IL-METRIKA

TAL-POEŻIJA

1. Il-Metrika hija t-teknika ta’ kif tinkiteb poeżija.

2. Strofa (qisu paragrafu).

L-iktar strofi komuni fil-poeżija Maltija huma:

distiku – strofa ta’ 2 versiterzina – strofa ta’ 3 versikwartina – strofa ta’ 4 versisestina – strofa ta’ 6 versiottava – strofa ta’ 8 versi

Eż. Distiku:

U l-kotra qamet f’daqqa – u għajtet: “Jien Maltija!

Miskin min ikasbarni, - miskin min jidħak bija!”

(JUM IR-REBĦ ta’ Rużar Briffa)

Eż. Terzina:

INNU MALTI tal-Poeta Nazzjonali, Dun Karm

Lil din l-art ħelwa, l-omm li tatna isimha,

Ħares, Mulej, kif dejjem Int ħarist;

Ftakar li lilha bl-oħla dawl libbist.

Agħti, kbir Alla, id-dehen lil min jaħkimha,

Rodd il-ħniena lis-sid, saħħa ’l-ħaddiem;

Seddaq il-għaqda fil-Maltin u s-sliem.

Eż. Kwartina: Din biss, ħabib ta’ qalbi,

għandi, din Alla tani,

dil-kelma li bi ġmielha

nitgħaxxaq ser tarani.

IL-KELMA MALTIJA ta’ Anastasju Cuschieri

Eż. Sestina:O, żmien ħelu, kif għaddejtli,

Żmien ta’ meta kont bla ħtija!

It-tifkira biss ħallejtli

Biex il-għira nħoss għalik:

Int ma tarġa’ iżjed għalija,

U sal-mewt indum nibkik.

IŻ-ŻGĦURIJA ta’ Ġan Anton Vassallo

Eż. Ottava:

LIEMA HI L-AĦJAR? ta’ Carlo Satariano

In-nofs ta’ nhar tax-xebba tal-kampanja

hu mogħti biss għall-ħidma ġewwa d-dar,

għax Alla jbierek tiflaħ daqs muntanja

u tiżbogħ m’għandhiex bżonn, wiċċha aħmar nar;

u flok iddoqq il-pjanu tgħanni għanja

fuq lembi jew inkella fuklar!

U flok fuq motor tmur ma’ fizzjal magħha

toqgħod sagħtejn fil-ġnien tħejt l-ilbies tagħha.

3. Versi u Sillabi (kemm fihom sillabi l-versi).

Eż. Nistgħu ngħidu vers b’seba’ sillabi

(ngħoddu l-vokali) jew il-vers tas-seba’

jew is-settenarju.

Il-versi komuni fil-poeżija Maltija huma:

is-settenarju vers b’7 sillabi

l-ottonarju vers bi 8 sillabil-endekassillabu vers bi 11-il sillaba.

4. Ir-rima (kif tirrima l-poeżija)

Eż. Nistgħu ngħidu t-tieni vers jirrima

mar-raba’ vers jew abċb

L-iktar rimi komuni fil-poeżija Maltija huma:ir-rima mqabbża – it-2 vers jaqbel mar-4 fi strofa (abċb)ir-rima alternata – l-1 vers jaqbel mat-3,

u t-2 mar-4 fi strofa (abab)ir-rima magħluqa – l-1 vers jaqbel mar-4,

u t-2 mat-3 fi strofa (abba)ir-rima mbewsa – żewġ versi wara xulxin li jaqblu (aa)ir-rima ġewwiena – kliem li jirrima fi ħdan il-vers stess

u mhux bejn vers u ieħor.

Hawnhekk għandna kwartina > strofa b’erba’ versibil-vers tas-sebgħa,

U waqt li qed jistenna, (7 sillabi/vokali )

bir-rima fejn it-tieni vers jaqbel mar-raba’ vers f’kull strofa. (rima mqabbża) abċb

U waqt li qed jistenna, abil-qasba u x-xlief f’idejh, b

isimgħu jgħanni, isaffar: ċxi ħlewwa fuq ħaddejh. b

Il-Vers Tronk u l-Vers Wati

F’xi poeżiji nsibu versi li nsejħulhom vers tronk. Dan meta

għandna vers li jagħlaq b’kelma li għandha aċċent fuq l-aħħar

sillaba. Meta jkun hekk din is-sillaba tgħodd tnejn.

Il-vers wati meta l-aċċent ikun fuq is-sillaba ta’ qabel tal-aħħar.

Eż. fuq blata tfajjel ħelu (vers wati)

jistenna l-ħut ġejjin. (vers tronk)

SinkopeIt-tneħħija ta’ sillaba fin-nofs ta’ kelma. Xi drabi dan isir jew għal

effett mużikali jew biex il-kelma tidħol sewwa fil-mewġa ritmika

tal-vers.

Eż. Fil-bogħ’d is-sema u l-ilma

imissu ma’ xulxin:

ANALIŻI TAL-POEŻIJA

5. L-element tal-ħoss.

i. ir-ritmu: huwa dik l-armonija li tinħoloq mis-sillabi

aċċentati u mhux aċċentati li nsibu fil-vers

tal-poeżija.

ii. I-alliterazzjoni: ir-ripetizzjoni tal-istess ħoss jew

ħsejjes f’kelma jew f’għadd ta’ kliem imqiegħed

flimkien.

iii. l-onomatopea: il-ħila ta’ ċertu kliem li bil-ħsejjes

tiegħu jirriproduċi l-azzjoni jew il-ħoss li l-kliem

jirrapreżenta.

6. L-istil li juża l-poeta fil-kitba tal-poeżija tiegħu.

Permezz tal-istil tiegħu, il-poeta jagħmel enfasi fuq

ċerti aspetti li għalih huma importanti u li jrid jisħaq

fuqhom. L-istil huwa l-mod ġdid li bih il-poeta qed

jippreżenta affarijiet meħuda mill-ħajja ta’ kuljum u li

aħna ma naraw xejn speċjali fihom.

L-istil jista’ jkun:

tradizzjonali jew kontemporanju (modern),

lokali jew universali,

deskrittiv jew narrattiv,

ħafif jew tqil.

7. IL-FIGURI TAT-TAĦDITIl-figuri tat-taħdit huma mod kif inħaddmu l-lingwa li bih il-kliem jitlef it-tifsira vera tiegħu u jikseb sensimmaġinattiv. Użati l-aktar fil-letteratura.

Il-Metafora:

Il-figura tat-taħdit li fiha kelma (jew frażi) hi identifikata ma’ xi

ħaġa li loġikament m’għandhiex relazzjoni mal-kelma jew mal-frażi.

eż. 1. “Dan il-ftit tafal li ma jafx ħlief jidneb ”

It-tafal ma jidnibx. Il-poeta qed jidentifika lill-bniedem mat-tafal.

eż. 2. “Dalma kbira tostorlu l-kif u l-għala ”

Il-poeta juża l-metafora tad-“dalma” biex ifisser il-problemi u

d-diffikultajiet tal-ħajja.

Similitudni:

It-tixbih ta’ ħaġa ma’ oħra, paragun bejn żewġ

ħwejjeġ, li jsir bi kliem li ma jgħattix il-paragun,

eż. bħal, bħallikieku, kif u qisu.

eż. 3. “Kont il-warda tad-dinja u sirt bħal miżbla ”

Il-poeta qiegħed ixebbah lil Malta ma’ miżbla.

Personifikazzjoni:

Il-metafora li biha l-poeta jagħti xejriet umani lil dak li

mhuwiex uman.

Eż. 4.

“Ġunju jiġri mal-għelieqi jew fil-qiegħa, kollu dija,

bil-kappell tat-tiben f’rasu ”

Ġunju huwa xahar tas-sena, li la jiġri, la jiddi u lanqas

ma jilbes kappell. Il-poeta qed jippersonifika lil Ġunju.

Apostrofi:

L-indirizz dirett lil persuna, idea

jew oġġett. Il-poeta joħloq

relazzjoni ta’ djalogu. Uħud

mill-poeżiji ewlenin ta’ Dun Karm

huma mibnijin fuq l-apostrofi,

fosthom ‘Lil Mikiel Anton Vassalli’,

‘Lil Malta’ u ‘Lill-Kanarin Tiegħi’.

Huma lkoll xhieda tal-ħtieġa tal-poeta li jitkellem ma’

xi ħadd, li jvarja minn oġġett sa annimal sa bniedem

sa Alla.

eż. 5. “Qatt ma ninsa l-ħlewwiet li ħassejt f’qalbi

dik id-darba, o Ġesù ”

Il-poeta qed jitkellem ma’ Ġesù.

Is-Sunett:

Dan hu għamla ta’ poeżija magħmula minn erbatax-il vers,

aktarx ta’ ħdax-il sillaba kull wieħed. Fil-forma Taljana (Petrarkjana)

is-sunett huwa maqsum fi grupp ta’ tmien versi (ottava) u fi grupp

ta’ sitta (sestett).

Fil-forma Ingliża (Xeksperjan) maqsum fi tliet kwartini

(strofi ta’ erba’ versi) b’żewġ fl-aħħar. Is-sunett għandu l-qofol

tiegħu fit-tensjoni li hu mibni biha, l-iżjed minħabba r-relazzjoni

bejn l-ottava u s-sestett fis-sunett Taljan, u bejn kwartina u oħra

fis-sunett Ingliż.

Ir-rima tas-sunett Petrarkjan hija: abab – abab – ċdċ – ede (jew efe)Ir-rima tas-sunett Xeksperjan hija: abab – ċdċd – efef - ġġ

Meta ninżel hawnhekk filwaqt li ħamra aIx-xemx tistaħba wara l-Fuqqanija, bU nara d-djar u ’l fuq mid-djar xi tamra aIsewdu fuq il-ward ta’ dik id-dija; b

Filwaqt li f’qalb li tħobb tixgħel bħal ġamra aIx-xewqa tal-mistrieħ ġo dar kennija, bU l-aħħar xbejba – li x-xemx għamlet samra – aTitla’ b’xi midra jew b’xi luħ mgħobbija; b

Nisma’ ġol-fraxxnu u ġol-ħarrub tal-plajja ċBħal karba twila ta’ min qed ibati, dU jigdem l-art fl-uġigħ tal-aħħar firda; e

U ħsiebi jerġa’ lura lejn il-ġrajja ċTa’ min għalina kien bil-bosta ħati, dU nħoss għaddejja l-Mewt minn fuq Wied Qirda. e

WIED QIRDA – Dun Karm Psaila