

Keto stoqe jane rigjeneruar vete (ne menyre natyrale) prandaj nuk del e nevojshme te behen shpenzime per sistemim e mbjellje pemesh. Ne siperfaqen e stoqeve te sterilit kane mbire barishte te ndryshme. Nje pjese te ketyre stoqeve qe jane hedhur prane shtratit te lumit Erzen i ka rrembyer lumi.

Ujerat qe do te dalin nga miniera nuk bejne per tu pire, por mund te perdoren per vaditjen e tokave bujqesore. Likujdatori duhet te marre kampione uji nga burimet prane zones se minieres çdo 15 dite dhe t'i çoje ne laborator per tu analizuar. Kjo gje duhet bere sepse mund te ndryshoje cilesia e ujrave te burimeve dhe te rrezikoje njerezit ose kafshet.

Industria Minerare

3.2.7 Miniera e qymyrgurit Valias

Vendburimi i qymyrit Valias ndodhet ne veriperendim te qytetit te Tiranes 10 km larg tij. Siperfaqja e pergjithshme e fushes minerare eshte 1400 ha, kurse siperfaqja ne te cilen ka zhvilluar aktivitetin minerar deri ne momentin e mbylljes eshte 420 ha.

Fusha qendrore eshte ne kuoten +36 m deri ne 213 m mbi nivelin e detit. Lumenjte kryesore te rajonit jane:i Erzenit, Tiranes,Terkuzes,i Zezes etj.

Rajoni ka klime mesdhetare deri ne subkontinentale, bimesia e rajonit perbehet nga bimet bujqesore, pemet frutore, shkurret etj.

Nga prerja qymyrmbajtese e vendburimit dallohen keto formacione litologjike: Ranoret qe zene 13 % te prerjes dhe jane te çimentuara dobet. Ne pergjithesi karakterizohet nga nje permbajtje e larte e fraksionit argjilor, qe ndryshon nga 4 % deri ne 13 %, kane permbajtje rutil, zirkom, sfen dhe kromit.

• Ranoret alevrolitik dhe alevrolitil perbejne 8 % deri 15 % te prerjes se studiuar me punime minerare. Paraqiten te cimentuara mire me karbonate argjilor.

• Argjilat alevrolitike dhe argjilat perbejne 13 % deri 45 % te prerjes. Çimentimi i tyre eshte i dobet.

• Kemi edhe depozitime zhavorri ujembajtese.

Vendburimi i Valiasit shtrihet ne pjesen jugore te pellgut artezian te Tirane-Ishmit.dhe kufizohet nga lindja me lumin e Terkuzes dhe nga perendimi me lumin e Tiranes.

Konditat hidrogjeologjike te vendburimit kushtezohen nga keto faktore:

a. Ujerat siperfaqesore.b. Kompleksi ujembajtes ranor alevrolitik tortonit.c. Kompleksi i zhavorreve dhe rerave te kuaternarit qe ka dy horizonte me prerjen 3.7

l/sek/m dhe (0.9-20.4)l/sek/m.

Nga matjet e bera prane ujembledhesit kryesor te pusit ndihmes Nr.1 rezulton nje prurje Q=3 l/sek.

Nga analizat kimike te bera duke marre prova ne punimet minerare del se uji eshte i tipit hidrokarbonat natriumi kaliumi. Razultatet e analizave kimike te ketyre provave paraqiten ne pjese te tjera te ketij studimi.

Nga miniera e Valiasit kane dale sterile te punimeve minerare te kryera ne periudhen mars 1973 deri ne Janar 1992.

• Nga punimet kapitale (vertikale dhe horizontale) jane nxjerre 381 570m3 sterile.• Nga punimet pregatitore (galeri shtresore) jane nxjerre 718 970 m3.• Gjithsej jane nxjerre 1 100 540 m3 sterile.

Sterilet e nxjerra nga punimet pregatitore permbajne me shume qymyre se ato te punimeve kapitale.

3.2.7.1 Fabrika e pasurimit te qymyreve Valias

Fabrika e pasurimit te qymyrgurit Valias eshte vene ne pune ne vitin 1976 dhe ka punuar per perpunimin e qymyreve te kesaj miniere. Kapaciteti i saj i projektuar ne vit eshte 450 000 ton per pune me 2 turne, por ajo ka punuar dhe me 3 turne. Kjo fabrike aktualisht nuk

punon sepse eshte mbyllur miniera e Valiasit ne vitin 1994. Teknologja e perdorur eshte si ajo e fabrikes se pasurimit ne Memaliaj (me makine sedimentimi).

55

Skema e perdorur ne pasurim ndryshon ne krahasim me ate te fabrikes ne Memaliaj (ketu nuk hiqet qymyri pluhur pa u pasuruar). Nepermjet pasurimit largohen rreth 39 % sterile ne granulumetri 0.5-100 mm dhe 17 % shllame ne 0-0.5 mm. Keto vitet e fundit ka punuar dhe impjanti i seleksionimit qe ka hequr sterilet 75-300 mm (ne gjendje te thate).

Pasurimi kryhet ne ambjent uji (nuk perdoren reagent) prandaj mund te themi se sterilet nuk permbajne substanca kimike te demshme. Sterilet qe heq fabrika vijne se bashku me qymyrin e prodhuar nga miniera. Ndodhen ne forme nderfutjesh ne shtresat 26, 28, 29. Nga shtresa 26 kane dale rreth 2.5 miljon ton, nga shtresa 28 jane prodhuar rreth 0.3 miljon ton, nga shtresa 29 rreth 0.7 miljon ton dhe gjithsej deri ne vitin 1994, kur u mbyll miniera e Valiasit, eshte prodhuar rreth 3.5 miljon ton qymyre.

Nga fabrika e pasurimit i bie te jene prodhuar e hedhur ne damben e sterileve rreth 1.36 miljon tonsterile dhe rreth 0.6 miljon ton shllame.

Gjate pasurimit sterilet lagen nga uji dhe lageshtira e tyre shkon nga 12.5 % deri ne 23 %. Shllamet jane ne sasi te madhe sepse pasurohet qymyri pluhur dhe me cilesi mbi 60 % hi. Pasurimi i tyre me hidrociklon nuk ka ecur mire sepse ato me keto cilesi nuk i pasurojne as vendet e tjere. Shllamet grumbullohen ne fund te dekantatorit dhe nxirren jashte fabrike me pompe (sepse terreni eshte fushor) dhe hidhen ne damben e sterileve. Sterilet e fabrikes mirren nga nje bunkier i vogel i saj dhe çohen nje shesh ku shkarkohen.

Qymyret e valiasit kane rreth 4 % squfur. Sterilet e fabrikes kane 9 % qymyr qe e marrin gjate pasurimit dhe rreth 2 % squfur.

Ne krahasim me qymyret e Memaliajt keto permbajne me shume qymyre ne sterile (rreth 3 here me shume) sepse jane qymyre me shkalle veshtiresie ne pasurim me te medha (kane me shume gjysemprodukte) dhe pasurojne qymyrin ne shkalle te gjere.

Per rrezikshmerine e produkteve qe dalin nga fabrika e pasurimit ne Memaliaj (sterileve, shllameve, ujerave etj.) jane pyetur dhe specialistet kinez nese rrezikojne gjallesat e lumit Vjosa dhe pergjigjia ka qene se nuk ka asnje rrezik. Pyetje e tille u eshte bere dhe specialisteve polak qe ndertuan fabriken e Maliqit, nese rrezikojne gjallesat e lumit prane kesaj zone dhe kane dhene te njejten pergjigje.

Ne berjen e analizave kimike te qymyrit si lageshti, hi, fuqi kalorifike, lend volatile nuk perdoren reagent. Vetem kur percaktohet koeficenti i kalorimetrit (qe behet nje here ne tre muaj kur ndryshojne stinet) perdoret acidi benzoik si lend djegese ne sasi rreth 1 gr, por kur nuk eshte helm.

3.2.7.2 Ndikimi ne mjedis nga aktiviteti minerar

Nxerrja e qymyrit nga miniera e Valiasit, si dhe nga çdo miniere tjeter, ka sjelle pasoja ne drejtim te prishjes se mjedisit perreth tyre. Jane verejtur dukuri te tilla si shkaterrimi i pyjeve ekzistues, shkaterrimi i faunes ne keto zona, ndotja e perrenjve e lumenjve prane minierave nga depertimi i dherave te nxjerra nga minierat e fabrikat e pasurimit.

• Ndotje ka nga ujerat e minieres dhe shllamet e fabrikave te pasurimit.

• Hedhja e sterileve pa kriter, makinerive e paisjeve jashteperdorimit te hedhura pa u sistemuar prishin pejsazhin;

• Hapja e rrugeve automobilistike brenda sheshit te minieres;• Ndertimi i rrjetit te kanalizimeve te ndryshme ne siperfaqe te minierave sipas

projekteve, ku mund te permendim kanalet per kabllot e furnizimit me energji elektrike, kanalet e ujerave te bardha e te zeza, dakantatoret etj.

• Ne siperfaqe te minieres behet ngarkim, zbarkimi dhe perpunimi i qymyrit, dherave, materjalet e ndertimit qe krijojne pluhura dhe ndotin mjedisin perreth.

Industria Minerare

• Zhurma te medha e te vazhdueshme shkaktojne fabrikat e pasurimit e mjetet e renda qe qarkullojne brenda sheshit te minieres.

• Regjimi i ujerave nentokesore dhe siperfaqesore prishet nga hapja e punimeve minerare dhe shfrytezimi i minieres.

Shteti duhet te marre masa dhe per ndotjen e mjedisit me zbatimin e ligjeve perkatese qe tashme ekzistojne ne vendin tone. Sejcila miniere qe do te vazhdoje te shfrytezohet, duhet te parashikoje nje fond te veçante per investime ne drejtim te ruajtjes dhe mbrojtjes se mjedisit nga ndotjet e minieres.

Analizat kimike te ujrave nentokesore qe vijne nga punimet minerare

Jonet Permbajtja per litermg/l mg/ekv %

mg/ekvNa+K 383.64 16.68 97.1Ca 5.01 0.25 1.45Mg 3.04 0.25 1.45Fe++ S'kaFe+++ S'kaNH4 S'kaShuma 391.69 17.18 100HCO3 971.12 15.92 92.66CO3 GjurmeCl 15.98 0.45 2.62SO4 38.68 0.81 4.72NO2 S'kaNO3 S'kaShuma 1025.78 17.18 100

Jonet Ppermbajtja ne litermg/l mg/ekv %

mg/ekvNa+K 571.32 24.84 96.69Ca 10.2 0.5 1.95Mg 4.26 0.35 1.36Fe++ S'kaFe+++ S'kaNH4 S'kaShuma 585.78 25.69 100HCO3 1438.38 25.38 91.79CO3 36 1.2 4.69Cl 23.07 0.65 2.53SO4 12.34 0.26 1.01NO2 GjurmeNO3 S'kaShuma 1508.79 25.69 100

Mineraliz. i pergjithshem mg/l =

1417.47 * Mineralizimi i pergjithshem = 2095.3 Fortesia e pergjith. grade gjermane =1.40 * Fortesia e pergjith. grade gjermane = 2.38

CO2 agresiv = 19.36 * CO2 agresiv = 15.94

pH = 8.3 * pH = 8.6

Mineralizimi i pergjithshem = 3331.8JonetPermbajtja ne liter

mg/l mg/ekv % Fortesia ne grade gjermane = 10.47mg/ekv pH = 7.7

Na+K 885.9 38.52 91.06

Ca 33.07 1.68 3.97Nga analizat e kryera del se sasia e agresivitetit te CO3

Mg 25.1 2.06 4.87

nuk ka krijuar shqetesime ne drejtim te ndotjes ose

Fe++ 1.2 0.04 0.1veprimit mbi objektet e ndryshme nentokesore ose

Fe+++ - - -siperfaqesore. Nga shpimet per uje te pijshem te kryera

NH4 - - -ne pakot me zhavorre ujembajtese rezultojne se ato jane

Shuma 945.27 42.3 100te pastra dhe vlejne per tu pire.

HCO3 1743.8 28.44 67.23 Jane ndertuar dy rezervuare dhe nje stacion

pompimi qeCO3 S'ka punojne me keto ujera duke furnizuar objekte

socialCl 35.5 1 2.37 kulturore dhe industriale. Edhe me mbylljen e

minieresSO4 615.6 12.86 30.4 ky objekt do te vleje per te furnizuar qytezen e

Valiasit.NO2 S'kaNO3 S'ka

Ne sheshin industrial te minieres ku ndodhet dhe fabrika e pasurimit ka kanale te ujerave te bardha dhe te zeza qe derdhen ne kolektorin kryesor, te cilat lidhen me lumin e Tiranes demtimi i siperfaqes se tokes nga punimet nentokesore te shfrytezimit.

57


Shfrytezimi ne kete miniere qe filloi ne korrik te 1978 solli si pasoje demtimin e siperfaqes se punueshme te tokes.

Nxjerrja e qymyrit krijon nje hapesire te boshatisur ne nentoke, cila ben qe tavani ne fillim te perkulet dhe gradualisht me kalimin e kohes shkembenjte e ketij tavani do te fillojne te shemben. Kjo levizje e shkembenjve transmetohet deri ne siperfaqe te tokes duke krijuar zonat te ulura. Keto madhesi te levizjes se truallit te tokes i percaktojme me punime makshederike.

Ulja e siperfaqes se tokes ne minieren e Valiasit eshte e madhe, por mungojne krijimi i hinkave dhe çarjeve ne shkalle te madhe. Koha e levizjes se truallit ka zgjatur rreth 22 muaj. Ne tokat bujqesore ulja e truallit prish jo vetem sistemin e kanaleve ujites, ben shformimin e ngastrave te mbjella dhe asfikson pemet frutore qe ndodhen ne keto ngastra. Punimet minerare nuk japin asnje ndikim ne siperfaqe te tokes, kurse punimet vertikale duhet te mbushen me material inert per te mos shkaterruar siperfaqen e tokes perreth tyre pas braktisjes se minieres.

Menyra e zgjidhjes se problemeve qe dalin nga ulja e tokes per shkak te shfytezimit. Ulja eshte shkaktuar midis zones se Kamzes dhe qendres se minieres ne forme brezash me gjeresi 200 m.

Ne mesin e brezave ulja arrin deri ne 2 m. Keshtu relievi i tokes eshte shkaterruar, kurse kanalet kulluese dhe ato ujitese jane nderprere dhe nuk funksionojne me.

Per shkak te kollonave mbrojtese ne mes te llavave kane mbetur midis brezave te ulura, pjese te ngritura qe shkojne 0.6 deri ne 1 m. Keto breza te ngritur shkaktojne çrregullime ne kullimin dhe ujitjen e ngastrave dhe tokave bujqesore.

Mbeshtetur ne relievin e ri te krijuar te siperfaqes se tokes ekziston mundesia per rikultivimi e pjeseve te demtuara nga shfytezimi.

Tokat e ulura te rirregullohen duke bere sheshim me skepera ose buldoziere nga dy anet e brezave te ngritura. Ne zonat me ulje me te madhe qe i takon mesit te llaves, te rimbushen dhe te ngrihen ne lartesine e pjeses se rregulluar, duke sjell materjale mbushes nga nje zone tjeter. Keto punime do te prishin me tej kanalet vaditese e kulluese, ato duhet te rirregullohen ne vartesi te situates se re te krijuar ne çdo ngaster toke.

3.2.7.3 Trajtimi dhe rigjenerimi i sterileve ne bregun e lumit te Tiranes.

Ne komunen e Kamzes, ne fshatin Valias eshte vendosur miniera e qymyrgurit, toka eshte mbuluar me sterile per 20 vjet aktivitet te minieres. Ky aktivitete ka ndotur mjedisin dhe ka prishur pejsazhin natyral ne njeren ane te lumit te Tiranes. Per te depozituar mbeturinat e minieres dhe te fabrikes se pasurimit eshte shkaterruar pylli, i cili zbukuronte mjedisin dhe ruante token nga gerryerja e lumit.

3.2.7.4 Rehabilitimi i zones

Zgjerimi perspektiv i qytetit te Tiranes si dhe urbanizimi i shpejte qe po ndodh keta vitet e fundit ne fshatrat perreth do te kerkoje dhe rregullimin e mjedisit perreth. Shfrytezimi i minieres se qymyrit Valias per rreth 20 vjet ka ndikuar ndjeshem ne degradimin e kesaj zone, ne tokat bujqesore dhe ne prishjen e ekuilibrit ekologjik te lumit te Tiranes nga sterilet e fabrikes dhe te minieres. Tani qe miniera dhe fabrika u mbyll duhet marre masa per te krijuar nje park argetues.

3.2.7.5 Nivelimi

Zona ku eshte hedheur sterili paraqitet me nje mikroreliev te çrregullt. Per kete arsye duhet nivelur i gjithe terreni perpara se te veprohet mbi te.

Industria Minerare

3.2.7.6 Pyllezimi

Vendet ku eshte hedhur sterili para 10 vjetesh dhe ku proceset transformuese jane mjaft te zhvilluara dhe te pershtatshme per zhvillimin e pyllit. Ne vartesi te klimes do te mbillen pemet e zones perreth te shoqeruara me bime barishtore, te cilat do te pasurojne sterilet me lende organike duke krijuar keshtu horizontin humusor.

Te dhena per Minierat e zones Tirane-Erzen

Nr Minierat Vitet ne puneProdhimi

ne Fuq.kalorifik Punimet Sasia e000/ton kkal/kg minerare ml sterileve m3

1 Gerdec 1978-1995 300 1 750 25 0002 Manez 1967-1993 1317 1 960 10 154 250 0003 Mushqeta 1968-1994 2200 2 500 8 400 310 0004 Mezez 1968-1994 1400 2 150 96 600 263 0005 Priske 1949-1996 3740 3 500 11 326 133 0006 Krrabe 1658 3 474 97 762 245 0007 Valias 1973-1994 1 100 540

3.3 Minierat e zones Gore-Moker

Ne formacionet Oligocenike futen pellgjet qymyrore te Moraves dhe te Gore-Mokres. Jane gjithsej 8 miniera. Qymyret e ketij rajoni kane permbajtje te larte hiri dhe fuqi kalorifike te ulet.

3.3.1 Miniera e qymyrgurit Petrush

Vendburimi i qymyrgurit Petrush shtrihet ne juglindje te qytetit te Pogradecit ne te djathte te rruges automobilistike Pogradec-Korçë, 500 m larg fshatit Petrush. Rajoni ku ndodhet vendburimi eshte reliev kodrinor i pershkruar nga perrenj te vegjel. Kuota me e ulet eshte 831 m dhe me e larta 1080 m. Klima eshte mesdhetare kontinentale me vere te nxehte e dimer te ftohte.

Banoret e fshatrave perreth minieres merren kryesisht me bujqesi.

Vendburimi ndodhet ne sinklinalin e Mokres ne krahun lindor te tij ku depozitimet Ocenike jane te vendosur mbi gëlqeroret e Kretakut te siperm. Depozitimet Oligocenike vendosen mbi ato te Eocenit.

Vendburimi eshte i komplikuar me disa prishje tektonike.

Ne suiten qymyrmbajtese takohen 30 shtresa qymyri me kend renie 8-130. Shfrytezohen 4 shtresa: I, I1, IIa, IIa1, me trashesi 0.7-0.85 m secila. Cilesia e qymyrit te nxjerre eshte 2 000 kkal/kg.

Formacionet qe ndertojne vendburimin jane te qendrueshme. Rreth 70 % e prerjes perfaqesohet nga ranore, ndrersa pjesa tjeter nga alevrolit dhe alevrolite te permbajtjes ranore.

Qymyri ka aftesi vetedjegese dhe ka dalje te gazit metan e karbonik. Miniera ka prodhuar rreth 1 miljon ton qymyr. Miniera u mbyll ne vitin 1995.

Takohen disa horizonte ujembajtese, pershkueshmeria e shtresave ranore eshte e ulet, por rritet veteveprimi ne zonat tektonike te çarjeve qe sherbejne si kolektor dhe si ujegrumbullues. Nga shtresat ranore dalin burime me prurje 0.02-1 l/sek. Prurja specifike e ranoreve q=0.013-0.4 l/sek/m. Nga shfrytezimi i minieres Petrush, shtresa e pare (I) ka 7-9 l/sek uje, kurse shtresa e II ka 3-4 l/sek. Nga miniera dalin 7-13 l/sek.



Ne zonen perreth minieres takohen pyjet e dushkut, ahut, shkozez. Tokat jane nder me te mirat e rrethit te Pogradecit, pra japin rendimente te larta ne drithera, perime e foragjere. Sterilet e hedhura prane minieres kane zene toke buke dhe nga matjet qe jane bere stoqeve te sterileve rezulton se:

Volumi i sterileve 169 200 m3.Siperfaqja totale 18 800 m2.

Nga kjo:Siperfaqe horizontale 5 200 m2.Siperfaqe e pjerret 13 600 m2.

Stoku eshte menduar te sheshohet ne pjesn e siperme dhe do kemi keto siperfaqe te reja te stokut:

Siperfaqe horizontale 7 200 m2.Siperfaqe e pjerret 13 600 m2.

SHUMA 20 800 m2.

Meqenese vendi perreth minieres eshte i zhveshur (toka te mbjella e peme te rralla) parashikohet te mbillet me bar e shkurre. Siperfaqja e gjithe prej 20 800 m2 do mbulohet me dhe me trashesi rreth 10 cm. Siperfaqja horizontale do te mbillet me fidan me shkurre dhe me bar, ndersa siperfaqja e pjerret vetem me bar.

Ujerat e minieres jane te paperdorshem per tu pire, por mund te perdoret per vaditjen e tokave bujqesore prane minieres. Regjimi i ujerave nentokesore prishet nga hapja e punimeve minerare dhe shfrytezimi i minieres.

Likujdatori duhet te marre kampione nga burimet e zones se minieres dhe t'i çoje ato per analiza kimike ne laborator.

Kampionet duhen marre çdo 2-jave per arsye se ujerat e burimeve prane minieres mund te ndryshojne cilesine dhe te rrezikojne njerezit, kafshet, bimesine etj.

Kanalet e hapura ne siperfaqe te minieres per ujerat e zeza, te bardha, kabllot elektrike me mbylljen e minieres humbasin funksionin e tyre, prandaj duhen eleminuar sepse behen burim infeksioni.

3.3.2 Miniera e qymyrgurit Bezhan Kolonje

Vendburimi i qymyrit ndodhet ne pllajen e Kolonjes. Kjo pllaje shtrihet prej rrezes jugore te masivit ultrabazik te Qarrit deri ne zonen kodrinore malore te Barmashit. Ne lindje kjo pllaje kufizohet nga mali i Gramozit dhe ne perendim nga relievi kodrinor-malor Blush-Novosele.

Vendburimi i Bezhanit ndodhet ne skajin verilindor te kesaj pllaje. Vendburimi i Bezhanit eshte i vendosur ne nje zone kodrinore dhe ndertohet nga dy kurrizore, te cilat bien bute ne drejtim te jug-perendimit. Kuotat e kurrizoreve luhaten nga +1200 deri ne +1050 m. Vendburimi lidhet me depozitimet Molasike, keto depozitime i perkasin ciklit te katert Molasik te Miocenit-Miocenik.

Vendburimi ka formen e nje gjuheze dhe e ka siperfaqen 0.8 km2. Vendburimi formon nje krah monoklinal me shtrirje 1.5 km ne drejtim V-P;J-L dhe bie ne drejtim J-JP me kend 10-150. Depozitimet argjilore ne vendburimin e Bezhanit kapin 3/4 e trashesise prej 200 m.

Shtresa 1, eshte kryesore e qymyrit dhe eshte formuar ne kufirin e poshtem te argjilave. Trashesia e saj ne dalje eshte mbi 6 m dhe del tek perroi i Bezhanit. Ne jug kjo shtrese keputet tektonikisht dhe zhytet ne thellesi.

Industria Minerare

Miniera e qymyrit Bezhan ka filluar nxjerrjen e qymyrit ne vitin 1972. Fillimisht shfrytezimi i minieres u be me karriere mbi horizontin +1060 m. Krahas shfrytezimit ne siperfaqe ne vitin 1979, filloi hapja e punimeve minerare nentokesore per shfrytezimin e vendburimit nen kuoten +1060 m.

Nga kjo miniere jane prodhuar rreth 1.1 miljon ton qymyr, prej te cileve nga karriera rreth 750 000 ton.

Jane kryer 12 838 ml punime minerare nga te cilat 8 250 ml punime pregatitore. Qymyri i prodhuar ka qene me fuqi kalorifike rreth 2 100 kkal/kg.

Ne vitin 1992 u nderpre prodhimi nga sektori i nentokes.

Vendburimi ka dy komplekse ujembajtese:

• Kompleksi ujembajtes i flishit te Gramozit. Ujerat e ketij kompleksi jane ujera çarjesh. Keto ujera dalin ne siperfaqe ne forme burimesh ne kontaktin e depozitimeve te flishit me depozitimet e Neogjenikut. Debiti i tyre eshte i vogel 0.02-0.2 l/sek. Si burim ushqimi per te jane reshjet atmosferike.

• Kompleksi ujembajtes i Kuaternarit. Burim ushqimi per keto ujera jane reshjet atmosferike, ujerat e kompleksit te flishit aty ku ato kontaktojne me te dhe ujerat e perrenjve qe pershkojne vendburimin. Ujerat e ketij kompleksi dalin ne siperfaqe ne forme burimesh ne pjesen ku nderpriten nga relievi ose ne kontakt te depozitimeve me argjilat. Prurja e tyre eshte 0.1-1.5 l/sek. Ky kompleks ka rendesi te madhe per furnizimin me uje te pijshem.

Perrenjte qe pershkojne vendburimin nga L-P jane:Perroi Nr.1 qe kalon ne pjesen veriore te vendburimit.prane daljes se qymyrit ne siperfaqe.Perroi i Bezhanit, qe pasi bashkohet me perroin e Milocit kalon ne pjesen qendrore te vendburimit.

Perroi i Skaravatit, pasi bashkohet me perroin e Milocit jugor pershkon skajin V-P te vendburimit dhe bashkohet ne perendim me perroin e Bezhanit.

Perberja e ujerave te kuaternarit eshte hidrokarbonat, sulfat kalciumi, magneziumi.


Per hapjen, pergatitjen dhe shfrytezimin e minieres jane kryer 12 838 ml punime, nga te cilat 8 250 ml punime pregatitore. Sasia e sterileve te nxjerra nga punimet minerare 12 838 x 5.2 x 1.2= 80 110 m3. Seksioni mesatar i punimeve 5.2m2. Sterilet e nxjerra nga prodhimi jane: marrim sasine e strileve te seleksionuara 25 % per prodhimin rreth 1.07 miljon ton 1.07 x 0.25/1.8 = 148 600 m3.

Sterilet qe kane dale nga miniera jane kryesisht argjila me pak qymyr. Ata sjellin vetem ndotjen e perrenjve aty prane, por nuk kane substanca helmuese qe te rrezikojne njerezit, kafshet ose bimesine. Miniera e ka nderprere prodhimin qe ne vitin 1992. Shumica e sterileve kane mbi 10 vjet qe jane stokuar ne siperfaqe, prandaj ato jane rigjeneruar ne menyre natyrale. Ne siperfaqen e tyre ka mbire bimesi dhe nuk kane nevoje per ndonje trajtim te veçante.

Ujerat e minieres jane te papijshem, por ata mund te perdoren per vaditjen e tokave bujqesore. Regjimi i ujerave nentokesore prishet nga hapja e punimeve minerare dhe shfrytezimi i minieres.

Likujdatori duhet te marre kampione nga burimet afer minieres dhe t'i çoje per analiza kimike ne laborator. Kampionet duhen marre çdo 2-jave per arsye se ujerat e burimeve mund te ndryshojne cilesine dhe te rrezikojne njerezit, kafshet, etj.

Kanalet e hapura ne siperfaqe te minieres per ujrat e zeza, te bardha, kabllot elektrike, me mbylljen e minieres ato e humbasin funksionin e tyre, prandaj duhen eleminuar sepse behen burim infeksioni.

61


3.3.3 Miniera qymyrit Verdove

Miniera e Verdoves ndodhet 5 km ne jug-perendim te qytetit te Pogradecit. Shtrihet ne vend malor, lartesi qe vjen duke u ngritur nga qyteti i Pogradecit ne drejtim perendimor. Maja me e larte +1559 m eshte ne qender te rajonit. Shtresat e qymyrit dalin ne kuotat 1000-1170 m.

Relievi i rajonit eshte shume i aksidentuar, me lugina perrenj te thelle qe presin terthor kete zone. Vendburimin e presin 4 perrenj te thelle qe kane vazhhdimisht uje dhe formojne lumin e Keshes dhe te Verdoves.

Klima eshte mesdhetare kontinentale, qe karakterizohet me vere te ngrohte te relativisht te thate e me dimer te ftohte e me debore. Per tre muajt e dimrit pjesa perendimore e vendburimit qendron e mbuluar me debore. Ne afesi te minieres ndodhet qyteti i Pogradecit dhe fshatrat Verdove, Zervaske.

Vendburimi i qymyrit brun te Verdoves ndodhet ne krahun lindor te sinklinalit te Mokres. Ne ndertimin gjeologjik marrin pjese vetem sedimentet e nje moshe ato te akujtanit, te cilat shtrihen ne perputhje me depozitimet e oligocenit te perfaqesuar nga konglomerate. Qymyrmbajtja lidhet me kompleksin ranor argjilor. Qymyrzimi nuk ka perhapje uniforme ne te gjithe siperfaqen e struktures.

Vendburimi permban 5 shtresa industriale II, V, VII, VIII, XITrashesia mesatare 0.5-0.9 ml.

Fuqia kalorifike3 150 kkal/kg.

Hiri 50%Squfuri total 4%

Tavani i shtresave eshte i qendrueshem me zhvillime te pakta tavani fallco. Dyshemeja e shtresave eshte pa fryrje dhe e qendrueshme. Jane hapur tranverbangje +955 m dhe +1025 m.

Jane prodhuar rreth 0.9 miljon ton qymyr. Fuqia kalorifike e qymyrit te prodhuar eshte 2 270 kkal/kg.

Miniera eshte ne pune me nje kapacitet minimal.

Zona e vendburimit ze nje siperfaqe prej 7-8 km2 dhe edhte konglomeratike dhe ranore. Ranoret pershkohen nga nje sistem i dendur çarjesh te imeta, qe se bashku me çarjet e medha tektonike perfaqesojne ne vetevete nje sistem kolektoresh uji.

Ujrat e minieres jane te pa perdorshem per t'u pire, por ato mund te perdoren per vaditjen e tokave bujqesore. Regjimi i ujrave nentokesore prishet nga hapja e punimeve minerare dhe shfrytezimi i minieres.

Personeli drejtues duhet te marre kampione uji nga burimet perreth minieres çdo 2-jave dhe t'i çoje ne laborator per analiza kimike. Kjo behet sepse ujerat e burimeve mund te ndryshojne cilesine dhe te rrezikojne njerezit kafshet etj.

Kanalet e hapura ne siperfaqe te minieres per ujrat e bardha, te zeza, kabllot elektrike etj. me reduktimin e prodhimit disa prej tyre humbasin funksionin, prandaj duhen mbyllur sepse behen burim infeksioni.

3.3.3.1 Ndikimi ne mjedis i sterileve

Verdova vendoset ne tipin e tokave te murrme pyjore, ne zonen e pyjeve te ahut dhe te dushkut. Nga bimet e kultivuara me teper eshte thekra dhe patatja, por krahas tyre kultivohet edhe gruri, foragjeret, pemet frutore.

Industria Minerare

Sasite e sterileve per minieren e qymyreve Verdove

EmertimiSip.

HorizontaleSip. e

Pjerret Totali Volumi(m2) (m2) (m2) (m3)

Galeri. 7/1 900 8 100 9 000 17 000Galeri 1 400 2 100 3 500 4 100Traverbangje 2 100 2 900 5 000 15 000TOTALI 4 400 13 100 17 500 36 100

Duke qene se sterilet nuk kane pamje nga vendet e banuara, rruga nacionale etj. atehere nuk do te nderhyhet ne keto stoqe. Miniera keto 6-vjete po punon me nje kapacitet te vogel dhe

shimica e sterileve ka mbi 10-vjet qe jane stokuar, kohe e mjaftueshme kjo per t'u veterigjeneruar.

Ne siperfaqen e ketyre stoqeve kane mbire barishte te ndryshme dhe nuk del e nevojshme per ndonje trajtim te veçante. Per te penguar vershimin e sterileve ne kohe shirash, gjate perroit jane ndertuar shume prita qe akoma jane te pambushura.

3.3.4 Miniera e qymyrgurit mborje-Drenove

Vendburimi i Mborje-Drenoves ndodhet ne pjesen jug-lindore te Shqiperise ne rrethin e Korçes.

Ky Vendburim karakterizohet nga reliev kodrinor e malor. Kuotat e territoit te vendburimit levizin nga (1000-1400) m mbi nivelin e detit. Vendburimi kufizohet nga lindja me malet e Moraves, ndersa nga perendimi me malet e Boboshtices. Neper vendburim kalojne dy perrenj, ai i Mborjes ne veri dhe ai i Boboshtices ne jug.

Vendburimi i Mborje- Drenoves eshte i ndare ne tre fusha gjeologo-minerare. Si princip baze ne kete ndarje jane patur parasysh kushtet gjeologjike, relievi, perrenjt dhe infrastrukturat perkatese.

Vendburimi qymyrgurit Mborje-Drenove, nga pikepamja e ndertimit gjeologjik i perket struktures monoklinale me renie lindore, e cila perfaqeson suiten qymyrmbajtese te Oligocenit te vendosur ne menyre transgresive mbi shkembinjte ultrabazik te serpentinizuar.

Formacionet e kesaj strukture jane kryesisht ranor-mergelor, me ndershtresa dolomitesh mikrokokrrizor, ku jane takuar shtresat qymyrmbajtese.

Brenda vendburimit dallohen shtresat A, B, D e Dk.

Nga keto jane konturuar plotesisht shtresat A e B, kurse shtresat D e Dk jane te pakonturuara plotesisht, sodomos ne pjesen e poshtme te vendburimit ne drejtim te jugut.

Kushtet hidrogjeologjike te vendburimit Mborje-Drenove jane te lidhura me kompleksin ujembajtes te depozitimeve te Oligocenit, qe perbejne tavanin dhe dyshemene e shtresave qe qymyrit. Kompleksi ujembajtes perfaqesohet nga; konglomerate bazale, ranoret, ranoret mergelore dhe gelqeroret ne jug, te pershkruar nga sisteme çarjesh te dendura e te imeta qe perbejne sistem kolektoresh uji.

Keto sisteme çarjesh nuk komunikojne teresisht me njera-tjetren. Ne punimet e shfrytezimit prurja do te jete (0.15-0.25) l/sek, kurse ne çarjet e zonave tektonike te shtresave ujembajtese prurja mund te arrije deri ne 10 l/sek perkohesisht.

Ne minieren nr2 qe do te shfrytezohet nxjerrja e ujrave nga dishenterite do te punojne pompat (4-8) ore/dite, qe i pergjigjet prurjes (10-20) m3/ore.

3.3.4.1 Ndikimi ne mjedis

Sasia e sterileve qe do te dale nga miniera nr2. eshte:Nga shfrytezimi 21500 x 0.25=5400 ton x 0.6 m3/t=

3 300 m3.

63


Nga punimet minerare 500 m (ringritje )x 5m2 =2500 m3

x1.5 =3 800 m3

Shuma e sterileve qe dalin nga miniera7 100 m3

Sterilet do te hidhen ne vende te pershtatsheme prane grykes se punimeve. Ato nuk do hidhen afer perroit, por do te sistemohen ne nje vend te sigurt, sepse nga eksperienca e deritanishme ato jane hedhur prane perroit dhe gjate periudhes se vjeshtes e te pranveres me vershimin e ujerave i kane marre dhe ato me vete. Kjo ndot ujrat e perrenjve me grimca sterilesh qe jane kryesisht argjile (sepse ato shllamojne me shume ne uje). Sterilet do te shkarkohen ne bunkier dhe prej aty do te çohen ne vendin e stokimit me vagona ose makina.

Sasia e sterileve qe do te dale nga miniera Nr.2 eshte e vogel, ne vende larg qyteteve kryesore e rrugeve nacionale, prandaj nuk parashikohen masa per rigjenerimin e tyre, do rigjenerohen ne menyre natyrale.

Nga miniera Nr.2 kane dale sterile nga punimet minerare 2440 x

5.2 x 0.6=7 600 m3.

Miniera e Mborje-Drenoves qe prej vitit 1991 ka ulur shume prodhimin e saj (ajo eshte mbajtur kryesisht me fondet e dhena per konservim) keshtu qe stoqet e sterileve jane rigjeneruar ne menyre natyrale, sepse kane mbi 10 vjet te stokuara. Mbi to ka mbire bimesi, kurse nje pjese qe ka qene prane perrenjve eshte marre prej tyre.

Punimet minerare dhe te shfrytezimit (thuhet ne projektin e shfrytezimit te minieres se qymyrit Nr.2. Mborje-Drenove bere nga ITNPM ne vitin 2000) nuk do ndikoje direkt ne ujerat nentokesore e siperfaqesore nga eksperienca e meparshme e kesaj miniere. Megjithate mendojme qe te merren kampione ne uje 1 here ne muaj nga drejtuesit e minieres dhe te çohen ne laborator per tu analizuar se mund te kemi ndryshime te cilesise se ujit nga burimet perreth minieres.

Ujrat qe dalin nga miniera Nr.2. qe do jete ne pune keto 5-vjet, por edhe pas mbylljes se saj e te krejt minierave te Mborje-Drenoves nuk rekomandohet per tu pire, por mund te perdoret per vaditjen e bimeve bujqesore.

Ne minieren Nr.2 nuk ka ndonje te dhene mbi ndikimin e shfrytezimit ne siperfaqe te minieres, por nuk eshte ngritur ndonje stacion vrojtimi per percaktimin e ketyre zhvendosjeve. Ne studimin e bere jane llogaritur siperfaqet e zones se rrezikshme ku nuk duhen te behen ndertime.

Ne terren duhen vene sinjale qe te njihen nga populli si zone e rrezikshme. Kordinatat e kesaj zone te rrezikshme jepen ne projektin e shfrytezimit te minieres se qymyrit Nr.2. Mborje-Drenove (fq.35).

Per kete zone duhet te marre njoftim pushteti Vendor (Komuna, Bashkia). Kjo zone e rrezikshme duhet te monitorohet nga drejtuesit e minieres.

Rekomandimet e dhena per ujrat nentokesore, siperfaqesore dhe zonen e rrezikshme per minieren Nr.2. vlejne per gjithe minieren e Mborje-Drenoves, qe sivjet do te mbyllet me urdher te Qeverise.

Nga ITNPM do te behet projekti i mbylljes se minieres se Mborje-Drenoves, ku do te jepen konkluzione e rekomandime per ujrat e minieres, ato siperfaqesore, zonat e siperfaqes se rrezikshme, sterilet etj., te cilat duhen te kihen parasysh nga Likujdatori.

Industria Minerare

3.3.5 Miniera e qymyrgurit Gore-Korçe

3.3.5.1 Sektori Selce dhe Babien

Vendburimi i qymyreve Selce ben pjese ne rajonin e qymyreve te Gores, qe eshte nje nga krahinat me te medhaja te rrethit te Korçes. Kjo krahine ben pjese ne pellgun ujembledhes te lumit Devoll, qe permbledh ujrat e nje sere perrenjsh qe derdhen ne te si nga veriu ashtu edhe nga jugu.

Vendburimi karakterizohet nga nje reliev i aksidentuar malor me kuota 700-1500 m. Qendra me e madhe e krahines eshte Lozhani, i cili lidhet me rruge me qytetin e Maliqit. Ketu ndodhet miniera e Krosnishtit, vazhdimi i se ciles eshte edhe Selca, e cila lidhet me te me rruge automobilistike.

Hapja e Selces ka filluar ne vitin 1984. Jane hapur galeri shtresore ne kuoten +805 m dhe 840 m si dhe traverbanku ne kuoten +780 m.

Nga kjo miniere deri ne vitin 1991, kur u nderpre aktiviteti, jane prodhuar 253 563 ton qymyr me fuqi kalorifike mesatare 1 965 kkal/kg, si dhe jane kryer rreth 500 ml punime minerare kapitale. Prodhimi i qymyrit ka furnizuar TEC-in e Maliqit si dhe kombinatin metalurgjik Elbasan.

3.3.5.2 Sektori Babien

Ndodhet para sektorit Krasnisht ne anen tjeter te lumit Devoll. Ky sektor eshte hapur me punime horizontale dhe te pjerreta, gjithsej rreth 870 ml.

Nga viti 1986 deri ne vitin 1992, viti qe kaloi ne konservim, jane prodhuar 75 236 ton qymyrguri me fuqi kalorifike mesatare 1 971 kkal/kg.

3.3.5.1.1 Ndertimi gjeologjik i vendburimit Selce

Ne ndertimin gjeologjik te Vendburimit te qymyrgurit Selce paraqiten depozitimet e Gores. Keto depozitime vendosen mbi gelqeroret koralore te Mesmalit, nganjehere mbi shkembinjte ultrabazike.

Suita ndahet ne dy komplekse qymyrmbajtese:1. Ai i poshtem qe permban 8 shtresa qymyri,2. Dhe i siperm me dy shtresa qymyri.

Nga keto më me perspektive eshte shtresa 3. Rreth kesaj shtrese veçohen 13 pako ranoresh, ne raste te veçanta ranoret nderthuren me alevrolite.

Ne baze te llogaritjeve,prurjet e ujit ne miniere,per punimet minerare me gjatesi 1 000 ml ka qene 10 l/sek

3.3.5.2.1 Ndertimi gjeologjik i Vendburimit Babien

Vendburimi i qymyrit Babien ben pjese ne sektorin e Lozhanit, qe ndodhet ne krahun perendimor dhe jug-perendimor te sinklinalit Gore-Mokër.

Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit, perveç depozitimeve te suites qymyrmbajtese te Gores, bejne pjese dhe shkembinjte ultrabazike, konglomerate bazale te Verbes, gelqeroret korale te Mesmalit dhe suita alevrolite e Qenskes.

Nga 8 shtresa qe ka kjo suite e shfrytezueshme eshte shtresa 5/1.


Vendburimi ndodhet ne anen e djathte te rrjedhes se lumit Devoll. Relievi eshte i aksidentuar me tipare kodrinore-malore ne kuoten +740 m deri +1095 m.

Ujrat e lumit Devoll nuk filtrohen ne shtresen e qymyrit. Sipas llogaritjeve sasia e pergjithshme e ujrave leviz 20-30 l/sek. Ujrat jane te tipit hidrokarbonat-kalciumi-magneziumi, kane pH=8.5 me 0.836 gr/l mineralizim, jane ujra agrasiv me CO2=0.88=3.3 mg/l.

Per objektin e Babienit ranoret e tavanit e kane peshe volumore =2.5 t/m3, ranoret e dyshemese peshe volumore =2.6 t/m3. Materiali i nxjerre nga punimet minerare me kalimin e kohes shkriferohet.

Ujerat e dala nga punimet e te dy sektoreve nuk duhen perdorur per tu pire, por mund te perdoren per vaditjen e bimeve bujqesore. Ujrat e te dy sektoreve dalin me veterrjedhje dhe perfundojne ne lumin e Devollit. Ujrat e burimeve prane minierave duhen kontrolluar çdo 15 dite nga Likujdatori, duke marre kampione per t'i derguar per analiza ne laborator. Kjo behet se mos ka ndryshim te cilesise se tyre dhe na rrezikon njerezit, kafshet.

Sterilet e ketyre sektoreve jane rigjeneruar ne menyre natyrale sepse keto jane mbyllur qe ne vitin 1995. Mbi stoqet e ketyre sterileve ka mbire bimesi.

Keto miniera jane larg rrugeve nacionale dhe qendrave te banuara te rendesishme, prandaj nuk ka interes te shpenzosh para per rigjenerimin e stoqeve (te behet pyllezimi i siperfaqeve te tyre).

Mbyllja e punimeve do te behet me bllokim te grykave te hyrjes se tyre dhe nuk do te ndikoje ne tjetersimin e siperfaqes se minierave. Mbi siperfaqen e minierave nuk ka ndertime, linja elektrike, rruge automobilistike etj.

3.3.6 Miniera e qymyrgurit Dardhas-pogradec

Vendburimi i qymyrgurit Dardhas ndodhet ne rrethin e Pogradecit. Vendburimi ndodhet 14 km ne jug-perendim te qytetit dhe 7 km ne perendim te rruges automobilistike Pogradec-Korçe. Rajoni ku ndodhet vendburimi eshte vend kodrinor-malor, relievi shkon duke u ngritur nga qyteti i Pogradecit ne drejtim te perendimit. Relievi i vendburimit eshte mjaft i aksidentuar me lugina perrenjsh te thella.

Ne rrjetin hidrografik me kryesoret jane perrenjte e Krushes se Verdoves, i Remenjit dhe ai i Dardhasit, qe kane uje gjate gjithe vitit. Keta perrrenj i derdhin ujerat e tyre ne liqenin e Pogradecit.

Vendburimi i Dardhasit ndertohet nga depozitimet qymyrmbajtese te Oligocenit (suita e Dardhasit) dhe konglomeratet e Gurit te Kamjes.

Mbi depozitimet e suites qymyrmbajtese vendosen konglomerate. Shtresat e qymyrit nderthuren me shtresa ranore dhe alevrolite.

Ky vendburim ndodhet ne krahun lindor te sinklinalit te Mokres, me shtrirje juglindje-veriperendim dhe kend renie 32-100. Punimet gjeologo zbuluese kane nxjerre ne pah nje sere prishjesh tektonoke.

Vendburimi paraqet pese komplekse ujembajtese, ku me shume interes paraqet kompleksi ranor-alevrolit, i cili kushtezon shume horizonte ujembajtese.

Keto ujera jane te fresketa me perberje HCO3-Ca me fortesi 150 gjermane.

Ne vendburimin e Dardhasit shfrytezimi ka filluar ne vitin 1972, fillimisht mbi kuoten +1 124 m. Hapja eshte bere me traverbangje nga siperfaqja dhe galeri fushore ne kuoten +1 112 m dhe +1 030 m. Jane hapur gjithsej rreth 8 770 ml punime minerare.

Industria Minerare

Prodhimi i minieres eshte nderprere ne vitin 1995. Ne total kane dala rreth 939 000 ton qymyrguri me fuqi kalorifike mesatare 3 054 kkal/kg.

Sterilet e dala nga miniera jane depozituar ne afersi te daljes se punimeve ne siperfaqe, duke mbushur luginat. Sot gjendja e tyre eshte transformuar duke u bere njesh me mjedisin perreth.

Gjate shfrytezimit eshte verejtur ndikimi i shembjeve ne siperfaqe, por periudha e gjate e nderprerjes ka bere qe çdo ndikim i mundshem deri sot te ezaurohet dhe po te shikohet ne siperfaqe nuk ka dukuri te tilla qe te bien ne sy.

3.3.7 Miniera e qymyrgurit Podgozhan

Miniera ndodhet ne rrethin e Pogradecit midis fshatrave Podgozhan-Kalivaç-Malinje, 6 km ne vije ajrore nga qyteti i Pogradecit. Ne afersi te vendburimit kalon rruga automobilistike qe lidh krahinen e Mokres me qytetin e Pogradecit dhe ate te Perrenjasit.

Karakterizohet nga nje reliev kodrinor-malor me majen me te larte te Kozices 1 460 m.

Rajoni paraqitet shume i aksidentur me lugina dhe perrenj te thelle qe shkojne terthor me shtrirjene formacioneve dhe kane uje gjate gjithe vitit. Klima eshte mesdhetare kontinentale me vere te nxehte e te thate dhe dimer te ftohte e me reshje debore. Temperatura mesatare ne vere eshte +20°C dhe ne dimer - 2°C. Ne zonen e vendburimit bie nje sasi reshjesh 840 mm ne vit.

Bimesia e rajonit eshte e zhvilluar, kurse zona e vendburimit eshte me e zhveshur.

Ne fshatin Podgozhan eshte hapur miniera e qymyrgurit me kapacitet 50 000 ton/vit.

Vendburimi i qymyrit Malinje Podgozhan ndertohet nga depozitimet e Oligocenit dhe ndodhet nga Verçum, Dardhas-Verdove e deri ne Slatinze. Keto depozitime perfaqesohen nga nderthurje te shpeshta te pakove ranore me alevrolite dhe nje numuri te madh shtresash e shiste qymyrore. Me pakot alevrolitike lidhen dhe shtresat e qymyrit.

Vendburimi i qymyrit Malin-Podgozhan ndodhet pjeserisht ne krahun lindor e pjeserisht ne pjesen centriklinale te sinklinalit te Mokres.

Depozitimet ne krahun lindor kane shtrirrje jug-lindje-veri-perendim dhe renie perendimore nga 22-8°. Ne pjesen centriklinale depozitimet kane renie jugore me kend deri ne 10°.

Hasin sinklinalet e Mokres per depozitimet qymyrmbajtese kalon ne perendim te fshatit Dunic. Tektonik shkeputje ne vendburim nuk ka.

Ne vendburim ka mbi 40 shtresa qymyri e shiste qymyrore por vetem nje pjese e vogel e tyre paraqesin rendesi industriale. Shtresat e qymyrit jane te pa qendrueshme ne trashesi dhe cilesi. Shtresat jane te perbera:

Shtresa I Eshte shtres kryesore per sektorin e Dunices takohet dhe ne Kalivac. Me shpesh eshte e thjeshte. Tavani e dyshemeja ranore alevrolite.Shtresa IV Ka ndertim te perbere me nderfutje argjilo-alevrolite e trashesi 0.03-0.1m. Ka trashesi mesatare shtrese 0.5-0.55 m. Ne tavan shtresa ka nje pako alevrolitore me trashesi 7-15 deri ne 20 m. Dyshemeja gjithashtu alevrolitore me trashesi 7-12 m.

Shtresa VI Ka ndertim te perbere. Ne dysheme ka shiste qymytrore e qymyro-argjilore me trashesi 10-25 m. Tavani alevrolit. Trashesi mesatare 0.52 m.Shtresa VIIIA Ka ndertim te perbere. Trashesi mesatare 0.5 m. Ne dysheme ka ranore.


Shtresa IX Ndodhet ne mes ranoreve. Paraqitet e perbere me trashesi mesatere 0.53m. Shtresat kane fuqi kalorifike nga 2560-3500 kkal/kg dhe squfur total rreth 4%.

Kompleksi ujembajtes i depozitimeve ranore alevrolitore te rupelian-hatianit. Ze pjesen qendrore te sinklinalit te Mokres.

Ranoret nderthuren me alevrolitet duke formuar shume horizonte ujembajtese ne drejtim te aksit te sinklinalit ne thellesi 50-100 m. Keta ranore japin 40-70 % te prurrjeve. Kompleksi ujembajtes i konglomerateve akuitaniane te Gurit te Kamjes.

Perhapen ne jug te vendburimit te Malines. Lidhet me pako te fuqishme konglomeratike te trashe 400-500 m. Ujrat jane me presion dhe drenojne ne kontakt me suiten qymyrmbajtese, ku ndalen disa burime me prurje 1-20 l/sek.

Shtresat 5 dhe 6 kane kushte te thjeshta hidrogjeologjike. Shtresat 8 dhe 9 kane kushte mesatare hidrogjeologjike. Uji i pijshem sigurohet nga burimet e Kozices Nr.89, 90/a dhe 90/b me prurje 20, 2.5 dhe 1 l/sek. Uji industrial do te sigurohet nga perroi i Malines ose Kalivaçit.

Tavani i shtresave te qymyrit ne pergjithesi eshte i qendrueshem, tavan me pak te qendrueshem e ka shtresa Nr.6. Gjate hapjes se punimeve minerare nuk jane verejtur presione minerare. Hapja e minieres eshte bere me punime minerare, horizontale duke e ndare ne tre sektore te vecante ne renie.

3.3.7.1 Sterilet

Sterilet dalin nga miniera me qymyrin. Shtresat e qymyrit siç e theksuam me lart jane te perbera (kane ndnerfutje ne mes) dhe per te siguruar lartesine e nevojshme per shfrytezim 0.8 m duhet marre sterile nga dyshemeja. Varferimi i qymyrit eshte i madh prandaj del e nevojshme te behet seksioni i qymyrgurit ne impiantin e seleksionimit ne siperfaqe per te arritur nje fuqi kalorifike te qymyrgurit 2 200 kkal/kg. Ne kete rast duhet pranuar nje norme e larte e seleksionimit 33 %. Sasia e qymyrit te prodhuar ne kete miniere eshte rreth 330 000 tone. Per kete sasi prodhimi te qymyrgurit i bie te jene nxjerre rreth 130 000 m3

sterile. Punime minerare jane realizuar ne kete miniere rreth 27 000 ml. Nga keto punime kane dale rreth 80 000 m3 sterile.

Sterilet jane depozituar ne shpatet e kodrave te malit pa demtuar toke buke, nje pjese e sterileve eshte hedhur prane perenjve dhe i kane marre ujrat e tyre.

Atje ku terreni eshte me pak i aksidentuar jane perdorur terikonet per stokimin e sterileve. Stoqet e sterileve jane vete rigjeneruar sepse kane nje kohe te gjate qe jane stokuar, mbi to kane mbire barera te ndryshme. Zona ku eshte hapur miniera eshte larg rruges kryesore nacionale dhe qendrave te banuara te rendesishme prandaj nuk ja vlen te behen shpenzime per sistemimin e mbjelljen me bime te stoqeve te sterileve. Ujrat e minieres dalin meveterrjedhje nga punimet horizontale te minieres. Ato nuk mund te perdoren per pirje, por mund te perdoren per vaditje te bimeve bujqesore. Me zhvillimin e punimeve te hapjes e te shfrytezimit te minieres regjimi i ujrave nentokesore ndryshon. Ujrat e burimeve siperfaqesore prane minieres duhet te analizohen here pas here se mund te ndryshojne cilesine e tyre dhe te rrezikojne njerezit apo kafshet.

Kampionet e ujrave duhen analizuar ne laborator cdo 15 dite.

3.3.8 Miniera e qymyrgurit Alarup

Miniera e qymyrgurit Alarup gjendet ne pjesen juglindore te rrethit te Pogradecit. Ky vendburim shtrihet ne juglindje te liqenit te Ohrit. Morfologjikisht zihet nga kodra dhe male te ulet, kuota me e ulet ne rajon eshte ajo e liqenit te Ohrit 696 m dhe me e larta 2 287 m.

Industria Minerare

Basen kryesore ujore ne rajonin e vendburimit eshte liqeni i Ohrit, nga i cili dalin burimet e Shen Naumit, Tushemishtit e Gurasit me prurje 40 m3/sek. Veç ketyre ne zonen e vendburimit ka nje sere perrenjsh me rrjedhje sezonale, si perroi i Sedolit, qe pershkon thuajse gjithe vendburimin, perroi i Bizhkalecit, te Skiles etj.

Depozitimet qymyrmbajtese te serise se Alarupit ndahen ne tre pjese, te cilat, nga poshte lart emerohen:

∗ Facia e poshtme∗ Facia e mesit∗ Facia e siperme• Depozitimet e facies se poshtme

Keto depozitime perfaqesohen nga ranoret, ranore argjilore, alevrolite dhe konglomerate me çimentim te dobet ranoresh. Facia e poshtme vendoset trangresivisht mbi gelqeroret e Triasit. Trashesia e facies eshte e ndryshme dhe leviz nga 100-300 m.

∗ Depozitimet e facies se mesit. Depozitimet e kesaj facie takohen orane fshatit Alarup (vendi ku eshte vendosur miniera). Ne depozitimet e kesaj facie eshte perfshire seria qymyrmbajtese e vendburimit Alarup, e cila perbehet nga tre shtresa qymyri, nga te cilat dy jane industriale. Deozitimet e facies se mesit perfaqesohen nga shiste argjilore, ronore, ranore-argjilor, alevrolit dhe me pak nga argjila dhe shiste te djegshme. Shistet e djegshme dhe argjilat paraqiten rralle dhe te vendosura ne tavanin e shtreses se qymyrit. Trashesia e kesaj facie leviz nga 4 – 50 ml.

∗ Depozitimet e facies se siperme. Depozitimet e kesaj facie vendosen mbi ato te facies se mesit. Keto depozitime perfaqesohen nga shtresa argjilash, alevrolitesh, ranor me kalim argjilash dhe rera konglomeratike te shkrifeta. Shtresat jane te shkrifta jo kompakte dhe masen kryesore e perbejne argjilat dhe rera kokerimet. Trashesia e facies se siperme arrin ne 250 ml.

Depozitimet e kuaternarit perhapen ne gjithe siperfaqen e vendburimit dhe perfaqesohen nga aluvione dhe deluvione.

Tektonika ka vepruar ne periudhen e pasmineralizimit. Vendburimi i Alarupit pershkohet nga dy zona te medha tektonike. Keto zona tektonike mbyllen ne veri ne forme pyke dhe zgjerohen ne jug. Drejtimi i tektonikave eshte gjatesor. Vendburimi i Alarupit eshte trup monoklinal, i cili eshte copetuar e komplikuar shume per efekt te prishjeve te mevoneshme tektonike.

Dhe prishjet tektonike qe kufizojne blloqet gjeologjike kane drejtim gjatesor. Zhvillimi intensiv i tektonikave ka çuar ne copetimin e vendburimit ne blloqe te vogla te zgjatura.

Hiri per shtresen e pare leviz ne kufijt 10.7-40 % me mesatare 23.5 % dhe per shtresen e dyte 7-15 % me mesatare rreth 14 %.

Lageshtia ne ajer te lire per shtresen e pare leviz (10-34)%.

Fuqia kalorifike e qymyrit ne ajer te lire (fuqi kalorifike e mases djegese te ulet) per shtresen e pare mesatarisht eshte 4 070 kkal/kg dhe per shtresen e dyte 4 750 kkal/kg.

Ne vendburim dallojme tre komplekse ujembajtese:∗ Kompleksi ujembajtes i kuaternarit.∗ Kompleksi ujembajtes i serise se Alarupit.∗ Kompleksi ujembajtes i gelqeroreve te Triasit.


Depozitimet e kuaternarit mbulojne vendburimin ne trashesi te vogel dhe japin burime uji ne siperfaqe me prurje te vogla 24 l/min.Keto depozitime dallojne sheerbejne si ushqim per formacionet qe shtrihen nen to

Depozitimet e serise se Alarupit do i ndajme ne facie.• Facia e poshtme pergjithsisht eshte e thate mbasi influenca e facies se siperme eshte e

vogel ne facien e poshtme sepse facia e mesit sherben si izoluese.• Ne pergjithsi edhe facia e mesit eshte e thate. Ujembajtja e kesaj facie mvarfet nga disa

faktore, si prezenca e grumbullimeve te ujit mbi siperfaqen e vendburimitdhe prezenca e perrenjve me uje gjate vitit ne vendburim. Keto e ushqejne me uje kete facie. Ne ujembajtjen e facies se mesit ndikojne dhe tektonikat. Uji deperton neper tektonik dhe ngop me uje facien e mesit.

Nga kjo gje shperthejne llurbat ne punimet minerare (traverbangjeve). Ne ujezimin e facies se mezit ndikojne edhe çarjet e shkembinjve izolues te kesaj facie me facien e siperme qe jane çarjet ne shistet argjiloree vete shtresen e qymyrit.

Mungesa e ekranit mbrojtes mbi shtresen e qymyrit (te shisteve argjilore) ka bere qe te shperthejne llurbat.

Facia e mesit ndertohet nga ranore, alevrolite. Keto shkembinj nen ndikimin e lageshtise se madhe kalojne nga gjendja e ngurte ne te rrjedhshme. Ujzimi (llurbezimi) i facies se mesit varet nga pershkueshmeria e shkembinjve, prania e poreve e çarjeve dhe lageshtia natyrale e tyre.

Ne vendet me tektonika te zhvilluara, prezence çarjesh te medha, mungesa e ekranirt shistoz, ujedhenia e facies se mesit eshte me e larte dhe shfaqet ne nje kohe me te shkurter ne punimet minerare. Ne rritjen e sasise se ujit ne miniere nje rol te madh luajne stinet me reshje, tektonika dhe terreni. Kur terreni eshte i pjerret ujerat ikin dhe nuk depertojne ne miniere.

Horizontet e thella te minieres jane me te thata. Ndikojne ne ujezimin e minieres dhe prezenca perrenjve me uje gjate gjithe vitit. Kujdes duhet dhe nga punimet e vjetra sepse ato jane te mbushura me ujra (nuk duhen takuar nga punimet e reja).

3.3.8.1 Ambienti

Miniera e Alarupit ka filluar punen ne vitin 1959 e deri ne vitin 1994 ajo ka nxjerre 1.22 miljon ton qymyrguri me fuqi kalorifike mesatare 3 000 kkal/kg. Kapaciteti prodhues i minieres eshte lekundur 30-35 mije ton ne vit. Qymyrguri i prodhuar nga kjo miniere ka qene i destinuar per nevoja komunale te spitaleve, shkollave, reparteve ushtarake si dhe per nevojat e objekteve industriale ne afersi si: fabrika ushqimore, TEC-it Maliq, dhe kombinati metalurgjik Elbasan.

Qymyret e Alarupit jane qymyre me pak squfur (nen1%) qe i bejne me te preferueshme se qymyret e tjera te vendit tone mbasi ndotin pak ambjentin.

Pas vitit 1992 prodhimi i minieres ra ne 5mije ton/vit kane rene kerkesat e konsumatoreve .

Ajo eshte mbajtur me fondet e konservimit te dhena nga shteti.

Shtresat e qymyrit te minieres se Alarupit jane te thjeshta (pa nderefutje sterilesh ne mes ne formen e shtresave te holla), prandaj ketu nuk perdoret seleksionimi i qymyrit. Nga tavani dhe dyshemeja e shtresave ka pak ndotje te qymyrgurit me sterile, kryesisht sterilet qe kane dale ne siperfaqe kane ardhur nga punimet minerare. Metrazhi mesatar vjetor i punimeve te kryera eshte 3500ml. Nga punimet minerare kane dale kryesisht argjila dhe ranore ne sasi rreth 630 000 m3. Keto sterile jane hedhur prane grykave te punimeve minerare dhe jane sterile kryesisht mbi 10-vjeçare, te cilat jane veterigjeneruar me kalimin e viteve. Mbi keto

stoqe sterilesh ka mbire bimesi (barishte te ndryshme). Nje pjese te ketyre sterileve i kane marre uji i perrenjve qe kane kaluar prane stoqeve te sterileve. Regjimi i ujerave nentokesore prishet

Industria Minerare

gjate zhvillimit te punimeve minerare dhe te shfrytezimit nentokeso, prandaj duhen marre masa nga personeli drejtues i minieres qe te kontrollohet cilesia e ujrave te burimeve ne zonen e minieres.

Çdo 15 dite duhet te merren nga burimet kampione uji dhe te çohen per tu analizuar ne laborator. Kjo per arsye se mund te ndryshoje cilesia e ujerave dhe te rrezikohen njerezit ose kafshet qe pijne uje ne keto burime.

Ujerat e minieres nuk bejne per tu pire, por mund te perdoren per vaditjen e bimeve bujqesore.

Te dhenat per minierat e pellgut qymyror Morave, Gore-Moker

Prodhimi ne Fuq. KalorifPunimet Sasia e

Nr Minierat Vitet ne pune 000/ton kkal/kg ml sterileve m3

1 Petrush -1995 1 000 2 000 169 200

2 Bezhan 1972-1992 1 100 2 10012

838 248 7003 Verdove 900 2 270 36 100

4Mb.Drenove

5 Selce 1984-1991 254 1 9656 Dardhas 1972-1995 939 3 054 8 730 230 7007 Podgozhan8 Alarupi

3.3.9 Miniera dhe fabrika e pasurimit te qymyrgurit memaliaj

3.3.9.1 Miniera e qymyrgurit memaliaj

Miniera e qymyrgurit Memaliaj ndodhet ne rrethin e Tepelenes i vendosur ne luginen e lumit Luftinje-Vjose. Pellgu qymyrguror i Memaliajt perfaqeson nje ultesire ndermalore te trasheguar me sedimentim detar regresiv.

Ne rajon nga ana gjeologjike perfaqesohen:

• Kompleksi karbonatik me depozitime te Jures se siperme, Kretes dhe te Paleocen-eocenit te poshtem deri te mesem.

• Kompleksi flishor me depozitime te Neocenit te siperm deri oligocenit.• Kompleksi terrigjen me depozitime Akuitanit, Burdigaljanit dhe te Aelvecianit.

• Suita qymyrmbajtese e Memaliajt.Suita e argjilave te Minces.• Suita ranore e Çiçajve.• Suita laramane e Luftinjes.

Trashesite shkembore jane te rrudhosura me aks zgjatje meridjonale dhe rrenje ne lindje. Suita qymyrmbajtese shtrihet nga Tepelene deri ne veri te Rabies, duke zene krahun perendimor te gjeosinklinalit, vendosen mbi suiten ranore te Zhapokikes rreth 200 m trashesi. Ajo ndodhet ne dy pako (e poshtmja dhe e siperme).

Pako e poshtme ka nje trashesi 150-175 m dhe perfaqesohet kryesisht nga ranoret ngjyre hiri, ndershtresa alevrolitesh dhe shtresa te holla te paqendrueshme, nder te cilat me interes jane shtresat 8, 9, 10, 12. Tavani i kesaj shtrese perbehet nga ranor me trashesi 6-8 m qe karakterizojne kufirin thuajse ne te gjithe zgjatjen e vendburimit.

Pakoja e siperme shtrihet normalisht mbi pakon e poshtme dhe ka nje trashesi rreth 150m, ndertohet nga nderthurje e shtresave ranore, alevrolite dhe argjilore. Ne te ndodhen disa shtresa ku me te rendesishmit mund te permendim 2, 4, 4a, 5, 6, 7.

Kjo eshte pakoja ne te cilen aktualisht eshte zhvilluar miniera duke u perqendruar ne shfrytezimin e shtresave 5,6,7. Mbi suiten qymyrmbajtese vendoset suita argjilore relativisht homogjene me trashesi

71


200-250 m, kurse mbi te vazhdon suita ranore e çiçajve me nderthurje alevrolitesh, me trashesi 150-200 m e me tej mbulohet nga suita homogjene (laramane) e Luftinjes me trashesi 200-250 m, qe perfaqesohet me nderthurje te shkembenjve alevrolit, ranor e argjilor. Shtrirja e veprimtarise minerare sot eshte ne tre fusha gjeologjike I, II, III, ne te cilat jane zhvilluar sektoret.

Nga te dhenat e shpimeve dhe te punimeve minerare del se pakoje e qymyrit ka nje shtrirje relativisht te qendrueshme, por ne zgjatje dhe ne renie paraqiten luhatje ne trashesi dhe ne raportin e perqendrimit te ranoreve, alevroliteve dhe argjilave. Po keshtu paraqiten ndryshime ne vete shtresat 5, 6, 7 dhe ne llojet e shkembinjve rrethues. Shtresa 5 ka trashesi te luhatshme duke u paraqitur e thjeshte, kurse drejt veriut fillon e rritet tavani fallco. Brenda fushes rritet deri diku mire qendrueshmeria e shkembinjve rrethues alevrolit e argjilor. Shtresa 6 ka trashesi 0,5-1,2 m ka ndertim te perbere dhe rrethohet nga shkembenjt argjilor. Shtresa 7 eshte e perbere me nderfutje ne trashesine e shfrytezimit 0,3-0,4 m pa ndonje rregullsi.

Orjentimi i suites qymyrmbajtese dallohet me luhatje ne shtrirje nga fusha e I ne ate te III me kendet 360 deri 340 grade. Kendi i renies leviz per fushen e I ne pjesen qendrore nga 42-40 grade me azimut renie 90 grade.

Kurse ne veri te saj kendi i renies bie ne 38 grade me azimut ne renie 90 - 80 grade. Per fushen e II kendi i renies nga jugu ne veri te saj ka tendence ne rritje 40-45 grade me azimut renie nga 80 - 75 grade. Ne fushen e III kendi i renis rritet me shume me vlera nga 55 - 70 grade.

Pjerresia e shtresave ka prirje te bie ne thellesi te shtresave.

3.3.9.1.1 Te dhena per hidrogjeologjine e vendburimit

Burim i depertimit te ujerave nentokesore ne thellesi mbeten shkembinjte filtrues ranor me porozitet te larte dhe me pak alevrolito-ranoret dhe vete shtresat e qymyrit. Dalja e ujit ne punime paraqitet ne forme kullimim, djersitje, kurse ne punimet e shfrytezimit dallohen me rralle dalje uji nga zhvillimi i shembjes dhe zbulimi i shtresave ranore. Ujerat permbajne CO2 te lire qe arrin ne 48,4 mg/l pra kane agresivitet kimik.

Nga percaktimet e bera del se ujedhenia specifike nga punimet minerare luhatet nga 0,00065 - 0,001 l/sek per ml, kurse ndryshimi specifik per cdo meter ulje te minieres shkon ne 0.00001 l/sek per çdo meter ulje.

Specialisti hidrogjeolog ne raportin gjeologjik te vitit 1986 jep keto perfundime dhe rekomandime:1) Ne thellesi pritet rritja e prurjeve te ujerave ne perpjestim me rritjen e thellesise dhe te

perfaqesimit te shkembinjve ranore.

2) Ujerat kane agresivitet te CO2 te lire dhe kjo duhet marre parasysh ne punimet qe betonohen.

3) Ujerat e punimeve te vjetra te niveleve te mesiperme duhet te largohen vazhdimisht per te mos lejuar rifiltrimin e tyre ne thellesi.

Ne vitin 2000 u mat pH i ujerave qe dalin nga pusi nr.3 (i privatizuar) dhe u vu re se e ka pH = 8,5. Jane matur ne kete kohe dhe ujerat e perroit te vogel qe kalon anash sterileve te nxjerra nga pusi nr.1 dhe nr.3 (me terikon) dhe nga fabrika e pasurimit dhe rezultoi qe pH ne hyrje te stoqeve te sterileve e ne dalje nuk ndryshon pra pH = 7.

Ujerat e dala nga miniera e fabrika e pasurimit nuk bejne per tu pire, por per vaditjen e bimeve bujqesore jane perdorur gjate ketyre viteve te fundit dhe kane rezultuar te perdorshme. Per te gjithe burimet nenetokesore uji eshte i rende, agresiv dhe i papershtatshem per tu pire.

Industria Minerare

3.3.9.1.2 Te dhenat per aktivitetin prodhues te minieres se qymyrgurit Memaliaj (fusha e pare dhe e dyte).

3.3.9.1.2.1 Historiku i shkurter i minieres.

Prania e qymyrgurit ne Memaliaj ka qene e njohur qe para viteve 30-te. Ne vitin 1940-1943 per vete nevojat e ushtrise italiane ndermori punime shfrytezimi ne te dy anet e lumit Vjosa gjate daljes ne siperfaqe te shtresave te qymyrgurit si dhe ne fushen e Memaliajt ku mbulesa e shtresave eshte vetem disa metra. Mendohet se me punime te thjeshta e te shkurtra jane nxjerre deri ne 40 000 tone qymyrguri gjate kesaj periudhe. Pas çlirimit te vendit filluan perpjekjet per ringritjen e punimeve te vjetra ne vitin 1947 dhe ne vitin 1948 dhe nxjerrja e qymyrgurit.

Punimet minerare fillimisht u zhvilluan ne sektorin e pare dhe me vone ne sektorin e dyte e te trete te kesaj fushe. Ne keto sektore hapja e minieres eshte bere me traverbank te shkurter, dishenteri e galeri qe ecin neper shtresat. Qymyri hidhej ne bunkiera dhe aty transportohej me teleferik ne piken e grumbullimit ne fushe ku sot shtrihet qyteti i Memaliajt dhe prej aty transportohej tek konsumatoret.

Punetoret transportoheshin me lunder ose teleferik nga njera ane e lumit Vjosa ne tjetren. Ndertimi i rrugeve lehtesoi transportin e punetoreve dhe te qymyrit.

Ne vitin 1962 u vu ne pune pusi nr.1 Memaliaj me 3 nivele prodhimi me 65 m disnivel kati. Pusin e filluan fillimisht specialistet Polak dhe me largimin e tyre u vazhdua dhe u perfundua nga specialistet tone.

Ne vitin 1965 shkalle-shkalle u ndertua rruga pergjate lumit te Luftinjes qe krijoi mundesine per hapjen e sektorit te katert qe i perket fushes se dyte minerare. Ne ate periudhe ndermarrja funksiononte me sektore prodhimi.

Ne vitin 1970 u hap dhe u vu ne shfytezim pusi nr 2 dhe filloi puna per hapjen dhe thellimin e pusit nr 3 dhe komleksin e puseve 4/8 , 5/6 dhe 7 duke kompletuar hapjen ne thellesi te rezervave ne te tri fushat.

Ne vitin 1991 ndermarrja u nda ne 3 ndermarrje te vecanta.

Nga viti 1946 deri ne vitin 1998 (kur u be privatizimi i minieres se Memaliajt) jane nxjerre rreth 10,7 miljon ton qymyr, ne fabrike jane futur rreth 8 miljon tone.

3.3.9.2 Fabrika e pasurimit te qymyrgurit ne Memaliaj

Eshte fabrika me e vjeter ne vendin tone e ndertuar ne vitin 1971. Eshte projektuar per nje kapacitet vjetor 360 000 ton. Ka punuar deri ne vitin 1976 me nje turn dhe me vone me dy turne (mbi kapacitetin e projektuar) deri ne vitin 1991. Mbas kesaj periudhe kapaciteti i saj ka ardhur ne renie derisa u mbyll me 1999.

Nepermjet pasurimit largohen rreth 32 % sterile ne granulumetri 6-300 mm dhe shllame kryesisht sterile me granulumetri 0-0,5 mm ne sasi rreth 3 % kundrejt hyrjes.

Kane dale nga fabrika rreth 2,4 miljon tone sterile gjithsej dhe 0,20 miljon shllame qe jane hedhur si mbeturina prane dampes se kesaj fabrike. Pasurimi kryhet ne ambjent uji (nuk perdoren reagent) prandaj mund te themi se sterilet nuk permbajne substanca kimike te demshme. Keta sterile vijne se bashku me qymyrgurin e prodhuar nga miniera.

Ndodhen ne forme nderfutjesh ne shtresa ose bien nga tavani fallco ose dyshemeja fallco. Shtresa nr.6 ka (0,4-0,5) m nderfutje sterilesh pa ndonje rregullsi.


Shtresa nr.7 ka nderfutje sterile (0,3-0,4) m ne disa vende.

Shtresa nr.5 ka ne tavan ne veri te vendburimit (0,1-0,5) m shiste. Keto nderfutje jane kryesisht argjilo-mergelore deri ne alevrolit pak ranor.

Gjate pasurimit sterilet lagen nga uji dhe u shkon lageshtia nga 12,5 % - 22 %. Shllamet grumullohen ne fund te dekantotorit dhe nxirren jashte fabrike me vetrrjedhje sepse kane rreth 70 % uje dhe terreni eshte i thyer.

Fabrika eshte ndertuar ne shpatin e nje kodre ku sterilet e trasha hidhen poshte fabrikes (gjate shpatit te kodres) me transportjer me shirit, i cili zgjatet here pas here me zgjatjen e dampes se sterileve. Nga vendi ku hidhen sterilet deri tek fundi i dambes transporti i tyre (deri ne 30m) eshte bere me buldozier.

Ne Pasqyren e meposhtme po japim sasine e Squfurit perberesit e tij per cdo shtrese.Shtresat

S% i pergjith.

S% piritoz

S% organik S%

sulfatn = 5 5.16 1.95 3.11 0.1n = 6 3.6 2.05 1.46 0.09n = 7 2.66 2.66 1.53 0.04futet per tu pasuruar

• Koncentratet kane 3.6% S.• Gj/produktet kane 5.3% S.

• Sterilet kane1.9% S.

• Hyrje ka3.07%S.

Squfuri piritoz shperndahet ne forme pluhurosje.

Me poshte po japim si shperndahet squfuri ne perberesit lendor te qymyrit qe

Ne baze te ketyre te dhenave (te mesiperme) mund te llogaritim S e pergjithshme te sterileve qe dalin nga fabrika e pasurimit. Dime se sterilet e fabrikes kane 1 % koncentrat, 2 % gj/produkt dhe 97 % sterile te pastra.

Keshtu i bie qe sterilet e fabrikes te kene rreth 2 % squfur gjithsej.

Keto analiza i pergjigjen ketij raporti shtresor.Shtresa nr = 5 ze rreth 25% me 25% hi.Shtresa nr = 6 ze rreth 27% me 45.8% hi.Shtresa nr = 7 ze rreth 48% me 48.2% hi.Hyrje ka 150% me 39% hi.

Siç shihet nga te dhenat e mesiperme rezulton se sterilet permbajne me pak squfur se koncentratet dhe gjysem produktet. Sterilet e fabrikes kane rreth 3 % qymyr dhe rreth 2 %squfur, por bashke me to perzihen edhe shllamet e fabrikes qe kane rreth 40 % qymyre (pjesa tjeter sterile).

Ne dambat e sterileve vihet re fenomeni i vetedjegies se ketyre sterileve. Me sy duket qe del tym vende-vende nga stoku i sterileve dhe marrin ngjyre te kuqerremte. Ne stoqet e qymyreve ne hyrje te fabrikes dhe ne bunkierat e pranimit te qymyrit shfaqet fenomeni i vetedjegies kur qymyri rri gjate ne to. Nga fabrika e pasurimit dalin dhe shllamet poshte dekantatoreve te fabrikes. Ato leshohen çdo 2-3 ore pune te fabrikes me intervale dhe futen ne damben ose vasken e sterileve. Dambat e dheut ose vaskat e betonuara llogariten me nje siperfaqe te tille, qe ne ujerat e kaperderdhjes te ikin vetem grimcat nen 50 µ (mikron) qe jane pothuajse sterile argjilore (sepse qymyri shllamon me pak).

Nga analizat sitore ne te laget e shllameve rezulton se keto (-50 µ) e kane hirin rreth 80 % qe i bie afersisht me cilesine e sterileve te fabrikes (me permbajteje rreth 5 % qymyr). Pasurimi i shllameve me

Industria Minerare

hidrociklon (i parashikuar ne skemen e fabrikes) nuk dha rezultat si ne provat e fabrikes te bera nga specialistet kinez dhe me vone gjate punes se saj te mevonshme. Kjo per arsye se shllamet me cilesi kaq te ulet nuk mund te pasurohen me kete teknologji.

Sterilet e minierave te Memaliajt (dhe ne pergjithsi per te gjithe minierat) dalin nga punimet minerare nentokesore(si puse, traverbangje, galeri, imjantet e seleksionimit te qymyreve etj.) Ato jane te depozituara ne grykat e punimeve minerare. Granulumetria e tyre eshte 0-400 mm. Per hedhjen e tyre perdoren terikon ose teleferiqe te vegjel. Kane forma kodrash te vogla. Keto sterile ashtu si edhe sterilet e fabrikes nuk paraqesin rrezik per bimet, kafshet ose gjallesat e minierave . Ne dambat e sterileve te fabrikes se Memaliajt vihet re bimesi dhe ka pisha. Kjo tregon se ne keto damba fabrike, stoqe sterilesh mund te mbillen peme te tilla qe permisojne mjedisin perreth. Ne studimin e bere per mbrojtjen e mjedisit nga z. Vasil Guda ne vitin 1994 flitet gjeresisht se ç'fare masash duhen marre per sistemimin e ketyre stoqeve te sterileve dhe si duhen pyllezuar ato.

Shumica e sterileve te minieres se Memaliajt kane dale prane fabrikes. Stoku i sterileve te fabrikes eshte puthuajse i sistemuar mire (sheshuar me buldozier) dhe ka nje siperfaqe mbi 2 ha. Aty kane mbire barishte te ndryshme sepse shumica e sterileve jane depozituar para 10-vjeteve dhe toka eshte e pasuruar me humus. Sterile aty ka te depozituara dhe nga miniera rreth 130 000 ton ne forme konesh (sterilet jane hedhur me terikon). Sterilet e kesaj zone nuk jane rrembyer nga ujerat sepse prane tyre kalon nje perrua i vogel.

Sterilet e dala nga sektori i pare jane marre nga lumi i Vjoses, kurse ato te fushes se dyte i ka marre pjeserisht lumi i Luftinjes. Keto sterile duhen sistemuar me buldozier e mbjelle me peme e bimesi.

Punimet minerare ne minieren e Memaliajt qe nga viti 1946 dhe gjte kesaj periudhe jane hapur:

Punime kerkim kapitale100 000 ml

Punime pregatitore270 000 ml

Punime gjithsej370 000 ml

Punimet minerare jane hapur me seksione te ndryshme nga 4.2 m2 deri 8.2 m2, pjesa derrmuese e ketyre punimeve eshte hapur me seksion 5 m2. Varferimi i qymyrit gjate shfrytezimit llogaritet ne 35 %, kurse humbjet rreth 15 %.

Volumi i sterileve te dala nga punimet e minerare per:miniern nr-1 eshte 70 965 m3

miniern nr-2 eshte 114 780 m3

3.3.9.3 Te dhena te pergjithshme mbi ndikimin e shfrytezimit ne siperfaqen e minieres Memaliaj

Siperfaqja e minieres karakterizohet nga nje reliev kodrinor mjaft i thyer me formacione argjilore prane saj. Gjate zhvillimit kohor te minieres procesi i levizjes prej shfrytezimit nentokesor te shtresave qymyrmbajtese 5, 6, 7. jane vrojtuar nga sherbimi markshederik. Ne vitet e para te shfrytezimit ne fushen e pare e te dyte minerare ne siperfaqe te minieres eshte karakterizuar nga formimi i hinkave elipsoidale te zgjatura ne drejtim te shtrirjes, kurse ne renie madhesia e tyre arrin 3-4m, qe tregon per rreshqitje te mbuleses ne drejtim te hapesires se shfrytezimit. Kjo rreshqitje favorizohet edhe nga kendi i madh i renies se shtresave, i cili luhatet nga 40grade ne jug ne 60 grade drejt veriut te vendburimit. Ky fenomen ka ndodhur ne formacionet mbulesore 20 – 30 m. Keto dukuri krijojne probleme per objektet ushtarake e civile.

Me rritjen e thellesise se shfrytezimit procesi i levizjes se siperfaqes eshte verejtur ne trajten e çarjeve, paralel me shtrirjen e shtresave te qymyrit, madhesia e te cilave prane daljes se shtresave arrin 20 - 30 cm. Ne zonat me objekte dhe faun keto levizje hapin probleme. Jane vene re rreshqitje te dheut (terrenit) e ndihmuar kjo dhe nga formacionet argjilore dhe ekzistenca e pasqyrave te rreshqitjes ne kontakt me formacionet ranore ose gelqerore.

75

Ne vitin 1973 ka rreshqitur rruga automobilistike midis fabrikes se pasurimit e pusit nr-2 me nje gjatesi te madhe, e cila u ndertua me poshte. Nje rreshqitje tjeter e se njejtes natyre eshte verejtur ne zonen e traverbankut 315 ku jane demtuar objekte dhe infrastrukture. Ketu jane shfrytezuar dy ose tri shtresa ne thellesi 80-130 m. Ne studimin per mbylljen e minierave nr-1 dhe nr-2 te Memaliajt jane percaktuar me llogaritje zonat e mundshme te levizjes se truallit ne te cilat nuk mund te ndertohen objekte civile ose ushtarake. Kjo zone jepet ne planimetri e ngjyrosur me ngjyre te kuqe. Gjithashtu per kete zone merr njoftim bashkia dhe komuna perkatese.

3.3.9.4 Varjantet e likujdimit (mbylljes) te punimeve minerare

Likujdimi (mbyllja) e punimeve nentokesore te minieres nr-1 dhe nr-2 pas heqjes se materjaleve, paisjeve dhe makinerive mund te behet ne dy varjante:

Varjanti i pare (mbyllja e perhershme) "Mbytja e punimeve horizontale e te pjerreta me uje dhe mbushja e kollonave te puseve vertikale me materjal (çakell i fraksionuar, guri gelqeror) duke ndertuar jo prita ne fundet e tyre".

Varjanti i dyte (mbyllja provizore) "Mbytja e punimeve nentokesore me uje, vendosja e konstruksioneve metalike te qendrueashem ne grykat e puseve dhe mbyllja me lende plasese e traverbangjeve mbi nivel".

Nga krahasimi i bere eshte kunkluduar per tu zbatuar ne praktike "varjanti i dyte" (i mbylljes provizore). Ne kete varjant do te mbushet miniera me ujerat e saj, kurse grykat e puseve do te taposen me kapak hekuri dhe beton.

Traverbangjet dhe galerite do te rrezohen ne hyrje me lende plasese ne gjatesi ne 10 ml. Mbushja me uje e kollonave te puseve 1, 3, 4, 8, 2. do coje ne dobesimin e shtresave perreth puseve dhe me vone ne shkaterrimin e betonit rreth tyre. Prishje e stabilitetit te zones perreth grykave te puseve shkon ne nje distance rreth 100m dhe shtrihet ne kohe nga 3 - 8-vjet. Pra ne teresi zona industriale dhe objektet siperfaqesore te ndertuar ne te si prita te perroit, rruga automobilistike, shtrati i lumit, linja e tensionit te larte qe furnizojne me energji elektrike puset, zonat e banuara perreth puseve do te preken nga deformimet.

Ne studimin e mbylljes se minierave te qymyrgurit Memaliaj rekomandohet te monitorohet per tre vjet siperfaqja e puseve. Disa ndertesa mund te prishen, disa te tjera do te vrojtohen se cfare demtimesh do te pesojne me kalimin e kohes nga ndikimet e shfrytezimit dhe mbyllja e puseve, traverbangjeve dhe galerive.

Prishja e ndertesave e ndertimeve ne siperfaqe qe ndikohen nga shfrytezimi e shembja e pakontrolluar do te behen nga likujdatori me miratimin e Ministrise e ne marrveshje me keshillin e Rrethit Tepelene.

Shembjet dhe deformimet, vete shfrytezimi nentokesor dhe punimet minerare do te ndikojne ne prishjen e regjimit te ujerave, prandaj duhen kontrolluar here pas here cilesia e ujerave, qe dalin si burime ne siperfaqe. Kontrolli colesor i ujerave te burimeve duhet bere me analiza kimike se mund te paraqesin rrezik per njerezit ose kafshet.

Uji qe do te mbushe puset nuk permban elemente kimik te demshem per amjentin rrethues (perjashto burimet aty afer), por eshte jashte normave te ujit te pijshem. Eshte i vlefshem per ujitje te zonave aty afer me perdorimin e pompave zhytese. Nga analizat e ujit qe mbush minieren te bera kohe me pare tregojne se kemi te bejme me ujera alkaline me mineralizim te pergjithshem te larte.

Nga grupi i monitorimit analizat e ujit te puseve e burimeve perreth minieres duhen bere cdo 2 jave per te pare ndryshimet e perberjes kimike .

Industria Minerare

Ujerat qe dalin nga pusi nr-3 nga matja e pH te tyre kane dale me pH = 8.5, pra kane natyre bazike. Keto ujera se bashku me ujerat e fabrikes fshataret i kane perdorur per ujitje te bimeve bujqesore.

Ujerat e perroit qe kalon ne ane te stoqeve sterile te puseve nr-1 dhe nr-3 dhe ne damben e sterileve te fabrikes e kane pH = 7 si ne hyrje dhe dalje te stoqeve.

Keto matje te pH jane bere ne muajin maj te vitit 2000.

Pas berjes se projektit te mbylljes se minieres se Memaliajt ajo u privatizua dhe punojne vecmas dy miniera ne fushen e pare dhe tjtra ne fushen e dyte minerare. Ato sot kane probleme se sigurojne me veshtiresi tregun e shitjes se qymyrit. Miniera nr-1 kishte gjendje qymyri te pashitur ne fabriken e pasurimit (qe punon vetem si impjant seleksionimi) rreth 300 ton Ne magazinen shteterore te minieres ndodhet 2 liter acid nitrik i koncentruar.

3.4 Gjendja e rezervave te qymyrgurit

Ne pasqyren e meposhteme jepen te dhenat per rezervat e qymyrgurit.te vendit tone

NrBasenet e Qymyreve

Rezervat e qymyreve ne miljon ton

Fuqia kalorifike k/kal/kg

1 Tirane –Erzen 613 3 1302 Memaliaj 30 4 9003 Pogradec 33.4 3 1004 Korçe-Erseke 32.4 2 8005 Depozita te tjera 3.5 2 500

Total 712 3 185

Nr Emertimi Rezervat ne (miljon ton)Fuqia kalorifike

(kkal/kg)1 Torfa e Maliqit 156 2 900

2Qymyr bitumin.Selenices 4.0 4 600


4. INDUSTRIA E HEKUR NIKELIT


4.1.1 Gjeologjia dhe nxjerrja ne rajonet e hekurnikelit

Ne mineralizimet ekzogjene Shqipetare, brezi i xeheroreve lateritike hekur nikelor dhe nikel silikat, eshte me i rendesishmi. Tre jane grumbullimet e xeheroreve lateritike

• Ne pjesen veriore te Shqiperise (Rajoni i Kukesit) me objekte te zbuluara: Suroj, Trull, Name dhe Mamez

• Ne pjesen juge - lindore te Shqiperise (Rajoni i Bilishtit) me objekt te zbuluar: Bitincke

Ne rajonin e Librazhd – Pogradecit: Objektet ne kete rajon, grupohen ne ata qe shtrihen: ne pjesen lindore te sinklinalit te Lumit Shkumbin, dhe ne pjesen perndimore te ketij sinklinali.• Ne pjesen lindore te sinklinalit te Lumit Shkumbin, dallohen: Depozitime aluvialo-

proluviale, Depozitime te Paleogjen – Neogjenit, Gelqerore rudistebartes te Kretakut te siperm, Xeherore hekur-nikelore, Konglomerate me perberje gelqeroresh e ranoresh te hekurezuar me ngjure ne te kuqeremte te Kretakut te siperm.

Objektet e zbuluara ne kete rajon qe i perkasin krahut lindor te sinklinalit te Lumit Shkumbin, jane: Pishkashi Lindor, Guri i Pishkashit, Skroska, Bushtrica, Perrenjasi, Katjeli, Radokali, Cervenaka, Guri i Pergjegjur, Hudnishti, Guri i Kuq.

Objektet ne krahun perendimor te Sinklinalit te Lumit Shkumbin, jane: Berzeshta, Xhumaga, Debrova

Shperndarja e rezervave te xeherorit Hekur-Nikelor, sasia e njohur e te cilave llogaritet ne mbi 300 milion tone. Nikeli dhe kobalti si dy nga perberesit e rendesishenm industriale te xeheroreve te hekurit, jane studiuar dhe percaktuar ne te gjithe teritorin e vendit.

Ne pasqyren me poshte, jepet rajonizimi i tyre ne baze te studimeve te detajuara gjeollogjike

Emertimi Njesia Nikel KobaltNe rajonet e Librazhd-Pogradecit dhe Korce

Rajoni Kukes-Tropoje 000/ton 654 2.8(Bilishtit),

permbajtia e Nikelit

metalik eshte

Rajoni Librazhd-Pogradec 000/ton 960 6.8 pothuajs

ee njejte respektivisht 38 dhe

35 %.

Rajoni Devollit 000/ton 897 1.7 Sasia e tij ne rajonin e Kukesit, llogaritet rreth

27 %.

Ne rezervat e zbuluara te xeheroreve te Hekur-Nikelit, Rajoni Librazhd-Pogradec ka sasine me te madhe te kobaltit metalik. Rreth 60 % e totalit, gjendet ne vendburimet e njohura te ketij rajoni dhe vetem 16 %, ne ate te Korces ( Bitincke).

Nikeli dhe Kobalti ne tipe te nryshme xeherori hekur-nikeli, kane shtrirje te ndryshme. Ne tipet e xeheroreve hekur-nikeli, permbajtia e nikelit eshte shume me e larte se te tipet nikel silikat. Rreth 62 % e sasise se pergjitheshme te nikelit gjendet ne xeheroret e hekur nikelit ndersa e kobaltit, rreth 70 %. (Shif grafikun).

Xeheroret hekur nikelore, vendosen mbi shkembinjte Ultrabazike. Keta shkembinj perbehen kryesisht nga Peridotite dhe Peridotite te serpentinizuara ne shkalle te ndryshme.Ne disa objekte, keta shkembinj perzihen me lende hekurore ne menyre te crregullt dhe me ralle me pikezime Magnetiti e Komiti. Boshlleqet midis ketyre perberesve, jane mbushur me lende karbonatike.

Me ne thellesi nga ky kontakt me xeheroret, shkembinjte Ultrabazike paraqiten me kompakte dhe ngjyra e tyre kalon nga kafe e verdhe, ne te gjelber te hapur ndersa sasia e lendes karbonatike, zvogelohet. Shkembi paresor i tyre ka qene Peridotiti i tipit Harcburgit.

Industria Minerare

Serpentinitet ne mjaft raste paraqiten te perlyer me hidrokside hekuri qe i japin masaes shkembore ngjyre kafe te murme e vende vende te kuqe.

Ne shkembinjte e dyshemese se vendburimeve te zbuluara, zoteron teksture masive. Carjet ne to, gjenden te mbushura kryesisht me kalcit ne trajte kokrize e mikrokokrize. Si pasoje e serpentinizimit te Peridotiteve (Tipi Harcburgit) ne shkalle te ndryshme si dhe i mbushjeve me kalcite qe formojne damare me permasa te ndryshme te lidhur here me shume e here me pak me masen serpentinite, takohen edhe zona me fortesi te ndryshme.

Kontakti i trupave xeherore me shkembinje e dushemese ( Serpentinite) ne disa vendburime eshte i qarte ndersa ne te tjere, jo i rregullt. Ne vendburimin e Bitinckes pershembell, kemi kufi graduale qe kalojne nga trashesi disa cm, ne nje e me shume m.

Pesha vellimore e Serpentiniteve luhatet nga 2.4 ne 2.6 ton/m3 dhe qendrueshmeria ne shtypjen nje boshtore, rreth 500 kg/cm2.

Ne te tre rajonet e mesiperme, tavanet e vendburimeve te zbuluara, perbehen kryesisht nga shkembinj gelqerore. Me perjashtime te ralla, gelqeroret vendosen mbi trupat apo shtresat e xeheroreve. Perjashtim ben vendburimi i Perrenjasit e ndonje tjeter ku mbi trupat xeherore gjenden depozitime te nje lloji tjeter dhe mbi to, gelqeroret me trashesi te ndryshme. Ne pjese te vecanta te tavanit te vendburimit te Bushtrices, takohen shkembinj reshpore me ngjyre te zeze si te qymyrit qe paraqiten te paqendrueshem dhe shkeputen ne trajte blloqesh me permasa 1x2 m e me shume.

Shkembinj reshpore me ngjyre te zeze, takohen edhe ne vendburimin e Katjelit e te Cervenakes. Ne pergjithesi, gelqeroret jane me ngjyre te bardhe dhe paraqiten te qendrueshem. Pesha vellimore e tyre eshte nga 2.6 deri 2.8 ton/m3.

Gjate provave ne disa vendburime, rezisetnca ne shtypjen nje boshtore, eshte percaktuar (500-1200) kg| cm2. Duke kaluar nga kontakti i gelqeroreve me trupat xeherore hekur-nikelore ne drejtim te siperfaqes, eshte vertetuar se vlera e ketij treguesi vjen duke u rritur.

Trashesia e gelqeroreve, luhatet nga disa m., ne disa qindra m. Ne disa vendburime, mbi gelqerore jane vendosur shkembinj konglomeratike me trashesi 100 e me shume m.

Nje vendburim me tavan krejt te ndryshe me ata te rajoneve te tjera shqiptare, eshte ai i Perrenjasit. Si pasoje e uljes se pergjitheshme te rajonit ku gjendet ky vendburim, ujrat mbuluan xeherortet hekur-nikelore. Mbi to, u depozituan pako terogjene ranoro-argjiloro-karbonatike me trashesi deri 25 m.

Ne pjese te vendburimit ku jane takuar keto depozitime, eshte percaktuar ngjyra e tyre e hirte deri ne te kalter me shtresa ngjyre ndryshku. Neper te verehen copeza qymyri me ngjyre te zeze te shndriteshme e gjendje koloidale. Neper to, ka copeza gelqerori me permbajtie ranori.

Keto depozitime jane te dobeta e te paqenderushme. Ne momentin qe ato zbulohen nepermjet punimeve minerare te pergatitjes apo te shfrytezimit, fillojne e shemben ne cora me permasa te ndryshme.

Xeheroret hekur-nikelore kane trajta shtresore dhe per shkak te levizjeve e shkeputjeve te pasminieralizimit, ne shume vendburime jane ndare ne fusha e blloqe te vecante. Ato kane renie e trashesi te ndryshme qe kushtezohen nga trajta e relievit te shkembinjeve te dyshemese mbi te cilet jane depozituar xeheroret si dhe nga intesiteti i prishjes dhe i shpelarjes gjate dhe pas depozitimit.

Tekstura me e perhapur ne depozitimet hekur-nikelore eshte:1 Kokrizore ( Bobet, Pizolitet, Oolitet)2 Thjerzore3 Kryqezore


Kokrizat me permasa mbi 5 m/m jane elementi baze i struktures Bobore. Ne disa vendburime takohen Bobe me diameter disa cm. Cimentimi i tyre zakonisht eshte i dobet dhe ne pergjithesui tipe te tilla xeherore, paraqiten te paqendrueshem. Pizolitet gjenden me madhesi ( 2-5 ) m/m dhe me shkalle te ndryshme cimentimi.

Struktura Oolitike nuk ka ndonje perhapje te madhe. Elementi baze ne vendburimet e zbuluara, jane Oolite me madhesi deri 2 m/m. Xeheroret me strukture kokrizore, perbehen nga kokriza me te vogla se 0.05 m/m. Kokrizat me permasa te tilla, perbejne ate qe ne xeheroret hekur-nikelore merr emrin strukture Pelitike. Pamja e saj eshte si e argjiles dhe permbajtia e nikelit ne te, eshte me e larte se ne te tjerat.

Nga ana minerallogjike, xeheroret hekur-nikelore perbehen nga minerale te hekurit qe formojne nje radhe te natyrshme duke filluar prej hidrateve me te larte, ne okside te larte e deri ne magnetitet. Magnetiti ne kondita normale, eshte forma me e larte e ketij zhvillimi.

Ne baze te studimeve te kryera, elementet qe perfaqesojne bashkesi mineralesh, mund te grupohen si me poshte.1-Elementi baze

1. Bobi2. Pizoliti3. Ooliti ( Ne forme

brekciesh) 2-Cimentimi1. Alevritik2. Pelitik

3-Mineralet1. Limoniti2. Getiti3. Hematiti4. Magnetiti5. Kromiti6. Kalkopiriti7. Geokromiti8. Galeniti9. Kromshpindeliti10.Minerale te tjera xeherori ( Metalore)11.Minerale jo xeherore ( Jo metalore)

Ne Bobet zakonisht gjendet Hematiti ndersa Getiti dhe hidroksidet e ulta te hekurit, gjenden ne perqindie me te ulet. Kokrizat shume te ulta te Hematitit dhe hidroksideve te hekurit qe ne shumuicen e rasteve jane ne gjendie koloidale, takohen ne Pizolitet.

Oolitet qe zakonisht kane forme sferike, permbajne:12.Hematit13.Getit14. Shtreseza

Kalcuiti Berthama e Oolitit, permban:

15.Shpindelit16.Hematit17.Silic18.Hidrokside Hekuri

Ne strukturen Brekcioze, pjesen me te madhe ne formimin e xeherorit e perbejne minerale te shkembinjve primare si:

19.Kromshpindeliti20.Silici21.Minerale oksidesh e hidroksidesh Hekuri22.Minerale oksidesh e hidroksidesh Alumini

Industria Minerare

Pembajtja mesatare e elementeve kryesore ne xeheroret e hekur-nikelit dhe nikelit-silikat, jepet ne pasqyre

Emertimi Njesia Hekur-Nikeli-Silikat

e Nikelimatjes

Hekur % mbi40 14-18Nikel % mbi0.9 1.2-1.6Kobalt % mbi0.05 0.04-0.1Oksid Silici % deri4.5 24-30Oksid Alumini % deri12Oksid Kalcjumi % 7-8Oksid Mangani % 15

Ne pershtatje me kushtet nentokesore te disa vendburimeve, ne nxjerrje po perdoret me sukses teknolloggjia qe njihet me emerin me shembje. Me kete teknollogji, u arrit te nxirret nga nentoka e rajoneve xeherormbajtese te hekur-nikelit, me shume se 80 % e sasive vjetore.

Te gjitha vendburimet qe shfrytezohen ne rajonin Librazhd-Pogradec ku eshte nxjerre

rreth 90 % e sasise se pergjithshme vjetore e xeheroreve te Hekurit, Nikelit dhe Kobaltit, lidhen me stacionet hekurudhore nepermjet rrugeve auto te shkurtera.

Ne minierat e Perrenjasit dhe Gurit te Kuq, hekurudha futet deri ne sheshet industriale te tyre. Ne kete menyre ato lidhen me Portin e Duresit. Industria e Hekur-Nikelit ka edhe nje baze mekanike te fuqishme dhe te mjaftueshme per mirembajtjen e teknikes ekzistuese dhe prodhimin e pjeseve te nderimit per to.

Disa tregues qe ka realizuar kjo dege deri ne vitin 1992, jepen ne pasqyren me poshte.

Emertimi Njesia 1960 1970 1980 1990 1991 1992 Sot

industria e hekur

Prodhimi i % 2.1 3 3.4 3.2

nikelit gjendet ne krize

pergjithshem te plote.karshi totalitNxjerrje kg/ban 159 187 224 286 134 63 Uzinat e nikelit ne

ishxeherori or

RPCeke dhe neKarbon

at kg/m2 38 150 40Shqiperis kane

nikeli nderprere prodhimin.Celiqe te t/km2 1.15 3.34 2.2 1.25 Periudha

etranzicjon

itpetezuar

nga ekonomia e centralizuar ne ate te tregut te lire, per kete dege ka nxjerre probleme qe kerkojne zgjidhje. Rekonstruksioni i tyre dhe rritja e treguseve teknollogjike, kekojne investime te medha.

4.2 Mineralet e hekurnikelit

Vendburimet e Hekur - Nikelit shtrihen ne pjesen lindore te vendit . Ato klasifikohen sipas rajonizimit ne vendburime te pellgut te Librazhdit- Pogradecit dhevendburimet e xeheroreve te hekur-nikelit dhe nikelit silikat te Bilishtit.

Vendburimet e Hekur-Nikelit rrjedhin nga prishja lateritike e shkembinjve ultrabazike. Trupat xeheror vendosen midis shkembinjve ultrabazike te serpentenizuar, qe sherbejne si dysheme si dhe depozitimeve karbonatike te gelqeroreve qe perbejne tavanin Trupat kane

forme shtresore. Kontakti i trupit xeheror me shkembinjte e tavanit eshte i qarte dhe i prere, kurse me ato te dyshemese ne shimicen e rasteve eshte gradual.

Mineralet e zones qendrore te Librazhd-Pogradecit paraqiten me te pasur ne permbajtjen e Fe-Ni. Relievi ku ndodhen vendburimet eshte kodrinor e malor dhe shume i aksidentuar, qe pershkohet nga perrenj te shumte.

Permbajtja e komponenteve te dobishem lekundet per hekurin (42-46)%Fe, per nikelin (0.67-1.12)% Ni dhe per kobaltin (0.05-0.07)% Co.

Rezervat llogariten ne rreth 260 miljon ton. Mineralet e hekur-nikelit kane sherbyer si lende baze per kombinatin metalurgjik.

81


Per pasurimin e ketyre mineraleve u ngrit fabrika e pasurimit ne Gur te Kuq Pogradec. Ne vazhdim japim te dhenat sipas rajonizimit per çdo vendburim.4.2.1 Mineralet e zones Librazhd-Pogradec

Vendburimet e ketij masivi vendosen ne dy breza, ne krahun lindor dhe ate perendimor te sinklinalit te Shkumbinit (Mokres). Ata dallojne prej njeri - tjetrit nga kushtet e grumbullimit dhe karakteristikat e xeheroreve.

Vendburimet qe ndodhen ne krahun lindor te sinklinalit te Shkumbinit shtrihen nga Librazhdi deri ne Pogradec. Ketu bejne pjese vendburimet Bushtrice-Skroske, Pishkash, Guri i Pishkashit, Perrenjas, Çervenake, Hudenisht, Gradsisht, Guri i Pergjegjur dhe Guri i Kuq.

Mineralizimet e Hekur-Nikelit lokalizohen ne shkembinjte ultrabazike te serpentenizuar ne shkalle te ndryshme, te cilet perbejne dyshemene e trupave minerare dhe gelqeroret e Kretakut te siperm qe perbejne tavanin e ketyre trupave.

Ne brezin e krahut perendimor te sinklinalit te Shkumbinit ndodhen vendburimet: Liqeni i Kuq, Xhumages Debroves etj. Trupat e xeheroreve te hekur-nikelit vendosen ndermjet depozitimeve te Kretakut te siperm, ku dyshemeja perbehet nga konglomerate gelqerore e silicore me çimentim karbonatik dhe hekurore, si dhe gelqerore laramane. Ne tavan vendosen gelqqerore pllakore masive.4.2.1.1 Miniera e hekurnikelit Çervenake

Vendburimi Çervenake ndodhet 10 km ne vije ajrore ne veriperendim te qytetit te Pogradecit. Ndodhet 200 m larg rruges automobilistike Memlisht-Çervenake. Relievi paraqitet malor dhe shume i veshtire. Vendburimi ka nje zhvillim stratigrafik normal. Nga lart - poshte vendosen gelqeroret e Kretes se siperme qe mbulojne vendburimin, trupin xeheror te hekur-nikelit. Ne dysheme jane shkembinjte ultrabazik te serpentenizuar.

Ne trupin xeheror dallojme strukturat Olitike, Pizolitike, Pelitike dhe ate brezore. Nga ana hidrogjeologjike ky vendburim nuk ka probleme. Si burim ushqimi sherbejne reshjet atmosferike, te cilat depertojne ne çarjet karbonatike. Rreth vendburimit nuk ka asnje dalje uji ne forme burimi.

Vendburimi Çervenake perbehet nga tre trupa te mineralizuar qe jane shfrytezuar sipas pasqyres me poshte.

Pasqyra nr. 44Vendburimi Vitet ne Prodhimi ne Punimet

pune ton mineralminerare

mlÇervenake perendimore 1964-1981 1 070 000 25 800Çervenake Lindore 1959-1978 840 000 4 900Çervenake Jugore 1979-1990 520 000 27 000

4.2.1.2 Miniera e hekurnikelit Gradishte

Vendburimi Gradishte shtrihet ne perendim te liqenit te Ohrit. Ndodhet 7.5 km ne vije ajrore ne veriperendim te Pogradecit dhe 1.5 km ne perendim te rruges nacionale Pogradec-Elbasan. Relievi paraqitet kodrinor e malor, me gropa karstike.

Ndertimi gjeologjik paraqitet i thjeshte. Nga poshte - lart marrin pjese shkembinjte ultrabazike qe kufizojne vendburimin ne siperfaqe dhe dysheme. Trupi xeheror vendoset midis serpentiniteve dhe gelqeroreve. Ky vendburim ndodhet rreth 100 m mbi nivelin e ujit te Liqenit te Pogradecit.

Vendburimi ndodhet mbi nivelin e ujrave nentokesore, keshtu qe mundesia e depertimit te ujerave nepermjet çarjeve karbonatike varet nga intensiteti i reshjeve atmosferike.

Industria Minerare

Miniera eshte vene ne pune ne vitin 1978 dhe shfrytezimi i saj ka vazhduar deri ne vitin 1990. Ne kete miniere jane kryer 18 200 m linear punime minerare dhe jane prodhuar 375 500 ton mineral hekur-nikeli me rreth 45.6% Fe dhe 0.73% Ni.

Vendburimi Gradishte shtrihet ne perendim te liqenit te Ohrit. Ndodhet 7.5km ne vije ajrore ne veriperendim te Pogradecit dhe 1.5 km ne perendim te rruges nacionale Pogradec-Elbasan. Relievi paraqitet kodrinor e malor, me gropa karstike.

Ndertimi gjeologjik paraqitet i thjeshte. Nga poshte - lart marrin pjese shkembinjte ultrabazike qe kufizojne vendburimin ne siperfaqe dhe dysheme. Trupi xeheror vendoset midis serpentiniteve dhe gelqeroreve. Ky vendburim ndodhet rreth 100 m mbi nivelin e ujit te Liqenit te Pogradecit.

Vendburimi ndodhet mbi nivellin e ujrave nentokesore, keshtu qe mundesia e depertimit te ujerave nepermjet çarjeve karbonatike varet nga intensiteti i reshjeve atmosferike.

Miniera eshte vene ne pune ne vitin 1978 dhe shfrytezimi i saj ka vazhduar deri ne vitin 1990. Ne kete miniere jane kryer 18 200 m linear punime minerare dhe jane prodhuar 375 500 ton mineral hekur-nikeli me rreth 45.6% Fe dhe 0.73% Ni

4.2.1.3 Miniera e hekurnikelit Guri i Kuq

Vendburimi i Gurit te Kuq shtrihet ne perendim te liqenit te Pogradecit ne krah te rruges automobilistike dhe hwkurudhore Pogradec-Elbasan. Ndodhet 3km larg qytetit te Pogradecit. Relievi paraqitet malor i thyer.

Ne ndertimin gjeologjik te ketij vendburimi marrin pjese shkembinjte ultrabazik, trupi xeheror i hekur-nikelit, gelqeroret e Kretakut te siperm dhe ne pjesen perendimore ranoret e konglomeratet e Miocenit. Shkembinjt ultrabazik perbejne dyshemene e trupit xeheror. Kemi te bejme me serpentinite me prejardhje Peridotitesh dhe me pak Dunitesh, te pershkuara me damare karbonate. Mbi trupin xeheror vendosen gelqeroret e Kretakut te siperm. Gelqeroret jane disa tipesh si: gelqeroret laraman, te murrme, roze, gri si dhe te bardhe. Vendburimi ushqehet me uje nga reshjet atmosferike .

Terreni kodrinor ndahet nga perrenj qe jane te rrembyeshem ne dimer dhe te thate ne vere. Ujrat nga vendburimet per shkak te hapjes horizontale te minieres largohen me veterrjedhje.

Prurja e ujit eshte rreth 120 l/sek. Kontakti i trupit xeheror me dyshemene dhe tavanin eshte i qarte. Struktura e xeherorit eshte e parregullt kokrrizore ne te gjithe elementet baze.

Miniera eshte ndertuar ne Rrethin e Pogradecit dhe shfrytezon pese vendburime nga te cilat vitet e fundit te dekades 1980-1990 nxori mesatarisht 450 mije ton/vit.

Vete miniera e Gurit te Kuq ka nje shtrirje rreth 2 Km. me drejtim juge, juge-lindie, veri, veri-perendim me nje azimut 315-320 grade.

Renia e trupave xeherore me 20-35 grade, eshte ne juge perendim dhe siperfaqia e pergjitheshme industriale, 10 hektare. Trashesia e trupit, eshte (1-27) meter. Ne dyshemene e vendburimit gjenden serpentinitet ndersa ne tavan, gelqeroret e Kredes me trashesi 50-500 m. dhe ranoret e Pliocenit.

Me gjithe vendburimin e Cervenakes, ne shtrirje arrin rreth 3200 meter ndersa ne renie e matur ne plan, 850 meter.

Rezervat e xeherorit ne nikelit ne kete Rreth, llogariten ne rreth 600 mije tone ku pjesen me te madhe e rrok vendburimi i Gurit te Kuq. Elementet qe perfaqesojne bashkesi mineralesh ne keto vendburime, mund te grupohen:

23. Elementet baze (Bobi, Pizoliti, Ooliti)

83


24.Cimentimi (Alevritik, Pelitik)25.Mineralet (Limoniti, Getiti, Hematiti, Magnetiti, Kromiti, Kalkopiriti,

Galeniti, etj.)

Elementet perberes te xeherorit te vendburimit te Gurit te Kuq Pogradec, jepen ne pasqyre

Ne pasqyren me poshte, jepen permbajtiet mesatare te elementeve te dobishem

Emertimi Njesia permb Te vecantaajtia

Hematit % 25Getit e Hidrogetit % 47Shpindel Kromit % 8

MgFe(CrAl)2

O4Kromi

gjendet:Ne shpindelkromit 77.5

%Ne perzierjeme Hekurin,

22.5 %Magnetit gjurmeKalcit % 7Kuarc % 5Serpentinit % 4Lime 5 3

Emertimi NjesiaPermbajtia

Hekuri % 42.14Nikeli % 0.97Kobalti % 0.075Oksidi i kromit % 4.87Oksidi i Silicit % 16.4Pesha vol.xeherori ton/m3 3.13Lageshtia % 7.15Fortesia kg/cm2 300-700

Vendburimi i Gurit te Kuq ka prishje tektonike gjatesore. Me e madhja ajo e emertuar -E- e ngre trupin e xeherorit ne drejtim te perendimit.Kuota e ujit te Liqenit te Oherit 693 m. mbi nivelin e detit, nuk e pengon shfrytezimin e rezervave te llogaritura.

Prodhimi i projektuar i minieres eshte 700.000 tone dhe ai ditor, 2340 tone. Miniera filloi te hapej ne vitin 1973 dhe e ka nderprere aktivitetin e ne vitin 1990. Gjate kesaj periudhe jane prodhuar 2 860 000 ton mineral hekur-nikeli me 2860000 dhe jane kryer 123 200 m linear punime minerare.

Per te permiresuar permbajtjen e ketij minerali qe ishte i destinuar per ne kombinatin metalurgjik, u ngrit prane vendburimit fabrika e pasurimit ne Gur te Kuq. Kjo fabrike pasuronte me rruge gravimetrike mineralin duke rritur permbajtjen e hekurit nga rreth (38-40)% ne lenden e pare ne mbi 44% Fe ne koncentrat.

4.2.2 Teknollogjia e nxjeries

Per trashesi te trupave xeherore nen 5 meter, perdoret sistemi i shfrytezimit me dhoma e kollona te rregullta. Per trashesi te trupave xeherore (5-10 ) meter, perdoret sisetmi i shfrytezimit me sinka me skreperim te pjerret. Per trashesi te trupave xeherore me trashesi mbi 10 meter, perdoret sistemi i shfrytezimit me sinka me skreperim sipas shtrirjes.

Humbjet e parashikuara ne projektin teknik te shfrytezimit te hartuar nga Instituti i Mineraleve Metalore te Pekinit, eshte 25 % ndersa varferimi, 18 5.%

4.2.3 Teknollogjia e Pasurimit

Teknollogjia e pasurimit te xeheroreve te vendburimit te hekur-niukelit Guri i Kuq Pogradec, paraqitet i veshtire. Ai eshte bazuar ne skemen si me poshte.

1. Coptim2. Klasifikim3. Sedimentim4. Tharja

Treguesit me te mire te projektuar per kete fabrike pasurimi nga i njejti Institut Kinez qe projektoi edhe Mineren, jane si ne pasqyren me poshte.

Industria Minerare

Emertimi Njesia Hekuri Nikeli KobaltiPermbajtia % 40.39 0.77 0.057koncentratRekuperimi % 93.28 90.72 90.31Permbajtia ne dambe % 13.2 0.355 0.028

4.2.1.4 Miniera e hekurnikelit Guri i Pergjegjur

Vendburimi Guri Pergjegjur shtrihet ne veri perendim te vendburimit Çervenake Perendimore dhe eshte vazdim direkt i tij, mbas nje zhvendosje me amplitude te madhe. Vendburimi ndodhet 8km ne vije ajrore ne veriperendim te Pogradecit. Relievi paraqitet malor i aksidentuar dhe shume i veshtire. Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit marrin pjese shkembinjte ultrabazike te serpentinizuar dhe gelqeroret e Kretakut.

Trupi xeheror vendoset midis ultrabazikeve qe sherbejne si dysheme dhe gelqeroreve te Kretese siperme qe perbejne tavanin. Trupi xeheror eshte shtresor dhe ka kontakte te qarta me shkembinjte e dyshemese dhe ato te tavanit. Gelqeroret kane ngjyre te bardhe. Vendburimi vendoset midis dy sistemeve ujore, lumit te Shkumbinit dhe liqenit te Pogradecitte cilet sherbejne si ujembledhes te perrenjve qe kalojne ne rajon dhe ne vendburim. Perroi qe ka me shume rendesi eshte ai i Homezhit qe kalon ne pjesen perendimore te vendburimit. Si burim ushqimi me uje sherbejne vetem reshjet atmosferike. Kushtet hidrogjeologjike te minieres jane te mira. Ka mungese ujrash infiltruese.

Ne pasqyren 45 jepen te permbledhura treguesit kryesore per gjithe mineralet e hekur-nikelit te zones Pogradec.

Nr VendburimiVitet ne

pune Prodhimi Punime Sterilene

000/tonminerare

ml. ne 000/t1 Çervenake 1959-1990 2 430 67 7002 Hudenisht 1976-1990 580 19 000

3Gur i Pergjegjur 1979-1990 760 17 500

4 Gradisht 1980-1990 380 18 2005 Gur i Kuq 1976-1990 2 860 123 200

Vendburimi ndahet ne tre fusha: Fusha perendimore , Qendrore dhe Lindore. Punimet e hapjes, pergatitjes dhe shfrytezimit kane

filluar ne vitin1979 dhe ka vazhduar pune dedri ne vitin 1992. Per hapjen dhe shfrytezimin e kesaj miniere jane kryer 17 447 ml punime minerare, dhe jane prodhuar 755 700 ton mineral hekur-nikeli me 51.5% Fe, 1.05%Ni, dhe 6.1% SiO2.

4.2.1.5 Miniera e hekurnikelit Bushtrice

Vendburimet e Bushtrice - Skroskes i perkasin grupit te vendburimeve te Pishkashit, ben pjese ne rrethin e Librazhdit. Ne perendim te vendburimit kalon rruga automobilistike Elbasan-Korçe dhe paralel me te linja hekurudhore Librazhd-Guri i Kuq. Vendburimet me degezime lidhen me rrugen nacionale.

Relievi i vendburimit eshte kodrinor malor i aksidentuar shume nga erozioni i perrenjve te Bushtrices, Pishkashit dhe Lingajces.

Ky vendburim vendosen ne krahun verilindor te struktures sinklinale te Gore -Mokres dhe i takon brezit lindor te vendburimeve te hekur-nikelit qe shtrihen nga Buzgova ne veri deri ne Prenjas ne jug. Xeherori vendoset mbi shkembinjte ultrabazike te dyshemese dhe mbulohet nga gelqeroret e Kretakut te siperm. Shkembinjte ultrabazike perfaqesohennga harcburgite te serpentenizuara.

Nga ana hidrogjeologjike vendburimi paraqitet me probleme, kjo si pasoje e lumit shkumbin si dhe lumit te Bushtrices.

Ttrupi xeheror ka forme shtresore dhe ka kontakte te qarta me shkembinjte e tavanit dhe dyshemese. Mbizoteron xeherori me teksture Pelitike dhe Oolitiko-Pizolitike.

85


Vendburimi Bushtrice ka punuar ne tre zona: Perendimore, Qendrore dhe zona H-485. Keto zona kane filluar pune ne kohe te ndryshme dhe kane nderpre prodhimin ne vitin 1991.• Zona Qendrore ka filluar prodhimin ne vitin 1963.• Zona perendimore ka filluar prodhimin ne vitin 1970.• Zona H-485 ka filluar prodhimin ne vitin 1973.

Gjate ketyre viteve miniera ka prodhuar 2 500 000 ton mineral hekur-nikeli me 47.1% Fe dhe 1.10% Ni. Per hapjen dhe shfrytezimin e minieres jane kryer 16 300ml punime minerare.

4.2.1.6 Miniera e hekurnikelit Skroske

Venburimet Bushtrice - Skroske i perkasin grupit te vendburimeve te Pishkashit, bejne pjese ne rrethin e Librazhdit dhe i takojne rrethit lindor te vendburimeve te hekur-nikelit. Ne perendim te vendburimit kalon rruga automobilistike Elbasan-Korçe dhe paralel me te linja hekurudhore Librazhd-Guri i Kuq.

Me ane te degezimeve vendburimi lidhet me rruget nacionale. Relievi eshte malor kodrinor i aksidentuar.

Trupi xeheror eshte vendosur mbi shkembinjte ultrabazike, qe sherbejne si dysheme. Mbi trup vendosen gelqeroret e Kretakut te siperm. Shkembinjte ultrabazike perfaqesohen nga Peridotitet te serpentenizuara. Gelqeroret e tavanit jane te bardhe qe kalojne deri ne gri-hiri.

Hidrogjeologjia e vendburimit nuk paraqet probleme sepse ujrat largohen me veterrjedhje per shkak te punimeve horizontale te mineres.

Trupi mineral ka forme shtresore me teksture Pelitike dhe olitike-pizolitike. Perberesit kryesore te xeherorit jane rreth 49% Fe dhe 0.91% Ni.

Minierta ka filluar pune ne vitin 1985 dhe eshte mbyllur ne vitin 1992. Gjate kesaj periudhe ka prodhuar rreth 1 000 000 ton mineral hekur- nikeli per kombinatin metalurgjik.

Per hapjen dhe shfrytezimin e kesaj miniere jane kryer 19 377 ml punime minerare.

4.2.1.7 Miniera e hekurnikelit Prrenjas

Miniera e hekur-nikelit Perrenjas gjendet ne mes te fshatit dhe qytetit qe mbajne te njejtin emer. Shtrihet ne afersi te rruges nacionale automkobilistike dhe hekurudhore Elbasan-Pogradec.

Ne vendburimin e Perrenjasit kane filluar ne vitin 1961. Miniera e hekur nikelit ne Perrenjas, ben pjese ne vendburimet qe ndodhen ne krahun lindor te sinklinalit te lumit Shkumbin. Ne ndryshim nga vendburimet e tjera, ashtu si u tyheksua edhe me lart, xeherori mbulohet nga nje pako ranoro-argjilore me trashesi deri 25 m. Mbi to, vendosen gelqeroret qe dalin deri ne siperfaqe te vendburimit.

Gjatesia me e madhe e fushes minerare ne pjesen lindore, eshte 2100 m. Trashesia mesatare vertikale e trupave xeherore, arrin 11.45 m. ndersa trashesia e llogaritur , arrin deri 24 m.

Trupat xeherore zhyten drejt thellesise me kend renie 20-30 grade.

Ne pasqyren me poshte, jepen disa nga vetite e ketij vendburimi.

Nr Emertimi Njesia Xeherori GelqeroriSerpentinite

1 Pesha volumore ton/m3 2.94 2.688 2.4602 Lageshtia % 103 Fortesia mesatare kg/cm2 400-800 300-800 300-800

4Koeficenti i shkrifmerise 1.5

5kendi i skarpates natyr. grade 36

niteve dhe serise se Prrenjasit. Forma e trupit eshte shtresore dhe linzore.

Miniera ka filluar aktivitetin prodhues ne vitin 1970 dhe ka punuar deri ne vitin 1972. Tgrupi minerar i hekur-nikelit ndodhet midis serpenti-

Industria Minerare

Trupi minerar ka kontakte te qarta me shkembinjte rrethues.

Mineralet metalore kryesore jane: Hematiti, Getiti, Limoniti, Magneziti, Kalkopiriti dhe Kromshpineliti. Mineralet jometalore jane :serpentina, kuarci dhe mineralet argjilore.

Mbi trupin mineral direkt eshte vendosur seria e Perrenjasit qe ka kontakte shume te qarta me trupin. Mbi serine e perrenjasit jane vendosur Gelqeroret.Kondita hidrogjeologjike ne vendburimin e Perrenjasit paraqitet shume e komlikuar, kjo nga qe:• Vendburimi zhytet ne horizonte te thella te zones se ujrave nentokesore.• Mbi gjithe trupin xeheror ne gelqeroret e tavanit eshte zhvilluar gjeresisht fenomeni i

karstit.• Ne tavanin e trupit xeheror rrjedh nje butim me debit mjaft te madh.

Rrjeti hidrografik ne rajonin e venburimit perbehet nga dy lumenj te vegjel si: ai i Pishkashit ne veri te vendburimit dhe ai i Lingajces nejug te tij, qe te dy bashkohen ne jug te tij.

Miniera ka filluar aktivitetin e saj prodhues ne vitin 1970 dhe ka punuar deri ne qershor te vitit 1992 kur miniera kalkoi ne konservim.

Gjate aktivitetit te kesaj miniere jane prodhuar 2 600 000 ton mineral hekur-nikeli i destinuar kryesisht per kombinatin metalurgjik dhe nje pjese per eksport.

Jane kryer 15 000 ml punime minerare.

Punimet minerare filluan rreth vitit 1963 dhe me vone, ne vitin 1970 u intesifikua hapja e tyre sipas projektit te pergjithshem te mineres te hartuar nga instituti i minierave metalore te Pekinit ne R.P. te Kines.

Punimet minerare kapitale horizontale, ndodhen 10 meter nden kontaktin e trupave xeherore me shkembinjte e dyshemese.

Me anen e unazave ne cdo 300-400 meter, lidhen midis tyre.Punimet jane armatosur:

5. Me shtylla te paranderura6. Me beton7. Torketbeton8. Pa armatim (Ne shkembinj te qendrueshem)

Punimet minerare me seksion mbi 20 m2 dhe me jetegjatesi, jane armarosur me rjete metalike e shtanga e mbi to, torketbeton.

Ne shkembinj ujembajtes, u be cimentimi deri ne 30 meter per bllokimin e ujrave dhe mbas kesaj, avancimi i punimeve minerare ne to.

Ne pasqyren me poshte, jepen disa tregues tekniko-ekonomike te realizuar ne kete miniere.

Nr Emertimi Njesia Sasia1 Prodhimi vjetor 000/tone 5002 Prodhimi ditor tone/dite 1670

3Sasia mesatare e nxjerre nga nje puntor ne tete ore

tone/dite pune 3.3-5.5

4 Sasia e xeherorit te nxjerre nepermjet:5 Teknollogjise me hinka % 706 Teknologjise me rjete metalike % 30

7Sasia e shkembit steril qe futet gjate shfrytezimit texeherorit ne:

8 Teknollogjine me hinka % 20

87


9 Teknologjine me rjete metalike % 10

10Sasia e punimeve minerare qe neviotet per 1 tonxeheror te nxjerre neperjet:

11 Teknollogjise me hinka m.l/tton 0.025

12Permasat e copave me te medha te xeherorit te nxjerre m/m, 400nga nentoka

Nga studimet e kryera ne kete miniere, jane percaktuar permbajtjet mesatare te hekurit e nikelit ne trupat xeherore dhe shkembinjtye e dyshemese se kontakt me to.

Njersia Blloku Blloku Blloku Blloku Blloku BllokuNr Emertimi 15/4 15/5 16/5 17/5 18/5 c 19/5 c1 Permbajtia ne Bllok2 Hekuri % 47.5 51.07 49.0 50.2 50.0 49.33 Nikeli % 1.08 0.842 1.07 1.06 1.1 1.12

4Permbajtia ne dysheme

5 Hekuri % 7.5 13.25 11.3 10.2 7.8 10.36 Nikeli % 0.9 0.74 0.72 0.34 0.6 0.37

Mbas shfrytezimit, permbajtiet mesatare ne xeherorin e nxjerre nga nentoka, jane projektuar te jene si ne pasqyren me poshte.

Permbajtia ne fillim te Permbajtia

Nr Emertimi NjesiaPermbajtia

nentoke shfrytezimit mesatare1 Hekuri % 47.44 38 40.962 Nikeli % 1.04 0.918 0.933 Kobalti % 0.059 0.058 0.055

4Oksidi i kromit % 4.23 3.44 3.72

5 Oksidi i silicit % 9.89 17.2 15.89

Sheshi industrial i Minieres se Perrenjasit prej 11 hektare, permban:

1. Kullat betonarme te Pusit kryesor e te Pusit ndihmes.2. Rruget auto qe lidhin ojektet brenda sheshit dhe ate me rrugen nacionale3. Bunkeret betonarme te shkembit dhe xeherorit ne afersi te kullave te puseve te minieres.4. Repari i coptimit dhe depoja e xeherorit te coptuar ( 0-50 ) m/m.me kapacitet 10 mije

ton.5. Magazinat (per lende te pare, pjese kembimi, veshje e pisje pune, makineri, etj)6. Rjeti i tubacioneve te ajrit te ngjeshur.7. Rjeti i tubacioneve te ujit industrial8. Rezervaret e ujit me volum 1000 m3.9. Kaldaja e minieres10.Dushet per per grate dhe lavanteria e pergjithshme11.Reparti i baterive dhe karikimit te llampave te nentokes.12.Zyrat e minieres.13.Salla e kompresoreve te minieres me kapacitet 300 m3/min.14.Nen/stacioni elektrik i minieres.15.Laboratori kimik i minieres.16.Ambulanca17.Godina e sigurimit teknik te minieres dhe laboratori i analzave te gazeve.18.Linja e remontit mekanik.19.Linja e remontit elektrik20.Oficina dhe reparti i fonderise.21.Depozita e sterikeve te minieres.22.Rruget hekurudhore qe lidhin sheshin industrial te minieres me stacionin hekurudhor te

Perrenjasit.

Industria Minerare

4.2.1.8 Miniera e nikelsilikatit Katjel

Vendburimi i nikelit - silikat Katjel ben pjese ne grupin e vendburimeve te hekur - nikelit te rajonit Librazhd - Pogradec. Ndodhet 1.5 km larg fshatit Katjel dhe 4.5 km larg qytetit te Prrenjasit. Vendburimi lidhet me rrugen nacionale Elbasan - Pogradec nepermjet nje rruge 4.5 km qe kalon ne fshatin Urake.

Vendburimi ndodhet ne nje terren malor- kodrinor.

Ne ndertimin gjeologjik te vendburimit marrin pjese shkembinjte ultrabazike, karbonatet e Triasikut dhe depozitimet e Miocenit. Shkembinjte ultrabazike perbejne dyshemene e trupit te mineralizuar . Shkembinjte karbonatike perbejne tavanin e trupit xeheror.

Pozicioni dhe ndertimi gjeologjik i ketij vendburimi kane bere qe te mos kete asnje burim ujor, qe te ndikoje ne kushtet hidrogjeologjike te tij. Si burim i vetem jane reshjet atmosferike, efekti i te cilave eshte i vogel per shkak te terrenit shume te pjerret, keshtu qe ato largohen me veterrjedhje.

Permbajtja e perberesve kryesore eshte 32.9% Fe, 1.24% Ni dhe 0.065% Co.

Punimet e hapjes dhe te shfrytezimit kane filluar ne vitin 1974 dhe ka vazhduar prodhimi deri ne vitin 1992. Jane prodhuar gjithsej 230 000 ton mineral Nikeli-Silikat.

Gjate aktivitetit te kesaj miniere jane kryer 5 419 ml punime minerare.

Ne pasqyren 46 jepen te dhenat kryesore per minierat e zones se Librazhdit

Nr Vendburimi Vitet ne pune Prodhimi ne Punime minerareSterile ne 000/ton

000/ton ml1 Perrenjas 1970-1992 2 600 30 0002 Bushtrice 1963-1992 2 500 14 8003 Katjel 19966-1992 230 5 4004 Skroske 1985-1992 1 000 19 377

4.2.1.9 Miniera e hekurnikelit Bitincke

Vendburimi i Hekur-Nikelit dhe Nikelit -Silikat Bitincke, ndodhet ne rrethin e Bilishtit, 25 km ne juglindje te qytetit te Korçes.

Vendburimi ne veri dhe lindje kufizohet nga mali i thate. Ne perendim dhe jug me fushen e Devollit.

Vendburimi Bitincke perbehet nga sektoret Bitincke, Strane, Kokogllave dhe Kapshtice. Miniera e Bitinkes ndodhet rreth 25 Km. largesi rrugore ne lindie te qytetit te Korces dhe tani i perket Rrethit te Devollit. Vendburimi shtrihet ne nje hapesire prej rreth 20 km2. Shtrirja e tij eshte nga veriu ne jug dhe nentoke trupat bien ne drejtim te lindjes me kend 20-70 grade.

Trupat xeherore vendosen mbi shkembinjte ultrabazike dhe ne veri mbi blloqet e gelqeroreve te Kretakut. Burimi i ushqimit me uje jane reshjet atmosferike. Kompleksi ujembledhes i shkembinjve ultrabazike permban vetem ujra çarjesh me ujembajtje te dobet. Prurja e ujit eshte llogaritur ne 150 l/sek.

Trupi xeheror ka permbajtje 42.63%Fe dhe 1.13%Ni, si dhe 0.08% Co.

Sektori i minieres Bitincke eshte hapur ne vitin 1982 dhe ka punuar deri ne vitin 1992. Gjate kesaj periudhe jane kryer 16 810 ml punime minerare dhe jane prodhuar 750 000 ton mineral.

Rezervat e ketij vendburimi llogariten ne rreth 104 000 000 ton dhe perben nje vendburim te fuqishem. Trashesia e tyre varjon nga 3 deri 30 meter.

89


Xeherori i vendburimit te Bitinckes, perbehet nga tipi lateritik hekuror qe gjendet ne pjesen e siperme dhe nga tipi nikel silikat ( FeNiSiO2) i vendosur ne pjesen e poshtme.

Rezervat e pergjithshme llogariten ne rreth 104 milione ton nga te cilat rreth 50 % i perkasin tipit nikel-silikat.

Ne studimet e kryera per kete vendburim, eshte llogaritur nje sasi prej rreth 10 milion tone qe mund te nxirret me permbajtje nikeli ne sasine e nxjerre 1.63 % Nikel.

Taveni i vendburimit te Bitinckes, perbehet nga gelqerore te tipeve te ndryshme ne forme pllakash. Ata perfaqesojne shkembinj shumengjyresh e shume te bukur te cilet te perpunuar mund te perdoren me sukses si zbukurues ne industrine e ndertimit (Vila banimi, hotele, restorante, ndertesa publike, etj.)

Per tu theksuar eshte fakti se tavani i vendburimit eshte shume i sheshte dhe mjaft i qendrueshem. Shkembinjte ultrabazike te dyshemese ne pjesen me te madhe jane te serpentinizuar e ne pergjithesi kane damare te dobet kryesishte karbonatike dhe silicore qe permbajne 0.3-0.7 % Nikel.

Kontakti i xeherorit te Nikel-Silikatit me shkembinjte e dyshemese eshte gradual dhe kufiri i vleresimit industrial rekomandohet te behet nepermjet analizave kimike.

Trupat xeherore te vendburimit te Bitinckes, perbehen nga;1. Minerale te Hekur-Nikelit ne pjesen e siperme.2. Minerale te Nikel-Silikatit ne pjesen e poshtme.

Minerali i hekur nikelit me shkembinjte e tavanit siper dhe me mineralin e nikel-silikatit poshte, eshte i qarte dhe i prere.

Ne ndryshim me shkembinjte e tavanit, kontakti i posdhtem me nikel-silikatin eshte i valezuar qe e ben te veshtire shfrytezimin seketiv te tyre.

Kontakti i mineralit te Nikel-Silikatit me shkembinjte e dyshemese, eshte kimik.

Kendi i renies se xeherorit leviz nga 10 deri 30 grade. Pjesa me e madhe e tupave kane kend renie rreth 20 grade. Trashesia e xeherorit te hekur-nikelit eshte 2-4 meter e ne raste te ralla takohen zona me trashesi deri 20 meter. Trashesia e trupave te Nikel-Silikatit eshte i ndryshueshem. Ne shumicen e fushes minerare takohen trashesi 3-5 meter por nuk perjashtohen zonat ku trashesia i kalon 10 meter.

Ne pasqyren me poshte, jepen permbajtiet e elementeve kryesore ne xeheroret e hekur nikelit e te nikel-silikatit ne disa vendburime ku jane ndertuar ose po ndertohen minierat.

Simboli Bitincka hekur- Bitincka Skroska

Nr Emertimi kimikNjesia nikel nikel-silikat

1 Hekur Fe % 42 15 482 Nikel Ni % 1.12 1.29 0.993 Kobalt Co % 0.08 0.04 0.074 Oksid kromi Cr2O3 % 2.9 1.2 3.15 Oksid silici SiO2 % 9.7 33 56 Oksied magnezi MgO 4 167 Oksid Mangani MnO % 0.7 0.078 Squfur S % 0.03 0.0039 Oksid fosfori P2O5 % 0.12 0.01210 Oksid natriumi Na2O % 0.1

11 Oksid Kaliumi K2O % 0.112 Oksid Titani TiO2 % 0.05 0.045

Industria Minerare

13 Uje H2O % 5.8 5.4 614 Oksid Kalciumi CaO % 2.9 9.3 3

Duke qene se ne perpunim xeheroret e hekur-nikelit dhe nikel-silikatit kane teknollogji te ndryshme, shfrytezimi selektiv i tyre ne kete vendburim, eshte shtruar si nje problem per zgjidhje.

Ne varesi te trashesise se mbuleses se gelqeroreve, te trashesise se xeheroreve te hekur-nikelit dhe te nikel-silikatit dhe te dukurive te tyre gjeollogo-minerare, ne projektin e shfrytezimit te hartuar nga Instituti i Teknollogjise se Nxjeries e Perpunimit te Mineraleve Tirane (I T N P M), jane dhene dissa menyra nxjerjeje.A- Per pjesen e siperme te vedburimit ne zonen me rreth 4 milion tone rezerva,

1. menyra e nxjeries me siperfaqe ( Karjere)2. B- Per pjesen e poshtme3. Sistemi i shfrytezimit me dhoma e kollona per trashesi deri 4 meter4. Per trashesi mbi 4 meter, xeherori i hekur-nikelit nxirret me anen e sistemit te

shfrytezimit me dhoma e kolona ndesa i nikel-silikatit me sistemin me hinka.

Bazuar ne rezultatet e arritura ne mineren e Perrenjasit gjate rezimit te xeherorit te hekur-nikelit me anen e birave te thella deri 20 meter, rekomandohet te perdoret kjo menyre edhe ne minieren e Bitinckes.

Vete Bitincka, perben nje studim kompleks mbasi mund te synoje edhe ndertimin e nje metalurgjie qe mund te perfitoje nikelin metalik ne forme metaline me permbajtie (25-70) % Nikel.

Miniera e Bitinckes mund te shikohet ne kompleks edhe me metalurgjine e ngritur ne shtete fqinj si Greqine e Maqedhonine.

Ne fillim te dekades 1990-2000, industria e hekur nikelit pesoi nje goditje te rende si ne tregun e brendshem, ashtu edhe ne ate te jashtem.

Sot te gjitha minierat e ketij lloji, jane konservuar ne baze te projekteve te hartuar nga Instituti i Teknollogjise se Nxjeries e Perpunimit te Mineraleve Tirane.

Ne pasqyren me poshte, duket qarte kjo renie si ne nxjerje, ashtu edhe ne perpunim te ketij lloj xeherori.

Nr Emertimi Njesia 1990 1991 1992 1993 1994

1Xeherore hekur-nikeli 000/ton 1093 446 21 - -

2 koncentrat hekuri 000/ton 46 18 - - -

3Karbont bazik nikeli ton 4315 1141 - - -

4 Nikel metalik ton 2145 827 - - -5 Oksid kobalti ton 4.4 - - - -6 Mase karbonike ton 2870 1676 681 810 5307 Gize gjithesej 000/ton 96 40 18 21 388 Gize e leguar 000/ton 19 19 - - -9 Kallepe celiku 000/ton 79 16 - 9 14

10 Celiqe te pertezuar 000/ton 65 12 - - -

Gjendja e rezervave te Hekur-Nikelit.

Ne pasqyren 47 jepen rezervat e mineralit te Hekur-Nikelit per te gjithe vendburimet e vendit tone

Nr Vendburimi Njesia Rezervat Fe % Ni % SiO2 % Co %

1 Prrenjas000/ton 35 800 46.76 1.03 9.66 0.059

2 Bushtrice- 000/ 41 700 48.02 1.02 5.30 0.071

Skroske ton

3 Katjeli000/ton 600 32.90 1.22 28.65 0.065

4 Rodokal000/ton 100 50.80 1.08 6.00 0.065

5 Guri i Pishkashit000/ton 100 48.61 0.99 5.74 0.060

6 Gradisht000/ton 300 46.60 0.73 3.94 0.054

91

7 Guri i Pergjegjur 000/ton 200 48.05 1.02 6.00 0.0608 Guri i Kuq 000/ton 60 900 42.14 0.97 17.22 0.0639 Çervenake 000/ton 16 500 44.18 0.93 14.11 0.065

10 Bitincke 000/ton 52 300 41.87 1.12 9.61 0.076

11Xhumage Liqen Kuq 000/ton 30 300 35.38 0.67 16.10 0.047

12Trull-Suroj-Mamez 000/ton 24 600 34.50 1.01 21.30 0.052

13 Nome-Kukes 000/ton 400 33.00 1.00 20.30 0.05014 Hudenisht 000/ton 2 500 49.70 0.82 4.94 0.06915 Berzhite 000/ton 200 42.30 0.84 7.30 0.055

Dega Hekur-Nikel 000/ton 266 500 42.33 0.98 12.78 0.063

Industria Minerare

5. INDUSTRIA E MINERARE TE TJERE

5.1Te pergjitheshme

Kalimi rrenjesor nga sistemi i ngurtesuar dhe me nje ekonomi teper te centralizuar ne nje sistem te lire e dinamik te ekonomise se tregut, solli me vehte efekte e dukuri te reja, te panjohura, sfida te papara ne jeten e shqiptareve.

Disa prej tyre ishin:1. Mardheniet e reja qe njerezit vendosen midis tyre.2. Raportet e tyre me shtetin e me ambientin rrethues brenda nje sistemi te ri te pa

njohur me pare.3. Mardhenie te reja ekonomike, shoqerore, kulturore e financiare te cilat u bene

evidente sidomos me fillimin e procesit te privatizimit.

Ne Industrine Minerare viti 1994 shenoi fillimin e perpjekjeve serioze per zgjerimin e aktivitetit privat. Ai shume shpejt u be inkurajues, kompetitiv sepse para se gjithash, u bazua ne inisiativen e guximshme te qytetarve shqiptare.

Ne trajte natyrore pasurite minerere mbeten prone e patundeshme e shtetit dhe e komandushme vetem prej tij.

Ligjet e reja synojne te nxitnin zhvillimin e modernizimin e aktivitetit privat ne sektorin minerar ne kushtet e nje ekonomie tregu te bazuar ne konkurencen dhe futjen e teknikave te pershtateshme.

Per here te pare ne fillim te vitit 1994 u miratua Leja Minerare me fushe veprimi ne te gjithe teritorin e vendit duke perfshire edhe shtresat nentokesore qe jane ne juridiksionin e shtetit.Ne baze te Ligjit te ri Minerar, shoqerive private anonime Sha, Shoqerive private me pergjegjesi te kufizuar Shpk, si dhe subjekteve fizike apo juridike vendase ose te huaja, shteti u jep te drejten te kryejne aktivitet minerar privat

Per zbatim praktik, ai u shoqerua me Akte nenligjore qe lehtesuan dukshem kerkesat e subjekteve private te interesuara per Leja Minerare.

Dhenia e mbi 300 Lejave Minerare brenda 2,5 viteve ne te gjithe teritorin e vendit, eshte nje shembell bindes per zhvillimin e shpejte te aktivitetit minerar privat dhe rritjen e ndieshme te prodhimit ne minierat e reja siperfaqesore. Sot te gjitha kerkesat e vendit per minerale industriale, materiale ndertimi, gure dekorative e materjale inerte nga shtreterit e lumenjve, plotesohen nga sektori privat.

Me shtimin e kerkesave, studimet gjeollogjike u orjentuan ne vendburimet e gelqeroreve, rerave kuarcore, argjilave per tulla dhe çimento, materialeve inerte, etj.

Deri me sot jane studiuar e raportuar:1. rreth 900 milione tone rezerva argjilash per tulla e çimento2. me shume se 230 milione tone rera kuarcore per tulla3. rreth 200 milione tone rezerva te materjaleve inerte ne shterterit e lumenjve.4. jane studiuar ne menyre te detajuar.me shume se 180 milione tone rezerva gelqeroresh

dhe ne 5 depozita te ketij minerali industrial, papastertia eshte me e ulet se (2-3)%.

Jane kryer studime dhe jane dhene rekomandime per perdorimin e mineraleve idustriale, si:1. materiale refraktare ne metalurgji e siderurgji2. lende te pare ne industrne kimike3. lende izoluese ne materjalet elektrike dhe ne industrine e ndertimit4. lende te para ne industrine e plastikes e ne bujqesi..Sasia e rezervave te njohura dhe cilesia e tyre, kane krijuar kushte lehtesuese per thithjen e investimeve


5.2 Gjeologjia e mineraleve industriale, materialeve te ndertimit, zhavoreve te lumejve dhe gureve dekoratie

5.2.1 Te pergjithshme

Sot ekziston nje perfytyrim shume me i qarte gjeollogjik per teritorin e vendit tone Numerohen rreth 300 vendburime me me shume se nje fushe minerare te cilat jane percaktuar me saktesi nga shkencetaret tane. Ata tashti ballafaqohen me studime te nivelit bashkohor pamvaresisht nga teknika e teknollogjia ekzistuese me te cilen kane punuar e vazhdojne te punojne.

Nje pjese e studimeve shkencore me karakter pergjithesues, jane pasqyruar ne punime te perbashketa, si ne Harten Metallogjenike te Evropes, ne Harten Metallogjenike te Brezave Ofiolitike te Mesdheut Lindor, ne Monografine e botuar nga UNESKO per Kromin etj.

Punimet sinteze te pasqyruara me dinjitet e niven te larte shkencor ne Hartat Gjeollogjike, Tektonike, Hidrogjeollogjike e Metallogjenike per teritorin e Republikes se Shqiperise si dhe pergjithesimet ne Stratigrafi, Tektonike, Sizmotektonike, Magmatizem dhe Mineralmbajtie, kane rritur njohjen e ligjesive te ndertimit gjeollogjik dhe perspektiven mineralmbajtese te ketij vendi.

Vendburimet e shumta dhe llojshmeria e mineraleve te dobishem ne krahasim me siperfaqen e vogel, e bejne Shqiperine nje vend jo te zakonshem ne rruzullin tokesor.

Sot njihen vendburime e shfaqje bitumi, kromi, bakri, hekur-nikeli, mangani, nafte e gazi, mineralesh te rralla ne shkriferimet bregdetare, sqyfuri, azbesti, boksidesh, argjilash, kaolinash, fosforitesh, rerash, piritesh, metalesh te çmuara, gipsesh, anhidritesh, kripe, talku, xhami vullkanik, magnezitesh, dolomitesh, lendesh te para per industrine kimike, lendesh te para per ndertimin, etj.

Studimet e detajuara gjeollogjike krijuan nje imazh te qarte per resurset minerare Shqiptare. Njihen nja 60 lloje me rezerva industriale te mjaftueshme dhe vetem rreth 25 prej tyre jane futur deri me sot ne shfrytezim.

Nje model i bazuar ne grupet e origjinen e tyre, emertimet, depozitimet e zbuluara dhe rajonizimet mineralmbajtese, te atyre qe lidhen kryesisht me menyren siperfaqesore te shfrytezimit.Pasqyra 2/1

Grupi i mineraleve

Depozitime te zbuluara Rrethet ne te cilat ndodhen

Emertimiose ka filluar nxjerrja

Ujrat temo- Natriumi, Elbasan, Peshkopi, Kolonje

minaralekloruri, squfuri,bromi

gelqeroret eGjirokaster, Sarande, Ne disa rrethe te vendit

alabastrit Vlore, Tepelene,Tirane, Kruje, Elbasan

Rera zhavorresh

Lumenjte Shkumbin,

Librazhd, Elbasan, Mat, Berat, Fier,

Mat e Tirane, Seman,

Rogozhine, Peqin, Tirane,Tepelene,

Vjose, Drinos, etj. Gjirokaster, etj.Reshpe silicore

Tirane, Kruje, Elbasan. Zona Jonike

Reshpe Zona Verilindore

algjiroreShkembinjte Trepele Sarande Gjirokaster, Vlore, Sarande

Mergele TufeSarande, Vlore, Permet, Peshkopi, Tirane,Korçe, Shkoder, Puke, etj.

Argjila Tepelene, Shkoder, Korçe,zjerredurueseArgjila betonike Librazhd,Tirane,Pogradec,Argjila Korçe, Tropoje, Shkoder,montmorillonite Tirane,Korçe,Vlore,Pograd

Industria Minerare

Ranore kuarcoreGabrotraktalite Shkoder, Mirdite, LibrazhdDiabaze Kukes, Mirdite, ShkoderAlbitofire Peshkopi, Shkoder.Gelqerore te Peshkopi, Tropoje, Puke, Shkoder.mermerizuarGranite Puke, Peshkopi, LibrazhdTravertina Skrapar, Korçe, Kolonje

AgateZona Jonike dhe Zona Kraste Cukal

Lende djegese Torfa Tropoje, Maliq Tropoje, KorçeRera bituminoze Vlore, Fier, Berat.

Bashkime sulfuresh Kerçisht Munelle Peshkopi, Gjirokaster.

Ne shume depozitime te mineraleve tebakrit. Mirdite, Puke.

Silikate KorthpulePuke, Korçe, Tropoje, Librazhd, ShkoderPuke, Tropoje, Kukes, Peshkopi, Mat,Pogradec, LibrazhdUltesira Praneadriatike

Levrushk Puke, Peshkopi, Shoder.Klorit talku Zemblak Korçe.Squfuri Sfaleriti PeshkopiArsenopiritiAzbest Kaoline Korçe, Kukes.SerpentinitePiroksenite Puke, Mirdite.

FeldshpateShkriferime bregdetare Bregdeti i Adriatikut.

ZirkonShkriferime bregdetare Bregdeti i Adriatikut.

NefritShkriferime bregdetare

Bregdeti i Adriatikut. dhe ne Lezhe ePogradec

Oksidet dhe Kuarci Kernaje, Kallabak, Tropoje, Kukes, Tiranehidroksidet Priske

Boksidi Dajt, Dardhe, Alpe Tropoje, Tirane, LibrazhdTitanomagneziti Lezhe, Püke, Mirdite

RutiliShkriferime bregdetare Bregdeti i Adriatikut.

Dolomiti Letan, Dukat Vlore, Elbasan, SarandeMagneziti Shkoder Puke, Shkoder.

KalcitiPuke, Korçe, Mat, Shkoder, Sarande.

Azurit - mallahit Mirdite, Kukes

Kriprat, sulfure e Kripe guri Dhrovjan,Mengaj, Sarande, Durres, Beratklorure Dumre

Gips Anhidrit

Gjirakaster,Peshkopi, Sarande, Durres

Barit Puke, ShkoderBashkimet e fluorit Fluoriti Shkoder, Tropoje

Fosforitet FosforitiFushe Bardhe, Gusmar Tepelene, Gjirokaster

Bashkimet e fluorit Fluoriti Shkoder, Tropoje

Sot ne shqiperi njihen afro 70 lloje mineralesh jo metalore e shkembinjsh industriale te cilet para vitit 1993, Mineralet industriale, materialet e ndertimit, rerat e lumenjve dhe guret dekorative mbas vitit 1994, nga minerale “Te dores se dyte“ si quheshin me pare, zune vendin qe ju takon ne zhvillimin e pergjithshem te vendit.

Para daljes se Ligjit Minerar, ne disa prej tyre u ndertuan Ndermarje te vecanta Shteterore. Te tilla ishin ato te dolomitit ne Elbasan e Vlore, te kripes se gurit e gipsit ne Sarande e Kavaje, te fosforiteve ne Gjirokaster e Tepelene, te rerave bituminoze ne Fier, te argjilave e reres bregdetare ne Dures, te kuarcit ne Tropoje si dhe te tjera per nxjerjen e argjiles per tulla e tjegulla. Por shume prej tyre, ngelen deri ne

95


falimentim sektore te dores se dyte te ndermarjeve minerare Shteterore. Ato administroheshin nga ekzistueset te ndertuara kryesisht per nxjerrjes e mineraleve tradicjonale. Pershembell n/marja minerare e bakrit Gjegjan nxirte edhe kuarcin ne Kallabak, ajo e kromit ne Kalimash, dolomitin, e hekur nikelit Perrenjas,boksidet e Dardhes, e qymyr gurit Pogradec, argjilat, e bakrit Fushe Arez, xhamin vullkanik, etj.

Ne paqyren 2/2 jepen disa arritje ne nxjerrjen e tyre gjate periudhes (1988-1992)

NrEmertimi 1988 1989 1990 1991 1992

1 Kripe deti 59 33 46 17 282 Olivinit 13 52 56 17 03 Gur gelqeror 580 521 495 280 1574 Bokside 38 35 26 3 45 Dolomit 420 427 397 0 06 Fosforite 22 28 28 9 07 Kaoline 8 10 7 0 08 Kripe guri 76 88 85 52 139 Magnezit 0.63 0.73 0.4 0 0

10 Kuarc 33 38 37 0 311 Granite 5.1 2.5SS 0 012 Xham vullkanik 1.5 1.8 1.8 0 0.613 Argjile porcellani 0.22 0.54 0.89 014 Gipse 6.9 015 Talk 1.3 0.52 1.16 0 016 Rera bregdetate 10.1 10 10.3 0 0

5.2.2 Mineralet jo metalore

Mineralet e grupit te silikateve, depozitimet shkembore, nje pjese e silikateve, te kriprave sulfure e klorure, oksideve dhe hidroksideve, perbejne pjesen me te madhe te grupimit jo metalor me shtrirje te gjere ne teritorin Shqiptar.

Ne pasqyren 2/3, jepen vetem mineralet e grupeve 2, 3 dhe 4 ku shfrytezimi ne siperfaqe po gjen perdorim me te gjere. Per grupin e katert, ligji parashikon kerkesa specifike per marjen e lejes Minerare. Praktika e viteve (1994-1996) tregoi se numri i tyre u rrit ne menyre te ndjeshme.

Ne Ligjin Minerar u pranua nje model tjeter ku te gjitha resurset minerare u klasifikuan ne gjashte grupe te medha. Ne grupet dy, tre dhe kater, u grupuan mineralet jo metalore, qymyret e bitumet dhe materialet e ndertimit. Pasqyra 2/3.

Ne qofet se per resurset e grupit te dyte jo metalor e te trete jane dhene disa Leja Minerare si ne kuarc, rera bituminoze, etj., per ato te grupit te katert (Mineralet e materialet e ndertimit), numri i lejave llogaritet ne qindra. Per nxjerien e perpunimin e tyre nga subjektet private, Ligji Minerar parashtron kerkesa specifike qe lehtesojne procedurat zyrtare.

Pasqyra 2/3Grupi i dyte (2) Grupi i trete (3)Mineralet jo metalike Qymyret dhe bitumet

Feldshpati Rifet kuarcoreArgjilat zjarrduruese Pllagjiogranitet

Fosfatet StralliArgjilat dhe shistet Rerat

Alumina Krioliti Qymyret Reshpet naftore

Aluniti Kripa e gurit Bitumet PirobitumetApatiti Kuarciti Rerat bituminoze

Asbesti Lateriti Grupi katert (4)Mineralet dhe materialet e

Industria Minerare

ndertimitBaritet Magnezitet Agregatet detare GipsiBoksitet Mika Anhidritet GabrotBerili dhe mineralet e tij Mineralet e silicit Argjilatbentonite KaoolinaBoratet Perliti Argjilat per tulla Mermeri

CeolitiPigmentet e mineraleve Argjilat per tubacione Ofikalcitet

Dhe diatomik Pirofilit Argjilat per porcelan Pllakat e ndetimitGrafiti Steatiti argjilore (per ndertim) SerpentinaGrafiti argjilor Smeraldi Bentonite Sieniti

Guret abraziv Shpati i IslandesÇakelli(brekçet e shpatit) Shiste argjilore

Gure sapuni Talku Dolomiti TravertinatHaliti Torfat Dhe mbushes TufetHi shistoz Topazi Graniti ZhavoretKalçiti Vermikuliti Gelqeroret ZhuretKloriti Volastoniti

5.2.2.1 Mineralet e grupit te silikateve

Ky grup i madh me 13 minerale ka perhapje te madhe ne me shume se 15 Rajone te vendit. Nje pjese e tyre jane studiuar dhe rezervat e dhena kane shkalle te larte vertetesie (90-100)%. Nga ana cilesore asta plotesojne te gjitha kerkesat dhe ne gjendie natyrore jane te gatshem per perdorim. Sot mineralet e ketij grupi, perdoren:

1. si materiale refraktare ne metalurgji e siderurgji, (Olivinitet, Magnetitet, Kaolinat, Dolomitet, Azbesti, Boksidet, etj).

2. si lende e pare ne industrine e qeramikes dhe ate te xhamit (Argjilat, Dolomitet, Rerat kuarcore, Trepelet),

3. si lende e pare ne industrine kimike ( Fosforitet, Torfat, Gelqeroret, Baritet, Kripa e gurit, etj).

Vendburimi me i madh i Azbestit eshte ai i Korthpules ne Rrethin e Tropojes me afro 130 milione tone rezerva me permbajtje mbi 38 %. Ne kete lloj minerali, Shqiperia radhitet nder vendet e rendesishme ne Ballkan. Ne te gjitha vendburimet e zbuluara deri me sot Korthpule e Gegaj - Tropoje, Qarrishte - Librazhd e Boboshtice - Korçe, llogariten mbi 200 milione tone rezerva qe mund te shfrytezohen teresisht me menyren siperfaqesore.

Minerali i Kaolines, eshte zbuluar ne Rrethet e Shkodres, Pukes dhe Tropojes. Investimet ne keto vendburime, mund te krijojne mundesi per perfitimin e dherave shamot dhe te vete kaolines e cila mund te perdoret me sukses ne industrine e tullave zjarrduruse, industrine e porcellant si dhe ne ate te letres, naftes e ndertimit.

5.2.2.2 Mineralet e grupit te oksideve dhe hidroksideve

Mineralet e ketij grupi Rutili, Boksidi, Titanomagneziti, Kalçiti, Azuriti e Mallahiti jane zbuluar ne mbi 12 Rajone. Per nje perdorim te sukseseshem ne dege te ndryshme te ekonomise eshte e nevojshme te kryhen investime per thellimin e studimeve dhe kryerjen e eksperimentimeve shkencore ne to. Rezerva te medha rere kuarcore jane zbuluar ne Rajonin e Tiranes dhe Devollit.

Depozitime te medha te Dolomitit jane zbuluar ne Rajonet e Vlores, Elbasanit e Pogradecit.

Pembajtja (18 - 21 ) % MgO ne mbi 50 milione tone, e bejne shume te perdorshem kete lloj minerali si lende e pare ne:

1. metalurgji2. industrine refraktare3. industrine kimike -industrine e plastikes.

97


5.2.2.3 Mineralet e kriprave sulfure e klorure

Kripa e gurit, Gips-anhidriti e Bariti, gjenden ne 9 Rajone te vendit. Rezerva te medha te Gipsit ndodhen ne Rajonet e Kavajes, Sarandes, Vlores, Peshkopise, etj.

Permbajtja e CaSO4.2H2O ne keto rezerva, llogaritet ne kufijte (85-95) %. Permbajtja e larte, e ben te perdorshem ne prodhimin e allçise, çimentos e letres.

Gips alabastri, po gjen perdorim te gjere ne:1. Arqitekture2. Dekoracionet ndertimore kryesisht ne brendesi te objekteve. per shkalle, lavamane,

korniza dyersh e dritaresh, fasada te brendeshme dhomash e kollonash, mbulesa tavolinash, etj.

Kripa e gurit eshte zbuluar ne Rajonet e pjeses qendrore e jugore te vendit. Ne ate te Kavajes, Sarandes, etj., llogariten me qindra milione tone rezerva gjeollogjike.

Ne pasqyren jepen permbajtjet e elementeve kryesore qe gjenden ne disa nga resurset minerare.te ketij grupi.

Nr Emertimi O2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO TiO2 CaSO4

1 Kaolina 44 29 3 3.7 5 - -2 Oliviniti 37-40 1 11 0.7 48 0.06 -3 Kuarci Priske 80-85 8.5 1.5 1 1.7 0.35 -4 Kuarci Zaroshke 75-80 10 1.9 1 0.25 0.15 -5 Dolomiti Letan 0.07 0.25 0.3 33 18 - -6 Dolomiti Dukat 0.49 0.36 1 31 21 - -7 Magneziti 0.53 0.14 0.16 1.3 47 - -8 Gipsi - - - 32 0.4 - 89

5.2.2.4 Grupi i mineraleve shkembore

Ne kete grup, sot per sot paraqet interes nxjeria e perpunimi i gureve dekorative. Ne ta, bejne pjese:Alabastri, gelqeroret e mermerizuar, dolomitet e mermerizuara, mermeret, mermeret konglomeratike, granitet, dioritet, troktolitet, olivinitet, dunitet, ultrabaziket te perfaqesuar nga serpentinitet etj Ne baze te studimeve shkencore bazuar ne origjinen e formimit te tyre, guret dekorative ndahen:

1. Gure dekorative te formuar nga metamorfizmi2. Gure dekorative te formuar nga metamorfizmi i kontaktit3. Gure dekorative te formuar nga proceset magmatike4. Gure dekorative te formuar nga procese te veçante sedimentre.

Ne grupin e pare bejne pjese gelqeroret e mermerizuar, dolomitet dhe mermeret brekçioze te çimentuar fort. Keto lloje, gjenden ne pjesen veri lindore te vendit.

Ne gelqeroret e Librazhdit, zoteron sfondi i kuq me damare te shumte kalciti me ngjyre te bardhe ndersa gelqeroret e zonave te tjera kane ngjyre qumesht. Gelqeroret e Kredes se poshtme dhe te mesme, kane ngjyre laramane. Gelqeroret konglomeratike te Kredes, kane larmi ngjyrash.

Ne kete zone gjenden edhe shkembinj Konglo-brkçie te Tortojanit ne forme blloqesh te çimentuar te perbere nga copra shkembinjsh gelqerori, efuzivesh, silicoresh etj.

Grupi i dyte shtrihet kryesisht ne pjesen veriore te vendit dhe perfaqesohet nga mermeret e bardhe dhe me ralle nga ata me ngjyre.

Peridotitet, Granitet, Dunitet e fresketa (Olivinitet), Pllagjigranitet, Kuarci, Dioritet, Piroksenitet dhe Serpentinitet jane depozituar kryesisht ne Zonen Mirdita.

Industria Minerare

Ne pjesen veri-lindore te vendit, shtrihen guret dekorative te grupit tjeter te perfaqesuar nga Gelqeroret e riklistalizuar.

Gelqeroret kane perhapje te gjere ne teritorin e vendit. Tashme ne reth 22 vendburime gelqeroresh te mermerizuar jane kryer studime dhe jane zbuluar mbi 200 milione tone rezerva.

Ngjyrat e ndryshme te tyre qe varjojne nga e bardha ne gri te hapet, ne roze deri ne te kuqe me nuanca te ndryshme, i bejne shume terheqes per perdoruesit ne:-ndertimin e zbukurimin e ndertesave te banimit -ndertimin e zbukurimin e institucjoneve publike.

Interes i veçante po tregohet per gelqeroret kuarcore te zonave Gjirokaster - Sarande ku ne pjese te veçanta ka filluar nxjeria e perpunimi i tyre si dhe guret dekorative ultrabazike (Gabro, Troktolite, Olivinite, etj.) ne Rajonin e Librazhdit e gjetke.

Shkembinjte ultrabazike kane ngjyre ulliri deri ne gri te erret. Ne gjendie natyrore, rezistenca e tyre ne shtypjen nje boshtore eshte mbi 1000 kg/ cm2 dhe pesha volumore (2.65 - 2.7) ton/m3. Studimet e kryera vertetuan se rezervat e njohura jane pa carje e mikrocarje.Kompaktersia ne to llogaritet ne kufijte 96–98%

Njihen edhe depozitime te gureve dekorative si Opali, Agati, Kalçedani, Datoliti etj., te cilet mund te perdoren me sukses te plote ne prodhimin e objekteve artistike te zbukurimit.

Deri ne prodhimin e blloqeve eksperimentale, jane studiuar rreth 42 vendburime te gureve dekorative.

Granitet kane perhapje te gjere e shkalle te mjaftushme studimi.

Masivet shkembore Ofiolitike ku bejne pjese granitet ne zonen e Librazhdit, zene afro 60 % te siperfaqes se ketij Rrethi.

Tipi troktolit eshte mjaft i perhapur. Ata me ngjyre te zeze jane te forte, me rezerva te bollshme, te bukur e te thjeshte ne perdorim. Nga nje vendburim i troktoliteve ne kete Rreth, jane nxjerre blloqe dhe te perpunuar ne forme pllakash, u perdore me sukses ne veshjen e jashtme te mureve te Muzeut Kombetar Tirane.

Dunitet gjenden gjithashtu ne disa rajone te vendit. Ne keta shkembinj ata me ngjyre te jeshile shpresohet te perdoren ne ndertimet publike e private.

Serpentinitet nje shkemb tjeter i graniteve, perfaqesohet nga ata me ngjyre jeshile te erret ku dominon sfondi i erret.

Alabastri Shqiptar eshte nje lloj gipsi natyror me mikrokristalizim e ngjyre te bardhe ne te qumshtit. Horizonti me i vjeter i ketij minerali ka alabaster me strukture sheqerore mikrokokrizore me ngjyra here here gri,.kafe, te zeze, e roze. Te tilla gjenden ne Peshkopi, Sarande e Vlore. Per veçorite qe ai ka sidomos ne larmine e ngjyrave, njihet si alabaster Shqiptar meqenese ne pjesen tjeter te mesdheut ku ai eshte nxjerre historikisht, tashme gjendet ne thellesi te medha.

Ne pasqyren 2/5 jepen vendburimet e gureve dekorative dhe rezervat ne to, te ndara sipas kategorive gjeollogjike te gureve dekorative te zbuluar ne teritorin Shqipetar e ngjyrave dominuese ne to.

Pasqyra 2/5.

Rezervat

Nr Vendburimet Ngjyra B+C1 C2 shuma1 Rapsh- Stare bardh e zi 120 34 1542 Sekaj gri 4800 4600 94003 .Reç e bardhe me violete 36 13 49

99


4 Tepe gri ne te bardhe 1055 10555 Tuç-Puke plagjiogranite - - -

6Kalimash-Kukes olivinite (gri) - - -

7 Kukes gri e hapet - - -

8 Tresh-Spiten-kafe me nuanca te kuqe . Gri me pika te bardha dhe 6000 7000 13000

Manati te kuqe9 Lis e kuqe me pika te bardha - - -

10 Peshkopi gips alabaster dhe anhidrit - - -11 Muhur e kuqe 3264 - 326412 Gjuras violete me nuanca te ndryshme 38012 9936 4794813 Kovashice kafe me violete me pika te bardha -- - -14 Shkopet gri e erret me pika te bardha - - -15 Milot gri ne te verdhe 1000 13000 1400016 Qafe-Shtame e bardhe 4000 - 400017 Mengaj gips alabaster - - -18 Kosove gri ne te bardhe 10736 12127 2286319 Dragostun e gjelber me pika te bardha - - -20 Zhitom e bardhe 2854 1050 3904

21 Bitincke-Polenegelqerore konglomeratike te kuq te hapur dhe te - - -verdhe me pika te bardha

22 Vithkuq travertine 87000 - 87000

23 Gjorm-Vloregelqerore konglomeratike te cimentuar gri te hapur - - -

24 Karaburun e bardhe -25 Borsh e bardhe ne gri - -26 Derviçan e bardhe me nuanca te verdha - - -27 Sopot gri - - -28 Dhuvjan e bardhe me pika gri - - -29 Bistrice gips alabaster - - -30 Çuke e bardhe - - -31 Shkalle-Sarande e bardhe me violete - - -

5.2.2.5 Rerat

5.2.2.5.1 Rerat ne shtreterit e lumenjve

Shqiperia ka lumenj te shumte ne numer, e me basene te gjere e te gjete. Drini me gjatesi 281 km, Semani 252 km, Vjosa 238 km, Shkumbini, Mati, Erzeni, Buna si dhe lumenj te tjere me te shkurter, qe arijne gjatesine e pergjithshme mbi 2 mije km. Mbi 200 milione tone rezerva te materialeve inerte jane llogaritur ne shtreterit e tyre.

Ne basenet e mesiperme jane perqendruar vendbanime me popullsi te dendur kryesisht qendra urbane por edhe qytete kryesore qe lidhen teresisht me ujrat dhe tokat nen uje. Flora, fauna dhe objektet publike si prita, ura kalimi per automjetet e kembesoret, linja elektrike te tensjonit te larte, linja telefoni, ura hekurudhore etj., jane zhvilluar ne shume prej tyre.

Ujrat e tyre teresisht ose pjeserisht, kalojne neper relieve malore ç’ka ju rrit ndieshem intesitetin e rjedhjes. Per kete arsye, ata tranportojne sasi te medha materialesh te ngurta qe jane bere sot burime shfrytezimi me fushe perdorimi ne:

1. shtrimin e rrugeve2. ne prodhimin e parafabrikateve3. ne betonim4. ne suvatim

Ne pjese te veçanta te shtreterve te lumenjve jane ndertuar e funksjonojne miniera me prodhimtari nga

Industria Minerare

disa mijra, ne disa qindra mijra tone. Fig. 2/1.

Depozitimet ne to, dallohen nga perberjet e shkembinjve neper te cilet levizin ujrat. Dallohen depozitime me perberje te shkembinjve magmatike kryesisht ultrabazike, karbonatike, flishoidale me ranore, gelqerore, etj., Shpesh ndeshen depozitime me shperndarje heterogjene ne gjeresi e thellesi te shtreterve si dhe perberje petrografike te ndryshme.

Studimet per zbulimin e reres, jane kryer me anen e profileve ne largesi te ndryshme (100 - 500) m. kryq shtreterve si dhe me ndihmen e pusesave e shpimeve te cekta.

Puset hapen me seksion (2 -3) m2 e thellesi (1 - 4) m. Shpesh ne fundin e tyre, kryhen shpime me sonda dore me diameter (100 - 200) m/m. qe arrijne thellesi (4 - 8 ) m.

Ne to jane kryer analizat e plota granulometerike ndersa fraksioneve te imeta nen 2 m/m., shpesh ju jane bere edhe analizat minerallogjike.

Ne pasqyren jepen rezultatet e nje studimi mbi lumin MatNdryshimet ne %

Nr Permasat m/mMinimale

Maksimale

Mesatare

1 mbi 80 0.00 2.92 0.582 40 6.60 23.99 13.543 20 16.60 25.73 20.944 10 13.83 18.47 15.375 5 12.86 19.64 14.876 nen 5 24.05 42.02 34.707 papasterti 0.00 5.37 2.208 mbi 2.5 6.05 10.04 8.939 1.26 15.45 28.59 21.1110 0.6 21.35 29.35 24.4511 0.3 17.98 36.86 26.9712 0.12 6.81 14.53 10.1213 nen 0.12 6.00 11.33 8.4214 moduli 2.50 2.84 -

15pesha volumore 1.564 1.712 1.638

16pesha specifike 2.26 2.72 2.49

Studime te tilla jane kryer ne shumicen e depozitimeve lumore te vendit.

Depozitime rere ne vendburimet lumore jane te çregullta dhe te kushtezuara nga madhesia e copave qe ujrat transportojne kryesisht gjate periudhes se reshjeve. Parashikohet qe ne kete periudhe, ujrat e lumenjve tane transportojne ( 70 - 80 ) % te sasise se pergjithshme te prurjeve vjetore.

Ne disa lumenj si ne ate te Matit, eshte llogaritur prurja mesatare vjetore 1760 . 10 6 tone lende e ngurte ne forma te ndryshme ku pjesa kryesore, transportohet ne periudhen e reshjeve me te medha ne pranvere e ne vjeshte.

Analizat e kryera ne shtreterit e lumenjve, tregojne se rezervat gjeollogjike te reres zene rreth 35% ndersa te zhavorit mbi 80 m/m, nuk i kalojne 1%.

Perdoruesit duke vleresuar rezervat e shtreterve te lumenjve te vendit tone, rekomandojne per shfrytezim te gjitha rezervat e llogaritura mbasi vete perberja granulometerike e tyre tregon per nje material shume te pershtatshem ne prodhimin e betonit.

Peshen me te madhe te sasise se rezervave ne fushat minerare e ze rera nen 5 m/m. çka e ben teper te perdorshem si lende te pare ne prodhimin e betonit sipas markes se percaktua dhe te pa zevendesueshem


per nje kohe relativisht te gjate

Fraksionet e imeta nen 0.5m/m, permbajne (20-30) lloje mineralesh metalore e jo metalore. Takohen edhe shenja Ari, Platini metalik, Zingu metalik, sulfide piriti, markaziti etj. Mineralet qe takohen me shpesh jane Rutili, Zirkoni, Bariti, Apatiti, Mallahiti, Ortili, Realgari, etj. Te gjitha mineralet e renda qe u permenden me siper, ne keto fraksjone arijne deri 12 gr/ton por qe aktualisht, nuk paraqesin interes shfrytezimi.

Sot shfrytezimi i shtreterve te lumenjve, ka ngjallur diskutime lidhur me demet qe sjell ky aktivitet minerar ne floren, faunen, tokat e bukes dhe objektet e ndertuara ne to. Nje shembell diskutimesh u be kohet e fundit shembja e kembeve te ures mbi lumin Erzen e ndertuar para 50 vitesh me nje teknollogji te pa pershtateshme. Ajo lidh kryeqytetin me qytetin e Elbasanit dhe zonen veri-lindore te vendit.

Shume specjaliste ndertimi paragjykuan se shkaku i shembjes u be marrja pa kriter e rerest te shtratit ne afersi te kembeve por shpejt u pa se ato, nuk qene lidhur me shkembin baze. Shfrytezimi i vendburimeve ne shtreterit e lumenjeve te vendit per te cilin eksperjenca disa vjeçare eshte e pamjaftueshme nderkohe qe ajo boterore flet per demet e medha qe krijon ky aktivitet , mendohet te mos jete e larget dita e frenimit te plote te tij edhe ne Shqiperi.

5.2.2.6 Rerat bituminoze.

Rerat bituminoze bejne pjese ne grupin e mineraleve te lendeve djegese ndersa ne modelin e Ligjit Minerar Shqiptar, jane inkuadruar ne grupin e trete (Qymyret dhe Bitumet). Ne perqendrimet bituminoze Shqiptare, rerat bituminozee, reshpet naftore, pirobitumet, nafta eshte perberesi me i rendesishem. Ne Rrethet e Vlores, Fierit e Beratit, jane zbuluar disa lloje te tilla ku llogariten qindra milione tone rezerva.Ne juge-linje te rajonit te Fierit, jane zbuluar vendburimet e rerave dhe ranorve te shkrifet bitumbajtes. Permbajtja e hidrokarbureve ne lenden bituminoze qe mbush boshlleqet midis kokrizave te ranorve, llogaritet:

metano-nafte dhe aromatike (46-57)%,-reshira, (24-35)-asfaltone (12.9-25.4)-pika e zbutjes se tyre(22-38) grade

Per perpunimin e rerave e nxjerjen e hidrokarbureve, ne kete rajon, dikur u ndertua nje linje me teknollogji e teknike te prodhuar ne vend por rezultatet ishin te ulta.

Ne rajonin e Vlores (Trebleve-Selenice) jane zbuluar ranore shume te shkrifet ne te cilet lenda bituminoze gjendet ne trajte asfalti me permbajtje (30-46)% asfalt. Prej tyre, nxirren hidrokarburet qe perdoren per asfaltimin e rrugeve.

Ne rajonet e Selenices e Palases, jane zbuluar gelqerore e dolomite me permbajtje bitumi mbi 7% ndersa ne rajonet e Kuçoves, te Lushnjes e Vlores, argjila asfaltike me fuqi kalorifike(2000-4000) kkal/kg.

5.2.2.7 Qellimi i perdorimit te shkembejve dhe kerkesat teknike

Perdorimi ekonomik i tyre eshte ne ndertim:

Per ndertesa shumekateshe nevojiten tulla (te kuqe). Tullat duhet te jene te forta, rezistente ndaj agjenteve atmosferike dhe estetike. Muret e banesave pergatiten nga shkembenj poroz per te bere te mundur ventilimin, dhe te jene nga ana tjeter perçues jo te mire te nxehtesise. Keto kushte i plotesojne ranoret, tufet, gelqeroret oolitik, trahitet dhe disa kuarcporfire.

Per ndertimin e themeleve e mureve te bodumeve perdoren shkembenj kompakte jo poroz qe absorbojne pak lageshtine. Per kete perdoren para se gjithash granitet, bazaltet, fonolitet, diabazet, dioritet dhe sienitet.

Industria Minerare

Per fasada dhe veshje muresh perdoren per pamjen e bukur gelqeroret, gelqeroret guackor, sienitet, travertinat, diabazet, granitet dhe bazaltet, si dhe shkembenj te tjere qe ofron zona.

Per korniza dyersh e dritaresh perdoren granitet, bazaltet, ranoret, tufet; per kollona bazaltet,gabrot, granitet, gelqeroret, ranoret, porfiret, sienitet, trahitet, mermeret; per shkallet lavat bazaltore, dolomitet, disa granite, gelqeroret, ranoret molasike, mermeret, porfiret dhe shkembenj te tjere te forte.

Per zgjedhjen e shkembenjve luajne rol pikepamjet teknike dhe estetike.

Pllaka per shtroje trualli japin shistet mikor ose me shkelqim, shistet argjilore dhe gelqeroret pllakor.

Per mbulesa çatie perdoren shistet argjilore me permasa te medha. Ne disa krahina perdoren edhe materjale te tjere te cilet per shkak te shtresezimit ose shistezimit, ose te veçorive pllakore, ofrojne pllaka te pershtateshme si shistet mikore, ranoret, gnajset, fonolitet ose gelqeroret.

Per ndertimin e urave kane vlere granitet, gelqeroret guackor dhe ranoret. Perdoren ne trajte blloqesh ose me forma te çrregullta (me betonim).

Per permendore, pllaka perkujtimore e kollona zbukurimi perdoren shkembenj te forte si granitet, sienitet, dioritet, gabrot ose shkembenj te bute si mermeret, ultrabaziket dhe alabastra.

Kerkesa te medha per shkembenj ka ndertimi i rrugeve. Guret e medhej te kalldremit duhet te mbajne ngarkesen e mjeteve te transportit pa u çare dhe anet e tyre duhet te mbeten te mprehta. Higjena kerkon shkembenj me porozitet te vogel. Keto kushte i plotesojne shkembenj te forte, granitet dhe sienitet jo kokerimet, diabazet, dioritet e gabrot kokermesem e kokermedhenj, ranoret shume te forte dhe grauvaket. Dolomiti eshte me i mire se gelqerori. Bazaltet dhe kuarcporfiet nuk jane te pershtatshem sepse jane te rreshqitshem.

Kalldremet me blloqe te vegjel, veçanerisht ne fshatra, kerkojne shkembenj me rezistence te madhe ne shtypje dhe konsum te vogel ne perdorim. Perdoren granitet, gabrot, diabazet, sienitet, bazaltet, kuarcporfiret, lavat bazaltore, grauvaket dhe ranoret e forte.

Per kalldrem mozaik qe perdoret p.sh. ne platfoma hekurudhore dhe sheshe zbukurimi, dhe qe nuk perballojne ngarkesa te medha, perdoren gelqeroret (me porozitet te vogel), zhvillohet pastaj me shkembenj te erret si p.sh. bazaltet ose kuarcporfiret.

Pllaka per shtroje trotuari japin granitet, sienitet, lavat bazaltore dhe disa ranore.

Si zhavor per rruget perdoret çdo lloj shkembi i forte. Bazaltet, diabazet dhe gabrot japin rruge shume te forta. Me pak te pershtatshem jane shkembenjte si serpentinitet, tufet diabazike dhe ne pergjithesi te gjithe shkembenjte e alteruar, ranoret e bute, gelqeroret shistore.

Per betonin e rende sherbejne bazaltet, diabazet, dolomitet, gabrot, granitet, gelqeroret e forte, kuarcitet, sienitet, trahitet, kuarcporfiret, ranoret.

Pe betonin e lehte perdoren tufet trahitike, diatomitet.

Per gelqere perdoren gelqeroret, shkumesi, dolomitet, tufet e shkrifet gelqerore.

Per çimento perdoren mergelet, gelqeroret, shkumesi, argjilat.

5.2.2.8 Dherat ngjyroses

Dherat ngjyroses luajne akoma rol per shkak te qendushmerise se tyre ne ambjent. Ne disa raste jane produkte tjetersimi, ndersa disa merren nepermjet bluarjes se mineraleve.


Okra eshte mase e shkrifet qe pluhuroset lehte me ngjyre te verdhe deri te kuqe. Perfaqeson nje perzierje prej hidroksid hekuri (3 valent) me argjile, gelqeror dhe rere, shpesh shoqerues si kripera fosfori ose mangani. Nuk ka norme te caktuar se çfare mund te vleje si oker. Eshte shume i perhapur. Takohet psh ne depozitimet e burimeve hekumbajtes, ne daljet e vendburimeve te piritit dhe te hekurit, si produkt tjetersimi i shkembenjve hekurmbajtes dhe si pasurim me argjila.

Okra nxirret, shtypet ne havan, dhe pastrohet me shllamim. Shllami filtrohet, centrifugohet, thahet ne ajer dhe mbasi bluhet imet shitet. Okra shpesh perzihet me dhera te tjere ngjyroses per te mare tone te tjere ngjyre. Sa me shume hekur dhe sa me pak mangan te kete okra, aq me i ndritshem eshte toni i ngjyres se verdhe dhe aq me e madhe forca mbuluese.

Bol (Bolus) eshte nje toke e pasur me montmorillonite, e kuqe deri ne kafe te kuqe, e yndyrshme ne te prekur dhe qe jep nje vije te shkelqyeshme. Ne uje zberthehet. Perzier me gips dhe sherbet gelqere perdoret si ngjyre uji.

Meliniti ose toka e verdhe eshte nje sasi bolusi me hidroksid hekuri me ngjyre te verdhe te ndritshme.

Boksidi mund te perdoret ne llojet e imet me ngjyre te verdhe ose te kuqe si ngjyroses.

Rëtel eshte nje argjile e pasur me hidroksid hekuri me ngjyre te kuqe te forte. Ne kete kontekst mund te vleresohet edhe minerali i kuq i hekurit per pergatitjen e nje dheu ngjyroses te kuq.

E gjelbra kaadner eshte nje mineral qe lind nga prishja e augitit. Kimikisht eshte nje silikat i hekurit dyvalent me permbajtje te rritur ne gelqeror, argjila, magnez dhe alkale.

Njihet p.sh. nje vendburim ne Kadan (Çeki) ne dy shtresa te trasha 50 cm brenda nje gelqerori te ujrave te embel e mbuluar nga nje shtrese bazalti e pasur me augit. F = 1 Psp = 2

I perafert me tokat e gjelbra eshte edhe glaukoniti

Dherat ngjyoses gri. Ngjyre gri-te zeze mund te japin edhe shistet e pasura me lende qymyrore.

Permbajtja e gelqerorit ( % ) Shkembi Vleresimi teknik

95 –100Gelqeror i paster me perqindje te larte Gelqeror i bardhe

85 – 95 Gelqeror mergelor Gelqeror gri75 – 85 Mergel gelqeror65 - 75 Gelqeror i mergelizuar Gelqeror per çimento35 – 65 Mergel Mergel per çimento Çimento portland25 – 35 Argjile e mergelizuar Çimento portland

15 – 25Argjile mergelore Argjile zjarrduruese Per tulla e tjegulla

0 - 5 Argjile me permbajtje te larte Argjile zjarrduruese

5.2.2.4.1 Perhapja e Oliviniteve ne Shqiperi

Olivinitet kane nje perhapje te gjere ne natyre si mineral shkembformues ne kompleksin e shkembinjeve ultrabazike. Kompleksi i shkembinjve ultrabazike ne vendin tone ka nje perhapje shume te madhe (fig.1). Daljet siperfaqesore te shkembinjve ultrabazikd zene rreth 2 800 km2, duke u vendosur ne formen e dy brezave me shtrirje afer meridionale.

Ne brezin lindor takohen masivet ultrabazik te Kukesit, te Lures, Bulqizes, Shebenikui, Pogradecit dhe masivi i Tropojes me vendosje ndermjetese ne skajin me verior.Ne brezin perendimor takohen masivet ultrabazikd te Krrabit, Pukes, Gomsiqes, Kashnjet Mirdite, Skenderbej, Shpat, Valamare, Devoll e Voskopoje. Studimet komplekse te kryera vertetojne lidhjen e shumices se masiveve ne sejcilin brez dhe ne disa sektore edhe ndermjet brezave duke perfaqesuar nje teresi petrografike.

Industria Minerare

Ne perberjen e kompleksit ultrabazike marrin pjese: harcburgitet, dunitet, lercolitet, verleritet, piroksenitet, llojet ultrabazike, plagjioglazike e troktolitet. Perhapjen me te madhe e kane harcburgitet te cilet perfaqesojne pjesen kryesore te predes se kompleksit ultrabazike, ndersa dunitet kane perhapje me te kufizuar dhe takohen ne nderthurjet harcburgit-dunitik si dhe ne horizontin dunitike.

Dunitet kane perhapje ne masivet ultrabazike te dy brezave. Ato paraqiten si dunite te firesketa dhe me shkalle te ndryshme serpentinizimi. Ne tabelen jepen te pergjithesuara analizat kimike te duniteve qe vendosen ne te dy brezat (12).

DunitetMgO SiO2

A12O3

Fe2O3FeO

MnO CaO

Na2O K2OH2O- H2O+ Hk NiO

Brezi lindor 46.8 39.1 0.2 0.47 7.7 0.14 0.28

-0.16 0.04 0.95 0.95 4.78

0.28 0.35

Brezi perendi

47.14 40.7 0.73 0.90

6.36 0.12 0.26 0.75 0.03 0.24 0.24 1.40

0,16

Dunitet e fresketa dallohen nga ato te serpentinizuara sepse kane pesuar shume pak ose aspak ndryshime te gjendjes fillestare. Ato jane kompakte, me ndertim te brendshem kokrizorkristalin. I perkasin grupit te shkembnjve monominerale dhe perbehen teresisht nga olivina, me kristale te rralla pirokseni dhe me pikesime te kromshpinelitit aksesor. Takohet ne sasira teper te vogla minerali serpentinit sidomos ne mbushjen e carjeve. Eshte i rendesishem fakti se olivina, qe merr pjese ne perberjen e dimiteve te firesketa, ka formulen (Mg,Fe)2SiO4 dhe perfaqesohet nga minerali i forsterit me formule Mg2SiO4, me perzierje izomorfike te mineralit te fajalit me formule Fe2SiO4 me permbajtje te molekules deri ne 10 %. Nga perberja kimike olivilia ka oksid magneziumi (MgO)-45-50%, oksid silici (SiO2)-38-42 %, okside hekuri 8-12% ralle shkon deri ne 20% dhe ne sasira te vogla permbajne kalcium, nikel, oksid alumini e magnezi. Ne forme pikezimesh e shliresh kane dhe kromshpinelite.

Olivina, dunitet e fresketa, kane ngjyre jeshile me nuanca te verdha, ne thyerje te fresket kane shkelqim xhamor. Konstantet kristalo-optike i ka:Nga 1.68-1.70; Nm--1.66-1.68; Np=1.64-1.66; Ng-Np-0.035; 2V-86'-90'. Fortesia 6.5-7; pesha specifike 3.0-3.5, temperature e shkrirjes arin ne 1890'.Ndryshimet qe vihen re vijne nga sasia e permbajtjes se molekules se fajalitit. Nga punimet, reilevimet dhe studimet gjeologjike te kryera ne vendin tone;shkembinjte dunitike jane fiksuar ne shume masive ultrabazike te te dy brezave, si ne brezin lindor ne masivin e Tropojes, Kuksit, Lures, Bulqizes,Shebenikut dhe Pogradecit, ashtu dhe ne brezin perendimor ne masivin e Krrabit, Gomsiqes, Shpatit etj. Studime me te detajuara nga ana gjeologjike dhe laboratorike si lende e pare per materiale refraktare per shkembinjte dunitike jane bere: ne masivin e Kuksit, ne zonen e Kalimashit, ne masivin e Tropojes, ne zonat Lugu i Zi Bytyc, Kepenek, Zogaj, Vlad etj; ne masivin e Bulqizes ne zonat Duricaj-Kaziak e Dushaj-Lepurak, ne masivin e Krrabit ne zones e Iballes dhe ne masivin e Shpatit ne zonen Gjinar-Destril-Bukonik. Dunitet e fresketa te takuara ne keto zona kane permbajtje te larte te oksidit te magnezit, gje qe percakton pa dyshim rendesine e vecante qe kane ate si lende e pare minerare per prodhimin e materialeve refraktare. Krahasuar me disa shtete te tjera si: Finlanda, Karolina, Urale(Rusi),Kazakistan, Angli etj. olivinitet tona jane te mira (Tabela Nr.2). Sasira rezervash te konsiderushme ne forme shkriferimesh dhe permbajtje me te mire ka Norvegjia me MgO-50%; SiO2-41.5%; FeO-6%; A1203+Cr203-2%; MnO+CaO-2%; HK-0.5% (19).

Tabela Nr.2

Permbajtja e komponenteve ne %

Rajonet e shtetet MgO SiO2 Al2O3 FeO Fe2O3 CaO TiO2 Cr2O3Rajoni autonom i 44.8- 37.3- 0.63 10-12.8 1.8- 0.2- 0.1- 0.45Karoles 48.3 39.6 4.5 0.3 0.5Rajoni i Tagelles ne 42.2- 33.5- 0.09-2.5 0.9-4.0 3.0- 0.3 gj. 0.8

Ural 46.0 37.3 5.7

Me poshte do te pershkruajme vendburimin e olivinitit te Kalimashit-1 dhe objektet e shfaqjet ne te cilat jane kryer punime e studime gjeologjike si shfaqjet e oliviniteve ne masivet ultrabazike te Tropojes, te Bulqizes, te Shpatit dhe Krrabit.

105


5.2.2.4.1.1 Vendburimi i Oliviniteve Kalimash-1

Vendburimi i oliviniteve Kalimash-1, ndodhet ne krahun Jug-Perendimor te qendres se banuar Kalimash. Lidhet me qytetin e Kukesit me rruge automobilistike rreth 25 km te gjate.

Relievi i zones paraqitet ne pergjithesi kodrinor, i ndertuar nga nje terren shkembor me kuote nga 850m deri me 1585m - (Mali i Marashit). Klima eshte kontinentale, me vere te nxehte dine dimer te ftohte, me rreshje debore qe fillon nga muaji Nentor deri ne Prill. Neper zonen e vendburimit kalon Perroji i Kalimashit, qe ushqehet nga rreshjet atmosferike, prandaj gjate veres pothuajse shteron. Ujrat e perrojit derdhen ne Lumin Drin.

Ndertimi gjologjik i vendburimit.Vendburimi vendoset ne masivin ultrabazik te Kukesit i cili ze nje siperfaqe prej 82 km2. Ne ndertimin e shkembinjdve ultrabazike marrin pjese shkembinjte hazcburgit dunit, dunitet dhe me pak lercolitet, verleritet, serpentinat, piroksenitet, dunitet damarore dhe depozitimet deluviale aluviale te kuatemarit.

Dunitet, me te cilen lidhet vendburimi i oivinitit, ndertojne pjesen jugore e qendrore te masivit. Ato dalin ne siperfaqe ne trajte shkembinjsh te thepisur dhe te eroduar ne siperfaqet e zhveshura, me ngjyre kafe te celet.

Olivinitet (dunitet e fresketa) zene pjesen qendrore dhe vendosen ndermjet brezit dunit-peridotit dhe duniteve te serpentinizuara, qe priten ne jug nga tektonika e madhe, ndersa ne lindje kufizohet nga perroi i Kalimashit, krahu i majte. Ne olivinitet takohen rralle trupa te vegjel harcburgitesh me pak kristale pirokseni. Ndersa me shpesh takohen trupa kromifer brezor e shliror. dhe shtresa kromshpinelitesh. Renia e trupit minerar te olivines te zones qendrore eshte Jug - Perendimi me kend 20'-30'.

Prane siperfaqes shkembi olivinit paraqitet i eroduar me trashesi te kores se prishjes qe arrin 0.5-4-5 m Ne disa raste ne zonat e carjeve dhe prishjeve tektonike, erodimi ka depertuar edhe ne thellesi. Pjesa e siperme dhe ajo jugore e veriore e oliviniteve paraqitet me nje terren me te bute nga ajo e pjeses qendrore, ku formojne nje gremine qe bie thike ne perroin e Kalimshit-1 me lartesi qe arrin 120-130 m.

Ne faqet e gremines kalon rruga automobilistike qe sherben edhe sot per marjen e olivines.

Ne vendburim eshte e zhvilluar tektonika me karakter shkeputes me orientime te ndryshme ku predominojne prishjet me drejtim Jug-Perendim - Jug-Lindje me amplitude qe arrin 15-20m.

Karakteristikat mineralogjiko –petrografike Nga pamja e jashtme olivinitet perfaqesojne nje shkemb te ngjeshar dhe te forte, me ngjyre jeshile dhe shkelqim xhamor ne thyerje te fresket. Ne olivinitet dallohen pikezime kromshpinelide. Ne mikroskop olivinitet paraqiten me strukture panidiomorfe kokrizore.

Kokrizat kane idiomorfizem te njejte kundrejt njera tjetres. Madhesia e kokrizave eshte 3m/m dhe arrin deri ne 8m/m Kokrizat e olivines kane ngjyre interference te rendit te trete d.mth N.g - N.p =0.035, konstantet kristalo-optike jane Ng=1.685, Np=1.672 dhe 2v =+88'.

Sipas ketyre te dhenave olivina i pergjigjet tipit forsterit me 10% molekula fajaliti. Mineralet kryesore te oliviniteve jane olivina e kromshpinelitit, shume pak takohet serpentine rralle pirokseni rrombik, talku dhe hidroksidi i hekurit.Kokrrizat e kromshpinelitit kane ngjyre te kuqerremte, te murme me madhesi 2-3 mm-Per studimin e karakteristikave petrografike te oliviniteve jane marre nje numer i konsiderueshem kampionesh per shlife, anshlife dhe konstante optike ne kariere dhe ne shpimet 3, 4, 6, 7.

Karakteristikat cilesore te oliviniteve Per cilesine e oliviniteve te Kalimashit jane bere shume studime nga disa autore. Ato kane filluar nga viti 1960 e deri me sot. Ne baze te rezultateve te mira cilesore e te kushteve tekniko - minerare mjaft te mira si dhe rezervave te medha te oliviniteve te Kalimashit ato filluan te shfrytezohen.

Industria Minerare

Minerali i oliviniteve ka sherbyer si lende e pare per prodhimin e tullave refraktare ne Fabriken e Porcelanit Tirane dhe ne Uzinen e Tullave Refraktare te Kombinatit Metalurgjik Elbasan. Sot per sot Kombinati i Elbasanit nuk prodhon materiale nga olivinitet.

Analiza kimike dhe per refraktaritet jane kryer nga shume autore brenda dhe jashte shtetit. Por studimet me te plota jane bere nga autoret e raportit "Llogaritja e rezervave ne vendburimin e oliviniteve Kalimash 1" me gjendje 01.01.1995 te inxhinierit gjeolog B.Bardhi e ing.B.Cake.

Rezultatet e analizave kimike te oliviniteve Kalimash

Nr. iPermbajtja ne %

Nr. Autoret provave Vitet MgO SiO2 CaO AI2O3

Fe2O3+FeO NiO Cr2O3 Hk

1 L. Goci 7 1960 48.43 39.50 0.35 0.66 9.03 1.72 J. Ndoja 2 1964 47.46 40.25 0.96 - 8.713 H. Caslli - 1964 51.06 40.52 0,2 F-i. 8.90 - - 0.34 S. Dede 1 1968 49.30 39.69 0.23 0.10 8.59 0.36 0.495 Dh. Bezhani 20 t prove 1968 47.70 39.87 0.48 1.08 - - -

teknologjike

6 F. Arkaxhiu - 1969 47.00 38.2 0.95 1.9 9.2 - 0.47 R.P. Kines 50 t prove 1972 49.07 40.03 0.53 0.59 9.30 - 0.5 1.3

teknologjike

8 B. Bardlii 54 1980 48.17 38.32 0.70 0.82 10.21 - 0.63 2.59 Gjeologjia - 1982 47.48 40.0 0.65 - 8.0 - -

ShqiperiseSh 1:200000

10B. Bardhi, B. 418 1985 47.55 37.91 0.12 0.44 8.92 1.02 2.2Caka

11D.Shkupi, etj. 1 1994 47.50 87.5 - gj. 9.0 0.5 2.5

Kushtet hidrogieologiike. Ne vendburim jane dalluar ujra carjesh, keshtu qe debiti i tyre eshte ne varesi te sasise se rreshjeve vjetore atmosferike. Dalja ne siperfaqe e ujrave ne forme burimesh lidhet me zonat tektonike.Debiti i tyre arrin deri ne 0.5 l/sek me mineralizim qe arrin 400 mg/1 dhe me PH nga 7.4-8.5. Uji eshte i tipit hidrokarbonat-magnezial dhe i pijshem Per fumizimin me sasi te nevojshme te ujit, jane ujrat e gruntit dhe te perrenjve.

Kushtet tekniko-minerare.Studimet e vetive fiziko-mekanike jane kryer ne laboratorin e ITNP Mineraleve ne Tirane. Autoret e studimit te vendburimit kane marre prova ne kariere dhe ne shpimet 1.2, 178 e 324. Ne baze te studimit laboratorik te kryer rezultojne:

Shkembinjte e vendburimit perfaqesohen nga olivinite te fresketa dhe pak te serpentinizuara me zhvillim mikrocarjesh. Qendrueshmeria rezulton te jete mesatare deri e larte. Vlera e qendrueshmerise ne shtypje nje boshtore (ne vlere mesatare) leviz nga 660 kg/cm2 ne olivinitet pak te serpentinizuara deri ne 850 kg/cm2 ne olivinitet e fresketa. Treguesit minimale dhe maksimale per keto lloje olivinitesh jane:• Per olivinitet e serpentinizuara 450 - 1000 kg/cm2.• Per olivinitet e fresketa 550 - 1500 kg/cm2.

Vlerat per qendrueshmerine ne terheqje, ne prerje dhe te kendit te ferkimit jane relativisht te larta. Keshtu per olivinitet e fresketa, qendrueshmeria mesatare ne terheqje eshte 63

kg/cm2, ne prerje 115 kg/cm2 dhe kendi i brenshem i ferkimit 86'25'. Ndersa olivinitet pak te serpentinizuara kane perkatesisht qendrueshmerine mesatare ne terheqje 53 Kg/cm2, ne prerje 93 kg/cm2 dhe kendi i brendshem i ferkimit 8 1'25'.

Ne rastet kur shkembinjte kane nje makrocarshmeri te paperfillshme, ato zoterojne nje qendrueshmeri te lane mekanike dhe nuk paraqesin rezikshmeri shembje. Per ato raste kur shkembinjte kane nje zhvillim intensiv carjesh me intensitet dhe drejtime te ndryshme, atehere qendrueshmeria mekanike e tyre nuk eshte e madhe dhe si rezultat i presioneve mund te kemi cfaqjen e shembjeve gjate rrafsheve te carjeve.

107


5.2.2.4.2 Shfaqjet e Oliviniteve (Duniteve te Fresketa) ne Masivin Ultrabazik te Tropojes

Shkembinjte ultrabazike zene rreth 90 % te siperfaqes se masivit te Tropojes. Prerja e shkembinjve ultrabazike perbehet kryesisht nga harcburgitet dunitet dhe me pak nga lercolitet, verleritet, piroksenitet dbe serpentinitet.

Dunitet jane te perhapur pothuaj ne te gjithe masivin. Ato paraqiten ne formen e masiveve te vegjel, linzave me dimensions te medha,linza e shlire te vogla, dunite ne forme damaresh dhe kemisha qe veshin trupat e kromit. Dunitet ne baze te shkalles se serpentinizimit, ndahen ne dunite te serpentinizuara dhe dunite te fresketa.

Dunitet e resketa kane perhapje te gjere midis llojeve te duniteve. Ato takohen ne sektoret e Zogaj, Kepenek, Bytyc, Mjeker Bardhe, Mehalle e Siperme, ne Jug-Perendim te Zherkes, Vlad etj. Jane shkembinj monominerale dhe perbehen nga olivina, shume pak nga kromshpinelite dhe serpentina. Ne keto sektore siperfaqja e perhapjes eshte nga qindra m2

ne 1-2 km2.

Dunitet e fresketa ne siperfaqe jane te eroduar dhe kane ngjyre kafe te verdhe ne te kuqeremte. Ne thyerje jane te forte, kane ngjyre te gjelbert deri ne te gjelbert te celet. Mikroskopikisht karakterizohen nga nje strukture panidiomorfe kokrrizore. Olivina paraqitet me ngjyre te larte interference te rendit te trete. Madhesia e kokrrizave lekundet nga 1-2 mm ne 5-6 mm Sipas konstanteve kristalo-optike Ng=1680-1687, Nm--1.660-1.670, 2V=+86'-89'. Keto tregojne se olivina i pergjigjet tipit forsterit me 8% molekula fajaliti.

Analizat kimike te bera per dunitet e fresketa te Qafe Luzhes, Vladit dhe periferive jugore te tyre permbajne oksid manganezi-MgO-47.98-48.85%, oksid silici - SiO2 39.62-42,82%, okside hekuri FeO = 6.36 - 8.0 1% ; A1203 = 0. 1 % ; CaO = 0.3 % ; Cr2O3 =0.32. Keto te dhena tregojne se olivinitet e masivit te Tropojes jane lende e pare shume e mire per materialet refraktare. Ato kane kushte te mira tekniko-minerare, jane prane rrugeve automobilistike dbe kane rezerva te medha. Por ne keto objekte nuk jane kryer studime te plota gjeologjike dhe punime per llogaritjen e rezervave. Mendimi yne eshte se ne disa nga sektoret e permendur lind nevoja e kryejes se punimeve dhe studimeve gjeologjike. Sektoret qe permenden me lart jane larg qytetit te Bajram Currit nga 10 - 25 km.

5.2.2.4.3 Shfaqjet e Oliviniteve (Duniteve te fresketa) ne Masivin e Bulqizes

Ne masivin ultrabazik te Bulqizes zhvillim me te gjere kane harcburgitet, pas ketyre vine dunitet dhe me pak verleritet. lercolitet e piroksenitet. (Dobi A.7).

Dunitet ne masivin ultrabazike te Bulqizes perfaqsojne trupa ne forme izomorfike dhe te cregullta-damarore, breza dhe shlire me trashesi nga me te voglat deri ne disa km dhe gjatesi mbi 10 km me nje siperfaqe qe arrin 20 - 25 km2 sic jane trupat dunitike te Martaneshit, Qafe-Mes, Qafe-Dardhe, etj. Dunitet ne pjese te vecanta te masivit ultrabazik te Bulqizes kane zhvillim te ndryshem qe shprehen me forma dhe permasa te ndryshme, si dhe me shkalle te ndryshme serpentinizimi.

Dunitet e fresketa Ato jane kompakte me ngjyre te blerte ne te verdhe ne siperfaqe jane te alteruara. Permbajne pikezime te kromit aksesor. Perhapen ne zonen e harcburgiteve te fresketa me forma te crregullta dhe permasa te vogla. Mikroskopikisht perfaqesohen nga shkembinj koker mesatare deri koker madhe 3-4-7-10 mm- Shkembi karakterizohet nga struktura panidiomorfe kokrizore, allotriomorfe kokrrizor. Olivina qe perben masen kryesore te duniteve te fresketa , takohet ne forme kokrrizash te zgjatura deri ne 3-8 mm- Ne te carat dhe periferite zhvillohet olivina koker vogel. Verehen dhe carje shume te holla te mbushura me krizotil. Olivina ka thyerje 2V=88', konstantet kristalo-optike jane: Ng=1.635, Nm--1.670 qe i pergjigjen minerait forsterit me 10% molekula fajaliti.

Per percaktimin e perberjes kimike jane marre prova ne zonen Duric-Koziak dhe ne zonen Dushaj-Lepurake (7, 8) (tabela Nr. 5) (Dobit, Dedes.).

Industria Minerare

Zona Duric-Koziak' ndodhet rreth 7-8 km ne lidje te qytetit te Bulqize ne rrugen BulqizeTemove. Ndersa zona Dushaj-Lepurak ndodhet 8-9 km (2-3 km rruge verore) ne veri-lindje t.e qytetit te Bulqizes. Keto zona kane kushte te mira gjeologjike e tekniko-minerare prandaj rekomandojme kryerjen e punimeve gjeologjike, rilevime gjeologjike ne shkalle 1:2000, hapjen e punimeve minerare (kanale e puse) dhe marijen e provave per analize kimike, refrektare dhe minerale petrografike.

Vendi Nr.

Pernbajtja e komponenteve ne perqmdje

imarjes

prova

MgO SiO2

A12O3

Fe203

FeO

MnO

TiO2 CaO

Na2O K2O NiO

Cr2O3 Hk H2O

Duricaj

47.68 38.6 0.55 1.10 7.08 0.12 0.03 0.28 0.03 0.00 0.31 0.28 0.90 0.00

Koziak

ne 550.16 39.9 1.22 1.60 7.65 0.15 0.17 0.98 0.18 0.03 0.32 0.57 1.67 0.22

lindje mes.teBulqiz

48.52

38.98 0.83 1.37 7.33 0.13 0.07 0.58 0.08 0.02 0.32 0.39 1.15 0.08

esDushaj

45.94

34.05 0.3 0.24 3.18 0.12 0.03 0.00 0.00 0.00 0.32 0.27 0.08 0.00

LepurakNe veri

4 mes

49.97

39.32 0.66 3.24 9.06 0.16 0.46 0.35 0.37 0.00 0.39 0.51

12.07 0.00

lindje

te Q48.76

37.53 0.5 1.49 6.73 0.14 0.16 0.09 0.10 0.00 0.33 0.37 4.23 0.00

BulqizesDuricaj 1

48.24

40.88 0.27 0.24 8.51 0.14 gj 0.32 gj gj 0.43 0.14 - 0.32

Dragun I

49.35 40.8 0.55 0.66 7.11 0.11 gj 0.01 0.04 0.40 0.39 0.22

5.2.2.4.4 Shfaqjet e Oliviniteve (Dunite te Fresketa) ne Masivin Ultrabaziik te Shpatit

Nga punimet gjeologjike rilevuese te kryera ne masivet ultrabazike te Shpatit (H.Pula, etj.,15) ne vitin 1983-1984 jane perkufizuar dunite te fresketa (olivinitet).

Dunitet e fresketa: kane perhapje te kufizuar dhe me permasa te vogla ne trajte thjerzash midis peridotitesh te fresketa.

Shfaqia I (Nr.55). Ndodhet rreth lkm ne Veri-Lindje te fshatit Derstile, ose 2.5 km ne veri perendim te stacionit te shfirytezimit pyjor Bukonik. Dunitet kane forme lentore-thjerzore me permasa te vogla, me kontakt te qarte me peridotitet e fresketa. thjerza me e madhe e pa konturuar plotesisht ka gjatesi 50-60m dhe trashesi deri ne 10m Ne'siperfaqe dunitet paraqiten te alteruara me ngjyre te verdhe te gelber, ndersa ne thyerje te fresket marrin ngjyren jeshile ne limon, vende-vende paksa te serpentinizuara, qe u jep atyre ngjyre te mbyllur.

Nga 4 prova jane bere analiza kimike dhe per refraektaritet si me poshte:

SiO2=35.52-36.61, MgO=44.08-48.13, Fe203=7.52-8.22%, A1203=0.45-0.9%, CaO=0.0.-0.14%. Zjarredurushmeria mbi 1630oC.

Shfaqja 2 (54)- Ndodhet rreth 1.5 km ne Jug-Lindje te stacionit te Bukonikut. Jane marre 5 prova gjate rruges automobilistike pyjore qe lidhet me qendren e Komunes te Gjinarit rreth 3 km. Rezultatet e provave jane:SiO2 = 36.53-41.8%, MgO = 46.7-48.6%, A12O3 = 0.5-0.7%, FeO+Fe2O3 = 8.6-9.06%, CaO=0.14-0.48%, Hk = 0.32-3.55%.

Jane analizuar 14 prova per zjarrdurueshmerine nga te cilat 3 prova kane temperature mbi 1630oC dhe te tjerat nga 1630o-1520o C. Sektori Derstil-Mali i Cep Sones (zona e Bukonikut) paraqet interes per shkembinjte e duniteve te fresketa (oliviniteve) si lende e pare per material refrektar. Mendojme qe ne kete sektor te kryhet nje rilevim kimike, gjeologjik ne shkalle 1:2 000 dhe disa punime minerare. Te merren prova per analiza mineralo-petrografike, dhe per refraktaritet. Shfaqet e duniteve te fresketa (oliviniteve) lidhen me rrugen automobilistike Elbasan-Gjinar me gjatesi 25-30 km

109


5.2.2.4.5 Shfaqia e Duniteve (Duniteve te fresketa) ne Masivin Ultrabazik te Krrabit

Masivi ultrabazik i Krrabit ben pjese ne brezin perendimor te shkembinjve ultrabazike, te vendit tone. Ne prerjen e kompleksit ultrabazik jane vecuar harcburgitet e pa serpentinizuara, e te serpentinizuara, lercolitet, verleritet piroksenitet e dunitet e pa serpentinizuara e te serpentinizara (17).

Dunitet e fresketa kane perhapje te kufizuar, takohen midis shkembinjve harcburgitd te pa serpentinizara ne forme shliresh e linzash te vogla dhe si kemisha dunitike qe rrethojne trupit kromifere. Dunitet ne thyerje kane ngjyre te gjelbert te celet me nuance te verdhe, ndersa ne siperfaqe jane te eroduar dhe kane ngjyre kafe deri ne te verdhe. Minerali kryesor shkemb formues eshte olivina qe ze deri ne 98% te mases se shkembit, pjesen tjeter e ze kromshpineliti akseror qe arrin 2-3%. Serpentina verehet rralle, ne forme te damarzave te holla.

Olivina takohet ne kristale ne forme te zgjatur me madhesi deri ne ne 5-6 mm Nga studimi mikroskopik rezultojne keto konstante kristalo-optike Ng-1.655, Nm-1.668. Nga keto matje arrihet ne konkluzionin se minerali i olivines i perket tipit forstelit me permbajtje te molekules se fajelitit deri 7 %. Nga analizat kimike rezultojne keto permbajtje te komponenteve MgO-46.65%, SiO2 39.43%, A12O3- 2.6%, Cr2O3 0.64%, FeO+Fe2O3= 7.75%, NiO=0.43%, CaO-l.05%, Na2O+K2O=0. 595%, Hk=0 1%.

Dunitet e fresketa perhapen ne veri-perendim te Iballes.Ato ndodhen rreth.25-30 km nga qyteti i Fush Arrezit. Per mendimin tone nuk duhet te hapen punime te detajuara gjeologjike, mbasi jane larg dhe lidhja me rruge automobilistike eshte e veshtire.

5.2.2.5 Te dhena te pergjithshme mbi ranoret bituminoze ne vendin tone

Ranoret bituminoze jane shkembinj sedimenare te shkrifet ose kompakt dhe permbajne nafte natyrale bruto ne gjendje bitumi ose produktesh te tjera, te naftave te renda me viskozitet shume te larte.

Keto produkte te naftes nuk mund te nxirren nga shtresa me metodat e zakonshme qe perdoren ne industrine e prodhimit te naftes sic jane psh shpimet e pompimit.

Ne bote, per nxjerrjen e ketyre produkteve, pra per clirimin e tyre nga boshlleqet e kokrizave te rerave jane perdorur, perdoren dhe jane ne procese studimore nje seri metodash teknologjike te ndryshme. Kompanite e poshteshenuara jane nga me kryesoret ne bote te cilat zbatojne disa nga keto metoda:

o G. C.O.S/SUNCOR (Great Canadian Oil Sands) - Kanadao SYNCRUDE - Kanadao ALSANDS (SUE-LI, e te tjere) - Kanadao SOLVEX - Kanada, Australi, USAo EXXON (IMPERIAL OIL) - Kanadao LAGOVEN - (Filial i PETROVEN) - Venezuelao MIENEVEN - (Filial 1 PETROVEN) – Venezuela etj.

Llojet e metodave te eksperimentuara ne keto teknologji kane si baze referimi:

o Gjendjen fiziko-kimike te naftaso Mineralet perberes qe kane shkembinjte e ranoreve bituminozeo Elementet kimike metalike mbizoterues te ketyre naftave qe ndodhen ne keta

ranore bituminoze.

Ne pergjithesi ekzistojne dy grupime metodash teknologjike:

o Me tretje (avull, uje i nxehte, uje i nxehte plus alkale (sode), solvente organike etj.)

o Pirolize (Ngrohje ne temperature 550')Industria Minerare

Shtetet kryesore prodhuese jare Kanadaja, Venezuela, Rusia, SH.B.A.

Ne vendin tone jane gjetur rezerva te medha ranoresh biturninoze dhe jane eksperimentuar per nxjerrje nafte te dy metodat:

o me distilim (apo pirolize?) para luftes nga shoqerite Italiane.o me tretje ne uje te nxehte dhe sode ne vitet 1976-1985 nga nje grup specialistesh te

Institutit Teknologjik te Naftes Patos.

Ranoret bitunoze te vendit tone perfaqesojne tapen asfaltike te shtratimeve monoklinale, nafte-gaz-mbajtese te hapura, te ngjashme me ato qe njihen ne bote si ne Venezuela, Alberta (Kanada), etj.

Ranore biturainoze jane takuar ne disa rajone te vendit tone si ne Patos, Treblove-Selenice, Selishte, Kucove, Muriz, Kreshpan, Belishove, Greshice, Makaresht (Fushe Kruje), Thumane-Milot (ne disa shpime) etj. (Fig.1).

5.2.2.5.1 Karakteristikat e ndertimit gjeologjik te objekteve kryesore te ranoreve bituminoze dhe drejtimet perspektive te kerkim-zbulimit

Vendburimet me te rendesishme te ranoreve bituminoze ne vendin tone jane ato te Patosit (Kasnices) dhe te Treblove-Selenices

5.2.2.5.1.1 vendburimi i ranoreve bituminoze te Patosit

Vendburim; i ranoreve bituminoze te Patosit nderton nje strukture monoklinale, te perbere teresisht nga depozitime mollasike te Tortonianit, qe vendosen transgresivisht mbi depozitimet me te vjetra dhe kontaktojne ne disa vende me strukturen karbonatike te Patos-Verbasit (Fig. 3).

Ky monoklinal ndertohet ne teresi nga disa shtresa ranoresh te nderthurura me argjiloalevrolite te grupuara ne disa suita apo formacione te cilat nga poshte lart jane emertuar: Bubullima, Driza, Gorani dhe Kucova. Keto shtresa kane renie 10- 15 o ne drejtim te veriperendimit (me azimut renie 320-340o)

Lenda bituminoze (nafta) ne keta trupa ranore (shtratime) ka ardhur si rezultat i kontaktimit direkt ne shtrirje ose ne renie te ketyre shtresave me strukturen karbonatike nafte-gaz mbajtese te Patos-Verbasit (Zharzes) si dhe nepermjet carjeve ndershtresore apo prishjeve qe kontaktojne me kete strukture. Ranoret konglomeratike te bazes se transgresionit ne Guret e Zez- Kasnice perbejne nje shembull tipik.

Disa nga keto shtresa ranoresh bituminoze jane naftembajtese ne thellesi, si p.sh. shtresat D2e D2' te sektorit te Visokes.

Kjo lende bituminoze qe mbush boshlleqet midis kokrizave te ranoreve koker imet-koker mesem e shume me ralle konglomeratike (baza e transgresionit te suites Bubullima) eshte ne gjendje gjysme te lengeshme dhe mjaft viskoze, ndersa ne daljet prane siperfaqsore paraqitet plastike deri ne te ngurte.

Nga ana gjeokimike kjo lende ne teresi eshte ne trajte "malte". Sasia e hidrokarbureve metano-naftane dhe aromatike ose sasia e vajit (ne bitumin e nxjerre me anen e tretjes ne kloroform) luhatet nga U 6.2 % deri ne 57.2 %, pra brenda intervalit U 0%-65%. Gjithashtu kjo lende ka permbajtje te larte te rreshirave (24-35 %). Prandaj keta ranore, bituminoze jane quajtur vajore-rreshinore. Asfaltenet ne ta luhaten nga 12.90/o ne 25.4 %. Ne kete vendburim gjate viteve 1976-1983 jane zbuluar 5 sektore, te cilet jane emertuar sektori i I +II, III (Kasnice), IV (Patosi Fshat) dhe V (Visoke). Jane llogaritur 110 milion ton rezerva B+C1 dhe 47 milion ton C2.

Nga pergjithesimi i kryer ne kete rajon rezulton:1. Keta sektore jane ne vazhdimesi ne renie apo ne shtrirje te njeri tjetrit. Perhapja e ketij

vendburim eshte qe nga Kreshpani ne perendim e deri ne Visoke ne lindje, qe nga baza transgressive Guret e

111


Zez-Kasnice ne jug e deri ne veri te puseve 515, K-4, ku ky kufi eshte i pa konturuar.2. Disa shtresa te ketyre pakove produktive nuk jane konturuar plotesisht, si brenda

sektoreve ashtu edhe ne shtride apo renie te tyre.3. Me punime kerkimi duhet kontrolluar edhe zona e Kreshpanit si dhe rajoni Belishove.4. Rezervat prognoze ketu jane llogaritur 380 milion ton. Rrjedhimisht gjithe vendburirni

arrin ne 537 milion ton.

5.2.2.5.1.2 Vendburimi i Treblove-Selenice

Vendburimi Treblove-Selenice ndertohet gjithashtu nga nje strukture monoklinale me ondulime te pjeseshme prane ngritjeve te gelqeroreve (Paraser, Muriz), me azimut renie rreth 340 o dhe kend renie nga Oo ne 12 o (Fig. 4). Ky ondulim vecanerisht i tavanit, here here eshte i theksuar per shkak te kalimeve faciale nga ranore ne alevrolite apo konglomerate, prandaj edhe trashesite e ranoreve bituminoze jane te ndryshme. Ato luhaten nga 4-5 m ne jug (ne shpimet 4-62 Treblove) deri ne 65 m ne veri (shpimi Nr-671 Selenice).

Keto depozitime mollasike pjeserisht vendosen transgresivisht mbi depozitimet karbonatike te Eocenit nga ku jane furnizuar me nafte. Por, ne krahasim me ranoret bituminoze te Patosit, per shkak te mbuleses me relief hidrografik teper te zhvilluar dhe veprimit te tektonikes, keto depozitime jane ekspozuar me shume ne siperfaqe. Dalja siperfaqesore e tyre shtrihet ne te gjithe faqen lindore te vendburimit qe nga Treblova e deri ne Roms si dhe ne disa perrenj (Perroj i Squfurit, i Cyregave, Hotimes etj.). Si pasoje e ketij perajrimi ky vendburim perben nje shtratim nafte-gaz mbajtes lokalisht te shkaterruar. Prandaj lenda bituminoze qe mbush boshlleqet e ketyre ranoreve kokermesem-kokerimet ndodhet ne gjendje kryesisht plastike e me pak gjysem te lengeshme dhe te ngurte ne trajte "asfalti" e me pak ne trajte "malte". Asfaltenet ne bitumin kloroformik jane shume me te rritura dhe luhaten nga 30.05% ne 45.87%, ndersa sasia e vajlt luhatet nga 30.2% ne 39.64% e rralle arrin deri ne 48%. Per kete arsye jane quajtur ranore asfaltike.

Ne daljet prane siperfaqesore lenda bituminoze ne keta ranore eshte ne trajte pothuajse te ngurte deri ne te ngurte, ne gjendje asfalt-asfaltiti me pike zbutje te larte qe arrin deri ne 107 o. Pra ne vartesi te ketij perajrimi ka ndryshuar si gjendja fizike ashtu edhe gjendja kimike e tyre. Keta ranore prane siperfaqes karakterizohen nga permbajtje te larta rreshirash (30%), asfaltenesh (48%) dhe permbajtje te ulet vajrash (22%), prandaj dhe jane emertuar asfaltiko-rreshinore.

Ne vitin 1980 ne rajonin Treblove-Selenice eshte zbuluar vendburimi i Trebloves, ndersa me ne veri, ne Selenice, krahas kerkim-zbulimit te bitumeve dhe pirobitumeve (zhavoreve bituminoze) jane studiuar edhe ranoret bituminoze qe ndodhen poshte formacionit bitum pirobitum mbajtes, duke llogaritur edhe rezerva gjeologjike. Po ashtu shpimi 1301 i shpuar ne veri te lumit te Vjoses ka takuar nje trashesi ranori bituminoz prej 20 m

Studimet dhe pergjithsimet e bera tregojne per pranine e nje shtrese ranoresh bituminoze te perbere nga nderthurje ranoresh te pa ngopur, alevrolitesh c argjilash te rendit milimetrik deri ne metrik. Kjo shtrese e perbere, diku me trashesi me te vogel e diku me te madhe, por me permbajtje bitumi me luhatshmeri te vogel, (kryesisht mbizoteron permbajtja 10 - 11 % e me teper) shtrihet qe nga vendburimi i Trebloves, tashme i zbuluar, deri ne Selishte (ne veri te Lumit te Vjoses). Pra, perpektiva e zbulimit te rezervave industrials ne veri te vendburimit te Trebloves eshte e hapur edhe per mbi 4-5 km te tjera (Fig 4).Rezervat e ketyre vendburime jane: B+Cl = 32 milion ton; C2 = 217 milion ton; dhe prognoze 330 milion ton. Ne total ato mund te arrijne 579 milion ton.

Ne perfundim mund te konkludohet se rezervat totale te ranoreve bituminoze ne te dy vendburimet jane mbi 1 100 milion ton.

Veç ketyre dy rajoneve te rendesishem, ne objektet qe u permenden me siper si ne Kucove, Makaresht (Fushe Kruje) etj., pavaresisht se permasat jane me te vogla dhe me permbajtje

me te ulet, duhen kryer punime minerare kerkimi per konturimin e trupave te ranoreve bituminoze per shfrytezim lokal.

industria minerare

Documents