İlk 18 beytindeki Şerh usulü

8/3/2019 lk 18 Beytindeki erh Usul

1/23

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

AHMED AVN KONUKUN MESNEV- ERFERHNN LK 18 BEYTNDEK ERH USL

Bekir INAR

ZET

Bu almada son dnem mesnev rihlerindenolan Ahmed Avni Konukun Mesnev-i erf erhinin ilk18 beytindeki erh usl incelenmitir. Eserin yazlsebebi, rihin mracaat ettii kaynaklar, etkilendii

grler belirtildikten sonra, erh usl incelenmitir.Daha sonra erhin blmleri rneklerle gsterilmitir.erhteki atflar, kyaslamalar, yaplan tenkitler ve erhindikkat eken baz zellikleri incelenmitir. Ayrca bazerhlerle mukayese yaplmtr.

Anahtar Kelimeler: Klsik Trk Edebiyat, erh,Mevln, Mesnev, Ahmet Avni Konuk.

THE METHOD OF ANALYSIS IN THE FIRST 18COUPLETS OF AHMED AVNI KONUKS MESNEV-I

SERF SERHI

ABSTRACT

In the study, the analysis method of Ahmed AvniKonuk, who is among the latest masnavi analysts, in thefirst 18 couplets of his Mesnev-i erf erhi is analyzed.

The method of analysis is examined after mentioning thereason why the book was written, the sources that theanalyst mentioned and the ideas by which the analyst

was influenced. The references, comparisons, criticismsand some remarkable features of the analysis are

analyzed. In addition, comparison with some otheranalysis are made.

Bu alma, Prof. Dr. Atabey Kl bakanlnda, Erciyes niversitesiKlsik Trk Edebiyat Topluluu tarafndan, III. Klsik Trk Edebiyat erhSempozyumu (Prof. Dr. Cem Dilin Adna)13 ubat 2009 Kayseride dzenlenensempozyumda ayn adla sunduumuz tebliimizin geniletilmi eklidir.

Yrd. Do. Dr. Nide niversitesi Eitim Fakltesi NDE. E-mail:[email protected]


2/23

40 Bekir INAR

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic


Key Words: Classical Turkish Literature,analiysis, Mevlana, Masnavi, Ahmed Avni Konuk.

Mevlnann Mesnevsi Trk edebiyat, sanat ve kltrhayat zerinde en ok tesiri olan, daha dorusu Trk irfannekillendiren bir eserdir. Bu sebepledir ki, Mevln sfatylazikredilen yzlerce kii arasndan kopup gelen bu sfat, srfMevlnya zg bir hle gelmi, yzlerce mesnev iinden gelenmesnev ad da sadece onun eserine alem olmutur (Avar,2007:59).Bu istisnai durumun sebeplerinin en banda, Mesnevnin magz-

Kuran (Kurann z) olarak kabul grmesidir. Bu zelliiyleMesnev, bir iirden ziyade bir tefsir gibi asrlarca sevilerek okunmu,ondaki hikmet ve srlar daha iyi anlamak iin eitli yzyllardaotuzdan fazla erhi yaplmtr. Ancak Mesnevnin tamam gnmzekadar yedi defa erh edilmitir:

em Dede (. 1596dan sonra), Ankarav smail RushDede (. 1631), if Mehmed Dede (. 1671), eyh Murad- Buhr(. 1848), Ahmed Avni Konuk (. 1938), Thirl-Mevlev (. 1951),Abdlbki Glpnarl (. 1982). Bunlardan Ankarav, Konuk,Thirl-Mevlev ve Glpnarl Mesnevyi ayrntl bir ekilde,dierleri ise (em, if, Murad- Buhr) ok ksa saylabilecek bir

tarzda erh etmilerdir (Gle 2007:1). Konuk, Thirl-MevlevveGlpnarl erhleri, yakn dnem, yani son yzylda yaplanerhlerdir. Bu erhler iinde, A. Avni Konukun Mesnev erhinisememizin sebebi udur:

A. Avni Bey, erhinin hazrlannda Trke ve Farsaerhlerden istifade etmi, daha nceki rihlerin grmedii,Hindistanda baslan Mesnev erhlerini de incelemitir. HemMesnevnin 6 ciltinin tamamn erh etmi olmas, hem de birokerhten faydalanmas eserin kymetini artrmaktadr (s.13).1 AyrcaKonukun, bn Arabnin Fussul-Hikem ve Tedbirt- lhiyyeeserlerini erh etmi olmas ve MevlnnnFhi M Fh Tercmesini

yapmas, hem rihin bu sahadaki kudretini gstermekte, hem de buerhin deerini artrmaktadr. Bu erhin ilk 18 beytini sememizinsebebi ise, ilk 18 beytin magz- Mesnev ve ftihatl-kitb

1 Kaynak belirtilmeden verilen sayfa numaralar, Ahmed Avni Konuk,Mevln Celleddn Rm Mesnev-i erf erhi 1 Tercme ve erh,hzl. SelukEraydn-Mustafa Tahral, Kitabevi Yay., stanbul 2006 adl eserin sayfa numaralarngstermektedir. Bu sayfadan itibaren incelememize konu olan bu eserden alnan bilgiler, dipnotlar da dahil olmak zere, klfete kamamak iin sadece sayfanumaralar belirtilerek verilecektir.


3/23

Ahmed Avni Konukun 41

Turkish Studies



(Mesnevnin z) kabul edilmesi ve Mevln tarafndan kalemealnmasndandr.

A. Avni Konuk, 1285/1868de stanbulda domu, btidmektebini bitirdikten sonra Galata Rtiyesine girmi, daha sonraDrafakay bitirerek Mevlev tarkatine intisap etmi, mridiMesnevhan Selnikl Mehmed Esad DededenMesnevokuyup iczetalmtr (s.11). Bu sralarda Mekteb-i Hukk- hneye girmi,Arapa, Farsa ve Franszca renmi, muskimizin bykstatlarndan Zek Dededen musik dersleri alm, birok eser meketmitir (s.11-12).

Konukun, Mesnev erhini hangi tarihlerde ve niin yapt,erhte hangi nshay kulland, hangi erhlere mracaat ettii vehangi kaynaklardan faydaland, erhini hangi grler ndayapt ve hangi metodu kulland gibi birok sorunun cevabmukaddimesinde aklanmaktadr. imdi bu sorularn cevaplarnmaddeler hlinde ksaca vermeye alalm:

1. Eserin Yazl Tarihi ve Yazlma Sebebi

Konuk, mukaddimesinde belirttiine gre, Mesnevyi erhetmeye 1348 (1929)da balam ve 1356 (1937)de tarihinde

bitirmitir (s.27). Onu bu erhi tevike zorlayan sebeplerin bandakendi ifadesiyle aktr. Zira mukaddimesinde, Mesnev-i erf gibibahr- b-pyn iinde yzgelik etmek, benim gibi ilimde ve hlde veamelde kolu ve kanad krk bir cizin ii deil idi. Fakat ak, buaczimi gzmde rtt ve bu hususta beni cesur yapt. Zr aknhssalarndan biri de korka ve cizi cesur yapmaktr.(s.27) diyerekzetlemektedir. Mesnev erhinin birinci defterinin kapa iineyaptrlm bir yaprak zerinde Mesnev-i erif erhini ikmalidolaysyla, rihin imzasyla (s.16) yazlm 16 beyitlik bir kaside

bulunmaktadr. Bu kasidenin baz beyitleri u ekildedir:fern ey shib-i erh-i kitb- Mesnevems ve oldun serp b u tb- Mesnev..

Ak tarif eylemek mmkn deilamm u varAka dmtr yanar dim shb- Mesnevi2..erh u tafsl eylemitir bahs- ak oklar

Kimse sen tek yapmamtr inklb- MesnevSen fergat ehlinin serdr- mstesnssn

Ak u evk u zevk ile ettin itb- Mesnev (s.17)

2Shb- Mesnevi: Mesnevi dostlar (s.17).


4/23

42 Bekir INAR

Turkish Studies



Bu beyitlerden de anlalaca zere, onu Mesnevyi erhetmeye sevk eden temel sebep, dayanlmaz hle gelen akn anlatmaihtiyacdr.

2.erhe Esas Alnan Nsha

Ahmet Avni Konuk, erhte ittihaz ettiim metin, smailRush Ankarav hazretlerinin nshasdr. (s.27) diyerek, Mesnev-ierif nshalar hakknda malumat vermekte ve Ankarav nshasnnhuzr- Mevlnda yazlm olan nshalardan istinsah edildiini ve

bu nshann doru bir nsha olduunu belirtmektedir. Ancak bu nshaile Hint rihlerinden mddullah hazretlerinin matbu nshasndaki

beyitler kyaslanm, baz kelime rnekleri verilmi, bu tarz kkfarkllklarn manay deitirmediini ve kyl kle deermahiyette olmadn belirtmitir (s.30). Konukun kulland metinhakknda ayrntl bilgi vermesi ilgintir.

3. Mracaat Kaynaklar

Avni Beyin hangi erhlere mracaat ettiini ve hangikaynaklardan faydalandn ise,Mrcaat ettiim erhler, Ankarav,Hind rihlerinden mddullah, Bahrul Ulm Abdl-Al, VelMuhammed Ekberd, Mkeft- Rzav ve Abdurrahman Leknevhazartnn erhleridir (s.39). eklindeki ifadelerinden anlyoruz.Mracaat ettii lgtleri, Kmus,Burhn- Katn Fris asl ve Hindtab, Mntehabl- Lgt, emsl- Lgt, Gysl- Lgat, Behr-

Acem, Heft-Kulzm, er- HidyetveAhter-i Kebirdir ki, bunlarnnshalar elimde mevcuddur (s.39) diyerek sralamaktadr. erh veizah konusunda faydaland muhtelif kaynaklarn balcalarndanFussul Hikem3,Ftuht- Mekkiyye, et-Tedbrtul lhiyye f IslhiMemleketil nsniyye4 , Blgatl-Gavvs, Cevhir-i Gayb, Fhi M

Fh5, Menkb- Sipehslr, Avriful-Marif, Arisl-Beyn, Tefsr-i Nahcivn, Usl-i Aere, Tarift- Seyyid, Istlht- Sfiyye-i

Kn, Istlht- Sfiyye-i Nimetullh, Marifet-nme, Maneverhi, Nefahtl-ns, Matlaul-Ulm Mecmaul-Fnn, Azz Nesef

Resili6, Reeht, el-nsnul-Kmili saymaktadr.

3 Muhyiddin bnl Arabnin bu eseri, Ahmed Avni Konuk tarafndantercme ve erh edilmitir (s.40).

4 Muhyiddin bnl Arabnin bu eseri, Ahmed Avni Konuk tarafndantercme ve erh edilmitir (s.40).

5 Mevlnnn bu eseri Ahmed Avni Konuk tarafndan tercme edilmitir(s.40).

6Ahmed Avni Konuk tarafndan tercme edilmitir (s.40).


5/23


Turkish Studies



4. Etkilendii Grler ve Yapt Tenkitler

rih, erhindeki tasavvufi aklamalar, daha nce bnArabnin Fussul- Hikem ve Tedbirt- lhiyye eserlerini erhettiinden, bn Arabnin grleri ve Mevlnnn Fhi M FhTercmesindeki mtallarndan faydalanmtr. Bu hususta

bazlarnn tenkidine maruz kald, Feridun Nafiz Uzluka yazdmektuptan anlalmaktadr.7 rih, Mukaddimesinde Msteriklerhakkndaki mtlat (s.49) balnda son zamanlarda garptaMesnev-i erfe kar bir rabet hsl olduunu, bunlardan Mr.Reynold A. Nicholsonun ngilizce bastrd Mesnev-i erife yazd

mukaddimeyi yan- dikkat olarak grmekle birlikte, onunkard hkmleri, yabanclk neticesi olarak yanl bulmakta vebu yanllklarn gerekelerini aklamaktadr.8

rih, mukaddimesinde, Mesnev-i erfin iir olupolamadn iirin tanmn yaparak aklamaktadr. O, iiri kasdzerine mevzn ve mukaff olarak sylenen sz(s.31) olaraktanmlamaktadr. Kasddan r olarak sylenen mevzn ve mukaffszler iir haricinde kalr. Nazm ve iir nokta-i nazarndan Mesnev-ierfin hli byledir (s.31). rih, bu grlerini Mesnevden veDvn- Kebrden rneklerle aklamaktadr. Gerekten de insanlar,Mesnevyi edeb bir eserden ok zl bir tefsir niyetiyle

okumulardr(Avar, 2007:59). Ancak rih, Hz. Mevlnnndibcesinde: Manzum olan Mesnev-i erfi uzatmakta ictihdettim. buyurduklar cihetle Mesnev-i erfin Elfz ve sretiiirdir. demektedir (s. 53). Bu blm Mesnevnin mahiyetinin eitlidelillerle genie anlatld ve tantld bir blm hviyetindedir.

Konuk, yedinci cilt Mesnev hakkndaki grlerini,1035/1625 tarihinde zuhr eden yedinci cild-i Mesnev sahtedir veasl yoktur (s.39) diyerek Mesnevden rneklerle ispatlamaktadr.Ayrca smail Ankaravnin yedinci cildi erh ettiini, ancak bu erhinMurd- Rbiin cebir ve srr ile vk olduunu ve Ankaravninifdtndan bu rivayetin doru olduunun anlaldn (s.41)belirtmektedir.

7 Yakup afak, Son Mesnev rihlerinden Ahmed Avni KonukunMevlnnn Eserlerine, Fikirlerine Dair Mektubu, lm Aratrmalar, S.16,stanbul 2003 (s.14).

8Reynold A. Nicholsonun iddialar: Celleddn kendi eserini tashih, tadilve slh etmek iini bakalarna havale etmitir. Mesnevnin VI. cildi n-tamamdr.Mevlnnn nazm ve aruzu Sad ve Hfz gibi sir irlere kysen gevektir (s. 49-50). eklinde hkmleri iermektedir. Bu konuda geni bilgi iin bk. (Gle, 2006: 227-240).


6/23

44 Bekir INAR

Turkish Studies



rih, mukaddimesinde Vahdet-i vcd ve vcdlik(panteizm)hakknda izahatta bulunmu, iki kavram on bir maddedekyaslayarak aklam ve farklarn gstermitir. Vahdet-i vcdilmi, Cenb- Haktan nzil olmu, vcdlerin ilmi ise varln

birliini sezmekten ibarettir (s.50). Vahdet-i vcd mhidlerininilmi, fenfillh dedikleri hlin vukundan sonra kendilerinehsl olanbir ilm-i uhd, vcdlerin imi ise feylesoflarn birbirinden alpkendi akllarna gre tevs ettii ilm-i nazardir (s.51). Bu izahlar,eitli mukayeselerle birok adan geni bir ekilde aklanmaktadr.

I. erh Usl

rih mukaddimesinde, Essen fakrin tuttuu yol, her beytin kelime kelime tercmelerini mmkn olduu kadar ak birlisn ile yazmak olmutur. steyen dorudan doruya bu tercmeleriokuyarak Mesnev-i erfi kolaylkla hatm edebilir. demektedir(s.53).

Beyitlerin aklamas konusunda ise, Beyitlerin biroununzhatn unutmadm; ancak zhatn uzatlmas ve lgtleringsterilmesi zarr oldu. Beyitlere numara koymay birka cihettenfideli grdm. Birisi her cilde birbirine taalluku olan bahislerinumaralar ile gstermek, okuyanlara bir kolaylktr. Dieri her cildinka beyti hv olduu derhal grlr. Dier fidesi de ileride bir

fihrist-i ebyt yapmak iin kolaylk olur (s.53). demektedir. rih,Mesnev-i erfi nazmen selis okuyabilmek iin ilm-i aruzkidelerine de vakf olmak gerektiini, ilm-i arza vkf olmayanlar,

baz msterikler gibi nazm- Mesnevyi tenkde cret edeceklerinibelirtmektedir.

Konukun Mesnev erhinde klsik erh metodunukulland sylenebilir. Farsa beyitleri numaralayp yazdktan sonratercme diyerek beytin tercmesini, daha sonra izah diyerek

beytin aklamasn yapmtr (s.13). Ancak incelemeye esas aldmz bu yaynda tekrardan kanmak iin tercme ve erh ibareleri belirtilmemitir. Konuk, gerekli grd yerlerde Farsa beyitteki

baz kelime ve deyimlerin lgat anlamlarn vermi, sonra tasavvufmanasn aklamtr. Bu aklamalardaki grlerini daha nce erhettii bn Arabnin Fussul- Hikem Tercme erhi ve Tedbirt-

lhiyye Tercme erhinden ve Mevlndan tercme ettii Fhi MFh Tercmesinden alntlar yaparak desteklemektedir (s.13). Ayrcadier rihler gibi ayet ve hadislerden de ska faydalanmtr.

rih, nce Mesnev"nin Arapa dibcesini tercme etmi,sonra baz kelimelerin lgat anlamlarn vermi, gerekli grdkelimeleri geni bir ekilde aklamtr. Bu aklama mesnev


7/23


Turkish Studies



kelimesinden balamaktadr. Mesnev, irlerin stlhnda, ikimsr bir kfiyede olan nazmlara derler. Ve Mesnev kelimesi sgaitibriyle masdar- mmdir. Asl mesn olup, ikier ikiermansnadr. hirinde y nisbet iindir. kier ikiere mensbnazm demek olur. eklinde aklamalar yaplm, daha sonradbcede geen usl, fkh, er, mikat, nr, irak, cinn, ebns-

sebl, makyl, ebrr,ahrr, sudr, sea, tatyb, elkb, ictihd, garib,nevdir, zhhd, drer, ubbd, seyyid, mutemed, zhire, kudve,mugs, ver, nh, vasy, haby, mifth, ar, fer, Ebul-fazil,Urmev, selef, rid, ems, Azv, fin, vfd, mcidd, ufd, rik,basir, rhn, semviyyn, nriyyn, sket, nuzzr, huzzr, mlk,atmr kelime ve ibarelerinin lgat anlamlar aklanm, gerekliizahlar yaplm, bazlarnn cmledeki anlamlar verilmi, yer yerMesnevnin dier ciltlerinden rnekler sunulmu, gerekli grldkeayet ve hadislerle aklanmtr.

II. erhin Blmleri

Beyitlerin erhini 6blmde incelemek mmkndr. Bunlarsrayla u eklidedir:

1. Blm: Metin

Bu blmde erh edilecek beytin Farsa asl yer almaktadr.

2. Blm: Beytin tercmesiBu blmde (ilk 18 beyitte) beyitler tek tek tercme

edilmitir. rih, tercme diyerek beytin tercmesini yapmtr(s.13). Ancak esas aldmz bu yaynda, tekrardan kanmak iintercme ve erh ibareleri belirtilmemitir. Beyitlerin tercmesimmkn olduu kadar ksa olup, yorumlu ve mana tercmesiyaplmam, bu hususlar kelimelerin anlamlar verilirken ve izahksmnda yaplmtr.

3. Blm: Kelimelerin aklamas

Bu blmde rih, beyitte gerekli grd kelimelerin nce

lgt anlamlarn verdikten sonra, dilbilgisi kurallarna gre bazzelliklerini aklamtr. Baz beyitlerle ilgili rnekler u ekildedir:

Sne hhem erha erha ezfirk9

T bigyem erh-i derd-i itiyk (I/3)

9 A. Avni Konukun Mesnev-i erf erhinde, beyitlerin Farsa ekilleriyazlm, Latin harflerle okunular verilmemitir. Bu almada beyitlerin okunular,incelememize kolaylk salamas amacyla, Thirl-Mevlev, Mevln Celleddn-iRm Mesnev, (Tercme ve erh), Ahmed Said Matbaas, stanbul 1971, ss.49-73ten alnmtr. ncelemeye alnan dier beyitlerde de ayn yol izlenmitir.


8/23

46 Bekir INAR

Turkish Studies



Tercme: Ayrlktan pre pre sne isterim, t ki itiykderdinin srrn syleyeyim (s.74).

Yukardaki beyitte erha ve erh kelimeleri, erha, etdilimi ve bak yaras, erh, gizli olan bir eyi ap koymak demektir.eklinde aklayp yanidiyerek kelimelerin metindeki anlamlaraklanmtr.

Ney harf-i herki ezyr brd

Perdehye perdehy- m dird (I/11)

Tercme:Ney, bir yrinden munkat olan her bir kimsenin

mushibidir. Onun perdeleri bizim perdelerimizi yrtt (s.83).

rih, yukarda beyitte geen Harf, mahrem ve mushibyrdeki y tenkr iindir. Herhangi bir yr demek olur. Bundanmurd..dr diyerek lgat anlamn verdii kelimelerin, paradaiaret olunan anlamlarn ve tasavvuf anlamlarn aklamtr.

Der gam- m rzh bgh d

Rzh b szh hemrh d (I/15)

Tercme: Gnler gammzn iinde akam oldu; gnleryanmalar ile akam oldu (s.85).

rih beyitte geen bgh kelimesini, Mteaddid mansvardr; burada akam mans mnsibdir. diyerek kelimenin beyteen uygun anlamn vermektedir.

4. Blm: Beytin erhi

A. Avni Konuk, tercme ve kelime aklamalarndan sonra beytin izahn yapmaktadr. Beyit aklama ihtiyac duyulmayankelimelerden kurulmusa, dorudan izah edilmektedir. Konuk, bazkelimeler iin, nshalar aras deerlendirmeler yaparak doru kabulettii ekliyle izah yapmtr. Mesel birinci beytin erhinde,

1. beyit:

Binev in ney n ikyet m knedEz cdyh hikyet m kned

Bu neyi dinle, nasl ikyet ediyor? Ayrlklardan hikyetediyor.

beytini, tercme ettikten sonra, Ellerdeki nshalardabinev ez ney ve hikyet ikyet den evvel yazl ise de, eskinshalarda binev n ney sretindedir; ve ikyet, hikyet denevveldir. diyerek izahatlarn buna gre yapmaktadr. rih bu beytin


9/23


Turkish Studies



aklamasnda, Hz. Prin ney ile kendi vcd- eriflerine iretbuyurduklarn, kmil insann vcdunun neye benzediini, neyinyedi deliinin insann yedi aza-y zhiresine iaret ettiini, insan-kmilin ney gibi bo olan vcdundan grnen fiillerin Hakkntasarrufuyla olacan belirtmektedir. Dinle hitb ile balamasnrih, kemlt- insniyeden olan ilim ve irfnn insana kulakyolundan hsl olacana balayarak, bu fikrini ayetlerledesteklemektedir. rihe gre, insan- kmiller, Hz. Peygamberinvrisleri olduundan onlarn ikyetleri, ikyet deil hikyettir.

2. beyit:

Kez neyistan t mer bbrdeend

Ez nefrem merd zen nldeend

Ney der ki, beni kamlktan kestikleri zamandan beri,nlemden erkekler ve kadnlar inlemilerdi.

rihe gre ikinci beyitteki, neyistanvekamlktan murd,cismniyet lemidir. Birinci beyitte Hz. Mevln, cism-i eriflerinineye ve ii bo kama tebh etmitir. nk bu kesfet leminde

peyd olan ecsm- beerden her birisi, Hakkn mezhir-i esm vesfat olup, dim onlardan bu sft ve esm-i ilhiyye ahkm zhirolmaktadr (s.73). nsan- kmil kamlk derecesinde olan vcud

leminde, kendi cisminin yok olduunu kavrar. Bu yzden insan-kmil, gzel nameler karan neye benzer. rih, bu beytinerhinde erkek ve kadn da; Erkekden murd, hazz- nefsnsinemalup olmayan kmil ve rif ahslar, kadndan murd dahi,nefsn hazlaryla ve enniyeti ile megl nks ve chil ahslardr(s.73). eklinde aklamtr. Ancak rih, bu manalarn srete greolduunu, kmil ve rif kadnlarn, srette kadn iseler de, manadaerkek hviyetinde olduklarn; srette erkek olan nks ve chillerinise, manada kadn hviyetinde olduklarn belirtmektedir. Buaklamalardan sonra rih, beytin niha manasnn, Evvelki vuslathlimi ve sonraki ayrlm yana yakla kmillerin ve nkslarnnnde alarm. Benim bu inlemelerimden onlar da alarlar. eklinde

olacan belirtmektedir.

3. beyit:

Sne hhem erha erha ez firk

T bigyem erh-i derd-i itiyk

Ayrlktan pre pre sne isterim. T ki itiyk derdininerhini syleyeyim.


10/23

48 Bekir INAR

Turkish Studies



Konuk, beytin erhine erha kelimesinin lgt anlamnvererek balamaktadr. Daha sonra beytin aklamasna geerek,cismniyyet leminde beer arasnda ayrlk yznden snesinin vekalbinin para para olduunu, srlarn amak iin ise, lem-i kudsek bir kimse istediini belirtmektedir. Bu beyitte Mesnevnin IV.cildinin 1318. ve 1319. beyitlerine veFhi M Fhin 26. faslna atflaryaparak aklamalarn desteklemektedir.

4. beyit:

Herkes k dr mand ez asl- h

Bz cyed rzgr- vasl- h Her bir kimse ki o kendi aslndan uzak kald.Tekrar kendi

vaslnn zamann ister.

Bu beyitte rih, dnya leminin sretlerini ve Hakknvcd- hakksini, denizin dalgalanmasndan doan kpklerebenzetmektedir. Bu kpkler yine o vcd- hakk denizindekaybolurlar. Hakk ze ulamak zlemi insan- kmilde zhir, insan-nksta btndr. Aklamalarn Fhi M Fhten rneklerle srdrenrih, mkun dil-rm olduunu, gnln ancak onunla huzur verahat edebileceini, mktan bakas ile huzur ve rahatedemeyeceini vurgulamaktadr.

5. beyit:

Men beher cemiyyet nln dem

Cft-i bedhln u hohln dem

Ben her bir cemiyette nle edici oldum. Kt hlliler ile iyihllilerin ei oldum.

Konuk, beyitteki kt hllerden kastedilenin Haktan vehllerinin sonundan gfil olan nefsn ve cismn kimseler; iyihllerden kastedilenin ise Haktan haberli ve hllerinin sonunu idrakeden kimseler olduunu belirtmektedir. rih, insan- kmilin,

Hakkn sfatlarn cmi olduundan herkesle onlarn istidatlarnispetinde sohbet ederek, onlar hakm olana yakacak biimdeterbiye ettii grndedir. nsan- kmilin bu sohbeti gibi neyin de,saz olmak itibariyle, hem fsklarn, hem de Hak klarnnmeclisinde name-sz olarak, her iki tarafn duygularniddetlendirdiini belirtmektedir.


11/23


Turkish Studies



6.beyit:

Herkes ez zann- hod d yr- men

Vez dern- men necst esrr- men

Her bir kimse, kendi zann cihetinden benim yrim oldu.Benim btnmdan esrrm istemedi.

rihe gre, insan- kmilin esrrn mhede etmek ruhgzyle mmkndr. Ruh gznn almas ise insan kmilinterbiyesi altnda, nefsi yenmeye alma ve onu krma ile mmkndr.Ancak herkesin buna tahamml olmadndan, szden ve ameldenkemli renmek isterler. Bu yzden o kiiler, insan- kmilin buszlerine bakp kendi sfatndan birisi zannederler. Oysa ki Mevln,kendi cism-i eriflerini neye benzetmitir. Mevln ile sohbet eden

bir kimsenin, nefsinin hazlarndan geip, ruh gznn alarak, onuni srlarn grmek istemediini belirtmektedir.

7. beyit:

Srr- men ez nle-i men dr nst

Lk em gr an nr nst

Benim srrm nlemden uzak deildir; fakat gzn vekulan o nru yoktur.

rih bu beyitte, sr ile Hz. Mevlnnn, nle ile ilhsrlara dair szlerin, gz ve kulak ile de, cismin his gz vekulann kastedildiini belirtmektedir. rihe gre, insan- kmilinrhu Hakkn halifesidir; rh- insn ile Hak arasnda tarife smayan

bir kaynama vardr. nsan- kmil, Haktan ald srlar zhir lisanlahalka syler. Halk bu szlere bakp, bu szlerin insan- kmilinsretinden meydana geldiini zanneder, eklindeki yorumunuMesnev ve Fhi M Fhten rneklerle desteklemektedir.

8. beyit:

Ten zi cn ucan zi ten mestr nst

Lk kes r dd-i can destr nst

Ten candan, can da tenden rtlm deildir; fakat birkimseye, can grmee izin yoktur.

rih, bu beytin izahnda ncelikle rh hakknda zhir ve btn ulemasnn grlerini inceleyerek, Mesnev-i erften ve Hz.eyh-i Ekberin sr- aliyyelerinden ve Aziz Nesef hazretlerininrislelerinden anlalan manaya gre rhu yle aklamaktadr:Hakkn Hayat sfat, yine Hakkn vcd- hakksinin her


12/23

50 Bekir INAR

Turkish Studies



mertebeye tenezzlnde, her bir eyin istidadna gre zuhrundanibarettir. Ona gre insan, mkemmel hle gelinceye kadar birokmertebelerden gemitir. Biyoloji (ilm-i hayat) limlerininincelemeleri, bu mertebelerden rh- hayvn dairesinde kalmtr.zet olarak Konuk, cismin cana, cann da cisme tarife smayan birkavuma ve yaknl olduunu, ancak rhun ztn ve cevherini hisgzyle grmek iin hi kimseye izin verilmediini belirtmektedir.

9. beyit:

teest n bang- ny u nst bd

Herki nte nedred nst bdBu nyn sesi atetirve hev deildir. Her kimde bu te yok

ise, yok olsun.

Konuk, bu beyitte ateten kastedilenin ak atei olduunu belirttikten sonra, kendi aslndan uzak den her kimsenin evvelkivuslat zamann istediini; nk aslnn k olduunubelirtmektedir. Bu ak, insan- kmilde ok iddetle zhir olduundan,onun szlerinin de bu iddetli akn atei olduu yorumunuyapmaktadr. rihe gre, bu aktan yoksun olarak kendi benliinekaplanlara bu akn tesiri olmaz. Bu kimselerin ncelikle kendimevhum olan varlnn yok olmas, akl ve nazar bilgilerinden

kurtulmas gerektiini belirtmektedir.10. beyit:

te-i kest kender ney ftd

Ci-i kest kender mey ftd

Akn ateidir ki neye dd. Akn kaynaydr ki, meyedd.

rih, bu beyti atein tefsiri olarak deerlendirmekte ve birnceki beyitte geen atele ilikilendirerek, neyin sesi atetir,ateten maksat ak ateidir, ak atei ise kint kaplamtr

demektedir. Ona gre mahlktn en mkemmeli olan insan- kmilinkalbine den ak atei olduu gibi, cansz olan meyinkaynamasnn sebebi de ak ateindendir. Kinatn yaratl gayesinin

belirtildii Ben gizli bir hazine idim. Bu sfat ve esm srnnzuhruyla bilinmeye muhabbet ettim. Mahlkt bilinmek iinyarattm. kuds hadse atfta bulunan Konuk, muhabbetin ve akn

btn eyya sr olduunu vurgulamaktadr.


13/23


Turkish Studies



11. beyit:

Ney harf-i her ki ez yr brd

Perdehye perdehy- m dird

Ney, bir yrinden munkat olan her bir kimseninmushibidir. Onun perdeleri bizim perdelerimizi yrtt.

rih bu beyitte, harf, yr ve perde kelimelerini aklar.Harfi mahrem ve mushib; yaryi slikin kesret leminde yredindii eyler; perdeleri ise grnrde neydeki (yegh, arn,rk, rast, dgh, segh ve rgh) yedi perde, insan- kmilinsuretinde ise, nefis cihetinden (nefs-i emre, nefs-i levvme, nefs-imlhime, nefs-i mtmainne, nefs-rziye, nefs-i merzyye ve nefs-isfiye) yedi mertebe; ruhniyet bakmndan (kalp, rh, sr, haf, ahf,nefis ve cem-i cesed) yedi letif olarak karlar. nsan- kmil, slikinterakkisi iin onun nefs-i emmre derecesine tenezzl ederek bu

perdeleri birer birer yrtar ve sliki nefsin ve rhun tehlikeligeitlerinden geirir. Yorumcu, insan- kmili ney mesabesindegrerek, kesretten souyup Hakka ynelen slikin mahremi vemushibi olduunu, slikin rt mahiyetindeki nefs ve ruhiyyesiniyrttn belirtir.

12. beyit:

Hem ney zehr v tiryk ki dd

Hem ney demsz umtk ki dd

Ney gibi bir zehir ve bir tiryk kim grd? Ney gibi bir dostve mtk kim grd?

Konuk, bu beyitte tirykn panzehir, dem-szn ise dost vemuhip manasnda olduunu belirtir. Ona gre insan- kmil, ezel

bedbaht (ekya) olanlar iin zehirdir, nk onu doru yola davetettike onun bedbahtl artar. Ezel saadet sahibi olup nefsin

pisliklerine bulam ve zehirlenmi olanlar iin ise panzehirdir.nk slikleri Hakka ve hakikate ulatrmak iin onlarn dostudur.

13. beyit:

Ney hads-i rh- pr hn mkned

Kssahy- k- mecnn mkned

Ney, kan dolu olan yolu sylyor; Mecnunun aknnkssalarn sylyor.

Neyin, yani insan- kmilin, helk olunacak ve glklerledolu olan nefs-i emmarenin mezbahas olan Hak yolundan haber


14/23

52 Bekir INAR

Turkish Studies



verdiini belirten rih, ilh aka mbtela olan Mecnunhikyelerinive ahvalini akladn belirtmektedir. Allah zikret ki mecnundesinler hadsine iaret buyrulduunu ifade eden yorumcu, gafletiinde olanlarn Allahtan bahsedenlere deli dedikleri hkmne varr.

14. beyit:

Mahrem-i in h cz bh nst

Mer zebanr mter cz g nst

Bu akln mahremi b-hun gayri deildir; zr kulaktanbaka dile mter yoktur.

Konuk, bu beyitte, insan- kmilin aklnn mahremi, onunnnde kendi akln, diryetini ve fetnetini terk eden slik olduunubelirterek, o akldan ancak byle bir slikin istifade edebileceini,kendi akln beenen slikin bu akldan ve onun ilm-i lednnsindenistifade edemeyeceini belirtir. rihe gre, insan- kmil sylerken

batan ayaa kadar dinleyen ve bu ekilde kulak olan slik, insan-kmilin dilinin mterisi olarak kendinden gemi saylr.

15. beyit:


Rzh b szh hemrh d

Gnler gammzn iinde akam oldu; gnler yanmalar ileyolda oldu.

Bgh kelimesinin birok anlamnn olduunu belirtenKonuk, bu beyitte akam anlamnn uygun olacan, sz kelimesininise harretle yanma demek olduunu belirtmektedir. rih, bu beyti,cismaniyet leminde gnlerimiz, ehl-i hakkatten ayrlk gammzniinde geerek akam oldu ve Hakkn ak atei iinde yanmalar ileyolda oldu eklinde yorumlamaktadr. Der gam- m (bizimgammzn iinde) tabiriyle hem nkslar, hem de kmillerkastedilmitir.

16. beyit:

Rzh ger reft g rev bk nst

T bimn ey an ki n t pk nst

Eer gnler gitti ise, de ki: Git korku yoktur; sen kal ey okimse ki, senin gibi pk yoktur.

Konuk, bu beytin insan- kmil lisanndan yapldn senkal hitbnn mak- hakk olan Hakka olduunu belirtmektedir.Yani kevn leminin gnleri byle ayrlk gam ve lh ak atei ile


15/23


Turkish Studies



geip gitmitir. Zira slikin varl ve geen gnleri, hayal ve izfdir.Slikin nazarnda kalc olan, eyada sfat ve esmsyla ortaya kanHakkn vcd- hakkisidir. Dolaysyla lem-i kevn ve cismaniyethayaldir. rihe gre, rif kii geen gnlere zlmemeli ve bundankorkmamaldr. nk olan olmutur. Gemie zlmenin faydasyoktur. Mrid-i kmil ve onun nazar var olduu srece, matlubgerekleecektir.

17. beyit:

Her ki cz mh zi be sr d

Her ki brzst rze dr dHer kim ki baln gayridir, o sudan tok oldu ve o kimse ki

rzkszdr, onun gn ge oldu.

rih, bu beyitte snfn hline iaret etmitir: Balk, baln gayri, rzksz olanlar. Balk ile kastedilen ruhlar mnderyasnda yzen ztlar olup ak ehilleridir. Baln gayrindenkastedilen grnrde bal olan ahyr (iyi ve faziletli) ve ebrr (hayrsahipleri, dindarlar) tifesidir. rihe gre, ahyr taifesi, grnrdeibadet ile megul olurken, ebrr taifesi ise keif ve kerametlere kanaatedi p manaya ynelmez. rifler, Hakkn tecelliytna doyamazken,cismn ve nefsn kimseler gnlerini sknt ve gamlar iinde

geirerek gnleri uzamtr.18. beyit:

Der neybed hl-i puhte h hm

Pes shan kth byed vesselm

Pimiin hlini, i olanhi anlamaz. Binenaleyh sz ksagerektir vesselm.

rih bu beyitte geen der-yfteni anlamak, puhteyi pimi ve olmu, ham kelimesini ise i ve olmam eklindeaklamaktadr. Puhte kelimesi ile insan- kmilin, ham kelimesi

ile de insan- nksn kastedildiini belirtmektedir. Aziz Nesefhazretlerinin Bl ve Hrriyet risalesine dayanarak; her eyinnihayeti, blu olduunu ve her eyin gayesinin hrriyetolduunu belirtmektedir. Konuk, kendi aslna vsl olan her eynihayete eriir diyerek her eyin Hakktan gelip yine Hakka rcedecei grndedir. rihe gre insan- kmil, kendi mebdei olanHakka vsl olmakla kint aacnn pimi ve olmu meyvesi, ondangayri insanlar ise ham meyve gibidir. Ham meyvenin olmu meyveninhline yabanc oluu gibi, insan- kmilin hlini sz ile insan- nksaanlatma imkn olmadndan sz ksa kesmek icab eder.


16/23

54 Bekir INAR

Turkish Studies



5. Blm: Verilen rnekler, hikyeler, olaylar

erhte verilen rnekler -dier erhlerde olduu gibi-genellikle ayet ve hadislerden seilmitir. rih, ayet ve hadislerinyannda, Fhi M Fhten (fasl numaras belirtilerek), Mesnevden(genellikle cilt ve beyit numaralar belirtilerek), bn ArabninFussul-Hikeminden de rnekler vermitir. Zaman zaman bazhikyelere de yer vermitir. Mesel on beinci beyit,


Rzh b szh hemrh d (I/15)

Gnler gammzn iinde akam oldu; gnler yanmalar ileyolda oldu.

eklinde tercme edilip gerekli izahlar yapldktan sonra, Sadreddn-iKonev hazretlerinin Mevlny son hastalnda ziyaretine geldiinive onun Allh sana acele if versin duasna cevaben MevlnnnBundan sonra -Allah if versin- duas sizin olsun, k ile mukarasnda bir kl gmlekten ziyde, bir ey kalmamtr; nrun nraulamasn istemez misiniz? (s. 85). eklinde bir hikye ile

bitirilmektedir. Baz hikye ve olaylarFhi M Fhte getii ekliyleverilmektedir.

6.Blm: Tavsiye, nasihat, soru-cevap

rihin baz beyitlerdeki tavsiye, tenbih ve nasihatleriniayetler, hadisler, Mesnev ve Fhi M Fhten rneklerle vermi olmasilgin bir zellik arz etmektedir. Bu husus, rihin Arapayavukfiyetini gsterdii kadar, izahlarnn ve dayanaklarnnsalamln da gstermektedir. Drdnc beytin aklamasnda rih,Mademki Hakkn efli ve Onun tecell-i efli ve sr trltrldr ve birbirine benzemez; binenaleyh Onun tecell-i ztsi de

byle olur. Tecell-i eflini buna kys eyle ilh (76) eklindetavsiyede bulunmaktadr. rih, zaman zaman soru-cevap tekniindende faydalanmtr. Onuncu beytin erhinde birtakm suallersormaktadr. Bu beyit,

te-i kkest kender ney ftd

Ci-i kest kender mey ftd (I/10)

Akn ateidir ki neye dd. Akn kaynaydr ki, meyedd.

eklinde tercmeedildikten sonra neyin sesinin ate olduu, atetenmuradn ak atei olduu vurgulanm, muhabbet ve akn btneyaya sri olduu belirtilmitir. Bu arada Konuk, tabiat limlerine


17/23


Turkish Studies



maddenin oluumu konusunda baz sualler sorarak, bu suallerinincevaplarnn onlar tarafndan da mehul olduunu aklamaktadr.Onlar tarafndan itirazen sorulacak sorulara ise, ya o senin tahayylettiin esrin fevkndeki vcd- hakk-i latf, o fezya neredengeldi? diye soracak olurlarsabiz de deriz ki: Biz vcd- hakkden

bahsediyoruz. O vcd nereden geldi diye sormak, o vcdunvarlnn yokluunu tahayyl etmek olur ve artk ona vcddenemez, adem denir (s.83). rih, byle suali akl- selminsoramayacan, ancak bu sualin vehmin suali olacanbelirtmektedir. Bu blm her beyitte yoktur.

III. erh ablonuBu blmde, incelediimiz erhin blmlerini, 7. beytin

erhinden aynen aldmz bir rnekle aklarsak, aadaki gibi birerh ablonu kmaktadr:

7. beyit:1

Blm

X s U e s d

X d u rA p

2

.Blm

Benim srrm nlemden uzak deildir; fakat gznve kulan o nru yoktur.

3.

Blm

Srdan murd, rh-i latf-i Hz. Mevln olmakmnsibdir. Nleden murd, esrr- ilhiyyeye ve hakyk- rabbniyyeye dir olan szlerdir. Gzden ve kulakdanmurd, cismin his gz ve kuladr.

4.

Blm

Yani Benim halfe-i lh olan srrm ve rhum,benim szlerimden uzak deildir; o szler rhumun sesleridir

ve rhum, o szlerde mestrdur; fakat cismin his gznde, benim btnm grecek ve rhumun seslerini iitecekderecede nr ve kuvvet yoktur.


18/23

56 Bekir INAR

Turkish Studies



5.B

lm

Hz. Pr bu manya iretle yle buyururlar:

s vU -d0 bu UI U UN fH s

d vA f

s vU2 U dF b d f N s dU UNd0

b d UN u~

Bu nefesden cihna birok ate parlar; benim fn olan szlerimden ne ok bak kaynar. Benim zhirolan szlerim cismin his kulaklarna eriir; fakat cnamensb olan naralarm, hi kimseye erimez.

Malm olsun ki, insan- kmilin rhu Hakknhalfesidir; zr rh- insn ile Hak arasnda tarifesmayan bir ittisal vardr. Mesnev:

U U2 U UM X U- v nJ v

vUB

Nsn Rabbinin nsn canna, keyfiyetsiz vekyassz bir ittisali vardr.

Fhi M Fhin 10. faslnda yle buyrulur:

Peygamberimiz Efendimiz mest olduklar vakit,b-hod bir hlde sz sylerler idi. vUF * U- Yani Allah

Tel buyurdu derler ve nihyet sret onun dili syler idi.Velkin arada kendileri olmayp hakkatta syleyen Hakidi, ilh te Mesnev-i erf ile Hz. Prin kelmlar da bukabildendir (s.78).

6.

Blm

Bu beyitte yoktur.


19/23


Turkish Studies



IV. Atflar, Kyaslamalar ve Yaplan Tenkitler

rih, erhini daha nce erh ettii bn Arabnin Fussul- Hikem Tercme erhi ve Tedbirt- lhiyye Tercme erhinden veMevlndan tercme ettii Fhi M Fh Tercmesinden alntlaryaparak desteklemektedir (s.13). Ayrca Konuk, dier rihler gibiayet ve hadislerden de ska faydalanm, zellikle ayetlerinnumaralarn belirtmitir. Fhi M Fhten yapt alntlarda ise, faslnumaralarn belirtmitir. Mesnevnin dier beyitlerinden alnanksmlarnda genellikle beyit numaralar belirtilmitir. Ancakmukaddimesinde sralad kaynaklardan erhler ve lgatlerin sayfa

numaralar verilmemitir. Bu husus grdm erhlerde (s.74)eklinde veya eser ad verilip yine sayfa numaras belirtilmeden Hz.eyh-i Ekber (bn Arab), Fussul-Hikemde Fass- Nhdes.81)eklinde atflarla belirtmektedir. Bu hususta bazlarnn tenkidinemaruz kaldn yukarda belirtmitik.

rih, kyaslamalarn genellikle kendi savunduu grleridesteklemek amacyla yapmaktadr. Mesel Ankarav hazretleri yokolsun sz beddu deildir buyurur (s.81). eklinde kendigrlerini desteklemektedir.

Bu erhe yneltilen iki temel tenkit vardr: Birincisi erhtekullanlan mesnev metninin, Konyada bulunan en eski nshadan10

yer yer farkllk gstermesi; ikincisi Konukun, Ankarav ve dierrihler gibi, 17. asrdan itibaren mesnev rihlerince benimsenmiolan bn Arabnin grleri dorultusunda yani yanl yolda erhyapt eklindeki tenkittir. (s.19).11 Bu tenkitlerin birincisineverilecek cevap udur: Konuk, Ankarav nshasn esas aldn beyanetmektedir. Bu nsha da ok beenilerek okunan bir nshadr. Aslnda

bir rihin grevi, tenkitli metin hazrlamak olmadndan bu tenkitok da yerinde deildir. kinci tenkite verilecek cevap ise, bnArabnin grlerinden istifade etmek bir kusur olmamaldr. Zaten

10 Bu nsha 677 hicr tarihli olup Kltr bakanl tarafndan 1993tetpkbasm olarak yaymlanmtr (s.19).

11Abdlbki Glpnarl da bu erhin yaynlanmasna kar karak u itirazlaryapmtr: Dier rihler gibi iyi bir erh meydana getirmekle beraber, o da anakaynaklar okumam, bazen Mevlnnn szlerini, fenn bululara tadbkeuramtr (afak,2003:95). Ayrca Glpnarl, Mevln Mzesi YazmalarKatalouunda Konukun erhi iin unlar belirtmektedir: erhte ayetler indtevillere tbi tutulmu, zaif ve mevz hadisler alnm, ayetlerin sreleri ve ayetnumaralar konmam, anlan menkbelerin kaynaklar gsterilmemitir. Birokerhten faydalandn syledii hlde basmlarn, ald yerlerde sayfa numaralarnvermemi, hatta adlarn dahi bildirmemitir. Her hususta bn Arab ile istihadetmektedir. ndeks ve bibliyografya yoktur (afak, 2003:95).


20/23

58 Bekir INAR

Turkish Studies



rihin gr, byk sfler arasnda hakikatte ve mnada grfarkll olmad ynndedir.

V. erhin dikkat ekici baz zellikleri

Konuk, bir beytin aklamasnda konudan uzaklamamak vesz gereksiz olarak fazla uzatmamak iin, leride ebytn erhindeok tafsilat gelecektir (s.79)., Hakknda izaha gerek grlmedi(s.85)., Bu beyt-i erf drdnc beyitte izah olundu (s. 86)., Bubeyt-i erf, yukarda geen atein tefsiridir (s.81). gibi ibarelere yervermitir. Baz beyitler hakknda gerekli izahatlar yapldktan sonra,beytin hlsa-i mnas yle olur (s. 74) eklinde, aklanan fikirlerzetlemeyoluna gidilmitir.

VI. Baz Mesnev erhleriyle Mukayese: Thirl-Mevlevnin erh-i Mesnevsi

Konuk, Ankaravden sonra Mesnevyi ayrntl bir ekildeerh eden ikinci rihtir. Ancak erhin ilerleyen blmlerinde tekraradme kaygsyla baz beyitlerin sadece tercmeleri verilmitir.Konukun erhine esas olan nsha, Ankarav nshas olup, hikyeleriyorumlamas bakmndan, Ankaravnin grlerinden etkilendiisylenebilir. Konukun eseri ayn zamanda Ankarav erhinin deaklamasdr. Her ikisi de Mesnevyi bn Arabnin grleriyle

aklamlardr. Konuk, ayrca Bursevnin Rhl Mesnevsinden deetkilenmitir (Gle, 2007:93).

Thirl-Mevlevnin erh-i Mesnevsi, hem metot, hem demuhteva bakmndan Mevlevlik geleneine baldr (Gle,2007:93). Ankarav ve Konuka erhini bn Arabnin grleridorultusunda yapmtr eklindeki eletiriler, bu esereyaplmamtr. Ancak Ahmet Ate, bu erhi tercme bakmndanmkemmel bulmakla birlikte metni anlama ve izah bakmndanyenilik getirmedii ve eski erhlerin tekrar olduu iin tenkitetmektedir (Gle, 2007:86).

Thirl-Mevlev, erh-i Mesnevsine Konuk gibi

Mesnevnin mukaddimesinin erhiyle balar ve beyitleri cmle cmleerh eder. Cmleleri erh ederken dier rihlerde olduu gibiayetlerden oka faydalanmtr. Mesnevnin yazl sebebini ve niinokunmas gerektiini de aklamaktadr. erh-i Mesnevde, Konukunerhinden fazla olarak beyitlerin gnmz Trkesine aktarm davardr. Thirl Mevlevninerh uslnde srasyla; beytin orijinal

ekli, gnmz Trkesine aktarlmas, beytin tercmesi, beytinaklamas, baz kelimelerin lgat ve stlah anlamlarnn verilmesi,rnekler ve tavsiyeler yer almaktadr. Thir Olgun, erhinin ilk 18

beytini, eyh Sd, Mevln, Ankarav, Mehmet kif, Yunus Emre


21/23


Turkish Studies



(bir Trk rifi sfatyla), Cfer-i Sdk, Ahmed Hamdi (Diyanet leriReyisi), Muallim Nciden rnekler vererek aklamtr. rih, akkonusundaki aklamasnda Hallc- Mansr olayna; mitsizliekaplmama konusunda Mslmanlarla Rumlar arasnda yaplanYermk muhberesine telmihler yapmtr. Sre ve ayetlerin adlar venumaralar belirtilirken, dier alntlarda kaynak belirtilmemitir.Ayrca Thirl-Mevlev, baz aklamalarnda konunun gerei olarakmesela, Kl kullanlacak yerde ihsn edilmesi; ihsn edilecek yerdekl kullanmak kadar zararldr. gibi veciz szlere de yer vermitir.Thirl-Mevlev, Mesnevde baz kelimelerin okunuuyla ilgilidzeltmeler yaparak teklifler de sunmutur. Mesel 10. beytinaklamasnda geen ak kelimesi iin yle demektedir:

Mlmdur ki ak lfz, sarmak demek olan kkelimesinden alnmtr. Sarmak, sarld yeri nasl istl ederse, akda girdii kalbi, hatt insann vcdunu ihta etmesi dolaysyla aktesmiye edilmitir. Bana yle geliyor ki onu ak okumal; mns,kalbi dolduran o kelimenin lfzle de az dolmal!... (Thirl-Mevlev, 1971:63).

Osmanlnn son dnemi ile Cumhuriyetin ilk yllarn idraketmi olan Thirl-Mevlev, Mesnevyi gelenee bal olarak geni

bir ekilde erh eden ncrihtir.

SONUMesnev erhleri, bir dnce ve inan sistemini

aklamak (Gle, 2006:22/153) veya okurun Mesnev hakkndaki bilgilerini arttrmak gibi amalarla yaplr. ncelememize esas olanKonukun erhini birinci kategoride; Thirl-Mevlevnin erhini iseikinci kategoride dnebiliriz. nk Konuk, erhinde daha nceerh ettii, bn Arabnin balca eserlerinden ve onun dncesisteminden faydalanmaktadr. Thirl-Mevlev ise, son dnemrihlerinden olmakla beraber, erhini Mevlevlere ders verircesine birslpla yazmtr.

Bu erhlerden anlalan udur ki, Mevlnnn sanatkr taraf

zhir yndr. Topu (1971:3)ya gre, henk ile kfiyenin, gzel szile gzyann muhteem terkibi olan sanat, kabuktaki parlt gibidir.Esasnda tasavvufun kendisi sanattan ziyade mnadr. Terk, vecdve mutlak huzur olarak zetlenen bu byk yolculukta Mevln,

bizlere vecdinin feryatlarn dile getirmitir. Bu feryatlarla Mevlnbeerin gr hudutlarn aan bir irtifdr (Tarlan, 1971:3). Mutlakhuzur deryasnn nruna erien Hz. Mevlndan, irfanmz nispetindefaydalanabilmenin yollarn aramak, gnmz insannn en muhtaolduu srdr. rihler, onun aknn bu feryatlarndan dile gelen


22/23

60 Bekir INAR

Turkish Studies



sesleri bizlere nakletmilerdir. Her rih, kendi irfan nispetinde onuerh etmitir. erhler arasndaki bu yorum farkllklar, bizlere yeniufuklar amaldr.

KAYNAKA

bidin Paa (1324). Tercme ve erh-i Mesnev-i erf, stanbul:Ktphne-i rfn.

bidin Paa (2007). Mesnev erhi, (sadeletiren) Mehmet SaitKaraolu, stanbul: z Yay.

ATE, Ahmet (1987). Muhyiddin Arab, slam Ansiklopedisi,stanbul: ME Basmevi, c.VIII, 4.bs.

AVAR, Ziya (2007). Rhul-Mesnevde Mesnevnin lk 18Beytinin erh Yntemi Turkish Studies, InternationalPeriodical For The Languages, Literature and History ofTurkish or Turkic, (ed. Prof. Dr. Atabey KILI-Ar. Gr.Sibel ST), Volume 2/3, Fall 2007.http://www.turkishstudies.net (E.T.25.12.2008).

CAN, efik (1997). Mevln Hayat ahsiyeti Fikirleri, stanbul:tken Yay.,

DEMRC, Mehmet. Mesnev erhleri ve rihleri,

http://akademik. semazen. net, (ET: 25.11.2008).

DEMREL, ener (2007). Mesnevin Trke erhlerinde NeyMetaforu, Trk Kltr, Edebiyat ve SanatndaMevln ve Mevlevlik Ulusal Sempozyumu, 14-16Aralk 2006, Konya: Seluk niversitesi Matbaas.

ERAYDIN, Seluk (1994). A. Avni Konuk Hayat ve Eserleri,Fussul-Hikem Tercme ve erhi, stanbul: FAV Yay.,c. I.

GLPINARLI, Abdlbk (1973). Mesnev ve erhi, stanbul: MEBasmevi, c.I.

GLPINARLI, Abdlbk (1983). Mevlndan Sonra Mevlevlik,stanbul: nklp ve Aka Yay.

GLE, smail (2003). Trk Edebiyatnda MevlnnnMesnevsinin Tercme ve erhleri Journal of TurkishStudies Trklk Bilgisi Aratrmalar, hzl., Zehra Toska,27/II.

GLE, smail (2006). Mesnev erhi Rhl Mesnev smailHakk Bursev, stanbul: nsan Yay.
http://www.turkishstudies.net/http://akademik.semazen.net/http://akademik.semazen.net/http://akademik.semazen.net/http://www.turkishstudies.net/


23/23


Turkish Studies



GLE, smail (2006). R. A. Nicholsonun Mesnev Tercme veerhi zerine, lm Aratrmalar, stanbul: S.20/1. ss.227-240.

GLE, smail (2006). Mevlnnn Mesnevsinin TamamnaYaplan Trke erhler, lm Aratrmalar Dil ve Edebiyatncelemeleri, stanbul: S. 22, Gz, ss.135-154.

GLE, smail (2007). Asrda Ne Deiti? 17. ve 20. AsrlardaYaplan Mesnevi erhlerini Karlatrma Denemesi, EskiTrk Edebiyat almalar II: Eski Trk EdebiyatnaModern Yaklamlar I, 24 Nisan 2006, Bildiriler, hzl.

Hatice Aynur vd., stanbul, ss. 80-97.http://turkoloji.cu.edu.tr, (ET:15.12. 2008).

KONUK, A. Avni, Mesnev erhi, Konya: Mevln MzesiKtphnesi no. 4740, 1. defter, s.14.

KONUK, A. Avni (2006). Mevln Celleddn Rm Mesnev-ierf erhi I Tercme ve erh, hzl. Seluk Eraydn-Mustafa Tahral, stanbul: Kitabevi Yay., 3. bas.

AFAK, Yakup (2003). Son Mesnev rihlerinden Ahmed AvniKonukun Mevlnnn Eserlerine Fikirlerine DairMektubu, lm Aratrmalar, stanbul: S.16.

ENTRK, Atilla (1991). Thirl Mevlev Hayat ve Eserleri,stanbul: Nehir Yay.

Thirl- Mevlev (1971). Mevln Celleddn-i Rm MesnevTercme ve erh, stanbul: Ahmed Said Matbaas.

TAHRALI, Mustafa (1994). Ahmed Avni Konukun Fussul-Hikem Tercme ve erhi I(takdim ksm), stanbul: FAVYay.

TARLAN, Ali Nihad (1971). Thirl-Mevlev, MevlnCelleddn-i Rm Mesnev Tercme ve erh (nsz),stanbul: Ahmed Said Matbaas.

TOPU, Nureddin (1971). Tasavvufun Merhaleleri ve Mevln,Thirl-Mevlev, Mevln Celleddn-i Rm MesnevTercme ve erh (nsz), stanbul: Ahmed Said Matbaas.

YAVUZ, Hilmi. Mesnevi erhleri zerine I, Zaman Gazetesi(02.02.2005), http://www.zaman.com. tr (ET:23.01.2009).

YAVUZ, Hilmi. Mesnevi erhleri zerine I, Zaman Gazetesi(09.02.2005), http://www.zaman.com. tr (ET:23.01.2009).
http://turkoloji.cu.edu.tr/http://turkoloji.cu.edu.tr/

İlk 18 beytindeki Şerh usulü

Documents