KNC DNYA SAVAI SONRASI JAPONYA EKONOMS I.GR Japonyann ksa srede sper ekonomik g haline gelmesinde isel ve dsal bir ok faktrn olumlu etkisi olmutur. Japonya kinci Dnya Sava yenilgisiyle hemen hemen btn sanayi retim kapasitesini ve ulam, iletiim ve elektrik retim ve datm sistemi gibi sanayi retimi iin vazgeilmez altyap an kaybetmekle birlikte, Sava sonras hzla toparlanarak Japon mucizesi olarak adlandrlan kalknma srecine girmi ve en gelimi lkeler snfna dahil olmutur. Japonyann ksa srede sper ekonomik g haline gelmesinde i ve d bir ok faktrn olumlu etkisi olmutur. Olumlu artlar, izlenen baarl sanayileme politikalar sayesinde en iyi ekilde deerlendirilmitir. Bu almada, kinci Dnya Sava sonras Japon ekonomisinin hzla toparlanarak byme srecine girmesini salayan koullar ile sanayi politikas incelendikten sonra, bu politikalarn ekonomiye yansmasnn nasl olduunu gsteren ekonomik gelimelere yer verilmektedir. II. EKONOMK BAARIYI SALAYAN NEDENLER II.1. Genel Koullar Uluslararas konjonktrn Japonyann hzl bymesine katks byk olmutur. 1945 ylnn Austos aynda Hiroima ve Nagazakiye atlan atom bombalarnn ardndan, Japonya kaytsz artsz teslim olduunu ilan etmi ve Potsdam Deklerasyonu ile de bu durum teyit edilmitir. Amerika Birleik Devletleri (ABD), 1951 ylndaki ABD-Japonya San Francisco Bar Antlamasna kadar sren igal yllarnda Japonyann sosyal ve siyasi yapsn tekrar oluturmasn salamtr. Deiikliklerin bir ksm Japon ekonomisinin salkl bir ekilde bymesi iin son derece elverili bir ortam salamtr. Uluslararas konjonktrn Japonyann hzl bymesine katks byk olmutur. 1950de balayan Kore sava nedeniyle Japonyann ABD asndan stratejik nemi artmtr. ABDnin Japonyadan yapt ithal talebindeki byk artlar sayesinde, sanayideki toparlanma daha kolay olmutur. Sonraki yllarda da ABDye yaplan ihracat ekonomideki nemini korumaya devam etmitir. Bar antlamasnn bir gerei olarak savunma harcamalarna getirilen GSMHnn yzde 1ini amama koulu sayesinde, Japonya btn dikkatini ekonomik alana evirmi, ABDnin gvenlik emsiyesi altnda kaynaklarn tamamen ekonomik yatrmlara ynlendirme imkanna kavumutur. 1946 ylnda ilan edilen yeni Anayasa ile Bat llerinde ada bir politik 1946 ylnda ilan edilen yeni Anayasa ile Bat llerinde ada bir politik sistem kurulmutur. Siyasal yetkiler mparatorun elinden almtr. 1947 ylnda yrrle giren anayasaya gre, yasama yetkisini kullanan ve drt yllk dnemler iin seilen 500 yeli

sistem kurulmutur. Temsilciler Meclisi (The House of Representatives) ve her ylda bir yars yenilenmek zere alt yllk dnemler iin seilen 252 yeli Danma Meclisi (The House of Councillor) olmak zere iki kanattan oluan Parlamento (The Diet), yrtme yetkisini kullanan ve Parlamentoya kar siyaseten sorumlu olan Bakanlar Kurulu sistemi oluturulmutur. 1949 ylnda Dodge-line istikrar politikalar (The Dodge-line Stabilization Policies) erevesinde medeni yasa ve anti tekel yasalarnn karlmas, igc ve tarm reformlar gibi bir dizi ekonomik ve sosyal reform yaplmtr. Birok gelimekte olan lkede bu reformlarn gerekletirilememi olmasnn bu lkelerin kalknma hamlelerinin nndeki nemli engeller olduu gz nne alndnda, Japonyada yaplan reformlarn nemi daha iyi anlalmaktadr. Ekonomik yapnn salkl bir duruma gelmesini salayan belki de en nemli reform tarm alannda gerekletirilmitir. Ekonomik yapnn salkl bir duruma gelmesini salayan belki de en nemli reform tarm alannda gerekletirilmitir. Tarm Reformu (The Agrarian Reform) ile byk toprak sahiplerinin ellerindeki topraklar kk iftilere datlarak, tarm kesiminde varolan feodal yap sona erdirilmitir. Zaibatsu denen aile irketleri sava srasnda devletin ara gere talebi karsnda gittike bym ve adeta savala beslenen bir yapya brnmlerdir. Ekonomide hakim bir yapya sahip olan az saydaki bu byk sanayi ve finansal irketlerin hakimiyetlerinin krlmasn salayan (The Zaibatsu Dissolution) reform sayesinde Japon ekonomisi daha rekabeti ve daha etkin bir yapya kavumutur. Bugn iin ekonomik durgunluun sebeplerinden biri olan yksek tasarruf oran, Japonyann sava sonras yeniden imarnda nemli rol oynamtr. Sanayi kesiminin ihtiya duyduu sermaye, yksek tasarruf oran sayesinde ucuz bir ekilde salanabilmitir. Tasarruf oran hala yzde 10un zerinde seyretmektedir. Japonya, yer alt kayna yok denecek kadar az olan bir lke olmakla birlikte, zengin su ve orman kaynaklarna sahiptir. Ayrca, adalardan oluan lkenin byk bir deniz rnleri zenginlii mevcuttur. Kalknmann sorunsuz bir ekilde gerekletirilmesini salayan en nemli nkoul insan kalitesinin en yksee karlmasdr. Japonyada eitim sorunu Meiji Restorasyonu (1868) dneminde byk lde zmlenmi durumdayd. 19. yzyl sonlarnda nfusun yzde 65lik blm zorunlu ilkokulu bitirmi bulunuyordu. Toplumun eitim seviyesinin ykseklii ve eitim sisteminin mkemmellii sayesinde Japonyann sava sonras toparlanmas da greli olarak kolay olmutur. Ayrca, daha ok mhendis, daha az avukat slogannda ifadesini bulan teknik bilimlere olan ilginin ykseklii, Japon toplumunu sanayi alanndaki yeniliklerin ncs konumuna getirmitir. Zorunlu olan alt yllk ilkokul ile yllk ortaokul eitimi devlet tarafndan parasz olarak salanmaktadr.

Bugn iin ekonomik durgunluun sebeplerinden biri olan yksek tasarruf oran, Japonyann sava sonras yeniden imarnda nemli rol oynamtr.

Gnmzde zorunlu eitimi bitirenlerin yaklak yzde 96s liseye devam etmektedir. Toplumun alkanlnn, i yaamna verdikleri nemin ve ie gsterilen zenin bu baardaki nemini vurgulamak gerekmektedir. Japon toplumuna zg olan zellikler, ekonomik baarnn sbjektif koullarn oluturmaktadr. Toplumun alkanlnn, i yaamna verdikleri nemin ve ie gsterilen zenin bu baardaki nemini vurgulamak gerekmektedir. letmelerin, yasal zorunluluk olmamakla birlikte, getiimiz yllara kadar uyguladklar hayat boyu istihdam sistemi (Shusin-Koyo, lifetime employment) iilerin verimliliini olumlu ynde etkilemitir. irketler, ekonomik durumun ktletii dnemlerde ii karma yoluna gitmek yerine, cretleri drerek krizleri yenme yoluna gitmilerdir. ten karlmayacana emin olan iiler kendilerini altklar irketlerin bir paras olarak grmekte ve ilerinde daha zenle ve fedakrca almaktadrlar. Ancak, son yllardaki krizin uzamas, irketleri hayat boyu istihdam sistemini terk etmeye zorlamtr. Japon irketler, alma yaamnda kdem esasna dayal cret ve terfi sistemini (Nenko Jyoretsu) uygulamaktadr. Bu sistemde alanlar arasndaki olumsuz rekabet en aza inmektedir. Kdemli olanlar daha kdemsiz olanlara i retme konusunda isteksizlik gstermedikleri iin, kuaklar arasndaki bilgi aknda kesinti yaanmamaktadr. Ancak, bu sistemde kanlmaz olarak st ynetimin yallardan olumas nedeniyle deien koullara abuk uyum salama zorluu yaand iin son yllarda ie alnan daha gen profesyonel yneticilerin saysnda art grlmektedir. Japon irketlerin karar alma mekanizmalar alt kademelerden st kademelere doru ilemektedir. Keiretsu olarak adlandrlan irket yaps, sanayi retiminin artrlmasnda nemli rol oynamtr. irket ynetiminde karar alma mekanizmas alanlarn alnan kararlar uygulama istei zerinde olumlu etki yapmaktadr. Japon irketlerin karar alma mekanizmalar alt kademelerden st kademelere doru ilemektedir. Ayrca, grup istiaresine dayanan danma mekanizmas, riski en az dzeye indirmektedir. Bu sistemde karar alma sreci olduka uzun srmekle birlikte, karar alndktan sonra uygulama aamas ksalmakta ve uygulama gc artmaktadr. Keiretsu olarak adlandrlan irket yaps, sanayi retiminin artrlmasnda nemli rol oynamtr. ki eit keiretsu bulunmaktadr. Birinci tipte, ana finansr konumunda olan bir banka etrafnda toplanarak eitli alanlarda faaliyet gsteren ok sayda irketten oluan ve yatay bir ekilde rgtlenmi holdingler yer almaktadr. Gnmzde yaanan kriz ortamnda byk zorluklar yaratmakla birlikte, ekonominin sermaye birikimine ve yatrma ihtiya duyduu sava sonras dnemde bu sistem olduka iyi almtr. Sisteme gre, irketler birbirlerinin hissedar konumunda (cross-holding of stocks) olduundan bir irket dier irketler tarafndan finanse edilme imkanna kavumaktadr. Ayrca, zor duruma den bir irkete dier irketler tarafndan kaynak aktarlarak, o irketin kurtarlmas da salanmaktadr. Ancak, gnmzde tahsili imkansz hale gelen borlardan dolay iflas noktasna gelen bankalarn yaratt bankaclk

krizinin asl nedenlerinden birinin de bu yap olduunu hatrlatmakta fayda var. kinci tip keiretsu, maliyetlerin azaltlarak kalitenin ykseltilmesi konusunda byk etkide bulunmutur. Piramidi andran bu yapya gre, tepede byk imalat irket (Toyota, Hitachi vb.), onun altnda da bu imalatlara ara mal salayan irketler (subcontractor) yer almakta ve bu zincir aaya doru genileyerek devam etmektedir. Bu retim yapsnda annda (Kanban Houshiki-just in time system) retim yaplarak stok maliyetleri sfrlanmakta, piramit iinde yer alan irketler arasndaki rekabet aaya doru inildike artt ve tepedeki ana irket aadakilere teknik destek salad iin rn kalitesinde srekli iyileme salanmaktadr. Annda retimin sorunsuz ilemesi iin kusursuz bir ekilde ileyen ulam ve iletiim sistemine ihtiya vardr. Dnyann her yerinde her eit mal alp satmakla uraan genel ticaret irketleri (Sogo Shosha), Japon mallarnn dnya pazarlarna satlmas ve lkeler hakknda ticari istihbarat salama konularnda nemli grevler stlenmilerdir. Dnyann her yerinde her eit mal alp satmakla uraan genel ticaret irketleri (Sogo Shosha), Japon mallarnn dnya pazarlarna satlmas ve lkeler hakknda ticari istihbarat salama konularnda nemli grevler stlenmilerdir. Bu irketler, dnyann belli bal merkezlerinde brolar amlar ve pazarlar ok iyi takip etmilerdir. leri dolaysyla elde ettikleri btn bilgileri merkeze bildirdikleri iin, irketin strateji belirlemesi ve olas durumlara kar nceden hazrlklar yapmas olduka kolaylamtr. Ayrca, pazar aratrmas ve pazarlama gc olmayan reticiler bu irketler araclyla mallarn dnyann her yerine satma imkan elde etmitir. Genel ticaret irketleri Japonya pazarna ilk defa girmek isteyen mallara kar da engel durumundadr. nk, Japon perakendeci firmalar ithal mallar dorudan ithalat lke firmasndan almaktan ziyade, daha gvenli olduu gerekesiyle bu ticaret irketlerinden alma eilimi gstermektedirler. Szkonusu ticaret irketleri ise kk apl ve az kar salayan mallar ithal etme konusunda pek istekli olmamaktadr.

II.2. Sanayi Politikas Baarl bir sanayi politikasnn hazrlanmasnda, doru politika seeneklerinin belirlenmesi kadar, politikay belirleyenlerin ve uygulayanlarn samimiyeti ve yetenei de ok nemlidir. Sanayi politikas, hkmetin imalat sanayii lehine kaynak tahsisi amacyla piyasaya mdahale etmesi eklinde ortaya kmaktadr. Piyasaya mdahale fikri, piyasann kendi bana ileyiinde eksiklikler ortaya kt dncesinden hareketle, hakl karlmaya allr. Hkmetin mdahalesini hakl karan nedenler arasnda lek ekonomileri, dsallklar, kamu mallar, tekel, belirsizlik sorunlar, eksik enformasyon, bebek endstriler ve gelir dalm problemleri saylabilir. Japonya, sava sonras ekonominin yeniden dzle karak hzla bymesini salamak iin hkmet mdahalelerini youn bir ekilde kullanmtr.

Baarl bir sanayi politikasnn hazrlanmasnda, doru politika seeneklerinin belirlenmesi kadar, politikay belirleyenlerin ve uygulayanlarn samimiyeti ve yetenei de ok nemlidir. Bu noktada, politik ve brokratik yapnn kalitesi ve istikrar kilit rol oynamaktadr. Bu konuda Japonya sava ncesinden gl bir miras devralmtr. Meiji dneminden itibaren oluturulan gl merkezi brokrasi, sava sonras da varln korumutur. Ynetici yetitiren baz niversitelerden (zellikle Tokyo niversitesi) mezun olan idealist ve iyi yetimi brokratlar sayesinde devletin ekonomi ynetimi, uzun vadeli stratejilerin gelitirilmesi ve uygulanmas konusunda baarl almalar yapmlardr. Ayrca, memuriyet hayatlar boyunca ayn kurumda altklar iin, kamu grevlilerinin ie vakf olma gleri artt gibi, politikalarn sreklilii de salanmaktadr. Brokratlarn politikaclardan bamszlnn greli olarak yksek olmas, karar alma ve uygulama aamasnda siyasi kayglardan uzak, ekonomik gereklere uygun kararlarn alnmasn salamaktadr. 1993 ylna kadar devam eden siyasi istikrar ekonominin bymesi iin yalnzca uygun bir ortam deil, ayn zamanda sanayi politikalarnn kararl bir ekilde yrtlmesini de salamtr. lkedeki siyasi istikrara paralel olarak, sosyal istikrarszlklar da yok denecek kadar az grlm, ilaveten lkenin geleceine ilikin kararlarda tam bir ittifak olumutur. 1946-55 yllarn kapsayan yeniden ina dneminde, hkmet retim kapasitesini artrmak ve alk seviyesinde bulunan halkn doyurulmasn salamak zere eitli uygulamalar balatmtr. 1946-55 yllarn kapsayan yeniden ina dneminde, hkmet retim kapasitesini artrmak ve alk seviyesinde bulunan halkn doyurulmasn salamak zere eitli uygulamalar balatmtr. 194648 yllarnda yrrlkte kalan Tercihli retim Plan (Keisha Seisan Hoshiki-The Preferential Production Plan) kapsamnda hammadde ve finans kaynaklar demir ve kmr endstrilerine tahsis edilmitir. Tahsis politikas, retim kapasitesinin yeniden eski seviyesine gelmesini salam ve daha sonraki aamada ar sanayi ve kimya sanayii iin uygun bir altyap oluturmutur. Ayrca, bu dnemde sbvansiyon, fiyat kontrolleri, kredi tahsisi ve kstlanm ithal mallar tahsisi gibi mdahale yntemleri uygulanmtr. 1948 ylnda yrrle giren Dodge stikrar Plan erevesinde snrl sayda belirlenen alanlar dnda tm sbvansiyonlar kaldrlm ve bte sk bir disiplin altna alnarak yzde 200lere ulaan enflasyon nlenmeye allmtr. 1949 ylnda herhangi bir ekonomik gerekeye dayandrlmakszn Yenin deeri 1$=360Yen olarak belirlenmitir. Uygulanan dorudan mdahale yntemleri, sosyalist ekonomileri artrrcasna youn olmutur. Ancak, bu dnemi sava ykntlar arasnda bir ekonominin yeniden kurulmas olarak alglamak gerekmektedir. retim kapasitesinin retim kapasitesinin sava ncesi duruma getirilmesinden sonra, sava ncesi duruma 1951-60 yllarnda sanayi retiminin gelimi lkeler dzeyine getirilmesinden ykseltilmesi amacyla endstriler aras kaynak tahsisi politikas

sonra, 1951-60 yllarnda sanayi retiminin gelimi lkeler dzeyine ykseltilmesi amacyla endstriler aras kaynak tahsisi politikas uygulanmaya balanmtr.

uygulanmaya balanmtr. Sanayi politikalarnn temel mant, F. Listin bebek endstrilerin geliip bymelerini salamak iin erken dnemlerde korunmas gerektii teorisine dayandrlmtr. Hkmet karlatrmal stnle sahip olduuna karar verilen demir-elik, kmr madenciliine ek olarak elektrik santrali, otomotiv, gemi yapm, makine ara ve gereleri, elektronik, sentetik, suni gbre ve kimya gibi endstrileri hedef sektrler olarak belirlemitir. Mali Yatrm ve Kredi Program (Zaisei Touyushi-Fiscal Investment and Loans Program) kapsamnda zel vergi tevikleri uygulanm ve sosyal gvenlik fonlar ve halkn tasarruflar hedef sektrlere ynlendirilmitir. Ayrca, hedef endstrilerde kullanlan ithal makineler iin dk kur ve tarife indirimleri uygulamasna gidilerek ithalat kolaylatrlmtr. Hedef sektrler d rekabete kar youn bir ekilde korunmutur. Balca koruma yntemleri ise tarife ve miktar kstlamalar eklinde olmutur. Ancak, Japonyada uygulanan koruma yntemleri dier gelime yolundaki lkelerden olduka farkl bir manta sahip olmutur. Hkmet sanayicilere korumalarn geici bir sre iin olduunu, belirli dnemler halinde koruma oranlarnn azaltlarak sanayinin d rekabete tamamen alacan aka beyan etmitir. Bylece, sanayicilerin koruma zrh arkasna saklanarak srekli ar kar elde etmeleri nlendii gibi, rekabete hazrlanmak amacyla irketlerin kalite ve maliyet unsurlarnn srekli gzden geirilerek iyiletirilmesi salanm ve ekonomi literatrne giren iletme ynetim ve organizasyon yntemleri gelitirilmitir.

Toplanan tasarruflar says hzla artan ehir bankalar araclyla, hedef sektrlere ynlendirilmitir.

Japon hkmeti sanayi retiminin ihtiyac olan finans kaynann ucuz bir ekilde elde edilmesi amacyla halkn tasarruf etmelerini tevik edici ve kolaylatrc yntemler uygulamtr. lkenin en kk yerleim birimlerine kadar yaygnlatrlan ve bir anlamda banka grevi de stlenen posta ofisleri araclyla halkn elindeki en kk tasarruflara bile ulalmas imkan dahiline girmitir. Keza, toplanan tasarruflar says hzla artan ehir bankalar araclyla, hedef sektrlere ynlendirilmitir. Japonya, ekonominin salam bir temele oturduunu dnerek 1960l yllarda da alma ve uluslararas ekonomik rgtlerle entegrasyona gitmeyi amalayan liberal sanayi politikalar uygulamaya balamtr. Bu erevede ilk olarak OECD ve GATT yelikleri gerekletirilmitir. Ayn zamanda, ticaretin ve sermaye hareketlerinin liberalizasyonu iin eitli admlar atlmtr. Yerli sanayii korumak amacyla, uygulanmakta olan miktar kstlamalar otobs ve ekicilerde 1961de, televizyon setinde 1964te, otomobillerde 1965te, fotoraf filminde 1971de kaldrlmtr. Otomotiv sektrnde 1960 ylnda yzde 40 olan tarife oran 1971de yzde 10a, 1973te yzde 5e ve 1978de de yzde 0a indirilmitir. Sermaye hareketlerinde liberalizasyon 1967 ylnda balam ve 1973 ylnda tamamlanmtr.

Japonya Ekonominin d rekabete almas dneminde, irketlerin rekabet Uluslararas Ticaret gcnn artrlmas zel nem kazanmtr. Japonya Uluslararas

ve Sanayi Bakanl (MITI), firmalarn rekabet glerini artrmak ve lek ekonomilerini salamak iin Gruplama Plann (the Grouping Plan) devreye koymutur. Kk ve Orta lekli (KOB) firmalar Japon sanayisinin gelimesinde nemli rol oynamtr.

Ticaret ve Sanayi Bakanl (MITI), firmalarn rekabet glerini artrmak ve lek ekonomilerini salamak iin Gruplama Plann (the Grouping Plan) devreye koymutur. Szkonusu plan erevesinde, ayn dalda faaliyet gsteren firmalarn birlemesi tevik ve tavsiye edilmitir. Bu tavsiyeler zorunlu olmad iin rnein otomobil firmalar birlemeye kar karken, demir-elik birlemesi (the Nippon Steel) baarl olmutur. Bu dnemde, MITI sektrlere teknik bilgi ve yol haritas salama ilevini de baaryla yerine getirmitir. Firmalarn, MITInin yapt tavsiyelere uymamalarnn yaptrm da bu teknik bilgilere ulaamamak eklinde olmutur. Kk ve Orta lekli (KOB) firmalar Japon sanayisinin gelimesinde nemli rol oynamtr. Keiretsu irket yaplanmas iinde yan sanayi olarak ilev gren KOBler rekabetin artrlmasnda ve tekelciliin nlenerek retimin tabana yaylmasnda etkili olduu gibi sektrde pozitif dsallk yaratarak toplam maliyetlerin azaltlmasnda da etkili olmutur. Da alma dneminde szkonusu iletmelerin glendirilmesi iin modernizasyon ve yeniden yaplanma programlar MITI tarafndan tevik edilmitir. KOBler salt ekonomik mantkla deil, ayn zamanda sermayenin belli tekellerde younlamas sonucu oluan sosyal sakncalarn nlenmesi amacyla da destekleme kapsamnda tutulmutur. 1964 ylnda oluturulan Sanayi Yaps Konseyi (The Council for Industral Structure) sanayi politikalar zerinde sektrdeki tm taraflarn konsenssn salamtr. 1970 ylnda konsey says 27ye ulam bulunuyordu. Hkmet, i alemi, akademik kurulular ve gazeteci evrelerinin temsilcilerinden oluan konsey Uluslararas Ticaret ve Sanayi Bakanna uzlamaya varlan sanayi politikalar konusunda raporlar hazrlamlardr. Bylece, hkmetin hazrlad sanayi politikalarn sektrn gereklerinden uzak olma ihtimali ortadan kaldrlmtr. Alnan kararlarda her kesimin sz hakk olduu iin, kararlarn uygulanmas kolaylamtr. Hkmet szkonusu konseylerin hazrlad raporlar dorultusunda hazrlad yol haritalar (Gyousei Shido-Guide Line Policy) vastasyla zel kesime yn vermitir. Bu uygulamalar dolaysyla, dnemin sanayi politikas nceki dnemlerin aksine, daha az mdahaleci ve daha ok yol gsterici bir zellik tamtr.

Petrol fiyatlarnn ykselmesi ve Yenin deer kazanmas, enerji youn olarak alan endstrilerin rekabet gcn olumsuz ynde etkilemitir.

1970li yllarda sanayi politikasna damgasn vuran gelime petrol krizlerinin sanayi zerinde yaratt etkiler olmutur. Petrol fiyatlarnn ykselmesi ve Yenin deer kazanmas, enerji youn olarak alan endstrilerin rekabet gcn olumsuz ynde etkilemitir. Kimya, alminyum, demir-elik, gemi yapm gibi olumsuz etkilenen sanayi kollar yapsal olarak bask altnda olan endstriler olarak belirlenmitir. Bu dnemin dier bir zellii de Minamata civa kirlenmesinde (The Minamata Pollution) grld gibi sanayilemenin yaratt evre felaketlerinin ba gstermesidir. Ayrca, bir taraftan Yeni Sanayileen Asya Ekonomilerinin (Asian NIEs) artan rekabet gc Japon firmalarn piyasa paylar zerinde

bask yaratrken, dier taraftan zellikle tekstil ve demir-elik sektr bata olmak zere ABD ile ticaret anlamazlklar d ticaret zerinde etkili olmaya balamtr. ve d gelimelerin etkisiyle Japonyann sanayi politikas, sanayinin teviki politikalarndan yapsal uyum politikalarna dnmtr. 1978 ylnda karlan Bask Altndaki Belirli Endstrilerin stikrar in Geici nlemler Yasas (Temporary Measures Law for the Stabilization of Specific Depressed Industries) araclyla zel kredi ve kartel oluturma imkanlar salanarak, szkonusu endstrilerin evre ile uyumlu ve enerji tasarrufu yoluyla maliyetleri azaltc yapsal deiikliklere gitmeleri amalanmtr. Ancak, 1970li yllarn sonlarna doru Rekabet Kurumu (Kousei Torihiki-iinkai, the Fair Trade Commisssion) kartel imtiyazlarn rekabet kurallarna aykr bulduu iin, MITInin bu konudaki hareket serbestisi kstlanmtr. 1980li yllardan itibaren sanayi sektrne dorudan mdahale eden hkmet politikas uygulamalarna son verilmitir. Japonyann sanayi politikasnn en nemli ayaklarndan birini ekonominin tamam iin pozitif dsallk yaratan altyap yatrmlar oluturmutur. 1980li yllardan itibaren sanayi sektrne dorudan mdahale eden hkmet politikas uygulamalarna son verilmitir. Bu dnemde, byk d ticaret fazlalar nedeniyle zellikle ABD ile olan ticaret atmalar n plana kmaya balamtr. Artan basklar nedeniyle, ithalat artrc politika aralar gelitirilmeye allmtr. rnein, ihracat gelitirmek zere kurulan JETRO (Japan External Trade Organization) 1981 ylndan itibaren ithalat artrma abas iine girmitir. Japonyann sanayi politikasnn en nemli ayaklarndan birini ekonominin tamam iin pozitif dsallk yaratan altyap yatrmlar oluturmutur. retimin artrlmas ve retilen mallarn i ve d pazarlara en kolay yolla ve en az maliyetle ulatrlabilmesi iin demiryollar ve karayollar sistemi nicelik ve nitelik olarak iyiletirilmi, liman inasna nem verilmi, enerji santralleri kurulmutur. Japonya, sanayi politikasn belirlerken piyasa mekanizmasnn ileyiine zarar vermemeye zen gstermitir. Btn sanayi kollarnn desteklenmesi yerine, byme potansiyeli ve verimlilik art nedeniyle karlatrmal stnle sahip olduu ve dolaysyla gelime ansnn olduuna inanlan endstriler hedef olarak seilmitir. Devlet hibir zaman kendisi iletmeci olmay dnmemi, altyapya ynelik ulatrma ve haberleme gibi hizmet sektr dnda, sanayi alannda kamu iktisadi kuruluu (KT) yaratma yoluna gitmemitir. Bu anlamda, Japonya sanayi alannda bir zelletirme problemiyle karlamamtr. III.EKONOMK GELMELER III.1.Yeniden na Dnemi: 1946-1955 Yeniden ina dnemi sava srasnda ykma uram ekonominin yeniden onarlarak, hzl bymeye gei iin artlarn oluturulduu

bir dnem olmutur. Savatan sonra, bir taraftan a durumda olan nfusun beslenmesi iin d kaynakl yardmlarn da desteiyle bir takm nlemler alnrken, dier taraftan ada bir ekonomik ve sosyal yap oluturma ynnde eitli reformlar yaplmtr. TABLO: TEMEL EKONOMK GSTERGELER (Yen) Reel GSMH (100 milyon) (%) 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 11.594 12.573 14.211 14.524 16.115 18.207 20.238 21.654 22.456 24.967 8,4 13,0 2,2 11,0 13,0 11,2 7,0 3,7 11,2 6.293 16.782 33.358 41.308 47.455 64.447 71.347 81.450 84.626 92.292 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 GSMH Art Hz Kii Bana GSMH (1.000) 1 $=

Kaynak: Japonya Ekonomik Planlama Ajans Savan hemen sonrasnda retim kapasitesi Sava ncesinin onda biri seviyesine inmitir. Daha nce hi yzde 30u gememi olan gda harcamalarnn toplam harcamalar iindeki pay 1946 ylnda yzde 68 seviyesine ykselmitir. O yllarda halkn en nemli ve acil sorunu beslenmektir. Bu ortamda enflasyon dizginlenemez bir hal alm, 1948 ylnda fiyatlar 1937 ylnn 100 katn gemitir. Alnan nlemlerin de etkisiyle, dnem sonunda retim ve tketim deerleri itibariyle savan ykm onarlmtr. 1945-55 dneminde GSMH reel olarak Hkmetin uygulad hedefleme politikas nedeniyle 1948 ylnda ekonomi yzde 13lk bir byme gerekletirmitir. Ancak, Japon ekonomisine tavsiyelerde bulunmak zere gnderilen Joseph Dodge, bu bymenin ABD yardmlar ve yksek bte aklar sayesinde gerekletirildiini ve srdrlebilirlikten uzak olduunu syleyerek, sert tedbirlerin alnmasn ve 1$=360Yen kur eitliinin kabul edilmesini istemitir. Sonuta ekonomi 1949 ylnda ancak yzde 2,2 byyebilmi, enflasyondaki art ise kontrol altna alnmtr. 1950

iki kattan fazla artmtr.

ylnda balayan Kore sava, ABDnin Japonyadan mal talebini artrm, Japon ekonomisinin toparlanmas iin uygun bir ortam salamtr. Alnan nlemlerin de etkisiyle, dnem sonunda retim ve tketim deerleri itibariyle savan ykm onarlmtr. 1945-55 dneminde GSMH reel olarak iki kattan fazla artmtr.

III.2.Hzl Byme Dnemi: 1956-1973 Japon hkmeti 1955 ylnda aklad Beyaz Kitapta sava sonras gei dneminin sona erdiini ve yeni bir dnemin baladn ilan etmitir. Bu dnem brokratik ve siyasi yapnn, sanayi kesimiyle ittifak halinde ihracata dayal bir byme stratejisini benimsedii bir dnem olmutur. 1955-73 yllar arasnda ABD ekonomisi yllk yzde 3, Bat Avrupa lkelerinin ekonomisi yzde 5-6 byrken, Japon ekonomisi her yl ortalama bir nceki yla gre yzde 9luk bir byme gerekletirmitir. GSMH 18 ylda drde katlanmtr. Yatrmlar ve ihracat bymenin talep ynndeki srkleyici glerini oluturmutur. Bu dnemde, dnya ortalamasnn yzde 60 daha zerinde olarak yllk yzde 14 art gsteren ihracat, lek ekonomisinin gereklemesini salam ve elde edilen gelirlerin yatrmlara ve ARGE faaliyetlerine aktarlarak sanayinin rekabet gcnn daha da artrlmas imkan yaratmtr. Yllk yzde 1,4 artan nfusla birlikte, tarm kesiminden sanayiye doru akan igc, hzl byme yllarnda sanayinin igc skntsna ve cretler seviyesinin art basks altna girmesine engel olmutur. Yzde 20 seviyesinde bulunan ulusal tasarruf oran sanayi kesiminin ihtiyac olan sermaye gereksiniminin karlanmasnda byk rol oynamtr. Byme iinde sermayenin katks ilk srada yer alrken, verimlilik art ikinci, igc de nc srada yer almtr. hracata dayal byme modelinin bir gerei olarak, bir taraftan ihracat desteklenirken dier taraftan ihracata ynelik retimin ihtiyac olan ithalatn serbestletirilmesi, hem ithalatn hem de ihracatn artmasna neden olmutur. hracata dayal byme modelinin bir gerei olarak, bir taraftan ihracat desteklenirken dier taraftan ihracata ynelik retimin ihtiyac olan ithalatn serbestletirilmesi, hem ithalatn hem de ihracatn artmasna neden olmutur. 1960 ylnda 4 milyar dolar olan ihracat 1965 ylnda 8 milyar dolara, 1970 ylnda 19 milyar dolara ve 1973 ylnda 37 milyar dolara, 1960 ylnda 5 milyar dolar olan ithalat ise 1965 ylnda 8 milyar dolara, 1970 ylnda 19 milyar dolara ve 1973 ylnda 38 milyar dolara ykselmitir. Japonya 1955-73 yllar arasnda ounlukla d ticaret a vermitir. ABD ve Bat Avrupa lkeleri Japonyann ihracat pazar olarak srekli ykseli eiliminde olmutur. 1957 ylnda yzde 21,1 olan toplam ihracat iindeki ABDnin pay 1971 ylnda yzde 31,2ye kadar ykselmitir. 1960 ylnda yzde 11,7 olan Bat Avrupa lkelerinin ihracat pay 1970 ylnda yzde 15e ykselirken, yzde 32,2 olan Gneydou Asya lkelerinin pay yzde 25,4e gerilemitir. Latin Amerika, Afrika ve Okyanusya lkelerinin ihracat iindeki paylarnda da gerileme yaanmtr.

TABLO: TEMEL EKONOMK GSTERGELER (Yen) Reel GSMH* (100 milyon) Kii Bana De. (%) GSMH* (Bin) 1 $= 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 507.352 539.778 578.908 632.326 716.318 800.542 869.061 945.002 1.049.781 1.109.762 1.223.868 1.359.802 1.520.993 1.703.147 1.879.179 1.963.196 2.131.387 2.302.993 7,4 6,4 7,2 9,2 13,3 11,8 8,6 8,7 11,1 5,7 10,3 11,1 11,9 12,0 10,3 4,5 8,6 8,1 105 120 126 143 172 205 231 261 304 335 385 447 523 607 707 763 862 1.036 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 360 358 310 272 1.028.887 1.035.562 1.244.337 1.459.633 1.524.815 1.769.817 1.962.762 2.402.349 3.042.627 3.519.501 3.758.966 4.669.798 5.756.405 6.954.367 8.392.768 8.806.072 10.031.427 1.542.091 1.091.925 1.295.817 1.616.807 2.091.756 2.029.149 2.425.081 2.857.515 2.940.847 3.428.173 4.198.711 4.675.407 5.408.473 6.797.221 6.909.956 7.228.979 10.404.355 -513.204 -56.363 -51.480 -157.174 -566.941 -259.332 -462.319 -455.166 101.780 91.328 -439.745 -5.609 347.932 157.146 1.482.812 1.577.093 -372.928 (Milyon) (Milyon) D Ticaret Dengesi hracat thalat (Milyon)

Kaynak: Japonya Ekonomik Planlama Ajans, Japonya Merkez Bankas.

*Veriler 1955 ylndan itibaren 1990 yl bazl yeni ulusal ekonomik hesaplama sistemine gre hesaplanmtr.

Mal gruplar itibariyle ihracat rakamlar incelendii zaman ihracat yapsndaki deiim aka grlmektedir.

Mal gruplar itibariyle ihracat rakamlar incelendii zaman ihracat yapsndaki deiim aka grlmektedir. 1960 ylnda yzde 6,6 olan gda rnleri ihracat pay ile yzde 30,2 olan tekstil rnleri ihracat pay 1970 ylnda srasyla yzde 3,5 ve yzde 12,5e gerilerken, ayn dnem itibariyle kimyasal rnlerin pay yzde 4,2den yzde 6,4e demir-elik rnlerinin pay yzde 13,8den yzde 19,7ye, makine ve ulam aralarnn pay yzde 25,3ten yzde 46,3e ykselmitir. thalat iinde Gneydou Asya ile Kuzey Amerika lkelerinin paylarnda belirgin dler gzlenirken Bat Avrupa, Ortadou, Latin Amerika ve Afrika lkelerinin ithalat paylar artmtr. thalat iinde en byk paya sahip olan ABDnin pay 1957 ylndaki yzde 37,9 oranndan 1973 ylnda yzde 24,2 oranna gerilemitir.

1960 ile 1970 yllar karlatrldnda, ithalat yapsnda nemli deiimler gereklemitir. Hammadde ithalat pay yzde 49,1den yzde 35,4e gerilerken, gda rnlerinin pay yzde 12,2den yzde 13,6ya, mineral yaktlarn pay yzde 16,5ten yzde 20,7ye, imalat sanayii rnlerinin pay yzde 21,9dan yzde 29,8e ykselmitir. III.3.Yavalayan Byme ve Olgunlama Dnemi: 1974-1990 1970li yllara 1970li yllara gelindiinde, Japonya sanayilemi lkeler snfna gelindiinde, dahil olmutu. Rekabet gc, teknolojik yenilikler bakmndan Japon Japonya mallar dnya pazarlarndaki yerlerini salamlatrmlard. 1970li ve sanayilemi lkeler 80li yllarda ekonomiyi etkileyen en nemli olaylar petrol krizleri ve snfna dahil dnem boyunca deer kazanan Yen olmutur. Bu iki gelime, olmutu. ekonomik bymenin yavalamasna yol at gibi sanayi alannda baz yapsal deiikliklerin yaanmasna da neden olmutur. Teknolojik yeniliklere son derece ak olan Japon sanayisi bu olumsuz durumdan da baz olumlu sonular karmay bilmitir. 1973 ve 1979 yllarnda yaanan iki petrol krizi, tamamen ithal enerjiye bal olan Japon sanayisi zerinde kkl deiiklikler yaratmtr. Youn enerji kullanan demir-elik, gemi yapm gibi ar sanayi dallarnn ekonomideki arl, Yeni Endstrileen Asya lkelerinin (NIEs) rekabet basksnn da etkisiyle gerileyerek, yksek teknoloji rnleri gibi daha az enerji kullanan sanayi dallarna doru bir ynelim olmutur. Ayrca, rekabet avantajn korumak isteyen firmalar, enerji tasarrufu salayan teknolojiler gelitirmeye ynelmi ve bu konuda olduka baarl da olmulardr. ABDnin artan ticari aklarndan dolay 1973 ylnda Breton Woods sisteminin ABDnin artan ticari aklarndan dolay 1973 ylnda Breton Woods sisteminin kmesi zerine, Yen revale edilerek 1$=272,18Yen deerine ykseltilmitir. Japon mallarnn dnya piyasalarnda daha pahal hale gelmesi ihracatn rekabet gcn olumsuz ynde

kmesi zerine, Yen revale edilerek 1$=272,18Yen deerine ykseltilmitir.

etkilemitir. Yenin deeri daha sonraki yllarda inili kl bir seyir izlemekle birlikte, genellikle ykseli eiliminde olmutur. 1978 ylnda dolar karsnda 210,11e kadar deer kazanan Yen, 1985 ylna kadar d eilimi gstererek 238,05e kadar gerilemitir. Ancak, ABDnin Japonyann d ticaret fazlalarndan ikayeti de artmaya balam ve 1985 ylnn Eyll ayndaki Plaza Anlamasyla ABDnin faiz indirimine gitme karlnda Japonya da i tketimi artrmay ve d ticareti daha fazla da amay kabul etmitir. Bu gelimelerden sonra, Yen dolar karsnda 1988 ylna kadar deer kazanarak 128,2ye kadar ykselmi ve sonraki yllarda biraz d gstererek 1990 ylnda 144,88e gerilemitir. TABLO: TEMEL EKONOMK GSTERGELER (Yen) Reel GSMH* (100 milyon) Kii Bana De.(%) GSMH* (Bin) (Milyon) 1 $= (Milyon) 16.207.880 16.545.314 19.934.618 21.648.070 20.555.841 22.531.539 29.382.472 33.468.985 34.432.501 34.909.269 40.325.294 41.955.659 35.289.714 33.315.191 33.939.183 (Milyon) 18.076.382 17.170.027 19.229.169 19.131.780 16.727.624 24.245.351 31.995.325 31.464.146 32.656.303 30.014.784 32.321.127 31.084.935 21.550.717 21.736.913 24.006.320 -1.868.502 -624.713 705.449 2.516.290 3.828.217 -1.713.812 -2.612.853 2.004.839 1.776.198 4.894.485 8.004.167 10.870.724 13.738.997 11.578.278 9.932.863 D Ticaret Dengesi hracat thalat

1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988

2.270.144 2.342.030 2.435.415 2.543.492 2.679.850 2.829.453 2.904.540 2.991.236 3.089.988 3.164.479 3.290.323 3.441.658 3.541.705 3.697.135 3.927.326

-1,4 3,2 4,0 4,4 5,4 5,6 2,7 3,0 3,3 2,4 4,0 4,6 2,9 4,4 6,2

1.217 1.329 1.476 1.630 1.780 1.915 2.056 2.188 2.285 2.365 2.508 2.662 2.772 2.883 3.070

292 297 296 268 210 219 226 221 249 238 238 238 168 145 128

1989 1990

4.120.974 4.329.374

4,9 5,1

3.274 3.508

138 145

37.822.535 41.456.940

28.978.573 33.855.208

8.843.962 7.601.732

Kaynak: Japonya Ekonomik Planlama Ajans, Japonya Merkez Bankas. *Veriler 1955 ylndan itibaren 1990 yl bazl yeni ulusal ekonomik hesaplama sistemine gre hesaplanmtr. Japon ekonomisi Japon ekonomisi kinci dnya savandan sonra ilk defa 1974 ylnda kinci dnya yzde 1,4 klmtr. 1974-90 yllar arasnda baka klme savandan sonra ilk yaanmamakla birlikte, eski yksek oranl byme rakamlarna bir defa 1974 ylnda daha ulalamam, dnemin byme ortalamas yzde 4,1 olarak yzde 1,4 gereklemitir. Bymedeki yavalamaya paralel olarak isizlik klmtr. orannda artlar meydana gelmitir. 1970 ylnda yzde 1,1e kadar gerilemi olan szkonusu oran, sonraki yllarda ykselie gemi ve 1985 ylnda yzde 2,6ya kadar ykselmitir. 1980li yllarn sonlarna doru dnem ortalamasnn zerine kan byme oranna paralel olarak, isizlik oran da gerileyerek 1990 ylnda yzde 2,1 olarak gereklemitir. 1980lerin ikinci yarsnda yaanan ve daha sonra balon ekonomisi (bubble economy) olarak adlandrlan genileme srecinde hisse senedi piyasas yksek oranl artlar gerekletirmitir. 1980lerin ikinci yarsnda yaanan ve daha sonra balon ekonomisi (bubble economy) olarak adlandrlan genileme srecinde hisse senedi piyasas yksek oranl artlar gerekletirmitir. 1983 ylnda 9.894 puan olan Nikkei Endeksi her yl ykselerek, 1989 ylnda 38.916 puan ile tepe noktasndan kapanmtr. Gayr menkul piyasas da hisse senedi piyasasna benzer bir seyir izleyerek, 1990 ylnda zirve noktasna ulamtr. 1970li yllarn sonundan itibaren verimlilik artnn bymeye katks sermayenin katksn gemeye balam, igcnn katks ise zaman zaman negatif ynde olmutur. Artan igc ve yer maliyetleri Japon firmalarnn Gneydou Asya lkeleri bata olmak zere d lkelerdeki yatrmlarn artrmalarna neden olmu ve 1990 yl itibariyle, Japon firmalarnn yurt dndaki retim toplam Japonyann toplam retiminin yzde 6,4ne ykselmitir. 1974-90 yllar, Japonyann byk d ticaret fazlalar verdii yllar olmutur. Sadece 1974, 1975, 1979 ve 1980 yllarnda d ticaret a verilmitir. Szkonusu yllar petrol fiyatlarndaki yksek art nedeniyle ithalat patlamasnn yaand yllar olmutur. 1980 ylndaki d ak 11 milyar dolara ulaarak tarihi rekor krmtr. hracat, Yenin nemli lde deer kazand yllarda Yen baznda dmesine ramen, parann deer kazanma oran ihracat d oranndan daha byk olduu iin ihracatn dolar deeri artmtr. Japon mallarnn kalite ve teknoloji konusunda dnya pazarlarnda yaratt imaj szkonusu mallarn talep esnekliini drd iin, Japonya kur basks altnda bile, ihracat pazarn korumay baarmtr. hracat pazar olarak dnem boyunca kkl deiiklik olmamtr. hracat iinde Asya lkeleri ile Bat Avrupa lkelerinin pay lml art eilimini srdrm, ABDnin pay dalgalanmalar gstermekle

1974-90 yllar, Japonyann byk d ticaret fazlalar verdii yllar olmutur.

birlikte, dnem sonunda 1970li yllarn bandaki oranda gereklemitir. hracatn mal yapsndaki gelimeler de nceki dnemdeki trendini korumutur. Demir-elik ihracat oran hzl dn srdrrken, gda rnleri ihracat yzde 1in altna, tekstil ihracat yzde 1ler seviyesine gerilemitir. Buna karlk makine ve ara-gere ihracat hzl ykseliini devam ettirerek, ihracat iindeki payn yzde 70ler seviyesine ykseltmitir. thalatn blgeler itibariyle yapsndaki en nemli deiiklik petrol fiyatlarna bal olarak Ortadou lkelerinin paynda gereklemitir. thalatn blgeler itibariyle yapsndaki en nemli deiiklik petrol fiyatlarna bal olarak Ortadou lkelerinin paynda gereklemitir. 1970 ylnda yzde 12 olan Ortadou lkelerinin de iinde yer ald Bat Asyadan ithalat pay, 1980 ylna gelindiinde yzde 31,3e ykselmitir. Petrol fiyatlarndaki d ve enerji tasarrufu retim teknolojilerinin de geliimi ile bu pay daha sonralar dmeye balamtr. thalatn mal yaps da bu gelimelere paralel olarak seyretmi ve 1970 ylnda yzde 20,7lik paya sahip olan mineral yaktlar ithalat 1980 ylnda yzde 49,8e ykselmitir. Dier hammaddelerin ithalat pay dmeye devam etmi, mamul mal ithalatnn pay ise 1970li yllarda derken 1980li yllarda arta gemitir. III.4.Kayp On Yl: 1991-2000 Japon hkmeti 1980li yllarn ikinci yarsnda Yenin deer kazanmasnn olumsuz etkisini dengelemek iin ve G-7 lkeleri ile varlan anlamann da bir paras olarak gevek para ve dk faiz politikas izlemeye balamtr. 1987 ylnda Japon Merkez Bankas resmi iskonto orann yzde 2,5 ile Sava sonrasnn en dk dzeyine indirmitir. Bunun sonucunda ekonomi yapay bir ekilde bymeye, hisse senetleri ve gayrimenkul fiyatlar artmaya balamtr. Sonralar byk sorunlara ve banka iflaslarna yol aan banka kredilerinde byk art yaanmtr. Krediler salkl analizlerden yoksun ve yeterli teminat alnmakszn datlmaya balanm, speklatif amal yatrmlarda byk artlar gereklemitir. Genel olarak balon ekonomisi (bubble ecomomy) diye adlandrlan bu sre 1990 ylnda zirveye ulatktan sonra 1991 ylnda patlam ve Japonya iin kayp bir on yl (lost decade) balamtr. 1996 yl hari tutulduunda ekonomideki byme hz olduka kt bir seyir izlemitir. 1996 ylndaki yzde 5,3lk byme hznn ise kamu harcamalarnn artrlmas ve para arznn geniletilerek para politikasnn gevetilmesi sonucu elde edilen yapay bir byme olduu grlmektedir. nk, ekonominin kt gidiatnda byme rakam dnda herhangi bir olumlu hareket yaanmamtr. Artan kamu harcamalarnn finansman iin 1997 ylnda harcama vergilerinin yzde 3ten yzde 5e ykseltilmesi ekonominin tekrar resesyon ortamna srklenmesiyle sonulanmtr. Nitekim, ekonomi 1998 ve 1999 yllarnda klme yaamtr. Dnemin basit ortalama ekonomik byme oran yzde 1,3 gibi olduka dk bir dzeyde gereklemitir.

1996 yl hari tutulduunda ekonomideki byme hz olduka kt bir seyir izlemitir.

Kayp on yln ekonomik verileri incelendiinde, ekonominin btn gstergeler asndan ktye gittii aka grlmektedir. nceki dnemde ekonominin yapay bir ekilde bytld 1991 ylnda irket iflaslarndaki patlamayla aka su yzne kmtr. 1992 ylndan itibaren den iflaslardaki art hz 1995 ylndan itibaren tekrar yukarya doru bir seyir izlemitir. Bankalarn verdikleri kredi art 1997 ylndan itibaren negatif ynde gelimi, geri dnmeyen kredilerde ise byk bir art gereklemitir. irketlerin sabit sermaye yatrmlar birka istisnai yl dnda srekli daralmtr. Ekonominin gidiatndaki kt durum kendisini istihdamdaki daralmayla da gstermi ve dnem banda yzde 2 olan isizlik oran kesintisiz bir ekilde artarak 2000 yl itibariyle yzde 4,5e ulamtr. Nikkei endeksi 1991 ylndan itibaren de geerek dnem sonunda 15 bin puann altna inmitir. TABLO: TEMEL EKONOMK GSTERGELER (Yen) Reel GSMH* (100 milyon) Kii Bana De.(%) GSMH* (Bin) (Milyon) 1 $= 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 4.494.371 4.549.616 4.564.559 4.589.402 4.657.142 4.905.125 4.992.355 4.875.557 4.868.960 4.922.519 3,8 1,2 0,3 0,5 1,5 5,3 1,8 -2,3 -0,1 1,1 3.725 3.825 3.850 3.869 3.890 4.023 4.096 4.002 3.954 3.966 135 127 111 102 94 109 121 131 114 110 (Milyon) 42.359.893 43.012.281 40.202.449 40.497.553 41.530.895 44.731.311 50.937.992 50.645.004 47.547.556 51.654.000 (Milyon) 31.900.154 29.527.419 26.826.357 28.104.327 31.548.754 37.993.421 40.956.183 36.653.647 35.268.008 40.938.000 10.459.739 13.484.862 13.367.092 12.393.226 9.982.141 6.737.890 9.981.809 13.991.357 12.279.548 10.716.000 D Ticaret Dengesi hracat thalat

Kaynak: Japonya Ekonomik Planlama Ajans, Japonya Merkez Bankas. *Veriler 1955 ylndan itibaren 1990 yl bazl yeni ulusal ekonomik hesaplama sistemine gre hesaplanmtr. Yaanan ekonomik krizin kamu maliyesine faturas artan bte aklar ve kamu borlar eklinde kendini gstermitir. 1980li yllarn sonlarndaki yksek bymeye paralel olarak pozitif bir seyir izleyen bte dengesinin GSYHya oran, krizle birlikte negatife

ynelmi ve 1999 ve 2000 yllarnda yzde 8in zerinde gereklemitir. Bu oran gelimi lkelerin olduka zerindedir. Krizin etkisini azaltmak ve ekonomiyi canlandrmak isteyen hkmet geniletici maliye politikas izlemitir. Bankalarn batk kredilerden dolay zor duruma dmelerinin ekonomiye olan olumsuz etkisini bertaraf etmek isteyen hkmet, bu bankalara kaynak aktarma yoluna gitmitir. rnein, Mali Gzetim Ajans (The Financial Supervisory Agency) 1998 ylnda bankalara pheli alacak durumuna dm krediler karl 60 milyar dolarlk kaynak aktarmtr. Hkmet harcamalar iin gerekli kayna da vergi toplamak yerine borlanarak elde etmeye alm, bu sre sonunda kamu borlarnn GSYHya oran inanlmaz boyutlara ulamtr. Dnem banda yzde 50ler seviyesinde seyreden szkonusu oran 2000 ylna gelindiinde yzde 120lere dayanmtr. Ekonomik canlanmay gerekletirme umuduyla, bte a ve borlanma gibi maliye politikalarnn yan sra, gevek bir para politikas uygulanmtr. Ekonomik canlanmay gerekletirme umuduyla, bte a ve borlanma gibi maliye politikalarnn yan sra, gevek bir para politikas uygulanmtr. 1993 ylnda yzde 3 seviyesinde olan M1 para arzndaki art hz, 1994 ylndan itibaren ykselerek, 1996 ylnda yzde 13e kmtr. Sonraki yllarda dalgal bir seyir izlemekle birlikte M1deki art yzde 8in zerinde kalmtr. Para politikasndaki en nemli deiim resmi iskonto faiz orannda gereklemitir. 1990 ylnda yzde 6 olan szkonusu oran sonraki yllarda drlerek, 1995 ylndan itibaren yzde 1in altnda tutulmutur. Btn geniletici politikalara ramen, 1994 ylndan itibaren oluan deflasyon basks tam anlamyla krlamamtr. 1997 ylndaki yzde 2 fiyat art bir kenarda tutulursa dier yllarda fiyat art yzde 0,5in altnda kalm, 1995 yl ile 1999 ve 2000 yllarnda fiyat d yaanmtr. Japon firmalarn yurtd yatrmlar dnem boyunca artmaya devam etmitir. 1997 yl itibariyle firmalarn yurtdndaki toplam retimi, Japonyann toplam sanayi retiminin yzde 13ne, kendi retimlerinin ise yzde 31ine ulamtr. Japonya dnem boyunca yksek miktarlarda d ticaret fazlas vermi ve 1996 ve1997 yllar dnda bu fazlalar 100 milyar dolarlar seviyesinde seyretmitir. Japonya dnem boyunca yksek miktarlarda d ticaret fazlas vermi ve 1996 ve1997 yllar dnda bu fazlalar 100 milyar dolarlar seviyesinde seyretmitir. zellikle fazlalarn ykseldii dnemlerin ertesinde Yen byk deer kazanmtr. 1995 ylnda dolar karsnda 94 seviyesine kadar ykselen Yen, tarihinin en yksek deerine ulamtr. 1994 yl dolar baznda 121 milyar dolar ile en yksek d ticaret fazlasnn verildii yl olmutur. Yen dolar karsnda 1998 ylnda 131e kadar dtkten sonra 2000 yln 110dan kapatmtr. hracatta Latin Amerika ve Afrika lkelerinin paynda dler yaanrken, ABye olan ihracat pay ykseli eiliminde olmutur. Yzde 30luk ihracat pay ile ABD ilk srada yer almaya devam etmitir. Makine ve ara gere ihracat yzde 73lk pay ile istikrarl bir seyir izlemektedir. Demir elik ihracat srekli bir d trendinde

olmu ve pay yzde 5lere kadar gerilemitir. Kimyasal rnler ihracat pay ise 1970li yllardaki gerilemesini sona erdirerek yzde 7lere ykselmitir. Yzde 13lerde bir paya sahip olan AB ile yzde 23lerde bir paya sahip olan ABDnin ithalat paylar istikrarl bir seyir izlerken, Asya lkelerinden yaplan ithalatn paynda belirgin artlar yaanmtr. Bu artta zellikle Japon firmalarnn Asya lkelerinde rettikleri mallar tekrar Japonyaya ithal etmelerinin etkisi byk olmutur. Bu sre ithalatn mal yapsna da yansm, makine-tehizat rnleri bata olmak zere mamul mallarn ithalat paynda byk srama yaanmtr. Mamul mal ithalat toplam ithalatn yzde 60na tekabl etmektedir. Mineral yaktlarn ithalat pay ise byk bir d gerekletirerek, yzde 16ya gerilemitir. III.5.Gelecee likin Beklentiler ya da kinci Kayp On Yla Doru: 2001Ekonominin mevcut Kayp on yln sonlarna doru aklanan ekonomik paketlerin adlar durumu gelecee yeniden dou gibi ok iddial ifadelerle sslenmesine ramen, ilikin karamsar bir Japon ekonomisinin 21. yzyln ilk on ylnda gerekten yeniden tablo izilmesi iin doarak toparlanp toparlanamayaca hala soru iaretleri her trl iareti tamaktadr. Hatta, ekonominin mevcut durumu gelecee ilikin vermektedir. karamsar bir tablo izilmesi iin her trl iareti vermektedir. sizlik orannn yzde 5,5e ulamas, ekonominin klmeye devam etmesi, tketici fiyatlarndaki d, bor stokunun dramatik dzeyi, batk kredilerin ulat seviye ktmser olmak iin yeterli kantlar sunmaktadr. Bu sorunlarn bir ksm ekonomideki iyilemeye paralel olarak dzelebilecek sorunlar olmakla birlikte, zellikle kamu bor sorunu ve batk kredilerin durumu olumsuz etkisini uzun yllara sirayet ettirecek trdendir. Japon hkmeti bankalara sermaye aktararak ya da onlar tamamen kamu mlkiyetine alarak iflaslarn nne gemeye almaktadr. Japonyada mevduat bata olmak zere bankaclk kesiminin toplam sorumluluu (pasif toplam) GSYHnn yzde 100ne ulamtr. zel kesimin yatrmlar tamamen bankalardan alacaklar kredilere bal bulunmaktadr. Banka iflaslarnda grld gibi bankaclk kesimindeki bozukluklar ekonomide onarlmas g zararlar amaktadr. Byk bankalarn iflas etmeleri zincirleme irket iflaslarna yol aaca iin ekonomik krizi daha da derinletirecektir. Bu nedenle Japon hkmeti bankalara sermaye aktararak ya da onlar tamamen kamu mlkiyetine alarak iflaslarn nne gemeye almaktadr. 1998 ylnda bankalarn pheli alacaklarnn (Non-Performing Loans, NPLs) temizlenmesi amacyla 60 trilyon Yen (500 milyar dolar) tutarndaki kamu fonunun aamal olarak bankalara enjekte edilmesi kararlatrlmtr. Bu tutarn yeterli olup olmayaca ise tartmaldr. nk, bankalarn toplam pheli alacaklarnn aklanan rakamlardan ok daha yksek olduu belirtilmektedir. 2001 ylnn ikinci yarsna kadar uygulanan muhasebe sistemi effaflktan uzak olduu iin hesaplar doru bir ekilde yanstmamaktadr. pheli alacaklar toplamnn 1998 ylnda 29,7 trilyon Yen (GSYHnn

yaklak yzde 6s) olduu aklanmtr. Bankalarn kendi deerlendirmelerine gre bu tutarn en iyimser tahminle 80 trilyon Yeni bulduu belirtilmektedir. Japonyann mali kurulular piyasadaki itibarlarn korumak iin geri dn imkansz hale gelmi zmsz kredilerini bilanolarna yanstmama konusunda byk bir ustalk kazanm durumdadr. Kamu kaynaklarnn bankaclk kesimine aktarlmas, bankaclk kesiminin sorunlarnn zm iin gerekli olmakla birlikte yeterli deildir. Kamu kaynaklarnn bankaclk kesimine aktarlmas, bankaclk kesiminin sorunlarnn zm iin gerekli olmakla birlikte yeterli deildir. Zira, bankalar kendi sorunlaryla ba baa brakmak tm ekonomiyi sarsacaktr. Zaten bankalar zel kesime atklar kredileri azaltm durumdadr. Kredi alamayan irketler ilerini yrtememekte, mevcut kredilerini de deyememe riskiyle kar karya kalmaktadr. Fon aktarm zm iin yeterli deildir, nk ilave tedbirler alnmadan bu durum srdrlebilir olmaktan uzaktr. En azndan kamu kaynaklarnn bir snr vardr. Kamu borlarnn dzeyi uluslararas ekonomi evrelerince kaygyla izlenmektedir. Geri mali derinlik sayesinde Japonya borlanma sorunu yaamamaktadr. Ayrca, borlarn tamam Yen bazndadr ve faiz oranlarnn ok dk olmas nedeniyle maliyeti azdr. Ancak, btn bunlar kamunun bor yknn azaltlmas gerektii gereini ortadan kaldrmamaktadr. 2001 ylnda Junichiro Koizumi hkmetinin ibana gelmesinden sonra aklanan geni kapsaml reform paketi gelecee ynelik iyimser beklentilerin olumasn salamtr. Ekonomik verilerde bir iyileme grlmemesine ramen beklentilerin olumlu olmasnn nedeni, ilk defa yzeysellikten uzak geni kapsaml bir programn aklanm olmas ve bu programn uygulanacana ynelik kararl tutumdur. Program daha nceki programlarn da amac olan bankaclk kesiminin pheli alacak sorununun tamamen zlmesini ierdii gibi, yedi alanda belirlenen yapsal reformlar iermektedir. Posta hizmetleri, salk, eitim bata olmak zere kamu hizmetlerinin zelletirilmesini amalayan zelletirme program; mevduata dayal tasarruf mantnn deitirilerek, menkul kymet yatrmlarn ve i kurmay tevik eden bir vergi sistemi deiikliine ynelik i destek program; kiilerin sosyal gvenlik durumlarnn kolayca ve gvenilir bir ekilde takip edilmesini salayan sosyal gvenlik numaras ve kiisel sosyal gvenlik hesab ihdasn ve kuaklar arasndaki sosyal gvenlik ykn adil bir ekilde datmay amalayan sosyal gvenlii glendirme program; bilgi birikimini hzla artrmaya ynelik IT ve fikri haklar gelitirme program; ya ve cinsiyet arasndaki ayrmcl ortadan kaldrmaya ynelik yaam biimini deitirme program; yerel ynetimlerin mali ve ynetimsel olarak glendirilmesini amalayan yerel ynetimlerin bamszlklarn artrma program; kamu hizmetlerinin daha etkin yrtlmesini salayacak mali reform program yapsal reform alanlar olarak belirlenmitir. Bu iddial programn baarl olup olmayaca atlacak kararl admlara bal olduundan, nasl bir sonu alnacan kestirmek geen sre itibariyle mmkn deildir.

2001 ylnda Junichiro Koizumi hkmetinin ibana gelmesinden sonra aklanan geni kapsaml reform paketi gelecee ynelik iyimser beklentilerin olumasn salamtr.

IV.SONU Sava ykntlar arasndan gl bir ekonomi yaratmay baaran Japonya btn dnyann rnek alabilecei bir performans sergilemitir. leri derecede kaynak ksntsna ramen byle bir baarya ulalm olmas mucize (The Japanese Miracle) olarak ifade edilmitir. Mucize kelimesinin ekonominin bilimsel gereklikleriyle badamad ak olmakla birlikte, son on yl akn bir sredir devam eden ekonomik sorunlarn zmszl gz nne alndnda, Japon ekonomisinin kurtuluunun neredeyse baka bir mucizeye bal olduu sonucu kmaktadr. Sava sonras ekonominin hzla toparlanarak yksek byme srecine girmesini salayan balca faktrler unlar olmutur: 1- Kore savann da etkisiyle Japonyann artan stratejik nemi byme iin olumlu bir uluslararas konjonktr yaratmtr. 2- Savunma harcamalarna getirilen snr, btenin ekonomik amalar dorultusunda kullanlmasn salamtr. 3- ada bir siyasi ve sosyal yap oluturulmas ekonominin de ada bir yapya kavuturulmas iin uygun bir ortam salamtr. 4-Tarm reformu ve byk aile irketlerinin tasfiyesi savala beslenen ekonomiyi sona erdirerek liberal bir ekonomik dzen yaratmtr. 5- Hkmete de desteklenen tasarruflar, Japon sanayiinin ihtiya duyduu sermaye kaynaklarna ulamay kolaylatrmtr. 6- Oluturulan salam eitim sistemi insan kalitesini ykseltmitir. 7- Japon toplumuna zg i duyarll ekonomik baarda nemli rol oynamtr. 8- Uygulanan hayat boyu istihdam sistemi alma barn salayarak, alanlarn verimini artrmtr. 9- Kdem esasna dayal terfi sistemi kuaklar arasndaki bilgi aktarmn kolaylatrmtr. 10- Grup istiaresine dayanan karar alma mekanizmas kararlardaki riski en aza indirmitir. 11- irket yaplanmas retim miktarnn ve kalitesinin artrlmasn salamtr. 12- Ticaret irketleri retilen mallarn btn dnya pazarna ulatrlmasn kolaylatrmtr. 13- evreleri, akademisyenler ve basnn da grlerinin alnmasn

salayan bir mekanizma erevesinde, gnn koullarna uygun olarak kararlatrlan baarl sanayi politikalar ekonomik bymede en nemli faktr olmutur. Sava sonrasnn ilk on ylnda Japonya ekonomisi eski retim kapasitesine kavumu ve 1970li yllardaki petrol krizlerine kadar yksek byme oranlar gerekletirmitir. 1990l yllara kadar olan srete ekonomi yava bym ve bir olgunlama dnemi yaanmtr. 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren balayan yapay byme, ekonomide balon etkisi yapm ve bu balonun patlamasyla gnmze kadar devam eden kayp yllar balamtr. Gnmzde 126 milyon nfusu ve 4 trilyon dolarn zerindeki geliri ile dnyann ikinci byk ekonomisi olan Japonya, ekonomik sorunlarn ama mcadelesi vermektedir. Bir zamanlarn rnek lkesinin bu zorluklarn stesinden gelip gelemeyeceini zaman gsterecektit. Ancak, eldeki veriler olumsuzluu yanstmaktadr. Ekonomi durgunluktan bir trl kurtulamamakta hatta zaman zaman resesyon ba gstermekte, bte aklar ve kamu borlar sorunu artarak devam etmektedir. Nfus hzla yalanmakta, youn olarak darya sermaye ka yaanmakta, halkn gelecee ilikin beklentileri srekli ktye gitmektedir. Japonyann iinde bulunduu durum, bata blge lkeleri olmak zere btn dnya tarafndan yakndan izlenmektedir. KAYNAKLAR: 1. Goode, J., Postwar Japanese Economic Development, General Orientation, OSIC, Osaka, 2001 2. Japan Almanac 2001, Asahi Shimbun, Tokyo, 2001 3. Japan As It Is, Gakken Co. Ltd., Tokyo, 1997 4. Japan 2001 An International Comparison, Keizai Koho Center, Tokyo, 2001 5. Nippon 2001 Business Facts and Figures, JETRO, Tokyo, 2001 6. Nishijima, S., Japanese Industrial Policy, Kobe University, Kobe, 2001 7. Nishijima, S., Japanese Economy at a Cross Road, Kobe University, Kobe, 2001 8. Murakami, A., Economic Development and Small-Scale Indusries, Kokusai Kyoryoku Kenkyu Vol. 8, No. 1, 1992 9. Odano, S., The Japanese Economic Development and Business Sector Activities, General Orientation, OSIC, Osaka, 2001 10. Statistical Handbook of Japan 2000, Statistics Bureau, Tokyo, 2000 Tanikawa, H., The Japanese Economy, General Orientation, OSIC, Osaka, 2001