i̇kt ve mali düş tar 2014 öğr kopy 1

İktisadi ve Mali Düşünceler Tarihi

Öğrenci Kopyası 1Doç. Dr. Mustafa Durmuş

2014-2015

Tarihe nasıl bakmak gerekir? Tarih Felsefesi

• Tarihsel olaylar ve olgular genelde iki felsefi bakış ile açıklanırlar: Felsefi İdealizm ve Felsefi Materyalizm.

• Burada sözü edilen felsefi idealizmin ve felsefi materyalizmin, “dürüstlük” ya da “ideallerin peşinden gitmek” gibi sıfatlarla tanımlanan “idealizm” ile

• ya da “açgözlülük, paraya bağımlılık” ve “egoizm” gibi sıfatlarla tanımlanan “materyalizm” ile hiçbir ilgisi yoktur.

Doç. Dr.Mustafa Durmuş 2

Felsefi İdealizm

• Bu bakışa göre savaşlar ya da iktisadi ve politik krizler “kötü niyetli ya da beceriksiz, irrasyonel yöneticilerin eylemlerinin ya da politikalarının, iyi şeyler ise iyi politikacıların ya da kahramanların ürünüdürler.

• Buna göre örneğin 2008 kapitalist krizinin nedeni, dönemin Fed başkanının ve ana akım iktisatçılarının öngörüsüzlüğü, politikacıların zamanında önlem almaması, büyük yatırım bankaları ve yatırım fonlarının aç gözlülüğü ve pervasızlığıdır.


Diyalektik ve Tarihsel Maddeci Görüş

• Bu bakış olayları ve olguları, düşünceleri var oldukları tarihsel koşullar içinde ve mevcut ekonomik sistemin, üretim tarzının iç çatışmaları, dinamikleri ve sınıf mücadeleleri ile açıklar ve genel olarak toplum ve yaşama ilişkin, daha zengin, daha kapsayıcı ve açıklayıcı bir bakış açısı sunar.

• Buna göre son tahlilde insanın bilinç, düşünce, davranış ve tutumu ve alışkanlıklarını belirleyen şey maddi üretim tarzıdır, yaşam koşullarıdır.


Diyalektik ve Tarihsel Maddeci Görüş

• Bu bakış altında doğadaki ya da toplumdaki olaylar derindeki ihtiyaçların bir sonucu olarak ortaya çıkarlar.

• Yani bunlar alt yapıdaki zorunlulukların ya da ertelenemez ihtiyaçların dışavurumlarıdır, semptomlarıdır.

• Bu bakışa göre her şeyde olduğu gibi, siyasal gelişmelerin de öncelikle bir bütünün, bir oluşumun, bir sürecin parçası olduğunu ve bunu iktisadi gelişmelerin koşullandırdığını ya da açığa çıkardığını görmek ve değerlendirmek gerekir.

• Ancak, tarihsel maddeciliğin tam bir belirleyiciliği savunduğunu söylemek yanlış olur.

• Burada belirlemenin varlığından ziyade, kaynağı ve derecesi önemlidir.


KAPİTALİZMİN GELİŞME AŞAMALARI VE İKTİSADİ DÜŞÜNCENİN EVRİMİ

• Tarihsel süreci ilerleten üç önemli makine var: • Teknolojik ilerleme, yöneten sınıflar arasındaki

mücadeleler (sosyal devrimler : 1789, 1848) ve egemen devletler arasındaki mücadeleler (savaşlar) ve sosyal sınıflar arasındaki mücadele (1917).

• Ayrıca, geçmiş hakkında konuşmak, eğer bir gelecek tasarımıyla ve bunun gerçekleştirilmesine ilişkin eyleme bağlı değilse, anı derlemeciliğinden, olay aktarmacılığından öteye geçemez.


TOPLUMLARIN GELİŞİMİ

• Tarihte Görülen Beş Toplum Biçimi:• İlksel Toplum• Köleci Toplum• Feodal Toplum• Kapitalist Toplum• Sosyalist Toplum


Kapitalizm

• 500 yıllık toplam ve yaklaşık 200 yıllık sanayi toplumu geçmişi olan kapitalizm;

• Feodal toplumun yıkıntıları arasından filizlendi,• Ancak sınıf karşıtlıklarını ortadan kaldırmadı,• Eski toplumsal sınıfların yerine yeni toplumsal

sınıfları (feodal beylerin yerine burjuvazi, serflerin yerine proletarya) koydu,

• Sınıf karşıtlıkları ve çelişkilerini yalınlaştırıp derinleştirdi.


Kapitalizmin bazı temel özellikleri

• (i) Temel amacı, güdüsü kâr elde etmek, sermaye ve servet biriktirmektir ve temel araçları özel mülkiyet ve fiyat mekanizması ve reel ve finansal piyasalardır.

• Üretim insan ihtiyaçlarının karşılanmasından ziyade kar için yapılır.

• (ii) Üretim araçları genelde özel mülkiyete / teşebbüse aittir (devlet kapitalizmi hariç) ve bunlar kar amaçlı olarak kullanılırlar.

• (iii) Kaynak tahsisi, arz, talep, fiyat, bölüşüm, yatırım vb. kararları tamamen ya da çoğunlukla piyasadaki aktörler tarafından alınır.


Kapitalizmin bazı temel özellikleri

• (iv) Üretim süreci sonunda elde edilen kâr sermaye sahibine kalır ve bu kâr diğer sermaye kesimlerince ve vergi biçiminde devlet ile paylaşılır.

• (v) İşçilere, işverenler tarafından ücret adı altında ödeme yapıldığından kapitalizm ücretli emek sistemidir.


Kapitalizmin tarihsel birikiminin beş aşaması

• 1. Merkantilizm: (16.yy - 18yy) : Sanayileşme ve makineleşme öncesi dönem.

• Sermaye birikimi temelde ticarette ve asıl olarak da altın gümüş birikimi üzerinden yürüyor.

• Köle emeği ve sömürgecilik biçiminde ilkel sermaye birikimi dönemi.

• Örn. Robinson Crusoe (17.yy)• Üretim araçlarının üretimi ikincil bir

öneme sahip. • Tüketim malları üretimi kısıtlı el işçiliği

ile yapılabilmektedir.



• 2. Liberal rekabetçi dönem (İngiltere Sanayi Devrimi) (19yy başları ve son çeyreği):

• Önce tekstil, sonrasında ise tüm sanayide gerçekleşen sanayi devrimi dönemi.

• Birikim modern sanayiye, üretim araçları üreten sanayiye kaydı.

• Fabrikalar , ulaştırma, iletişim, demiryolları, telgraf, limanlar, buharlı gemiler ve genelde bir alt yapı inşa dönemi.

• Kapitalistler arasındaki yoğun rekabetin ve boom- bust döngülerinin dönemi.

• Bu dönemde fiyat rekabeti iktisadi faaliyetlerin yönetilmesinde merkezi bir rol oynadı.


Kapitalizmin beş aşaması

• 3. Tekelci kapitalizm (emperyalizm): 19yy’ın son çeyreğinde başlayıp, 20.yy’da tamamen yerleşmiş bir dönem.

• Sermaye bir spiral biçiminde yoğunlaşıp merkezileşmiştir. • Kurumsal örgütlenme baskın tip haline gelmiş ve sınaî menkul

kıymetler için bir piyasa oluşmuştur. • Sanayiler oligopolist firmaların denetimine girmiş ve fiyat, hâsıla,

yatırım düzeyi ile ilgili kararlar ve faaliyetler rekabetle değil, oligopolistik kurallara göre oluşmuştur.

• Otomobil, bilgisayar ve uçak yapımlarıyla sanayi daha da genişlemiştir.

• Üretim sektörü giderek tüketim sektörünün büyümesine bağımlı hale gelmiştir.


4. Tekelci olgun kapitalizm aşaması (1970 ‘lerden günümüze)

• Sweezy ve Magdoff:• Olgun kapitalist ekonomiler büyümeyi sürdürebilmek için, sürekli artmakta

olan ekonomik artığı emebilecek yeni talep kaynakları bulmak zorundadır, yoksa büyüyemezler.

• Diğer taraftan artan verimliliklerle sürekli büyüyen bu ekonomik artığın yeni karlı yatırım alanlarına yöneltilmesi, yeni yatırım alanları bulmanın güçlüklerinden dolayı, giderek zorlaşır.


Olgun ekonomiler stagnasyona (uzun süreli durgunluk)girer

• Çünkü;• Temel sınaî alt yapının yeni baştan kurulmasına gerek yok, .• Otomobil gibi çığır açıcı gelişmeler her zaman mümkün değil, • Gelir ve servet eşitsizliği artar, bu da yoksulların tüketimini kısar,• Zenginler fonlarını giderek daha spekülatif faaliyetlere yatırırlar,• Yeni yatırımlar azalır,• Oligopolleşme sistemin dinamizmi ve esnekliğinin temeli olan fiyat

rekabetinin giderek yok olmasına neden olur.


5.Tekelci finans kapital aşaması (finansallaşmanın hızlanması)

• Finansallaşma stagnasyona yanıt oldu. • FIRE, yani finans, sigorta ve gayrimenkul gibi alt parçalardan oluşan finans

sektörü; • Sanayinin ekonomik artık üreten kapasitesini dengeledi.• Hem finans sektöründe yeni istihdam yarattı, hem de varlık zenginleşmesiyle reel

sektör için efektif talep oluşturdu.• Finans sektörü reel sektörde elde edilen karların değerlenebilmesi için ciddi

imkânlar yarattı. • Kapitalistler her zaman sermayelerini büyütme arzusu içinde olduklarından,

paralarını finansal piyasalara akıttılar. • Finansal sektör, çekici- exotik finansal araçlar sundu (menkul kıymetleştirme,

CDO ve CDS’ler, türev piyasalar).



• 1. Merkantilizm: (16.yy - 18yy) : Sanayileşme ve makineleşme öncesi dönem.

• Sermaye birikimi temelde ticarette ve asıl olarak da altın gümüş birikimi üzerinden yürüyor.

• Köle emeği ve sömürgecilik biçiminde ilkel sermaye birikimi dönemi.

• Örn. Robinson Crusoe (17.yy)• Üretim araçlarının üretimi ikincil bir

öneme sahip. • Tüketim malları üretimi kısıtlı el işçiliği

ile yapılabiliyor.


Merkantilizm ve Merkantilist Düşünce

• Kazgan:• Merkantilizm, Orta Çağ sonu- Sanayi Devrimi arasındaki 300 yıllık dönemi

anlatır.• Ticari kapitalizmin geliştiği, feodalizmin yıkılmaya başladığı dönemin adı.• İdeolojisi, bu dönemin ortaya çıkmış olan tüccar sınıfının çıkarlarını

savunan ve dönemin ulus devletlerinin iktisat politikalarındaki ilkelerde etkili olan bir ideoloji.

• Politik iktisat terimi ilk kez bu dönemde kullanıldı.


Merkantilizm ve Merkantilist Düşünce

• Hunt:Merkantilizm öncesinde “külçecilik” adı verilen bir aşama var.

• Bu dönemde Avrupa’da altın ve gümüş külçe sıkıntısı var.• Bu nedenle de külçeci politikalar ülkeye altın gümüş girişini teşvik

ederken, çıkışları ise yasaklıyorlar. • Öyle ki Amerika’dan bu madenlerin en çok girdiği ülke olan

İspanya’da bunları yurt dışına çıkartmanın cezası ölüm idi.• Merkantilistler ülkelerindeki kıymetli madenleri çoğaltabilmek için

dış ticaret fazlasını savundular.


Merkantilizmin doğuşu

• Hunt:• Merkantilist dönemin başında üretim, kendi

üretim araçlarına sahip olan işçiler tarafından (handcraft) yapıldığından, sermayedarlar bu malların alım ve satımı ve stoklarıyla birikim yapan tüccarlardan oluşuyordu.

• Sanayi sermayesi önemsiz, buna karşılık ticaret sermayesi baskın olduğundan karın kaynağı olarak üretim değil, alım satım işleri görünmekteydi.



• Kazgan:

• Deniz aşırı keşifler Avrupa’ya daha fazla altın ve gümüş gelmesini sağladı.

• Bunun sonucunda ticari sermaye büyürken, feodaller zayıfladı.

• Tarımsal üretim çözülerek kentlerdeki ticaret sermayesine bağımlı hale geldi.

• Ticaret sermayesi tarımsal üretime, evde yapılan küçük ölçekli mamul mal üretimine, toptan iç ve dış ticarete tekel konumunda hakim oldu.



• Merkantilizm kendinden önceki dönemin ekonomik sorunlarına karşı yetersiz kalan ve her biri kendi tarifelerini uygulayan devlet ya da prensliklerin güçsüzlüğüne karşı bir tepki olarak da gelişti.

• Devletin güvenliği ve zenginliği için dış ticaretin devlet kontrolü altında olması gerektiğini savunan bir doktrin oldu.


Ulus devletlerin doğuşu

• Feodalizmin çöküşü beraberinde ulus devletlerin doğmasını getirdi.

• Hollanda, Fransa, İspanya ve İngiltere gibi güçlü ulus devletler ve Avrupa’da sürekli bir savaş hali de ortaya çıktı.

• Ordu ve donanmanın giderek artan ihtiyaçlarını karşılayabilmek için devletlere daha fazla para (bullion) gerekliydi.


Ulus devletlerin doğuşu

• Merkantilist konsept bu ihtiyaçtan gelişti. • Servetin bir sınırı vardı ve “bir ulus daha zenginleşmek istiyorsa bunu

diğer ulusların aleyhine yapmak zorundaydı.” • Keza sömürgeler hem mamul mallar pazarı olarak, hem de hammadde

kaynağı olarak gerekliydi.• Merkantilizmle paralel olarak ulus devletlerin doğuşu, feodal kurumların

çökmeye başlaması, para ve mübadelenin yaygınlaşması, Protestan reformunun Kiliseyi zayıflatması ve hümanizmin yükselişe geçmesi yaşandı.

• Dinde reform ve Rönesans bireycilik felsefesinin gelişmesinde etkili oldu.• Merkantilizme konu olan ülkeler:• İspanya, Portekiz, Fransa, İngiltere, Almanya (Kameralizm),


Merkantilist Düşünce

• Ünlü Merkantilist yazarlar: • Hales, Malynes, North, Mun ve Child, Jean-Baptiste

Colbert (Fransa 17yy).• Merkantilizm terimi ilk kez bir fizyokrat Maquis de

Mirebau tarafından ortaya atıldı.• Sir W. Petty: Yöntem olarak tümdengelimin yanı sıra

tüme varım yöntemini de, ağırlıklı olarak, kullandı. • “Politik Aritmetik” ile ekonometrinin öncülü oldu.• Oysa sonrasında iktisadın saf bir teori haline geldiği

Liberal öğretide ölçme ve rakamlara olan ilgi tamamen kayboldu.


Merkantilist Düşünce

• Avrupa’da öğreti farklı biçimler aldı:• İngiliz-Hollanda Ekolü: Serbest ticaret ve üretime

ağırlık veriyor.• Fransız Ekolü (Colbertism): Devlet eliyle

sanayileşme ve sanayiyi koruyucu dış ticaret politikası.

• Alman Ekolü (Kameralistler): Kamu maliyesi ve yönetimine ilişkin konulara ağırlık veriliyor, bürokratlar, üniversite hocaları teoriyi geliştiriyor.

• İtalyan-İspanyol Ekolü: Daha çok para üzerine odaklılar.


Merkantilistlerin temel fikir ve politikaları

• Merkantilist politikalar esas olarak şunları içerir:• Özellikle mamul mallar üzerinde yüksek tarifeler, • dış ticarette tekeller oluşturmak, • yabancı gemilerin mal taşımasını yasaklamak, • ihracat sübvansiyonları, • altın ve gümüş ihracatının yasaklanması, • ücretlerin kısılması, • tarife dışı önlemlerle iç tüketimin kısılması.


Merkantilistlerin temel fikir ve politikaları

• •Her ulusun kendi ekonomik yeterliliğini elde etmesi gereğinden hareketle bu yönde yeni sanayi kuranların devletçe ödüllendirilmesi gereğini savundular.

• Tüccarın karı ulusal çıkarla eşit düşünüldü. Bu çıkarları savunacak güçlü devlet anlayışı benimsendi.

• • Denetlenmiş-düzenlenmiş ticaretin fazla veren bir dış ticaret dengesi sağlayabileceğini ileri sürdüler.

• Bu nedenle de genel olarak ithal sınai mallar üzerindeki tarifeler yüksek, ithal hammadde üzerindekiler düşük tutulmalıydı.

• Değişik ülkelerdeki tüccar sermayedarların çatışması, ulus devletlerin kendi tüccarlarının çıkarlarını öncelikli olarak korumaya yönelmesine neden oldu ve korumacılık esas oldu.


Dış ticaret fazlası ve korumacılık

• Dış ticaret fazla vermek nihai amaç idi. • Dış ticaretten sağlanan fazla/artık

merkantilistlerin bildiği tek artıktı.• Bu nedenle de dış ticarette koruma gerekliydi.• O dönemde kullanılan para altın ve gümüş

olduğundan ülkeye altın ve gümüş girişi teşvik edilirken, çıkışı da yasaklandı.


Dış ticaret fazlası ve korumacılık

• Ülkenin altın ve gümüş zenginliğini artıracağı için ödemeler dengesi fazla vermeliydi.

• Dış ticaret sıfır toplamlı bir oyun.• Askeri güç dış ticareti artırmak için araç olarak kullanılmalıdır.• Ekonomi tam istihdamın altında faaliyettedir. • Bu nedenle de fazla veren ödemeler bilançosu ile enflasyona

neden olmaksızın yeni istihdam ve gelir yaratmak mümkündür.• Emek değer teorisine inanırlar. Yani her malın değeri, göreli

olarak, emek içeriği ile belirlenir.


Tekeller eliyle dış ticaret

• • Dış ticaret tekeller eliyle yürütülmeliydi.• Bu tekellerin yöneticileri iktisadi düşüncenin de sözcülüğünü

yaptılar (East India Co. Yöneticisi Sir T. Mun).• Tekeller devlet gücüyle korunuyorlardı.• Dış ticaretin tekeller eliyle yapılması ulus devletinde gelirini

artırıyordu.• • Tekellere ilave olarak ihracat vergisi konuldu. • 18yy başlarında ihracatının yarısını dokumaya ayıran İngiltere’de

buna ilişkin hammadde, koyun, yün, iplik ve yünlü kumaş sanayinde kullanılan yarı mamul maddenin ihracatını yasaklandı.


Büyük çapta kamu harcaması

• • Merkantilistler büyük çaplı kamusal harcamanın da savunucusu oldular. • Zira bu daha fazla gelir ve daha fazla istihdam yaratıyordu.• Daha büyük harcama daha fazla para, daha fazla para daha fazla altın ve

gümüş gerektirir ki bu da daha fazla dış ticaret fazlasını gerekli kılar.• Çin neo Merkantilist politikalar mı uyguluyor?• • Daha büyük bir nüfusu savundular (J. Child). Bu güçlü devlet ve emek

yoğun dış ticaret fazlası için gerekliydi• • Ulusal servetin halkın refahı, tüketici ya da işçilerin faydası ile bir ilgisi

yoktu. • Öyle ki rekabet için işçiler düşük ücretle çalıştırılmalıydılar.• Devletin kudretinin kaynağı olan servet ayrıcalıklı tüccarların ve

üreticilerin servetidir.


Sömürgecilik

• • Ekonomik sistemleri üç sektörden oluşur: İmalat, tarım ve sömürgeler.

• Sömürgeler ve sömürgecilik ilkel sermaye birikiminin (köle emeği ve kıymetli metaller) bir aracı oldu.

• Sömürgeler sınai mal pazarı ve hammadde kaynağı olarak da mutlaka edinilmeli ve korunmalıdır.

• Bu işleri yapabilmek için devlet müdahalesi ve yönlendirmesi, desteği gereklidir.

• Donanma yabancı pazarların kontrolü için ve ulusun prestiji ve askeri gücünün göstergesi olarak çok önemlidir.


İlkel birikime geri dönüşneo liberal birikim stratejisi

• Neo liberalizm ile birlikte geleneksel sermaye birikimi yöntemlerine ilave olarak,

• sağlık ve eğitim gibi kamusal hizmetlere ve doğaya ve doğal kaynaklara el koyma biçiminde çağdaş bir “ilkel birikim modeli” de yoğun bir biçimde kullanılmaya başlandı.

• Bu gelişmeler kamusallığın da daraltılarak etkisizleştirilmesiyle sonuçlandı.


Sömürge savaşları

• Merkantilizm dönemin savaşlarının bir nedeni, sömürgeci yayılmacılık için de bir motif olmuştur.

• Avrupa’daki bir çok savaşın nedenlerinden biri oldu.• Emperyal yayılmacılığı da tetikleyerek yeni

sömürgelerin oluşmasına (örneğin altın için Meksika ve şeker için Batı Hint Adaları) neden oldu.

• Devlet destekli monopoller belli bölgeleri paylaştılar (Hollanda East India Co ve Britanya Hudson’s Bay Co).


İdeolojisi?

• Güçlü ve zengin bir devlet inşa etme amacında olan ekonomik bir milliyetçiliktir.

• En önemli ekonomik rasyonalitesi 16yydaki feodal bölgesel güçleri büyük ve rekabetçi ulus devletler tarafından konsolide etmesi.

• Ulus devletler ile tüccar sınıfı arasında yakın işbirliğinin, askeri harcamaları karşılamak karşılığında özellikle yabancı tüccarlara karşı ulusal tüccarların devletçe korunmasının ifadesi.

• A. Smith ise merkantilist doktrini eleştirdi:• Ona göre ticaret serbest olduğunda tüm taraflara fayda sağlar; üretimde

uzmanlaşma ve iş bölümü ölçek ekonomilerine ve bu da verimlilik artışı ve büyümeye neden olur; devlet ile sanayi arasındaki yakın ilişkin halka zarar verir.


• Avrupa’da 15-18 yy (Rönesans dahil) hakim ideoloji okulu oldu.

• Avrupa’daki bir çok savaşın nedenlerinden biri oldu.

• 20yy’ın başlarına kadar Avrupa yayılmacılığı ve emperyalizminin ideolojik ekonomik arka planını oluşturdu.


• Hem ekonomik savaşların hem de emperyalist militarist savaşların destekçisi bir ideoloji oldu.

• Dünya ticaretinin sabit olduğundan hareketle ulusal ticareti artırmanın tek yolunun başka uluslara ait olanı almak olarak ve bunun da savaşla mümkün olabileceğine inanılıyordu.

• İngiliz-Hollanda ve Fransız-Hollanda savaşları doğrudan bu ideoloji ile ilişkilendirilebilir.

• Kuşkusuz başka savaş nedenleri olsa da bu teori düşman ulusların ekonomisinin çökertilmesi gereğinin altını çizdiğinden savaşları körükledi.


Fizyokratlar

• Fizyokratlar Fransa’da ortaya çıkan (Quesnay) bir düşünce akımı.

• 1760 ve 1770’lerde oldukça etkili idiler. • En çok bilineni Quesnay’dır. • Doğa kanunlarının ekonomiye hükmettiğine

inandıklarından, devletin, dönemin tarıma dayalı olan ekonomisine müdahale etmesine karşı çıktılar.

• A. Smith’in görüşlerini oluşturmada etkili oldular.


Merkantilizmin çöküşü

• Buhar makinesi, metalürji ve dokuma sanayindeki 18yyda İngiltere’de ortaya çıkan teknolojik buluşlar ve

• tüccar kapitalistlerle sanayi kapitalistleri arasındaki ortaya çıkan çatışmalar merkantilizmin çöküşüne ve “bırakınız yapsınlar”cı Liberal/sınai kapitalizmin doğuşuna neden oldu.


Klasik iktisat okulu

• Klasik iktisat okulu 1752-1870 arasında İngiltere’de egemen olan iktisadi düşüncenin adıdır.

• Her ne kadar Merkantilist düşünce üzerine ilk kapsamlı eleştirileri David Hume yapmış olsa da, bu okulun başlangıç noktası genel olarak iktisatçılarca A. Smith ve onun 1776 yılında yazmış olduğu ‘Ulusların Zenginliği’ adlı kitabı olarak kabul edilir.

• Entelektüel genişlik açısından okul çok geniş ve kapsamlı fikirlere tanıklık eder. Bunlar arasında;

• değer, büyüme, bölüşüm, uluslar arası ticaret, kamu maliyesi ve para sayılabilir.


Klasik iktisat okulu

• Smith, Ricardo, Malthus ve Mill gibi sözcüleri fikirlerini genellikle ‘İlkeler/ Principles’ başlığı altında yaygınlaştırmışlardır.

• Ekonomik liberalizmleri, serbest ticaret, büyüme ve uluslar arası ticaretin gelişmesini önleyici nitelikteki ‘Mısır Yasaları’na karşı çıkarak olgunlaşmış ve devletin ekonomiye müdahalelerinin çok sınırlı tutulması gerektiğini savunmuşlardır.

• Smith’in görüşleri daha sonraları ‘Sağ’ı, Ricardo’nun bazı fikirleri ise Marx’ı etkilemiştir.

• Ancak Marx her ikisini de eleştirmiştir (Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı/Kapital).


Klasik Model

• Ekonomideki üretim ve mal fiyatlarının, piyasaların her hangi bir tıkanmaya uğramadan işlemesini (piyasa temizlenmesi) sağlayacak biçimde esnek olduğu,

• bu anlamda da ekonomide tam istihdamda dengenin sağlanacağını ileri süren bir modeldir.

• Asıl olarak J.B. Say ve Mill tarafından geliştirilmiştir.


Mısır Yasaları

• Kral 1v. Edward’ın tahta çıkmasından sonra uygulanan ve mısır ithalatının sınırlandırılmasını içeren bir dizi yasa.

• Yeri mısır üreticilerini korumak için ithalata tarife ve ihracatını teşvik etmek için sübvansiyon verilmesini öngörmekteydi.

• Smith bu yasalara serbest ticareti önlediği için,• Ricardo ‘azalan verimler kanunu’nun geçerli olduğu tarım sektörünü

teşvik ederek, sınai kar oranlarının düşmesine, bunun da ekonomiyi ‘durağan durum’a sokmasına neden olduğu için eleştirmiştir.

• Sanayi sermayesinin karşı çıkışı daha sınıfsal içeriklidir. • Zira, bu koruma tarımdaki fiyatların ve işçi ücretlerinin yüksek düzeyde

kalmasını sağladığından sınai karların düşmesine neden oluyordu.• Nitekim bu yasalar 1846 yılında bütünüyle ortadan kaldırıldı.


Merkantilist düşünceden klasik liberalizme…

• 17yy başlarında loncalardaki ustaların giderek üretimi kontrol eden işveren kapitalistler haline gelmesiyle ekonomiye ilişkin düşüncelerde iki önemli değişme meydana geldi:

• (i) Koruyucu ve düzenleyici devlet fikrinden, onu reddeden ve yeni bireycilik felsefesini formülleştiren felsefeciler ve iktisatçılar ortaya çıktı.

• (ii) Fiyat, talep ve karın arz/talep ve faydalı olma hali ile belirlendiği görüşünden, fiyat ve karın üretim sürecince belirlendiği görüşüne doğru bir kayma yaşandı.

45Doç. Dr.Mustafa Durmuş


• Sermayedarlar, servet biriktirmeleri merkantilist sınırlamalar ve mal düşkünlüğü ve aç gözlülükleri koruyucu Hristiyanlık’la önlenince, bunu aşacak yeni kurumlar geliştirdiler.

• İnsanı güdüleyen asıl faktörlerin aç gözlülük ve bencillik güdüsü olduğu kuramları bu dönemde gelişti.

• Hobbes: Leviathan (1651):• “ Tüm insan güdüleri hatta merhamet gizlenmiş öz çıkar güçleridir. İnsan

başkasının felaketine kendi başına da gelebileceği düşüncesiyle öz çıkarcı güdülerle üzülür, bu bir acımadır.”



• Bu fikirler yeni yükselen sanayi kapitalistlerince de benimsendi. • Zira onlar devlet düzenlemelerinden yararlanamıyorlardı.• İnsan doğasının ekonomik sınırlamalardan bağımsız olması gerektiği fikri

klasik liberalizme temel oluşturan bireycilik felsefesini geliştirdi.• Bu bireyci/ orta sınıfçı felsefenin en önemli örneği Reformasyon’dan

doğan Protestan teolojisiydi. • Protestanlık, orta sınıfın aç gözlü, bencil güdülerini erdeme

dönüştürmesine yardımcı oldu. • Örneğin Luther, 100,000 köylünün Prensliklerce boğazlanmasına yazdığı

kitap ile katkıda bulundu.



• Katolik----Ruhban----Günah Çıkarma• Protestan----İtikatla doğrulanma----İçgüdüler (ritüellerden çok daha

önemlidir).• Tanrı piyasayı ve mübadeleyi kurar.• Yeni bireycilik 17yyın ortalarından itibaren merkantilist yazarlar tarafından

da benimsendi. • Üretim ve ticarete ilişkin kısıtlamaların herkesin zararına olduğu düşüncesi

giderek yaygınlaştı (Petty, Child). • North, örneğin, klasik liberalizmin temelini oluşturan bireyci ahlakın ilk

açık sözcüsü oldu.• Mandeville (1714): Bencillik, aç gözlülük ve mal düşkünü davranışlar

çalışkanlığa ve ekonomik gelişmeye katkıda bulunur.


Fiyat----kar ?• Bu yeni dönemde bu güdüler hem iktisadi, hem törel hem de dini açıdan

artık ahlaksızlık sayılmıyordu.• Kar çabası mülkiyet haklarının ve sözleşme hukukunun esas alınmasıyla

sonuçlandı.• Bu yeni ideoloji fiyat ve karın kaynağı olarak başka bir noktaya işaret

ediyordu.• “Kar kapitalistlerin birbirini kazıklamasından elde edilemez”.• Karın kaynağına ilişkin görüşler üretim sürecine ve işgücü maliyetlerine

yöneldi.


Fiyat----kar ?

• Kar için işçilerin emek güçlerini satmaya zorlanması önemli bir yol olarak görüldü.

• Ücretli emeğe yapılan bu vurgu D. Defoe’nin (Ticaretin Genel Tarihi, 1713) adlı kitabında ve Petty’nin (1680) kitabında emeğin ve halkın sıkı çalışmasına yapılan atıflarla güçlendirildi.

• Uzmanlaşma ve işbölümü, hem metaya kullanım değeri kazandırma unsuru hem de karın kaynağının emek olduğunu gösterdi.

• Mandeville: Ticaret genel olarak emeğin emek ile mübadelesinden başka bir şey değildir.

• Para sadece bir mübadele aracıdır, bütün şeylerin değeri en adil bir biçimde emekle ölçülür.”

• Smith’den önce emek-değer ilişkisine ait temel yazılar mevcuttu (örneğin Meek).

• 1751: Karın kaynağı işçilerin tüketim gereksinimlerinin üzerindeki üretim fazlasıdır.


Sermaye--- emek----kar ?

• Sermaye-kar-emek ilişkisini en derli toplu olarak sergileyen eser 1776 yılında Smith’in yazdığı “Ulusların Zenginliği” adlı eserdir.

• Fizyokratlar (Fransa):• Bu görüşler Quesnay’ın yaklaşık 20 yıl boyunca Fransa’da etkili

olan görüşleridir (1694-1774).• Turgot’un maliye bakanlığından ayrılmasıyla akım Fransa’daki

etkinliğini yitirmiştir.• Fransa’da o dönemde feodalizm her boyutuyla kapitalizmin

gelişmesinin önünde engel oluşturuyordu. • Bu kaos Fransız devrimi ile sonuçlandı.


• Fizyokratlara göre toplumlar doğanın Yasalarıyla yönetiliyor ama yöneticiler bunu anlamak istemiyorlardı.

• Loncaların kaldırılmasını, tüm vergilerin kaldırılarak yerine tek bir tarım vergisi alınmasını önermekteydiler.

• Etkileri siyasal değil (reform ya da devrim), daha ziyade entelektüeldi. • Quesnay’ın görüşleri üretken olan ve olmayan emek tartışması üzerinde

etkili oldu.• Smith’den önce çok az iktisatçı kapitalizmin iktisadi süreçlerini tutarlı ve

titiz çözümlemelere tabi tutabilmiştir. • Bunun nedeni eski ve yeni sosyal düzen geçişlerinin yaşandığı bir aşamada

yaşamış olmalarıdır. • Diğer yandan 19yyın sonlarından itibaren kapitalizmin özellikleri çok daha

belirginleşmiş ve daha sağlıklı çözümlemeler için temel oluşturmuştur.


A. Smith

• A. Smith:• İlk eseri “The Theory of Moral Sentiments” idi (1759). • Quesnay ve Turgot’tan etkilendi.• Kapitalizmin genel ekonomik bir modelini geliştiren,

toplumsal sınıflarla üretici sektörleri, servet ve gelir paylaşımını ticaret, para ve fiyat oluşumu bunları büyüme süreci ile ilişkilerini ilk kez analiz eden iktisatçı oldu.

• Smith’in modellerinin mantıksal tutarlılığı kadar tutarsızlığı da söz konusudur.


A. Smith• Fikirlerinin tarihsel arka planı:• Sanayi Devrimi (1770-1850): • Kapitalist üretim tarzı feodalizmin prangasından kurtuldu, merkantilist

geçiş dönemini tamamladı.• 1700-1770: • İhracata dönük İngiliz mallarının üretimi iç talebe dönük üretime göre 10

kat arttı. • Bu durum sanayi devrimini hızlandırdı, teknoloji patlamasının de önünü

açtı.• 1700’de dokuma sanayindeki korumacılık sanayiyi geliştirdi ve dış talebi

hızlandırdı. • 1770’lerde devrim niteliğinde buharlı eğirme makinesi icat edildi. • Sermaye bu sektörde birikmeye başladı ve ev sanayi fabrika sanayine

dönüştü. • Demir endüstrisindeki teknolojik buluşlarla demirden yapılmış makineler

yaygınlaşmaya başladı.


A. Smith• Bu dönem yeni icatlara verilen patentlerin hızla çoğaldığı bir

dönemdir. • Bu yeniliklerin en önemlisi buhar makinesinin keşfidir

(toplumları / tarihi ilerleten üç unsur!). • James Watt’ın buluşuyla bu yüz yılın sonunda enerji kaynağı

olarak suyun yerini buhar makinesi aldı. • Bu da muazzam iktisadi ve toplumsal değişikliklere neden

oldu.• Coğrafyaya bağımlılıktan kurtulan sanayiler kömürden buhar

gücü elde edilmesiyle özgürleştiler. • O dönem İngiltere’de bol miktarda ve ucuz kömür vardı. • Artık fabrikalar nehir kıyılarından kurtulup, pazar ve bol ve

ucuz işgücü ile buluşabiliyordu.


A. Smith• Kentsel nüfus ve mamul mal üretimi hızla çoğalırken, 1831

yılında İngiltere’de işgücünün% 40’ı imalat sanayinde istihdam ediliyordu.

• Tüm bu gelişmeler verimlilik artışının bir sonucuydu ve İngiltere’yi en büyük ekonomik ve politik güç haline getirmişti.

• Smith, ‘Ulusların Zenginliği’ni sanayi devriminin demir aldığı bir sırada yazdı, zira o sırada Glasgow gibi kentlerde sanayi giderek hızlanmıştı.

• İmalathane----fabrika (verimlilik artışı, iş bölümü, uzmanlaşma).

• Smith, kar, ücret ve rant kategorisi biçiminde gelirleri ayıran ve bunların her birinin farklı sınıflara denk düştüğünü gören ilk iktisatçıydı.


A. Smith• Smith aynı zamanda toplumbilim ve tarih kuramları da

geliştirerek bu üç sınıf arasındaki ilişkileri açıklamaya da çalıştı.

• ‘Görünmez el’ kavramı, insanlara bencilce ve sınıfları adına hareket etseler de bu eylemlerini iyilikçi bir uyuma yönlendiren bir etmendi.

• Ona göre, mülkiyet ilişki biçimleri toplumlardaki yönetim biçimini belirleyen faktördü.

• Her ülkenin içinden geçtiği dört toplumsal aşama vardı: • Avcılık, otlakçılık, tarım ve ticaret. • Her evredeki toplumun ekonomik gereksinimlerini üretim ve

paylaşım yöntemlerini anlamak o toplumun toplumsal kurum ve yöntemlerini anlamaktaki asli unsurdu.


A. Smith ve ‘Değer’ kavramı

• Smith kapitalistler ve işçiler arasındaki sınıf çatışmasının temel önemini açıkça kabul etmiştir.

• Sınıf ayrılığının ana temelini toprak ve sermaye sahipliği olarak görür. • Kapitalistlerin gücünün birbiriyle ilişkili kaynaklardan geldiğini kabul eder: • Servetleri, kamu oyunu etkileme kudretleri ve yönetimi kontrolleri.• Smith’de ‘Değer’ kavramı:

Ricardo ve Marx’ın kapsamlı emek-değer kuramının temelini atmıştır. • Kuramın başlangıç noktası bütün toplumlarda üretim sürecinin bir dizi

insan çabasına indirgenebileceğinin kabul edilmesiydi. • Verimlilik artışını sağlayan aletleri yapan da emekti. • Ona göre dünyanın bütün serveti aslında altın ve gümüşle değil emekle

satın alınmıştır. • Bu nedenle bir malın değerli olması için onu mutlaka insan emeğinin

ürünü olması gerekir.



• Diğer yandan emek-değer kavramı bundan daha öte şeyler anlatır. • Bir malın mübadele değerini belirleyen; • o mala içerilen emek miktarı + dolaylı emek(üretim araçlarını üreten emek) +

doğrudan emek (mal üretiminde kullanılan üretim araçlarını kullanan emek).• Smith, emeği sadece kapitalizm öncesi toplumlardaki mübadele değerinin

belirleyicisi olarak görür (kunduz-geyik avı).• Ona göre bir malın mübadele değeri (kapitalist toplum için) üç bileşenin

toplamından oluşur:• Ücret+kar+rant. • Bu mübadele değeri o malın fiyatını belirler.• Böylece emek-değer ilişkisi sadece kapitalizm öncesi toplumlarla sınırlandırılmıştır.• Böyle olunca mallara konulan emekle onların mübadele değeri arasındaki ilişkinin

doğal yapısın göstermek Ricardo’ya ve tam ve mantıksal olarak tutarlı bir emek-değer kuramı geliştirmek de Marx ve sonraki kuramcılara kalmıştır.



• Smith’in fiyat kuramının iki önemli zaafı vardı:• (i) Ücret+kar+rantların kendileri doğrudan fiyattır ya da fiyattan

türetilmişlerdir. • Fiyatları, diğer fiyatların temelinde açıklayan bir kuram genel

olarak fiyatları açıklayamaz. • Bu sıkıntı sonraki iki kuramca, yani fiyatları dış belirteçler

temelinde açıklayan kuramlarca aşılabilmiştir.• Smith değeri kullanım ve mübadele değeri olarak ayırsa da

kullanım değerini olası bir fiyat belirleyicisi olarak görmez ( su ve elmas örnekleri).

• Fiyatın belirlenmesinde hem fayda hem de emek kuramlarını açıkça reddeder.

• (ii) Bu kuram farklı malların göreli değerleri yerine bütün fiyatların genel seviyesine ilişkin sonuçlar üretmiştir.


A. Smith’in iktisadi refah kuramı

• Ona göre iktisadi refah yıllık emek ürününe ve onu tüketenlerin sayısına bağlıdır.

• Modeli; 2 sektörlü (tarım ve imalat), üç girdili ( toprak, emek ve sermaye) ve üç sosyal sınıflıdır (toprak sahipleri, emekçiler ve kapitalistler).

• Bu ayrışmanın nedeni ona göre mülkiyet rejimidir.• Bencil ve açgözlü güdüler iktisadi davranışları etkiler. Bu görüşü

neo klasik iktisadın da temelini oluşturmuştur.• Ona göre kapitalizm uygarlığın doruğudur ve bu doruğa ‘bırakınız

yapsınlar’ politikaları tamamen benimsendiğinde ulaşılacaktır.• ‘Ulusların zenginliğinin tüm içeriği bu politikanın sonuçlarına

uygun olarak planlanmıştır.


A. Smith• Temel çıkarımları:• Üretim düzeyini belirleyen şey, üretken/verimli emekçilerin sayısı ve

üretkenlik düzeyidir.• Verimlilik artışı işbölümü ve uzmanlaşmanın sonucunda gerçekleşir.• İşbölümünü belirleyen iki şey:• (i) Uzmanlaşmak için iyi gelişmiş bir piyasaya ya da mübadele

ekonomisine ihtiyaç vardır. En önemli işbölümü/uzmanlaşma kırsal tarım ile kentsel imalat arasında olandır.

• (ii) sermaye birikimi ekonomik gelişmenin, kar da sermaye birikiminin kaynağıdır.


Gelir Bölüşümü ve Klasik iktisatPOLLY CLEVELAND,Piketty’s Model of Inequality and Growth in Historical Context, Pt 1,

www.dollarsandsense.org, JULY 15, 2014.

• Her ne kadar Piketty yavaşlayan büyümenin 21yyda çok büyük gelir eşitsizliğine neden olacağına işaret etse de, ondan çok önceleri hem klasik hem de neo klasik bazı iktisatçılar eşitsizlik ve büyümeye dikkat çektiler.

• Hem Quesnay hem de Smith hem gelir eşitsizliğinin hem de toprak ve kıymetli madenlerin bir avuç soylunun elinde toplandığının farkındaydılar.


http://www.dollarsandsense.org/



• Klasikler toprak sahiplerinin gelirlerine ‘rant’ diğer iki sosyal sınıfın gelirlerine de ‘kar’ (kapitalist) ve ‘ücret’ (işçi) dediler.

• Smith İngiliz sanayi devrimine tanıklık etti ve ilk iktisadi büyüme teorisinin de yaratıcısı oldu.

• Ona göre işçiler işbirliği ve uzmanlaşmaya yöneldiğinde üretim hızla artmaktadır. • Bu hem işletme düzeyinde hem de piyasa mübadelesi sırasında olur. • Nüfus artışı ve artan ticaret ile büyüyen pazar ekonomik büyümeyi hızlandırır. • Bu nedenle hem iç hem de dış ticaret serbest olmalıdır. • Devlet destekli tekeller olmamalıdır, vergi yükü mal ve hizmet üretimi, ticareti ve

dağıtımı üzerinden alınarak toprak rantına kaydırılmalıdır. • Büyüme seçkin toprak sahiplerini baskılarken, işçilerin satın alma güçlerini ve

yaşam standartlarını yükseltir. • Dolayısıyla da ekonomik büyüme eşitsizliği azaltır. Sonraki Klasik kuşak bu konuya

daha farklı ve radikal bakışlar da getirdiler.





• Malthus’a göre işçilerin üremesi, gıda üretiminden daha hızlı olduğundan büyüme eşitsizliği artırır, zira en alttaki yoksullar daha da yoksullaşır.

• Bu görüş seçkinleri mutlu etmiştir, ama Smith’in görüşlerine de aykırılık oluşturmuştur.

• Ricardo’nun rant teorisi Piketty’ninkinden daha korkutucu bir mahşer günü modeli sunar aslında.

• Buna göre nüfus arttıkça ekonomik gelişme daha az kaliteli topraklar üzerinden devam eder.

• Rant iyi kaliteli toprak ile kötü kalite topraklar arasındaki farktan oluştuğundan, üretim iyi kaliteli toprakların sahiplerine rant olarak gider.

• Sonuçta işçilere ölmeyecek kadar ücret ve kapitaliste de asgari kar verilemez olur. • Sadece teknoloji ve ticaret çöküşü önleyebilir. Bu nedenle de serbest ticaret

gereklidir.





• Marx ise Malthus’un teorisini reddetti. • Kapitalistlerin ve toprak sahiplerin işçileri

sömürmesi gerçeği üzerine yoğunlaştı.• Ricardo gibi artan eşitsizliğin kapitalizmi

çökertebileceğini ileri sürdü. • Ve bu sistemin sosyalist bir sistem ile

değiştirileceğini savundu.• Marx iktisadi büyümenin eşitsizliği artıracağına,

bunun da eşitlik talepleriyle yoğunlaşan bir devrimle sonuçlanacağına inandı.





• H. George, Malthus’un teorisini reddetti, Ricardo ve Smith’in teorilerine katkı getirdi.

• Örneğin Smith’e atfen uzmanlaşma, işbirliği, nüfus artışı ve daha büyük piyasalara ilave olarak eşitliğin daha fazla işbirliği imkânı yaratacağını bunun da ilerleme yasası olduğunu savundu.

• Diğer taraftan Marx’ta sistemi yok eden şey örgütlü eylem ve direniş iken, H. George, Ricardo’cu eşitsizlik teorisini modifiye ederek kapitalist gelişmenin kendini yok edecek olan tohumları içinde taşıdığını ileri, sürdü.





• George verginin yükünün toprak geliri gibi kazanılmamış gelirler üzerine kaydırılması gerektiğini savundu.

• Hem Marx hem de George, Avrupalı ve ABD’li seçkinleri tedirgin ettiler.

• Bu nedenle de sadece fiziksel olarak değil, düşünsel olarak da etkisiz hale getirilme getirilmeliydiler.

• Yani iktisat bilimi eşitsizlik ve kazanılmamış gelirler üzerinden vergi alınması gibi klasik vurgulardan ya da söylemlerden kurtarılmalıydı.

• Bunu yapma görevi ise neo klasiklere düştü.





• Kolombiya Üniversitesi’nden Clark iktisadı, eşitsizlikten bağımsız bir soyutlamaya dönüştürdü.

• 1890 yılında Clark toprak ve fiziki sermaye kavramlarını birleştirerek Klasiklerdeki toprak anlayışını ortadan kaldırdı.

• Böylece neo klasik iktisat dünyasında sermaye (toprağı da içeriyor) bütünüyle üretken yatırımlardan kaynaklanmaktadır.

• Ayrıca kazanılmamış rant diye bir şey mevcut değildir, sadece meşru bir kar söz konusudur (ironik bir biçimde Marx da karı ve rantı birleştirir çünkü her ikisini de gayrı meşru sayar).

• Clark’ın modelinde sadece emek ve sermaye gibi iki üretim faktörü vardır ve arz ve talep serbest bir piyasada emek ve sermayenin marjinal üretimini sağlamayı garantiler.

• Sonuç olarak üretilen hasıla etkin ve bunun bölüşümü adildir.





• Böylece işçilerin sömürülmesi gibi bir olgu mevcut değildir.

• Clark ayrıca zamanı da ortadan kaldırır ve zamansız, mekansız, uzamsız bağlamsız bir iktisat sunar.

• Zaman olmayınca tarih olmaz, tarih olmayınca özel mülkiyetin ya da benzer kurumların adil olup olmadığı sorgulanmaz.

• Solow (1955): • Eğer Tanrı ikiden fazla üretim faktörüne izin verseydi

bizim de üç boyutlu diyagramlar çizebilmemizi kolaylaştırırdı.





• Aynı dönemlerde Avrupa’da yine bir aristokrat, Pareto, neo klasik iktisada iki önemli katkı yaptı.

• İlk olarak İtalya’da toprakların yüzde 80’inin nüfusun sadece yüzde 20’sine ait olduğunu öngördü ve eşitsizliğin böyle bir 80/20 kuralı gibi doğal bir yol izlediğini söyleyerek, bu durumun kurcalanmaması gerektiğini ileri sürdü.

• İkinci olarak ve daha önemli olarak bir politika kuralı ortaya attı: Pareto İyileştirme: • Birilerinin durumunu kötüleştirmeden en az birinin durumunu iyileştiren politikalar

yönelinmelidir. • Bu önerme adil ve rasyonel gibi görünmektedir. • Bu mantıkla zenginlerin vergisini hali hazırda düşürmüş iken, bu vergileri

yükseltmemeliyiz, zira kural bozulur ve birilerinin durumu (zenginlerin) kötüleşir. • Böylece kural egemenlerden yana olan bir statükonun, mantıksız da, haksız da olsa,

sürdürülmesini gerektirir.





• Neo klasik rejim altında matematiksel modeller mantar gibi çoğaldı ve modellerin karmaşıklığı yazılanların ideolojik yönlerinin gizlenmesini sağladı.

• Solow (1956):Tekdüze (uniform) değer kaybeden bir sermaye ve tekdüze emeğin var olduğu bir dünyada ekonomiler bu değer yitiminin yeni yatırımlara eşitlendiği noktada oluşan bir durağan duruma doğru büyürler.

• Zenginleştikçe bir ekonomi daha yavaş büyüyeceğinden azgelişmiş ekonomiler ve bu ülkeler bu zengin ülkelere yetişirler (yakınsama teorisi).





• 60 yıl sonra Piketty, kitabında, bu modeli esas alıyor ve kendi düzenlemeleriyle bize bu modeli yeniden servis ediyor.

• Solow’da yoksul zengini yakalar. • Piketty’nin modelinde büyüme yavaşlaması giderek artar.• Bu nedenle de r > g’dir ve eşitsizlik hızla artar. Ona göre bu model 21yyın

kaderidir. • Hem Solow hem de Piketty’nin modelleri sorunludur zira zaman-tarih dışı,

apolitik ve iki faktörlü neo klasik temellere dayanmaktadır. • Örneğin güç ya da zor faktörü bu modellerde yer almaz. • Oysa emekçiler eşitsizliği önleyebilecek bir güce sahiptirler. • Yani bizler matematiksel modellerin köleleri olamayız.



Felsefe-iktisat ilişkisi

• İktisat felsefenin içinden doğarak gelmiş ve 19yyda bağımsız bir bilim dalı olarak kabul edilmiştir.

• Kurucuları İskoç Aydınlanması ekolünün iki önemli ismi olan D. Hume ve A. Smith’dir.

• Felsefenin iki kolu epistomoloji ve metafiziktir.• İlki bilgi teorisidir, inancı bilimsel bilgiden ayırma işidir.• Metafizik nihai düzenin ilkelerini araştırır.• Felsefe araştırmalarının büyük bir kısmı epistomolojik, küçük bir

kısmı ise metafiziktir. • Felsefe karakter olarak çoğulcudur, birbiri ile çelişen farklılıktaki

okullara yer verir.


1950’lerden günümüze 7 iktisat okulu

• 1950’ler öncesi kuşağa “ iktisatta her şey Marshall’da, 1950 ve 1960’lar kuşağına ise Samuelson’da vardır” telkini yapılırdı.

• 1950 ve 60’larda Neo klasik- Keynesyen Sentez hakim öğreti olurken, Soğuk Savaş koşullarında Marksist öğreti tabu idi.

• Avusturya Okulu’nun Marshall’cı mikro ekonomiye alternatif sunduğunun da kimse farkında değildi.

• 1970’lerde konsensüs sona erdi ve Şikago Okulu (Friedman) Monetaristleri hakim konuma geldi.

• Bu arada Şikago- Keynes- Şikago güdümlü neo klasik makro iktisat tahta oturdu.



• 1950’lerden günümüze 7 iktisat okulu

• Kaynak: A Modern Guide To Economic Thought (Edt. D. Mair, A. G. Miller, Edward Elgar, 1991

1950’lerden günümüze 7 iktisat okulu A Modern Guide To Economic Thought (Edt. D. Mair, A. G. Miller, Edward Elgar, 1991

• 1960-70’lerdeki Keynesyen Okul, Kaldor, Robinson ve Sraffa ile temsil edilmiştir.

• Bu Ricardo’cu iktisadi analize geri dönüş anlamına da geliyordu.• Baran ve Sweezy bu dönemde Ortodoks Marksizm’i, günün

koşullarını açıklayamama yönünde eleştiriyor ve monopolcü kapitalizmin koşullarını analiz ediyordu.

• Galbraith, iktisatçılara 50 yıl öncesinde Veblen’in yaptığı gibi olayları açıklamada kurumsal faktörleri dikkate almalarını öneriyordu.

• Hayek, anayasal felsefeyi gündeme getirmişti. • Bu da Avusturya Okulu’na olan övgüyü artırmıştı.



• 1980’lerde iktisat öğrenme/öğretme yöntemine olan eleştiriler arttı (Blaug 1980).

• Bundan sonra yedi temel okulun görüşlerine yer verilecektir.• Bu okullar tanımlanırken dogmatik olmamalı, zira her birinin kendi

içinde değişik alt düşünceleri var. • Burada her bir okul, Kuhn ve Lakatos gibi bilimsel bilginin

gelişimine ilişkin çok önemli teoriler geliştirmiş olan filozofların temel önermeleri ile kıyaslanmaktadır.

• İktisatçılar arasındaki görüş farklılıklarının yaygınlığı bilimsel olgunluğun ve iyimser olmanın bir işareti olarak görülmelidir.



• Farklılıkları haklı çıkartan iki neden ve ilerleme yolu:• Birinci yol (Hicks): • Teoriler hedefe ulaşmada, karanlığı aydınlatmak için işlev gören ışıklardır.

Ama doğru ışıkları kullanmalıyız, onları doğru objeler üzerine yönlendirmeliyiz. Dünya hızla değiştiğinden ışıklarımızın da buna uygun olarak değişebilmesi gerekir. Tüm zamanları aydınlatan ve hiç değişmeyen bir teori mevcut olamaz (aksi sarhoşun barda kaybettiği anahtarını aydınlık diye sokak lambasının altında aramasına benzer). Bu eskilerin yenilenerek ilerlenmesi (tamamıyla reddetmeden) yoludur. Hicks ve Hayek bunu temsil eder.

• İkinci yol bir dönemin paradigmalarını tümüyle reddedip yerine yenisini koymaktır. Menger ve Keynes bunun en güzel örnekleridir (devrimciler). Fakat böyle devrimler çok sık olmaz.



• O halde okulları hangi bazda kıyaslayacağız? Bunun için bilimsel/rasyonel bazı seçme yöntemlerine sahip olmalıyız.

• Popper’ın “yanlışlama testi”nin pratikte uygulanması zor olduğundan pek çok iktisatçı Kuhn’ın “normal” ya da “devrimci” biçimlerini benimsemiştir.

• Kuhn’a göre bilimsel ilerleme iki aşamada gerçekleşir:• “Normal bilim” olarak adlandırılan uzun dönemi içeren aşamada egemen

paradigmanın kendi içinde adım adım ilerlemeler olur. • İkinci aşamada ise, egemen paradigma inişe geçtiğinde eski ve yeni

paradigmalar arasında mücadele hızlanır. Bu aşama kısa vadeli “devrimci bilim” aşamasıdır.

• Bilim nesnel pozitivist normlarla değil, bilim insanları topluluğun kolektif yargıları ile geçerli kılınır. Bunun somut ifadesi Nobel ödülüdür.



• Macar filozof Lakatos (1970), bilimin “değerlendirme mantığı/logic of appraisal” ile ilgilenmesi gerektiğini ileri sürer.

• Bu bilimsel gelişmeyi hangi nesnel kriterlerle ölçeceğimiz konusudur.

• Ona göre reddedilmez önermeler/aksiyonlar, sınama ve reddetmeye ilişkin bilimsel işi görmeye yarayan ve yardımcı hipotezlerden oluşan bir koruyucu kuşakla sarılıdırlar.



• Kuhn’a göre paradigmalar ya da olaylar arasındaki seçim, teorilerin bilimsel erdemlerine bakılarak yapılmıyor.

• Araştırmacıları etkileyen sosyolojik ve politik faktörler belirleyici oluyor.

• Politikaları etkilemek isteyen ekonomistler, günün politik iklimine uygun ekonomik argümanlar ortaya attığında kabul görüyor.

• Lakatos, Popper’ın “yanlışma- sınama” ve Kuhn’ın teorisinin modifikasyonu olarak kendi bilimsel araştırma teorisini geliştirmiştir.



• İktisatçıların dünya görüşleri ve ideolojik değerleri onların ne ile uğraşmak istediğini, neyin önemli, neyin önemsiz olduğunu, neyin sorun, neyin çözüm olduğunu tanımlamalarında yardımcı olmaktadır.

• Örneğin neo klasik mikro iktisada göre çekirdek birim, “mal”, Avusturya Okuluna göre “birey”dir.

• Keynesyenler makroekonomik büyüklüklerle,• Marksistler ise iki sınıflı kapitalist toplumun tümüyle ilgilenirler. • Dünya görüşü, elde edilecek bilginin ne olduğu fikrini ve buna

erişmede hangi yöntemleri uygulayacağı fikrini etkilemektedir.



• İdeolojik değerlerine göre okullar en Sağ’dan en Sol’a sıralanmıştır.

• Son tahlilde bu sıralama, okulun “toplumu değiştirmek isteyip istemediği” sorusuna indirgenmiştir.

• Bu değerler sorulacak ya da sorulmayacak soruların da belirlenmesinde etkilidir.

• Amaçlar, metodolojik uygulamaları, uyarlanacak süreçleri ve bunlar da her bir okulun çalışmalarını geçerli kılarken, onaylarken kullandığı kriterleri etkiler.



• 1.Avusturya Okulu: • İlk kurucusu Carl Menger’dir (1841-1921).• İlk kuşak Avusturya Okulu’nda F. Von Wieser, Böhm-Bawerk, ikinci

kuşakta Ludvig Von Mises (1881-1973), J. Schumpeter (1883-1950) yer alırlar.

• Ancak Schumpeter’in görüşlerin, onun her hangi bir okul altında yer almasını aşacak ölçüde özgün ve kapsamlıdır.

• Üçüncü kuşakta Haberler, Machlup gibi iktisatçılar yer alsa da bunlar daha ziyade ana akım içinde değerlendirilirler.

• Keza Hayek’in son dönem çalışmaları Avusturya Okulu’ndan ayrışmayı temsil eder.

• Okulun bilimsel yöntem kavramsallaştırması L. Robbins tarafından uyarlanmıştır.



• Avusturya Okulu: • En Sağ’da, liberteryan okuldur. • Başka insanların refahına karşı kayıtsızdırlar.• Benimsedikleri toplumda devletin ekonomiye müdahalesi çok

sınırlıdır, zira devlet bireysel özgürlüklere karşı bir tehdit oluşturur. • Bu değerler okulun özne meselesine de yansır.• Bu, sadece bireyler arasındaki mübadele ilişkilerinin dikkate

alınmasıdır. • Ekonomik faaliyetleri sübjektif indirgemecilik yöntemiyle

açıklamaya çalışır ve önermelerini test etme gereği duymaz.


Avusturya Okulu

• Dünya görüşü:• Eksik bilgi ile hareket eden bireysel amaçlı insan eylemi.• Değerleri:• Libertaryan, başkalarının refahını umursamayan, iktisadi planlama karşıtı,

kamu müdahalelerine karşı endişeli.• Yöntemsel pratikler:• Metodolojik bireycilik, indirgemeci soyutlama, matematiksel olmayan

formülasyonlar, öznelcilik.• Temel kavramları:• İhtiyaç, meta, kullanım değeri, fırsat maliyeti, sermaye ve zaman, değişim,

pazarlanabilirlik, işlem maliyetleri, mübadele aracıları.• Temel çıkarımları/sonuçları:• İktisadi faaliyetler determinist (belirlenimci) değildir, gelecek öngörülemez,

para insan ihtiyaçlarının karşılanmasında niyetlenilmemiş bir sonuçtur, bir sosyal kurumdur, merkezi planlama piyasa mekanizmasından üstün değildir, bilgi artışı ekonomik gelişmenin ana nedenidir, refah ile servet aynı şey değildir.


• 2.Neoklasik Okul: • Bu okul kendisinin değer yargılarından bağımsız olduğunu ileri sürer.• Ancak verili gelir bölüşümü altında kaynak tahsisinde etkinliği ön planda

tutan Pareto Optimalitesi kriterinin bizzat bir değer yargısı açıklaması olduğunu sorgulamaz.

• Toplumdaki gelir bölüşümünü veri kabul eder, örneğin daha iyi bir bölüşüme nasıl ulaşılabileceği gibi konuları kendine sorun edinmez.

• Neo klasik refah iktisadı böyle bir kısıtlı tutumu yansıtır ve toplumdaki politik ve sosyal süreçleri anlamaya kendisini indirger.


1950’lerden günümüze 7 iktisat okulu A Modern Guide To Economic Thought (Edt. D. Mair, A. G. Miller, Edward Elgar, 1991

Neo klasik okul

• Dünya görüşü:• Bireyci, atomik toplum, denge, iktisadi açıdan iyi olmayı garantileyen bir piyasa

mekanizması. • Değerleri (değer yargısına sahip olmadığını ileri sürer):• Arzuların tatmini iyi bir şeydir, rasyonel birey kendi refahını en iyi değerlendirir,

tüketici bağımsızdır, sosyal optimum için bireysel optimum gereklidir, statüko altında reformların aşamalı olarak yapılması esastır, statüko altında Pareto etkinliği önceliklidir, piyasalara devlet müdahalesine karşıdır.

• Yöntemsel pratikleri:• İndirgemecilik (tümdengelimci), mantık, soyutlama ve matematik.• Teorik modellerin doğruluğunu denetlemek için tarihsel analizler kullanılır ve

parametre değişikliklerine bağlı olarak bu analizler geleceği tahmin etmede kullanılır.

• Teorik modeller değişik durumları ve esneklikleri tahminde kullanılır.


Neo klasik okul

• Kavramları:• Rasyonalite, iktisadi ajanlar isteklerini en iyi tatmin edecek şekilde davranırlar,

farksızlık eğrileri, tüketici dengesi, genel denge (piyasa temizlenmesi), sözleşme eğrisi, Walras’çı müzayedeci, Pareto etkinliği, tam rekabet, dışsallıklar.

• Koruyucu varsayımları:• Fiyatlar negatif olamaz, tüketiciler fiyat alıcıdır, azalan marjinal fiziki verim,

uzmanlaşma, işbölümü, akışkanlık, faktörler arası ikame, U-Biçimli kısa dönem ortalama maliyet eğrisi.

• Çıkarımları/sonuçları:• Tüketici dengesi= Marjinal fayda /fiyat (tüm mallar için sabit),• Üretici dengesi= Marjinal ürün / faktör fiyatları (tüm faktörler için sabit),• Genel denge: Kapalı, sınırlandırılmış, yakınsak (convex) fiyatlar seti.• Tüm piyasalar temizlenecekse malların marjinal ikame oranları faktörlerin marjinal

ikame oranlarına eşit olmalıdır.• Genel denge altında gönülsüz üretim faktörü işsizliği olmayacaktır,• İmkansızlıklar Teoremi.


• Neo klasik iktisat okulunun eleştirisi


• Çok iyi bilinen bir konu : • Ana akım iktisatçıların ve maliyecilerin neredeyse tamamına göre

vergi oranlarındaki artış ya da yüksek vergi oranları, girişimciliği öldürür, çalışmayı caydırır ve ekonomik büyüme hızını yavaşlatır.

• Bu bir doğa kanunu gibi görülür ya da bir credo (amentü) gibi benimsenir.

• Kimse bunu sorgulamak zahmetine bile katlanmazken, politikacılar, gazeteciler ve akademisyenler sorgusuz sualsiz bu gerçeği (!) kabul ederek işe başlarlar.

• Bu ve benzeri önermeleri reddedenler, hatta sadece sorgulayanlar ise bilim dışı ya da ideolojik olmakla suçlanırlar.


• Oysa bir önermenin ya da kuramın bilimsel nitelikte olması için gerçek hayatta sınanarak doğrulanabilir olması gerekir.

• Nitekim her ne kadar OECD kaynaklı çalışmalar, tartışmaya çok açık modellemeleriyle, iktisadi büyüme ile vergi oranları arasında negatif ilişkiler bulsalar da, diğer birçok çalışma tam tersi yönde bulgular elde etmiştir.

• Bunlara göre vergi oranlarıyla iktisadi büyüme arasında, çok önemli boyutta olmasa da, pozitif bir ilişki mevcuttur.

• Aksi taktirde en yüksek vergi oranlarına sahip İskandinav ülkelerinde bir dönem elde edilen ya da 1945-75 döneminde marjinal gelir vergisi oranının % 70’i bulduğu ABD’de sağlanan yüksek büyüme hızlarını bilimsel olarak açıklayabilmek mümkün değildir.


• Ana akım OECD çalışmalarının sorunlu yanı, arka planında yer alan burjuva ideolojisi ve bunun temel aldığı neo klasik mikro iktisadi çözümlemelerdir.

• Bir diğer örnekten hareketle, ana akım iktisada göre birey çalışmak ve dinlenmek (boş zaman) arasında tercih yapmak durumundadır.

• Eğer gelir vergisi artışı nedeniyle bireyin çalışmadan elde edeceği getiri azalırsa işgücü arzı düşer, birey boş zamana yönelir. Bu da üretimi ve büyümeyi yavaşlatır.


• Oysa birey ana akım iktisadın temel varsayımı olan homo economicus olarak değil de, gerçek bir insan olarak ele alınırsa sonuçlar değişebilir.

• İnsanlar yaşam standartlarını korumak ya da ilerletmek gibi bir baskı hissettikçe daha fazla çalışıp, daha az dinlenirler.

• Bu özellikle işsizliğin çok yüksek olduğu, işgücü piyasalarının gelişmediği azgelişmiş ülkeler için (bugünlerde tüm kapitalist ülkeler için) geçerlidir.


• Nitekim Türkiye gibi bir ülkede, bir asgari ücretlinin vergi oranlarındaki artış nedeniyle daha az çalışmak ya da vergi oranları düştüğünde daha fazla mesai yapmak gibi bir tercihte bulunabilmesi gerçekçi değildir.

• Zira ülkemizde, vergileme çalışma arzusu ya da imkânı konusunda belki de en son sırada yer alır.

• Yaşam koşullarının ağırlığı, iş bulabilme kolaylığı ya da zorluğu, işsizliğin yaygınlığı gibi son derece önemli başka faktörler sonucu belirler.


• Bu nedenle de vergi oranları arttığında, ana akımın öngörüsünün tersine, işçiler daha fazla çalışmaya yönelebilirler.

• Kaldı ki ekonomik büyüme açısından sermaye birikimi, teknoloji ve talep yönlü diğer faktörler de işgücü kadar önem arz ederler.

• Yani sorunu açıklığa kavuşturacak bir çok simülasyon modeli kurulabilir ve her bir model benimsediği varsayımlara göre farklı sonuçlar üretir.


• Bir diğer örnek, yeni yatırımların yapılabilmesi ve istihdam yaratılabilmesi için sermaye üzerindeki vergi yükünün azaltılması gerektiği biçimindeki genel kabuldür.

• Oysa özellikle günümüz finans kapital dünyasında ve finansallaşmanın eriştiği boyutlarda böyle bir politikanın büyüme, istihdam ya da refah yaratmaktan ziyade ekonomiye zarar vermesi, yeni krizlerin önünü açması ve gelir ve servet bölüşümündeki adaletsizliği daha da artırması beklenir.


• Nitekim 2008 krizi sonrası gelişmeler bu değerlendirmeyi haklı çıkartmıştır.

• Çünkü sermayedarların ve zenginlerin daha az vergilendirilmesi, uygulamada, vergi gelirlerinin azalmasına, bu da bütçe açıklarının artmasına neden olur.

• Bütçe açıklarını kapatmak içinse hükümetler, günümüzde olduğu gibi, halka dönük kamusal hizmetleri kısma yoluna giderler.


• Ayrıca zenginler vermedikleri vergileri hükümetlere borç olarak verip, ek bir faiz geliri sağlarlar.

• Böylece halk bu borçların faizlerini kendi vergileriyle ödemek zorunda kalır.

• Keza zenginler vergi ödemeyerek biriktirdikleri servetlerinin bir kısmını hedge fonlar gibi spekülatif araçlarda daha fazla kazanmak için kullanırlar, petrol ve gıda gibi spekülatif mallarda futures yaparlar.

• Böylece bu ürünlerin fiyatı arttığında, ekonomiler daralır, dünyadaki yoksullar açlık çekerler.


• Yine bu paraların bir kısmı borsaya yatırılır, borsa yükselir. Borsadaki varlıkların çok büyük kısmı bu zenginlere ait olduğundan, zengin daha da zenginleşir.

• Son olarak bir kısım para da, Türkiye gibi yükselen ekonomi olarak adlandırılan azgelişmiş ekonomilere sıcak para biçiminde aktarılır.

• Yüksek faiz-düşük döviz kuru makasından yararlanarak getirisini maksimize eden bu fonlar geldiği ülkede spekülatif balonlar yaratır ve 2001 yılında olduğu gibi bu balonlar patladığında bu ekonomiler ciddi krizlerle baş başa kalırlar.


Neo klasik iktisadın felsefi ve tarihsel arka planı

• Ana akım iktisat ve maliye teorisinin, bugün akademi ve bürokrasi dünyasında yaygın olarak kullanılan neo klasik iktisadın içinden çıktığı, neo klasik iktisadın köklerinin ise 18yya, klasik iktisat ve onun kurucusu olan Adam Smith’e kadar uzandığı, ancak asıl olarak 1870’lerdeki Faydacı Marjinalistler tarafından geliştirildiği bilinmektedir.

• Bu nedenle de bugünün iktisat ve maliye teorisini, uygulamalarını ve politikalarını ve yüz yılı aşkın bir sürede geçirdiği değişimleri anlayabilmek için, ekonomi politik arka plan olarak, klasik ve neo klasik iktisat öğretisinin ortaya çıktığı tarihsel koşulları iyi kavramak gerekir.


• Ancak, öncesinde, “ana akım iktisat” ya da “burjuva iktisadı” olarak da adlandırılan egemen iktisat öğretisinin özü itibariyle felsefi idealizm içinde yer aldığının altının çizilmesi gerekir.

• Zira bu öğreti, felsefi olarak, iktisadi olay ve olguları,onların içine doğdukları maddi üretim tarzının belirleyici koşullarınca, iç çatışmalarınca, sürükleyici alt yapı ve üst yapı dinamiklerince ve sosyal sınıflar arasında süre giden açık ya da örtük mücadeleler ya da güç ilişkileri tarafından belirlendiğini kabul etmez.


• Bunun yerine bu olgu ve olayların farklı iktisadi düşüncelerin, bireysel hataların ya da bireysel becerilerin ya da izlenmiş olan politikaların bir ürünü olduğunu öne sürer.

• Buna göre, örneğin, 2008 krizinin çıkışının asıl nedeni kapitalist sisteme içkin yapısal ya da sistemik sorunlar değil, örneğin dönemin Fed başkanı olan Bernanke’nin bireysel hataları ve bu doğrultuda uygulanan politikalardır.


• Ana akım iktisat asıl sorulması gereken soruları sormak yerine, başından itibaren benimsediği ve son derece tartışmalı varsayımları ve yasaları ile iktisadi olayları açıklar ve bu bağlamda da kapitalizmin işleyişini meşrulaştırır.

• Buna göre, örneğin “rasyonel davranan ve her şeyi bilen birey” yaklaşımıyla, klasik iktisattan miras edindiği “gizli el” yardımıyla “herkesin çıkarını maksimize ettiği” bir piyasa sistemi ideal bir sistemdir


• Örneğin“tekil ve soyutlanmış bir Robinson Crusoe figürü iktisatçılar tarafından sıklıkla ve özellikle de uluslararası ticaretin analizinde başlangıç noktası olarak kullanılır.

• Crusoe güçlü bir birey- çalışkan, zeki ve hepsinin de ötesinde tutumlu bir karakterdir, öyle ki mantıklı davranışlarıyla doğanın efendisidir.

• Ancak Defoe tarafından yazılan romandaki Crusoe tanımı bundan farklıdır: İşgalci, köleci, soyguncu, katil ve güç kullanan bir tip.

• Hikâyenin bu kısmının ihmal edilmesi sürpriz değildir. Çünkü “politik ekonominin müşfik bir tarih silsilesi, tarih kronolojisi içinde ezelden beri huzur vardır”.


• İktisatçıların Crusoe’si ile gerçek Crusoe arasındaki tezat, iktisat kitaplarında yer alan efsanevi uluslararası ticaret tanımı ile fiili uluslararası ticaretin gerçeklikleri arasındaki tezatta yansı bulur.

• Ana akım uluslararası ticaret teorisi paradigması bir avcı - balıkçı modelidir. Yani, ticaret eşit koşullarda, karşılıklılık ilkesine göre karşılıklı fayda sağlayarak ve özgürce yapılır.

• Ancak gerçekte uluslararası ticaret ya da bölgeler arası ticaret, eşitler arası ve barış içinde yapılan bir şey olmaktan ziyade egemen (yöneten) ile tabi olan (yönetilen) ilişkisine dayalıdır.


• Bu ticaret merkez ile çevre, sömürgecilerle sömürgeler ve efendiler ile hizmetkârlar arasında gerçekleşir.

• Emek- sermaye ilişkisinde olduğu gibi üst ve alt fonksiyonlar biçiminde bir işbölümü söz konusudur.

• Bir taraf düşünür, planlar, örgütler diğer taraf ise işi yapar. • Eşitsiz bir yapı ve ödül-karşılık söz konusu olduğundan güç ile

kurulmalıdır. • Bu güç yapısal bir yoksulluk şiddeti, sembolik bir sosyalleşme

şiddeti ya da savaş ya da barışın fiziki şiddeti biçiminde olabilir.


• Bu yaklaşım altında elde edilecek sonuçlar, varsayımlar ve kurulan soyut modeller nedeniyle baştan beri bilinmekte ya da garanti edilmektedir.

• Yani Lakatos’un deyimiyle : “Bu teorik çatının merkez önermeleri, onların çürütülmesini önlemeye dönük yandaş varsayımlardan oluşan koruyucu bir kemerle sarılmıştır.”


• Bu bağlamda, A. Smith’in ‘Ulusların Zenginliği’ni yazdığı tarihten yaklaşık yüz yıl sonra ortaya çıkan neo klasik iktisadı Mark Blaug, hasta, matematiksel şekilciliğin uyutucu skolastizmi olarak tanımlar.

• Ona göre; “modern iktisat hastadır ve giderek kendisi için oynanan bir entellektüel oyun haline gelmiştir, pratik sonuçlar üretmemektedir.

• Bu iktisatçılar giderek konuları bir tür sosyal matematiğe dönüştürmüşlerdir.

• Bu matematikte analitik kesinlik her şey, ama deneye dayalı geçerlilik hiçbir şeydir.

• Eğer bir konu biçimsel modelleme ile ele alınamıyorsa, entelektüel ahirete sevk edilir.

• Econometrica gibi dergileri bir yana bırakın American Economic Review ya da Economic Journal gibi dergilerin her hangi bir sayısına baktığınızda başka bir gezegende olduğunuzu düşünebilirsiniz”


• Bir başka anlatımla iktisat bilimi, vazgeçilemez nitelikte olsa da, en yüksek soyutlama düzeyi olan matematiksel denklemler aracılığıyla kapitalizmin ve emperyalizmin tüm gerçeklerini açıklayamaz.

• Çünkü sistemin ne tarihsel kökenini, ne de sınıf mücadelesinin doğasını dikkate almaz.

• Akademi dünyası ise sınıfsal ayrışmayı ve sınıf mücadelelerini, nedenlerini sorgulamak yerine, sorunu sınıfların olmadığı iktisadi modeller ve varsayımlarla gizler ya da en fazla yoksul-zengin ve gelir dağılımı adaletsizliğine indirger


• Böylece ‘tam rekabet’ gibi gerçekliği tartışmalı varsayımlara dayalı olarak geliştirilen matematiksel soyutlamanın arınık dünyasında oluşturulan matematik denklemleri, serbest piyasaların mükemmel çalışabileceğini kanıtlamak için kullanılırlar.

• Karl Polanyi ‘Büyük Dönüşüm’ adlı eserinde piyasaların sihirli bir görünmez elinin ya da işleyiş biçimleriyle ilgili olarak doğal ya da belirleyici bir şeyin mevcut olmadığını, aksine piyasaların daha ziyade politik kararlarla biçimlendiğini vurgularken,

• P. Mirowski neo klasik düşüncenin temelini oluşturan marjinalist devrimin kullandığı temel denklemlerin 1870’lerin fizik biliminin denklemleri olduğunu ileri sürmüştür.


• Günümüzde, özellikle de 2008 krizinden sonra ortaya çıktığı gibi, iktisat bilimini fizik ya da matematik gibi fen bilimleri düzeyinde kesinliği olan bir bilim dalı gibi gören, böylece de uygulanan ekonomi politikalarının doğruluğunun tartışılmaması gerektiğini ileri süren görüşler tam anlamıyla çökmüştür.

• Şimdi onlarca yıldır hüküm süren bu anlamsız iktisadi ortodoksinin çöküşüne ve 1980’lerin başında M. Thatcher tarafından ortaya atılan “başka alternatif yok” un (tina) yok oluşuna tanık olmakta, iktisatçıların neo liberal söylemlerinde kullandıkları “inanmak ve güvenmenin” bir mitoloji biçimi olduğunu daha iyi anlamaktayız.


• Öyle ki günümüzde modern iktisadın bir sosyal bilim olmaktan uzak ve teolojik sistemler ile aynı tezleri kullanan bir dinsel ideolojiye dönüştüğünü ileri sürenler dahi mevcuttur.

• Örneğin Harvard ilahiyat profesörü Cox’a göre, teolojik sistemlerin merkezinde “Tanrı”, neo liberal iktisat olarak da gündeme gelen yeni teolojik sisteminkinde ise “Piyasa” yer alır.

• Hıristiyanlıkta Tanrı her şeyin sahibidir (omnipotent), her şeyi bilir (omniscient) ve her yerdedir (omnipresent).

• İnsanın görebilme yetisinden uzak olsa da bunlar geçerlidir ve bunu ancak inananlar bilirler.

• Piyasa da öyledir, her zaman biz ölümlüler kanıtlarını göremesek de Piyasa da her türlü gücün üstündedir, her şeyi bilir ve her yerdedir.

• Tanrısal her şeye sahip olmak neyin gerçek olduğunu tanımlayabilmek demektir.


• Yoktan var etmek, varı da yok edebilmek demektir. • Piyasaların henüz tam olarak erişemedikleri ama arzuladıkları

böyle bir güç yaratılmış her şeyin metalaştırılması anlamına gelmektedir.

• Bize söylenen Piyasanın insanların neye ihtiyaçları olduğunu belirleyebildiği, bakırın ve sermayenin maliyetini, bir berberin, işçinin ya da bir üst düzey yöneticinin ne kadar ücret alması gerektiğini, jet uçaklarının, spor ayakkabılarının ne kadara satılması gerektiğini mükemmel bir biçimde bildiğidir.

• Hiç kimse Piyasanın her şeyi bilme yetisini sorgulamamalıdır.• Tıpkı 16yy’da, Jean Calvin’in esrarengiz tanrısallığı gibi, Piyasa

gizemli bir biçimde işler, gözlerden ıraktır ama son tahlilde her şeyi en iyi o bilir.


• Bugünkü ortodoksinin kavrayışı şudur: • Piyasanın bilgeliğini sorgulamak Tanrının tartışılamaz

bilgeliğini sorgulamaktır. • Metafizik ilke çok açıktır: Eğer bir şeyin gerçek

olduğunu söylerseniz o gerçek olmak zorundadır.• Geleneksel dinlerin, bu yeni dinin doktrinlerine karşı

çıkmaları olasılık dâhilinde değildir, zira çoğu onun havarisi olmaya hazır ya da eski Nordik tanrılar dönemindeki Hıristiyan azizlerin statüleri azalsa da korumaya razı olmaları gibi, onun tapınağında absorbe edilmeye razı durumundadırlar


• Felsefi İdealizmin karşısında yer alan ‘Diyalektik ve Tarihsel Maddeci Felsefe’ye göre ise, fikirler, düşünceler, teoriler, ekonomi politikaları ya da siyasal programlar hazır biçimde gökten inmezler, aksine maddi dünyayı ve maddi çıkarları yansıtırlar.

• Bu anlamda örneğin ne Smith’in ne de Marx’ın fikirleri yoktan var olmuş, ya da vahiyle inmiş fikirler değildir.

• Fikirlerin tarihi nasıl değiştirdiğini anlayabilmek, ancak o fikirlerin nereden kaynaklandığını bilmekle mümkündür.

• Bu, fikirlerin gerisine bakıp o fikirlerin ortaya çıktıkları maddi koşulların neler olduğunu görebilmek demektir.


• Bu felsefenin kurucusu olan Marx’a göre, maddi yaşamın üretim tarzı (ekonomi) genel olarak sosyal, politik ve entelektüel yaşam süreçlerini belirler.

• Var oluşu belirleyen insanın bilinci değil, tam tersine sosyal var oluş insanın bilincini belirler.


• Bu yaklaşım altında Smith, Ricardo ve Malthus, Say, Bastiat ve Nassau Senior gibi klasik iktisatçıların, feodalizmin çöktüğü, sanayi kapitalizminin ve bunun egemen sınıfı olan sanayi burjuvazisinin ortaya çıkıp, giderek güçlenmeye başladığı bir dönemde burjuva iktisat öğretisinin kurucuları olarak ve

• Marksizm’in kurucuları olan Marx ve Engels’in de kapitalizmin devrimci niteliğini yitirmeye başladığı, proletaryanın çok zor koşullar ve ağır sömürü altında yaşamak durumunda kaldığı ve emek-sermaye çatışması ve bu sınıflar arasındaki açık mücadelenin hızlandığı, sistemin kısa aralıklarla krizlere girdiği, yeni bir toplumsal düzen arayışlarının kendini dayattığı 19yy’ın ikinci yarısında tarih sahnesine çıkmaları tesadüf değildir.


• Marx’a göre, toplumdaki egemen fikirler egemen sınıflara aittir. • Düzenlerini ve kurallarını koruyabilmek ve haklı gösterebilmek için

kapitalist sınıf her yola başvurur. • Okullar-eğitim kurumları, ibadethaneler ve basın egemen sınıfın

ideolojisini geliştirmek ve toplumun geri kalan kısmını, sistemlerinin meşru ve ilelebet kalıcı olduğuna inandırmak için sürekli telkinde bulunurlar.

• Sermayenin büyümesinin ön koşulu artı değerin büyümesi olduğundan sermaye herhangi bir üretken gücün geliştirilmesini değil, artı değer üretimini artıracak ve onu realize edecek gelişmelerin peşindedir.


• Yani sermaye seçici davranır ve verimlilik artışının meyvesini elde etme derdindedir.

• Bilim ve teknoloji uygulamaları da bu bağlamda sermayenin hizmetindedir:

• “Bilimin işlevi servetin, zenginleşmenin üretiminin bir aracı olmak haline gelir… Bu bilimin, insanlığın teorik gelişiminin sömürüsüdür. Sermaye bilim yaratmaz onu sömürür, onu üretimin sürecine uydurur.”


• Bu perspektif altında E.K. Hunt, 19yy sonlarında kapitalizmin sosyo ekonomik yapısında ortaya çıkan ve kendisini daha çok sanayi sermayesinin yoğunlaşması ve merkezileşmesi ve tekil sanayicilerin yerini anonim şirketlerin alması biçimindeki değişimin iktisat kuramında önemli bir değişime neden olduğu;

• emek-değer yaklaşımını esas alan klasik politik iktisadın yerini, sistemin entelektüel anlamda ihtiyaçlarını karşılama rolünü üstlenecek olan ve asıl olarak fayda-değer temelli Faydacı Marjinalliğin (neo klasik iktisat) aldığı gerçeğinin altını çizer:


• “Sanayi devriminin başlarında sanayi sermayesi, ticari sermaye ve toprak sahibi sınıf ile bir mücadeleye girişmişti. Bu dönemde sanayi kapitalistleri üretim içinde kişisel olarak yer almaktaydı.

• Asıl çabaları hızlı bir sermaye birikimi sağlarken, bu birikimin kaynağını da entelektüel olarak anlamaktı.

• Klasik emek-değer kuramı, üretken emek ile üretken olmayan emek arasındaki farka dayalı olarak sermaye birikiminin kaynağının anlaşılmasında bu sınıfa yardımcı oluyordu.

• Böylece ilk formülleştirmelerinde emek-değer kuramı, sanayi burjuvazisinin bakış açısını yansıttı ve bu sınıfın nesnel amaçlarının gerçekleştirilmesine yaradı.

• Aynı dönemde asıl kazançlarını mal mübadelesinden sağlayan ticari sermaye ve toprak rantı sahipleri doğallıkla mübadeleyi savunduklarından, bu sınıfların çıkarlarını Malthus, Say ve Senior’un mübadele ya da fayda bakışlı değer yaklaşımları savundu”


• … Diğer taraftan 19yy’ın son çeyreğinden itibaren yoğunlaşan şirketleşme, sermayenin merkezileşmesi ve sermaye birikiminin kurumsal ve düzenli bir hale gelmesi, sınai üretimde bireysel kapitalistlerin rolünü azalttı ve sınai girişimlerin yönetimi profesyonel yönetici kadrolara bırakılmaya başlandı.

• Böylece sermayedarlar toplumsal ve iktisadi işlevlerinde toprak sahipleriyle giderek daha fazla benzer bir hale geldiler. Yani sanayiciler ile diğer tüccarlar ve toprak sahiplerinin kuramsal ve ideolojik ihtiyaçları özdeşleşti.

• Hepsinin istediği, mülkiyetlerini onaylayan ve mübadele ekonomisinin erdemlerini ilan eden bir iktisat kuramıydı.

• Bu nedenle de emek - değer kuramı Marks’ın yazılarında tam da işçi sınıfının çıkarlarıyla bir tutulur bir hale geldiğinde, fayda kuramı ya da piyasa bakış açısı üretim araçlarına sahip tüm hâkim sınıfların çıkarlarına hizmet etmeye başladı


• Özellikle son yirmi-otuz yıldır ortaya konulan neo liberal politikalar, Keynes’in tarihe geçen ünlü “ politikacılar ölmüş iktisatçıların kölesidirler “ sözünün geçerliliğini yitirdiğini ortaya koymaktadır.

• Günümüzde iktisat teorilerinin, uygulamada farklı iktisadi ve politik çıkarların entelektüel gerekçelerini oluşturan ideolojik yaklaşımlara dönüşmüş olduğu gerçeğinin daha da açığa çıktığını ileri sürmek mümkündür.


• Özce, gerçekte kapitalizmin tüm başat fikirleri, rasyonel gibi görünen her şey, kapitalizmin egemen sınıflarının gerekçeleri, gerçekliği ve onun fikirleridir ve bu fikirler, ideolojiler ve politikalar, öğretiler kapitalizmin ve sistemin egemenlerinin kısa ve uzun vadeli ihtiyaçlarına ve amaçlarına göre şekil alırlar.


Şikago Okulu

• Sağ kanat, libertaryan ama makrocu bir okuldur, sadece mübadele ilişkilerini tanırken özellikle maliye politikaları olmak üzere devlet müdahalelerine karşıdır.

• Neo Klasik Okul, uzunca bir süredir maliye politikalarının, bireylerin rasyonel beklentilerini kullanarak derhal karşı çıkmaları nedeniyle, etkisiz kalacağını ve fayda sağlamayacağını, hatta zarara neden olabileceği gösterme gayreti içinde olmuştur.

• Şikago Okulu da bu gelenekten gelir.• Neo klasik mikro iktisadın varsayımlarını benimsediği için, bu Okul

da devlet müdahalelerine karşı çıkar ve piyasa sisteminin uzun dönemde piyasa temizliğini sağladığını kanıtlama gayreti içine girer.


Şikago Okulu

• Dünya görüşü:• Birey, atomik toplum, fayda maksimizasyonu ile güdülenmiş rasyonel

ekonomik ajanlar,sadece para önemlidir ve piyasa iyimserliği.• Değerleri:• Birey kendi refahını en iyi kendi değerlendirir, tüketici bağımsızlığı,

libertaryan, piyasalara yönelik devlet müdahalesine karşıtlık.• Yöntemsel pratikleri:• Araçsalcı, pragmatik teori, tahminlerinin tutarlılığına bağlı olarak kabul ya

da reddedilir. Özgecilik bir davranışsal değişken değildir, sadece en düşük duygularla ilgilidir. Zevkler ve donanım dağılımı dışsal olarak belirlenir, mübadele ilişkileri esastır, piyasa temizliği ve paranın önemi.


Şikago Okulu

• Kavramları:• Denge, genel denge, Pareto etkinliği, Walrasgil

müzayedeci, tam rekabet, paranın miktar teorisi, doğal işsizlik oranı, rasyonel beklentiler.

• Koruyucu kemer varsayımları:• Fiyatlar negatif olamaz, tüketiciler fiyat alıcıdır, üretim

faktörlerinin marjinal azalan verimi, uzmanlaşma ve işbölümü, üretim faktörlerinin mobilitesi, nominal para stoku exojendir, paranın miktar teorisi reel para balansı için talebi oluşturur, ekonomik ajanlar sanki geçerli ve doğru ekonomi teorisini anlamış gibi davranırlar.


Ortodox Keynesyen Okul

• Ortodoks Keynesyen Okul liberal bir makro iktisat okuludur. • Temel amacı serbest piyasaların ekonomide tam istihdamda dengeyi

sağlayamayacağı, dolayısıyla da toplam talebi etkileyerek hükümetin bunu sağlayabileceğini ortaya koymaktır.

• Neo klasik mikro iktisat okulu ile benzer amaçları mevcuttur. Temel farkı, bu okulun serbest piyasa sistemi altında emek gücü piyasalarında piyasa temizlenmesinin gerçekleşmeyeceğini göstermek istemesidir.

• Neo klasik okul ile metodoloji konusunda çelişir. • Keynesyen metodoloji teorilerin geliştirilmesinde ampirisizmin rolüne

vurgu yapar.• Yani belli teorileri test etmektense, ampirik bulgulardan teori oluşturmaya

öncelik verir.


Ortodox Keynesyen Okul

• Toplamcı makro iktisat okuludur. • Keynes’in amacı Büyük Depresyon öncesi ve

sonrasında gönülsüz işsizliğin neden ortaya çıktığını açıklamaktır.

• Keynes’in teorileri aslında gelecekle ilgili beklentiler ve belirsizliklerin rolüne vurgu yapıyordu, ama onun yaratıcı fikirlerinin önemli bir kısmı, onun sonrasında ortaya atılan Neo klasik-Keynesyen Sentez IS-LM analizleri yüzünden kayboldular.


Ortodoks Keynesyen Okulu

• Dünya görüşü:• Toplamcı makroekonomik toplum, fayda maksimizasyonu motivasyonuna

sahip rasyonel ekonomik ajanlar, farklı ekonomik ajanlardan oluşan gruplarca alınan kararların birbirleriyle uyumlu olmaları gerekmiyor, tam istihdamda denge genel bir durum değil, fiyat/ücret yapışıklığı nedeniyle piyasalar temizlenmeyebilir.

• Değerleri:• Birey kendi refahını en iyi kendi değerlendirir, tüketici bağımsızlığı, liberal,

tam istihdamda dengeye erişebilmek için devletin toplam talebi etkilemesi.• Marjinal tüketim/tasarruf eğilimi, marjinal sermaye etkinliği, tüketim

fonksiyonu, çoğaltan, spekülasyon amaçlı para talebi, likidite tuzağı, toplam talep.

• Koruyucu kemer varsayımları:• Fiyatlar negatif olamaz, tüketiciler fiyat alıcıdır, üretim faktörlerinin azalan

marjinal verimliliği, uzmanlaşma ve işbölümü, üretim faktörlerinin mobilizasyonu.


Post Keynesyen Okul

• Bu okul, esasta merkezin solunda yer alır ve işsizlik, gelir bölüşümü ve ekonomik güç dağılımına vurgu yapar.

• Çoklu disipliner realist bir yaklaşım ile nedensellik sürecini araştırır.

• Taraftarları karma bir ekonomide devlet müdahaleciliğini ve teorik konulardansa politik mülahazaların önemli olduğunu savunurlar.

• Devrimci değil, reformisttirler ve kapitalist ekonomiyi daha adil ve eşitlikçi yapmaya gayret ederler.


Post Keynesyen Okul

• Makro iktisadi büyüklüklere yoğunlaşır, ama özellikle Kalecki’nin geliştirdiği tezler olan makroekonominin mikro ekonomik temellerini de yakından izlerler.

• Bu akımın üç boyutu olmuştur:• İlki Keynes’in orijinal görüşlerini geliştirenler, diğerleri Kalecki’nin

çalışmaları üzerinden ilerleyenler ve sonuncusu da Sraffa’nın teorilerini temel alanlardır.

• Post Keynesyen Okul, ana akımın statik çözümlemelerinden kaçınır ve tarihsel bir boyut içinde dinamik süreçlere vurgu yapar.

• İhmal ve belirsizlikler burada da belirleyici figürlerdir ve ekonomik ajanların güdüleri sadece fayda ya da kar maksimizasyonuna indigenemeyecek bir biçimde genişletilmiştir.


Post Keynesyen Okul

• Dünya görüşü: • Kapitalizm finansal birikimce karakterize edilen evrimci sürecin bir

parçasıdır. Bu süreç bireyden uluslararasına olmak üzere tüm düzeylerde dengesiz bir gelir ve güç dağılımı oluşturur. Hiçbir teori bunu tek başına açıklayamaz, iktisadi düşünceler tarihi önemlidir ve Post Keynesyen paradigmanın tüm derinliği ve genişliğini taşır. Paradigma değişikliği mutlaka ilerici olmak durumunda değildir. Teorileştirme ve teorilerin değerlendirilmesi süreci mantıklı süreçler olmaktan ziyade sosyo-psikolojiktir.

• Değerleri (ideolojisi):• İktisatçıların değerleri açık olmalıdır. Temelde merkez sol’da yer alır.

İşsizlik, gelir ve güç dağılımı ve iktisadi istikrarsızlıkla ilgilidir. • Karma ekonomide devletin (sınai ve finansal güçleri denetleyebilmek

anlamında) güçlü bir rolü vardır


Post Keynesyen Okul

• Yöntemsel pratikleri:Gerçekte pozitif/normatif ayırımı yoktur, makro-mikro entegre olmalıdır, atomistik bir analizdense organik analiz- insanlar sosyal varlıklardır, determinist eğilimleri olmayan açık, dinamik teorik sistem (üniter, formel, determinist, kapalı, eşanlı olmayan bir denklem modeli), disiplinler arası yaklaşım, realizm (evrimci değişikliği gösteren nedenselliği araştırmak), bir dizi istihdam edilmiş amprik yöntem, evrensel olarak kabul edilen teorilerden ziyade içeriğe özgü analizler.

• Kavramları:• Efektif talep, gelir bölüşümü, tarihsel zaman içinde sakin denge,

parasal bir olgu olarak faiz oranı, belirsizlik ve eğilimler(teamüller)• Koruyucu kemer varsayımları:• Endojen para arzı, fiyat ve ücret katılığı, bireyselden ziyade sosyal

davranış.


Kurumsalcı Okul (Evrimci Okul)

• Bu Okul 1930’larda çok etkili oldu (Veblen 1899). Öyle ki New Deal’in bu Okul’un etkisinin bir sonucu olarak gerçekleştiği ileri sürülmüştür.

• Bu okul özgün ideolojik değerlere sahip olmadığını, ama belli kültürel değerlerin kolektif bir uygulamasını incelediklerini, çalıştıklarını ileri sürer.

• Bu nedenle de kolektif değerlere yoğunlaşmaları onları merkezin Sol’una koymamıza neden olur.

• Bu okulun amaçları temelde politika yönelimli olmak, belli bir kültürün kolektif değerlerini uygulamaktır.

• Bilimsel amaçlar gütmezler. Belli kuruluşların oluşumu, korunması ve çöküşlerini tanımlarken teorilerden kaçınırlar, daha ziyade örnek çalışmalara başvururlar.

• Yöntemsel uygulamaları disiplinler üstüdür, nitelikseldir; teknik değildir, tümevarımsal ampirisizmdir ve Şikago Okulu ile, çalışmalarına yaklaşımlarında pragmatizmi aynen paylaşırlar.

• Zira eldeki işe hangi aracın daha iyi hizmet edeceği üzerinde yoğunlaşırlar.



• Kurumsal Okul Avusturya Okulu ya da Neo klasik Okul gibi birey temelli değildir.

• Topluma bakışı bütünsel ve evrimcidir. • Bir bütün olarak toplum ve onun sosyal

kurumlarının işleyişi belirleyicidir. • Böylece Neo klasik prosedürün istekler ve

zevklerin veri alınmasını tatmin edici bulmaz, zira bunların bizzat kendilerinin bireylerin faaliyetlerini belirleyen sosyal, politik ve güç ilişkilerinden kaynaklandığını ileri sürerler.



• Dünya görüşü: Toplamcı, organik ve evrimci.• Değerleri: Materyalist olmayan değerler.• Yöntemsel farklılıklar: • Disiplinler arası , niteliksel, teknik olmayan, amprisist, tümevarımcı pragmatist,

tarihçilik, analitik olmayan ilkeler, antimatematik formülleştirme, kriter: Pek çok amprik çalışmanın geleneksel bilimsel terimlerle değerlendirilmesi zordur.

• Kavramlar: Gelenekler, güç ilişkileri, değer sistemleri ve etik davranışlar.• Koruyucu kemer varsayımları: Örnek: Fiyatlama yönetsel bir süreçtir.• Bazı çıkarımları:• Örnek: Büyük şirketler mutlaka ve daima tüketiciyi sömürmek durumunda değildir,

ancak onların planlama süreci sınai sistemin çıkarlarına hizmet etmeyen bireysel yaratıcılığı sıklıkla baskılar.


Radikal-Marksist Okul

• 1970’lerin krizine ana akım iktisat (Neo Klasik- Keynesyen Sentez) yeterince yanıt üretemeyince dikkatler yeniden Marksist İktisat okuluna çevrildi ve bu dönem bu okul adeta bir Rönesans yaşadı.

• Kriz ülkelerle sınırlı değildi• 1971 yılına gelindiğinde uluslar arası ekonomik düzen ciddi olarak

sarsılmaktaydı.• 1971’de sabit kur sistemi olarak da bilinen Bretton Woods (1944) çöktü,

yeni bir korumacılık dalgası yayılmaya başladı ve bu durum 1947 tarihli GATT Anlaşmasını tehdit etmeye başladı.

• Kuzey’in zengin ülkeleri ile Güney’in yoksulları arasındaki gerilim de artmaya başladı.

• Marksistler genelde bu ekonomik krizi kapitalizmin gelişiminde bir dönüm noktası olarak yorumladılar.



• Bu okul, diğer okullar içinde birçok açıdan en tutkulu, en hırslı okuldur.

• Tamamen insan ihtiyaçlarını karşılamaya dönük adil ve iyi bir toplum inşa etmeyi amaçlamaktadır.

• Teorileri sadece bir iktisadi sistem teorisi değil, bir toplum teorisidir ve bunun sosyal yapıları maddi üretim koşullarınca belirlenir.

• Bilimsel araştırmalarla politik faaliyetleri birleştirme amacındadır.• Kapitalist bir toplumdaki ekonomik süreçleri belirleyen nedensellik

mekanizmalarını tamamlayıp özellikle de üretim araçları sahibi sınıfın, işçi sınıfından artı değer çıkartma biçimindeki kapitalizmin sömürücü niteliğini açıklamak ve kapitalizmi ortadan kaldırmak için çalışırlar.



• Diğer taraftan yöntemsel pratikleri Marx’ın yüzyıldan fazla bir zaman önce geliştirdiği diyalektik ve tarihsel maddeci yönteme dayanır.

• Bu yöntem toplumdaki interaktif ve çatışmalı ilişkilerin tanımlanmasına dönük takdire şayan bir girişim olmuştur, ama ana akım tarafından geçerli bir yöntem olarak kabul görmemiştir.

• Kapitalizmin kendi içinde kendini yok edecek olan tohumları barındırdığını ileri sürerek bu okul retrodüksiyon yani bugüne ait bilgilerle geçmişi tahmin etmeye çalışır.



• Radikal Okul ise, Marksist Okulun bir dalıdır ve 1960’larda Baran ve Sweezy’nin görüşlerinin ABD’de geliştirilmesi üzerine kurulmuştur.

• Baran ve Sweezy temelde tekelci kapitalizm konusunda yazmışlardır.

• Radikal Okul yanlıları, ABD’nin Vietnam Savaşı’ndaki rolüne karşı protesto hareketleri de geliştirdiler.

• Bu okul adaletsizlikler (ayrımcılık, cins ve ırk eşitsizlikleri ve üçüncü dünyanın sömürülmesi gibi) üzerinde yoğunlaşmıştır.



• Marx’ın erken dönem adı verilen kapital’den önce yazdığı yazılar (tarihsel materyalizm), Kapital’in her bir aşamasını koşullandıran yazılar oldu.

• Marksist iktisadın yöntemsel temellerini koşullandıran en az dört önemli unsurdan söz edilebilir:

• Tarihsel materyalizm, üretim tarzı, sınıflı toplum ve değer-bölüşüm.• Tarihsel materyalizm:• İnsan toplumlarının gelişimi bazı özgün ve keşfedilebilir mübadele

kanunları tarafından belirlenmiştir.• Bu kanunlar insan var oluşunun maddi araçlarının toplumsal sunumunda

temel bulan yasalardır.



• Tarihsel materyalizmin iki temel ilkesi vardır:• (i) Tarihseldir, zira gelecek belli evrimci kanunlar çerçevesinde geçmişte

ortaya çıkan olaylar tarafından şekillenir. • Bu, geleceği bugünkü koşullara bakarak tam olarak tahmin

edebileceğimiz anlamana gelmez.• Daha ziyade Marx,tarihteki her hangi bir andaki toplumun en doğru

anlaşılabilmesinin yolunun geçmişteki koşulları analiz etmekten geçtiğini, zira bu koşulların mevcut yapıların gelişimini şekillendiren koşullar olduğunu ileri sürer. Böylece insan toplumlarını yönlendiren bu güç diyalektiktir.

• (ii) Materyalisttir, zira toplumların, var oluşun maddi araçlarının kolektif sunumu amacından hareketle oluştuğunu ileri sürmektedir.



• Tarihsel maddeciliğin kökleri iki ünlü Alman felsefeciye kadar uzanır: Hegel ve Feuerbach.

• Hegel bir idealistti ve düşüncenin önceliğine inanmıştı. Marx, Hegel’in bu idealizmini reddetti ama diyalektik dönüşüm ilkesini benimsedi.

• Bu temel ilkeye göre, geleceğin koşulları bugünden belirlenmekteydi. Marx böylece diyalektik çözümleme yöntemini kendi ortaya attığı sosyal oluşumun evriminin materyalist açıklamasına uyarladı.

• Ona göre insanın maddi ihtiyaçları onun bilincini belirlemekteydi, tersi geçerli değildi.

• İnsanların maddi ihtiyaçlarının tatminine dönük üretim tüm toplumların sonuç olarak temelini oluşturmaktaydı.

• Üretim tarzındaki gelişmeler (alt yapı) son tahlilde üst yapıyı belirlemekteydi.



• Toplumsal dönüşümün birbiriyle rekabet halinde olan iki diyalektik teorisi var:

• (i) Sosyal dönüşüm ve gelişim üretim tarzının maddi güçlerinin gelişimi tarafından belirlenir.

• (ii) Toplumsal gelişmeyi sınıf mücadeleleri sağlar.• Roemer’e göre, aslında bu iki şey birbirini tamamlamaktadır.• Örneğin tek başına sınıf mücadelesi bir toplumu dönüştürmeye yetmez,

bunun için söz konusu toplumdaki üretici güçlerin, alternatif bir üretim tarzı-daha iyi bir yaşam örneğin- oluşturulmasının mümkün olabilmesini sağlayacak düzeyde gelişmiş olması gereklidir.

• Marx’ın deyimiyle hiçbir sosyal düzen, yerine gelecek olan bir başka sosyal düzenin koşulları tam olgunlaşmadan, yıkılamaz.

• Bu gerçekleştiğinde sınıf mücadelesi , sonucu belirleyen unsur olacaktır.



• Dünya görüşü:• İnsan ve toplum faaliyetlerinin tüm yönleri (organik sistem: politik iktisat,

tarih, felsefe).• Maddi gelişim (üretim koşulları) insanların düşüncelerini ve ekonomik ve

sosyal ilişkilerin evrimini belirler.• Kapitalizm evrim geçirmektedir ve her bir evrim aşamasında farklı sosyal

ilişkiler , kurumsal ve sosyal yapılar mevcuttur.• Kapitalizm emek sömürüsüne dayanır.• Sınıflar arasındaki eşitsiz ilişkiler kapitalist üretim tarzında çatışmalı

durumlara neden olur (kapitalist sömürü oranını artırmaya, işçiler ise düşürmeye çabalarlar).

• Değerleri:• İnsanların ihtiyaçlarını karşılamaya dönük iyi, eşit ve adil bir toplum

yaratmak.


Yedi İktisat Okulu

• Bu okulları birbirlerine rakip olmaktan ziyade tamamlayıcı olarak görmek daha doğru olur.

• O halde neden üniversitelerde sadece ana akım Neo Klasik, Şikago ve Ortodoks Keynesyen Okullar okutulmaktadır?

• Matematiksel tekniklerin yaygınlaşması araştırmacıları güdülemiş olabilir mi?

• Ya da ekonomistlerin büyük bir kısmının bu okulların dünya görüşlerini benimsemiş olmaları mıdır bu neden?


Yedi İktisat Okulu

• Bu okullara öyle büyük çaplı yatırımlar yapılıyor ki iktisatçılar başka bir ekole kayamıyorlar.

• Öğretilebilir nitelikte olan tekstler daha kolay ve daha sıklıkla seçiliyorlar.

• Bu okulların tek bir kritere göre değerlendirilmesi ya da kıyaslanmaları doğru olmaz.


i̇kt ve mali düş tar 2014 öğr kopy 1

Economy & Finance